ತದಭಿಧ್ಯಾನಾದೇವ ತು ತಲ್ಲಿಂಗಾತ್ಸಃ ।
ಸೃಷ್ಟಿಕ್ರಮೇ ಭೂತಾನಾಮವಿರೋಧ ಉಕ್ತಃ । ಇದಾನೀಮಾಕಾಶಾದಿಭೂತಾಧಿಷ್ಠಾತ್ರ್ಯೋ ದೇವತಾಃ ಕಿಂ ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಏವೋತ್ತರೋತ್ತರಭೂತಸರ್ಗೇ ಪ್ರವರ್ತಂತ ಉತ ಪರಮೇಶ್ವರಾಧಿಷ್ಠಿತಾಃ ಪರತಂತ್ರಾ ಇತಿ । ತತ್ರ “ಆಕಾಶಾದ್ವಾಯುರ್ವಾಯುರಗ್ನಿಃ”(ತೈ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತಿ ಸ್ವವಾಕ್ಯೇ ನಿರಪೇಕ್ಷಾಣಾಂ ಶ್ರುತೇಃ ಸ್ವಯಂಚೇತನಾನಾಂ ಚ ಚೇತನಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ , ಪ್ರಸ್ತಾವಸ್ಯ ಚ ಲಿಂಗಸ್ಯ ಚ ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣಾಪಿ ಮೂಲಾಕಾರಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಉಪಪತ್ತೇಃ, ಸ್ವತಂತ್ರಾಣಾಮೇವಾಕಾಶಾದೀನಾಂ ವಾಯ್ವಾದಿಕಾರಣತ್ವಮಿತಿ ಜಗತೋ ಬ್ರಹ್ಮಯೋನಿತ್ವವ್ಯಾಘಾತ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ । ಏವಂ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಭಿಧೀಯತೇ “ಆಕಾಶಾದ್ವಾಯುಃ”(ತೈ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಯ ಆಕಾಶಾದೀನಾಂ ಕೇವಲಮುಪಾದಾನಭಾವಮಾಚಕ್ಷತೇ, ನ ಪುನಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಮ್ । ನಚ ಚೇತನಾನಾಂ ಸ್ವಕಾರ್ಯಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಿತ್ಯೇತದಪ್ಯೈಕಾಂತಿಕಂ ಪರತಂತ್ರಾಣಾಮಪಿ ತೇಷಾಂ ಬಹುಲಮುಪಲಬ್ಧೇರ್ಭೃತ್ಯಾಂತೇವಾಸ್ಯಾದಿವತ್ । ತಸ್ಮಾಲ್ಲಿಂಗಪ್ರಸ್ತಾವಸಾಮಂಜಸ್ಯಾಯ ಸ ಈಶ್ವರ ಏವ ತೇನ ತೇನಾಕಾಶಾದಿಭಾವೇನೋಪಾದಾನಭಾವೇನಾವತಿಷ್ಠಮಾನಃ ಸ್ವಯಮಧಿಷ್ಠಾಯ ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣಭೂತಸ್ತಂ ತಂ ವಿಕಾರಂ ವಾಯ್ವಾದಿಕಂ ಸೃಜತೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ಇತರಥಾ ಲಿಂಗಪ್ರಸ್ತಾವೌ ಕ್ಲೇಶಿತೌ ಸ್ಯಾತಾಮಿತಿ ।
ಪರಮೇಶ್ವರಾವೇಶವಶಾದಿತಿ ।
ಪರಮೇಶ್ವರ ಏವಾಂತರ್ಯಾಮಿಭಾವೇನಾವಿಷ್ಟ ಈಕ್ಷಿತಾ, ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಜಾತಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಪರಮೇಶ್ವರ ಏವಾಧಿಷ್ಠಾತಾ ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣಂ ನ ತ್ವಾಕಾಶಾದಿಭಾವಮಾಪನ್ನಃ । ಆಕಾಶಾದಿಭಾವಮಾಪನ್ನಸ್ತೂಪಾದಾನಮಿತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥ ೧೩ ॥
ತದಭಿಧ್ಯಾನಾದೇವ ತು ತಲ್ಲಿಂಗಾತ್ಸಃ॥೧೩॥ ನನು ನ ತಾವದಿಹ ಭೂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಧಿಷ್ಠಿತಾನಾಂ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾಭಾವಶ್ಚಿಂತ್ಯತೇ ; ಈಕ್ಷತ್ಯಾದ್ಯಧಿಕರಣೈ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೧.ಸೂ.೫) ರ್ಗತತ್ವಾತ್ । ನಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ತತ್ತದ್ಭೂತಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಿತಸ್ಯೋತ್ತರಕಾರ್ಯೋಪಾದಾನತ್ವಮ್ ; ತೇಜೋಽತ (ಬ್ರ.ಅ.೨.ಪಾ.೩.ಸೂ.೧೦) ಇತ್ಯತ್ರ ತನ್ನಿರ್ಣಯಾತ್ । ಅತೋಽಧಿಕರಣಾನಾರಂಭ ಇತ್ಯಾಶಂಕಾಮಪನಯನ್ ಸಂಗತಿಮಾಹ –
ಸೃಷ್ಟಿಕ್ರಮ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –
ತತ್ರಾಕಾಶಾದ್ವಾಯುರಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪರಾತ್ತು ತಚ್ಛ್ರುತೇ (ಬ್ರ.ಅ.೨.ಪಾ.೩.ಸೂ.೪೧) ರಿತ್ಯತ್ರ ಜೀವಕರ್ತೃತ್ವಮೀಶ್ವರಾಧೀನಮಿತಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ; ತಥಾಪೀಹ ದೇವತಾನಾಮೈಶ್ವರ್ಯಯೋಗಾತ್ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯತೇ । ನ ಚ ದೇವತಾನಾಮಪೀಶ್ವರಾಧೀನತ್ವೇಽತ್ರ ಸಿದ್ಧೇ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯಾಜ್ಜೀವಮಾತ್ರೇಷ್ವಪಿ ತತ್ಸಿದ್ಧೇಸ್ತದಧಿಕರಣಾನಾರಂಭಃ ಶಂಕ್ಯಃ ; ಸತ್ಯಪಿ ದೇವತಾನಾಂ ಮಹಾಭೂತಸೃಷ್ಟಾವೀಶ್ವರಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇ ವಿಹಿತಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃತ್ವಾದೌ ಕ್ಷುದ್ರೇ ಜೀವಮಾತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಶಂಕೋದಯಸಂಭವಾದಿತಿ। ಅತ್ರಾಕಾಶಾದಿಶಬ್ದೈರಾಕಾಶಾದ್ಯಭಿಮಾನಿನ್ಯೋ ದೇವತಾ ವಿವಕ್ಷಿತಾಃ , ಮನುಷ್ಯಾದಿಶಬ್ದೈರಿವಜೀವಾಃ । ಪಂಚಮ್ಯಶ್ಚ ನಿಮಿತ್ತಾರ್ಥಾಃ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಯಥಾಽಽಕಾಶಾದ್ಯಾತ್ಮನೇಶ್ವರೋ ವಾಯ್ವಾದ್ಯುಪಾದಾನಮೇವಂ ತದಭಿಮಾನಿದೇವತಾತ್ಮನಾಽಧಿಷ್ಠಾತೇತಿ। ಭೂತಾನಾಮಪಿ ಚೇತನತ್ವಶ್ರವಣಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಭೂತಾಭಿಮಾನಿದೇವತಾಭಿಪ್ರಾಯಮ್ ।
ನನು ಸೋಽಕಾಮಯತೇತಿ ಪರಮೇಶ್ವರಪ್ರಸ್ತಾವಂ ಕೃತ್ವಾ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಾನಂ ಸ್ವಯಮಕುರುತೇತಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಶ್ರೂಯತೇ , ಯಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ ಯಮಯತೀತಿ ಚೇಶ್ವರಸ್ಯ ನಿಯಂತೃತ್ವಲಿಂಗಮಸ್ತಿ , ತತ್ಕಥಂ ದೇವತಾನಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ಕಾರ್ಯನಿಯಂತೃತ್ವಮತ ಆಹ –
ಪ್ರಸ್ತಾವಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಮೂಲಕಾರಣಸ್ಯ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಸ್ತಾವಲಿಂಗದ್ಯೋತಿತಸರ್ವನಿಯಂತೃತ್ವಸ್ಯ ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣಾಭಿಮಾನಿದೇವತಾದ್ವಾರೇಣೋಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಯೋನಿತ್ವೇತಿ ।
ಯೋನಿಶಬ್ದೋ ನಿಮಿತ್ತಾರ್ಥಃ । ಆಕಾಶಾದಿಶಬ್ದೈರ್ನ ದೇವತಾಲಕ್ಷಣಾ ; ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಬಾಧಾಭಾವಾತ್ ।
ಪಂಚಮ್ಯಶ್ಚಾಪಾದಾನಾರ್ಥಸ್ತತ್ರ ರೂಢತರತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಆಕಾಶಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ದೇವತಾಲಕ್ಷಣಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಪ್ಯಾಹ –
ನ ಚ ಚೇತನಾನಾಮಿತಿ ।
ಭಾಷ್ಯೇ ತೇನ ತೇನಾತ್ಮನಾಽವತಿಷ್ಠಮಾನತ್ವಮ್ ಇತಿ ಭೂತಾತ್ಮತಾಮಾಪನ್ನಸ್ಯೋಪಾದಾನತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ಭ್ರಮಮಪನುದತಿ –
ಸ್ವಯಮಧಿಷ್ಠಾಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ಚಾನ್ಯತ್ರ ಚಾನುಗತಕಾರಣರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಾನಂ ತದಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಾನಂ , ನ ತು ತದಾತ್ಮತ್ವೇನೈವ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಿಃ ।
ಭಾಷ್ಯೇ ಪರಮೇಶ್ವರಾವೇಶೋ ಜೀವಾಪತ್ತಿರಿತಿ ಭ್ರಾಂತಿ ನಿರಸ್ಯತಿ –
ಅಂತರ್ಯಾಮಿಭಾವೇನೇತಿ ॥೧೩॥