ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ತು ಕ್ರಮೋಽತ ಉಪಪದ್ಯತೇ ಚ॥೧೪॥ ಯದ್ಯಪ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧೋ ನ ಪರಿಹ್ರಿಯತೇ ; ತಥಾಪ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮೇ ನಿರೂಪಿತೇ ಲಯಕ್ರಮೋ ಬುದ್ಧಿಸ್ಥೋ ವಿಚಾರ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕ್ಯೋ ಪಾದಾವಾಂತರಸಂಗತೀ । ಭಾಸ್ಕರೇಣ ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾಽನ್ನೇನ ಸೋಮ್ಯ ಶುಂಗೇನಾಪೋ ಮೂಲಮನ್ವಿಚ್ಛೇತ್ಯತ್ರ ಲಯೇಽಪಿ ಭೂತಾನಾಂ ಕ್ರಮಃ ಶ್ರುತ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ , ತದಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ –

ನಾಪ್ಯಯ ಇತಿ ।

ತತ್ರ ಹಿ ಕಾರ್ಯೇಣ ಕಾರಣಮನುಮಾಪ್ಯತೇ , ನ ಲಯೋಽಭಿಧೀಯತ ಇತಿ।

ಯತ್ತು ಯತ್ಪ್ರಯಂತ್ಯಭಿಸಂವಿಶಂತೀತಿ , ತತ್ರ ಲಯಮಾತ್ರಮುಕ್ತಂ ನ ಕ್ರಮ ಇತ್ಯಾಹ –

ಅಪ್ಯಯಮಾತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।

ಯಚ್ಚ ಭಾಸ್ಕರೇಣಾಽನಿಯಮಃ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ , ತದಪ್ಯಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ –

ತತ್ರೇತಿ ।

ಶ್ರುತೋತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮಾದೇವ ನಿಯಮೇ ಸತಿ ನಾನಿಯಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯತ್ತು - ಕೇಶವೇನೋಕ್ತಮ್ ಅಯೋಗ್ಯ ಉತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮೋ ನಾಪ್ಯಯೇ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ , ನ ಹಿ ನಷ್ಟೇಷು ತಂತುಷು ಪಟಸ್ತಿಷ್ಠನ್ ದೃಷ್ಟಃ - ಇತಿ , ತದಯುಕ್ತಮ್ ; ಅನಿಯಮೇಽಪಿ ಪಾಕ್ಷಿಕಸ್ಯಾಯೋಗ್ಯತ್ವಸ್ಯಾಪರಿಹಾರಾತ್ । ತತ್ರ ತದಪಿ ಸ್ವೀಕೃತ್ಯಾವ್ಯವಸ್ಥಿತಪಕ್ಷಾಭ್ಯುಪಗಮಾದ್ವರಂ ವ್ಯವಸ್ಥಿತೋತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮಾಶ್ರಯಣಮ್ । ಭಾಷ್ಯಕಾರಸ್ತ್ವನಿಯತಪಕ್ಷಮುಪಕ್ರಮಮಾತ್ರಮುಕ್ತವಾನಿತಿ।

ಘಟಾದೀನಾಂ ದೃಷ್ಟೋಽಪ್ಯಯಕ್ರಮೋ ವಿಪರೀತಃ , ಸ ಭೂತಾನಾಂ ಕಿಮಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾಹ –

ಕಿಂ ದೃಷ್ಟ ಇತಿ ।

ಸನ್ನಿಧಾನೇಪ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮಸ್ಯಾನಾಕಾಂಕ್ಷಿತತ್ವಾನ್ನಾಪ್ಯಯಸಬಂಧ ಇತ್ಯಾಹ –

ಅಪ್ಯಯಸ್ಯೇತಿ ।

ನ ಚ ವಿಪರೀತಕ್ರಮಸ್ಯಾಸನ್ನಿಧಾನಂ , ಪ್ರಮಾಣೇನ ಸನ್ನಿಧಾಪಿತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ –

ದೃಷ್ಟೇತಿ ।

ಘಟಾದೌ ದೃಷ್ಟೇನಾತ್ರಾಪ್ಯನುಮಾನೋಪನೀತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶ್ರುತ್ಯನುಸಾರಿಣೋಽಪ್ಯಯಕ್ರಮಸ್ಯೇತಿ ।

ಉತ್ಪತ್ತೌ ಶ್ರುತಸ್ಯಾಪ್ಯಯೇಽಪಿ ಸಂಗಮಯಿತುಂ ತ್ವಯೇಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಲೋಕದೃಷ್ಟಪದಾರ್ಥಬೋಧಾಧೀನಾ ಹಿ ಶ್ರುತಿರತಃ ಶ್ರುತಿಸನ್ನಿಹಿತಾದಪಿ ಲೌಕಿಕಃ ಕ್ರಮಃ ಸನ್ನಿಹಿತತರ ಇತಿ ತೇನ ತದ್ಬಾಧನಂ ಯುಕ್ತಮ್ ।

ದೃಷ್ಟೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಶ್ರೌತಬಾಧೇ ಹೇತ್ವಂತರಂ ಚಾಹ –

ತಸ್ಮಿನ್ ಹಿ ಸತೀತಿ ।

ಅನಾಕಾಂಕ್ಷಾಮುಪಸಂಹರತಿ –

ತದ್ವಿರುದ್ಧೇತಿ ।

ತಸ್ಯೋಪಾದಾನೋಪರಮೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಸತ್ತಾಪಾದಕಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಮಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧೋ ಯೋ ವಿಪರೀತಕ್ರಮಸ್ತಸ್ಯಾವರೋಧಾತ್ಸಂಬಂಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ವಿಪರೀತಕ್ರಮೇ ಶ್ರುತ್ಯಭಾವಾದ್ ಭಾಷ್ಯೋಕ್ತಜಗತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠೇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಸ್ಮೃತಿರ್ನಿರ್ಮೂಲೇತ್ಯತ ಆಹ –

ಏತನ್ನ್ಯಾಯಮೂಲೇತಿ ।

ಉಪಾದಾನಲಯೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಿತ್ಯಯೋಗೋ ನ್ಯಾಯಃ॥೧೪॥

ಇತ್ಯಷ್ಟಮಂ ವಿಪರ್ಯಯಾಧಿಕರಣಮ್॥