ಪರಾತ್ತು ತಚ್ಛ್ರುತೇಃ ।
ಯದೇತಜ್ಜೀವಾನಾಮೌಪಾಧಿಕಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ತತ್ಪ್ರವರ್ತನಾಲಕ್ಷಣೇಷು ರಾಗಾದಿಷು ಸತ್ಸು ನೇಶ್ವರಮಪರಂ ಪ್ರವರ್ತಕಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಮರ್ಹತಿ, ಅತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನಚೇಶ್ವರೋ ದ್ವೇಷಪಕ್ಷಪಾತರಹಿತೋ ಜೀವಾನ್ ಸಾಧ್ವಸಾಧುನಿ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವರ್ತಯಿತುಮರ್ಹತಿ, ಯೇನ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಜಗದ್ವೈಚಿತ್ರ್ಯಮಾಪದ್ಯೇತ । ಸ ಹಿ ಸ್ವತಂತ್ರಃ ಕಾರುಣಿಕೋ ಧರ್ಮ ಏವ ಜಂತೂನ್ ಪ್ರವರ್ತಯೇನ್ನಾಧರ್ಮೇ । ತತಶ್ಚ ತತ್ಪ್ರೇರಿತಾ ಜಂತವಃ ಸರ್ವೇ ಧಾರ್ಮಿಕಾ ಏವೇತಿ ಸುಖಿನ ಏವ ಸ್ಯುರ್ನ ದುಃಖಿನಃ । ಸ್ವತಂತ್ರಾಸ್ತು ರಾಗಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಪ್ರಚಯವಂತೋ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಮನುಭವಂತೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ಏವಂಚ ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋರರ್ಥವತ್ತ್ವಮಿತರಥಾ ತು ಸರ್ವಥಾ ಜೀವಾ ಅಸ್ವತಂತ್ರಾ ಇತೀಶ್ವರೇಣೈವ ಪ್ರವರ್ತ್ಯಂತ ಇತಿ ಕೃತಂ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಭ್ಯಾಮ್ । ನಹಿ ಬಲವದನಿಲಸಲಿಲೌಘನುದ್ಯಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯುಪದೇಶೋಽರ್ಥವಾನ್ । ತಸ್ಮಾತ್ “ಏಷ ಹ್ಯೇವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ”(ಕೌ . ಬ್ರಾ. ೩ । ೮) ಇತ್ಯಾದಯಃ ಶ್ರುತಯಃ ಸಮಸ್ತವಿಧಿನಿಷೇಧಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾಲ್ಲೋಕವಿರೋಧಾಚ್ಚೈಶ್ವರ್ಯಪ್ರಶಂಸಾಪರತಯಾ ನೇಯಾ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಭಿಧೀಯತೇ । “ಏಷ ಹ್ಯೇವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ”(ಕೌ . ಬ್ರಾ. ೩ । ೮) ಇತ್ಯಾದಯಸ್ತಾವಚ್ಛಛ್ರುತಯಃ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಾರೇಷು ಜಂತೂನಾಮೀಶ್ವರತಂತ್ರತಾಮಾಹುಃ, ತದಸತಿ ಪ್ರತಿಬಂಧಕೇ ನ ಪ್ರಶಂಸಾಪರತಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮುಚಿತಮ್ । ನಚ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಕಲ್ಪನೀಯತಾ, ಯೇನ ಪ್ರವರ್ತಕೇಷು ರಾಗಾದಿಷು ಸತ್ಸು ತತ್ಕಲ್ಪನಾ ವಿರುಧ್ಯೇತ । ನ ಚೇಶ್ವರತಂತ್ರತ್ವೇ ಧರ್ಮ ಏವ ಜಂತೂನಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಸುಖಿತ್ವಮೇವ ನ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಮಿತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ಯದ್ಯಪ್ಯಯಮೀಶ್ವರೋ ವೀತರಾಗಸ್ತಥಾಪಿ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಜಂತುಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯ ಜಂತೂನ್ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋಃ ಪ್ರವರ್ತಯನ್ನ ದ್ವೇಷಪಕ್ಷಪಾತಾಭ್ಯಾಂ ವಿಷಮಃ । ನಾಪಿ ನಿರ್ಘೃಣಃ । ನಚ ಕರ್ಮಪ್ರಚಯಸ್ಯಾದಿರಸ್ತ್ಯನಾದಿತ್ವಾತ್ಸಂಸಾರಸ್ಯ । ನ ಚೇಶ್ವರತಂತ್ರಸ್ಯ ಕೃತಂ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ಸಾಂಪ್ರತಮ್ । ನಹೀಶ್ವರಃ ಪ್ರಬಲತರಪವನ ಇವ ಜಂತೂನ್ ಪ್ರವರ್ತಯತ್ಯಪಿ ತು ತಚ್ಚೈತನ್ಯಮನುರುಧ್ಯಮಾನೋ ರಾಗಾದ್ಯುಪಹಾರಮುಖೇನ । ಏವಂ ಚೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಪರಿಹಾರಾರ್ಥಿನೋ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾವರ್ಥವಂತೌ ಭವತಃ । ತದನೇನಾಭಿಸಂಧಿನೋಕ್ತಮ್
ಪರಾಯತ್ತೇಽಪಿ ಹಿ ಕರ್ತೃತ್ವೇ ಕರೋತ್ಯೇವ ಜೀವ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದ್ವಿಧಿನಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಾವಿರೋಧಾಲ್ಲೋಕಸ್ಯ ಸ್ಥೂಲದರ್ಶಿತ್ವಾತ್ “ಏಷ ಹ್ಯೇವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ”(ಕೌ . ಬ್ರಾ. ೩ । ೮)ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । “ಅಜ್ಞೋ ಜಂತುರನೀಶೋಽಯಮಾತ್ಮನಃ ಸುಖದುಃಖಯೋಃ । ಈಶ್ವರಪ್ರೇರಿತೋ ಗಚ್ಛೇತ್ಸ್ವರ್ಗಂ ವಾ ಶ್ವಭ್ರಮೇವ ವಾ ॥” (ಭಾರತ.ವ. ೩೦-೨೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚೇಶ್ವರತಂತ್ರಾಣಾಮೇವ ಜಂತೂನಾಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ, ನ ತು ಸ್ವತಂತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ । ಈಶ್ವರ ಏವ ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋಸ್ಥಾನೇ ನಿಯುಜ್ಯೇತ ಯದ್ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋಃ ಫಲಂ ತದೀಶ್ವರೇಣ ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಿತಧರ್ಮಾಧರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷೇಣ ಕೃತಮಿತಿ ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋರಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್ । ನ ಕೇವಲಮಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ವಿಪರೀತಂ ಚಾಪದ್ಯೇತ ಇತ್ಯಾಹ
ತಥಾ ವಿಹಿತಕಾರಿಣಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಶ್ಚ ದೋಷಃ ಕೃತನಾಶಾಕೃತಾಭ್ಯಾಗಮಃ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ । ಅತಿರೋಹಿತಾರ್ಥಮನ್ಯತ್ ॥ ೪೧ ॥
ಕೃತಪ್ರಯತ್ನಾಪೇಕ್ಷಸ್ತು ವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾವೈಯರ್ಥ್ಯಾದಿಭ್ಯಃ । ॥ ೪೨ ॥
ಪರಾತ್ತು ತಚ್ಛ್ರುತೇಃ॥೪೧॥ ಏಷ ಹ್ಯೇವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೀನಾಂ ವಿಧಿಶ್ರುತ್ಯಾದಿಭಿರ್ವಿರೋಧಸಂದೇಹೇ ಸಂಗತಿಗರ್ಭಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –
ಯದೇತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಯೋಗ್ಯತಾಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕಾಂತರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದ್ವೈಯರ್ಥ್ಯಮುಕ್ತಂ , ತತ್ರ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಮೇವೇಶ್ವರಸ್ಯಾಯುಕ್ತಮ್ , ವಿಷಮಂ ಸೃಜತೋ ರಾಗಾದಿಮತ್ತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ ।
ನನು ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದದೋಷ ಇತಿ , ತತ್ರಾಹ –
ನ ಚೇಶ್ವರ ಇತಿ ।
ನನು ನೇಶ್ವರೋ ಧರ್ಮಾದಿತಂತ್ರಃ ಪ್ರವರ್ತಯತಿ , ಕಿಂತು ಕರುಣಯೇತಿ ತತ್ರಾಹ –
ಸ ಹಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಇತಿ ।
ಅತ್ಯಂತಪರಾಧೀನಂ ಪ್ರತಿ ನ ವಿಧಿರಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ನ ಹಿ ಬಲವದಿತಿ ।
ಶ್ವಭ್ರಂಗರ್ತಮ್ ।
ವಿಧೌ ಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಚೇಶ್ವರ ಏವ ನಿಯೋಜ್ಯ ಇತಿ ಭ್ರಮಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ –
ಸ್ಥಾನ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೋಷಪ್ರಸಂಗಶ್ಚೇತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾವಸರೋಕ್ತದೋಷಪರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಕೃತನಾಶೇತಿ॥೪೧॥೪೨॥