ಜ್ಯೋತಿರಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಂ ತು ತದಾಮನನಾತ್ ।
ಯದ್ಧಿ ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ಕುರ್ವದ್ದೃಷ್ಟಂ ತತ್ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವ ಕರೋತಿತ್ಯೇಷ ತಾವದುತ್ಸರ್ಗಃ । ಪರಾಧಿಷ್ಠಾನಂ ತು ತಸ್ಯ ಬಲವತ್ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಶಾತ್ ಸ್ಯಾದೇತತ್ । ವಾಸ್ಯಾದೀನಾಂ ತಕ್ಷಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಿತಾನಾಮಚೇತನಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಿತ್ವದರ್ಶನಾದಚೇತನತ್ವೇನಂದ್ರಿಯಾಣಾಮಪ್ಯಧಿಷ್ಠಾತೃದೇವತಾಕಲ್ಪನೇತಿ ಚೇತ್ । ನ । ಜೀವಸ್ಯೈವಾಧಿಷ್ಠಾತುಶ್ಚೇತನಸ್ಯ ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ । ನಚ “ಅಗ್ನಿರ್ವಾಗ್ಭೂತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪ್ರಾವಿಶತ್”(ಐ. ಉ. ೧ । ೨ । ೪) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭ್ಯೋ ದೇವತಾನಾಮಪ್ಯಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಮಭ್ಯುಪಗಂತುಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಅನೇಕಾಧಿಷ್ಠಾನಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಹಿ ತೇಷಾಮೇಕಾಭಿಪ್ರಾಯನಿಯಮನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾನ್ನ ಕಿಂಚಿತ್ಕಾರ್ಯಮುತ್ಪದ್ಯೇತ ವಿರೋಧಾತ್ । ಅಪಿಚ ಯ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಾಮಧಿಷ್ಠಾತಾ ಸ ಏವ ಭೋಕ್ತೇತಿ ದೇವತಾನಾಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ಸ್ವಾಮಿತ್ವಂ ಶರೀರ ಇತಿ ನ ಜೀವಃ ಸ್ವಾಮೀ ಸ್ಯಾದ್ಭೋಕ್ತಾ ಚ । ತಸ್ಮಾದಗ್ನ್ಯಾದ್ಯುಪಚಾರೋ ವಾಗಾದಿಷು ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾದಿನಾ ಕೇನಚಿನ್ನಿಮಿತ್ತೇನ ಗಮಯಿತವ್ಯೋ ನತು ಸ್ವರೂಪೇಣಾಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾನಾಂ ಮುಖಾದ್ಯನುಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ । ಏವಂ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಉಚ್ಯತೇ ನಾನಾವಿಧಾಸು ತಾವಚ್ಛ್ರುತಿಷು ಸ್ಮೃತಿಷು ಚ ತತ್ರ ತತ್ರ ವಾಗಾದಿಷ್ವಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾಧಿಷ್ಠಾನಮವಗಮ್ಯತೇ । ನಚ ತದಸತ್ಯಾಮನುಪಪತ್ತೌ ಕ್ಲೇಶೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮುಚಿತಮ್ । ನಚ ಸ್ವರೂಪೋಪಯೋಗಭೇದಜ್ಞಾನವಿರಹಿಣೋ ಜೀವಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಸಂಭವಃ, ಸಂಭವತಿ ತು ದೇವತಾನಾಮಿಂದ್ರಿಯಾದ್ಯಾರ್ಷೇಣ ಜ್ಞಾನೇನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತವತೀನಾಂ ತತ್ಸ್ವರೂಪಭೇದತದುಪಯೋಗಭೇದವಿಜ್ಞಾನಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ತಾಸ್ತಾ ಏವ ದೇವತಾಸ್ತತ್ತತ್ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತ್ರ್ಯ ಇತಿ ಯುಕ್ತಂ ನ ತು ಜೀವಃ । ಭವತು ವಾ ಜೀವೋಽಪ್ಯಧಿಷ್ಠಾತಾ ತಥಾಪ್ಯದೋಷಃ । ಅನೇಕೇಷಾಮಧಿಷ್ಠಾತೄಣಾಮೇಕಃ ಪರಮೇಶ್ವರೋಽಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾಂತರ್ಯಾಮೀ ತದ್ವಶಾದ್ವಿಪ್ರತಿಪಿತ್ಸವೋಽಪಿ ನ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತುಮರ್ಹಂತಿ । ತಥಾ ಚೈಕವಾಕ್ಯತಯಾ ನ ತತ್ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತ್ಯೂಹಃ । ನ ಚೈತಾವತಾ ದೇವತಾನಾಮತ್ರ ಶರೀರೇ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಮ್ । ನಹಿ ಯಂತಾ ರಥಮಧಿತಿಷ್ಠಿನ್ನಪಿ ತತ್ಸಾಧ್ಯವಿಜಯಾದೇರ್ಭೋಕ್ತಾಪಿ ತು ಸ್ವಾಮ್ಯೇವ । ಏವಂ ದೇವತಾ ಅಧಿಷ್ಠಾತ್ರ್ಯೋಽಪಿ ನ ಭೋಕ್ತ್ರ್ಯಸ್ತಾಸಾಂ ತಾವನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ಶ್ರುತತ್ವಾತ್ । ಭೋಕ್ತಾ ತು ಜೀವ ಏವ । ನಚ ನರಾದಿಶರೀರೋಚಿತಂ ದುಃಖಬಹುಲಮುಪಭೋಗಂ ಸುಖಮಯ್ಯೋ ದೇವತಾ ಅರ್ಹಂತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಾನಾಮಧಿಷ್ಠಾತ್ರ್ಯೋ ದೇವತಾ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ , ಶೇಷಮತಿರೋಹಿತಾರ್ಥಮ್ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರಾಣವತಾ ಶಬ್ದಾತ್ । ॥ ೧೫ ॥
ತಸ್ಯ ಚ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ । ॥ ೧೬ ॥
ಜ್ಯೋತಿರಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಂ ತು ತದಾಮನನಾತ್॥೧೪॥ ಚಕ್ಷುಷಾ ಹಿ ರೂಪಾಣಿ ಪಶ್ಯತ್ಯಗ್ನಿರ್ವಾಗ್ಭೂತ್ವೇತ್ಯಾದಾವವಿರೋಧವಿಚಾರಾದಧ್ಯಾಯಸಂಗತಿಃ । ಯಥಾ ಸ್ವಕಾರ್ಯಶಕ್ತಿಯೋಗಾತ್ ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವ ಪ್ರಾಣಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಇತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ ; ಶಕ್ತಸ್ಯಾಪ್ಯನ್ಯಾಧಿಷ್ಠಿತತ್ವಾವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಯದ್ಧೀತಿ ।
ನ ತು ಕರಣಾನಾಂ ಪರಾಧೀನತ್ವೇಽಪಿ ಬಲವತ್ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಕರಣಾನಿ , ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ , ಅಚೇತನತ್ವೇ ಸತಿ ಪ್ರವರ್ತಮಾನತ್ವಾದ್ , ವಾಸ್ಯಾದಿವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಜೀವಾಧಿಷ್ಠಿತತ್ವೇನ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಮಾಹ –
ವಾಸ್ಯಾದಿನಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಮಾಽನುಮಾನಾದ್ಬಾಧ್ಯುತ್ಸರ್ಗಃ , ಆಗಮಾತ್ತು ಬಾಧಿಷ್ಯತೇ , ತತ್ರಾಹ –
ನ ಚಾಗ್ನಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಗ್ಭೂತ್ವೇತಿ ।
ವಾಗಧಿಷ್ಠಾತಾ ಭೂತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ದೇವತಾನಾಂ ಚಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಸಾಮ್ಯಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯ ವಿರೋಧ ಉಕ್ತಃ , ಅಧುನಾ ತು ತದೇವ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಸತ್ಯಪಿ ಜೀವೇ ದೇವತಾನಾಂ ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಹಿ ಜೀವಸ್ಯ ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ , ಅಪ್ರಯೋಜಕತ್ವಾತ್ , ತತಶ್ಚ ತಾ ಏವ ಭೋಕ್ತ್ರ್ಯಃ ಕರ್ತ್ರ್ಯಶ್ಚ ಸ್ಯುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಗಮಸ್ತಾವದುತ್ಸರ್ಗಸ್ಯಾಪವಾದಕಃ , ನ ಚ ಸ ಔಪಚಾರಿಕಃ ಸಾಭ್ಯಸತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ನಾನಾವಿಧಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನನು ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಷು ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃದೇವತಾನಿರೂಪಣಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಕರಣಾನಾಮಾಧಿದೈವಿಕಾಗ್ನ್ಯಾದಿಭಿರಭೇದೋಪಾಸನಾರ್ಥಮ್ , ಉಪಾಸನಂ ಚ ಸಮಾರೋಪಾದಪಿ ಸಂಭವತಿ , ತತ್ರಾಹ –
ನ ಚ ತದಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿರ್ಹ್ಯತ್ರಾಭಿಪ್ರಾಯಭೇದಾತ್ಕಾರ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಸ್ತಾಂ ತು ಪರಿಹರಿಷ್ಯತಿ – ಅನೇಕೇಷಾಮಧಿಷ್ಠಾತೄಣಾಮ್ ಏಕಃ ಪರಮೇಶ್ವರೋಽಸ್ತಿ ನಿಯಂತೇತಿ ಗ್ರಂಥೇನ । ಅನುಮಾನಮಪ್ಯುತ್ಸರ್ಗಂ ಬಾಧತ ಇತಿ ವದಾಮಃ ।
ನನು ತತ್ ಜೀವೇನ ಸಿದ್ಧಸಾಧನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮತ ಆಹ –
ನ ಚ ಸ್ವರೂಪೋಪಯೋಗೇತಿ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಂ ತ್ವಧಿಷ್ಠಾನಾನಂತರಪೂರ್ವಕ್ಷಣೇಽಧಿಷ್ಠೇಯಸ್ವರೂಪತತ್ಸಾಧ್ಯಪ್ರಯೋಜನಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕಂ ತತ್ಪ್ರೇರಕತ್ವಂ , ನ ಚ ತದಸ್ತಿ ಜೀವೇ ಇತಿ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧಸಾಧನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಚೇಶ್ವರೇಣ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಮ್ ; ತದಭ್ಯುಪಗಮೇ ತ್ವಯೈವೋತ್ಸರ್ಗಬಾಧಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾತ್ , ಸ್ವರೂಪಪ್ರಯೋಜನಾದ್ಯಭಿಜ್ಞಜೀವಾಧಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ಸಾಧ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ।
ಯಚ್ಚೋಕ್ತಂ ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಾದ್ ಭೋಗಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ , ತತ್ರಾಹ –
ನ ಚೈತಾವತೇತಿ ।
ಯೋ ಯದಧಿಷ್ಠಾತಾ ಸ ತತ್ಸಾಧ್ಯಫಲಭೋಕ್ತೇತಿ ನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ ; ಯಂತರಿ ಸಾರಥೌ ಅನೇಕಾಂತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಿ ಮನ್ಯೇತ ಯಂತರಿ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾದ್ಯುಕ್ತಸ್ತದಭಾವ ಇತಿ , ತರ್ಹಿ ದೇವತಾಸ್ವಪಿ ಸ ಸಮ ಇತ್ಯಾಹ –
ತಾವನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಮಾತ್ರಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ಯಾದೇತತ್ - ದೇವತಾ ಏತದಿಂದ್ರಿಯಸಾಧ್ಯಫಲಭೋಗಿನ್ಯಃ ತದಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಾಜ್ಜೀವವದಿತಿ ವಿಶೇಷತೋಽನುಮೀಯತೇ , ತತ್ಕುತೋಽನೈಕಾಂತಿಕತಾಽತ ಆಹ –
ನ ಚ ನರಾದೀತಿ ।
ನ ಹ ವೈ ದೇವಾನ್ಪಾಪಂ ಗಚ್ಛತಿ ಇತ್ಯಾಗಮವಿರುದ್ಧಮನುಮಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ॥೧೪॥೧೫॥೧೬॥