సాభావ్యాపత్తిరుపపత్తేః ॥౨౨॥

అత్రాకాశం వాయుమితి కర్మత్వనిర్దేశాద్ధూమో భవతీత్యాది భవతి శ్రుతేశ్చ సంశయః , తదాహ –

యద్యపీతి ।

యుక్తం మార్గ ప్రక్రమ్య తృతీయత్వనిర్దేశాత్స్థానశబ్దస్య మార్గలక్షణార్థత్వమ్ ; న తు భవతిశ్రుతేః సాదృశ్యలక్షణార్థత్వేఽస్తి నిమిత్తమితి సంగతిః ।

వాయుమితి కర్మత్వేన నిర్దిష్టస్య వాయుర్భూత్వేతి తాదాత్మ్యవత్త్వేన పరామర్శకవాక్యశేషాన్నిర్ణయేన పూర్వపక్షమాహ –

వాయుర్భూత్వేత్యాదేరితి ।

వాక్యశేషస్యాసంభవదర్థత్వమాశఙ్క్యాహ –

న చాన్యస్యేతి ।

నన్దికేశ్వరో హి రుద్రమారాధ్య మానుషశరీరేణైవ దేవదేహత్వేన పరిణనామ । నహుషోఽపీన్ద్రత్వం గతోఽగస్త్యశాపాదజగరత్వం జగామ । ఎవం హి శ్రుతిర్భవతి । ఇతరథా లక్షణా స్యాదితి భాష్యం తదనుపపన్నం భవతి ।

శ్రుతేర్హి సాదృశ్యాలమ్బనత్వే మాణవకే ఇవ వహ్నిశ్రుతేః గౌణతాస్యాన్న లక్షణేత్యాశఙ్క్యాహ –

గౌణ్యామితి ।

గౌణ్యామపి గుణస్య లక్షణాఽస్తి , లక్షణాయాం త్వభిధేయసంబన్ధాత్ ప్రవర్తమానాయాం సంబన్ధివస్త్వన్తరపరత్వమ్ , న సంబన్ధపరత్వమ్ , గుణాత్ ప్రవర్తమానాయాం తు గౌణ్యాం వృత్తౌ గుణపరత్వం న గుణయుక్తవస్తుపరత్వమితి వివేకః । స్వాభావ్యాపత్తిరితి పాఠే స్వసమో భావో యేషాం తే స్వభావాస్తేషాం భావః ।

స్వాభావ్యమితి సమపదాధ్యాహారః స్యాదతః సాభావ్యాపత్తిరితి యుక్తః పాఠస్తం వ్యాచష్టే –

సమాన ఇతి ।

చన్ద్రలోకే ఉషిత్వాఽథ తత్ర ప్రవృత్తఫలకర్మక్షయానన్తరమేతమేవ వక్ష్యమాణం పన్థానం పునర్నివర్తన్తే , పునః శబ్దప్రయోగాదనాదౌ సంసారే పూర్వమపి చన్ద్రమణ్డలం గతా నివృత్తాశ్చేతి గమ్యతే । కోఽసావధ్వా యం ప్రతి నివర్తన్త ఇతి , ఉచ్యతే – యథేతమ్ । యథాగతమ్ । మాసేభ్యః పితృలోకం పితృలోకాదాకాశమాకాశాచ్చన్ద్రమితి గమనక్రమః । ఆగమనేఽప్యాకాశనిర్దేశాద్ యథేతమితి ప్రతీయతే । ఆగమనే పితృలోకాద్యసంకీర్తనాదభ్రాదిసంకీర్తనాచ్చానేవమపీతి గమ్యతేఽతో యథేతమితి ఉపలక్షణమ్ । ఆకాశం ప్రతిపద్యతే , యా ఆపశ్చన్ద్రమణ్డలే శరీరమారబ్ధవన్త్యస్తాః కర్మక్షయే ద్రుతా ఆకాశగతా ఆకాశసదృశా భవన్తి । తదుపహితా అనుశయినోఽప్యాకాశసమానా భవన్తి । ఆపో వాయునా ఇతశ్చాముతశ్చ నీయమానా వాయుసమా భవన్తి । అనుశయ్యపి తాదృశో భవతి । తదనన్తరం గమనకాలే యో ధూమ ఆసీత్ తత్తుల్యో భవతి । తతః అపాం భరణాత్ సంభృతోదకమభ్రం తద్ భవతి । తతో జలసేచనాన్మేధో వర్షణకర్తా సంభవతి । తద్భావం తత్సాదృశ్యమాపద్య ప్రవర్షతి । వర్షధారాభిరనుశయీ పృథివీమాపద్యత ఇత్యర్థః ॥౨౨॥

ఇతి చతుర్థం సాభావ్యాపత్త్యధికరణమ్ ।