ಸ ಏವ ತು ಕರ್ಮಾನುಸ್ಮೃತಿಶಬ್ದವಿಧಿಭ್ಯಃ ॥೯॥ ಆತ್ಯಂತಿಕತ್ವೇನೋತ್ಸೃಷ್ಟಾ ಸಂತ್ಸಂಪತ್ತಿಃ ಪುರೋದಿತಾ । ತಸ್ಯಾ ಅವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವಮಪವಾದ ಇಹೋಚ್ಯತೇ ॥ ಅಥವಾಽತಃ ಪ್ರಬೋಧೋಽಸ್ಮಾದಿತಿ ಸುಷುಪ್ತ್ಯನಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಬೋಧಶ್ರವಣಾತ್ ತದಾತ್ಮನೈವ ಸುಷುಪ್ತಸ್ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯುಕ್ತಂ , ತತಃ ಪ್ರಬೋಧಃ ತತ್ಸಂಪತ್ತಿಂ ನ ಗಮಯತಿ ಸುಷುಪ್ತಾದನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಬೋಧಸಂಭವೇನ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯ ನಾಡೀಪುರೀತತೋರವಸ್ಥಾನಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ । ಅತ್ರ ಭಾಸ್ಕರೇಣ ಭಾಷ್ಯಕಾರಮತೇಽಧಿಕರಣಾನಾರಂಭ ಉಕ್ತಃ - ಯೇಷಾಮೀಶ್ವರ ಏವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಸಂಸಾರೀತಿ ದರ್ಶನಂ ನ ತೇಷಾಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋಽವಕಲ್ಪತೇ । ನಾಪಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ ; ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತ್ಯುತ್ಥಾನಾದೇರದರ್ಶನಾತ್ ।

ಕಲ್ಪಿತಸ್ಯ ಚ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಾಪ್ನಜೀವವದುತ್ಥಾನಾದ್ಯಸಂಭವಾತ್ - ಇತಿ , ತತ್ಸಿದ್ಧಾಂತಾನಬೋಧಜೃಂಭಿತಮಿತ್ಯಾಹ –

ಯದ್ಯಪೀಶ್ವರಾದಿತಿ ।

ಅವಸ್ಥಾತ್ರಯಾನುಗಾಮಿ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕಸತ್ತ್ವೋಪೇತಾವಿದ್ಯೋಪಹಿತಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಕಲ್ಪಿತಜೀವವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾತ್ಸ ಏವೋತಿಷ್ಠತ್ತ್ವನ್ಯೋ ವೇತಿ ಚಿಂತಾ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋಪಸಂಹಾರಭಾಷ್ಯಂ - ತಸ್ಮಾತ್ಸ ಏವೇಶ್ವರೋಽನ್ಯೋ ವಾ ಜೀವಃ ಪ್ರತಿಬುಧ್ಯತ ಇತಿ । ತತ್ರ ಸ ಏವೇತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ ; ಅನಿಯಮೇನಾತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಣಾತ್ , ಸ ಏವೋತ್ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತತ್ವಾತ್ ।

ಅತೀತಾನಂತರಭಾಷ್ಯೇ ಚ ನ ಸ ಏವ ಪುನರುತ್ಥಾತುಮರ್ಹತೀತ್ಯಭಿಹಿತತ್ವಾದತ ಆಹ –

ಸ ಏವೇತೀತಿ ।

ಸ ಏವೇತ್ಯೇತತ್ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷತ್ವೇನ ದುಃಸಂಪಾದಮಿತಿ ಯತಸ್ತಸ್ಮಾದ್ವಾಶಬ್ದಸಮನಾರ್ಥ ಏವಕಾರಃ । ತಥಾ ಚ ಸ ವಾಽನ್ಯೋ ವೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯೋ ಗ್ರಂಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಈಶ್ವರೋ ವೇತಿ ಪಕ್ಷೋಪಿ ನ ಸ್ಥಿರಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಇತ್ಯಾಹ –

ಈಶ್ವರೋ ವೇತೀತಿ ।

ಜೀವವಚ್ಚೇತನತ್ವಾದೀಶ್ವರೋತ್ಥಾನಸಂಭಾವನಾ ।

ವಿಮರ್ಶಾವಸರ ಇತಿ ।

ಕಿಂ ಯ ಏವ ಸತ್ಸಂಪನ್ನಃ ಸ ಏವ ಪ್ರತಿಬುಧ್ಯತೇ ಉತ ಸ ಏವಾಽನ್ಯೋ ವೇತಿ ಸಂದೇಹಭಾಷ್ಯೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಸ್ಮೃತಿಮಾತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಸುಪ್ತೋತ್ಥಿತಜೀವೈಕ್ಯಗಮಕತ್ವಮಸ್ತಿ , ನ ಹ್ಯನ್ಯದೃಷ್ಟಮನ್ಯ ಸ್ಮರತಿ , ಸ್ಮರತಿ ಚಾತ್ರ ಸುಷುಪ್ತೋ ಜಾಗ್ರದ್ದೃಷ್ಟಮತಃ ಸೂತ್ರೇ ಅನುಸ್ಮೃತೀತ್ಯನುಶಬ್ದೋ ವ್ಯರ್ಥ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಯದ್ಧಿ ದ್ವ್ಯಹಾದೀತಿ ।

ದ್ವೇ ಅಹನೀ ದ್ವ್ಯಹಃ । ಯತ ಏವ ಸೂತ್ರೇಽನುಸ್ಮೃತಿಃ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ , ಅತ ಏವ ಸೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೋದಾಹೃತಾ ಭಾಷ್ಯೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭಾಷ್ಯಗತಶ್ರುತಿಮುದಾಹೃತ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಅಯನಮಿತಿ ।

ಇಣೋ ಧಾತೋರ್ಘಞಿ ಕೃತೇ ಆಯ ಇತಿ ರೂಪಮ್ । ಬುದ್ಧಾಂತಾಯ ಬುದ್ಧಮಧ್ಯಾಯ ಜಾಗ್ರದವಸ್ಥಾಯೈ ।

ಪ್ರತಿಯೋನೀತಿ ।

ಯೋನಿಶಬ್ದಃ ಸ್ಥಾನವಚನಃ ಸನ್ ಶರೀರಮಾಹ –

ಅನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯೇತಿ ।

ಅನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯಾಯಾ ಅವಿದ್ಯಾಯಾ ಯ ಉಪಧಾನೇ ಭೇದಃ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಃ ಸ ಏವೋಪಾಧಿಃ , ತೇನ ಕಲ್ಪಿತೋ ಜೀವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದ್ಯೌಪಾಧಿಕೋ ಜೀವಸ್ತರ್ಹಿ ಸುಷುಪ್ತಾವುಪಾಧಿನಾಶಾನ್ನ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯತ ಆಹ –

ಉಪಾಧ್ಯುದ್ಭವೇತಿ ।

ಸುಷುಪ್ತಾದಾವಂತಃಕರಣಾದ್ಯುಪಾಧಿರಭಿಭೂತೋ ಭವತಿ , ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ಮನಾಽವತಿಷ್ಠತೇ , ನ ತು ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ನ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಜಾಗ್ರದಾದಾವಂತಃಕರಣಾದಿ ಸುಷುಪ್ತೌ ತದ್ವಾಸನೇತ್ಯುಪಾಧಿಭೇದಾಜ್ಜೀವಭೇದಃ ಸ್ಯಾದ್ , ಅತಃ ಕಥಂ ತಸ್ಯೈವ ಜೀವಸ್ಯೋತ್ಥಾನಮತ ಆಹ –

ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಅವಿದ್ಯಾ ಭ್ರಾಂತಿಜ್ಞಾನಂ ತದ್ವಾಸನಾ ಚೋಪಾಧೀ ಅವಚ್ಛೇದಕೌ ಮೃದ ಇವ ಘಟಶರಾವಾದಿ ಯಸ್ಯ ಸೋಽವಿದ್ಯಾತದ್ವಾಸನೋಪಾಧಿದಂಡಾಯಮಾನೋಽವಿದ್ಯಾಲಕ್ಷಣಃ , ತಸ್ಯಾನಾದಿತಯಾ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾತ್ಮಕಭ್ರಮತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಭಾವೇನ ಪ್ರವಹತಃ ಪ್ರಕೃತಿವಿಕಾರಯೋರಭೇದಾನ್ ಪರಿಣಮಮಾನಸ್ಯ ಸುವಿವೇಕತಯಾ ತದುಪಹಿತೋ ಜೀವೋನಾದಿಕಾಲೇಽಪಿ ಸುವಿವೇಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಸಂಕೀರ್ಣಃ ಸನ್ ಸುಷುಪ್ತ್ಯಾದ್ಯವಸ್ಥಾ ಅನುಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವ ಯಥಾಶ್ರುತಗ್ರಂಥಾರ್ಥಗ್ರಾಹಿಭಿಃ ಕೈಶ್ಚಿದ್ವಾಚಸ್ಪತಿಮತೇ ಸುಷುಪ್ತೌ ಭ್ರಮಸಂಸ್ಕಾರ ಉಪಾಧಿರ್ಜಾಗ್ರತ್ಯಂತಃಕರಣಾದೀತ್ಯುಪಾಧಿಭೇದಾದುಪಹಿತಜೀವಭೇದಪ್ರಸಂಗಃ , ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಚ ಸುಷುಪ್ತೌ ನ ಸಾಂಕರ್ಯವಾರಕತ್ವಮ್ । ನ ಹಿ ಘಟಸಂಸ್ಕಾರೋ ಘಟಾಕಾಶಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯತೀತ್ಯಾಕ್ಷೇಪೌ ಕೃತಾವನಕಾಶೌ ॥

ಅಹರಹರ್ಗಚ್ಛಂತ್ಯ ಇತಿ ।

ಅಹರಹರಿತಿ ವೀಪ್ಸಾ ಏಕಸ್ಯೈವ ಗತ್ಯಾಗತೀ ದರ್ಶಯತಿ । ಯೇ ಪ್ರಾಣಿನಃ ಸುಷುಪ್ತೇ ಸತ್ಸಂಪನ್ನಾಸ್ತ ಇಹ ಜಾಗರಿತೇ ವ್ಯಾಘ್ರೋ ವೇತ್ಯಾದಿ ಯದ್ಯದ್ ಭವಂತಿ – ಉಭವನ್ , ತ ಏವ ಸುಷುಪ್ತಾದಾಗತ್ಯ ಭವಂತಿ ॥೯॥

ಇತಿ ತೃತೀಯಂ ಕರ್ಮಾನುಸ್ಮೃತಿಶಬ್ದವಿಧ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ॥