ಪರಮತಃ ಸೇತೂನ್ಮಾನಸಂಬಂಧಭೇದವ್ಯಪದೇಶೇಭ್ಯಃ ॥೩೧॥ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಪೂರ್ವಮನಪರಮೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೈರದ್ವಿತೀಯತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾಧಿತಮ್ ।

ಕಥಮಿಹ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಸ್ತ್ವಸ್ತಿತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯತೇ ? ನ ಚ ಸೇತುಶಬ್ದಾದಾಶಂಕಾ ; ದ್ಯುಭ್ವಾದ್ಯಧಿಕರಣೇ (ಬ್ರ.ಸೂ.ಅ.೧.ಪಾ.೩.ಸೂ.೧) ತಸ್ಯ ನೀತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕಾಮುದ್ಭಾವ್ಯ ನಿರಸ್ಯತಿ –

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ದ್ಯುಭ್ವಾದ್ಯಧಿಕರಣೇ ಹಿ ಸೇತುಶಬ್ದಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇಽಪ್ಯಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವಿಧರಣತ್ವಮರ್ಥ ಆಶ್ರಿತಃ , ಇಹ ತೂನ್ಮಾನಸಂಬಂಧಭೇದವ್ಯಪದೇಶಾನಾ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಲಾಭಾತ್ತೇಷಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾ ಗತೀರಜಾನತಃ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದಿದಮುಕ್ತಂ –

ಸೇತ್ವಾದಿಶ್ರುತೀನಾಮಿತಿ ।

ಆದಿಶಬ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸೇತುಶ್ರುತಿಸ್ತದಾದ್ಯಾ ಅನ್ಯಾ ಅಪಿ ಸಂತ್ಯನಿರ್ಣೀತಾರ್ಥಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವಂ ಚ ಪ್ರತಿಷೇಧಾದನ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಶ್ರುತ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಅಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಶ್ರುತ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಸ್ತೀತಿ ಪ್ರತ್ಯವಸ್ಥೀಯತೇ । ಜಾಂಗಲಂ ವಾತಭೂಯಿಷ್ಠಮ್ ಇತಿ ವೈದ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದ್ವಾತಬಹುಲದೇಶೋ ಜಾಂಗಲಮ್ ।

ಭಾಷ್ಯೇ –

ತುಲ್ಯನ್ಯಾಯತ್ವಾತ್ಸ್ಥಲಮಾತ್ರಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ – ಸ್ಥಲಮಿತಿ ।

ಉನ್ಮಾನವ್ಯಪದೇಶವಿವರಣಾರ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಚತುಷ್ಪಾದಿತ್ಯಾದಿ ಭಾಷ್ಯಂ , ತಚ್ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಷೋಡಶಕಲವಿದ್ಯಾಸಂಬಂಧಿಪಾದಶಫೋದಾಹರಣೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಪ್ರಕಾಶವದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಗವಾಂ ಹಿ ಪಾದೇಷು ಪುರತೋ ದ್ವೌ ಖುರೌ ಪೃಷ್ಠತಶ್ಚ ದ್ವೇ ಪಾರ್ಷ್ಣ್ಯೌ ಭವತಃ । ತತ್ರ ಪುರತೋಽರ್ಧಂ ಪಶ್ಚಾದರ್ಧಂ ಚ ಶಫಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯತೇ । ತತೋಽಷ್ಟಾಶಫಮ್ । ಏಕೈಕಸ್ಮಿನ್ ಪಾದೇ ಕಲಾಚತುಷ್ಟಯಮಿತಿ ಷೋಡಶಕಲಮ್ ।

ಪಾದಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಶವತ್ತ್ವಸಮಾಖ್ಯಾಯಾಂ ಹೇತುಮಾಹ –

ಏತದುಪಾಸನಾಯಾಮಿತಿ ।

ಪ್ರಕಾಶವಾನ್ಭವತೀತಿ ಫಲಶ್ರುತಿಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಮುಖ್ಯ ಇತಿ ।

ಕೀರ್ತಿಮಾನ್ ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ ಮುಖ್ಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।

ಪ್ರಾಣ ಇಹ ಘ್ರಾಣೇಂದ್ರಿಯಮ್ ; ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸಹಚರಸ್ಯ ಗಾಂಧಗ್ರಾಹಕತ್ವಾತ್ ।

ಮನ ಆಯತನಮಾಶ್ರಿತ್ಯೇತಿ ।

ಗಂಧಾದಿವಿಷಯಜ್ಞಾನಾಶ್ರಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯೈತೇನಾಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ಭೂತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತಃ ಪರಮನ್ಯದಮಿತಮಸ್ತೀತಿ ಭಾಷ್ಯಂ , ತದನುಪಪನ್ನಮಿವ ; ಅನ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯಮಿತತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ।

ಅತ ಉಚಿತಶಂಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ಅವತಾರಯತಿ –

ಸ್ಯಾದೇತದಸ್ತಿಚೇದಿತಿ ।

ಅಸ್ತಿ ಚೇದನ್ಯದಿತ್ಯನುಷಂಗಃ । ಪರಿಸಂಖ್ಯಾಯ ಗಣಯಿತ್ವಾ ।

ಭಾಷ್ಯೇ ಗಮ್ಯತೇ ಇತಿ ಪದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಪ್ರಮಾಣಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।

ಸಂಖ್ಯಾತುಮಶಕ್ಯಾನಿ ವಸ್ತೂನಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಾನಿ ಸಂತೀತಿ ಭಾಷ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –

ನ ತ್ವೇತಾವದಿತಿ ।

ಅಥ ಯ ಏಷೋಽಂತರಾದಿತ್ಯ ಇತ್ಯಥ ಯ ಏಷೋಕ್ಷಣೀತಿ ಚ ಭೇದವ್ಯಪದೇಶಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಆಧಾರತ ಇತಿ ।

ತಸ್ಯೈತಸ್ಯ ತದೇವ ರೂಪಂ ಯದಮುಷ್ಯ ರೂಪಮಿತ್ಯಾದಿಭೇದವ್ಯಪದೇಶಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ –

ಅತಿದೇಶಾತ್ ಇತಿ ।

ಯೇ ವಾಽಮುಷ್ಮಾತ್ಪರಾಂಚೋ ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಾದಿಭೇದವ್ಯಪದೇಶಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಿ – ಅವಧಿತಶ್ಚೇತಿ ॥೩೧॥

ನ ಕೇವಲಂ ಜಗತ ಉಪಾದಾನತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮ ಧಾರಕಮ್ , ಕಿಂತು ನಿಯಂತೃತ್ವೇನಾಪೀತ್ಯಾಹ –

ತನ್ಮರ್ಯಾದಾನಾಮ್ ಚೇತಿ ।

ಅತಿಚಪಲಾ ಅನಿಯತಚೇಷ್ಠಾಃ ಸ್ಥೂಲಾಶ್ಚ ಬಲವಂತಶ್ಚ ಕಲ್ಲೋಲಾಸ್ತರಂಗಾಸ್ತೇಷಾಂ ಮಾಲಾಸ್ತಾಭಿಃ ಕಲಿಲಃ ಕ್ಷೋಭಿತೋ ಜಲನಿಧಿಃ ಸ ಇಲಾಪರಿಮಂಡಲಂ ಭೂಮಂಡಲಮವಗಿಲೇದ್ ಪ್ರಸೇದ್ ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮಭುವಂ ನ ಧಾರಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಗನ್ನ ಧಾರಯೇತ್ , ತರ್ಹಿ ಸ್ಫೂರ್ಜಂತ್ಯೋ ದೀಪ್ಯಮಾನಾ ಜ್ವಾಲಾರೂಪಾ ಜಟಾ ಯಸ್ಯ ಸ ವ ವಾಗ್ನಿರ್ವಾ ಜಗದ್ಭಸ್ಮಾಸಾದ್ಭಾವಯೇತ್ ಕುರ್ಯಾದಿತಿ । ಅಕಾಂಡಮಿತಿ । ಅನವಸರೋ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥಾ ಅಕಾಲೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಲಯಕಾಲೋ ಹಿ ವಿಘಟನಾವಸರಃ ॥೩೨॥

ಪಾದವದಿತಿ ಸೂತ್ರಾವಯವವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾರ್ಥಂ ಭಾಷ್ಯಂ - ಯಥಾ ಮನ ಆಕಾಶಯೋರಧ್ಯಾತ್ಮಮಧಿದೈವಂ ಚೇತ್ಯಾದಿ , ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಮನಸ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತೀಕಸ್ಯೇತ್ಯೇತಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ –

ಆರೋಪಿತಬ್ರಹ್ಮಭಾವಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ಘ್ರಾಣಮುಕ್ತಮ್ ।

ವಾಗಾದೀನಾಂ ಮನಃಪಾದತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ –

ಮನೋ ಹೀತಿ ।

ಸಂಚರಣಸಾಧಾರಣತಯೇತಿ ।

ಸಂಚರ್ಯತ ಏಭಿರಿತಿ ಸಂಚರಣಾಃ । ತದ್ರೂಪತ್ವೇನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಪಾದಸಾಧಾರಣತಯಾ ವಾಗಾದಯೋ ಮನಸಃ ಪಾದಾ ಇತಿ ।

ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಂ ಮನಶ್ಚತುಷ್ಪಾದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಧಿದೈವಿಕಮಾಕಾಶಂ ಚತುಷ್ಪಾದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಆಕಾಶಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಭಾಷ್ಯೇ ಕಾರ್ಷಾಪಣ ಇತಿ ಷೋಡಶಪಣಾಃ ಕಪರ್ದಕ ಉಕ್ತಾಃ । ತಾಮ್ನಕರ್ಷಮಿತಃ ಕ್ರಯಸಾಧನಮುದ್ರಾವಿಶೇಷೋ ವಾ । ಸೌಧಂ ಇರ್ಮ್ಯಂ ತಸ್ಯ ಜಾಲಂ ಗವಾಕ್ಷಂ ತನ್ಮಾರ್ಗನಿವೇಶಿನ್ಯಃ ॥೩೩॥ ಯಃ ಸಂಬಂಧಃ ಸ ಏಕೀಭಾವ ಇತಿ ಕಥಂಚಿತ್ಕಸ್ಮಾದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಸ್ವರೂಪಸಂಬಂಧಃ ಸಮವಾಯೋಽಪಿ ಸಂಭವತಿ , ಕಥಂ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತಾದಾತ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ –

ಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇದಿತಿ ।

ಅನೇನ ಸಂಬಧತ್ವೇನ ಸಂಬಂಧಭಾವೇನ ಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇತ್ ಸ್ಪೃಷ್ಟಃ ಸ್ವಭಾವಸಂಬಂಧ ಇತಿ ಚೇದುಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತತಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಃ ಸಂಬಂಧಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾನಾತಿರಿಚ್ಯತೇ ; ಸಮ ದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತರ್ಕಯಾದೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೩೪॥೩೫॥೩೬॥

ಭಾಸ್ಕರೇಣಾನೇನ ಸರ್ವಗತತ್ವಮಿತಿ ಸೂತ್ರಂ ಪ್ರಸಂಗಾದಾತ್ಮಸರ್ವಗತತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಮ್ , ನಾತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾಶಂಕಾ ನಿರಸ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ತತ್ಸೂತ್ರಾಭಿಪ್ರಾಯಾನವಬೋಧಾದಿತಿ ದರ್ಶಯನ್ನಾಶಂಕಾಮಾಹ –

ಬ್ರಹ್ಮಾದ್ವೈತಸಿದ್ಧಾವಪೀತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಸ್ತ್ವಭಾವೇ ಸರ್ವಾಭಾವಾದೇವ ಸರ್ವಸಂಬಂಧಾತ್ಮಕಸರ್ವಗತತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರತಶ್ಚಾಕಾಶವತ್ ಸರ್ವಗತ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿವಿರೋಧಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಗತತ್ವಾರ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿರಿಕ್ತವಸ್ತ್ವಪೇಕ್ಷಣಾತ್ಪರಮತ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಉನ್ಮಜ್ಜತೀತಿ ಶಂಕಾ । ನ ವಾಸ್ತವಂ ಸರ್ವಗತತ್ವಂ ಕಿಂತು ಪ್ರಪಂಚೇನ ಮಿಥ್ಯಾತಾದಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ – ಅದ್ವೈತೇ ಇತಿ ॥೩೭॥

ಇತಿ ಸಪ್ತಮಂ ಪರಾಧಿಕರಣಮ್ ॥