ಭಾಮತೀವ್ಯಾಖ್ಯಾ
ವೇದಾಂತಕಲ್ಪತರುಃ
 

ಆನಂದಾದಯಃ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯ ।

ಗುಣವದುಪಾಸನಾವಿಧಾನಸ್ಯ ವಾಸ್ತವಗುಣವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾದ್ವಿವೇಕಾರ್ಥಮಿದಮಧಿಕರಣಮ್ । ಯಥೈಕಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ । ಸಂಯದ್ವಾಮತ್ವಾದಯಃ ಸತ್ಯಕಾಮಾದಯಶ್ಚ ಗುಣಾ ನ ಸಂಕೀರ್ಯೇರನ್ । ಏವಮಾನಂದವಿಜ್ಞಾನತ್ವಾದಯೋ ವಿಭುತ್ವನಿತ್ಯತ್ವಾದಿಭಿರ್ಗುಣೈಃ ಪ್ರದೇಶಾಂತರೋಕ್ತೈರ್ನ ಸಂಕೀರ್ಯೇರನ್ । ತತ್ಸಂಕರೇ ವಾ ಸಂಯದ್ವಾಮತ್ವಾದಯೋಽಪಿ ಸತ್ಯಕಾಮಾದಿಭಿಃ ಸಂಕೀರ್ಯೇರನ್ । ನಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಧರ್ಮಿಣಃ ಸತ್ತ್ವೇ ಕಶ್ಚಿದ್ವಿಶೇಷ ಇತಿ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ರಾದ್ಧಾಂತಸ್ತು ವಾಸ್ತವವಿಧೇಯಯೋರ್ವಸ್ತುಧರ್ಮತಯಾ ಚಾನುಷ್ಠೇಯತಯಾ ಚಾವ್ಯವಸ್ಥಾವ್ಯವಸ್ಥೇ ವ್ಯವತಿಷ್ಠೇತೇ । ವಸ್ತುಧರ್ಮೋ ಹಿ ಯಾವದ್ವಸ್ತು ವ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ । ನಾಸಾವೇಕತ್ರೋಕ್ತೋಽನ್ಯತ್ರಾನುಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಮ್ । ವಿಧೇಯಸ್ತು ಪುರುಷಪ್ರಯತ್ನತಂತ್ರಃ ಪುರುಷಪ್ರಯತ್ನಶ್ಚ ಯತ್ರ ಯಾವದ್ಗುಣವಿಶಿಷ್ಟೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಚೋದಿತಃ ಸ ತಾವತ್ಯೇವಾವತಿಷ್ಠತೇ ನಾವಿಹಿತಮಪಿ ಗುಣಂ ಗೋಚರೀಕರ್ತುಮರ್ಹತಿ । ತಸ್ಯ ವಿಧಿತಂತ್ರತ್ವಾದ್ವಿಧೇಶ್ಚ ವ್ಯವಸ್ಥಾನಾತ್ । ತಸ್ಮಾದಾನಂದವಿಜ್ಞಾನಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಾತ್ಮತಯೋಕ್ತಾ ಯತ್ರ ಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮ ಶ್ರೂಯತೇ ತತ್ರ ತತ್ರಾನುಕ್ತಾ ಅಪಿ ಲಭ್ಯಂತೇ । ಸಂಯದ್ವಾಮಾದಯಶ್ಚೋಪಾಸನಾಪ್ರಯತ್ನವಿಧಿವಿಷಯಾ ಯಥಾವಿಧ್ಯವತಿಷ್ಠಂತೇ ನ ತು ಯಥಾವಸ್ತ್ವಿತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ । ಪ್ರಿಯಶಿರಸ್ತ್ವಾದೀನಾಂ ತೂಪಾಸ್ಯತ್ವಮಾರೋಪ್ಯ ನ್ಯಾಯೋ ದರ್ಶಿತಃ । ತಸ್ಯ ( ? )ತು ಸಂಯದ್ವಾಮಾದಿರುಕ್ತಃ । ಮೋದನಮಾತ್ರಂ ಮೋದಃ । ಪ್ರಮೋದಃ ಪ್ರಕೃಷ್ಟೋ ಮೋದಸ್ತಾವಿಮೌ ಪರಸ್ಪರಾಪೇಕ್ಷಾವುಪಚಯಾಪಚಯೌ ॥ ೧೧ ॥

ಪ್ರಿಯಶಿರಸ್ತ್ವಾದ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರುಪಚಯಾಪಚಯೌ ಹಿ ಭೇದೇ ॥ ೧೨ ॥

ಇತರೇ ತ್ವರ್ಥಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ ॥ ೧೩ ॥

ಆನಂದಾದಯಃ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯ ॥೧೧॥ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸವಿಶೇಷತ್ವಾದ್ಯುಕ್ತಃ ಶಾಖಾಂತರೀಯವಸಿಷ್ಠತ್ವಾದ್ಯುಪಸಂಹಾರಃ , ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತು ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಾತ್ ಸ್ವಶಾಖಾಗತಧರ್ಮೈರೇವ ಪ್ರಮಿತಿಸಿದ್ಧೇರ್ನಾನಂದಾದ್ಯುಪಸಂಹಾರ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯವಸ್ಥಾನಾತ್ಸಂಗತಿಃ । ನನು ವೇದ್ಯಬ್ರಹ್ಮೈಕ್ಯಾದ್ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರ ಉತ್ಸರ್ಗಪ್ರಾಪ್ತಃ ।

ನ ಚಾತ್ರಾಪವಾದಕಮೇವಂಶಬ್ದವತ್ ಕಿಂಚಿದುಪಲಭ್ಯತೇ ತತ್ಕಿಮರ್ಥಮಧಿಕರಣಮಾರಭ್ಯತೇ ? ಅತ ಆಹ –

ಗುಣವಿಧಾನಸ್ಯೇತಿ ।

ಯದ್ಯಾನಂದಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೈಕ್ಯಾತ್ಸರ್ವಶಾಖಾಸೂಪಸಂಹ್ರಿಯೇರನ್ , ತರ್ಹಿ ಸಂಯದ್ವಾಮತ್ವಾದಯಃ ಕಿಮಿತಿ ನೋಪಸಂಹೃತಾ ಇತಿ ಪ್ರತಿಬಂದ್ಯಾಶಂಕಾಯಾಂ ಸಂಯದ್ವಾಮತ್ವಾದಯ ಉಪಾಸನಾರ್ಥಂ ವಿಧೇಯಾ ವಿಧಿಪ್ರಯುಕ್ತಾಪೂರ್ವಸ್ಯ ಚಾನಿರ್ಜ್ಞಾತಪರಿಮಾಣತ್ವಾದಪೂರ್ವಪ್ರಯುಕ್ತಧರ್ಮಾಣಾಂ ಯಥಾವಿಧಿ ವ್ಯವಸ್ಥಾ , ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಯಸ್ತು ವಸ್ತುತತ್ತ್ವಪ್ರಮಿತ್ಯರ್ಥಾ ಇತಿ ಯತ್ರ ಯತ್ರ ವಸ್ತುತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ನೇತವ್ಯಾ ಇತಿ ವಿಶೇಷಪ್ರದರ್ಶನೇನ ಪ್ರತಿಬಂದೀಂ ಪರಿಹರ್ತುಮಯಮಾರಂಭ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಶಿಷ್ಟಂ ಸ್ಪಷ್ಟಾರ್ಥಮ್ । ಯತ್ತು - ನಿರ್ವಿಶೇಷೇ ಪದಾಂತರವೈಯರ್ಥ್ಯಾದನುಪಸಂಹಾರಃ – ಇತಿ , ತತ್ರೋಚ್ಯತೇ ; ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾನಂದಾನಂತಾತ್ಮತ್ವಪದಾರ್ಥಾ ಇತರೇತರಂ ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯಭೂತಾ ವಿರುದ್ಧಾನೃತಜಡದುಃಖಪರಿಚ್ಛೇದಾನಾತ್ಮತಾಭ್ರಾಂತೀರ್ವ್ಯಾವರ್ತಯಂತಃ ಸತ್ತಾದಿಪರಾಪರಸಾಮಾನ್ಯಾಧಾರಭೂತಾಮೇಕಾಮಾನಂದವ್ಯಕ್ತಿಂ ಲಕ್ಷಯಂತಿ ಸದ್ ದ್ರವ್ಯಂ ಕುಂಭ ಇತಿ ಪದಾನೀವ ಕುಂಭವ್ಯಕ್ತಿಮ್ । ಏತಾದೃಶಬ್ರಹ್ಮಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ನೈಕಸ್ಮಾತ್ಪದಾತ್ತನ್ಮಾತ್ರಪ್ರಯೋಗೇ ವಿರೋಧಾಭಾವಾಲ್ಲಕ್ಷಣಾಯಾ ಅನುತ್ಥಾನಾತ್ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯೇ ಚ ಪದಾಂತರೇ ಯಾವಂತ್ಯೋ ಭ್ರಾಂತಯಃ ಸಂಭಾವ್ಯಂತೇ , ತನ್ನಿರಸನಸಮರ್ಥಪದವೃಂದಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಸಮಾರೋಪಿತಭ್ರಮನಿರಸನಸಮರ್ಥಂ ಪದಾರ್ಥವೃಂದಂ ಸರ್ವತ್ರೋಪಸಂಹರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ॥೧೧॥೧೨॥೧೩॥

ಇತಿ ಷಷ್ಠಮಾನಂದಾದ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ॥