ಆಧ್ಯಾನಾಯ ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾತ್ । ಇಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಾ ಹ್ಯರ್ಥಾ ಇತಿ ।

ಕಿಮತ್ರ ಸರ್ವೇಷಾಮೇವಾರ್ಥಾದೀನಾಂ ಪರತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಿಪಾದಯಿಷಿತಮ್ , ಆಹೋ ಪುರುಷಸ್ಯೈವ ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದನಾರ್ಥಂ ಚೇತರೇಷಾಂ ಪರತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಮ್ । ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮರ್ಥಾದಿಪರತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಶ್ರುತೇಃ ಶ್ರೂಯಮಾಣತತ್ತತ್ಪರತ್ವೇ ಚ ಸಂಭವತಿ ನ ತತ್ತದತಿಕ್ರಮೇ ಸರ್ವೇಷಾಮೇಕಪರತ್ವಾಧ್ಯವಸಾನಂ ನ್ಯಾಯ್ಯಮ್ । ನ ಚ ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾದಸಂಭವಃ । ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಪರತ್ವಾಭಿಧಾನಸ್ಯಾಧ್ಯಾನಪ್ರಯೋಜನತ್ವಾತ್ । ತತ್ತದಾಧ್ಯಾನಾನಾಂ ಚ ಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಸ್ಮೃತೇಃ । ತಥಾಹಿ ಸ್ಮೃತಿಃ “ದಶ ಮನ್ವಂತರಾಣೀಹ ತಿಷ್ಠಂತೀಂದ್ರಿಯಚಿಂತಕಾಃ । ಭೌತಿಕಾಸ್ತು ಶತಂ ಪೂರ್ಣಂ ಸಹಸ್ರಂ ತ್ವಾಭಿಮಾನಿಕಾಃ ॥ ಬೌದ್ಧಾ ದಶ ಸಹಸ್ರಾಣಿ ತಿಷ್ಠಂತಿ ವಿಗತಜ್ವರಾಃ । ಪೂರ್ಣಂ ಶತಸಹಸ್ರಂ ತು ತಿಷ್ಠಂತ್ಯವ್ಯಕ್ತಚಿಂತಕಾಃ । ಪುರುಷಂ ನಿರ್ಗುಣಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಕಾಲಸಂಖ್ಯಾ ನ ವಿದ್ಯತೇ ।”(ವಾಯುಪುರಾಣಮ್) ಇತಿ । ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಭೇದಸ್ಯಾಭ್ಯುಪೇಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ತೇಷಾಮರ್ಥಾದೀನಾಂ ಪರತ್ವಪರಾಣ್ಯೇತಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ ಇಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಾ ಹ್ಯರ್ಥಾ ಇತ್ಯೇಷ ತಾವತ್ಸಂದರ್ಭೋ ವಸ್ತುತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರಃ ಪ್ರತೀಯತೇ ನಾಧ್ಯಾನವಿಧಿಪರಃ । ತದಶ್ರುತೇಃ । ತದತ್ರ ಯತ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಂ ದೃಶ್ಯತೇ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಯಪರತ್ವಂ ಸರ್ವೇಷಾಮ್ । ದೃಷ್ಟಂ ಚ ವಿಷ್ಣೋಃ ಪರಮಪದಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿಖಿಲಾನರ್ಥಸಂಸಾರಕಾರಣಾವಿದ್ಯೋಪಶಮಃ । ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋದಯಸ್ಯ ವಿಪರ್ಯಾಸೋಪಶಮಲಕ್ಷಣತ್ವೇತ ತತ್ರ ತತ್ರ ದರ್ಶನಾತ್ । ಅರ್ಥಾದಿಪರತ್ವಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ತು ನ ದೃಷ್ಟಮಸ್ತಿ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ನಚ ದೃಷ್ಟೇ ಸಂಭವತಿ ಅದೃಷ್ಟಕಲ್ಪನಾ ನ್ಯಾಯ್ಯಾ । ನಚ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಹೇತುಪರತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ಅವಾಂತರಪುರುಷಾರ್ಥತೋಚಿತಾ । ತಸ್ಮಾದ್ದೃಷ್ಟಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಾತ್ , ಪುರುಷಪರತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಾರ್ಥೋಽಯಂ ಸಂದರ್ಭ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ।

ಕಿಂಚಾದರಾದಪ್ಯಯಮೇವಾಸ್ಯಾರ್ಥ ಇತ್ಯಾಹ –

ಅಪಿಚ ಪರಪ್ರತಿಷೇಧೇನೇತಿ ।

ನನ್ವತ್ರಾಧ್ಯಾನವಿಧಿರ್ನಾಸ್ತಿ ತತ್ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ಆಧ್ಯಾನಾಯೇತ್ಯತ ಆಹ –

ಆಧ್ಯಾನಾಯೇತಿ ॥ ೧೪ ॥

ಆತ್ಮಶಬ್ದಾಚ್ಚ ।

ಅನಧಿಗತಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದನಸ್ವಭಾವತ್ವಾಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ವಿಶೇಷತಶ್ಚಾಗಮಸ್ಯ, ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ಚಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಂ ಶ್ರುತ್ಯೈವ ದುರಧಿಗಮತ್ವಾವಧಾರಣಾದ್ವಸ್ತುತಶ್ಚ ದುರಧಿಗಮತ್ವಾದರ್ಥಾದೀನಾಂ ಚ ಸುಗಮತ್ವಾತ್ತತ್ಪರತ್ವಮೇವಾರ್ಥಾದಿಪರತ್ವಾಭಿಧಾನಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಶ್ರುತೇರಾಶಯಾತಿಶಯ ಇವಾಶಯಾತಿಶಯಃ । ತತ್ತಾತ್ಪರ್ಯತೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಕಿಂಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾಪೇಕ್ಷಿತಾಭಿಧಾನಾದಪ್ಯೇವಮೇವ । ಅರ್ಥಾದಿಪರತ್ವೇ ತು ಸ್ವರೂಪೇಣ ವಿವಕ್ಷಿತೇ ನಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಶ್ರುತಿರಾಚಷ್ಟೇ ಇತ್ಯಾಹ –

ಅಪಿಚ ಸೋಽಧ್ವನಃ ಪಾರಮಾಪ್ನೋತೀತಿ ॥ ೧೫ ॥