ಸಮಾನ ಏವಂ ಚಾಭೇದಾತ್ ।
ಇಹಾಭ್ಯಾಸಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ದ್ವಯೋರ್ವಿದ್ಯಾವಿಧ್ಯೋರೇಕಶಾಖಾಗತಯೋರಗೃಹ್ಮಮಾಣವಿಶೇಷತಯಾ ಕಸ್ಯ ಕೋಽನುವಾದ ಇತಿ ವಿನಿಶ್ಚಯಾಭಾವಾದಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪನಾಪ್ರವೃತ್ತಪ್ರವರ್ತನಾರೂಪಸ್ಯ ಚ ವಿಧಿತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವರಸಸಿದ್ಧೇರುಭಯತ್ರೋಪಾಸನಾಭೇದಃ । ನಚ ಗುಣಾಂತರವಿಧಾನಾಯೈಕತ್ರಾನುವಾದ ಉಭಯತ್ರಾಪಿ ಗುಣಾಂತರವಿಧಾನೋಪಲಬ್ಧೇರ್ವಿನಿಗಮನಾಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ಸಮಾನಗುಣಾನಭಿಧಾನಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚ । ತಸ್ಮಾತ್ಸಮಿಧೋ ಯಜತೀತ್ಯಾದಿವದಭ್ಯಾಸಾದುಪಾಸನಾಭೇದ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ - ಐಕಕರ್ಮ್ಯಮೇಕತ್ವೇನ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಾತ್ । ನ ಚಾಗೃಹ್ಯಮಾಣವಿಶೇಷತಾ । ಯತ್ರ ಭೂಯಾಂಸೋ ಗುಣಾ ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಿಧೀಯಂತೇ ತತ್ರ ತಸ್ಯ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯ ವಿಧಿರಿತರತ್ರ ತು ತದನುವಾದೇನ ಕತಿಪಯಗುಣವಿಧಿಃ । ಯಥಾ ಯತ್ರ ಛತ್ರಚಾಮರಪತಾಕಾಹಾಸ್ತಿಕಾಶ್ವೀಯಶಕ್ತೀಕಯಾಷ್ಟೀಕಧಾನುಷ್ಕಕಾರ್ಪಾಣಿಕಪ್ರಾಸಿಕಪದಾತಿಪ್ರಚಯಸ್ತತ್ರಾಸ್ತಿ ರಾಜೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ನ ತು ಕತಿಪಯಗಜವಾಜಿಪದಾತಿಭಾಜಿ ತದಮಾತ್ಯೇ, ತಥೇಹಾಪಿ । ನ ಚೈಕತ್ರ ವಿಹಿತಾನಾಂ ಗುಣಾನಾಮಿತರತ್ರೋಕ್ತಿರನರ್ಥಿಕಾ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನದಾರ್ಢ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾತ್ । ಅಸ್ತು ವಾಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾನುವಾದೋ ನಹ್ಯನುವಾದಾನಾಮವಶ್ಯಂ ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಮ್ । ಅನುವಾದಮಾತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ರ ತತ್ರೋಪಲಬ್ಧೇಃ । ತಸ್ಮಾತ್ತದೇವ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೇಽಪ್ಯುಪಾಸನಂ ತದ್ಗುಣೇನೋಪಸಂಹಾರಾದಿತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಸಮಾನ ಏವಂ ಚೋಭೇದಾತ್ ॥೧೯॥
ಪೂರ್ವತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತಾಚಮನಾನುವಾದೇನಾನಗ್ನತಾಚಿಂತನಂ ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ಇಹ ತು ವಾಕ್ಯಯೋಃ ಕಸ್ಯ ವಿಧಿತ್ವಂ ಕಸ್ಯ ವಾನುವಾದತ್ವಮಿತ್ಯನಿಶ್ಚಯಾದ್ ದ್ವಯೋರಪಿ ವಿದ್ಯಾವಿಧಿತ್ವಮಿತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –
ಇಹೇತಿ ।
ಅಭ್ಯಾಸಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯಮೇವ ಪ್ರಕೃತೇ ಯೋಜಯತಿ –
ದ್ವಯೋರಿತಿ ।
ನಿರ್ಗುಣೇ ಹಿ ಕರ್ಮಣಿ ವಿಹಿತೇ ತದನು ಗುಣೋ ವಿಧೀಯತೇ , ಯಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹೋತೀತಿ ವಿಹಿತನಿರ್ಗುಣಕರ್ಮಾನುವಾದೇನ ದಧ್ನಾ ಜುಹೋತೀತಿ ದಧಿಗುಣಃ ।
ಶಾಂಡಿಲ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಧ್ಯೋಸ್ತೂಭಯೋರಪಿ ಸಗುಣತ್ವಾನ್ನಾನ್ಯತರಸ್ಯಾನುವಾದತೇತ್ಯಾಹ –
ನ ಚ ಗುಣಾಂತರೇತಿ ।
ಸಗುಣತ್ವೇಽಪಿ ದ್ವಯೋರ್ವಾಕ್ಯಯೋರನ್ಯತರಸ್ಯಾನುವಾದತ್ವಂ ಭವತಿ , ಯಥಾ’’ಽಽಗ್ನೇಯೋಽಷ್ಟಾಕಪಾಲೋಽಮಾವಾಸ್ಯಾಯಾಂ ಪೌರ್ಣಮಾಸ್ಯಾಂ ಚಾಚ್ಯುತೋ ಭವತೀ’’ತಿ ಕಾಲದ್ವಯಾನ್ವಿತಾಗ್ನೇಯವಿಧ್ಯಂತರ್ಭಾವಾತ್ ‘‘ಯದಾಗ್ನೇಯೋಷ್ಟಾಕಪಾಲೋಽಮಾವಾಸ್ಯಾಯಾಂ ಭವತಿ’’ ಇತ್ಯೇಕಕಾಲಾಗ್ನೇಯವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನುವಾದತಾ , ನ ತಥೇಹ ವಾಕ್ಯದ್ವಯಾರ್ಥಯೋರಿತರೇತರತ್ರಾಂತರ್ಭಾವ ಇತಿ ಗಮಯಿತುಂ ಗುಣಾಂತರೇತ್ಯಂತರಶಬ್ದಃ । ಅಗ್ನಿರಹಸ್ಯೇ ಹಿ ‘‘ಸ ಆತ್ಮಾನಮುಪಾಸೀತ ಮನೋಮಯಂ ಪ್ರಾಣಶರೀರಂ ಭಾರೂಪಮಾಕಾಶಾತ್ಮಾನಮ್ ಕಾಮರೂಪಿಣಂ ಮನೋಜವಸಂ ಸತ್ಯಸಕಲ್ಪಂ ಸತ್ಯಧೃತಿಂ ಸರ್ವಗಂಧಂ ಸರ್ವರಸಂ ಸರ್ವಾ ದಿಶೋಽನುಸಂಭೂತಂ ಸರ್ವಮಿದಮಭ್ಯಾತ್ತಮವಾಕ್ಯನಾದರಂ” “ಯಥಾ ವ್ರೀಹಿರ್ವಾ ಯವೋ ವಾ’’ ಇತ್ಯಾದಯೋ ಬಹುತರಾ ಗುಣಾ ಆಮ್ನಾತಾಃ , ಆರಣ್ಯಕೇ ತು ‘ಮನೋಮಯೋಽಯಂ ಪುರುಷೋ ಭಾಃ ಸತ್ಯಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಂತರ್ಹೃದಯೇ ಯಥಾ ವ್ರೀಹಿರ್ವಾ ಯವೋ ವಾ ಸ ಏಷ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಶೀ’ ಇತ್ಯಾದಯಃ ಸ್ತೋಕಾಃ । ತತ್ರ ವಿಶಿತ್ವಾದಯೋ ನಾಗ್ನಿರಹಸ್ಯೇ , ಕಾಮರೂಪಿತ್ವಾದಯಶ್ಚ ನಾರಣ್ಯಕೇಽತ ಇತರೇತರಾನಂತರ್ಭಾವಾನ್ನಾನುವಾದತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಪಿ ಚೈಕಮಾರ್ಗೇಣ ವಿಧಿತ್ವೇಽಧಿಕಾ ಏವ ಗುಣಾಃ ಶ್ರೂಯೇರನ್ , ನ ತು ಸಮಾನಾ ಮನೋಮಯತ್ವಾದಯಃ , ಅತೋಽಪ್ಯುಭಯತ್ರ ವಿದ್ಯಾವಿಧಿರಿತ್ಯಾಹ –
ಸಮಾನಗುಣಾನಭಿಧಾನೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ನಿರಸ್ಯತಿ –
ನೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ –
ऎಕಕರ್ಮ್ಯಮಿತಿ ।
ऎಕವಿದ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕವಿದ್ಯಾತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ –
ಏಕತ್ವೇನೇತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ಮನೋಮಯತ್ವಾದಿಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಪುರುಷಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಸಮಾನಾಸಮಾನಗುಣವತ್ತಯೋಭಯೋರಪಿ ವಾಕ್ಯಯೋರತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ ಕ್ವ ವಿದ್ಯಾವಿಧಿಃ ? ಕ್ವ ವಾ ಗುಣವಿಧಿರಿತಿ ? ನ ಜ್ಞಾಯತೇ , ಅತ ಆಹ –
ನ ಚಾಗೃಹ್ಯಮಾಣೇತಿ ।
ಹಸ್ತಿನಾಂ ಸಮೂಹೋ ಹಾಸ್ತಿಕಮ್ । ಅಶ್ವಾನಾಂ ಸಮೂಹೋಽಶ್ವೀಯಮ್ । ಶಕ್ತಿಯಷ್ಟಿಧನುಃಕೃಪಾಣಪ್ರಾಸಾಃ ಪ್ರಹರಣಾನಿ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತಥೋಕ್ತಾಃ । ಋಗ್ವೇದೇ ಯಜುರ್ವೇದೇ ಚ ಶ್ರೂಯಮಾಣಜ್ಯೋತಿಷ್ಟॊಮಸ್ಯ ತಾವದೇಕತ್ರ ವಿಧಿರನ್ಯತ್ರ ಗುಣವಿಧ್ಯರ್ಥಮನುವಾದ ಇತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಕ್ವ ವಿಧಾನಮಿತ್ಯನಿರ್ಣಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ಯಜುರ್ವೇದೇ ದೀಕ್ಷಣೀಯಾದ್ಯಂಗಭೂಯಸ್ತ್ವೇನ ತತ್ರೈವ ವಿಧೀಯತ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಿತಂ ಭೇದಲಕ್ಷಣೇ । ಏವಮತ್ರಾಪಿ ಧರ್ಮಭೂಯಸ್ತ್ವಾದಗ್ನಿರಹಸ್ಯೇ ವಿದ್ಯಾವಿಧಿನಿರ್ಣಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯತ್ತು ಕೇಶವೇನೋಕ್ತಂ - ಸಿದ್ಧೇ ಕರ್ಮಣ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯೈಕ್ಯೇ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿಃ ಕ್ವೇತಿ ವೀಕ್ಷಾಯಾಮಂಗಭೂಯಸ್ತ್ವೇನ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿಸ್ತತ್ರ ನಿರ್ಣೀತಃ , ಅತ್ರ ಪುನರ್ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯೈಕ್ಯಮೇವ ನ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಮುಧಾ ಭೂಯಸ್ತ್ವನ್ಯಾಯೋಪನ್ಯಾಸಃ - ಇತಿ । ತನ್ನ ; ಯತೋಽತ್ರಾಪಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಯಾ ವಿದ್ಯೈಕ್ಯೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕ್ವೋತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ನಿರ್ಣೀಯತೇ । ನ ಚ - ಅಂಗಭೂಯಸ್ತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿನಿರ್ಣಾಯಕಂ ನೋತ್ಪತ್ತಿವಿಧಿನಿರ್ಣಾಯಕಮಿತಿ – ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಉತ್ಪತ್ತೇಃ ಪ್ರಯೋಗಾಽವಿನಾಭೂತತ್ವೇನ ಪ್ರಯೋಗಗಮಕಾದಂಗಭೂಯಸ್ತ್ವಾದುತ್ಪತ್ತೇರಪ್ಯನುಮಾತುಂ ಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅನುವಾದಮಾತ್ರಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಆಗ್ನೇಯೈಕಕಾಲತ್ವಾದಿವಿಷಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಭಾಃ ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕಾಃ ಸತ್ಯಃ ಪರಮಾರ್ಥಃ ತಸ್ಮಿನ್ಮನೋಮಯಪದಪ್ರಕೃತಿಭೂತಮನಃಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಹೃದಯೇಽಂತರ್ಯಥಾ ವ್ರೀಹ್ಯಾದಿಸ್ತಥಾ ತಾವತ್ಪ್ರಮಾಣಃ ಪುರುಷ ಆಸ್ತೇ । ಸ ಏವ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಶೀತ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಃ ॥೧೯॥