ಯಾವದಧಿಕಾರಮವಸ್ಥಿತಿರಾಧಿಕಾರಿಕಾಣಾಮ್ ।

ಸಗುಣಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಚಿಂತಾಂ ಕೃತ್ವಾ ನಿರ್ಗುಣಾಯಾಂ ಚಿಂತಯತಿ । ನಿರ್ಗುಣಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ನಾಪವರ್ಗಃ ಪಲಂ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ । ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀತಿಹಾಸಪುರಾಣೇಷು ವಿದುಷಾಮಪ್ಯಪಾಂತರತಮಃಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ತತ್ತದ್ದೇಹಪರಿಗ್ರಹಪರಿತ್ಯಾಗೌ ಶ್ರೂಯೇತೇ । ತದಪವರ್ಗಫಲತ್ವೇ ನೋಪಪದ್ಯತೇ । ಅಪವೃಕ್ತಸ್ಯ ತದನುಪಪತ್ತೇಃ । ಉಪಪತ್ತೌ ವಾ ತಲ್ಲಕ್ಷಣಾಯೋಗಾತ್ । ಅಪುನರಾವೃತ್ತಿರ್ಹಿ ತಲ್ಲಕ್ಷಣಮ್ । ತೇನ ಸತ್ಯಾಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ತದನುಪಪತ್ತೇರ್ನ ಮೋಕ್ಷಃ ಫಲಂ, ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ವಿಭೂತಯಸ್ತು ತಾಸ್ತಾಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಫಲಮ್ । ಅಪುನರಾವೃತ್ತಿಶ್ರುತಿಃ ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರಶಂಸಾರ್ಥೇತಿ ಮನ್ಯತೇ । ನಚ “ತಾವದೇವಾಸ್ಯ ಚಿರಂ ಯಾವನ್ನ ವಿಮೋಕ್ಷ್ಯೇಽಥ ಸಂಪತ್ಸ್ಯ”(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೧೪ । ೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ವಿದುಷೋ ದೇಹಪಾತಾವಧಿಪ್ರತೀಕ್ಷಾವದ್ವಸಿಷ್ಠಾದೀನಾಮಪಿ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಪ್ರತೀಕ್ಷೇತಿ ಸಾಂಪ್ರತಮ್ । ಯೇನ ಹಿ ಕರ್ಮಣಾ ವಸಿಷ್ಠಾದೀನಾಮಾರಬ್ಧಂ ಶರೀರಂ ತತ್ಪ್ರತೀಕ್ಷಾ ಸ್ಯಾತ್ । ತಥಾಚ ನ ಶರೀರಾಂತರಂ ತೇ ಗೃಹ್ಣೀಯುಃ । ನಚ ತಾವದೇವ ಚಿರಮಿತ್ಯೇತದಪ್ಯಾರ್ಜವೇನ ಘಟತೇ । ಸಮರ್ಥಹೇತುಸಂನಿಧೌ ಕ್ಷೇಪಾಯೋಗಾತ್ । ತಸ್ಮಾದೇತದಪಿ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯೈವ ಗಮಯಿತವ್ಯಮ್ । ತಸ್ಮಾನ್ನಾಪವರ್ಗೋ ವಿದ್ಯಾಫಲಮ್ । ತಥಾ ಚಾಪವರ್ಗಾಕ್ಷೇಪೇಣ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ಅತ್ರ ಚ ಪಾಕ್ಷಿಕಂ ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವಮಿತ್ಯಾಪಾತತಃ, ಅಹೇತುತ್ವಂ ವೇತಿ ತು ಪೂರ್ವಪಕ್ಷತತ್ತ್ವಮ್ । ರಾದ್ಧಾಂತಸ್ತು ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಸ್ವನುಷ್ಠಾನತೋಷಿತೇಶ್ವರಚೋದಿತಮ್ । ಅಧಿಕಾರಂ ಸಮಾಪ್ಯೈತೇ ಪ್ರತಿಶಂತಿ ಪರಂ ಪದಮ್ ॥ ನಿರ್ಗುಣಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಮಪವರ್ಗಲಕ್ಷಣಂ ಶ್ರೂಯಮಾಣಂ ನ ಸ್ತುತಿಮಾತ್ರತಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮುಚಿತಮ್ । ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯಪರ್ಯಾಲೋಚನೇ ಭೂಯಸೀನಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಮತ್ರೈವ ತಾತ್ಪರ್ಯಾವಧಾರಣಾತ್ । ನಚ ಯತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತದನ್ಯಥಯಿತುಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ “ನ ವಿಧೌ ಪರಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥ” ಇತಿ । ನಚ ವಿದುಷಾಮಪಾಂತರತಮಃಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ತತ್ತದ್ದೇಹಸಂಚಾರಾತ್ಸತ್ಯಾಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಮನಿರ್ಮೋಕ್ಷಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಹೇತುರಿತಿ ಸಾಂಪ್ರತಮ್ । ಹೇತೋರಪಿ ಸತಿ ಪ್ರತಿಬಂಧೇ ಕಾರ್ಯಾನುಪಜನೋ ನ ಹೇತುಭಾವಮಪಾಕರೋತಿ । ನಹಿ ವೃಂತಫಲಸಂಯೋಗಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ಗುರುತ್ವಂ ನ ಪತನಮಜೀಜನದಿತಿ ಪ್ರತಿಬಂಧಾಪಗಮೇ ತತ್ಕುರ್ವನ್ನ ತದ್ಧೇತುಃ । ನಚ ನ ಸೇತುಪ್ರತಿಬಂಧಾನಾಮಪಾಂ ನಿಮ್ನದೇಶಾನಭಿಸರ್ಪಣಮಿತಿ ಸೇತುಭೇದೇ ನ ನಿಮ್ನಮಭಿಸರ್ಪಂತಿ । ತದ್ವದಿಹಾಪಿ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಾರಾಧನಾವರ್ಜಿತೇಶ್ವರವಿಹಿತಾಧಿಕಾರಪದಪ್ರತಿಬದ್ಧಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಯದ್ಯಪಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ದತ್ತವತೀ ತಥಾಪಿ ತತ್ಪರಿಸಮಾಪ್ತೌ ಪ್ರತಿಬಂಧವಿಗಮೇ ದಾಸ್ಯತಿ । ಯಥಾ ಹಿ ಪ್ರಾರಬ್ಧವಿಪಾಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಪ್ರಕ್ಷಯಂ ಪ್ರತೀಕ್ಷಮಾಣಶ್ಚರಮದೇಹಸಮುತ್ಪನ್ನಬ್ರಹ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೋಽಪಿ ಧ್ರಿಯತೇಽಥ ತತ್ಪ್ರಕ್ಷಯಾನ್ಮೋಕ್ಷಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಏವಂ ಪ್ರಾರಬ್ಧಾಧಿಕಾರಲಕ್ಷಣಫಲವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಾ ಪುರುಷೋ ವಸಿಷ್ಠಾದಿರ್ವಿದ್ವಾನಪಿ ತತ್ಕ್ಷಯಂ ಪ್ರತೀಕ್ಷಮಾಣೋ ಯುಗುಪತ್ಕ್ರಮೇಣ ವಾ ತತ್ತದ್ದೇಹಪರಿಗ್ರಹಪರಿತ್ಯಾಗೌ ಕುರ್ವನ್ಮುಕ್ತೋಽಪ್ಯನಾಭೋಗಾತ್ಮಿಕಯಾ ಪ್ರಖ್ಯಯಾ ಸಾಂಸಾರಿಕ ಇವ ವಿಹರತಿ ।

ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ –

ಸಕೃತ್ಪ್ರವೃತ್ತಮೇವ ಹಿ ತೇ ಕರ್ಮಾಶಯಮಧಿಕಾರಫಲದಾನಾಯೇತಿ ।

ಪ್ರಾರಬ್ಧವಿಪಾಕಾನಿ ತು ಕರ್ಮಾಣಿ ವರ್ಜಯಿತ್ವಾ ವ್ಯಪಗತಾನಿ ಜ್ಞಾನೇನೈವಾತಿವಾಹಿತಾನಿ ।

ನ ಚೈತೇ ಜಾತಿಸ್ಮರಾ ಇತಿ ।

ಯೋ ಹಿ ಪರವಶೋ ದೇಹಂ ಪರಿತ್ಯಾಜ್ಯತೇ ದೇಹಾಂತರಂ ಚ ನೀತಃ ಪೂರ್ವಜನ್ಮಾನುಭೂತಸ್ಯ ಸ್ಮರತಿ ಸ ಜನ್ಮವಾಂಜಾತಿಸ್ಮರಶ್ಚ । ಗೃಹಾದಿವ ಗೃಹಾಂತರೇ ಸ್ವೇಚ್ಛಯಾ ಕಾಯಾಂತರಂ ಸಂಚರಮಾಣೋ ನ ಜಾತಿಸ್ಮರ ಆಖ್ಯಾಯತೇ । ವ್ಯುದ್ಯ ವಿವಾದಂ ಕೃತ್ವಾ ।

ವ್ಯತಿರೇಕಮಾಹ –

ಯದಿ ಹ್ಯುಪಯುಕ್ತೇ ಸಕೃತ್ಪ್ರವೃತ್ತೇ ಪ್ರಾರಬ್ಧವಿಪಾಕೇ ಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ಮಾಂತರಮಪ್ರಾರಬ್ಧವಿಪಾಕಮಿತಿ ।

ಸ್ಯೇದೇತತ್ । ವಿದ್ಯಯಾವಿದ್ಯಾದಿಕ್ಲೇಶನಿವೃತ್ತೌ ನಾವಶ್ಯಂ ನಿಃಶೇಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಶಯಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿರನಾದಿಭವಪರಂಪರಾಹಿತಸ್ಯಾನಿಯತವಿಪಾಕಕಾಲಸ್ಯಾಸಂಖ್ಯೇಯತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಾಶಯಸ್ಯೇತ್ಯತ ಆಹ –

ನ ಚಾವಿದ್ಯಾದಿಕ್ಲೇಶದಾಹೇ ಸತೀತಿ ।

ನಹಿ ಸಮಾನೇ ವಿನಾಶಹೇತೌ ಕಸ್ಯಚಿದ್ವಿನಾಶೋ ನಾಪರಸ್ಯೇತಿ ಶಕ್ಯಂ ವದಿತುಮ್ । ತತ್ಕಿಮಿದಾನೀಂ ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಮಪಿ ಕರ್ಮ ವಿನಶ್ಯೇತ್ । ತಥಾಚ ನ ವಿದುಷೋ ವಸಿಷ್ಠಾದೇರ್ದೇಹಧಾರಣೇತ್ಯತ ಆಹ –

ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಸ್ಯ ತು ಕರ್ಮಣ ಇತಿ ।

ತಸ್ಯ ತಾವದೇವ ಚಿರಮಿತಿ ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದನಾಗತಫಲಮೇವ ಕರ್ಮ ಕ್ಷೀಯತೇ ನ ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಮಿತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ ।

ಅಪಿಚ ನಾಧಿಕಾರವತಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೃಷೀಣಾಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ತೇನಾವ್ಯಾಪಕೋಽಪ್ಯಯಂ ಪರ್ವಪಕ್ಷ ಇತ್ಯಾಹ –

ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಷು ಚೇತಿ ।

ತತ್ಕಿಂತೇಷಾಮನಿರ್ಮೋಕ್ಷ ಏವ, ನೇತ್ಯಾಹ –

ತೇ ಪಶ್ಚಾದೈಶ್ವರ್ಯಕ್ಷಯ ಇತಿ ।

ನಿರ್ವಿಣ್ಣಾ ವಿರಕ್ತಾಃ । ಪ್ರತಿಸಂಚರಃ ಪ್ರಲಯಃ । ಅಪಿಚ ಸ್ವರ್ಗಾದಾವನುಭವಪಥಮನಾರೋಹತಿ ಶಬ್ದೈಕಸಮಧಿಗಮ್ಯೇ ವಿಚಿಕಿತ್ಸಾ ಸ್ಯಾದಪಿ ಮಂದಧಿಯಾಮಾಮುಷ್ಮಿಕಫಲತ್ವಂ ಪ್ರತಿ । ಯಥಾ ಚಾರ್ಥವಾದಃ “ಕೋ ಹಿ ತದ್ವೇದ ಯದಮುಷ್ಮಿಂಲ್ಲೋಕೇಽಸ್ತಿ ವಾ ನ ವೇತಿ” ।

ಅದ್ವೈತಜ್ಞಾನಫಲತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನುಭವಸಿದ್ಧೇ ವಿಚಿಕಿತ್ಸಾಗಂಧೋಽಪಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಫಲತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಅದ್ವೈತತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೋ ಹಿ ಅವಿದ್ಯಾಸಮಾರೋಪಿತಂ ಪ್ರಪಂಚಂ ಸಮೂಲಘಾತಂ ನಿಘ್ನನ್ಘೋರಂ ಸಂಸಾರಾಂಗಾರಪರಿತಾಪಮುಪಶಮಯತಿ ಪುರುಷಸ್ಯೇತ್ಯನುಭವಾದಿತಿ ಸ್ಫುಟಮುಪಪತ್ತಿದ್ರಢಿಮ್ನಶ್ಚ ಶ್ರುತಿರ್ದರ್ಶಿತಾ । ತಚ್ಚಾನುಭವಾದ್ವಾಮದೇವಾದೀನಾಂ ಸಿದ್ಧಮ್ ।

ನನು ತತ್ತ್ವಮಸಿ ವರ್ತಸ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಕಥಮನುಭವಮೇವ ದ್ಯೋತಯತೀತ್ಯತ ಆಹ –

ನಹಿ ತತ್ತ್ವಮಸೀತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ವರ್ತಮಾನಾಪದೇಶಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯದರ್ಥತಾ ಮೃತಶಬ್ದಾಧ್ಯಾಹಾರಶ್ಚಾಶಕ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೨ ॥