ಅಕ್ಷರಧಿಯಾಂ ತ್ವವರೋಧಃ ಸಾಮಾನ್ಯತದ್ಭಾವಾಭ್ಯಾಮೌಪಸದವತ್ತದುಕ್ತಮ್ ॥೩೩॥ ಪೂರ್ವತ್ರಾಧಿಕಾರಿಣಾಂ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಣ ಏವ ಶರೀರಾಂತರಾರಂಭಸಂಭವೇನ ಕರ್ಮಾಂತರಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತತೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ಏವಮಿಹಾಪಿ ತತ್ತತ್ಪ್ರಕರಣಪಠಿತನಿಷೇಧೇಭ್ಯ ಏವೋಪಲಕ್ಷಣತಯಾ ಸರ್ವಪ್ರಪಂಚನಿಷೇಧಸಿದ್ಧೇರ್ನ ಶಾಖಾಂತರೀಯನಿಷೇಧಾನಾಂ ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಮಿತಿಹೇತುತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯತೇ । ಅಕ್ಷರಸ್ಯ ಧಿಯೋಽಕ್ಷರಧಿಯಃ ।

ಅಕ್ಷರೇ ಧರ್ಮಿಣಿ ಪ್ರಪಂಚಪ್ರತಿಷೇಧಧಿಯ ಇತ್ಯರ್ಥೇ ಸೂತ್ರಪದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಅಕ್ಷರವಿಷಯಾಣಾಮಿತಿ ।

ಪ್ರತಿಷೇಧಸಾಮಾನ್ಯಾದಿತಿ ।

ಪ್ರತಿಷೇಧಾನಾಂ ಭೂಮನಿವರ್ತಕತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯೈವೈಷ ಪ್ರಪಂಚ ಇತಿ ।

ಅಸ್ಯಾರ್ಥಃ - ಭವೇದ್ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವಾದಾನಂದಾದ್ಯುಪಸಂಹೃತಿಃ । ನಿಷೇಧಾನಾಮನಾತ್ಮತ್ವಾನ್ನೋಪಸಂಹಾರಸಂಭವಃ ॥೧॥ ಆನಂತ್ಯಾಚ್ಚ ನಿಷೇಧ್ಯಾನಾಂ ತನ್ನಿಷೇಧಧಿಯಾಮಪಿ । ಅಸಂಖ್ಯೇಯತಯೈಕತ್ರ ಕಥಂ ಶಕ್ಯೋಪಸಂಹೃತಿಃ ॥೨॥ ಸ್ಥಾಲೀಪುಲಾಕವತ್ಕಿಂಚಿನ್ನಿಷೇಧೇನಾನ್ಯಲಕ್ಷಣೇ । ಯಥಾಶ್ರುತೇನ ತತ್ಸಿದ್ಧೇರುಪಸಂಹರಣಂ ವೃಥಾ ॥೩॥ ಇತ್ಯಾಶಂಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮೇತದಧಿಕರಣಮ್ ॥

ನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಕಾರಸ್ತು - ಪ್ರತಿಷೇಧಾ ಅನಾತ್ಮಾನೋಽಪ್ಯಾತ್ಮಲಕ್ಷಣತಾಂ ಗತಾಃ । ಆತ್ಮಪ್ರಮಿತಿಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸಂಯಾಸ್ಯಂತ್ಯಶ್ರುತಸ್ಥಲೇ ॥೪॥ ನ ಚ ನಿಷೇಧಾನಂತ್ಯಾದನುಪಸಂಹಾರಃ ; ಪ್ರಪಂಚೋ ಹಿ ನಿಷೇಧ್ಯೋಽತ್ರ ಭೂತಂ ವಾ ಭೌತಿಕಾನಿ ವಾ । ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಶರೀರಂ ವಾಽವಿದ್ಯಾ ವಾ ವಿಶ್ವಕಾರಣಮ್ ॥೫॥ ಏಷಾಂ ಪರಿಮಿತತ್ವೇನ ನಿಷೇಧಪರಿಮೇಯತಃ । ಸಾಕಾಂಕ್ಷೇಷು ನಿಷೇಧೇಷು ಗಚ್ಛೇಯುಃ ಪೂರ್ತಯೇ ಪರೇ ॥೬॥ ತತ್ರಾಪ್ಯಸ್ಥೂಲವಾಕ್ಯಪರಿಪೂರ್ಣೋ ನಿಷೇಧಃ ; ಅಸ್ಥೂಲಮಿತ್ಯಾದ್ಯದೀರ್ಘಮಿತ್ಯಂತೇನ ಶರೀರನಿಷೇಧಾತ್ , ಅತಮ ಇತ್ಯವಿದ್ಯಾನಿಷೇಧಾತ್ ; ಅಬಾಹ್ಯಮನಾಕಾಶಮಿತಿ ಭೂತನಿಷೇಧಾತ್ , ಅಚಕ್ಷುಷ್ಕಮಿತ್ಯಾದಿನೇಂದ್ರಿಯನಿಷೇಧಾತ್ , ಅನ್ಯತ್ರ ತ್ವಸ್ಮಾದುಪಸಂಹಾರ ಇತಿ ಸೂಚಯಿತುಂ ಭಗವತಾ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣಾಕ್ಷರಧಿಯಾಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಭಾಷ್ಯಕಾರೇಣೌಪಸದವದಿತಿ ಸೂತ್ರೋಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತವಿವರಣಾಯ ಜಾಮದಗ್ನ್ಯಾಹೀನಗತಮಂತ್ರಾ ಉದಾಹೃತಾಃ । ತ ಏವ ಗುಣಾ ಮುಖ್ಯಾಧಿಕರಣವಿಷಯಾ ಇತಿ ಚ ಸೂಚಿತಮ್ । ಪ್ರಧಾನಕರ್ಮತ್ವಾಚ್ಚಾಂಗಾನಾಮಿತಿ ತತ್ರೈವ ಸೂತ್ರಯೋಜನಾತ್ ।

ಶಾಬರತಂತ್ರೇ ಚಾನ್ಯದುದಾಹೃತಮಿತಿ ವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ವಾರವಂತಾದಿಪದವಂತಿ ಸಾಮಾನಿ ವಾರವಂತೀಯಾದೀನಿ ವಾರಯಂತೀಯಾದೇರ್ವೇದಸಂಯೋಗ ಇತಿ ವೇದಸಂಯೋಗೇ ಸಿದ್ಧೇ ತತ್ರತ್ಯೇನೈವ ಸ್ವರೇಣ ಸ್ವರವತ್ತ್ವಂ ಚ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ವಿನಿಯುಜ್ಯಮಾನತ್ವಸ್ಯ ಮುಖ್ಯತ್ವೇನೇತಿ । ತದ್ಧಿ ಫಲಸನ್ನಿಕರ್ಷಾನ್ಮುಖ್ಯಮಿತಿ ।

ನನು ಸರ್ವೇಷಾಂ ವಿಧೀನಾಮುತ್ಪತ್ತಿವಿನಿಯೋಗಾಧಿಕಾರಪ್ರಯೋಗಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ಕಥಂ ವಿಧೀನಾಂ ಶೇಷಶೇಷಿತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರಾಹ –

ಏತದುಕ್ತಮಿತಿ ।

ವಿಧಿತ್ವಂ ಹಿ ಅಪೇಕ್ಷಿತೋಪಾಯತ್ವರೂಪಮ್ । ತತ್ರಾನುಷ್ಠೇಯಭಾವಾರ್ಥಜ್ಞಾನಾದುತ್ಪತ್ತಿರಸ್ತಿ । ಅಸ್ತಿ ಚ ಕಿಂಚಿತ್ಪ್ರತಿಶೇಷತ್ವಾದ್ವಿನಿಯೋಗಃ । ಅಸ್ತಿ ಚ ಫಲಸಾಧನೇ ಸ್ವಾಮಿತ್ವಂ ಪುರುಷಸ್ಯಾಧಿಕಾರಃ ಅಸ್ತಿ ಚಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಬೋಧಾತ್ ಪ್ರಯೋಗ ಇತ್ಯುತ್ಪತ್ತಿವಿಧಾವಪಿ ವಿದ್ಯತೇ ಚಾತೂರೂಪ್ಯಮಿತಿ ।

ಐದಂಪರ್ಯಭೇದೇ ಹೇತುಮಾಹ –

ಏಕಸ್ಯೈವ ಹಿ ವಿಧೇರಿತಿ ।

ವಿಧೇರ್ವಿಧ್ಯರ್ಥಸ್ಯ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿಷು ಮಧ್ಯೇ ಯದ್ಯೇಕಮಪ್ರಾಪ್ತಮಿತರಾಣಿ ಪ್ರಾಪ್ತಾನಿ , ತರ್ಹಿ ತದೇವ ರೂಪಂ ವಾಕ್ಯೇನೋಲ್ಲಿಖ್ಯತೇ ನೇತರಾಣ್ಯನ್ಯತಃ ಪ್ರಾಪ್ತೇಃ । ಯದಿ ಸರ್ವಾಣ್ಯನ್ಯತೋಽಪ್ರಾಪ್ತಾನಿ , ತರ್ಹ್ಯಗತ್ಯಾ ಸರ್ವಾಣ್ಯುಲ್ಲಿಖ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಕೃತೇ ತು ವಿನಿಯೋಗಾದೇರನ್ಯತಃ ಪ್ರಾಪ್ತೇರುತ್ಪತ್ತಿಮಾತ್ರಪರತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ –

ತತ್ರೇತಿ ।

ಸಮೀಹಿತಾರ್ಥಾಪ್ರತಿಲಂಭಾದಿತಿ ।

ಸಮೀಹಿತಶೇಷಃ ಸಮೀಹಿತಾರ್ಥಃ । ಭಾವಪ್ರಧಾನೋ ನಿರ್ದೇಶಃ । ಹಿತಸಾಧನತ್ವಂ ತದಪ್ರತಿಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದರ್ಥಾನ್ಯೇವೇತಿ ।

ವಿನಿಯೋಗವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾನ್ಯೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭವತು ಸಾಮ್ನಃ ಸಾಮವೇದೇ ಉತ್ಪತ್ತಿರ್ಯಜುರ್ವೇದೇ ಚ ವಿನಿಯೋಗಸ್ತತಃ ಕಿಂ ಜಾತಮತ ಆಹ –

ತತ್ರ ಯೇನ ವಾಕ್ಯೇನೇತಿ ।

ಯೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಸಾಮಾನಿ ವಿನಿಯುಜ್ಯಂತೇ ತಸ್ಯೈವ ತದ್ವಾಕ್ಯಪ್ರಕಾಶಿತತ್ವಕೃತಸ್ಯ ಉಪಾಂಶುಸ್ವರಸ್ಯ ಗ್ರಹಣಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ತಸ್ಯ ಸಾಧನತ್ವಸಂಸ್ಪರ್ಶಾತ್ , ವಿನಿಯೋಗದಶಾಯಾಂ ಹಿ ಸಾಮ್ನಾಂ ಸಾಧನತ್ವಂ ಜ್ಞಾಯತೇ ನೋತ್ಪತ್ತಿದಶಾಯಾಂ , ಸಾಧನತ್ವಂ ಚ ಪ್ರಧಾನಮ್ । ಉತ್ಪತ್ತಿವಾಕ್ಯಪ್ರಕಾಶಿತತ್ವನಿಮಿತ್ತಃ ಸ್ವರಃ ಸಾಮರೂಪಮಾತ್ರಸಂಸ್ಪರ್ಶೀ , ಉತ್ಪತ್ತಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ರೂಪಮಾತ್ರಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೩೩॥

ಇತಿ ವಿಂಶಮಕ್ಷರಧ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ॥