ಇಯದಾಮನನಾತ್ ।

“ಗುಹಾಂ ಪ್ರವಿಷ್ಟಾವಾತ್ಮಾನೌ”(ಬ್ರ. ಸೂ. ೧ । ೨ । ೧೧) ಇತ್ಯತ್ರ ಸಿದ್ಧೋಽಪ್ಯರ್ಥಃ ಪ್ರಪಂಚ್ಯತೇ । ಏಕತ್ರ ಭೋಕ್ತ್ರಭೋಕ್ತ್ರೋರ್ವೇದ್ಯತಾ, ಅನ್ಯತ್ರ ಭೋಕ್ತ್ರೋರೇವೇತಿ ವೇದ್ಯಭೇದಾದ್ವಿದ್ಯಾಭೇದ ಇತಿ । ನಚ ಸೃಷ್ಟಿರುಪದಧಾತೀತಿವತ್ಪಿಬದಪಿಬಲ್ಲಕ್ಷಣಾಪರಂ ಪಿಬಂತಾವಿತಿ ನೇತುಮುಚಿತಮ್ । ಸತಿ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಸಂಭವೇ ತದಾಶ್ರಯಣಾಯೋಗಾತ್ । ನಚ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾನುರೋಧಾತ್ತದಾಶ್ರಯಣಮ್ । ಸಂದೇಹೇ ಹಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾನ್ನಿರ್ಣಯೋ ನಚ ಮುಖ್ಯಲಾಕ್ಷಣಿಕಗ್ರಹಣವಿಷಯೋ ವಿಷಯಃ ಸಂಭವತಿ, ತುಲ್ಯಬಲತ್ವಾಭಾವಾತ್ । ಪ್ರಕರಣಸ್ಯ ಚ ತತೋ ಬಲೀಯಸಾ ವಾಕ್ಯೇನ ಬಾಧನಾತ್ । ತಸ್ಮಾದ್ವೇದ್ಯಭೇದಾದ್ವಿದ್ಯಾಭೇದ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ - ದ್ವಾಸುಪರ್ಣೇತ್ಯತ್ರ ಋತಂ ಪಿಬಂತಾವಿತ್ಯತ್ರ ಚ ದ್ವಿತ್ವಸಂಖ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ಪ್ರತೀಯತೇ ತೇನ ಸಮಾನತೌತ್ಸರ್ಗಿಕೀ । ಪಿಬಂತಾವಿತಿ ದ್ವಯೋಃ ಪಿಬಂತಾ ಯಾ ಸಾ ಬಾಧನೀಯಾ, ಸಾ ಚೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಾನುರೋಧೇನ ನ ದ್ವಯೋರಪಿ ತು ಛತ್ರಿನ್ಯಾಯೇನ ಲಾಕ್ಷಾಣಿಕೀ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಾ । ಯೇನ ಹ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯತೇ ಯೇನ ಚೋಪಸಂಸ್ಥಿಯತೇ ತದನುರೋಧೇನ ಮಧ್ಯಂ ಜ್ಞೇಯಮ್ । ಯಥಾ ಜಾಮಿತ್ವದೋಷಸಂಕೀರ್ತನೋಪಕ್ರಮೇ ತತ್ಪ್ರತಿಸಮಾಧಾನೋಪಸಂಹಾರೇ ಚ ಸಂದರ್ಭೇ ಮಧ್ಯಪಾತಿನೋ ವಿಷ್ಣುರೂಪಾಂಶು ಯಷ್ಟವ್ಯೋಽಜಾಮಿತ್ವಾಯೇತ್ಯಾದಯಃ ಪೃಥಗ್ವಿಧಿತ್ವಮಲಭಮಾನಾ ವಿಧಿತ್ವಮವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾರ್ಥವಾದತಯಾ ನೀತಾಸ್ತತ್ಕಸ್ಯ ಹೇತೋರೇಕವಾಕ್ಯತಾ ಹಿ ಸಾಧೀಯಸೀ ವಾಕ್ಯಭೇದಾದಿತಿ । ತಥೇಹಾಪಿ ತದನುರೋಧೇನ ಪಿಬದಪಿಬತ್ಸಮೂಹಪರಂ ಲಕ್ಷಣೀಯಂ ಪಿಬಂತಾವಿತ್ಯನೇನ । ತಥಾಚ ವೇದ್ಯಾಭೇದಾದ್ವಿದ್ಯಾಭೇದ ಇತಿ । ಅಪಿಚ ತ್ರಿಷ್ವಪ್ಯೇತೇಷು ವೇದಾಂತೇಷು ಪ್ರಕರಣತ್ರಯೇಽಪಿ ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ ಪರಮಾತ್ಮವಿದ್ಯೈವಾವಗಮ್ಯತೇ ।

ಯದ್ಯೇವಂ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಜೀವೋಪಾದಾನಮಸ್ತ್ವಿತ್ಯತ ಆಹ –

ತಾದಾತ್ಮ್ಯವಿವಕ್ಷಯೇತಿ ।

ನಾಸ್ಯಾಂ ಜೀವಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಪರಮಾತ್ಮನೋಽಭೇದಂ ಜೀವಸ್ಯ ದರ್ಶಯಿತುಮಸಾವನೂದ್ಯತೇ । ಪರಮಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚಾಭೇದವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಭೇದಾಭೇದವಿಚಾರಾವತಾರಃ । ತಸ್ಮಾದೈಕವಿದ್ಯಮತ್ರ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥ ೩೪ ॥