ಕಾಮಾದೀತರತ್ರ ತತ್ರ ಚಾಯತನಾದಿಭ್ಯಃ ।
ಛಾಂದೋಗ್ಯವಾಜಸನೇಯವಿದ್ಯಯೋರ್ಯದ್ಯಪಿ ಸಗುಣನಿರ್ಗುಣತ್ವೇನ ಭೇದಃ । ತಥಾಹಿ ಛಾಂದೋಗ್ಯೇ “ಅಥ ಯ ಇಹಾತ್ಮಾನಮನುವಿದ್ಯ ವ್ರಜಂತಿ ಏತಾಂಶ್ಚ ಸತ್ಯಾನ್ಕಾಮಾನ್”(ಛಾ. ಉ. ೮ । ೧ । ೬) ಇತ್ಯಾತ್ಮವತ್ಕಾಮಾನಾಮಪಿ ವೇದ್ಯತ್ವಂ ಶ್ರೂಯತೇ । ವಾಜಸನೇಯೇ ತು ನಿರ್ಗುಣಮೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದಿಶ್ಯತೇ “ವಿಮೋಕ್ಷಾಯ ಬ್ರೂಹಿ”(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೧೪) ಇತಿ ತಥಾಪಿ ತಯೋಃ ಪರಸ್ಪರಗುಣೋಪಸಂಹಾರಃ । ನಿರ್ಗುಣಾಯಾಂ ತಾವದ್ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮೇವ ಸಗುಣವಿದ್ಯಾಸಂಬಂಧಿಗುಣೋಪಸಂಹಾರಃ ಸಂಭವೀ । ಸಗುಣಾಯಾಂ ಚ ಯದ್ಯಪ್ಯಾಧ್ಯಾನಾಯ ನ ವಶಿತ್ವಾದಿಗುಣೋಪಸಂಹಾರಸಂಭವಃ । ನಹಿ ನಿರ್ಗುಣಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಮಾಧ್ಯಾತವ್ಯತ್ವೇನೈತೇ ಚೋದಿತಾ ಯೇನಾತ್ರಾಧ್ಯೇಯತ್ವೇನ ಸಂಬಧ್ಯೇರನ್ನಪಿ ತು ಸತ್ಯಕಾಮಾದಿಗುಣನಾಂತರೀಯಕತ್ವೇನೈತೇಷಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯುಪಸಂಹಾರ ಉಚ್ಯತೇ । ಏವಂ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಏಷ ಸಂಕ್ಷೇಪೋಽಧಿಕರಣಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಾಮ್ಯಬಾಹುಲ್ಯೇಽಪ್ಯೇಕತ್ರಾಕಾಶಾಧಾರತ್ವಸ್ಯಾಪರತ್ರ ಚಾಕಾಶತಾದಾತ್ಮ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರವಣಾದ್ಭೇದೇ ವಿದ್ಯಯೋರ್ನ ಪರಸ್ಪರಗುಣೋಪಸಂಹಾರ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ । ರಾದ್ಧಾಂತಸ್ತು ಸರ್ವಸಾಮ್ಯಮೇವೋಭಯತ್ರಾಪ್ಯಾತ್ಮೋಪದೇಶಾದಾಕಾಶಶಬ್ದೇನೈಕತ್ರಾತ್ಮೋಕ್ತೋಽನ್ಯತ್ರ ಚ ದಹರಾಕಾಶಾಧಾರಃ ಸ ಏವೋಕ್ತ ಇತಿ ಸರ್ವಸಾಮ್ಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯುಭಯತ್ರಾಪಿ ಸರ್ವಗುಣೋಪಸಂಹಾರಃ । ಸಗುಣನಿರ್ಗುಣತ್ವೇನ ತು ವಿದ್ಯಾಭೇದೇಽಪಿ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರವ್ಯವಸ್ಥಾ ದರ್ಶಿತಾ । ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಮವದಾತಮ್ ॥ ೩೯ ॥
ಕಾಮಾದೀತರತ್ರ ತತ್ರ ಚಾಯತನಾದಿಭ್ಯಃ ॥೩೯॥ ಪೂರ್ವತ್ರ ತದ್ಯತ್ಸತ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಕೃತಾಕರ್ಷಣೇನ ರೂಪಾಭೇದಾದ್ಗುಣೋಪಸಂಹಾರ ಉಕ್ತಃ , ಇಹ ತು ಕ್ವಚಿದಾಕಾಶಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಕ್ವಚಿತ್ತದಾಶ್ರಿತಸ್ಯ ಜ್ಞೇಯತ್ವಮಿತಿ ರೂಪಭೇದಾದ್ಗುಣಾನುಪಸಂಹಾರಃ ।
ಅಧಿಕರಣಾನಾರಂಭಮಾಶಂಕತೇ –
ಛಾಂದೋಗ್ಯೇತಿ ।
ಆಶಂಕಾಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ –
ತಥಾಪೀತಿ ।
ಸ್ತುತಿರ್ಹಿ ದೃಷ್ಟೇನ ದ್ವಾರೇಣ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯೇತಿ ಸಗುಣವಿದ್ಯಾಸು ಧ್ಯೇಯತ್ವೇನೋಕ್ತಾನಾಮಪಿ ಗುಣಾನಾಂ ನಿರ್ಗುಣವಿದ್ಯಾಯಾಮುಪಪನ್ನಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವೇನಾನ್ವಯಶ್ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ನಿರ್ಗುಣವಿದ್ಯಾಗತವಶಿತ್ವಾದೀನಾಂ ಸಗುಣವಿದ್ಯಾಸು ಕಥಮನ್ವಯಃ ? ತಂ ಪ್ರಕಾರಮಾಹ –
ಸಗುಣಾಯಾಂಚೇತಿ ।
ಧ್ಯೇಯತ್ವಂ ತ್ವಪೂರ್ವವಿಧ್ಯೇಕಗಮ್ಯಂ ಯತ್ರ ಚ ವಶಿತ್ವಾದಯಃ ಶ್ರೂಯಂತೇ ನ ತತ್ರೈಷಾಂ ಧ್ಯೇಯತ್ವೇನ ವಿಧಾನಮಿತ್ಯನ್ಯತ್ರ ಗತಾನಾಮಪಿ ನ ಧ್ಯೇಯತ್ವಮ್ , ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಮ್ ತು ಸ್ಯಾತ್ತದಪಿ ನ ಶಬ್ದತ ಏಷಾಂ ತತ್ರ ನಯನಮಪೇಕ್ಷತೇ , ಸತ್ಯಕಾಮತ್ವಾದಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದೇವ ಸರ್ವೇಶ್ವರತ್ವಾದಿಸಿದ್ಧೇಃ । ಅತೋಽಂತರ್ಭಾವಮಾತ್ರಮುಪಸಂಹಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಸ್ತು ಸರ್ವಾಪಿ ವಿದ್ಯಾ ಸಗುಣೇತಿ ಮನ್ಯಮಾನ ಇಹ ಸಾಕ್ಷಾದ್ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರಮಾಹ , ತಸ್ಯ ನ ಸ್ಥಾನತೋಽಪೀ (ಬ್ರ.೩.ಪಾ.೨ ಸೂ.೧೧ ಅ.) ತ್ಯಧಿಕರಣಂ ವ್ಯಾಚಕ್ಷೀತ ।
ಏಕತ್ರೇತಿ ।
ಯ ಏಷೋಽಂತರ್ಹೃದಯ ಆಕಾಶಸ್ತಸ್ಮಿಂಛೇತೇ ಇತ್ಯತ್ರಾಕಾಶಾಧಾರತ್ವಸ್ಯ ಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆಕಾಶ ಆಧಾರೋ ಯಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಭಾವಸ್ತತ್ತ್ವಮ್ ।
ಅಪರತ್ರೇತಿ ।
ದಹರೋಽಸ್ಮಿನ್ನಂತರಾಕಾಶ ಇತ್ಯತ್ರ ಗುಣವತ ಆಕಾಶಾತ್ಮತ್ವಗುಣಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಛಾಂದೋಗ್ಯೇ ಆತ್ಮೈವಾಕಾಶಾತ್ಮತ್ವೇನೋಕ್ತಃ , ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೇ ತು ಹೃದಯಪುಂಡರೀಕಾಂತರ್ವರ್ತಿಭೌತಿಕದಹರಾಕಾಶಾಶ್ರಿತ ಆತ್ಮಾ ವಶಿತ್ವಾದಿಗುಣಕ ಉಕ್ತ ಇತಿ ನ ರೂಪಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ –
ಆಕಾಶಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ನನ್ವಾತ್ಮೋಚ್ಯತಾಂ , ಸಗುಣನಿರ್ಗುಣತ್ವೇನ ತು ಭೇದಾತ್ಕಥಂ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರ ಇತಿ , ತತ್ರಾಧಿಕರಣಾರಂಭಸಮರ್ಥನಾವಸರೋಕ್ತಂ ಪರಿಹಾರಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ – ಸಗುಣೇತಿ ॥೩೯॥