ಪ್ರದಾನವದೇವ ತದುಕ್ತಮ್ ॥೪೩॥

ಪೂರ್ವತ್ರ ಫಲಭೇದಾತ್ ಕರ್ಮಾಂಗಾನಾಂ ತದ್ವದ್ಧೋಪಾಸನಾನಾಂ ಚ ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯತ್ವರೂಪಃ ಪ್ರಯೋಗಭೇದ ಉಕ್ತಃ , ಇಹ ತು ವಾಯುಪ್ರಾಣಯೋಸ್ತತ್ತ್ವಾಭೇದಾತ್ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಲಕ್ಷಣಫಲೈಕ್ಯಾಚ್ಚೋಪಾಸನಪ್ರಯೋಗೈಕ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –

ತದಿತಿ ।

ಉತ್ಪನ್ನೇತಿ ।

ಉತ್ಪನ್ನಯಾ ಉಪಾಸನಯಾ ಗುಣಾನಾಂ ಸಂಯೋಗ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।ಸಂವರ್ಗವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಹಿ ‘‘ಅನ್ನವಾನನ್ನಾದೋ ಭವತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ’’ ಇತಿ ವಿಧೇಃ ಪೃಥಗುತ್ಪತ್ತಿರಸ್ತಿ । ವಾಜಸನೇಯಕೇಽಪ್ಯಸ್ತಿ ಏಕಮೇವ ವ್ರತಂ ಚರೇದಿತಿ । ತಥೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರೇತಿ । ‘‘ಅಥೇಮಮೇವ ನಾಪ್ನೋದ್ ಮೃತ್ಯುರ್ಯೋಽಯಂ ಮಧ್ಯಮಃ ಪ್ರಾಣಃ’’ ಇತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಾ ಏಷ ಸೂರ್ಯ ಉದೇತೀತ್ಯುಪಸಂಹಾರ ಇತಿ ॥ ಯದುಕ್ತಮಧ್ಯಾತ್ಮಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಯೋತ್ಪನ್ನಶಿಷ್ಟತ್ವಾನ್ನ ವಿದ್ಯಾಭೇದಕತ್ವಮಿತಿ ।

ಸತ್ಯಂ ನ ವಿದ್ಯಾಭೇದಂ ಬ್ರೂಮಃ , ಕಿಂತ್ವೇಕಸ್ಯಾಮೇವ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಧ್ಯೇಯಭೇದಾತ್ ಪ್ರಯೋಗಭೇದಂ , ಯಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಭೇದೇ ಉತ್ಪನ್ನಶಿಷ್ಟೈರ್ದಧ್ಯಾದಿಭಿಃ ಕ್ರಿಯಮಾಣಾಃ ಪ್ರಯೋಗಾ ಭಿದ್ಯಂತ ಏವಮಿಹೇತ್ಯಾಹ –

ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಸ್ಯೇವೇತಿ ।

ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಸ್ಯ ದಧಿತಂಡುಲಾದಿವದಾಧ್ಯಾನಸ್ಯ ಕೃತೇ ಆಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಯಂ ಪೃಥಗುಪದೇಶ ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಇವಕಾರೋ ಧರ್ಮಿಣ ಉಪಮಾರ್ಥೋ ವತ್ಕಾರೋ ಧರ್ಮಸ್ಯ । ವಾಯೋರ್ಯದ್ಯಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮ್ ; ತಥಾಪ್ಯಗ್ನ್ಯಾದೀನಪೇಕ್ಷ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಸ್ತಿ , ಕಾರಣತ್ವೇನ ತತೋಽಪಿ ಬಹುಕಾಲವ್ಯಾಪಿತ್ವಾತ್ ।

ಅತೋ ಭಾಷ್ಯೋಕ್ತಂ ವಾಯ್ವಾನಂತ್ಯಮುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಹ –

ವಾಯುಃ ಖಲ್ವಿತಿ ।

ಸಂವೃಣುತೇ ಸಂಹರತಿ ।

ದೇವತಾಕಾಂಡಾಧಿಕರಣಸ್ಯ ಪ್ರಧಾನಭೇದವಿಷಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಸಿದ್ಧಾಂತಂ ಚಾಹ –

ಮಿಲಿತಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತ್ರಿಪುರೋಡಾಶೇಷ್ಟೌ ಹಿ ಪ್ರಥಮಪುರೋಡಾಶಪ್ರದಾನೇ ಯಾ ಯಾಜ್ಯಾ ಸಾ ಪುನಃಪ್ರಯೋಗೇಽನು ವಾಕ್ಯಾ , ಯಾ ಚ ಪೂರ್ವಮನುವಾಕ್ಯಾ ಸಾ ಪಶ್ಚಾದ್ಯಾಜ್ಯಾ ಭವತಿ ।

ವ್ಯತ್ಯಾಸಮನ್ವಾಹೇತ್ಯನೇನಾಭಿಹಿತಂ ತತ್ಪ್ರಯೋಗಭೇದೇ ಘಟತೇ ; ಏಕಸ್ಯಾ ಋಚ ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಯೋಗೇ ಯಾಜ್ಯಾನುವಾಕ್ಯಾತ್ವವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಯಾಜ್ಯಾನುವಾಕ್ಯಾವ್ಯತ್ಯಾಸೇತಿ ।

ಅಧ್ವರ್ಯುಣಾ ಯಜೇತಿ ಪ್ರೈಷೇ ಕೃತೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯಮಾನಾ ಋಗ್ಯಾಜ್ಯಾ , ಅನುಬ್ರೂಹೀತಿ ಪ್ರೈಷಾಂತರಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯಮಾನಾಽನುವಾಕ್ಯಾ । ಯಾಜ್ಞಿಕಾ ಹಿ ಅಸ್ಯಾಮಿಷ್ಟೌ ಯುಗಪದವದಾನಂ ಕುರ್ವಂತಿ , ತದ್ವಿಧೀಯತೇ ಸರ್ವೇಷಾಮಭಿಗಮಯನ್ನವದ್ಯತೀತಿ ।

ತತ್ರ ಹೇತುಃ –

ಅಛಂಬಟ್ಕಾರಮಿತಿ ।

ಅವ್ಯರ್ಥತ್ವಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏಕಾರ್ಥೇ ಹ್ಯವತ್ತೇ ಶೇಷೋ ಯಾಗಾನರ್ಹಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಯುಗಪತ್ ಸರ್ವಾರ್ಥಮವದಾನೇ ತ್ವವ್ಯರ್ಥತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।

ತಥಾವಿಧಸ್ಯೈವೇತಿ ।

ವ್ಯತ್ಯಸ್ತಯಾಜ್ಯಾನುವಾಕ್ಯಾಕಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಗಭೇದಮಂತರೇಣಾನುಪಪದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಾಣ್ಯಾದಿತಿ ।

ಪ್ರಾಣನೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಾಣ್ಯಾದಪಾನನೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಪಾನ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಣಾಪಾನಾದಿನಿರೋಧನಂ ನ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಮಹಾತ್ಮನೋಽಗ್ನ್ಯಾದೀನ್ ಮಹಾತ್ಮನ ಇತಿ ದ್ವಿತೀಯಾಬಹುವಚನಮ್ । ಚತುರಃ ಚತುಃಸಂಖ್ಯಾನಗ್ನಿಸೂರ್ಯದಿಕ್ಚಂದ್ರಾನ್ ಅನ್ಯಾಂಶ್ಚ ವಾಕ್ಚಕ್ಷುಃಶ್ರೋತ್ರಮನೋಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಾನ್ । ಕಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಕಃ । ಸ ಜಗಾರ ಜೀರ್ಣವಾನ್ । ತೇನ ವ್ರತೇನ । ಉ ಇತ್ಯಯಂ ನಿಪಾತೋಽಪ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಚ ಸಾಯುಜ್ಯಂ ಸಲೋಕತಾಮಪೀತ್ಯುಪರಿ ಸಂಬದ್ಧ್ಯತೇ । ಏತಸ್ಯೈ ಏತಸ್ಯಾ ದೇವತಾಯಾಃ ಸಾಯುಜ್ಯಂ ಸಮಾನದೇಹತಾಂ ಸಾಲೋಕ್ಯಂ ಸಮಾನಲೋಕತಾಂ ಚ ಜಯತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಾಯುಜ್ಯಮುತ್ಕೃಷ್ಟೋಪಾಸ್ತೇಃ ಫಲಂ ಸಾಲೋಕ್ಯಂ ಮಂದೋಪಾಸನಾಯಾಃ ॥೪೩॥

ಇತ್ಯಷ್ಟಾವಿಂಶಂ ಪ್ರದಾನಾಧಿಕರಣಮ್ ॥