ಅಂಗಾವಬದ್ಧಾಸ್ತು ನ ಶಾಖಾಸು ಹಿ ಪ್ರತಿವೇದಮ್ ॥೫೫॥

ಉದ್ಗೀಥಾದೀನಾಂ ಸರ್ವಶಾಖಾಸ್ವೇಕತ್ವಾತ್ ಕಥಮುಪಾಸನವ್ಯವಸ್ಥಾ ಶಂಕ್ಯತೇ ? ಅತ ಆಹ –

ಸ್ವರಾದಿತಿ ।

ಉದ್ಗೀಥಾದಿಶ್ರುತೇರ್ಬಲೀಯಸ್ತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಶ್ಚ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರಾಕರಣಿಕವಿಶೇಷಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂಶಯಮಾಹ –

ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಯಥಾ ಶರೀರಾತ್ಮನೋರ್ಭೇದಾದಾತ್ಮಧರ್ಮಾಣಾಂ ಶರೀರೇ ನ ಸಂಭವಃ , ಏವಮೇಕಶಾಖಾಗತೋದ್ಗೀಥಧರ್ಮಾಣಾಂ ನ ಭಿನ್ನಾನ್ಯಶಾಖಾಗತೋದ್ಗೀಥಾದೌ ಪ್ರಾಪ್ತಿಃ , ಅಥವಾ - ವಿದ್ಯಾಚಿತ ಏವೇತ್ಯೇವಕಾರಶ್ರುತ್ಯಾ ಮನಶ್ಚಿದಾದೀನಾಂ ಕ್ರಿಯಾಪ್ರಕರಣಂ ಭಗ್ನಮತ್ರ ತದ್ಗೀಥಾದಿಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಪ್ರಕರಣೋಪನೀತವಿಶೇಷಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವೇನ ಬಾಧಕತ್ವಾದುಪಾಸ್ತೀನಾಂ ವ್ಯವಸ್ಥೇತಿ ಸಂಗತಿದ್ವಯಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –

ಓಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನನು ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತಿಬಾಧೇನ ಕಥಂ ಸನ್ನಿಧೇಃ ಸ್ಥಾನಾತ್ ಸ್ವಶಾಖಾಗತವಿಶೇಷ ಉಪಾಸನನಿಯಮ: ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ನ ಚೈವಮಿತಿ ।

ಉದ್ಗೀಥಮುಪಾಸೀತೇತ್ಯತ್ರೋದ್ಗೀಥಶ್ರುತೇರುದ್ಗೀಥಸಾಮಾನ್ಯಂ ವಾಚ್ಯಮ್ , ಉದ್ಗೀಥವ್ಯಕ್ತಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯಾ ; ಸ್ವಶಾಖಾಗತೋದ್ಗೀಥವ್ಯತ್ತಯುಪಾದಾನೇ ಚ ಸಾಮಾನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸಮಾಪ್ತೇಃ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷೌ ದ್ವಾವಪಿ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥೌ ಗೃಹೀತೌ , ತತ್ರ ಕಥಂ ಶ್ರುತಿಬಾಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶ್ರುತಿಸಮರ್ಪಿತಮರ್ಥಂ ಬಾಧೇತೇತಿ ।

ಸನ್ನಿಧಿರಿತಿ ಶೇಷಃ । ಶಾಖಾಂತರೀಯಸ್ವೀಕಾರೇಽಪಿ ಸ್ವಶಾಖಾಗತಯೋಸ್ತಯೋಃ ಸ್ವೀಕರಣಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಭಟ್ಟೋಕ್ತಿಮಾಹ –

ಯಥಾಹುರಿತಿ ।

ಪಟಂ ಶುಕ್ಲಮಾನಯೇತೀಹ ಪ್ರಯೋಗೇ ಪಟಪದೇನ ಶ್ರುತಪಟತ್ವಜಾತಿಲಕ್ಷಿತಾಂ ಚ ಶುಕ್ಲಪಟವ್ಯಕ್ತಿಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಕೃಷ್ಣಾದಿಪಟವ್ಯಕ್ತ್ಯಂತರಂ ಯದಿ ಮುಂಚಾಮಸ್ತತ್ರ ತದಾ ಕಾ ಶ್ರುತಿರಸ್ಮಾಭಿಃ ಪೀಡ್ಯತೇ ? ನ ಕಾಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಪಟಮಿತಿ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಸಂಕೋಚೋ ನ ಸನ್ನಿಧಿಮಾತ್ರಾದಪಿ ತು ಶುಕ್ಲಮಿತಿ ಸನ್ನಿಹಿತವಿಶೇಷಶ್ರುತಿಬಲೇನ । ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ತೂಪಾಸನವಿಧಾವುದ್ಗೀಥಾದಿಸನ್ನಿದಿಮಾತ್ರಂ , ನ ತು ಸ್ವರಾದಿಭಿನ್ನಮಮುಕಮುದ್ಗೀಥಮುಪಾಸೀತೇತಿ ವಿಶೇಷವಿಷಯಾ ಶ್ರುತಿರ್ವಿದ್ಯತೇ ।

ಇತಶ್ಚ ದುರ್ಬಲಂ ಸನ್ನಿಧಿಮಪಬಾಧ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತ್ಯಾ ಸರ್ವಶಾಖಾಸೂಪಾಸನೋಪಸಂಹಾರ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಮಾಹ –

ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನನು ವಾಕ್ಯಾಚ್ಛ್ರುತೇರ್ಬಲೀಯಸ್ತ್ವಾಚ್ಛುಕ್ಲಶ್ರುತಿಬಲಾದ್ಯಾ ಕಾಚಿಚ್ಛ್ರುಕ್ಲವ್ಯಕ್ತಿಃ ಪ್ರತೀಯತಾಂ , ಪಟಶಬ್ದಾಚ್ಚ ಪಟಮಾತ್ರಂ , ಕಿಮಿತಿ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಸಂಕೋಚಸ್ತತ್ರಾಹ –

ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಾಯನೇತಿ ।

ವ್ಯವಹಾರಾರ್ಥಂ ಹಿ ವಾಕ್ಯಪ್ರಯೋಗಃ , ವ್ಯವಹಾರಶ್ಚ ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥವಿಷಯಃ , ನ ಪದಾರ್ಥಮಾತ್ರವಿಷಯಃ , ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗ್ಯತ್ವಾತ್ , ಅತೋ ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ತಪ್ರತ್ಯಯಃ ಪದಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದ್ಯೇವಂ ಕಿಮರ್ಥಂ ತರ್ಹಿ ಪದೈಃ ಪದಾರ್ಥಾಃ ಸ್ಮಾರ್ಯಂತೇ ? ಅತ ಆಹ –

ನಚ ಸ್ವಾರ್ಥಮಿತಿ ।

ದ್ವಾರಂ ಪದಾರ್ಥಸ್ಮಾರಣಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬೋಧನಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದಿ ಸ್ವಪ್ರಯೋಜಕಂ ಸ್ವೋದ್ದೇಶ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಯಮಪಬಾಧೇತ ಪದಾರ್ಥಸ್ಮರಣಂ , ತರ್ಹಿ ಸ್ವಯಮೇವ ನ ಸ್ಯಾದ್ , ವೈಯರ್ಥ್ಯಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಮಾ ಚ ಬಾಧೀತಿ ।

ಮಾ ಬಾಧಿ ಚೇತ್ಯನ್ವಯಃ । ಬಾಧಿತಂ ಚ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ ತಚ್ಚ ಮಾ ಭೂದಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದೇವಮಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರತಿಹತಾನಾಂ ವಿಪರೀತಂ ಬಲಾಬಲಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ವಾಕ್ಯವಶವರ್ತಿತ್ವಮೇವಂವಿಧಸ್ಥಲೇ ಶ್ರುತೀನಾಮ್ । ತತ್ರ ವಿಶಿಷ್ಟಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಯಾಯ ಸನ್ನಿಹಿತವಿಶೇಷಶ್ರುತಿವಶಾತ್ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಸಂಕೋಚ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ ।

ಏವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಸಂಕೋಚಮುಪಪಾದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ತದಭಾವಮಾಹ –

ಇಹ ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅಮುಕಮುದ್ಗ್ಥಮುಪಾಸೀತೇತ್ಯಶ್ರವಣಾದುದ್ಗೀಥಮಾತ್ರವಿಶಿಷ್ಟೋಪಾಸನಕರ್ತವ್ಯತಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಃ , ಸ ಚೋದ್ಗೀಥಪದೇನ ಸಾಮಾನ್ಯಮಾತ್ರಪರ್ಯವಸಿತೇನಾಪಿ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತಿ ನ ಶ್ರುತಿಸಂಕೋಚ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಪಬಾಧಿತುಮರ್ಹತೀತಿ ।

ಶ್ರುತಿಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಯದುಕ್ತಂ ಸನ್ನಿಹಿತವ್ಯಕ್ತ್ಯುಪಾದನೇಽಪಿ ನ ಸಾಮಾನ್ಯಶ್ರುತೇಃ ಪೀಡೇತಿ , ತತ್ರಾಹ – ಶ್ರುತಿಸಾಮಾನ್ಯೇತಿ ॥೫೫॥ ಏಕಶಾಖಾಂಗತ್ವಸ್ಯೋದ್ಗೀಥೋಪಾಸನಸ್ಯಾನ್ಯಶಾಖಾಗತೋದ್ಗೀಥಸಂಬಂಧೇ ಸನ್ನಿಧಿವಿರೋಧಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸನ್ನಿಧಿಬಾಧ ಉಕ್ತಃ , ಇದಾನೀಂ ವಿರೋಧ ಏವ ನಾಸ್ತ್ಯನ್ಯತ್ರಾಪಿ ದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಹ – ವಿರುದ್ಧಮಿತೀತಿ ॥೫೬॥ ಲೋಕೇಷು ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಷು ಲೋಕಶಬ್ದೋ ಲೋಕಾಲೋಕೇಷು ಲಾಕ್ಷಣಿಕಃ । ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿದೃಷ್ಠ್ಯಾ ಪಂಚವಿಧಂ ಸಾಮೋಪಾಸೀತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೃಥಿವೀ ಹಿಂಕಾರೋಽಗ್ನಿಃ ಪ್ರಸ್ತಾವೋಽಂತರಿಕ್ಷಮುದ್ಗೀಥ ಆದಿತ್ಯಃ ಪ್ರತಿಹಾರೋ ದ್ಯೌರ್ನಿಧನಮಿತಿ । ಉಕ್ಥಂ ಕರ್ಮಾಂಗಭೂತಶಸ್ತ್ರಮಿತಿ ಯತ್ಪ್ರಜಾ ವದಂತಿ । ತದಿದಮೇವ ಯೇಯಂ ಪೃಥಿವೀತ್ಯುಕ್ತೇ ಪೃಥಿವೀದೃಷ್ಟಿವಿಧಿಃ ಪ್ರಯಾಜೋ ಹೇಮಂತಶಿಶಿರಸ್ಯೋರೇಕೀಕರಣೇನ ಪಂಚಸಂಖ್ಯಾ ಋತವ ಏವ । ತತಶ್ಚೈಕಸವತ್ಸರಸಂಬಂಧ್ಯೃತುಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ಸಮಾ ನ ಚೈಕತ್ರ ಹೋತವ್ಯಾಃ । ಛಾಗಾದೇರ್ಹೋಮಾರ್ಥಮನುವಾಕ್ಯಾಂ ಪಠ ಹೇ ಹೋತರಿತ್ಯಧ್ವರ್ಯುಪ್ರೈಷಃ । ಯೋ ಜಾತ ಏವ ಬಾಲ ಏವಸ್ಸನ್ ಪ್ರಥಮೋ ಗುಣೈಃ ಶ್ರೇಷ್ಠಃ ಮನಸ್ವಾನ್ ವಿವೇಕವಾನ್ ಸ ಜನಾಸ ಇಂದ್ರ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಜನಾಸ ಇತಿ ಹೇ ಜನಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ಇತ್ಯೇಕತ್ರಿಂಶಮಂಗಾವಬದ್ಧಾಧಿಕರಣಮ್ ॥