கத²ம் புந: நைமித்தகவ்யவஹாரஸ்ய நைஸர்கி³கத்வம் ? அத்ரோச்யதே ; அவஶ்யம் ஏஷா அவித்³யாஶக்தி: பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகேஷு வஸ்துஷு தத்ஸ்வரூபஸத்தாமாத்ராநுப³ந்தி⁴நீ அப்⁴யுபக³ந்தவ்யா ; அந்யதா² மித்²யார்தா²வபா⁴ஸாநுபபத்தே: । ஸா ச ந ஜடே³ஷு வஸ்துஷு தத்ஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி ; ப்ரமாணவைகல்யாதே³வ தத³க்³ரஹணஸித்³தே⁴:, ரஜதப்ரதிபா⁴ஸாத் ப்ராக் ஊர்த்⁴வம் ச ஸத்யாமபி தஸ்யாம் ஸ்வரூபக்³ரஹணத³ர்ஶநாத் , அத: தத்ர ரூபாந்தராவபா⁴ஸஹேதுரேவ கேவலம் । ப்ரத்யகா³த்மநி து சிதிஸ்வபா⁴வத்வாத் ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாநவபா⁴ஸஸ்ய அநந்யநிமித்தத்வாத் தத்³க³தநிஸர்க³ஸித்³தா⁴வித்³யாஶக்திப்ரதிப³ந்தா⁴தே³வ தஸ்ய அநவபா⁴ஸ: । அத: ஸா ப்ரத்யக்சிதி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி, அஹங்காராத்³யதத்³ரூபப்ரதிபா⁴ஸநிமித்தம் ச ப⁴வதி, ஸுஷுப்த்யாதௌ³ ச அஹங்காராதி³விக்ஷேப ஸம்ஸ்காரமாத்ரஶேஷம் ஸ்தி²த்வா புநருத்³ப⁴வதி, இத்யத: நைஸர்கி³கோ(அ)பி அஹங்காரமமகாராத்மகோ மநுஷ்யாத்³யபி⁴மாநோ லோகவ்யவஹார: மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: உச்யதே, ந புந: ஆக³ந்துகத்வேந ; தேந நைஸர்கி³கத்வம் நைமித்திகத்வேந ந விருத்⁴யதே ॥
அத்⁴யாஸஸ்ய காரணாத்மநா நைஸர்கி³கத்வம் , கார்யவ்யக்திரூபேணகார்யவ்யக்திரூபே இதி நைமித்திகத்வமுக்தம் । அஜ்ஞாநஅஜ்ஞாநம் நைமித்திகேதிநிமித்தககார்யவ்யக்திரூபேணைவ நைஸர்கி³கத்வமுக்தம் மத்வா சோத³யதி -
கத²ம் புநரிதி ।
அத்⁴யாஸஸ்ய காரணாத்மநா நைஸர்கி³கத்வமுக்தம் காரணத்வயோக்³யபா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸித்³தௌ⁴ ஸித்³த்⁴யதீதி மத்வா ஆத்மநி பா⁴வரூபமஜ்ஞாநம் ஸாத⁴யதி -
அவஶ்யமித்யாதி³நா ।
அத்ர ஶக்திஶப்³தே³ந பா⁴வத்வம் விவக்ஷதி ।
அவித்³யாஶக்திரித்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யா,
பா⁴வரூபேத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யேத்யர்த²: ।
பா⁴வரூபத்வே அநுமாநமஸ்தீதி மத்வாஹ -
அவஶ்யமிதி ।
ப்ரத்யக்ஷமஸ்தீத்யாஹ -
ஏஷேதி ।
பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகேஷு வஸ்துஷ்விதி ।
ஆத்⁴யாத்மிகாந்த:கரணதே³ஹாத்³யாஶ்ரயத்வேந பா³ஹ்யக⁴டாதி³விஷயத்வேந ச ப்ரதீயமாநேத்யர்த²: ।
நிரூப்யமாணே தே³ஹக⁴டாத்³யவச்சி²ந்நஸத்வமாஶ்ரயவிஷயாவித்யாஹ -
தத்ஸ்வரூபேத்யாதி³நா ।
தத்ஸ்வரூபாநுப³ந்தி⁴நீத்யுக்தே அஜ்ஞாநகார்யக⁴டதே³ஹாதீ³நாமஜ்ஞாநம் ஸ்வரூபம் । அதோ(அ)ஜ்ஞாநாநுப³ந்த்⁴யஜ்ஞாநமித்யுக்தம் ஸ்யாத் , தத³பாகரோதி -
ஸத்தேதி ।
ஜட³விஶிஷ்டஸத்தாம் வ்யாவர்தயதி -
மாத்ரேதி ।
ப்ரமாணஜ்ஞாநம் கஸ்யசித்³பா⁴வஸ்ய நிவர்தகம் , அப்ரகாஶிதார்த²ப்ரகாஶகத்வாத் , பா⁴வரூபதமோநிவர்தகப்ரதீ³பவதி³த்யநுமாநமத்ராபி⁴ப்ரேதம் । அஹமஜ்ஞோ மாமந்யம் ச ந ஜாநாமீதி அபரோக்ஷாநுப⁴வோ(அ)த்ர ப்ரத்யக்ஷமபி⁴ப்ரேதம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।
பா⁴வத்வே அர்தா²பத்திமாஹ -
அந்யதே²தி ।
மித்²யார்தா²த³வபா⁴ஸாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।
க⁴டாதி³ஷு நாஜ்ஞாநமாவரணம், ப்ரகாஶப்ராப்த்யபா⁴வாத் । தத்ர கத²ம் பா³ஹ்யவஸ்துஷ்விதி தத்³விஷயத்வம் ப⁴ண்யத இதி । ஶங்காயாமாவரணாபா⁴வமங்கீ³கரோதி -
ஸா சேதி ।
சைதந்யப்ரகாஶேந ஜடா³நாம் நித்யவத³ந்வயாதே³வ ப்ரகாஶப்ராப்தௌ ஸத்யாமாவரணாபா⁴வே கத²மநவபா⁴ஸ இதி தத்ராஹ -
ப்ரமாணவைகல்யாதி³தி ।
ஜட³ப்ரமாணஸ்ய சைதந்யஸ்ய ஆவரணாஜ்ஜடா³நாமநவபா⁴ஸஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।
அஜ்ஞாநஸ்ய ஜடா³க்²யவிஷயாச்சா²த³கத்வே ப்ரமாணாச்சா²த³கத்வமேவாப்⁴யுபேயம் அநவபா⁴ஸநிர்வாஹாயேத்யாஶங்க்ய ப³ஹூநாம் விஷயாணாம் ப³ஹ்வஜ்ஞாநை: ப³ஹ்வாவரணகல்பநாத்³வரமேகசைதந்யலக்ஷணப்ரமாணஸ்யைகாஜ்ஞாநேநைகாவரணகல்பநமித்யாஹ -
ப்ரமாணவைகல்யாதே³வேத்யேவகாரேண ।
கிஞ்ச ஶுக்த்யஜ்ஞாநே ஸம்ஸ்தி²தே(அ)பி ஶுக்தித்வாவபா⁴ஸாத்³ பா³ஹ்யவஸ்துஷ்வநாவரகமித்யாஹ -
ரஜதப்ரதிபா⁴ஸாதி³தி ।
இதா³நீம் ரஜதப்ரதிபா⁴ஸாத் தத்காரணத்வேந ப்ராக்தஸ்யாமவித்³யாயாம் ஸத்யாமேவ தஸ்ய பா⁴வவதூ³ர்த்⁴வம் ச ரஜதப்ரதிபா⁴ஸாத் தத்காரணத்வேந ஸ்யாத் , ஸத்யாமப்யவித்³யாயாம் ஶுக்திஸ்வரூபத³ர்ஶநாதி³தி யோஜநா ।
கம் ச தர்ஹ்யதிஶயமஜ்ஞாநஜந்யமாஶ்ரித்ய பா³ஹ்யவஸ்துஷ்விதி அநாத்மவிஷயமஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதமிதி தத்ராஹ -
அதஸ்தத்ரேதி ।
ஶுக்த்யஜ்ஞாநஸ்ய க⁴டாச்சா²த³கத்வாபா⁴வே தஸ்மிந் ரூபாந்தராவபா⁴ஸஹேதுர்நப⁴வதி தத்³வச்சு²க்தாவபி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய க⁴டாவச்சி²ந்நசைதந்யக³தத்வாபா⁴வாத் தத்ர விபர்யயஹேதுத்வாபா⁴வ:, ஶுக்தௌ து ஹேதுரேவேத்யேவகாரேணாஹ ।
தர்ஹி விபர்யயஹேதுத்வே சைதந்ய இவ ஆச்சா²த³கத்வமபி ஸ்யாதி³த்யஶங்க்ய ஸத்யம், ஶுக்தீத³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யேந ரூப்யாதி³விபர்யயஸ்ய முக்²யஸம்ப³ந்த⁴: இத³மம்ஶேந ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴ஸ ஏவேத்யாஹ -
கேவலமிதி ।
ஆத்மந்யப்யஜ்ஞாநநிமித்தமாவரணம் து³ர்நிரூபமிதி தத்ராஹ -
ப்ரத்யகா³த்மநி த்விதி ।
ப்ரத்யகா³த்மந்யநவபா⁴ஸோ(அ)வித்³யாஶக்திப்ரதிப³ந்தா⁴தி³த்யுக்தே ப்ராபா⁴கராத்³யபி⁴மதாத்மநி ஸர்வக³தத்வாத்³யநவபா⁴ஸோ(அ)வித்³யாஶக்திப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி த்³ருஶ்யத இத்யாஶங்காம் வ்யாவர்தயதி -
சிதிஸ்வபா⁴வத்வாதி³தி ।
ஸாங்க்²யாபி⁴மதாத்மநி பா⁴வரூபாவித்³யாப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி அநவபா⁴ஸோ(அ)ஸ்தீதி தத்³வ்யாவர்தயதி -
ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாந இதி ।
ப்ரத்யகா³த்மந்யநவபா⁴ஸோ நாஸ்தீதி, நேத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேதி ।
ஆத்மநோ(அ)ந்யஸ்மிந்நத்⁴யஸ்தத்வாத³தி⁴ஷ்டா²நஸ்யாவ்ருதத்வேந, ப்³ரஹ்மரூபாநவபா⁴ஸ:, ந ஸ்வக³தேநாவரணேநேத்யாஶங்க்ய ஆத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நாந்தராபா⁴வாத் ததா³வரணேந ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மரூபாநவபா⁴ஸாஸம்ப⁴வ இத்யாஹ -
அநந்யநிமித்தத்வாதி³தி ।
தத்³க³தேநாநவபா⁴ஸ இத்யுக்தே அஹங்காராதி³விபர்யாஸேந அநவபா⁴ஸ இதி ஸ்யாத் , தத்³வ்யாவர்தயதி -
நிஸர்க³ஸித்³தே⁴தி ।
பரிணாமப்³ரஹ்மவாத்³யபி⁴மதஸத்யாநாதி³ஶக்திம் வ்யாவர்தயதி -
அவித்³யேதி ।
வித்³யாபா⁴வம் வ்யாவர்தயதி -
ஶக்தீதி ।
ப்⁴ராந்திஸம்ஸ்காரப்ரதிப³ந்தா⁴த் அநவபா⁴ஸம் வ்யாவர்தயதி ஏவகாரேண ।
ஆவரணவிபர்யாஸகாரணத்வாநுபபத்த்யா அஜ்ஞாநம் பா⁴வரூபத்வேந கல்ப்யமிதி மத்வாஹ -
அத: ஸேதி ।
ந கேவலமாவரணவிபர்யாஸஹேதுத்வாய பா⁴வரூபாஜ்ஞாநகல்பநா, கிந்து அக்³ரஹண மித்²யாஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காரகர்மணாம் ஸுஷுப்திப்ரலயாதௌ³ ப்³ரஹ்மரூபாநவபா⁴ஸஹேதுத்வாயோகா³த் ஸுஷுப்தாதா³ஸுஷுப்தாத்³யநவபா⁴ஸேதிவநவபா⁴ஸஹேதுத்வாய விபர்யாஸஸம்ஸ்காராஶ்ரயத்வாய ச பா⁴வரூபாஜ்ஞாநம் கல்ப்யமித்யாஹ -
ஸுஷுப்தாதௌ³ சேதி ।
அஹங்காராதே³ர்மித்²யாஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ச ஸுஷுப்தௌ ஸ்தி²த்யபா⁴வாத் தத்ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ப்⁴ராந்தரூப்யஸம்ஸ்காரவத் ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வாப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேதிநவபா⁴ஸஹேதுத்வாயோகா³த் க்³ரஹணஸ்ய ஆத்மந: ஸ்வரூபசைதந்யத்வாதே³வ நித்யத்வாத் அக்³ரஹணாபா⁴வாத் காதா³சித்கக்³ரஹணாபா⁴வஸ்ய ஸ்வயம்ப்ரகாஶஸம்வேத³நே(அ)நவபா⁴ஸஹேதுத்வாபா⁴வாத் கர்மணாமபி ஸம்ஸ்காரரூபத்வாத் இதரஸம்ஸ்காரவத் அநவபா⁴ஸஹேதுத்வாயோகா³த் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநேநைவ ஸுஷுப்தாதா³வநவபா⁴ஸ இதி பா⁴வ: ।
விக்ஷேபஸம்ஸ்காராத்மநா ஆத்மநி ஸுஷுப்தாதௌ³ அஜ்ஞாநஸ்யாவஸ்தா²நே கிம் ப்ரமாணமித்யாஶங்க்ய புநர்ப்⁴ரமரூபேணோத்பத்த்யா கல்பத இத்யாஹ -
புநருத்³ப⁴வதீதி ।
அதோ நைஸர்கி³கோ(அ)பீத்யநேந காரணரூபேணேத்யர்த²: ।
நைமித்திககார்யரூபமாஹ -
அஹங்காரமமகாரேத்யாதி³நா ।
ந புநராக³ந்துகத்வேநேதி ।
ஆக³ந்துககார்யரூபேண நைஸர்கி³கத்வம் நோச்யத இத்யர்த²: ।