‘తం కేచిత్’
ఇత్యాదినా అధ్యాసస్వరూపే మతాన్తరముపన్యస్యతి స్వమతపరిశుద్ధయే ।
కథమ్ ?
అన్యత్ర
శుక్తికాదౌ,
అన్యధర్మస్య
అర్థాన్తరస్య, రజతాదేః జ్ఞానాకారస్య బహిష్ఠస్యైవ వా ;
అధ్యాసః ఇతి
వదన్తి ।
కేచిత్తు యత్ర యదధ్యాసః తద్వివేకాగ్రహణనిబన్ధనో భ్రమః ఇతి ॥
యత్ర యస్యాధ్యాసః, తయోర్వివేకస్యాగ్రహణాత్ తన్నిబన్ధనోఽయమేకత్వభ్రమః ఇతి వదన్తీత్యనుషఙ్గః ।
సర్వఫలప్రదాతృబ్రహ్మణోఽధ్యస్తత్వే స్వానురూపసర్వఫలప్రాప్తిః స్యాత్ । అత్ర చోదనోక్తపరిచ్ఛిన్నఫలప్రాప్తయే బుద్ధ్యధ్యాస ఎవ స్వీకర్తవ్య ఇతి వా అర్థః । ప్రకారాన్తరోపన్యాసే చ కృతే సన్దేహః, స్వపక్ష ఎవాభ్యుపేయ ఇతి నిర్ణయో న సమ్భవతి, అతః పక్షాన్తరోపన్యాసో భాష్యకారేణ న కార్య ఇత్యాశఙ్క్య స్వేనోక్తాన్యస్యాన్యావభాసరూపలక్షణస్య సర్వపక్షేషు తైస్తైరుచ్యమానత్వే స్వపక్షశుద్ధిర్భవతి । తైరుక్తస్యాపి లక్షణస్య శుక్లో ఘట ఇత్యాదిప్రత్యయానాం భ్రమత్వప్రాప్తిపరిహారాయ సత్యమిథ్యావస్తుసమ్భేదావభాసరూపానిర్వచనీయలక్ష్య ఎవ పర్యవసానాత్ స్వమతలక్షణత్వం చ భవతి । అతః సర్వేషు పక్షేషు లక్షణాన్వయప్రదర్శనాయ పరపక్షోపన్యాసః కర్తవ్య ఇత్యాహ -
స్వమతపరిశుద్ధయ ఇతి ।
నిరూప్యమాణే అనిర్వచనీయపక్ష ఎవ లక్షణస్య పర్యవసానే కథం వాదిభిరుచ్యమానత్వం లక్షణస్యేత్యాహ –
కథమితి ।
అన్యధర్మస్యేత్యుక్తే ఇదమితి శుక్తిత్వధర్మస్యావభాసోఽధ్యాస ఇతి ప్రాప్తమ్ , తదపనుత్తయేఽత్యన్తభిన్నస్యార్థస్యేత్యాహ –
అర్థాన్తరస్యేతి ।
తం కేచిదితి భాష్యమాత్మఖ్యాత్యన్యథాఖ్యాతివిశేషయోరుపన్యాసపరమిత్యాహ -
జ్ఞానాకారస్య బహిష్ఠస్యైవ వేతి ।
అగ్రహణనిబన్ధనో భ్రమ ఇత్యఖ్యాత్యుపన్యాసపరభాష్యే అగ్రహణస్య భ్రమహేతుత్వమభిప్రేతమితి ప్రకటయతి -
అగ్రహణాదితి ।
అగ్రహణాదిత్యుక్తే అగ్రహణమస్తీత్యగ్రహణాదితి ప్రథమైకవచనత్వశఙ్కాం ప్రాప్తాం వ్యుదస్యతి -
తన్నిబన్ధన ఇతి ।
కేచిద్వాదినః భ్రమరూప ఇతి ప్రతిభాసం వ్యావర్తయతి -
వదన్తీత్యనుషఙ్గ ఇతి ।