ಯಃ ಶುಕ್ತೌ ರಜತಂ ಭ್ರಮತಿ ತಸ್ಯ ರಜತಮೇವೇತ್ಯವಭಾಸನಾತ್ ರಜತವದಿತ್ಯನವಭಾಸಾಚ್ಛುಕ್ತಿಕಾನವಭಾಸನಾಚ್ಚ ಭ್ರಾಂತ್ಯಃ ಇತಿಭ್ರಾಂತ್ಯಾಃ - ಶುಕ್ತಿಕಾ ರಜತವದತ್ರ ಭಾಸತ ಇತಿ ನಾನುಭವಂತಿ, ತತ್ರ ಕಥಂ ಲೋಕಾನುಭವ ಇತಿ ಚೋದಯತಿ -

ನನು ನ ಶುಕ್ತಿಃ ಪ್ರತಿಭಾಸತೇ ಇತಿ ।

ಭ್ರಾಂತಸ್ಯೇತಿ ಭಾವಃ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಭ್ರಾಂತಿಸಮಯೇ ನಾನುಭವತಿ ಶುಕ್ತಿಕಾಜ್ಞಾನೋದಯೇ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ । ಶುಕ್ತಿಕಾಮುಪಾದಾಯ ಶುಕ್ತಿಕಾರಜತಮವಭಾಸತ ಇತಿ ಲಕ್ಷಣಮನುಭವತಿ । ಶುಕ್ತಿಜ್ಞಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನ ನೇದಂ ರಜತಮಿತಿ ಜ್ಞಾನವಿಷಯತಯಾ ವಾ ಸಿದ್ಧಮಿಥ್ಯಾರಜತೇನ ಸತ್ಯಶುಕ್ತಿಸಂಭೇದಾವಭಾಸಾಖ್ಯಲಕ್ಷ್ಯರಜತವದಿತ್ಯನುಭವತಿ । ಏವಂ ಲಕ್ಷ್ಯಲಕ್ಷಣಸಂಗತಿಮನುಭೂತಾಂ ಶುಕ್ತಿಕಾ ರಜತವದವಭಾಸತ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ಪ್ರದರ್ಶಯತಿ ಲೋಕ ಇತ್ಯಾಹ -

ಉಚ್ಯತೇ, ಶುಕ್ತಿಕಾಗ್ರಹಣಮಿತಿ ।

ಇವಶಬ್ದಶ್ಚಾಭಾಸತಾಮಭಿಧಾಯ ಸಂಭೇದಶಬ್ದೇನಾವಭಾಸಶಬ್ದೇನ ಚ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।

ಮಿಥ್ಯಾರಜತಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಾತ್ ಅನ್ಯತ್ರ ಸದ್ರೂಪರಜತಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಜನಕಸ್ಯಾಭಾವಾತ್ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ನ ಸದ್ರೂಪರಜತಾದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ -

ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಪಿ ರಜತಸ್ಯೇತಿ ।

ಮಿಥ್ಯಾರಜತಧರ್ಮತ್ವಾದಿದಂತಾಯಾ ಅಪಿ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾನ್ನಿರಧಿಷ್ಠಾನತಾಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಸ್ಯ ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಧರ್ಮತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ –

ತತ್ರಾಸಂಪ್ರಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।

ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಗತ ಏವೇತಿ ।

ಶುಕ್ತಿಗತ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಥಮ್ ಅಸಂಪ್ರಯುಕ್ತರಜತಸ್ಯಾಪರೋಕ್ಷತೇತ್ಯತ ಆಹ –

ಅಪರೋಕ್ಷಾವಭಾಸಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ರಜತಲ್ಲೋಖ ಇತಿರಜತೋಲ್ಲೇಖಸ್ಯೇತಿ ।

ಇತ್ಯುಲ್ಲೇಖಃ, ಅವಭಾಸಮಾನರಜತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಲ್ಲಿಖ್ಯತ ಆಪರೋಕ್ಷ್ಯಸ್ಯ ದೋಷಜನ್ಯತ್ವೇ ಬಾಧ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೇಂದ್ರಿಯಜನ್ಯಜ್ಞಾನೇನೇದಮಂಶೇಽಭಿವ್ಯಕ್ತಾಪರೋಕ್ಷಚೈತನ್ಯೇ ಅಧ್ಯಸ್ತತ್ವಾದ್ರೂಪ್ಯಸ್ಯಾಪ್ಯಪರೋಕ್ಷತ್ವಮಿತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ –

ಇಂದ್ರಿಯಜಜ್ಞಾನಾಂತರ್ಭಾವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಅತ್ರ ಜ್ಞಾನಶಬ್ದೇನ ಜ್ಞಪ್ತಿಃ ಜ್ಞಾನಮಿತೀದಮಂಶಾವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಫುರಣಮುಚ್ಯತೇ -

ಅನಾತ್ಮಾ ರಜತಮಿತಿ ದರ್ಶಿತಮಿತಿ ।

ಅನಾತ್ಮಭೂತರಜತಂ ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಶುಕ್ತಾವಧ್ಯಸ್ತಮಿತಿ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಸ್ಮದರ್ಥೇ ಅನಿದಮಂಶಸ್ಯೇತಿ ।

ಅಹಮಿತಿ ಪ್ರತಿಭಾಸಮಾನೇ ಅವೇದ್ಯಾಂಶಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಹಮಿತಿ ಪ್ರತಿಭಾಸಮಾನೇ ಜಡರೂಪಾತ್ಮಾ ಭವೇತ್ ಯೋಽಸ್ತೀತಿ ಪ್ರಾಭಾಕರಾಭಿಮತಮಿತಿ ತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಾಹ –

ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಚಿದ್ರೂಪಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಶಕ್ತಿಮತ್ವಂ ಪರಿಣಾಮಬ್ರಹ್ಮವಾದ್ಯಭಿಮತಂ ತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಾಹ –

ನಿರಂಜನಸ್ಯೇತಿ ।

ಅಸಂಗಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರತಿಭಾಸತೋ ಯುಷ್ಮದರ್ಥತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ತದವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ನಾಮ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಲಕ್ಷಣಮಹಂಕಾರಸ್ಯಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –

ತದವಭಾಸ್ಯತ್ವೇನೇತಿ ।

ಅಧ್ಯಸ್ತ ಇತಿ ।

ಚೈತನ್ಯೇ ಅಧ್ಯಸ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭೇದಾವಭಾಸ ಇತಿ ।

ಜೀವೇಶ್ವರಯೋರ್ಜೀವಾನಾಂ ಚ ಭೇದೋಽವಭಾಸಮಾನಃ ತೇಷಾಮಸ್ವರೂಪಭೂತ ಏವ ಜೀವಾದಿಷು ಅಧ್ಯಸ್ತ ಇತಿ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಾದಾಧಿಕಾರಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮುಕ್ತಾರ್ಥೇ ಸ್ವಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾಪಲಾಪೋಽನಾದರಾಭಾವದ್ಯೋತನಾಯ ।

ಬಾಹ್ಯಾಧ್ಯಾಸೇ ಉಕ್ತಕಾರಣತ್ರಿತಯಜನ್ಯತ್ವಂ ಪರತ್ರ ಪರಾವಭಾಸತ್ವಂ ಚ ಸುಸ್ಥಿತಮಿತ್ಯಾಹ -

ನನು ಬಹಿರರ್ಥ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಯುಜ್ಯತ ಇತ್ಯಂತೇನ ।

ತತ್ರಾಪಿ ಕಾರಣತ್ರಿತಯಜನ್ಯತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ಉಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯಂತೇನ ।

ಕಾರಣದೋಷ ಇತಿ ಪ್ರಮಾತೃಸ್ಥರಾಗಾದಿದೋಷ ಉಚ್ಯತೇ । ಇಂದ್ರಿಯಶಬ್ದೇನ ಸಂಪ್ರಯೋಗ ಉಚ್ಯತೇ । ಸಂಪ್ರಯೋಗಶಬ್ದೇನ ಸಂಸ್ಕಾರೋಽಪಿ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ । ಪರತ್ರ ಪರಾವಭಾಸ ಇತಿ ಸ್ವರೂಪಲಕ್ಷಣಮಪ್ಯಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –

ತನ್ನಿಮಿತ್ತಶ್ಚೇತಿ ।

ಉಪಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ವರೂಪಲಕ್ಷಣಂ ಚ ಬಾಹ್ಯಾಹಂಕಾರಾಧ್ಯಾಸೇ ಸಂಭವತಿ । ಅಧಿಷ್ಠಾನಾತ್ಮಗ್ರಾಹಕ ಕಾರಣತದ್ದೋಷಾದೀನಾಮಭಾವಾತ್ ಆತ್ಮನೋ ನಿರಂಶತ್ವಾದಗೃಹೀತವಿಶೇಷತ್ವೇನಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಯೋಗಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಹ -

ನ ತ್ವಿಹ ಕಾರಣಾಂತರಾಯತ್ತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಇಹೇತಿ ಅಹಂಕಾರಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಾತ್ಮನಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆಕಾಶವನ್ನಿರಂಶಸ್ಯಾಪಿ ನ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯೇನಾವಭಾಸ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ ಇತಿ ।

ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶತ್ವೇಽಪಿ ಸಂವೇದನವದಗೃಹೀತಾಂಶಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ –

ನಿರಂಶಸ್ಯೇತಿ ।

ಅನವಭಾಸವಿಪರ್ಯಾಸೌ ನ ಭವತ ಇತಿ ।

ಅನವಭಾಸೋ ನ ಭವತ್ಯತ ಏವ ವಿಪರ್ಯಾಸೋಽಪಿ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಾದಿಭ್ರಮಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಜ್ಜೀವಸ್ಯ ಚಾಹಂಕಾರಾದಿಭ್ರಮಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಸಾಮ್ಯೇನ ಏಕತ್ವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಾನವಭಾಸೇಬ್ರಹ್ಮಾನವಭಾಸೋಜೀವಾನವಭಾಸ ಇತಿ ಜೀವಾನವಭಾಸ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ನ ಹಿ ಶುಕ್ತೇರಿತಿ ।

ಏವಂ ತರ್ಹಿ ಸುತರಾಮಿತಿ ।

ಆಶ್ರಯವಿಷಯಭೇದಾಭಾವಾತ್ ಜ್ಞಾನಪ್ರಕಾಶವಿರೋಧಾಚ್ಚಾಜ್ಞಾನಾಭಾವಾನ್ನಾಜ್ಞಾತತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಾಃ ರಿ ಶ್ರುತಿ ಜನ್ಯಬುದ್ಧಿ ಇತಿಶ್ರುತಿಗತಭಾಸೇತಿ ಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಕಾಶಮಾತ್ರಸ್ಯಾಭಿಧಾನಮಿತಿ ಶಂಕಾನುತ್ಯರ್ಥಮಿತಿಶಂಕಾಪನುತ್ಯರ್ಥಂ ಚೈತನ್ಯಪರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ತಚ್ಚೈತನ್ಯೇನೈವೇತಿ ।

ಭ್ರಮನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರ್ಯಾಃ ತದ್ಗತದೋಷಸ್ಯ ಚ ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಚ ಭ್ರಮಕಾರಣತ್ವಮನ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಮಿಹಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮವಸ್ತ್ವಾಕಾರಶ್ರುತಿಜನ್ಯಬುದ್ಧಿವೃತ್ತಿಪ್ರತಿಬಿಂಬಿತಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯಾಹಂಕಾರಾದಿಭ್ರಮನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ । ಪ್ರತಿಬಿಂಬಪ್ರದತ್ವೇನ ಬಿಂಬಭೂತಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮವಸ್ತುನೋ ನಿವರ್ತಕಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರೀತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಯಾಸ್ತದ್ಗತಾವಿದ್ಯಾದೋಷಸ್ಯ ಚ ಪೂರ್ವಾಹಂಕಾರಾದಿವಿನಾಶಜಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಚೋತ್ತರಾಹಂಕಾರಾದಿಭ್ರಮಹೇತುತ್ವಾತ್ ಕಾರಣತ್ರಿತಯಜನ್ಯತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತಿ । ಅವಿದ್ಯಯಾ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಸ್ಯಾನವಭಾಸಾದಹಮಿತ್ಯಾತ್ಮನೋಽವಭಾಸಾತ್ ಅಗೃಹೀತವಿಶೇಷಾತ್ಮನ್ಯಧಿಷ್ಠಾನೇಽಹಂಕಾರಾಧ್ಯಾಸಾತ್ । ಪರತ್ರ ಪರಾವಭಾಸತ್ವಂ ಚ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಆತ್ಮನ್ಯಾಚ್ಛಾದಿಕಾವಿದ್ಯಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅಗ್ರಹಣೇತಿ ।

ಆಚ್ಛಾದಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಾಂಖ್ಯಾಭಿಮತಾಚ್ಛಾದಕಸತ್ಯತಮೋಗುಣಂ ಪ್ರಸಕ್ತಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -

ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮಕ ಇತಿ ।

ಪ್ರಕಾಶಜನಕಚಕ್ಷುರಾದಿಗತಶಕ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕಕಾಚಾದಿಷು ದೋಷಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೋ ದೃಶ್ಯತೇ । ಅತ್ರಾಪಿ ಚಿತ್ಪ್ರಕಾಶಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವಾದವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸುತರಾಂ ದೋಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಂ ಭವತೀತಿ ಮತ್ವಾಹ -

ಪ್ರಕಾಶಸ್ಯಾಚ್ಛಾದಕ ಇತಿ ।

’ಅನೃತೇನ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯೂಢಾಛಾಂ೦ಉ೦ ೮ - ೩ - ೨’ ಇತಿ ।

ಜೀವಾಃಜೀವಾವ ಅನೃತರೂಪಾವಿದ್ಯಯಾಛನ್ನತಯಾ ಸ್ವಕೀಯಪೂರ್ಣಾನಂದಬ್ರಹ್ಮರೂಪಮಾತ್ಮಾನಂ ಸುಷುಪ್ತೇ ನ ವಿಜಾನಂತಿ ನಾನ್ಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅನೀಶಯೇತ್ಯತ್ರ ಮುಹ್ಯಮಾನಃ ಅಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣಮೋಹೇನೈಕತಾಂ ಗತಃ, ಅತೋ‍ಽನೀಶಯಾ ಸ್ವಭಾವಸಿದ್ಧೇಶ್ವರತ್ವಸ್ಯಾಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಾಅಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯತಶೋಚತೀತ್ಯನ್ವಯಃ ।

ತದರ್ಥಾಪತ್ತಿರಪೀತಿ ।

’ತರತಿ ಶೋಕಮಾತ್ಮವಿತ್’ ಇತಿ ಬಂಧನಿವೃತ್ತಿಫಲಶ್ರುತ್ಯನುಪಪತ್ತಿರ್ನಿವರ್ತ್ಯಾವಿದ್ಯಾಮಧ್ಯಾಸಾಖ್ಯಬಂಧಹೇತುಭೂತಾಂ ಗಮಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।