ನನು ನ ಜೀವೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಃ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥ ಬಾಢಮ್ ; ಅತ ಏವಾಽರ್ಥಾಜ್ಜೀವೇ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಪ್ರಕಾಶಾಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿದ್ಯಾ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ; ಅನ್ಯಥಾ ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತತ್ಸ್ವರೂಪತ್ವೇ ತದವಬೋಧೋಽಪಿ ಯದಿ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಃ ಸ್ಯಾತ್ , ತದಾ ತಾದಾತ್ಮ್ಯೋಪದೇಶೋ ವ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಅತಃ ಅನಾದಿಸಿದ್ಧಾವಿದ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನಾನಂತಜೀವನಿರ್ಭಾಸಾಸ್ಪದಮೇಕರಸಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿನ್ಯಾಯಕೋವಿದೈರಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯಮ್ । ತಥಾ ಚ ಸ್ಮೃತಿಃ — ‘ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಂ ಚೈವ ವಿದ್ಧ್ಯನಾದೀ ಉಭಾವಪಿ’ (ಭ . ಗೀ ೧೩ - ೧೯) ಇತಿ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞತ್ವನಿಮಿತ್ತಾಮನಾದಿಸಿದ್ಧಾಮವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಶಬ್ದೇನಾಹ ; ‘ಮಾಯಾಂ ತು ಪ್ರಕೃತಿಂ ವಿದ್ಯಾತ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೪-೧೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಅತೋ ಮಾಯಾವಚ್ಛಿನ್ನರೂಪತ್ವಾದನನ್ಯದಪಿ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಮಾತ್ಮನೋ ನ ವೇತ್ತಿ । ತಥಾ ಚೋಕ್ತಮ್ — ‘ಅನಾದಿಮಾಯಯಾ ಸುಪ್ತೋ ಯದಾ ಜೀವಃ ಪ್ರಬುದ್ಧ್ಯತೇ । ಅಜಮನಿದ್ರಮಸ್ವಪ್ನಮದ್ವೈತಂ ಬುಧ್ಯತೇ ತದಾ’ (ಗೌ.ಕಾ.೧/೧೬) ಇತಿ ॥
ಅತ ಏವಾರ್ಥಾದಿತಿ ।
ಐಕ್ಯೇ ಸತ್ಯೇವಸತ್ಯೇ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಾನವಭಾಸಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾಚ್ಛಾದಿಕಾವಿದ್ಯಾ ಕಲ್ಪ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಅಯಮರ್ಥಃ, ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪತ್ವಾಚ್ಛಾದಿಕಾವಿದ್ಯಾಭಾವೇ ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪತ್ವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತಾವಬೋಧೋಽಪಿ ತತ್ರ ಯದಿ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಃ ಸ್ಯಾತ್ ತದಾ ತಾದಾತ್ಮ್ಯೋಪದೇಶೋ ವ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ । ಐಕ್ಯೇ ಸತಿ ಜೀವಬ್ರಹ್ಮವಿಭಾಗಃ ಕಥಂ ಸಿಧ್ಯೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾಲೇಶೇಷು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿತಚೈತನ್ಯಾನಿ ಜೀವಾ ಇತ್ಯುಚ್ಯಂತೇ ।
ತೇಷಾಂ ಬಿಂಬಭೂತಮಖಂಡಚೈತನ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯತೋ ಬಿಂಬಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವೇನಾವಿದ್ಯಯಾ ಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ –
ಅತೋಽನಾದಿಸಿದ್ಧೇತಿ ।
ನಿರ್ಭಾಸಾಸ್ಪದಮಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಸ್ಪದಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮನಾದಿವಸ್ತು ನಾಸೀದಿತಿ ತತ್ರಾಹ -
ತಥಾ ಚ ಸ್ಮೃತಿರಿತಿ ।
ಸಾಂಖ್ಯಾಭಿಮತಪ್ರಕೃತೇರನಾದಿತ್ವಂ ಸ್ಮೃತ್ಯೋಕ್ತಂ ನಾವಿದ್ಯಾಯಾ ಇತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ –
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞತ್ವನಿಮಿತ್ತಾಮಿತಿ ।
ಜೀವತ್ವೇ ಹೇತುಭೂತಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।