నను కిమత్ర వదితవ్యమ్ , అసమ్భిన్నేదంరూప ఎవ అహమిత్యనుభవః, కథమ్ ? ప్రమాతృ - ప్రమేయ - ప్రమితయస్తావదపరోక్షాః, ప్రమేయం కర్మత్వేనాపరోక్షమ్ , ప్రమాతృప్రమితీ పునరపరోక్షే ఎవ కేవలమ్ , న కర్మతయా ; ప్రమితిరనుభవః స్వయమ్ప్రకాశః ప్రమాణఫలమ్ , తద్బలేన ఇతరత్ ప్రకాశతే, ప్రమాణం తు ప్రమాతృవ్యాపారః ఫలలిఙ్గో నిత్యానుమేయః । తత్ర ‘అహమిదం జానామీ’తి ప్రమాతుర్జ్ఞానవ్యాపారః కర్మవిషయః, నాత్మవిషయః, ఆత్మా తు విషయానుభవాదేవ నిమిత్తాదహమితి ఫలే విషయే చానుసన్ధీయతే ॥
విషయసంవిదాశ్రయ ఆత్మా, తత్రాహమిదం జానామీతి సంవిదాశ్రయత్వేనావభాసమానోఽహఙ్కారః కథమిదమంశః స్యాదితి చోదయతి -
నను కిమత్రేతి ।
అహమిత్యనుభవ ఇతి ।
అహమిత్యనుభూయమానాహమాకార ఇత్యర్థః ।
దేహస్యానాశ్రయదేహస్యానాశ్రయోయోవదితివదనుభవానాశ్రయోఽప్యాశ్రయవత్ అవభాసతే । అతోఽహమాకారః ఇదమంశ ఎవేతి చోదయతి -
కథమితి ।
అహఙ్కారస్యైవ ముఖ్యం విషయసంవిదాశ్రయత్వమతస్తస్యైవాత్మత్వమ్ ; అయోవ్యతిరేకేణ దహనాశ్రయ వహ్నిదర్శనవత్ అన్యస్య సంవిదాశ్రయస్యాదర్శనాత్ అతోతోఽత్ర ఇతిఅతోఽత్ర నేదం రూపమితి సాధయితుం ప్రాభాకరస్య సిద్ధాన్తముపన్యస్యతి -
ప్రమాతృ - ప్రమేయ - ప్రమితయ ఇత్యాదినా ।
తత్రాత్మనోఽన్తఃకరణగతచిత్ప్రతిబిమ్బేనానుమేయతయా సిద్ధిః సాఙ్ఖ్యైరుక్తా । విషయస్య సంవేదనగతవిషయాకారప్రతిబిమ్బేన అనుమేయతయా సిద్ధిః బౌద్ధైరుక్తా, జ్ఞానస్య ఫలానుమేయతయా సిద్ధిః భాట్టైరుక్తాభావేరుక్తేతి, తాన్ వ్యావర్తయతి -
ప్రమాతృ - ప్రమేయ - ప్రమితయ ఇతి ।
విజ్ఞానాభేదాద్విషయస్యాపరోక్షావభాసం విజ్ఞానవాద్యభిమతం వ్యావర్తయతి -
ప్రమేయం కర్మత్వేనేతి ।
ఆత్మనో మానసప్రత్యక్షకర్మతయా అపరోక్షత్వం వార్తికకార - న్యాయ - వైశేషికాభిమతమ్ , ప్రమితిస్త్వాత్మని గతాసంయుక్తసమవాయనిమిత్తజ్ఞానాన్తరాదపరోక్షేతి న్యాయవైశేషికౌ, ప్రమేయగతా ప్రమితిః సంయుక్తతాదాత్మ్యాత్ జ్ఞానాన్తరాత్ అపరోక్షేతి వార్తికకారీయాః తాన్ వ్యావర్తయతి -
ప్రమాతృప్రమితీ పునరితి ।
ఆత్మప్రమిత్యోః స్వయమ్ప్రకాశత్వే గౌరవాదాత్మైవ స్వయమ్ప్రకాశ ఇతి నేత్యాహ -
ప్రమితిః, స్వయమ్ప్రకాశ ఇతి ।
స్వయమ్ప్రకాశత్వే హేతుమాహ –
ప్రమాణఫలమితి ।
ప్రమాణఫలత్వాదిత్యర్థః ।
ప్రమితేర్విషయస్థత్వాదేవ జడత్వాన్న స్వప్రకాశత్వమిత్యాశఙ్క్య ఆత్మస్థానుభవ ఎవ ప్రమితిరిత్యాహ -
ప్రమితిరనుభవ ఇతి ।
ఆత్మస్థరూపేణ అనుభవ ఇతి ।
విషయస్య విషయస్పష్టరూపేణేతిస్పష్టరూపేణ ప్రమితిరితి అనుభవ ఎవ ద్విధోచ్యత ఇత్యభిప్రాయః ।
అతః హానోపాదానోపేక్షాః ప్రమాణఫలమితి పక్షం వ్యావర్త్య ఫలస్వరూపమాహ -
ప్రమితిరనుభవ ఇతి ।
ఇతరత్ప్రకాశత ఇతి ।
ప్రమాతానుభవాశ్రయత్వేన ప్రకాశత ఇత్యర్థః ।
సంవేదనమేవార్థాకారమితి రూపేణ ప్రమాణమర్థోపలబ్ధిరితి రూపేణ తదేవఫలమితి సౌగతమతంసౌగతమన్త ఇతి వ్యావర్తయతి -
ప్రమాణం తు ప్రమాతృవ్యాపార ఇతి ।
అర్థేన్ద్రియమన - ఆత్మనాం సంయోగాఖ్యచతుష్టయసన్నికర్ష ఇత్యర్థః ।
ప్రమితిహేతోః (ప్రమాఖ్య) ప్రమాతృవ్యాపారస్య ప్రమాతృప్రమితిప్రమేయకోటిషు నివేశాభావాదసిద్ధిః స్యాదిత్యాశఙ్క్య ప్రమితిలిఙ్గేనానుమేయతయా సిద్ధిరిత్యాహ -
ఫలలిఙ్గో నిత్యానుమేయ ఇతి ।
అహమిదం జానామీత్యత్ర అనాత్మవిషయానుభవాతిరిక్తమాత్మవిషయమపి జ్ఞానమస్తీతి నేత్యాహ -
తత్రాహం ఇదం జానామీతి ।
ఆత్మా త్వితి ।
అహమిదమనుభవామీతి విషయఫలసమ్బన్ధిత్వేన ఆత్మనోఽవభాసమానత్వం విషయానుభవాశ్రయత్వబలాన్నాత్మవిషయజ్ఞానవ్యాపారాదిత్యర్థః ।