ಯಯೋರೇಕಸ್ವಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ತಯೋರೈಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ -

ಯಥಾ ಬಹಿಃಸ್ಥಿತೋ ದೇವದತ್ತ ಇತಿ ।

ಛಾಯಾತದ್ವತೋರೇಕ ಸ್ವಲಕ್ಷಣತ್ವಾಭಾವಾನ್ನಾನೈಕಾಂತಿಕತೇತಿ ಭಾವಃ ।

ಅರ್ಥಾದಿತಿ ।

ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವಾನುಪಪತ್ತ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದರ್ಪಣಸ್ಯ ಮುಖಾಕಾರೇಣ ಪರಿಣಾಮೇ ಸ್ಪರ್ಶೇಂದ್ರಿಯೇಣ ನಿಮ್ನೋನ್ನತತಯಾ ಗೃಹ್ಯೇತ, ನ ತಥಾ ಗೃಹ್ಯತೇ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಗರ್ಭಿತ ಇತಿ ।

ವಿರುದ್ಧಪರಿಣಾಮಿತ್ವಾದಿತಿ ।

ಮುದ್ರಾಯಾಮುನ್ನತಂ ಪ್ರತಿಮುದ್ರಾಯಾಂ ನಿಮ್ನಂ ಭವತಿ । ಮುದ್ರಾಯಾಂ ನಿಮ್ನಂ ಪ್ರತಿಮುದ್ರಾಯಾಮುನ್ನತಂ ಭವತಿ,

ನ ತಥಾ ಬಿಂಬಪ್ರತಿಬಿಂಬಯೋರಿತಿ ।

ಪ್ರತಿಮುದ್ರಯಾ ಇತಿಪ್ರತಿಮುದ್ರಾಯಾಂ ವಿರುದ್ಧಪರಿಣಾಮಿತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಂಶ್ಲೇಷಾಭಾವಾದಿತಿ ।

ಗ್ರೀವಾಸ್ಥಮುಖೇನ ದರ್ಪಣಸ್ಯ ಸಂಶ್ಲೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದಪಾಯೇಽಪೀತಿ ।

ಬಿಂಬಾಸಾನ್ನಿಧ್ಯಾಖ್ಯನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಹಸ್ತಸಂಯೋಗಾಖ್ಯನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಪ್ರಸರಣಾಖ್ಯಕಾರ್ಯಾಭಾವೋ ದೃಷ್ಟಃ ಪುನಃ ಸಂವೇಷ್ಟನದರ್ಶನಾದಿತಿ । ನೇತ್ಯಾಹ -

ನ ಖಲು ಸಂವೇಷ್ಟಿತ ಇತಿ ।

ತತ್ಕ್ಷಣಮೇವ ಸಂವೇಷ್ಟತ ಇತಿ, ಅತಃ ಪ್ರಸಾರಣಮಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ಸಂಸ್ಕಾರಾದ್ವಿರುದ್ಧಸಂವೇಷ್ಟನಕಾರ್ಯೋದಯಾತ್ ಪೂರ್ವಪ್ರಸಾರಣಕಾರ್ಯವಿನಾಶಃ, ನ ನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಯತಶ್ಚಿರಕಾಲಸಂವೇಷ್ಟನೇತಿ ।

ವೇಷ್ಟನಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಷಯಪರ್ಯಂತಮನುವೃತ್ತಪ್ರಸಾರಣನಿಮಿತ್ತಾಪಗಮೇಽಪಿ ವಿರೋಧಿಸಂವೇಷ್ಟನಾನುದಯೇ ಪ್ರಸಾರಣಂ ನಾಪಗಚ್ಛತಿ । ಅತೋ ವಿರೋಧಿಕಾರ್ಯೋದಯಾದೇವ ಪ್ರಸಾರಣನಾಶ ಇತಿ ನಿರ್ಣಯ ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥಾ ಚ ಯಾವತ್ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಷಯಮಿತಿ ।

ತರ್ಹೀಹಾಪಿ ಸಮತಲತ್ವಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ಸಮತಲತ್ವಾಖ್ಯವಿರೋಧಿಕಾರ್ಯೋದಯೇ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಪಾಯಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಉತ್ಪನ್ನಮಾತ್ರೇಉತ್ಪನ್ನಮಾತ್ರತ್ವ ಇತಿ ದರ್ಪಣೇ ಉತ್ಪತ್ತೇರೂರ್ಧ್ವಂ ಸದಾ ಮುಖಸನ್ನಿಧೇಃ ಸಮತಲತ್ವಸಂಸ್ಕಾರಾಭಾವಾದೇವ ಸಮತಲತ್ವಪರಿಣಾಮಾಯೋಗಾತ್ ತತ್ರ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಪಾಯೋ ಬಿಂಬಾಪಾಯಾದೇವ ಸ್ಯಾತ್ , ತನ್ನ ಯುಕ್ತಂ ಪರಿಣಾಮಪಕ್ಷ ಇತ್ಯಾಹ -

ಏವಂ ಚಿರಕಾಲೇತಿ ।

ಗ್ರೀಷ್ಮಕಾಲೇ ವಿಕಾಸಾವಚ್ಛೇದಕಾಹರಪೇಕ್ಷಯಾ ಮುಕುಲಾವಚ್ಛೇದಕರಾತ್ರೇರಲ್ಪತ್ವಾತ್ ವಿಕಾಸಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾತ್ ತದಭಿಭವೇನಾಲ್ಪತರ ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ಅಲ್ಪತರಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ಇತಿಮುಕುಲಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ಮುಕುಲೋತ್ಪತ್ತಿಯೋಗಾತ್ ಮುಕುಲೋದಯಾತ್ ವಿಕಾಸನಾಶಾಯೋಗಾತ್ ನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯಾದೇವ ವಿನಾಶ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಸತ್ಯಮ್ , ಸಂಸ್ಕಾರಾನ್ಮುಕುಲಾನುದಯೇಽಪಿ ನಾಲದ್ವಾರೇಣ ಪದ್ಮದಲಾನುಪ್ರವೇಶಿಜಲಬಿಂದುಭಿಃ ಪಾರ್ಥಿವಾಯ ಇತಿಪಾರ್ಥಿವಾವಯವಸಂಕರೈಃ ಮುಕುಲೋದಯಾತ್ ವಿಕಾಸನಾಶಃ ನ ನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯಾದಿತ್ಯಾಹ -

ಯಃ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯ ಏವ ವಿಕಾಸಾಪಾಯಸ್ಯ ಮುಕುಲಸ್ಯ ಚ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ತತ್ರಾಹ -

ತದುಪರಮ ಇತಿ ।

ಪಾರ್ಥಿವಾವಯವಸ್ಯ ಪಾರ್ಥಿವಾವ್ಯಾವಯವ ಇತಿವ್ಯಾಪಾರೋಪರಮೇ ಸತಿ ನಿಮಿತ್ತಾಪಾಯೇ ಮುಕುಲತಾನುಪಲಬ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತರ್ಹಿ ಸಂಸ್ಕಾರಾತಿರಿಕ್ತಹೇತ್ವಂತರೇಣ ಸಮತಲತ್ವೋತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಪಗಮಃ ನ ಬಿಂಬಾಪಾಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -

ನಾದರ್ಶೇ ಪುನರಿತಿ ।

ಕಾರುಕರ್ಮಾದಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮದೀಯಮುಖಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಯೈಕತ್ವಮವಗತಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ –

ಶುಕ್ತಿರಜತಸ್ಯೇತಿ ।

ಮದೀಯಂ ರಜತಮಿತಿ ದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬಾಧದರ್ಶನಾದಿತಿ ।

ನೇದಂ ರಜತಮಿತಿ ರಜತಸ್ವರೂಪಬಾಧದರ್ಶನಾತ್ ನಾತ್ರ ರಜತಂ ಕಿಂತು ತದಿದಂ ರಜತಮಿತಿ ಸತ್ಯಂ ರಜತೇನೇತಿಸತ್ಯರಜತೇನ ಏಕತ್ವಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಿಜ್ಞಾಽಭಾವಾಚ್ಚ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನೇಹ ಬಾಧೋ ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ।

ನೇದಂ ಮುಖಮಿತಿ ಸ್ವರೂಪೇಣ ನ ಬಾಧ್ಯತೇ । ಕಿಂತು ನಾತ್ರ ಮುಖಂ ಯದೀಯಮೇವೇತಿಮದೀಯಮೇವೇತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದರ್ಪಣಾಪಗಮೇ ಮುಖಸ್ಯಾಪಗಮಾತ್ ಮುಖಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ಮುಖಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಬಾಧೋ ದೃಶ್ಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದಸನ್ನಿಧೌ ತನ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಜ್ಞಾನೇನ ತಸ್ಯ ಬಾಧ್ಯತ್ವೇ ದರ್ಪಣಸ್ಯಾಪಿ ಬಾಧ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಪುನರಿತಿ ।