యయోరేకస్వలక్షణత్వం తయోరైక్యం దృష్టమితి వ్యాప్తిమాహ -

యథా బహిఃస్థితో దేవదత్త ఇతి ।

ఛాయాతద్వతోరేక స్వలక్షణత్వాభావాన్నానైకాన్తికతేతి భావః ।

అర్థాదితి ।

వస్త్వన్తరత్వానుపపత్త్యేత్యర్థః ।

దర్పణస్య ముఖాకారేణ పరిణామే స్పర్శేన్ద్రియేణ నిమ్నోన్నతతయా గృహ్యేత, న తథా గృహ్యతే, ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

గర్భిత ఇతి ।

విరుద్ధపరిణామిత్వాదితి ।

ముద్రాయామున్నతం ప్రతిముద్రాయాం నిమ్నం భవతి । ముద్రాయాం నిమ్నం ప్రతిముద్రాయామున్నతం భవతి,

న తథా బిమ్బప్రతిబిమ్బయోరితి ।

ప్రతిముద్రయా ఇతిప్రతిముద్రాయాం విరుద్ధపరిణామిత్వమిత్యర్థః ।

సంశ్లేషాభావాదితి ।

గ్రీవాస్థముఖేన దర్పణస్య సంశ్లేషాభావాదిత్యర్థః ।

తదపాయేఽపీతి ।

బిమ్బాసాన్నిధ్యాఖ్యనిమిత్తాపాయేఽపీత్యర్థః ।

హస్తసంయోగాఖ్యనిమిత్తాపాయే ప్రసరణాఖ్యకార్యాభావో దృష్టః పునః సంవేష్టనదర్శనాదితి । నేత్యాహ -

న ఖలు సంవేష్టిత ఇతి ।

తత్క్షణమేవ సంవేష్టత ఇతి, అతః ప్రసారణమపగచ్ఛతీతి భావః ।

సంస్కారాద్విరుద్ధసంవేష్టనకార్యోదయాత్ పూర్వప్రసారణకార్యవినాశః, న నిమిత్తాపాయాదిత్యాహ –

యతశ్చిరకాలసంవేష్టనేతి ।

వేష్టనసంస్కారక్షయపర్యన్తమనువృత్తప్రసారణనిమిత్తాపగమేఽపి విరోధిసంవేష్టనానుదయే ప్రసారణం నాపగచ్ఛతి । అతో విరోధికార్యోదయాదేవ ప్రసారణనాశ ఇతి నిర్ణయ ఇత్యాహ -

తథా చ యావత్సంస్కారక్షయమితి ।

తర్హీహాపి సమతలత్వసంస్కారాత్ సమతలత్వాఖ్యవిరోధికార్యోదయే ప్రతిబిమ్బాపాయః స్యాత్ ఇత్యాశఙ్క్య ఉత్పన్నమాత్రేఉత్పన్నమాత్రత్వ ఇతి దర్పణే ఉత్పత్తేరూర్ధ్వం సదా ముఖసన్నిధేః సమతలత్వసంస్కారాభావాదేవ సమతలత్వపరిణామాయోగాత్ తత్ర ప్రతిబిమ్బాపాయో బిమ్బాపాయాదేవ స్యాత్ , తన్న యుక్తం పరిణామపక్ష ఇత్యాహ -

ఎవం చిరకాలేతి ।

గ్రీష్మకాలే వికాసావచ్ఛేదకాహరపేక్షయా ముకులావచ్ఛేదకరాత్రేరల్పత్వాత్ వికాససంస్కారస్య ప్రాచుర్యాత్ తదభిభవేనాల్పతర సంస్కారాత్అల్పతరసంస్కారాత్ ఇతిముకులసంస్కారాత్ ముకులోత్పత్తియోగాత్ ముకులోదయాత్ వికాసనాశాయోగాత్ నిమిత్తాపాయాదేవ వినాశ ఇత్యాశఙ్క్య, సత్యమ్ , సంస్కారాన్ముకులానుదయేఽపి నాలద్వారేణ పద్మదలానుప్రవేశిజలబిన్దుభిః పార్థివాయ ఇతిపార్థివావయవసఙ్కరైః ముకులోదయాత్ వికాసనాశః న నిమిత్తాపాయాదిత్యాహ -

యః పునరిత్యాదినా ।

నిమిత్తాపాయ ఎవ వికాసాపాయస్య ముకులస్య చ నిమిత్తమితి తత్రాహ -

తదుపరమ ఇతి ।

పార్థివావయవస్య పార్థివావ్యావయవ ఇతివ్యాపారోపరమే సతి నిమిత్తాపాయే ముకులతానుపలబ్ధేరిత్యర్థః ।

తర్హి సంస్కారాతిరిక్తహేత్వన్తరేణ సమతలత్వోత్పత్త్యా ప్రతిబిమ్బాపగమః న బిమ్బాపాయాదితి నేత్యాహ -

నాదర్శే పునరితి ।

కారుకర్మాది నాస్తీత్యర్థః ।

మదీయముఖమితి ప్రత్యభిజ్ఞయైకత్వమవగతమితి నేత్యాహ –

శుక్తిరజతస్యేతి ।

మదీయం రజతమితి దర్శనాదిత్యర్థః ।

బాధదర్శనాదితి ।

నేదం రజతమితి రజతస్వరూపబాధదర్శనాత్ నాత్ర రజతం కిన్తు తదిదం రజతమితి సత్యం రజతేనేతిసత్యరజతేన ఎకత్వప్రత్యక్షిజ్ఞాఽభావాచ్చ మిథ్యాత్వమిత్యర్థః ।

నేహ బాధో దృశ్యత ఇతి ।

నేదం ముఖమితి స్వరూపేణ న బాధ్యతే । కిన్తు నాత్ర ముఖం యదీయమేవేతిమదీయమేవేతి ప్రత్యభిజ్ఞాయత ఇత్యర్థః ।

దర్పణాపగమే ముఖస్యాపగమాత్ ముఖం నాస్తీతి ముఖస్య స్వరూపేణ బాధో దృశ్యత ఇత్యాశఙ్క్య తదసన్నిధౌ తన్నాస్తీతి జ్ఞానేన తస్య బాధ్యత్వే దర్పణస్యాపి బాధ్యత్వం స్యాదిత్యాహ –

పునరితి ।