తత్ర జడరూపత్వాదుపరక్తస్య న తద్బలాదుపరాగస్య సాక్షాద్భావః, చిద్రూపస్య పునరుపరాగః తద్విషయవ్యాపారవిరహిణోఽపి తద్బలాత్ ప్రకాశతే ॥ తేన లక్షణత ఇదమంశః కథ్యతే, న వ్యవహారతః । వ్యవహారతః పునః యదుపరాగాదనిదమాత్మనోఽహఙ్కర్తృత్వం మిథ్యా, తదాత్మనః తద్వ్యాపారేణ వ్యాప్రియమాణస్యైవ వ్యాపారపూర్వకో యస్య పరిచ్ఛేదః, స ఎవేదమాత్మకో విషయః । అత ఎవ 'అహమి’త్యసమ్భిన్నేదమాత్మకోఽవభాసః ఇతి విభ్రమః కేషాఞ్చిత్ । దృష్టశ్చ లక్షణతః తద్వ్యవహారార్హోఽపి తమననుపతన్ । తద్యథా అఙ్కురాదిఫలపర్యన్తో వృక్షవికారో మృత్పరిణామపరమ్పరాపరినిష్పన్నోఽపి ఘటవల్మీకవత్ న మృణ్మయవ్యవహారమనుపతతి, వ్యుత్పన్నమతయస్తు తద్వ్యవహారమపి నాతీవోల్బణం మన్యన్తే । అత ఎవ నిపుణతరమభివీక్ష్య రూపకపరీక్షకవదహఙ్కారం నిరూపయతాం సమ్భిన్నేదంరూపః సః ఇత్యభిహితమ్ । యత్ పునః దర్పణజలాదిషు ముఖచన్ద్రాదిప్రతిబిమ్బోదాహరణమ్ , తత్ అహఙ్కర్తురనిదమంశో బిమ్బాదివ ప్రతిబిమ్బం న బ్రహ్మణో వస్త్వన్తరమ్ , కిం తు తదేవ తత్పృథగవభాసవిపర్యయస్వరూపతామాత్రం మిథ్యా ఇతి దర్శయితుమ్ । కథం పునస్తదేవ తత్ ? ఎకస్వలక్షణత్వావగమాత్ ।
ఆత్మా స్వాత్మన్యారోపితాహఙ్కారం తద్ధర్మాదినావభాసయేత్ , ఉపరక్తత్వాత్ స్ఫటికాదివత్ ఇతి తత్రాహ -
జడరూపత్వాదితి ।
ఆత్మనో విజ్ఞానవ్యాపారశూన్యత్వాజ్జాడ్యాదివిశేష ఇతి తత్రాహ –
వ్యాపారవిరహిణోఽపీతి ।
తద్బలాత్ ప్రకాశత ఇతి ।
చిత్సంసర్గబలాదహఙ్కారాదిః ప్రకాశత ఇత్యర్థః ।
తేన లక్షణత ఇతి ।
జ్ఞానక్రియావ్యవధానమన్తరేణ చైతన్యకర్మత్వాదేవాహఙ్కారస్యార్థస్వభావతః ఇదంరూపతా కథ్యతే, న ప్రతిభాసత ఇత్యర్థః ।
జ్ఞానక్రియావ్యవధానేన సిద్ధః ప్రతిభాసత ఇదంరూపో విషయ ఇత్యాహ -
వ్యవహారతః పునరితి ।
అత్ర వ్యాపారపూర్వకో యస్య పరిచ్ఛేదః స ఎవ వ్యవహారతః పునరిదమాత్మకో విషయ ఇతి పూర్వమన్వయః ।
ఆత్మనో దేహఘటాదివిషయజ్ఞానవ్యాపారో నాస్తీత్యాశఙ్క్యాహ -
తద్వ్యాపారేణ వ్యాప్రియమాణస్యైవేతి ।
దేవదత్తవ్యాపారేణ యజ్ఞదత్తో వ్యాప్రియమాణ ఇవ యథా న భవతి, తద్వత్ అహఙ్కారవ్యాపారేణాత్మనో వ్యాపారవత్తా న యుక్తేత్యాశఙ్క్యాహ -
తదాత్మన ఇతి ।
పరిణామ్యహఙ్కారైక్యే ఆత్మనోఽపి పరిణామిత్వం ప్రాప్తమితి ; నేత్యాహ –
మిథ్యేతి ।
వ్యాపారశక్తిమత్వాభావే వ్యాపారాశ్రయత్వం న సమ్భవతీత్యశఙ్క్య శక్తిమదహఙ్కారోపాధికత్వేనాత్మన్యపి శక్తిరధ్యస్తేత్యాహ –
యదుపరాగాదితి ।
అహఙ్కర్తృత్వమితి ।
వ్యాపారవ్యారజనకమితిజనక శక్తిమత్వమిత్యర్థః ।
అహఙ్కారస్య శక్తిమత్వం యథా స్వత ఎవ స్యాత్ తద్వదాత్మనోఽపి శక్తిః స్వత ఎవాస్త్విత్యాశఙ్క్య చిత్స్వరూపస్య వాస్తవశక్తిమత్వం న సమ్భవతీత్యాహ –
అనిదమాత్మన ఇతి ।
అహఙ్కారసాక్షిణోర్మధ్యే అజ్ఞానవ్యవధానాత్ ప్రతిభాసత ఇదం రూపం స్యాదితి తత్రాహ -
అత ఎవాహమితి ।
అజ్ఞానమాత్రవ్యవధానాతిరిక్తజ్ఞానక్రియావ్యవధానాభావాదేవేత్యర్థః ।
అర్థత ఇదంరూపత్వేఽపి తథా ప్రతిభాసాభావే దృష్టాన్తమాహ –
దృష్టశ్చేతి ।
నను తత్రేతితత్త్వవిమర్శేఽపి మృణ్మయవ్యవహారో న జాయతే । ఇహ తు విమర్శేఽపి యుష్మదర్థతా వ్యవహ్రియతే, అతో నాయం దృష్టాన్త ఇత్యత ఆహ –
వ్యుత్పన్నమతయస్త్వితి ।
విమర్శేఽహఙ్కారస్య యుష్మదితి వ్యవహారమపి సులభం న మన్యన్త ఇత్యర్థః ।
అత ఎవేతి ।
విమర్శేఽపి యుష్మదితి వ్యవహారస్య దుర్లభత్వాదేవ, గురుతరయత్నవతా లభ్యతఅత్రాపూర్ణం దృశ్యతే ...... - ముక్తమిత్యర్థః ।
యది స్ఫటికోదాహరణేన ఆత్మన్యనాత్మాఅనాత్మధ్యాసేతిధ్యాససిద్ధిః తర్హి శ్రుతిషు దర్పణజలాద్యుదాహరణం కిమర్థమితి తత్రాహ –
యత్పునరితి ।
బ్రహ్మణో వస్త్వన్తరభావే కిం బ్రహ్మణః కల్పితత్వమితి, నేత్యాహ –
కిన్త్వితి ।
విపర్యయస్వరూపవిపర్యస్తరూపతేతితేతి ।
సంసారిరూపతేత్యర్థః ।
ప్రత్యఙ్ముఖతాభేదావభాసాభ్యాం ప్రతిబిమ్బస్య బిమ్బాద్వస్త్వన్తరత్వమితి చోదయతి -
కథం పునస్తదేవ తదితి ।
ఎకస్వలక్షణత్వావగమాదితి ।
ఎకస్వరూపలక్షణత్వేన మదీయమిదం ముఖమితి దర్పణగతముఖవ్యక్తేః స్వగ్రీవాస్థముఖవ్యక్త్యైక్యప్రత్యభిజ్ఞానాదిత్యర్థః ।