కథం పునః స్ఫటికే లోహితిమ్నో మిథ్యాత్వమ్ ? ఉచ్యతే — యది స్ఫటికప్రతిస్ఫాలితా నయనరశ్మయో జపాకుసుమముపసర్పేయుః, తదా విశిష్టసంనివేశం తదేవ లోహితం గ్రాహయేయుః । న హి రూపమాత్రనిష్ఠశ్చాక్షుషః ప్రత్యయో దృష్టపూర్వః ; నాపి స్వాశ్రయమనాకర్షద్రూపమాత్రం ప్రతిబిమ్బితం క్వచిదుపలబ్ధపూర్వమ్ । నను అభిజాతస్యేవ పద్మరాగాదిమణేః జపాకుసుమాదేరపి ప్రభా విద్యతే, తయా వ్యాప్తత్వాత్ స్ఫటికోఽపి లోహిత ఇవావభాసతే ; తథాపి స్వయమలోహితో మిథ్యైవ లోహిత ఇత్యాపద్యేత । అథ ప్రభైవ లోహితోఽవభాసతే, న స్ఫటిక ఇతి ; శౌక్ల్యమపి తర్హి స్ఫటికే ప్రకాశేత । అథ ప్రభయా అపసారితం తదితి చేత్ , స తర్హి నీరూపః కథం చాక్షుషః స్యాత్ ? న చ రూపిద్రవ్యసంయోగాత్ ; వాయోరపి తథాత్వప్రసఙ్గాత్ । న ప్రభానిమిత్తం లౌహిత్యం తత్రోత్పన్నమ్ ; ఉత్తరకాలమపి తథా రూపప్రసఙ్గాత్ । అభ్యుపగమ్య ప్రభామిదముక్తమ్ । యథా పద్మరాగాదిప్రభా నిరాశ్రయాపి ఉన్ముఖోపలభ్యతే, న తథా జపాకుసుమాదేః ॥ తదేవం స్ఫటికమణావుపధానోపరాగ ఇవ చిదాత్మన్యప్యహఙ్కారోపరాగః । తతః సమ్భిన్నోభయరూపత్వాత్ గ్రన్థిరివ భవతీతి అహఙ్కారో గ్రన్థిరితి గీయతే ।
కుసుమగతమేవ సత్యలౌహిత్యం స్ఫటికాదవివిక్తం భాతీత్యఖ్యాతివాదీ చోదయతి -
కథం పునరితి ।
ప్రతిస్ఫాలితా ఇతి ।
స్ఫాటికస్య తేజోద్రవ్యత్వాత్ తతః ప్రతిహతా యది జపాకుసుమం గచ్ఛేయురిత్యర్థః ।
తదేవ జపాకుసుమమేవ లోహితం గృహ్ణాతీత్యాగృహ్ణన్తీతిశఙ్క్య, తర్హి సన్నివేశవిశిష్టం పుష్పం లోహితమితి గ్రాహ్యేయురిత్యాహ –
విశిష్టసన్నివేశమితి ।
దోషబలాదిన్ద్రియస్య కుసుమసంయోగాభావాత్ న సన్నివేశగ్రహణమితి, నేత్యాహ -
న హి రూపమాత్రనిష్ఠ ఇతి ।
రూపమాత్రం స్ఫటికే ప్రతిబిమ్బితం స్ఫటికాత్మనా భాతీత్యన్యథాఖ్యాతివాదీ వదతి, తన్నేత్యాహ -
నాపి స్వాశ్రయమితి ।
లౌహిత్యగుణాశ్రయద్రవ్యప్రభావద్ద్రవ్యస్య స్ఫటికే వ్యాప్త్యఙ్గీకారాత్ తద్ద్వారేణాగతం రూపం స్ఫటికాత్మనా భాతీతి చోదయతి -
నన్వభిజాతస్యేవేతి ।
కులీనస్యాసఙ్కరస్యేత్యర్థః ।
స్ఫటికసంసృష్టం లౌహిత్యం సంసర్గస్య మిథ్యాత్వాత్ తద్విశిష్టరూపేణ మిథ్యేత్యాహ -
తథాపి స్వయమలోహిత ఇతి ।
లౌహిత్యస్య న స్ఫటికసంసర్గావభాస ఇత్యఖ్యాతివాదినో మతం దదాతి -
అథ ప్రభైవేతి ।
శౌక్ల్యమపి తర్హీతి ।
సంయుక్తసమవాయస్య సంయోగస్య వా విద్యమానత్వాదితి భావః ।
ప్రభయాపసారితమితి ।
లౌహిత్యాఖ్యవిరోధిగుణయా ప్రభయేత్యర్థః ।
రూపిద్రవ్యసంయోగాదితి పం౦ పాం౦న రూపిసంయోగాదితి ।
రూపిప్రభాసంయోగానాం న చాక్షుషత్వమిత్యర్థః ।
'జపాకుసుమం ప్రభావత్ రక్తత్వాత్ పద్మరాగాదివత్’ ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
యథా పద్మరాగాదిప్రభేతి ।
నిరాశ్రయపీతిమాశ్రయమణ్యవచ్ఛేదకదేశాద్దేశాన్తరం వ్యాప్య మాం ప్రతి సమాగచ్ఛతీతి ప్రతీయత ఇత్యర్థః ।
అహఙ్కారోపరాగ ఇత్యత్ర ఆత్మని కర్తృత్వాద్యనర్థారోపహేతురిత్యధ్యాహారః । నాహఙ్కారస్యానర్థహేతుత్వం ‘భిద్యతే హృదయగ్రన్థిము౦ ఉ౦ ౨ - ౨ - ౯’ రితి హృదయగ్రన్థేరనర్థహేతుత్వస్య శ్రుత్యవగతత్వాదితి తత్రాహ -
తతః సమ్భిన్న ఇతి ।