తర్హ్యహఙ్కారస్యోపాదాననిమిత్తస్వరూపప్రమాణకార్యాది సర్వం వక్తవ్యమితి తత్రాహ -

తదుచ్యత ఇత్యాదినా ।

తత్రాపి ‘యేయ’మిత్యాదినా ఉపాదానమవిద్యేతి నిర్దిశతి ।

వాచ్యవాచకరూపేణ పరిణామసమర్థమిత్యాహ -

నామరూపమితి ।

పత్రపుష్పాదిరూపేణ పరిణామశక్తీః స్వాత్మన్యన్తర్భావ్య యథా బీజమవతిష్ఠతే, తద్వద్ వివిధప్రపఞ్చరూపేణ పరిణామశక్తీః పూర్వప్రపఞ్చవినాశజన్యసంస్కారాంశ్చ స్వాత్మన్యతర్భావ్య అవస్థితబీజావస్థామాహ –

అవ్యాకృతమితి ।

విద్యానివర్త్యేత్యాహ –

అవిద్యేతి ।

అనుపపన్ననిర్వాహికేత్యాహ –

మాయేతి ।

ఉపాదానకారణమిత్యాహ –

ప్రకృతిరితి ।

ఆచ్ఛాదనరూపమిత్యాహ –

అగ్రహణమితి ।

శబ్దాదిహీనతయా ఇన్ద్రియాద్యవిషయమిత్యాహ –

అవ్యక్తమితి ।

స్వాశ్రయమేవ విషయీకరోతీత్యాహ -

తమ ఇతి ।

స్వాతిరిక్తనిమిత్తానపేక్షమిత్యాహ –

కారణమితి ।

స్వస్మాదీషద్విభక్తస్వకార్యం స్వతావన్మాత్రం కరోతీత్యాహ -

లయ ఇతి ।

లీయతేఽస్మిన్ ఇతి లయ ఇతి విగ్రహః ।

ఆత్మపరతన్త్రేత్యాహ –

శక్తిరితి ।

స్వాశ్రయాత్మనః స్వస్వభావే ప్రబుద్ధే నివర్త్యతనివర్త్యతమితి ఇత్యాహ –

మహాసుప్తిరితి ।

స్వాశ్రయాత్మానమేకమనేకమివ కరోతీత్యాహ –

నిద్రేతి ।

జ్ఞానాతిరేకేణ స్వతోఽన్యతో వా న నశ్యతీత్యాహ –

అక్షరమితి ।

వ్యాపీత్యాహ –

ఆకాశమితి ।

నివృత్తేః పుమర్థత్వాయ నివర్త్యావిధాయాః అనర్థహేతుత్వమాహ -

చైతన్యస్య స్వత ఎవేతి ।

అవిద్యాకర్మపూర్వప్రజ్ఞేతి ।

భ్రాన్తిః, కర్మ, పూర్వానుభవసంస్కార ఇత్యర్థః ।

ఎవం రూపాజ్ఞానమితిఎవంరూపమజ్ఞాన కిమర్థమిత్యాశఙ్క్య, సుషుప్తే ఆత్మనోఽద్వయరూపాచ్ఛాదకత్వాయ ప్రపఞ్చసంస్కారాశ్రయత్వాయ చేత్యాహ -

సుషుప్తే ప్రకాశాచ్ఛాదనేతి ।

పరమేశ్వరాధిష్ఠితత్వలబ్ధ ఇతి ।

అవిద్యాయాం చైతన్యైక్యాధ్యాసః అహఙ్కారస్య నిమిత్తకారణమిత్యర్థః । విజ్ఞానక్రియాశక్తిద్వయాశ్రయ ఇతి స్వరూపం దర్శయతి ।

కార్యం దర్శయతి -

కర్తృత్వభోక్తృత్వైకాధార ఇతి ।

ప్రమాణం దర్శయతి -

కూటస్థచైతన్యసంవలనసఞ్జాతజ్యోతిరితి ।

చైతన్యే అధ్యాసః సంవలనముచ్యతే । అధ్యస్తాహఙ్కారేఽభివ్యక్తం చైతన్యం యత్ తజ్జ్యోతిరిత్యుచ్యతే । తేన జ్యోతిషా సిద్ధ్యతీత్యర్థః ।

స్వయం ప్రకాశమాన ఇతి ।

స్వసత్తాయాం ప్రకాశావ్యభిచారీత్యర్థః ।

అహఙ్కారస్యానుమేయత్వం నైయాయికాద్యనుమతం వ్యావర్తయతి -

అపరోక్ష ఇతి ।

యత్సమ్భేదాదితి ।

ఆత్మని సర్వాతదారోపనిమిత్తం కార్యాన్తరమాహ -

కూటస్థచైతన్య ఇతి ।

అవికారిచైతన్య ఇత్యర్థః ।

ఆత్మధాతురితి ।

ఆత్మతత్త్వమిత్యర్థః ।

క్రముకతామ్బూలాదిశబలేన సత్యలౌహిత్యోత్పత్తివత్ అహఙ్కారచైతన్యయోః శబలేన సత్యకర్తృత్వాద్యుత్పత్తిః కస్మాన్న స్యాత్ ? ఇత్యాశఙ్కాం వ్యావర్తయతి -

మిథ్యైవేత్యేవకారేణ ।

కిమితి తర్హి సుషుప్తే న స్యాదితి అత ఆహ -

స చ సుషుప్త ఇతి ।

సంస్కారనిర్మితహ్యస్తనప్రపఞ్చో విలీన ఇత్యాహ -

సముత్ఖాతేతి విశేషణేన ।

కుతస్త్యః కుత్ర భవః ? క్వాపి నాస్తీత్యర్థః ।

తర్హి అవిద్యా స్వస్మిన్నాశ్రితధర్మలక్షణావస్థాపరిణామత్రయవత్తయా అహఙ్కారనిర్భాసరూపాత్ సాక్ష్యాత్మనోఽన్యతయా ప్రధానాఖ్యప్రకృతిరూపేణాహఙ్కారస్య కారణమ్ , నాత్మన్యధ్యస్తతయాఽవిద్యాత్వేనేతి సాఙ్ఖ్యచోద్యమనూద్యపరిహరతి -

న చైవం మన్తవ్యమితి ।

తత్ర మహదాదికార్యరూపేణావస్థానం ధర్మపరిణామః తస్యైవ ధర్మస్య క్రమేణానాగతవర్తమానాతీతరూపాపత్తిలక్షణపరిణామః, అవస్థాపరిణామస్త్వతీతమతీతరతరమతీతతమమ్ ,

అనాగతమనాగతతరమనాగతతమమితి ।

తత్రైవాద్యతనచిరన్తనాద్యవస్థాపత్తిరితి ద్రష్టవ్యమ్ ।

ఆత్మనోఽన్యస్వతన్త్రప్రకృతికార్యత్వే సతి అహఙ్కారాదేరిదమితి పృథక్త్వేపృథక్త్వత్వేనేతినావభాసః స్యాత్ , అహమిత్యాత్మతయావభాసో న స్యాదిత్యాహ -

తథా సతీతి ।

అహఙ్కృతిరిత్యహంప్రత్యయవిషయభూతాత్మోచ్యతే । భోక్తృత్వాదిః, అహఙ్కారాదిరిత్యర్థః । తద్విశేషః స్వతన్త్రప్రకృతేర్విశేషః కార్యమిత్యర్థః ।

బుద్ధిసుఖదుఃఖేచ్ఛాదిధర్మ్యహఙ్కారస్య చాత్మనైక్యావభాసాభ్యుపగమే తస్యైవాత్మత్వమస్తు, నాత్మనః పృథగ్భూతో నైయాయికాద్యభిమతమనోవ్యతిరిక్తోఽహఙ్కారో నామాస్తీత్యాశఙ్క్యాహ -

స చ పరిణామవిశేష ఇతి ।

నన్వాత్మన ఎవ విజ్ఞానరూపేణ క్రియారూపేణ చ పరిణామశక్తిద్వయం కిం న స్యాదిత్యాశఙ్క్య నిరవయవసర్వనిరవయవ ఇతిగతాసఙ్గస్య పరిణామాసమ్భవాత్ మిథ్యైవ పరిణామతచ్ఛక్తిరిత్యాహ –

తేనాన్తఃకరణోపరాగనిమిత్తమితి ।