நநு வ்யவஹாரயோக்³யத்வே அத்⁴யாஸ:, அத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நாஹம்ப்ரத்யயப³லாத் வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் இதி ப்ராப்தமிதரேதராஶ்ரயத்வம் , ந ; அநாதி³த்வேந ப்ரத்யுக்தத்வாத் । தத்ர ஏவம்பூ⁴தஸ்ய அஹங்கர்துரித³மம்ஶஸ்ய ஜ்ஞாநஸம்ஶப்³தி³தோ வ்யாபாரவிஶேஷ: ஸகர்மத்வாத் கர்மகாரகாபி⁴முக²ம் ஸ்வாஶ்ரயே கஞ்சித³வஸ்தா²விஶேஷமாத³தா⁴தி ; ஸ்வாஶ்ரயவிகாரஹேதுத்வாத் க்ரியாயா: । ஸ ச ப்ராப்நோதிக்ரியாஹிதகர்த்ருஸ்த²விஶேஷவத் கர்மஸம்ப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாது: ஜ்ஞேயஸம்ப³ந்த⁴: இதி கீ³யதே । தேந விஷயவிஶேஷஸம்ப³த்³த⁴மேவாந்த:கரணே சைதந்யஸ்யாவச்சே²த³கம் । கர்மகாரகமபி ப்ரதா⁴நக்ரியாஸித்³தௌ⁴ ஸ்வவ்யாபாராவிஷ்டம் சைதந்யவிவர்த்தத்வாத் ப்ரதா⁴நக்ரியாஹிதப்ரமாத்ரவஸ்தா²விஶேஷாவச்சி²ந்நாபரோக்ஷதைகரூபாமபரோக்ஷதாமபி⁴வ்யநக்தி । ததஶ்சாத்மநோ(அ)ந்த:கரணாவஸ்தா²விஶேஷோபாதி⁴ஜநிதோ விஶேஷ: விஷயாநுப⁴வஸம்ஶப்³தி³தோ விஷயஸ்தா²பரோக்ஷைகரஸ: ப²லமிதி க்ரியைகவிஷயதா ப²லஸ்ய யுஜ்யதே । ஏவம் சாஹங்கர்தா ஸ்வாம்ஶசைதந்யப³லேந வ்யாபாராவிஷ்டதயா ச ப்ரமாதா, இதி பு³த்³தி⁴ஸ்த²மர்த²ம் புருஷஶ்சேதயத இத்யுச்யதே । தத்ர ச ப்ரமாது: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷோ விஷயஸம்ப³ந்த⁴ஸஞ்ஜாதவிஶேஷோ(அ)நுப⁴வோ(அ)பரோக்ஷதயா ஸர்வாந் ப்ரத்யவிஶிஷ்டோ(அ)பி காரகாணாம் ஸம்பூ⁴ய ப்ரதா⁴நக்ரியாஸாத⁴நத்வாத் , யேந ஸஹ ஸாத⁴நம், தந்நிஷ்ட² ஏவ, நாந்யத்ர । கர்மகாரகமபி யேந ஸஹ ஸாத⁴நம், தஸ்யைவாபரோக்ஷம் ; க³ந்த்ருஸம்ப³ந்த⁴ இவ க்³ராமஸ்ய ॥
வ்யவஹாரயோக்³யத்வே அத்⁴யாஸ இதி ।
ஆத்மந: பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரதீதி வ்யவஹாரயோக்³யத்வே ஸதி தஸ்மிந்நஹங்காராத்⁴யாஸ: அத்⁴யஸ்தாஹங்காரவஶாத் பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதத்வமித்யந்யோந்யாஶ்ரயத்வமித்யர்த²: ।
அநாதி³த்வேநேதி ।
அஹங்காராவச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதே ஸம்ஸ்காராத்⁴யாஸ: ஸம்ஸ்காராவச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதே(அ)ஹங்காராத்⁴யாஸ இதி அநாதி³த்வேநேத்யர்த²: ।
அவிகாரித்வாத் ஸர்வக³தத்வாத் சித்³ரூபத்வாச்சாத்மநோ யுக³பத் ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வம் கஸ்யாப்யநவபா⁴ஸகத்வம் வா ஸ்யாத் , ந க்ரமேண விஷயவிஶேஷப்ரமாத்ருத்வமித்யாஶங்க்ய க்ரமேண இந்த்³ரியபு³த்³தி⁴வ்ருத்திவ்யாப்த்யபேக்ஷயா க்ரமேண விஷயவிஶேஷப்ரமாத்ருத்வமுபபாத³யதி -
தத்ரைவம்பூ⁴தஸ்யேதி ।
பரமார்த²தோ(அ)பி கார்யபரிச்சி²ந்நசித்ஸ்வபா⁴வஸ்யேத்யர்த²: ।
அஹங்கர்துரிதி ।
பரிணாம்யஹங்காரைக்யாத்⁴யாஸமாபந்நஸ்யேத்யர்த²: ।
இத³மம்ஶஸ்யேதி ।
பரிணாம்யஹங்காரஸ்யேத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸம்ஶப்³தி³த இதி ।
ஜ்ஞாநமிதி ஶப்³த³யதே கேவலம் ந து முக்²யஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।
ரஜ:ப்ரதா⁴நாந்த:கரணபரிணாமராகா³தீ³ந் யாவர்த்த்யம் ஈஷத்³ரஜஸ்ப்ருஷ்டஸத்வப்ரதா⁴நாந்த:கரணபரிணாம இத்யாஹ -
வ்யாபாரவிஶேஷ இதி ।
கர்மகாரகாபி⁴முக²ம் ஸ்வாஶ்ரய இதி ।
கர்மகாரகேணாஹங்காரஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஜநயதீத்யர்த²: ।
விகாரஹேதுத்வாதி³தி ।
ப²லஹேதுத்வாதி³த்யர்த²: ।
க்ரியாத்வாத் ஸ்வாஶ்ரயே(அ)திஶயஜநகத்வமஸ்து । தஸ்மாத³திஶயஸ்ய ந விஷயவ்யாபிதேத்யாஶங்க்ய ஸகர்மகக்ரியாஜந்யத்வாத் க³மநக்ரியாஜந்யப்ராப்திவத் விஷயவ்யாபித்வமித்யாஹ -
ஸ ச ப்ராப்நோதிவ்யாப்நோதி இதி க்ரியேதி ।
ப்ராப்திப²லஹேதுக³மநக்ரியேத்யர்த²: ।
ஸ்யாத³ந்த:கரணஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்த⁴: ஆத்மநஸ்து விஷயவிஶேஷாவபா⁴ஸ: கத²மிதி ததா³ஹ -
தேந விஷயவிஶேஷஸம்ப³த்³த⁴ஸம்ப³ந்த⁴மிதிமிதி ।
ஸ்வவ்ருத்திவ்யாப்தவிஷயேண ஸம்ப³த்³தா⁴ந்த:கரணஸ்ய ச சைதந்யாவச்சே²த³கத்வாத் த்ரிகோணதாத்³யவஸ்தா²விஶேஷாபந்நாய:பிண்டா³நுக³தாக்³நேரிவ உபாத்⁴யநுக³தரூபேணாஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய விஷயாகாரதா ஸ்யாத் । அதஸ்ததா³காரத்வாதே³வ தத³வபா⁴ஸ இதி பா⁴வ: ।
அஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யைவம் விஷயாகாரதாக்²யவிஷயஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து । கத²ம் விஷயஸ்த²த்வேந வ்யக்ததயா தத்ஸாத⁴கத்வமிதி, தத்ராஹ –
கர்மகாரகமபீதி ।
கர்மகாரகமபி அபரோக்ஷதாமபி⁴வ்யநக்தி இத்யந்வய: ।
ப்ரதா⁴நக்ரியாஸித்³தா⁴விதி ।
பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யுத்பத்தாவித்யர்த²: ।
ஸ்வவ்யாபாராஸ்வவ்யாபாரவிஷ்டமிதிவிஷ்டமிதி ।
இந்த்³ரியப்ரபா⁴வ்யாப்ததயா(அ)பி⁴பூ⁴ததமோகு³ணம் பு³த்³தி⁴ப்ரபா⁴வ்யாப்ததயா(அ)பி⁴பூ⁴தரஜஸ்கம் கேவலஸத்வரூபேண சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வயோக்³யம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।
விஷயே சைதந்யாபி⁴வ்யக்திஸித்⁴யர்த²ம் தத³தி⁴ஷ்டா²நதயா விஷயே சைதந்யமஸ்தீத்யாஹ ।
சைதந்யவிவர்தத்வாதி³தி ।
ப⁴வது விஷயே சைதந்யமபி⁴வ்யக்தம் , தஸ்ய சாஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யமித்யஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யேந ஸித்³த⁴த்வவ்யபதே³ஶோ ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய விஷயஸாத⁴கத்வேந விஷயே அபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸ்யாஹங்காரதத்³வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸ்ய சைகதயா அபி⁴வ்யக்திரஸ்தி । வ்யஞ்ஜகோபாதீ⁴நாமந்யோந்யவிஶிஷ்டதயா உபாதி⁴த்வாத் । அதோ மயாவக³தமிதி வ்யபதே³ஶோபபத்திரித்யாஹ –
ப்ரதா⁴நக்ரியாஹிதேதி ।
அவஸ்தா²விஶேஷாவச்சி²ந்நேதி ।
அவஸ்தா²விஶேஷமாபந்நாஹங்காராவச்சி²ந்நேத்யர்த²: ।
ஏகரூபாமிதி ।
ஏகாமித்யர்த²: ।
சைதந்யஸ்யாஹங்காரதத்³வ்ருத்திதாத்³விஷயேஷு அபி⁴வ்யக்தஸ்யைகத்வே(அ)பி வ்ருத்திகர்த்ரஹங்காராவச்சி²ந்நோ(அ)நுப⁴வ: ப்ரமாதா, வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யம் விஷயாநுப⁴வ:, வ்ருத்திவிஷயக⁴டாவச்சி²ந்நசைதந்யம் ப²லமிதி விபா⁴க³மாஹ –
ததஶ்சாத்மநேதி ।
அநவஸ்தா²விஶேஷ இதிஅவஸ்தா²விஶேஷ இதி ।
ப்ரமாணக்ரியாகர்த்ருரூப இத்யர்த²: । உபாதி⁴ஜநிதோ விஶேஷ: । ப்ரமாதேதி வாக்யஶேஷ: ।
விஷயாநுப⁴வஸம்ஶப்³தி³த இதி ।
வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நோ விஷயாநுப⁴வஸம்ஶப்³தி³த இத்யர்த²: ।
பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேரஹங்காராஶ்ரயத்வம் க⁴டவிஷயத்வம் சாஸ்தி । ஏகதயா வ்யக்தசைதந்யாக்²யப²லஸ்ய பி³ம்ப³பூ⁴தாக²ண்ட³சைதந்யரூபாத்மாஶ்ரயத்வமவச்சே²த³காஹங்காரவிஷயத்வம் சாஸ்தி । அத: க்ரியாப²லயோ: ஏகாஶ்ரயத்வைகவிஷயத்வநியமாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய ப²லாஶ்ரயாத்மசைதந்யஸ்ய க்ரியாஶ்ரயாஹங்காரைக்யாத்⁴யாஸாத் ஏகாஶ்ரயத்வம் ப²லாக்²யசைதந்யஸ்ய க்ரியாவிஷயக⁴டாவச்சே²தா³தே³கவிஷயத்வம் சாஸ்தீத்யாஹ -
இதி க்ரியைகவிஷயதாப²லஸ்யேதி ।
விஷயேத்யாஶ்ரயஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் ।
பு³த்³தி⁴ஸ்த²மர்த²ம் புருஷஶ்சேதயத இதி ஸாங்க்²யவசநவிரோதா⁴த் ஆத்மா ஸ்வசைதந்யோபரக்தம் சேதயதீசேதய இத்யுக்தமிதித்யுக்தமயுக்தமிதி - தத்ராஹ
ஏவம்சாஹங்கர்தேதி ।
ப்ரத²மம் பு³த்³தி⁴வ்யாப்தமர்த²ம் தத்ராபி⁴வ்யக்தசித்³ரூப சித்³ரூபாத்மஸ்வசைதந்யேதிஆத்மா ஸ்வசைதந்யோபரக்தத்வாத் பஶ்சாச்சேதயத இத்யேதத³பி⁴ப்ரேத்ய ஸாங்க்²யவசநமிதி பா⁴வ: ।
ப்ரதீ³போத்பாத³கஸ்ய பும்ஸ: தேந ப்ரதீ³பேந ஸர்வோ விஷய: ப்ரகாஶதே, தத்³வத்³விஷயஸ்ய சைதந்யேநைகஸ்ய த்³ரஷ்டு: ஸர்வோ விஷய: ப்ரகாஶேத இத்யாஶங்க்ய விஷயாந்தரே பு³த்³தி⁴வ்யாப்த்யபா⁴வாதே³வ தத்ரோநபி⁴ரிதிதத்ராநபி⁴வ்யக்தத்வாத் அப்ரகாஶ: பு³த்³தி⁴வ்யாப்ததயா அபி⁴வ்யஞ்ஜகவிஷயவிஶேஷஸ்யைவ ப்ரகாஶ இத்யாஹ -
தத்ர ச ப்ரமாதுரிதி ।
ஸர்வாந் ப்ரதீதி ।
ஸர்வவிஷயாந் ப்ரதீத்யர்த²: ।
யேந ஸஹேதி ।
யேந கர்மகாரகேண ஸஹேத்யர்த²: ।
சைதந்யஸ்ய விஷயே அபி⁴வ்யக்தத்வாத் இதராஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யாபே⁴தே³நாநபி⁴வ்யக்தத்வாத் ஏகஸ்யைவ ப்ரமாது: ப்ரகாஶேதேத்யாஹ –
கர்மகாரகமபீதி ।
யேந ஸஹேதி ।
யேந ப்ரமாத்ரா ஸஹேத்யர்த²: ।