ಸ್ಯಾದೇತತ್ , ಅವ್ಯಾಮೋಹೇಽಪಿ ತುಲ್ಯಮೇತತ್ , ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನಾಯಾ ಅಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧೇ ಚ ತದ್ರೂಪಪ್ರತೀತೇರವ್ಯಾಮೋಹತ್ವಮ್ , ಅವ್ಯಾಮೋಹತ್ವೇ ಚಾಸ್ಯಾಃ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನಾಯಾಃ ನಿಷ್ಪ್ರಮಾಣಕತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧಶ್ಚ, ನೈತತ್ ; ಸ್ವಾರಸಿಕಂ ಹಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತೀತೇರನಪೇಕ್ಷಮ್ । ತಥಾ ಚ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನಾ ನಿಷ್ಪ್ರಾಮಾಣಿಕೀ ಪ್ರಮಾಣವಿರುದ್ಧಾ ಚ, ನ ತು ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನಾ ಸ್ವತಃಸಿದ್ಧಾ, ಯೇನ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾವಹೇತ್ , ಅಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪೂರ್ವಿಕೈವ ಸಾ । ಅಥ ಅಂತೇ ಕ್ಷಯದರ್ಶನಾದೌ ಕ್ಷಯಾನುಮಾನಮ್ ; ಅತೋ ಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನೇತಿ ? ಆದೌ ಸತ್ತಾದರ್ಶನಾದಂತೇಽಪಿ ಸಾ ಕಿಂ ನಾನುಮೀಯತೇ ? ಕ್ಷಯಾನುಭವವಿರೋಧಾದಿತಿ ಚೇತ್ , ಇಹಾಪಿ ತದ್ರೂಪಸತ್ತ್ವಾದನುಭವವಿರೋಧಃ ; ನ ಹ್ಯುಭಯೋರನುಭವಯೋಃ ಕಶ್ಚಿದ್ವಿಶೇಷಃ ! ಅಥ ಮನ್ಯೇತ ಯೋಽಸೌ ಸ್ಥಿರತ್ವೇನಾಭಿಮತೋಽಹಮುಲ್ಲೇಖಃ, ಸ ಕಿಂ ಕಾಂಚಿದರ್ಥಕ್ರಿಯಾಂ ಕುರ್ಯಾದ್ವಾ ? ನ ವಾ ? ಯದಿ ನ ಕುರ್ಯಾತ್ ಅಸಲ್ಲಕ್ಷಣಪ್ರಾಪ್ತೇರ್ನ ಪರಮಾರ್ಥವಸ್ತು ; ಅಥ ಕುರ್ಯಾತ್ , ನ ತರ್ಹಿ ಸ್ಥಾಯೀ ; ಸ್ಥಾಯಿನೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾಽಯೋಗಾತ್ । ಕಥಮಯೋಗಃ ? ಇತ್ಥಮಯೋಗಃ — ಸ ತಾಂ ಕುರ್ವನ್ ಕ್ರಮೇಣ ಕುರ್ಯಾದ್ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ವಾ ? ನ ತಾವತ್ ಕ್ರಮೇಣ ; ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋಃ ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಾಭಾವೇಽಪಿ, ಕಿಮಿತಿ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕಾಲ ಉತ್ತರಕಾಲಭಾವಿನೀಮಪಿ ನ ಕುರ್ಯಾತ್ ? ನಾಪಿ ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ; ಯಾವಜ್ಜೀವಕೃತ್ಯಮೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ಕೃತಮಿತ್ಯುತ್ತರಕಾಲೇ ತದ್ವಿರಹಾದಸಲ್ಲಕ್ಷಣತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೇಃ । ಅತೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಾದೇವ ನ ಸ್ಥಾಯೀ । ತೇನ ಪ್ರತಿಕ್ಷಣಂ ಭಿನ್ನೇಷ್ವಹಮುಲ್ಲೇಖೇಷು ತದ್ಬುದ್ಧಿಃ ಸಾದೃಶ್ಯನಿಬಂಧನೇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಅಥ ಕೇಯಮರ್ಥಕ್ರಿಯಾ ? ಯದಭಾವಾದಸಲ್ಲಕ್ಷಣತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಃ । ಸ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನಜನನಮ್ ? ಪ್ರಾಪ್ತಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಾಸಾಮೇವ ಸಂವಿದಾಂ ಸ್ವಸಂವಿದಿತರೂಪತ್ವೇನ ಸ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನಾಜನನಾದಸಲ್ಲಕ್ಷಣತ್ವಮ್ । ನ ಸಂತಾನಾಂತರೇಽಪಿ ತಜ್ಜನನಮ್ ; ಅನೈಂದ್ರಿಯಕತ್ವಾತ್ , ಅನುಮಾನೇಽಪಿ ಅರ್ಥಜನ್ಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ । ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯೇಽಪಿ ನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಸ್ವಸಂವಿದಂ ಜನಯತಿ ; ಸಂಸಾರಸಂವಿದೇಕರೂಪತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ , ಅತದ್ರೂಪತ್ವೇ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾಯೋಗಾತ್ ॥ ಅಥ ಕ್ಷಣಾಂತರೋತ್ಪಾದೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾ ? ಚರಮಕ್ಷಣಸ್ಯಾಸಲ್ಲಕ್ಷಣತ್ವಪ್ರಸಂಗಃ, ನ ಚ ಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಜನನೇನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಮ್ ; ಚರಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ಮುಕ್ತ್ಯಭಾವಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ಚ ಸಂವಿತ್ಸಂವಿದೋ ವಿಷಯಃ ; ಸಂವಿದಾತ್ಮನಾ ಭೇದಾಭಾವಾತ್ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯೇವ ಪ್ರದೀಪಾಂತರಮ್ । ಕಿಂಚ ನಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾತಃ ಸತ್ತ್ವಂ ಭವತಿ ; ಸ್ವಕಾರಣನಿಷ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಜನನಾತ್ । ಅತಃ ಪ್ರತೀತಿಃ ವಕ್ತವ್ಯಾ । ತತ್ರ ತಸ್ಯಾ ಅನ್ಯತಃ ಸತ್ತ್ವಪ್ರತೀತಿಃ ತಸ್ಯಾ ಅಪ್ಯನ್ಯತಃ ಇತ್ಯನವಸ್ಥಾನಾತ್ ನ ಕ್ವಚಿತ್ ಸತ್ತಾನವಗಮಃ, ಇತಿ ಶೂನ್ಯಂ ಜಗದಭವಿಷ್ಯತ್ । ನನು ಸ್ವಜ್ಞಾನಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಸ್ವಯಂಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ನ ಅನವಸ್ಥಾ ? ನ ತರ್ಹ್ಯರ್ಥಕ್ರಿಯಾತಃ ಸತ್ತಾವಗಮಃ ; ನ ಹಿ ಸ್ವರೂಪಮೇವ ಸ್ವಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾ ॥ ಯತ್ ಪುನಃ ಕ್ರಮೇಣಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾ ನ ಯುಜ್ಯತೇ ; ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋಃ ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತಿ, ನೈಷ ದೋಷಃ ; ಸ್ಥಾಯಿನೋಽಪಿ ಕಾರಣಸ್ಯ ಸಹಕಾರಿಸವ್ಯಪೇಕ್ಷಸ್ಯ ಜನಕತ್ವಾತ್ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ । ಅಥ ಕಾರಣಸ್ಯಾನ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾ ನ ಯುಕ್ತಾ, ಅಕಾರಣಸ್ಯಾಪಿ ನತರಾಮಿತ್ಯಸಹಕಾರಿ ವಿಶ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಅಥಾಕಾರಣಂ ಕಾರಣೋತ್ಪತ್ತಯೇಽಪೇಕ್ಷತ ಇತಿ ಚೇತ್ , ಅಥ ತತ್ ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರಣಮ್ ? ಅಕಾರಣಂ ವಾ ? ಕಾರಣಂ ಚೇತ್ , ನಾಪೇಕ್ಷಿತುಮರ್ಹತಿ । ಅಕಾರಣಂ ಚೇತ್ ನತರಾಮ್ । ಅಥ ನಾಪೇಕ್ಷಾ ಹೇತೂನಾಂ ಸಹಕಾರಿಣೀತಿ ಬ್ರೂಯಾತ್ , ದರ್ಶನೇನ ಬಾಧ್ಯೇತ ; ದೃಷ್ಟಂ ಹಿ ಸಹಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಹೇತೂನಾಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಯಥೈವ ಹೇತೋಃ ಹೇತುತ್ವಂ ಸತಿ ಕಾರ್ಯೇ ಕೇನಾಪ್ಯತರ್ಕಣೀಯೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಜ್ಞಾಯತೇ ; ಸತ್ಯೇವ ಹೇತೌ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ದರ್ಶನಾತ್ , ತಥಾ ಸಮೇತಸಹಕಾರಿಣ್ಯೇವ ದರ್ಶನಾತ್ ಸಹಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷಸ್ಯ ತದ್ವಿಜ್ಞೇಯಮ್ ॥
ಸ್ವಾರಸಿಕಂ ಹಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತೀತೇರಿತಿ ।
ಐಕ್ಯಪ್ರತೀತೇಃ ಸ್ವತ ಏವ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನಪೇಕ್ಷಮ್ , ನ ಸಾದೃಶ್ಯಾಭಾವಾಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಐಕ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭ್ರಮತ್ವಸಿಧ್ಯನಸಾವಿತಿಭ್ರಮತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯಧೀನಾಸೌ ಸಾದೃಶ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ, ನ ತು ಸ್ವತ ಇತ್ಯಾಹ -
ನ ತು ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನಾ ಸ್ವತಃ ಸಿದ್ಧಾ ಇತಿ ।
ಗೋಸದೃಶೋ ಗವಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಸಾದೃಶ್ಯಸ್ಯ ಗೋಗವಯಯೋಃ ಐಕ್ಯಭ್ರಮಕಲ್ಪಕತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಏಕದೇಶಸ್ಥತ್ವೇನಾಭೇದಬುದ್ಧಿಗೃಹೀತಯೋಃ ಸಾದೃಶ್ಯಮೈಕ್ಯಭ್ರಮಕಲ್ಪಕಂ ಜ್ವಾಲಾಮಾಲಾಯಾಮಿವೇತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಅನುಮಾನಾತ್ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಂ ಸಾಧಯಾಮ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಘಟಾದೌ ತಾವತ್ ಸಾಧಯತಿ -
ಅಥ ಅಂತೇ ಕ್ಷಯದರ್ಶನಾದಿತಿ ।
ವಿನಾಶಕ್ಷಣಾತ್ ಪೂರ್ವಕ್ಷಣವರ್ತಿ ಘಟಸತ್ವಮಂತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ಸ್ವಾನಂತರೋತ್ತರಕ್ಷಣೇ ಸತ್ವಾದೇವ ವಿನಾಶದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆದೌ ಕ್ಷಯಾನುಮಾನಮಿತಿ ।
ಅಂತ್ಯಕ್ಷಣಾನವಚ್ಛಿನ್ನಘಟಸತ್ವಾನ್ಯಾದಿರಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಾನ್ಯಪಿ ಸ್ವಸತ್ತ್ವಾಕ್ಷಣಾದುತ್ತರಕ್ಷಣೇ ವಿನಾಶವ್ಯಾಪ್ತಾನಿ ಸತ್ವಾದಂತ್ಯಕ್ಷಣಾವಚ್ಛಿನ್ನಸತ್ವವದ್ವದಿತ್ಯನುಮಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನೇತಿ ।
ಭಿನ್ನೇಷು ಏಕ್ಯಜ್ಞಾನಾತ್ ಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಘಟಸತ್ತಾವಚ್ಛೇದಕಕ್ಷಣಾಃ ಆದಿರಿತ್ಯುಚ್ಯಂತೇ । ಅಂತ ಇತಿ ವಿನಾಶಾಖ್ಯಾಸತ್ತ್ವಾವಚ್ಛೇದಕಕ್ಷಣಾ ಉಚ್ಯಂತೇ । ತೇಽಪಿ ಘಟಸತ್ತಯಾ ವ್ಯಾಪ್ತಾಃ ಕಾಲತ್ವಾತ್ ಸತ್ತ್ವಾವಚ್ಛೇದಕಕಾಲವತ್ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯನುಮಾನಮಾಹ -
ಆದೌ ಸತ್ತಾದರ್ಶನಾದಿತಿ ।
ಕ್ಷಯಾನುಭವ ಇತಿ ।
ಅಭಾವಾನುಭವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ರೂಪಸತ್ವಾದನುಭವವಿರೋಧ ಇತಿ ।
ಅಂತ್ಯಕ್ಷಣಾತ್ ಪೂರ್ವಕ್ಷಣಾವಚ್ಛಿನ್ನಘಟಸತ್ತ್ವಾನಾಮನಂತರಕ್ಷಯಾನುಮಾನಮಪಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಹಿ ಉಭಯೋಃ ಕಶ್ಚಿದ್ವಿಶೇಷ ಇತ್ಯಸ್ಯಾಯಮರ್ಥಃ - ಕಾಲದ್ವಯಲಕ್ಷಣೋಪಲಕ್ಷಣಪ್ರತಿಪತ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ತೃತೀಯಕ್ಷಣೇ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಯಾ ಸದೈಕ್ಯಾಖ್ಯಪ್ರಮೇಯಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಧರ್ಮಿಪ್ರತಿಯೋಗಿಗ್ರಹಣಾನಂತರಂ ತೃತೀಯಕ್ಷಣೇ ಅಭಾವಪ್ರಮಿತಿಃ । ಅತಃ ತೃತೀಯಕ್ಷಣೇ ಪ್ರಮೇಯಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಉಭಯೋಸ್ತುಲ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವೇ ಕ್ಷಣಿಕಾಃ ಅರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಾತ್ , ಯದಕ್ಷಣಿಕಂ ನ ತದರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿ ಯಥಾ ಶಶವಿಷಾಣಂ ಇತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಸ್ಥಾಯಿನೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾನುಪಪತ್ತಿಮಾಹ -
ಅಥ ಮನ್ಯೇತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ತೃತ್ವಾಕರ್ತೃತ್ವೇ ವಿರುದ್ಧೇ, ತತ್ರ ಕರ್ತೃತ್ವೇ ಸತಿ ಕಸ್ಮಾದಸ್ಥಾಯಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಸ್ಥಾಯಿನೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾಽಯೋಗಾದಿತಿ ।
ಕಥಮಯೋಗ ಇತಿ ।
ಸ್ಥಾಯಿನ ಏವ ನಿಮಿತ್ತಸಂಬಂಧಾತ್ ಅನ್ಯಥಾಭೂತಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಪೂರ್ವಕಂ ಕಾರ್ಯನಿಷ್ಪಾದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಂಭವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕ್ರಮೇಣ ವೇತಿ ।
ಅನೇಕಾನಿ ಕಾರ್ಯಾಣಿ ಸಾತತ್ಯೇನ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ವೇತಿ ।
ಏಕಂ ವಾ ಅನೇಕಂ ವಾ ಸ್ವನಿಷ್ಪಾದ್ಯಂ ಕಾರ್ಯಂ ಸಕೃದೇವ ಕೃತ್ವಾ ಉಪರಮೇತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಾಭಾವ ಇತಿ ।
ಕುರ್ವದಕುರ್ವದವಸ್ಥಯೋಃ ಕಾರಣಸ್ಯ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಸ್ತಿ ಚೇದಕುರ್ವದವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿಅವಸ್ಥಾಯಾಮಿತಿ ನೇತಿ ಕುರ್ಯಾತ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ನಾಸ್ತಿ ಚೇತ್ ಕುರ್ವದವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿ ನ ಕುರ್ಯಾತ್ । ತದಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಜಾಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ ತರ್ಹಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯೋತ್ಪಾದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಪೂರ್ವಮಸ್ತಿ ಚೇತ್ ಪೂರ್ವಮೇವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಜನಯೇತ್ । ನಾಸ್ತಿ ಚೇತ್ ಪಶ್ಚಾದಪಿ ನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಜನಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ಬುದ್ಧಿರಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವೇನ ಬುದ್ಧಿಃ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಕೃದೇವ ಕಾರ್ಯಂ ಕೃತ್ವಾ ತೂಷ್ಣೀಂಭೂತಸ್ಯ ಸ್ಥಾಯಿನಃ ಸತ್ವಂ ನ ವಿರುಧ್ಯತೇ । ಸತ್ವಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಲಕ್ಷಣತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ -
ಅಥ ಕೇಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜನನಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮತಯಾ ಜನಕತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾನಾಂ ಸ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನಜನಜನನತ್ವೇತಿಕತ್ವಸಂಭವೇಽಪಿ ವಿಜ್ಞಾನಾನಾಂ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ -
ಪ್ರಾಪ್ತಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ನ ಸಂತಾನಾಂತರೇಽಪೀತಿ ।
ಜೀವಾಂತರಸಂತಾನೇಽಪಿ ಸ್ವವಿಷಯಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಜ್ಞಾನಂ ನ ಜನಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವವಿಷಯಾನುಮಾನಮಪಿ ನ ಜನಯತಿ, ಅನುಮಾನಸ್ಯ ಅರ್ಥಜನ್ಯತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಅನುಮಾನೇಽಪೀತಿ ।
ಸಂಸ್ಕಾರಕಲ್ಪಿತರೂಪೇಣ ಸ್ವವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವಜ್ಞಸಂತತಾವಪಿ ನ ಜನಯತಿ । ಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಷಯಾಭೇದೇನ, ಸಂಸಾರಿತ್ವಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಸಾರ್ವಜ್ಞೇಽಪೀತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ಕಲ್ಪಿತರೂಪೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತದ್ರೂಪತ್ವಅತಃ ರೂಪವತ್ವ ಇತಿ ಇತಿ ।
ಸಂಸಾರಸಂವಿದಾಂ ಸಂಸಾರವಿಧುರಶುದ್ಧವೇಷೇಣ ಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಾತ್ ಜನಕಶುದ್ಧಾಕಾರೇಣಾಭೇದಾತ್ ಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಅಸಂಸಾರರೂಪತ್ವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾಯೋಗಾದಿತಿ ।
ಶುದ್ಧತ್ವೇನ ಸಮತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕ್ಷಣಾಂತರೋತ್ಪಾದ ಇತಿ ।
ಸ್ವಸಂತಾನೇ ಕ್ಷಣಾಂತರೋತ್ಪಾದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚರಮಕ್ಷಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಂಕ್ಷಣಿಕಂ ಸ್ವಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಸ್ವಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಮ್ , ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತೇನ ಸಂಗಿ ನ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದುಃಖಂ ಶೂನ್ಯಮಿತಿ ।
ಚತುರ್ವಿಧಭಾವನಾಪ್ರಕರ್ಷಯುತತ್ವಾತ್ ಪೂರ್ವಜ್ಞಾನಾದುತ್ಪದ್ಯಮಾನಂ ವಿಶುದ್ಧವಿಜ್ಞಾನಂ ಸಂತಾನಸ್ಯಾವಸಾನರೂಪಂ ಚರಮಕ್ಷಣ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ಸ್ವಸಂತಾನೇ ಕ್ಷಣಾಂತರಾನುತ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ ಅಸತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚರಮಕ್ಷಣಮಪಿ ಸಾರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಂ ವಿಷಯತಯಾ ಜನಯತೀತ್ಯರ್ಥಕ್ರಿಯಾವತ್ವಮಿತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -
ನ ಚ ಸಾರ್ವಜ್ಞೇತಿ ।
ಚರಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಚರಮತ್ವಾನಪಪತ್ತೇ ಚಿತಿ ಇತಿರಿತಿ ।
ಏಕಸಂತಾನೋಽಪಿ ಕಾರ್ಯೇ ಕಾರಣಸ್ಯಾನ್ವಯಾನಂಗೀಕಾರಾತ್ ತುಲ್ಯಸ್ವಭಾವಯೋಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವ ಏವ ಏಕಸಂತಾನತೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ತಥಾ ಸತಿ ಚರಮಕ್ಷಣಸ್ಯಾಪಿ ಸಾರ್ವಜ್ಞೇನ ಜ್ಞಾನೇನ ಏಕಸಂತಾನತಯಾ ಚರಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ಚರಮಕ್ಷಣೋದಯಾಖ್ಯಮುಕ್ತ್ಯಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ವಿಷಯತಯಾ ಜನಕತ್ವೇನ ತತ್ಸಂತಾನೈಕ್ಯಮೇವ ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ತತ್ರಾಹ -
ನ ಚ ಸಂವಿತ್ ಸಂವಿದೋ ವಿಷಯ ಇತಿ ।
ಸಂವಿದಾತ್ಮನಾ ಭೇದಾಭಾವಾದಿತಿ ।
ಚರಮಸಂವಿದಃ ಸರ್ವಜ್ಞಸಂವಿದಾ ಸಮಾನತ್ವಾತ್ ಸಂವಿದಾತ್ಮನಾ ಐಕ್ಯಾತ್ , ಸಂವಿದಾತ್ಮನಾ ಭೇದಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಣಸತ್ವಹೇತುಃ ಕಾರಣಸತ್ವಪ್ರತೀತಿಹೇತುರ್ವಾ ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ದೂಷಯತಿ -
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸ್ವಕಾರಣಇದಂ ಪ್ರತೀಕಂ ನ ದೃಷ್ಯತೇನಿಷ್ಪನ್ನತ್ವಾತ್ ನಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾತೋ ನಿಷ್ಪನ್ನತ್ವಮ್ , ಪ್ರಾಗೇವರೂಪಜ್ಞಾಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ನಿಷ್ಪನ್ನಘಟಸ್ಯ ಸ್ವನಿಷ್ಪಾದ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಖ್ಯಕಾರ್ಯೇಣ ನ ನಿಷ್ಪಾದ್ಯತ್ವಮಿತಿ ।
ಸ್ವಜ್ಞಾನಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಯಾ ಇತಿ ।
ಸ್ವಕಾರ್ಯರೂಪಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಸ್ವಯಂಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ನಾನ್ಯತಃ ಸತ್ವಪ್ರತೀತಿರರ್ಥಕ್ರಿಯಾಯಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಸ್ವೇನ ವೇದ್ಯತ್ವಾತ್ ಸ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಯಮೇವ ಬೋಧಕರೂಪೇಣಾರ್ಥಕ್ರಿಯೇತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -
ನ ಹಿ ಸ್ವರೂಪಮೇವೇತಿ ।
ಅತೋಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾತಃ ಸತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಯುಗಪತ್ ಸರ್ವಂ ಕೃತ್ವಾ ತೂಷ್ಣೀಂಭೂತಸ್ಯ ಸ್ಥಾಯಿನಃ ಸತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಶಕ್ತಕಾರಣಾತ್ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ ಸಹಕಾರಿಸಂಪತ್ತಿರೂಪವಿಶೇಷಭಾವಾತ್ ವಿಶೇಷಾಭಾವೋಽಸಿದ್ಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಕಾರಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಶಕ್ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕಾರಣಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಅಶಕ್ತಸ್ಯಾಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕಾರಣಂ ಕಾರಣೋತ್ಪತ್ತಯ ಇತಿ ।
ಅಸಮರ್ಥಂ ಸಮರ್ಥೋತ್ಪತ್ತಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಸಮರ್ಥಮಪಿ ಕಾರ್ಯೋದಯಾರ್ಥಂ ಕಾರ್ಯೋದಯಾನಂತರಮಿತಿಪೂರ್ವವರ್ತಿಸಾಮಗ್ರೀರೂಪಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಯ ಇತಿ ವಾ ಅರ್ಥಃ ।
ಅಥ ತತ್ ಕಾರಣಸ್ಯೇತಿ ।
ತದಿತಿ ಸಹಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷತ್ವೇನಾಭಿಮತವಸ್ತೂಚ್ಯತ ಇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರಣಮ್ ಅಥಾಕಾರಣಮಿತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ವಾ ಸಾಮಗ್ರೀರೂಪಂ ಪ್ರತಿ ವಾ ಕಾರಣಮ್ ಅಥಾಕಾರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೇತೋಃ ಸತಿ ಕಾರ್ಯ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯದರ್ಶನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯೇವ ಹೇತಾವಿತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಮೇತಸಹಕಾರಿಣ್ಯೇವ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ।
ಸಹಕಾರಿಸಹಿತಹೇತೌ ಸತ್ಯೇವ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ವಿಜ್ಞೇಯಮಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಂ ವಿಜ್ಞೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।