ಯಸ್ತು ಮನ್ಯತೇ — ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷೋ ಹೇತುಃ ಕಾರ್ಯಂ ಜನಯತಿ ; ಅನ್ಯಥಾಽನುಪಕಾರಿಣೋಽಪೇಕ್ಷಾಯೋಗಾದಿತಿ ; ಸ ವಕ್ತವ್ಯಃ — ವಿಶೇಷಸ್ಯ ಸ ಹೇತುರಹೇತುರ್ವಾ ? ಅಹೇತುಶ್ಚೇತ್ , ವಿಶೇಷೋತ್ಪತ್ತೌ ನಾಪೇಕ್ಷ್ಯೇತ ; ತತ್ರ ಕೇವಲಾ ಏವ ಸಹಕಾರಿಣೋ ವಿಶೇಷಮುತ್ಪಾದಯೇಯುಃ, ತತಶ್ಚ ಕಾರ್ಯಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಅಥ ಹೇತುಃ ? ಸಹಕಾರಿಭಿರಜನಿತವಿಶೇಷಸ್ತಮೇವ ಕಥಂ ಕುರ್ಯಾತ್ ? ವಿಶೇಷಸ್ಯ ವಾ ಜನನೇ ಅನವಸ್ಥಾ । ಅಥ ಮತಂ — ನ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ಸಹಕಾರಿಜನಿತಾತ್ಮಭೇದಹೇತುಜನ್ಯಮ್ , ಸಮಗ್ರೇಷು ಹೇತುಷು ತಾವತ್ಯೇವಾಭವದಂಕುರಾದಿ ; ತಥಾ ಕಿಂಚಿತ್ಸನ್ನಿಹಿತಸಹಕಾರಿಹೇತುಜನ್ಯಂ, ಯಥಾ ಅಕ್ಷೇಪಕಾರೀಂದ್ರಿಯಾದಿಜ್ಞಾನಮ್ ; ತತ್ರ ಆದ್ಯೋ ವಿಶೇಷಃ ಸಹಕಾರಿಸನ್ನಿಧಾನಮಾತ್ರಲಭ್ಯಃ ; ಅಕ್ಷೇಪಕಾರೀಂದ್ರಿಯಾದಿಜ್ಞಾನವದಿತಿ ನಾನವಸ್ಥಾ ? ಅನುಪಕುರ್ವನ್ನಪಿ ತರ್ಹಿ ಸಹಕಾರೀ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯೇತ । ನ ಹಿ ತತ್ರ ಹೇತೋಃ ಸಹಕಾರಿಭ್ಯ ಆತ್ಮಭೇದಃ । ನಾನುಪಕುರ್ವನ್ನಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ; ಅತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ಸ್ವರೂಪೇ ತು ನೋಪಕರೋತಿ, ಕಿಂತು ಕಾರ್ಯೇ ; ತತ್ಸಿದ್ಧೇಸ್ತನ್ನಾಂತರೀಯಕತ್ವಾತ್ ? ನಿತ್ಯೋಪಿ ತರ್ಹ್ಯನಾಧೇಯಾತಿಶಯೋ ಭಾವಃ ಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧಯೇ ಕ್ಷಣಿಕ ಇವ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತ ಇತಿ ಕಿಂ ನಾಭ್ಯುಪೇಯತೇ ? ಯಥೈವ ಕ್ಷಣಿಕೋ ಭಾವಃ ಸಹಕಾರಿಸಮವಧಾನೇ ಏವ ಕಾರ್ಯಂ ಜನಯತಿ ; ಸಾಮಗ್ರೀಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ , ತಥಾ ನಿತ್ಯೋಽಪಿ ಸ್ವರೂಪಾನುಪಯೋಗಿತ್ವೇಽಪಿ ಸಹಕಾರಿಸಮವಧಾನಂ ಕಾರ್ಯೋಪಯೋಗಾದಪೇಕ್ಷೇತ ॥ ಅಥ ಮತಮ್ — ಕ್ಷಣಿಕೋಽಪಿ ನೈವಾಪೇಕ್ಷತೇ, ಜನ್ಯಜನಕಸ್ಯ ಸ್ವಯಮನ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾನುಪಪತ್ತೇಃ, ಕಾರ್ಯಂ ತು ಯದನ್ಯಸನ್ನಿಧೌ ಭವತಿ ತತ್ ; ತಸ್ಯಾನ್ಯಸನ್ನಿಧಾವೇವ ಭಾವಾತ್ ಅನ್ಯಥಾ ಚಾಭಾವಾತ್ , ನಿತ್ಯಸ್ಯ ತು ಜನಕಸ್ಯ ಸರ್ವದಾ ಜನನಪ್ರಸಂಗಃ । ಕೋ ಹೇತುರನ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಃ ? ಕ್ಷಣಿಕಸ್ತು ಯೋ ಜನಕೋ ಭಾವಃ ಸ ನ ಪುರಸ್ತಾತ್ , ನ ಪಶ್ಚಾದಿತಿ ನ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋಃ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪಾದಃ ॥
ಕ್ವ ತರ್ಹಿ ಸಹಕಾರ್ಯುಪಯೋಗ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ತತ್ರ ಮತಾಂತರಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದಿನಂ ದೂಷಯತಿ -
ಯಸ್ತು ಮನ್ಯತೇ ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷ ಇತಿ ।
ಜಲಾದಿಸಹಕಾರಿಜನಿತೋಚ್ಛೂನತಾದಿ ವಿಶೇಷಯುಕ್ತೋ ಹೇತುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಧಾನಹೇತೋರಕಿಂಚಿತ್ಕರತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -
ತತ್ರ ಕೇವಲಾ ಏವೇತಿ ।
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜನಿತವಿಶೇಷ ಇತಿ ।
ಪ್ರಥಮವಿಶೇಷಾತಿರಿಕ್ತವಿಶೇಷಹೀನಃ ಪ್ರಥಮವಿಶೇಷಮೇವ ಕಥಂ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶೇಷಸ್ಯ ವಾ ಜನನ ಇತಿ ।
ಪ್ರಥಮವಿಶೇಷಾತಿರಿಕ್ತವಿಶೇಷಸ್ಯ ಜನನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷಯುಕ್ತಹೇತುಜನ್ಯಮ್ , ಕಿಂಚಿತ್ ತಥಾವಿಧಹೇತುಜನ್ಯಮ್ , ಕಿಂಚಿತ್ತು ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷಹೀನಹೇತುಜನ್ಯಮಿತಿ ಅವ್ಯವಸ್ಥಾಮನವಸ್ಥಾಪರಿಹಾರಾಯ ಆಹ -
ಅಥ ಮತಮಿತಿ ।
ತಾವತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಉಚ್ಛೂನತಾದಿವಿಶೇಷೇ ಸತ್ಯೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸನ್ನಿಹಿತಸಹಕಾರೀತಿ ।
ನ ತು ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷಯುಕ್ತಹೇತುಜನ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯಥಾ ಅಕ್ಷೇಪಕಾರೀತಿ ।
ವಿಷಯಸಂಯೋಗೇ ಕೃತೇ ಪಶ್ಚಾತ್ ಸ್ವಸಂಯುಕ್ತಕರ್ಮಕಾರಕೇಣ ಸಹಕಾರಿಣಾ ಜನಿತವಿಶೇಷವತ್ವೇನ ನೋತ್ತರಕ್ಷಣೇ ಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಮಿಂದ್ರಿಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಹಿ ತತ್ರ ಹೇತೋರಿತಿ ।
ಪ್ರಥಮವಿಶೇಷಂ ಪ್ರತಿ ಹೇತೋಃ ಸಹಕಾರಿಜನಿತವಿಶೇಷಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ಸಹಸಹರ್ಹಪೇಕ್ಷೇತಿಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ವಿದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ಷಣಿಕವಾದೀ ಮತಾಂತರಂ ದೂಷಯತಿ -
ನಾನುಪಕುರ್ವನ್ನಿತಿ ।
ಅತಿಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಸಹಕಾರಿತ್ವಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ವ ತರ್ಹಿ ಸಹಕಾರ್ಯುಪಕಾರ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ -
ಸ್ವರೂಪೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಹೇತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಂ ಹಿ ಸಹಕಾರಿಣಾ ಜಾಯಮಾನಮುಪಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಹ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ
ನಿತ್ಯೋಽಪೀತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ ।
ಯಥೈವ ಕ್ಷಣಿಕೋ ಭಾವ ಇತಿ ।
ಸಾಮಗ್ರೀಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಬಹುಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯಮೇವ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತೇ ನ ಕಾರಣಮಿತಿ ಶಂಕತೇ -
ಅಥ ಮತಂ ಕ್ಷಣಿಕ ಇತಿ ।
ಜನ್ಯಜನಕಸ್ಯ ಸ್ವಯಮಿತ್ಯಸ್ಯಾಯಮರ್ಥಃ ಕಾರ್ಯಜನಕಸ್ಯ ಸಹಕಾರಿಣಃ ಕಾರ್ಯಾದನ್ಯಕಾರಣೇನಾಪೇಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಯದನ್ಯಸನ್ನಿಧೌ ಭವತಿ ತದಿತ್ಯತ್ರ ತತ್ಕಾರ್ಯಮಪೇಕ್ಷತೇ, ತತ್ಸಹಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷತ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ ।
ಅನ್ಯಸನ್ನಿಧಾವೇವೇತಿ ।
ಸಹಕಾರಿಸನ್ನಿಧಾವೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿತ್ಯಂ ಕಾರಣಮಿತಿ ಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಮೇವ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಕ್ರಮೇಣ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -
ನಿತ್ಯಸ್ಯ ತು ಜನಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಹಕಾರಿಣಾಂ ಕಾರಣಸ್ಯ ಚ ಸರ್ವದಾ ಭಾವಾತ್ ತೇಷಾಂ ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಚ ತೇಭ್ಯ ಏವ ಸದಾ ಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕ್ಷಣಿಕಕಾರಣಸ್ಯಾಪಿ ಭಾವಾವಚ್ಛೇದಕಕ್ಷಣಾತ್ ಇತರಕಾಲೇ ಸಹಕಾರ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಕಾರ್ಯಜನಕತ್ವೇ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾತ್ ಸರ್ವದಾ ಕಾರ್ಯಜನಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -
ಕ್ಷಣಿಕಸ್ತು ಯೋ ಜನಕ ಇತಿ ।
ಯಃ ಕ್ಷಣಿಕೋ ಜನಕಃ ಸ ತು ಭಾವಃ ತಸ್ಯ ಸದಾತನತ್ವಾಭಾವಾನ್ನ ಸದಾ ಕಾರ್ಯಜನ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।