ಇದಮಯುಕ್ತಂ ವರ್ತತೇ ! ಕಿಮತ್ರಾಯುಕ್ತಮ್ ? ಸತಿ ನಿಯಮೇಽಪಿ ನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಹಿ — ಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಕ್ವಚಿನ್ನಿಯಮಃ, ಸ ತದಪೇಕ್ಷಾಪ್ರಭಾವಿತಃ ; ಅನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ನಿಯಮಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ಏವಂ ಹಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಸಿದ್ಧಿಃ । ಕಾರ್ಯಾರ್ಥಿಭಿಶ್ಚ ವಿಶಿಷ್ಟಾನಾಂ ಹೇತೂನಾಮುಪಾದಾನಮ್ । ತತ್ರ ಯದಿ ನ ಕ್ಷಣಿಕಂ ಕಾರಣಂ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತೇ, ನಾಪಿ ತತ್ ಕಾರ್ಯಮ್ , ಕಥಂ ನಿಯಮಃ ? ತಥಾ ಹಿ — ಹೇತುಪರಂಪರಾಪ್ರತಿಬಂಧಾತ್ ನ ಹೇತುಃ ಸ್ವರೂಪೇ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತೇ, ನ ಕಾರ್ಯೇ ; ಸ್ವಯಂಜನನಶಕ್ತೇಃ । ನಾಪಿ ಕಾರ್ಯಮ್ ; ಏಕಸ್ಯಾಪಿ ಶಕ್ತಿಮತ್ತ್ವೇನ ಪ್ರಸಹ್ಯಜನನಾತ್ ತತ್ರ ಸಹಕಾರಿಸನ್ನಿಧಿನಿಯಮೋಽನರ್ಥಕಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಕಾಕತಾಲೀಯಮುಚ್ಯತೇ ? ತಥಾ ಚ ಕಾರ್ಯಕಾರಣವ್ಯವಹಾರಾಃ ಸರ್ವ ಏವೋತ್ಸೀದೇಯುಃ । ತಸ್ಮಾತ್ ಕ್ಷಣಿಕಸ್ಯಾಪಿ ಭಾವಸ್ಯ ಸ್ವಯಂ ಜನಕಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಾನುಪಯೋಗಿನ್ಯಪಿ ಸಹಕಾರಿಣಿ ಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧಯೇ ಅಪೇಕ್ಷಾ ವಾಚ್ಯಾ ; ಕಾರ್ಯಸ್ಯೈವ ವಾ ಸಾಮಗ್ರೀಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ , ತತ್ರ ನಿಯಮಾತ್ ; ತಥಾ ನಿತ್ಯೇಽಪೀತಿ ನ ವಿಶೇಷಂ ಪಶ್ಯಾಮಃ ॥ ತದೇವಮಹಂಕರ್ತುಃ ಸದಾ ಏಕರೂಪಾವಗಮಾತ್ ಸ್ಥಾಯಿತ್ವೇಽಪ್ಯರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಂಭವಾತ್ ನ ನೀಲಸ್ಯ ಸ್ವಗತಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಮಾತ್ರೇಣ ಮಾಹಾಯಾನಿಕಪಕ್ಷಃ ಸಮರ್ಥ್ಯತೇ, ಕಿಂತು ಗ್ರಾಹಕಸ್ಯಾಹಂಕರ್ತುರಾತ್ಮನಃ ಸ್ಥಾಯಿನೋಽಭಾವೇ । ಸ ಚೈಕರೂಪಃ ಅನುಭವಾತ್ ಯುಕ್ತಿಬಲಾಚ್ಚ ಪ್ರಸಾಧಿತಃ । ನನು ನಾನುಮೇಯಾದಿಷ್ವಪರೋಕ್ಷತಾ ದೃಶ್ಯತೇ ? ಉಚ್ಯತೇ — ನಾನುಮೇಯಾದಿಷ್ವಪರೋಕ್ಷತ್ವಮ್ ; ಸ್ವಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಾವವ್ಯಾಪೃತತ್ವಾತ್ , ಲಿಂಗಾದೀನಾಮೇವ ಕುತಶ್ಚಿತ್ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಾದ್ವಿಶಿಷ್ಟೈಕಾರ್ಥಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾತ್ , ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಚ ಸ್ವಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ । ಅಲಂ ಪ್ರಸಂಗಾಗತಪ್ರಪಂಚೇನ । ಸ್ವಾವಸರ ಏವೈತತ್ ಸುಗತಮತಪರೀಕ್ಷಾಯಾಂ ನಿಪುಣತರಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿಷ್ಯಾಮಃ ॥
ಇದಮಯುಕ್ತಂ ವರ್ತತ ಇತಿ ।
ಸಹಕಾರಿಲಾಭೇ ಧೂಮಜನಕತ್ವಮ್ ಅಲಾಭೇ ಚಾಜನಕತ್ವಮಿತ್ಯಂಗಾರಾವಸ್ಥಾಗ್ನಿಕ್ಷಣೇ ದೃಷ್ಟಂ ಯತ್ ತನ್ನಿತ್ಯೇ ನಾಸ್ತೀತಿ ನಿತ್ಯವತ್ಕಾರ್ಯಜನ್ಮೈವೇತಿ ಇದಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಹಕಾರಿಸನ್ನಿಧಾವೇವ ಕಾರ್ಯಜನ್ಮೇತಿ ಏತಾವನ್ನ ತು ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನಪೇಕ್ಷೇತ್ಯಾಹ –
ಕಿಮತ್ರಾಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಸತಿ ನಿಯಮ ಇತಿ ।
ಸಹಕಾರಿಣಾ ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕನಿಯಮೇ ಸತಿ ಸಹಕಾರಿನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಕಾರಣೇನಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕನಿಯಮೇ ಸತಿ ಉಪಾದಾನಕಾರಣವಿಷಯಾಪೇಕ್ಷಾ ದೃಷ್ಟೇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ -
ತಥಾ ಹಿ ಯಃ ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ।
ಕಸ್ಯಚಿದಿತಿ ।
ಉಪಾದಾನಕಾರಣಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ವಚಿದಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿಯಮ ಇತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕನಿಯಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಪೇಕ್ಷೇತಿ ।
ಉಪಕಾರಕಸಂಬಂಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಾಗ್ನಿಮಾತ್ರಸ್ಯ ಧೂಮಕಾರಣತ್ವಂ ಯೇನಾಂಗಾರಾವಸ್ಥಾನೇ ಕಾರಣತ್ವೇಽಪಿ ಸಹಕಾರ್ಯಲಾಭೇಽನುತ್ಪಾದಕತ್ವಮುಚ್ಯೇತ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯೋಪಹಿತಾಗ್ನಿವ್ಯಕ್ತ್ಯಾಕಾರೇ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ನ ತು ಕಾರ್ಯಜನಕತ್ವೇನ ದೃಷ್ಟಾಗ್ನಿವ್ಯಕ್ತೇರೇವೇತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಮಾನ್ಯೋಪಾಧೌ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಂಗೀಕಾರೇ ಹಿ ಕಾರ್ಯಾಯ ಕಾರಣೋಪಾದಾನಸಂಭವ ಇತ್ಯಾಹ –
ಕಾರ್ಯಾರ್ಥಿಭಿಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯೋಪಾಧೌ ಸಾಮರ್ಥ್ಯೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಸಹಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಯಮೇವ ಸಮರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನಾಪಿ ತತ್ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ।
ಉಪಾದಾನಕಾರಣೇನ ಶಕ್ತೇನ ಪ್ರಸಹ್ಯ ಜನನಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ -
ತಥಾಹಿ ಹೇತುಪರಂಪರಾಪ್ರತಿಬಂಧಾದಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಕ್ಷಣಾದುತ್ತರೋತ್ತರಕ್ಷಣಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯಂಗೀಕಾರಾತ್ ತ್ವಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವರೂಪ ಇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪೇಽತಿಶಯಜನಕತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಪ್ರಧಾನಕಾರಣಸ್ಯಾಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲಪತನಕಾಲೀನಕಾಕಸಂಬಂಧಸ್ಯೇವ ಕಾರ್ಯನಿಷ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ ಸಹಕಾರಿಸನ್ನಿಧಾವಪಿ ನ ಸಹಕಾರಿಣ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ಇತಿ ಬೌದ್ಧಃ ಚೋದಯತಿ -
ಕಾಕತಾಲೀಯಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಕಾಕಸಂಬಂಧಾಭಾವೇ ಪತನಾಭಾವಾಖ್ಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭಾವಾತ್ , ಇಹ ತು ಸಹಕಾರಿಕಾಷ್ಠಾಭಾವೇ ಧೂಮಾಖ್ಯಕಾರ್ಯಾಭಾವರೂಪವ್ಯತಿರೇಕಾದಪೇಕ್ಷಯಾ ಭವಿತವ್ಯಮ್ । ಅತಃ ಅಸಂಬದ್ಧಮೇತಚ್ಚೋದ್ಯಮಿತಿ ಪರಿಹಾರತ್ವೇನ ಚ ಕಾಕತಾಲೀಯಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಗ್ರಂಥೋ ಯೋಜ್ಯಮಿತಿಯೋಜ್ಯಃ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕನಿಯಮೇಽಪಿ ಸಹಕಾರಿಣೋಽನಪೇಕ್ಷಾ ಚೇತ್ಕಾರಣೇಽಪ್ಯನಪೇಕ್ಷಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸಾಮಗ್ರೀಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ಕುತೋಽವಗಮ್ಯಅವಗಮ್ಯತ್ವಮಿತಿಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕನಿಯಮಾದಿತ್ಯಾಹ -
ತತ್ರ ನಿಯಮಾದಿತಿ ।
ನ ವಿಶೇಷಂ ಪಶ್ಯಾಮ ಇತಿ ।
ಅತೋ ನಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಾತ್ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸ್ಥಾಯಿಸರ್ವಗತಸಾಕ್ಷಿಚೈತನ್ಯಾಖ್ಯಾಹಂಸಂವೇದನಸ್ಯ ನೀಲಾಭೇದೇಽಪಿ ತಸ್ಯಾಭಾಸತ್ವಾತ್ ಸ್ಥಾಯ್ಯರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿನೀಲಸ್ಯ ಚೈತನ್ಯಾದ್ಭೇದೇನಾಂಗೀಕಾರಾತ್ ನ ಮಾಹಾಯಾನಿಕಪಕ್ಷಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ -
ತದೇವಮಹಂಕರ್ತುರಿತಿ ।
ಆತ್ಮನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗ್ರಾಹಕಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -
ಅಹಂ ಕರ್ತುರಿತಿ ।
ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮಶರೀರದ್ವಯಂ ಕ್ಷಣಿಕಜ್ಞಾನಂ ಚ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -
ಸ್ಥಾಯಿನಸ್ಥಾಯಿನ ಇತ್ಯಾತ್ಮ ಇತಿಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕರೂಪಾನುಭವಾದಿತಿಏಕರೂಪೋಽನುಭವಾದಿತಿ ।
ಅನುಭವಾತ್ಮೈಕರೂಪಾನುಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಷಯಸ್ಯ ಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕತ್ವೇನಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಂ ಭವತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತನ್ನ ಸರ್ವತ್ರ ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ಚೋದಯತಿ -
ನನು ನಾನುಮೇಯಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ವ್ಯಂಜಕತ್ವೇನಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅರ್ಥಸ್ಯ ಕಾರಕತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಮನುಮಾನಾದಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾರ್ಥಾಕಾರತ್ವಮಿತಿ ತತ್ರಾಹ –
ಲಿಂಗಾದೀನಾಮೇವೇತಿ ।
ಕುತಶ್ಚಿತ್ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯವಿನಾಭಾವನಿರ್ವಾಹ್ಯನಿರ್ವಾಹಕತ್ವಾದಿಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಕಾರಪ್ರದತ್ವೇನ ಪ್ರಮೇಯತ್ವೇ ಜನಕತ್ವಂ ವ್ಯಂಜಕತ್ವಂ ಚ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -
ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।