ತದೇವಮಹಂಕಾರಗ್ರಂಥಿರಸ್ಮಚ್ಛಬ್ದಸಂಶಬ್ದಿತಃ । ಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚಾಸೌ ; ಆದರ್ಶ ಇವ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಸ್ಯ ಅನಿದಂಚಿತ್ಸಮ್ವಲಿತತ್ವೇನ ತಸ್ಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಾತ್ । ಅತಃ ತಸ್ಯ ವಿಷಯವತ್ ಭವತೀತ್ಯುಪಚಾರೇಣ ಅನಿದಂಚಿದಾತ್ಮಧಾತುರಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯ ಉಚ್ಯತೇ । ಸ ಪುನರೇವಂಭೂತೋ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರಹಮುಲ್ಲೇಖರೂಪೇಣ, ಸುಷುಪ್ತೇ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರರಂಜಿತಾಗ್ರಹಣಾವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಕಾಶತ್ವೇನ ಚ ಗತಾಗತಮಾಚರನ್ ಸಂಸಾರೀ, ಜೀವಃ ವಿಜ್ಞಾನಘನಃ, ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ, ಪ್ರಾಜ್ಞಃ, ಶರೀರೀ, ಶಾರೀರಃ, ಆತ್ಮಾ, ಸಂಪ್ರಸಾದಃ, ಪುರುಷಃ, ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ, ಕರ್ತಾ, ಭೋಕ್ತಾ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಃ ಇತಿ ಚ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರವಾದೇಷು ಗೀಯತೇ ।
ಕಿಂಚ ನ ಕೇವಲಮಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಾರ್ಹಃ -
ಅಪರೋಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ।
ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತಿ ॥
ನ ಹ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧೇ ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಯೋಃ ವಿಶೇಷಃ । ನ ಚ ಸಂವೇದ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ ; ಅಕರ್ಮಕಾರಕತ್ವಾದತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ಚ ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣ ; ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವೇ ಸಂವೇದ್ಯಸಂಬಂಧಾನವಗಮಾತ್ , ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಾವಿಶೇಷಾತ್ । ನ ಹ್ಯೇಕಕಾಲಂ ವಿರುದ್ಧವಿಷಯದ್ವಯಗ್ರಾಹಿಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದಃ । ನ ಹಿ ದೇವದತ್ತಸ್ಯಾಗ್ರಪೃಷ್ಠದೇಶಸ್ಥಿತಾರ್ಥವ್ಯಾಪಿಗಮನಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಾವೇಶೋ ಯುಗಪತ್ ದೃಶ್ಯತೇ । ಆಹ — ಮಾ ಭೂತ್ ಚಲನಾತ್ಮಕಂ ಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಂ ಯುಗಪತ್ , ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಂ ತು ಭವತ್ಯೇವ ; ಮೈವಂ ; ಪರಿಸ್ಪಂದಾತ್ಮಕಮಪಿ ಭವತ್ಯವಿರುದ್ಧಮ್ , ಯಥಾ ಗಾಯನ್ ಗಚ್ಛತೀತಿ, ಪರಿಣಾತ್ಮಕಮಪಿ ನ ಭವತಿ ವಿರುದ್ಧಂ, ಯಥಾ ಯೌವನಸ್ಥಾವಿರಹೇತುಃ । ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಸ್ವಯಂಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಹಾನೋಪಾದಾನಾವಧಿಃ ಸ್ವಯಮಹೇಯೋಽನುಪಾದೇಯಃ ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಯೋಗ್ಯಃ ॥
ಅರ್ಥಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಇದಾನೀಮಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ -
ತದೇವಮಿತಿ ।
ವ್ಯಂಜಕದರ್ಪಣಸ್ಯ ಬಿಂಬಾದನ್ಯದೇಶಸ್ಥತ್ವವಚ್ಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕಾಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಚೈತನ್ಯಾದನ್ಯದೇಶತ್ವಂ ಭವೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಧ್ವನಿವದ್ವ್ಯಂಗ್ಯಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟತಯಾ ಉಪಾಧಿತ್ವಾತ್ ನ ಭಿನ್ನದೇಶತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ -
ಅನಿದಂ ಚಿತ್ಸಂವಲಿತತ್ವೇನೇತಿ ।
ಶಾರೀರಃ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞ ಇತ್ಯಾದ್ಯನೇಕೋಪಾಧಿಯುಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಂ ವರ್ಣಯತಿ ಶ್ರುತಿಃ । ತತ್ರ ಕಥಮಹಂಕಾರಸ್ಯೈವೋಪಾಧಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹಂಕಾರಾತ್ಮತಯಾ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ಮತಯಾ ವಾ ಅವಸ್ಥಿತಾ ಅವಿದ್ಯೈವಾತ್ಮೋಪಾಧಿಃ, ತದುಪಹಿತಸ್ಯೈವ ಜಾಗ್ರದಾಜಾಗ್ರತಾದಿಷು ಇತಿದಿಷು ಬಾಹ್ಯಬಹುವಿಧೋಪಾಧಿಯೋಗನಿಮಿತ್ತೋಽಯಂ ವ್ಯಪದೇಶಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ -
ಸ ಪುನರೇವಂಭೂತ ಇತಿ ।
ಗತಾಗತಮಾಚರನ್ನಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯೋಪಾಧಿನಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಕಶ ಏವ ಬಾಹ್ಯಬಹುವಿಧೋಪಾಧ್ಯುಪರಕ್ತಃ ಸನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅದ್ವಿತೀಯರೂಪಸ್ಯಾಚ್ಛನ್ನತ್ವಾತ್ ಜೀವ ಇತ್ಯಾಹ -
ಜೀವ ಇತಿ ।
ತೇಜೋರೂಪಾಂತಃಕರಣೇನ ಐಕ್ಯಾಧ್ಯಾಸವಂತ್ವಾತ್ ವಿಜ್ಞಾನಘನ ಇತ್ಯಾಹ -
ವಿಜ್ಞಾನಘನ ಇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಆತ್ಮಾ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತ್ಯಾಹ –
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತೇಽಜ್ಞಾನೈಕ್ಯೇನ ಅಧ್ಯಸ್ತಂ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ -
ಪ್ರಾಪ್ರಜ್ಞ ಇತಿಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಶರೀರೇಣ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಧ್ಯಾಸವದ್ರೂಪಮಾಹ -
ಶಾರೀರ ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಯಾ ಐಕ್ಯೇನಾಧ್ಯಸ್ತಂ ರೂಪಮಾಹ -
ಸಂಪ್ರಸಾದ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ಯಾಂ ಶೇತ ಇತಿ ಪುರುಷ ಇತ್ಯಾಹ -
ಪುರುಷ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾಂತರ ಇತ್ಯಾಹ –
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾತ್ಮರೂಪಮಾಹ -
ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತೇತಿ ।
ಪಂಚಕೋಶೇಷುಪಂಚಕೋಶೇ ಇತಿ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿತಚೈತನ್ಯಪ್ರತಿಬಿಂಬತಯಾ ಕೋಶಜ್ಞ ಇತ್ಯಾಹ -
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಕಿಂಚ ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಮ್ ಅಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಅಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಪೇಯೇತಿಯಾಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಂ ಸಂಪಾದಿತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಮನಪೇಕ್ಷಿತಮಪರೋಕ್ಷತ್ವಮೇವಾಧಿಷ್ಠಾನಅಧಿಷ್ಠನತ್ವಯಾಲಮಿತಿತ್ವಾಯಾಲಮಿತ್ಯಾಹ ಭಾಷ್ಯಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹೇತಿ ।
ಅಪರೋಕ್ಷತ್ವಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿತ್ಯಾನುಮೇಯ ಆತ್ಮಾ ಕಥಮಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಸಿದ್ಧ ಇತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -
ನ ಹ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ।
ವಿಷಯಾನುಭವಕಾಲೇ ಪ್ರಮಿತಿವಿಶಿಷ್ಟವಿಷಯಸಂಬಂಧಿತಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಮಿತ್ಯೋರಿವ ಸ್ವಾತ್ಮನಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವೇ ಆತ್ಮಾಂತರಸಿದ್ಧೇನೇವ ಮಯೇದಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಾವಭಾಸೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಷಯಾನುಭವಾಶ್ರಯತಯಾನಾತ್ಮನೋ ಪರೋಕ್ಷಪರೋಕ್ಷಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತಿತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ -
ನ ಚ ಸಂವೇದ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣೇತಿ ।
ಆತ್ಮವಿಷಯಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವ ಇತಿ ।
ವಿಷಯಾನುಭವಕಾಲಾತ್ ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದ ಇತಿ ।
ನಿರವಯವಸ್ಯೈಕವಿಷಯೇ ಭಿನ್ನವಿಷಯೇ ವಾ ಯುಗಪದ್ ಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಏಕಸ್ಯ ಯುಗಪತ್ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯೇನ ಪರಿಣಾಮದ್ವಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದಪಿ ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ -
ಆಹ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ।
ಅವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ।
ಗಮನದ್ವಯಸ್ಯೈಕಕರಣಸಾಧ್ಯತ್ವಾವಿರೋಧೋಽಸ್ತಿ, ಗತಿಗಾಯತ್ಯೋಸ್ತು ಭಿನ್ನೇಂದ್ರಿಯಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ ಅವಿರೋಧ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪರಿಣಾಮೇಽಪ್ಯವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ಯೌಗಪದ್ಯೇ ಪ್ರಯೋಜಕಮ್ , ವಿರುದ್ಧತ್ವಮಯೌಗಪದ್ಯೇ ಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಹ -
ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಮಪಿ ನ ಭವತೀತಿ ।
ಯೌವನಸ್ಥಾವಿರಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರಪರಿಣಾಮ ? ...... ಇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ।
ಪರಿಶೇಷಾತ್ ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶತ್ವಮೇವೇತ್ಯಾಹ -
ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ।
ಅತೋ ಬಾಧ್ಯತ್ವಮಾರೋಪಿತತ್ವಂ ಚ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -
ಸ್ವಯಮಹೇಯೋಽನುಪಾದೇಯ ಇತಿ ।
ಅತಃ ಸರ್ವಬಾಧಾವಧಿತ್ವಂ ಸರ್ವಾರೋಪಸ್ಥಾನತ್ವಂ ಚ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -
ಸರ್ವಸ್ಯ ಹಾನೋಪಾದಾನಾವಧಿರಿತಿ ।
ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವೇತಿ ।
ನ ತ್ವಹಂಕಾರೇಣ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಾದಾತ್ಮನೋಽಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಮಿತಿ ಭಾವಃ ।