ಪಂಚಪಾದಿಕಾ
ವಕ್ತವ್ಯಕಾಶಿಕಾ
 

ತದೇವಮಹಂಕಾರಗ್ರಂಥಿರಸ್ಮಚ್ಛಬ್ದಸಂಶಬ್ದಿತಃಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚಾಸೌ ; ಆದರ್ಶ ಇವ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಸ್ಯ ಅನಿದಂಚಿತ್ಸಮ್ವಲಿತತ್ವೇನ ತಸ್ಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಾತ್ಅತಃ ತಸ್ಯ ವಿಷಯವತ್ ಭವತೀತ್ಯುಪಚಾರೇಣ ಅನಿದಂಚಿದಾತ್ಮಧಾತುರಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯ ಉಚ್ಯತೇ ಪುನರೇವಂಭೂತೋ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರಹಮುಲ್ಲೇಖರೂಪೇಣ, ಸುಷುಪ್ತೇ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರರಂಜಿತಾಗ್ರಹಣಾವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಕಾಶತ್ವೇನ ಗತಾಗತಮಾಚರನ್ ಸಂಸಾರೀ, ಜೀವಃ ವಿಜ್ಞಾನಘನಃ, ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ, ಪ್ರಾಜ್ಞಃ, ಶರೀರೀ, ಶಾರೀರಃ, ಆತ್ಮಾ, ಸಂಪ್ರಸಾದಃ, ಪುರುಷಃ, ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ, ಕರ್ತಾ, ಭೋಕ್ತಾ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಃ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರವಾದೇಷು ಗೀಯತೇ

ಕಿಂಚ ಕೇವಲಮಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಾರ್ಹಃ -

ಅಪರೋಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ

ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹ

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತಿ

ಹ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧೇ ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಯೋಃ ವಿಶೇಷಃ ಸಂವೇದ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ ; ಅಕರ್ಮಕಾರಕತ್ವಾದತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣ ; ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವೇ ಸಂವೇದ್ಯಸಂಬಂಧಾನವಗಮಾತ್ , ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಾವಿಶೇಷಾತ್ ಹ್ಯೇಕಕಾಲಂ ವಿರುದ್ಧವಿಷಯದ್ವಯಗ್ರಾಹಿಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದಃ ಹಿ ದೇವದತ್ತಸ್ಯಾಗ್ರಪೃಷ್ಠದೇಶಸ್ಥಿತಾರ್ಥವ್ಯಾಪಿಗಮನಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಾವೇಶೋ ಯುಗಪತ್ ದೃಶ್ಯತೇಆಹಮಾ ಭೂತ್ ಚಲನಾತ್ಮಕಂ ಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಂ ಯುಗಪತ್ , ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಂ ತು ಭವತ್ಯೇವ ; ಮೈವಂ ; ಪರಿಸ್ಪಂದಾತ್ಮಕಮಪಿ ಭವತ್ಯವಿರುದ್ಧಮ್ , ಯಥಾ ಗಾಯನ್ ಗಚ್ಛತೀತಿ, ಪರಿಣಾತ್ಮಕಮಪಿ ಭವತಿ ವಿರುದ್ಧಂ, ಯಥಾ ಯೌವನಸ್ಥಾವಿರಹೇತುಃತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಸ್ವಯಂಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಹಾನೋಪಾದಾನಾವಧಿಃ ಸ್ವಯಮಹೇಯೋಽನುಪಾದೇಯಃ ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಯೋಗ್ಯಃ

ತದೇವಮಹಂಕಾರಗ್ರಂಥಿರಸ್ಮಚ್ಛಬ್ದಸಂಶಬ್ದಿತಃಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚಾಸೌ ; ಆದರ್ಶ ಇವ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಸ್ಯ ಅನಿದಂಚಿತ್ಸಮ್ವಲಿತತ್ವೇನ ತಸ್ಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಾತ್ಅತಃ ತಸ್ಯ ವಿಷಯವತ್ ಭವತೀತ್ಯುಪಚಾರೇಣ ಅನಿದಂಚಿದಾತ್ಮಧಾತುರಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯ ಉಚ್ಯತೇ ಪುನರೇವಂಭೂತೋ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರಹಮುಲ್ಲೇಖರೂಪೇಣ, ಸುಷುಪ್ತೇ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರರಂಜಿತಾಗ್ರಹಣಾವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಕಾಶತ್ವೇನ ಗತಾಗತಮಾಚರನ್ ಸಂಸಾರೀ, ಜೀವಃ ವಿಜ್ಞಾನಘನಃ, ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ, ಪ್ರಾಜ್ಞಃ, ಶರೀರೀ, ಶಾರೀರಃ, ಆತ್ಮಾ, ಸಂಪ್ರಸಾದಃ, ಪುರುಷಃ, ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ, ಕರ್ತಾ, ಭೋಕ್ತಾ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಃ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರವಾದೇಷು ಗೀಯತೇ

ಕಿಂಚ ಕೇವಲಮಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಾರ್ಹಃ -

ಅಪರೋಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ

ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹ

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತಿ

ಹ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧೇ ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಯೋಃ ವಿಶೇಷಃ ಸಂವೇದ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ ; ಅಕರ್ಮಕಾರಕತ್ವಾದತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣ ; ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವೇ ಸಂವೇದ್ಯಸಂಬಂಧಾನವಗಮಾತ್ , ಸ್ವಪರಸಂವೇದ್ಯಾವಿಶೇಷಾತ್ ಹ್ಯೇಕಕಾಲಂ ವಿರುದ್ಧವಿಷಯದ್ವಯಗ್ರಾಹಿಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದಃ ಹಿ ದೇವದತ್ತಸ್ಯಾಗ್ರಪೃಷ್ಠದೇಶಸ್ಥಿತಾರ್ಥವ್ಯಾಪಿಗಮನಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಾವೇಶೋ ಯುಗಪತ್ ದೃಶ್ಯತೇಆಹಮಾ ಭೂತ್ ಚಲನಾತ್ಮಕಂ ಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಂ ಯುಗಪತ್ , ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಂ ತು ಭವತ್ಯೇವ ; ಮೈವಂ ; ಪರಿಸ್ಪಂದಾತ್ಮಕಮಪಿ ಭವತ್ಯವಿರುದ್ಧಮ್ , ಯಥಾ ಗಾಯನ್ ಗಚ್ಛತೀತಿ, ಪರಿಣಾತ್ಮಕಮಪಿ ಭವತಿ ವಿರುದ್ಧಂ, ಯಥಾ ಯೌವನಸ್ಥಾವಿರಹೇತುಃತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಸ್ವಯಂಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಹಾನೋಪಾದಾನಾವಧಿಃ ಸ್ವಯಮಹೇಯೋಽನುಪಾದೇಯಃ ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವಾಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಧ್ಯಾಸಯೋಗ್ಯಃ

ಅರ್ಥಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಇದಾನೀಮಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ -

ತದೇವಮಿತಿ ।

ವ್ಯಂಜಕದರ್ಪಣಸ್ಯ ಬಿಂಬಾದನ್ಯದೇಶಸ್ಥತ್ವವಚ್ಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕಾಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಚೈತನ್ಯಾದನ್ಯದೇಶತ್ವಂ ಭವೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಧ್ವನಿವದ್ವ್ಯಂಗ್ಯಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟತಯಾ ಉಪಾಧಿತ್ವಾತ್ ನ ಭಿನ್ನದೇಶತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ -

ಅನಿದಂ ಚಿತ್ಸಂವಲಿತತ್ವೇನೇತಿ ।

ಶಾರೀರಃ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞ ಇತ್ಯಾದ್ಯನೇಕೋಪಾಧಿಯುಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಂ ವರ್ಣಯತಿ ಶ್ರುತಿಃ । ತತ್ರ ಕಥಮಹಂಕಾರಸ್ಯೈವೋಪಾಧಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹಂಕಾರಾತ್ಮತಯಾ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ಮತಯಾ ವಾ ಅವಸ್ಥಿತಾ ಅವಿದ್ಯೈವಾತ್ಮೋಪಾಧಿಃ, ತದುಪಹಿತಸ್ಯೈವ ಜಾಗ್ರದಾಜಾಗ್ರತಾದಿಷು ಇತಿದಿಷು ಬಾಹ್ಯಬಹುವಿಧೋಪಾಧಿಯೋಗನಿಮಿತ್ತೋಽಯಂ ವ್ಯಪದೇಶಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ -

ಸ ಪುನರೇವಂಭೂತ ಇತಿ ।

ಗತಾಗತಮಾಚರನ್ನಿತಿ ।

ಅವಿದ್ಯೋಪಾಧಿನಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಕಶ ಏವ ಬಾಹ್ಯಬಹುವಿಧೋಪಾಧ್ಯುಪರಕ್ತಃ ಸನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅದ್ವಿತೀಯರೂಪಸ್ಯಾಚ್ಛನ್ನತ್ವಾತ್ ಜೀವ ಇತ್ಯಾಹ -

ಜೀವ ಇತಿ ।

ತೇಜೋರೂಪಾಂತಃಕರಣೇನ ಐಕ್ಯಾಧ್ಯಾಸವಂತ್ವಾತ್ ವಿಜ್ಞಾನಘನ ಇತ್ಯಾಹ -

ವಿಜ್ಞಾನಘನ ಇತಿ ।

ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಆತ್ಮಾ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತ್ಯಾಹ –

ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ।

ಸುಷುಪ್ತೇಽಜ್ಞಾನೈಕ್ಯೇನ ಅಧ್ಯಸ್ತಂ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ -

ಪ್ರಾಪ್ರಜ್ಞ ಇತಿಜ್ಞ ಇತಿ ।

ಶರೀರೇಣ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಧ್ಯಾಸವದ್ರೂಪಮಾಹ -

ಶಾರೀರ ಆತ್ಮೇತಿ ।

ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಯಾ ಐಕ್ಯೇನಾಧ್ಯಸ್ತಂ ರೂಪಮಾಹ -

ಸಂಪ್ರಸಾದ ಇತಿ ।

ಪೂರ್ಯಾಂ ಶೇತ ಇತಿ ಪುರುಷ ಇತ್ಯಾಹ -

ಪುರುಷ ಇತಿ ।

ಸರ್ವಾಂತರ ಇತ್ಯಾಹ –

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ।

ಪ್ರಾಣಾತ್ಮರೂಪಮಾಹ -

ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತೇತಿ ।

ಪಂಚಕೋಶೇಷುಪಂಚಕೋಶೇ ಇತಿ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿತಚೈತನ್ಯಪ್ರತಿಬಿಂಬತಯಾ ಕೋಶಜ್ಞ ಇತ್ಯಾಹ -

ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞ ಇತಿ ।

ಕಿಂಚ ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।

ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಮ್ ಅಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಅಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾಪೇಯೇತಿಯಾಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಂ ಸಂಪಾದಿತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಮನಪೇಕ್ಷಿತಮಪರೋಕ್ಷತ್ವಮೇವಾಧಿಷ್ಠಾನಅಧಿಷ್ಠನತ್ವಯಾಲಮಿತಿತ್ವಾಯಾಲಮಿತ್ಯಾಹ ಭಾಷ್ಯಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹೇತಿ ।

ಅಪರೋಕ್ಷತ್ವಸಾಧನಾರ್ಥಮಾಹೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನಿತ್ಯಾನುಮೇಯ ಆತ್ಮಾ ಕಥಮಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಸಿದ್ಧ ಇತಿ ನೇತ್ಯಾಹ -

ನ ಹ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ।

ವಿಷಯಾನುಭವಕಾಲೇ ಪ್ರಮಿತಿವಿಶಿಷ್ಟವಿಷಯಸಂಬಂಧಿತಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಮಿತ್ಯೋರಿವ ಸ್ವಾತ್ಮನಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವೇ ಆತ್ಮಾಂತರಸಿದ್ಧೇನೇವ ಮಯೇದಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಾವಭಾಸೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಷಯಾನುಭವಾಶ್ರಯತಯಾನಾತ್ಮನೋ ಪರೋಕ್ಷಪರೋಕ್ಷಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತಿತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ -

ನ ಚ ಸಂವೇದ್ಯಜ್ಞಾನೇನೈವೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣೇತಿ ।

ಆತ್ಮವಿಷಯಜ್ಞಾನಾಂತರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವ ಇತಿ ।

ವಿಷಯಾನುಭವಕಾಲಾತ್ ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದ ಇತಿ ।

ನಿರವಯವಸ್ಯೈಕವಿಷಯೇ ಭಿನ್ನವಿಷಯೇ ವಾ ಯುಗಪದ್ ಜ್ಞಾನದ್ವಯೋತ್ಪಾದ ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಏಕಸ್ಯ ಯುಗಪತ್ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯೇನ ಪರಿಣಾಮದ್ವಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದಪಿ ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ -

ಆಹ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ।

ಅವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ।

ಗಮನದ್ವಯಸ್ಯೈಕಕರಣಸಾಧ್ಯತ್ವಾವಿರೋಧೋಽಸ್ತಿ, ಗತಿಗಾಯತ್ಯೋಸ್ತು ಭಿನ್ನೇಂದ್ರಿಯಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ ಅವಿರೋಧ ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಪರಿಣಾಮೇಽಪ್ಯವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ಯೌಗಪದ್ಯೇ ಪ್ರಯೋಜಕಮ್ , ವಿರುದ್ಧತ್ವಮಯೌಗಪದ್ಯೇ ಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಹ -

ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಮಪಿ ನ ಭವತೀತಿ ।

ಯೌವನಸ್ಥಾವಿರಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರಪರಿಣಾಮ ? ...... ಇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ।

ಪರಿಶೇಷಾತ್ ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶತ್ವಮೇವೇತ್ಯಾಹ -

ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ।

ಅತೋ ಬಾಧ್ಯತ್ವಮಾರೋಪಿತತ್ವಂ ಚ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ಸ್ವಯಮಹೇಯೋಽನುಪಾದೇಯ ಇತಿ ।

ಅತಃ ಸರ್ವಬಾಧಾವಧಿತ್ವಂ ಸರ್ವಾರೋಪಸ್ಥಾನತ್ವಂ ಚ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -

ಸರ್ವಸ್ಯ ಹಾನೋಪಾದಾನಾವಧಿರಿತಿ ।

ಸ್ವಮಹಿಮ್ನೈವೇತಿ ।

ನ ತ್ವಹಂಕಾರೇಣ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಾದಾತ್ಮನೋಽಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಮಿತಿ ಭಾವಃ ।