ಇತಶ್ಚೈತದೇವಂ —
ಪಶ್ವಾದಿಭಿಶ್ಚಾವಿಶೇಷಾತ್ ।
ತಥಾ ಚ ಪಶ್ವಾದಯಃ ಪ್ರಮಾತೃತ್ವಾದಿವ್ಯವಹಾರಕಾಲೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯೌದಾಸೀನ್ಯಂ ಭಜಮಾನಾಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತ ಏವಾಹಂಮಾನಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಲೋಕೇ । ತದೇಕರೂಪಯೋಗಕ್ಷೇಮಾ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾ ಜನ್ಮತ ಏವ ಪಶ್ವಾದಿಭ್ಯೋಽಧಿಕತರವಿವೇಕಮತಯಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧೇಯಸಾಂಪರಾಯಿಕಮತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾ ಅಪಿ ; ಅತಃ ತದೇಕರೂಪಕಾರ್ಯದರ್ಶನಾತ್ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತೇಽಪ್ಯಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಃ ಸಮಾನೋ ಯುಕ್ತಃ । ನನು ಪಶ್ವಾದೀನಾಮಪಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತೇ ಅಹಂಕಾರಾನುಬಂಧ ಇತಿ ಕುತೋಽವಸೀಯತೇ ? ಯೇನ ಸಿದ್ಧವದಭಿಧೀಯತೇ, ಉಚ್ಯತೇ — ಪ್ರೌಢಮತಿಭ್ಯ ಏವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿವೃತ್ತಕುಶಲೈರಾತ್ಮಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತೇ ; ಅನ್ಯಥಾ ತದನರ್ಥಕತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ಏವಮೇವ ಪ್ರಮಾಣವಿಚಾರವಿರಹಂ ಸರ್ವಃ ಸಂಪ್ರತಿಪದ್ಯೇತ ॥
ಅವಿವೇಕಿವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಅಧ್ಯಾಸಮೂಲತ್ವೇಽಪಿ ನ ವಿವೇಕಿವ್ಯವಹಾರೋಽಧ್ಯಾಸಮೂಲ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -
ಇತಶ್ಚೈತದೇವಮ್ ಇತಿ ।
ವಿಪ್ರತಿಪನ್ನೋ ವಿವೇಕಿವ್ಯವಹಾರೋಽಧ್ಯಾಸಮೂಲಃ, ಅಧ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕವ್ಯವಹಾರಸಮಾನವ್ಯವಹಾರತ್ವಾತ್ , ಪಶ್ವಾದಿವ್ಯವಹಾರವತ್ ಇತ್ಯನುಮಾನಮ್ । ತತ್ರ ಪಶ್ವಾದಿದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಅಧ್ಯಾಸಮೂಲತಾಂ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ದರ್ಶಯತಿ -
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಸಾನುಮಾನೇ ಹೇತುಭೂತಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ವಿವೇಕಿಷ್ವಪಿ ವೃತ್ತಿಮಾಹ –
ತದೇಕರೂಪೇತಿ ।
ವಿವೇಕಿಜನೇಷು ಹೇತುದರ್ಶನಾತ್ ಹೇತುಮಂತಮಧ್ಯಾಸಮನುಮಿಮತೇ ।
ಅತಃ ತದೇಕರೂಪೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ಅಧ್ಯಾಸಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಂ ಚೋದಯತಿ -
ನನು ಪಶ್ವಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಅಹಂಕಾರಾನುಬಂಧಃ ಅಹಮಿತ್ಯಭಿಮಾನಸಂಬಂಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಶ್ಚಾದೀನಾಮಿತಿಪಶ್ವಾದೀನಾಂ ಬಾಹ್ಯಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ದೇಹಸಿದ್ಧೇರ್ಮಾನಸಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣಾತ್ಮಸಿದ್ಧೇಃ ದೇಹಾತ್ಮನೋಃ ಭೇದಸ್ಯ ಚೋಭಯಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಸಿದ್ಧೇಃ ಅನುಮಾನಾಗಮಪರಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಾಚ್ಚ ತಾಭ್ಯಾಮಪಿ ಭೇದಾಸಿದ್ಧೇಃ ಶುಕ್ತಿರಜತಯೋರಿವಾಧ್ಯಾಸಃ ಪರಿಶಿಷ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ -
ಪ್ರೌಢಮತಿಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಮನ್ಮನುಷ್ಯೇಭ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೇದಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪತ್ವಾದೇವ ಪಶ್ವಾದೀನಾಮಾತ್ಮದೇಹಪದಾರ್ಥಗ್ರಾಹಿಬಾಹ್ಯಮಾನಸಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಜ್ಞಾನಾಭ್ಯಾಂ ಭೇದೋಽಪಿ ಸಿದ್ಧ ಇತ್ಯತ ಆಹ –
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಪಶ್ವಾದೀನಾಂ ಪದಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನ ಭೇದಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವೇ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವಪಿ ಪದಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇ ಸತಿ ಭೇದದರ್ಶನಸ್ಯಾಪಿ ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ ವ್ಯತಿರೇಕೋಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯಾಹ –
ತದನರ್ಥಕತ್ವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ।
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ಪಶ್ವಾದೀನಾಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ಭೇದಸಿದ್ಧಿರಿವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಃ ಸಂಪ್ರತಿಪದ್ಯೇತ ಇತಿ ।
ದೇಹಾದಾತ್ಮನೋಆತ್ಮನೋರ್ಭೇದಮಿತಿ ಭೇದಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯೇತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।