ఇతశ్చైతదేవం —
పశ్వాదిభిశ్చావిశేషాత్ ।
తథా చ పశ్వాదయః ప్రమాతృత్వాదివ్యవహారకాలే ప్రవృత్తినివృత్త్యౌదాసీన్యం భజమానాః కార్యకారణసఙ్ఘాత ఎవాహంమానం కుర్వన్తీతి ప్రసిద్ధం లోకే । తదేకరూపయోగక్షేమా హి మనుష్యా జన్మత ఎవ పశ్వాదిభ్యోఽధికతరవివేకమతయః శాస్త్రాధేయసామ్పరాయికమతిసామర్థ్యా అపి ; అతః తదేకరూపకార్యదర్శనాత్ కార్యకారణసఙ్ఘాతేఽప్యాత్మాభిమానః సమానో యుక్తః । నను పశ్వాదీనామపి కార్యకారణసఙ్ఘాతే అహఙ్కారానుబన్ధ ఇతి కుతోఽవసీయతే ? యేన సిద్ధవదభిధీయతే, ఉచ్యతే — ప్రౌఢమతిభ్య ఎవ ప్రత్యక్షాదివృత్తకుశలైరాత్మా వ్యుత్పాద్యతే ; అన్యథా తదనర్థకత్వప్రసఙ్గాత్ । ఎవమేవ ప్రమాణవిచారవిరహం సర్వః సమ్ప్రతిపద్యేత ॥
అవివేకివ్యవహారస్య అధ్యాసమూలత్వేఽపి న వివేకివ్యవహారోఽధ్యాసమూల ఇతి తత్రాహ -
ఇతశ్చైతదేవమ్ ఇతి ।
విప్రతిపన్నో వివేకివ్యవహారోఽధ్యాసమూలః, అధ్యాసపూర్వకవ్యవహారసమానవ్యవహారత్వాత్ , పశ్వాదివ్యవహారవత్ ఇత్యనుమానమ్ । తత్ర పశ్వాదిదృష్టాన్తే అధ్యాసమూలతాం వ్యవహారస్య దర్శయతి -
తథా చేతి ।
అధ్యాసానుమానే హేతుభూతస్య వ్యవహారస్య వివేకిష్వపి వృత్తిమాహ –
తదేకరూపేతి ।
వివేకిజనేషు హేతుదర్శనాత్ హేతుమన్తమధ్యాసమనుమిమతే ।
అతః తదేకరూపేతి ।
దృష్టాన్తేఽపి అధ్యాససద్భావే ప్రమాణం చోదయతి -
నను పశ్వాదీనామితి ।
అహఙ్కారానుబన్ధః అహమిత్యభిమానసమ్బన్ధ ఇత్యర్థః ।
పశ్చాదీనామితిపశ్వాదీనాం బాహ్యప్రత్యక్షేణ దేహసిద్ధేర్మానసప్రత్యక్షేణాత్మసిద్ధేః దేహాత్మనోః భేదస్య చోభయప్రత్యక్షాసిద్ధేః అనుమానాగమపరిజ్ఞానాభావాచ్చ తాభ్యామపి భేదాసిద్ధేః శుక్తిరజతయోరివాధ్యాసః పరిశిష్యత ఇత్యాహ -
ప్రౌఢమతిభ్య ఇతి ।
బుద్ధిమన్మనుష్యేభ్య ఇత్యర్థః ।
భేదస్య స్వరూపత్వాదేవ పశ్వాదీనామాత్మదేహపదార్థగ్రాహిబాహ్యమానసప్రత్యక్షజ్ఞానాభ్యాం భేదోఽపి సిద్ధ ఇత్యత ఆహ –
అన్యథేతి ।
పశ్వాదీనాం పదార్థజ్ఞానేన భేదస్య సిద్ధత్వే మనుష్యేష్వపి పదార్థజ్ఞానే సతి భేదదర్శనస్యాపి విద్యమానత్వాత్ వ్యతిరేకోపదేశానర్థక్యప్రసఙ్గ ఇత్యాహ –
తదనర్థకత్వప్రసఙ్గాదితి ।
ఎవమేవేతి ।
పశ్వాదీనాం స్వాభావికప్రత్యక్షేణ భేదసిద్ధిరివ ఇత్యర్థః ।
సర్వః సమ్ప్రతిపద్యేత ఇతి ।
దేహాదాత్మనోఆత్మనోర్భేదమితి భేదం ప్రతిపద్యేత ఇత్యర్థః ।