సుషుప్తేఽపి స్వస్వాభిభావసమ్బన్ధస్య భావాదిత్యభ్యుచ్చయః । సుషుప్తే వ్యవహారప్రసఙ్గపరిహారాయ ఇచ్ఛామాత్రేణ వినియోజ్యవినియోజకత్వాఖ్యసమ్బన్ధాన్తరం కశ్చిదాహ –

ఆత్మేచ్ఛానువిధాయిత్వమితి ।

యది దేహాదేరాత్మనా సమ్బన్ధ ఆత్మేచ్ఛానువిధాయిత్వం తర్హి ఆత్మనోఽపి దేహాదీచ్ఛానువిధాయిత్వమితి ప్రాప్తమిత్యాశఙ్క్యాహ –

తస్యాపీతి ।

తస్యాప్యాత్మనోఽపి తస్య స్వదేహం ప్రతి యథేష్టవినియోజకత్వం తేన దేహాదినా సమ్బన్ధ ఇత్యర్థః ।

తత ఇతి ।

తస్మాత్ సమ్బన్ధాదిత్యర్థః ।

ఎతత్సమ్బన్ధమూలో వ్యవహార ఇత్యత్ర ప్రమాణమాహ -

తథా చోత్తిష్ఠామీతి ।

భృత్యాదయోఽపి స్వామీచ్ఛానువిధాయినః, అతో భృత్యాదిశరీరేణాపి వ్యవహారః స్యాదితి తత్రాహ -

న చ భృత్యాదిషు తదస్తీతి ।

అవ్యవధానేనేచ్ఛానువిధాయిత్వం సమ్బన్ధః । భృత్యదేహస్య తు స్వామీచ్ఛాపూర్వకప్రేరణానిమిత్తభృత్యేచ్ఛానువిధాయిత్వమేవేతి నావ్యవధానేనేచ్ఛానువిధాయిత్వమిత్యర్థః ।

న మిథ్యా, ముఖ్యాభిమానాభావాదితి ।

ముఖ్యదేహాదౌ అహంమమాభిమానాఖ్యాధ్యాసాభావాత్ న వ్యవహారాభావ ఇత్యర్థః ।

అహం మనుష్య ఇతి జ్ఞానస్య గౌణత్వే గౌణాత్మపుత్రదేహగతదాహచ్ఛేదాదినిమిత్తవ్యథానుసన్ధానాభావవత్ స్వదేహగతదాహచ్ఛేదాదినిమిత్తవేదనానుసన్ధానం న స్యాత్ । అనుసన్ధానసద్భావాదేవాహమిత్యనుభవో ముఖ్యదేహైక్యవిషయ ఇత్యాహ -

భావానేవేతిభవానేవాత్ర ప్రమాణమితి ।

ఇచ్ఛాప్యధ్యాసమూలైవేత్యాహ -

అపి చ ఇచ్ఛాపీతి ।

తవాప్యపరిణామిన ఆత్మనః కథమిచ్ఛారూపపరిణామ ఇత్యాశఙ్క్య పరిణామ్యన్తఃకరణైక్యాధ్యాసాత్ మమోపపన్నస్తవ తు న స్యాదిత్యాహ –

పరిణామ్యన్తఃకరణసంవలితేతి ।

అన్తఃకరణాధ్యాసమూలైవ ఇచ్ఛేతి ప్రత్యక్షమాహ -

తథా చానుభవ ఇతి ।

ప్రమాణప్రశ్నోత్తరం పరిసమాప్య ప్రమాతృత్వశక్తిమదాశ్రయత్వాత్ నాధ్యస్తాహఙ్కారాదిసమ్పిణ్డితాత్మాశ్రయత్వం వ్యవహారస్యేత్యాక్షేపం పరిహరతి -

తేన యద్యపి ప్రమాతృశక్తిసన్మాత్రమితి ।

యద్యపి ప్రమాతృత్వశక్తిమదాశ్రయత్వం ప్రమాణానామిత్యర్థః ।

తదేవ తు ఇతి ।

ప్రమాతృత్వశక్తిమాత్రమప్యమప్యస్తాహఙ్కారేపిధ్యస్తాహఙ్కారసమ్పిణ్డితాత్మని నిష్పద్యత ఇత్యవిద్యావదాశ్రయత్వం ప్రమాణానాముచ్యత ఇత్యర్థః ।

అధ్యాసపరినిష్పన్నాహఙ్కారాత్మసమ్పిణ్డితోపాదానత్వే కారణదోషాదప్రామాణ్యం ప్రమాణానామిత్యుక్తమాక్షేపం పరిహరతి -

తథా నిరపేక్షాణామితి ।

న సాపేక్షత్వలక్షణాప్రామాణ్యమిత్యర్థః ।

శక్తిప్రతిబన్ధనిమిత్తమప్రామాణ్యమిత్యాహ –

న స్వసామర్థ్యేనేతి ।

నిశ్చయానుత్పత్తినిమిత్తాప్రామాణ్యమపి నాస్తీత్యాహ -

అర్థసిద్ధిం విదధతామితి ।

న విపర్యయరూపమప్యప్రామాణ్యమిత్యాహ –

బాధానుపలబ్ధేరితి ।

ప్రత్యక్షాదిసిద్ధార్థస్య స్వప్రయుక్తార్థక్రియాసమర్థరూపస్య బాధానుపలబ్ధేరిత్యర్థః ।

విధిముఖోపదర్శితమితి ।

ప్రత్యక్షాదీనాం వ్యవహారసమర్థవస్తుబోధకత్వలక్షణబోధకత్వప్రామాణ్యమితిప్రామాణ్యం విధినా ప్రత్యక్షేణ దర్శితమ్ । అవిద్యావిషయత్వం ప్రత్యక్షతన్ముఖానుమానార్థాపత్త్యాదిభిః ప్రదర్శితమిత్యర్థః ।

అహఙ్కారోపాదానావిద్యాయా అపి దోషరూపత్వాత్ అప్రామాణ్యహేతుత్వమిత్యాశఙ్క్య అహఙ్కారాత్మసమ్బన్ధతద్రూపోత్పాదనద్వారేణ ప్రమాణకారణత్వాత్ దోషత్వం నాస్తి । ప్రమాణకారణే పశ్చాద్భవః కాచాదేర్దోషత్వాదిత్యాహ -

దోషస్త్వితి ।

కారణస్య అదోషత్వాత్అదోషత్వాకారణేతి కారణగతస్యైవ దోషత్వమిత్యుక్తం విశేషమనాదృత్య ఆగన్తుకస్య దోషత్వం న నైసర్గికస్యేత్యేతావన్మాత్రే దృష్టాన్తమాహ -

న చ సర్వసాధారణ ఇతి ।

అన్నపాననిష్యన్ద ఇతి ।

మూత్రపురీషాత్మనా నిష్యన్ద ఇత్యర్థః ।

శాబరభాష్యవిరోధోఽపి నాస్తీత్యాహ -

అనైసర్గికం చ దోషమభిప్రేత్య ఇతి ।

మిథ్యేతి ప్రత్యయ ఇతి ।

ఎతదత్ర నాస్తీతి ప్రత్యయ ఇత్యర్థః ।