ತದೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥಾಹಿ — ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಜೇತೇ’ತ್ಯಾದೀನಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣ್ಯಾತ್ಮನ್ಯತದಧ್ಯಾಸಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ । ವರ್ಣವಯೋಽಧ್ಯಾಸಃ
‘ಅಷ್ಟವರ್ಷಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುಪನಯನೀತೇ’ತ್ಯಾದಿಃ । ಆಶ್ರಮಾಧ್ಯಾಸಃ — ‘ನ ಹ ವೈ ಸ್ನಾತ್ವಾ ಭಿಕ್ಷೇತೇ’ತಿ । ಅವಸ್ಥಾಧ್ಯಾಸಃ — ‘ಯೋ ಜ್ಯೋಗಾಮಯಾವೀ ಸ್ಯಾತ್ ಸ ಏತಾಮಿಷ್ಟಿಂ ನಿರ್ವಪೇದಿ’ತಿ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ‘ಯಾವಜ್ಜೀವಂ ಜುಹುಯಾದಿ’ತಿ ಜೀವನಾಧ್ಯಾಸಃ ।
ಏವಮಧ್ಯಾಸಸದ್ಭಾವಂ ಪ್ರಸಾಧ್ಯ, ‘ಸ್ಮೃತಿರೂಪಃ’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ‘ಸರ್ವಥಾಽಪಿ ತ್ವನ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯಧರ್ಮಾವಭಾಸತಾಂ ನ ವ್ಯಭಿಚರತಿ’ ಇತ್ಯಂತೇನ ಸರ್ವಥಾಽಪಿ ಲಕ್ಷಿತಂ ನಿರುಪಚರಿತಮತದಾರೋಪಮ್ —
ಅಧ್ಯಾಸೋ ನಾಮ ಅತಸ್ಮಿಂಸ್ತದ್ಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯವೋಚಾಮ್
ಇತಿ ಪರಾಮೃಶತಿ, ಕಸ್ಯ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಸ್ಯ ಕಸ್ಮಿನ್ನಸ್ಮದರ್ಥೇ ತದ್ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ಚಾಧ್ಯಾಸಃ ಇತಿ ವಿವೇಕತಃ ಪ್ರದರ್ಶಯಿತುಮ್ ।
ಅತಸ್ಮಿನ್
ಅಯುಷ್ಮದರ್ಥೇ ಅನಿದಂಚಿತಿ
ತದ್ಬುದ್ಧಿಃ
ಯುಷ್ಮದರ್ಥಾವಭಾಸಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದಾಹ —
ತದ್ಯಥಾ ಪುತ್ರಭಾರ್ಯಾದಿಷ್ವಿತ್ಯಾದಿ ॥
ವಿಧೇಃ ಬೋದ್ಧಾರಮಧಿಕಾರಿಣಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಶಬ್ದೈರನುವದನ್ ಆಗಮೋಽಪಿ ಚೇತನಾಚೇತನಯೋರೈಕ್ಯಾವಭಾಸಂ ದರ್ಶಯತೀತ್ಯಾಹ -
ತದೇವ ದರ್ಶಯತೀತಿ ।
ಸ್ನಾತ್ವೇತಿ ।
ಗೃಹಸ್ಥೋ ಭೂತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಯೋಗಾಮಯಾವೀ ಉಜ್ಜ್ವಲಾಮಯಾವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲಕ್ಷಣಭಾಷ್ಯೇ ಪರತ್ರಾವಭಾಸ ಇತ್ಯೇಕೇನ ಪರಶಬ್ದೇನ ಲಕ್ಷಣಮುಕ್ತಮ್ । ಅತ್ರ ತು ಅತಸ್ಮಿಂಸ್ತದ್ಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯವೋಚಾಮ ಇತಿ ಪರಶಬ್ದದ್ವಯೇನ ಲಕ್ಷಣಮನೂದ್ಯತ ಇತಿ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಃ ಪ್ರಾಪ್ತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಲಕ್ಷಣಭಾಷ್ಯಾಂತೇ ಪರಶಬ್ದದ್ವಯೇನೋಕ್ತಂ ಲಕ್ಷಣಮನೂದ್ಯತ ಇತಿ ದರ್ಶಯಿತುಮಂತಗ್ರಹಣಂ ಕರೋತಿ ।
ಸರ್ವಥಾಪಿ ತು ಇತಿ ।
ಸಿಂಹೋ ದೇವದತ್ತ ಇತಿವತ್ ಗೌಣಾವಭಾಸಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -
ನಿರುಪಚರಿತಮಿತಿ ।
ಲಕ್ಷಣತ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಾತ್ ಅಂತಃಕರಣಾತ್ ಪ್ರತೀತಿತೋಪ್ರತೀತಿತೇತಿ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಃ ಪುತ್ರಾದಿರಿತಿ ಭೇದಾದಾಹ -
ಕಸ್ಯ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ।
ವಸ್ತುತೋಽಸ್ಮದರ್ಥಃ ಚೈತನ್ಯಮ್ , ಪ್ರತೀತಿತೋಽಸ್ಮದರ್ಥಃ ಅಂತಃಕರಣಾದಿರಿತಿ ಭೇದಾದಾಹಭೇದಾನಾಹ ಇತಿ -
ಕಸ್ಮಿನ್ನಸ್ಮದರ್ಥ ಇತಿ ।
ಭಾಷ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ -
ಅತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಯುಷ್ಮದರ್ಥ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ಯುಷ್ಮದರ್ಥಾಭಾವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -
ಅನಿದಂ ಚಿತಿ ಇತಿ ।
ಅನಿದಂ ಚಿತಿ ತದ್ಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯುಕ್ತೇಽನಿದಂ ಚಿತ್ಯನಿದಂ ಚಿದ್ಬುದ್ಧಿರಧ್ಯಾಸ ಇತ್ಯುಕ್ತಿಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ ।
ಯುಷ್ಮದರ್ಥಾವಭಾಸ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ಇತಿ ।
ತದಾಹೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾನಾತ್ಮನೋರಿತರೇತರಾಧ್ಯಾಸಂ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಉಕ್ತಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ವಿಭಾಗಮಾಹೇತ್ಯರ್ಥಃ ।