తదేవ దర్శయతి —
తథాహి — ‘బ్రాహ్మణో యజేతే’త్యాదీని శాస్త్రాణ్యాత్మన్యతదధ్యాసమాశ్రిత్య ప్రవర్తన్తే । వర్ణవయోఽధ్యాసః
‘అష్టవర్షం బ్రాహ్మణముపనయనీతే’త్యాదిః । ఆశ్రమాధ్యాసః — ‘న హ వై స్నాత్వా భిక్షేతే’తి । అవస్థాధ్యాసః — ‘యో జ్యోగామయావీ స్యాత్ స ఎతామిష్టిం నిర్వపేది’తి । ఆదిశబ్దేన‘యావజ్జీవం జుహుయాది’తి జీవనాధ్యాసః ।
ఎవమధ్యాససద్భావం ప్రసాధ్య, ‘స్మృతిరూపః’ ఇత్యాదినా ‘సర్వథాఽపి త్వన్యస్యాన్యధర్మావభాసతాం న వ్యభిచరతి’ ఇత్యన్తేన సర్వథాఽపి లక్షితం నిరుపచరితమతదారోపమ్ —
అధ్యాసో నామ అతస్మింస్తద్బుద్ధిరిత్యవోచామ్
ఇతి పరామృశతి, కస్య యుష్మదర్థస్య కస్మిన్నస్మదర్థే తద్విపర్యయేణ చాధ్యాసః ఇతి వివేకతః ప్రదర్శయితుమ్ ।
అతస్మిన్
అయుష్మదర్థే అనిదఞ్చితి
తద్బుద్ధిః
యుష్మదర్థావభాసః ఇత్యర్థః ।
తదాహ —
తద్యథా పుత్రభార్యాదిష్విత్యాది ॥
విధేః బోద్ధారమధికారిణం బ్రాహ్మణాదిశబ్దైరనువదన్ ఆగమోఽపి చేతనాచేతనయోరైక్యావభాసం దర్శయతీత్యాహ -
తదేవ దర్శయతీతి ।
స్నాత్వేతి ।
గృహస్థో భూత్వేత్యర్థః । జ్యోగామయావీ ఉజ్జ్వలామయావానిత్యర్థః ।
లక్షణభాష్యే పరత్రావభాస ఇత్యేకేన పరశబ్దేన లక్షణముక్తమ్ । అత్ర తు అతస్మింస్తద్బుద్ధిరిత్యవోచామ ఇతి పరశబ్దద్వయేన లక్షణమనూద్యత ఇతి పూర్వాపరవిరోధః ప్రాప్త ఇత్యాశఙ్క్య లక్షణభాష్యాన్తే పరశబ్దద్వయేనోక్తం లక్షణమనూద్యత ఇతి దర్శయితుమన్తగ్రహణం కరోతి ।
సర్వథాపి తు ఇతి ।
సింహో దేవదత్త ఇతివత్ గౌణావభాసం వ్యావర్తయతి -
నిరుపచరితమితి ।
లక్షణత యుష్మదర్థాత్ అన్తఃకరణాత్ ప్రతీతితోప్రతీతితేతి యుష్మదర్థః పుత్రాదిరితి భేదాదాహ -
కస్య యుష్మదర్థస్యేతి ।
వస్తుతోఽస్మదర్థః చైతన్యమ్ , ప్రతీతితోఽస్మదర్థః అన్తఃకరణాదిరితి భేదాదాహభేదానాహ ఇతి -
కస్మిన్నస్మదర్థ ఇతి ।
భాష్యం యోజయతి -
అతస్మిన్నిత్యాదినా ।
అయుష్మదర్థ ఇత్యుక్తే యుష్మదర్థాభావం ప్రాప్తం వ్యావర్తయతి -
అనిదం చితి ఇతి ।
అనిదం చితి తద్బుద్ధిరిత్యుక్తేఽనిదం చిత్యనిదం చిద్బుద్ధిరధ్యాస ఇత్యుక్తిం వ్యావర్తయతి ।
యుష్మదర్థావభాస ఇత్యర్థః ఇతి ।
తదాహేతి ।
ఆత్మానాత్మనోరితరేతరాధ్యాసం పురస్కృత్యేత్యత్ర సామాన్యేన ఉక్తాధ్యాసస్య విభాగమాహేత్యర్థః ।