పుత్రాదీనాం హస్తాద్యఙ్గేషు ఛిన్నేషు నాస్తి ఛిన్నహస్తోఽహమితి ప్రతీతిః । అతో న ముఖ్య ఇత్యాహ –

కథమితి ।

ఛిన్నహస్తోఽస్మీతి ప్రతీత్యభావేఽపి బాహ్యపుత్రాదిగత ధర్మాన్తరస్య ముఖ్యాధ్యాసో భవత్యేవేత్యాహ -

తద్యథా బాలక ఇత్యాదినా ।

మాతులాదినా పుత్రే పూజితే అహమేవ త్వయా పూజిత ఇతి రీత్యా ఆశఙ్క్యాహ -

వస్త్రాలఙ్కారాదినా ఇతి ।

పురుషాన్తరేణ పుత్రస్య ఉపనయనాదౌ కృతే యథా అహముపనీత ఇత్యభిమానాభావః తద్వత్ న పూజితత్వాభిమానః - ఇత్యాశఙ్క్య పురుషాన్తరస్య పితరం ప్రతి ఉపనేతాహమస్మీత్యభిమానాభావాత్ అస్యాప్యుపనీతోఽస్మీతి అభిమానాభావః । అత్ర పూజయితురపి పితరమేవాపుజమిత్యభిమానాత్ పితుః పూజితత్వాభిమాన ఇత్యాహ –

పూజయితాపీతి ।

అవ్యక్తత్వాదితి ।

చిత్తపరిపాకాపరిపాకోపాక ఇతిభావాదిత్యర్థః । అనన్తరః స్వరాష్ట్రసమీపదేశాభిమానీత్యర్థః ।

బాహ్యశబ్దాభిప్రాయమాహ –

ప్రసిద్ధవ్యతిరేకస్యేతి ।

భాష్యగ్రన్థతః ఉత్తరోత్తరాధ్యాసోపహితః ప్రత్యగాత్మా పూర్వపూర్వాధ్యాసాధిష్ఠానమిత్యభిప్రేత్య ఆత్మన్యధ్యస్యతీత్యత్ర ఆత్మశబ్దార్థమాహ –

అస్మదర్థశ్చేతి ।

ఆత్మశబ్దార్థశ్చేత్యర్థః విషయ ఇత్యధిష్ఠానముచ్యతే । విషయభూతోఽస్మదర్థశ్చాహం ప్రత్యయిసమ్భిన్న ఎవానిదం చిదంశ ఇత్యన్వయః । అహఙ్కారస్య సంస్కారావచ్ఛిన్నః ప్రత్యగాత్మాధిష్ఠానం తస్య చ సంస్కారస్య పూర్వాహఙ్కారావచ్ఛిన్న అధిష్ఠానమతోఽహఙ్కారం ప్రతి స్థూలకార్యరూపాధ్యాసాన్తరానాస్కన్దితస్యాధిష్ఠానత్వాత్ , శుద్ధప్రత్యగాత్మనోఽనధిష్ఠానత్వముచ్యత ఇతి ద్రష్టవ్యమ్ । ధర్మిణోఽపీత్యత్ర గ్రహణమిత్యధ్యాహారః ।

‘బ్రాహ్మణో యజేత’ ‘కృష్ణకేశోఽగ్నీనాదధీత’ ఇత్యాదిశాస్త్రేణ చ ధర్మమూలత్వేన కర్మవిధానాచ్చ ధర్మప్రాధాన్యాత్ ధర్మగ్రహణమిత్యాహ –

తన్నిమిత్తశ్చేతి ।

దేహధర్మానిత్యత్ర ధర్మశబ్దస్య ధర్మ్యుపలక్షకత్వవత్ ఇన్ద్రియధర్మానిత్యత్ర ధర్మ్యుపలక్షకత్వం ప్రాప్తం వ్యావర్తయతి -

ధర్మమాత్రమితి ।

గృహ్యత ఇత్యధ్యాహారః ।

అన్తఃకరణాహంప్రత్యయినోరేకత్వాత్ పునరుక్తిః స్యాదితి శఙ్కాం వ్యుదస్యతి -

అన్తఃకరణమిత్యహంప్రత్యయిన ఇతి ।

కామాదీనామహం కామీత్యాదిసమ్బధిత్వేనైవాధ్యాసః, న తు అహం కామ ఇత్యాదితాదాత్మ్యేనాధ్యాస ఇతి భావః ।

స్వశబ్దస్యాత్మవాచిత్వం వ్యావర్తయతి -

స్వశబ్దేనేతి ।

ప్రచారః, చరణం చారః ఇతి వ్యుత్పత్త్యా పరిణామోఽభిధీయతనిధీయత ఇతి ఇత్యాహ -

కామసఙ్కల్పకర్తృత్వాదిః పరిణామ ఇతి ।

స్వప్రచార ఇత్యత్ర ప్రేత్యుపసర్గార్థమాహ -

అనేకవిధ ఇతి ।

ప్రవిభక్తేషు బ్రహ్మాదిస్థావరాన్తేషు యోనిభేదేషు యన్నిమిత్తం యైర్నిమిత్తభూతైః కామాద్యైశ్చరతి ఇతి వ్యుత్పత్త్యా ప్రచారశబ్దస్య కామాదిరర్థ ఇత్యాహ –

యన్నిమిత్తమితి ।

సాక్షాదీక్షత ఇతి సాక్షీతి సాక్షిశబ్దస్య అవ్యవధానమర్థ ఇత్యాహ –

సాక్షాదవ్యవధానమవభాసయతీతి ।

అహఙ్కారస్యైవ పరిణామవ్యవధానేన కస్మాత్ న సాధకత్వమిత్యాశఙ్క్య చిత్వాదేవ పరిణామహీనావస్థాం విహాయ పరిణామావస్థాప్రాప్తిర్నాస్తీత్యాహ -

హానోపాదానశూన్య ఇతి ।

హానోపాదానశూన్యత్వం కుత ఇతి అయోగ్యత్వాదిత్యాహ –

అవికారిత్వేనేతి ।

కుతోఽయోగ్యత్వమితి కేనాపి సంసర్గాభావాదిత్యాహ –

అసఙ్గితయేతి ।

కథం పునః సర్వాన్తరస్యాత్మనః ప్రత్యఞ్చనప్రత్యగఞ్చ నమిత్యాశఙ్కేతిమిత్యాశఙ్క్య బాహ్యదేహాదిషు విప్రసృతచైతన్యస్య క్రమేణ దేహాదిభ్యో నిష్కృష్య అనుసన్ధానావస్థాయామన్తరన్తరనుప్రవేశ భ్రమాపేక్షయా ఇత్యాహ -

స ఎవ దేహాదిష్వితి ।

బహిర్భావమాపద్యమానేష్వితి ।

పూర్వమహన్తయా ప్రతిపన్నేషు పశ్చాద్వివేకానుసన్ధానసమయే ఆత్మనః సకాశాత్ బహిర్భావమాపద్యమానేష్విత్యర్థః ।

ఘటస్యాపి స్వరూపత్వమస్తీత్యాశఙ్క్య స్వరూపమాభాసస్తస్య, నిరుపచరితస్వరూపస్త్వాత్మేత్యాహ -

నిరుపచరిత ఇతి ।