ನನು ಅಂತಃಕರಣೇ ಏವ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಃ ಶುದ್ಧಸ್ಯಾಧ್ಯಾಸಃ, ಅನ್ಯತ್ರ ಪುನಃ ಚೈತನ್ಯಾಧ್ಯಾಸಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಮಂತಃಕರಣಮೇವಾಧ್ಯಸ್ಯತೇ, ಅತ ಏವ ‘ತದ್ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ವಿಷಯಿಣಸ್ತದ್ಧರ್ಮಾಣಾಂ ಚ ವಿಷಯೇಽಧ್ಯಾಸೋ ಮಿಥ್ಯೇತಿ ಭವಿತುಂ ಯುಕ್ತಮ್’ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ಅನ್ಯಥಾ ಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರೈಕರಸಸ್ಯ ಕುತೋ ಧರ್ಮಾಃ ? ಯೇಽಧ್ಯಸ್ಯೇರನ್ , ಸತ್ಯಮಾಹ ಭವಾನ್ ; ಅಪಿ ತು ಅನ್ಯತ್ರಾಂತಃಕರಣಂ ಸಚಿತ್ಕಮೇವಾಧ್ಯಸ್ಯಮಾನಂ ಯತ್ರಾಧ್ಯಸ್ಯತೇ, ತಸ್ಯೈವಾತ್ಮನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣತ್ವಮಾಪಾದ್ಯ ಸ್ವಯಮವಿದ್ಯಮಾನಮಿವ ತಿರಸ್ಕೃತಂ ತಿಷ್ಠತಿ, ಚಿದ್ರೂಪಮೇವ ಸರ್ವತ್ರಾಧ್ಯಾಸೇ, ಸ್ವತಃ ಪರತೋ ವಾ ನ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ, ತೇನೋಚ್ಯತೇ —
ತಂ ಚ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಸಾಕ್ಷಿಣಂ ತದ್ವಿಪರ್ಯಯೇಣಾಂತಃಕರಣಾದಿಷ್ವಧ್ಯಸ್ಯತೀತಿ ॥
ಅತ ಏವ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಷ್ವೇವ ಚಿದ್ರೂಪಮನುಸ್ಯೂತಮುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಮಾಣಾ ಬುದ್ಧಿಮನಃಪ್ರಾಣೇಂದ್ರಿಯಶರೀರೇಷ್ವೇಕೈಕಸ್ಮಿನ್ ಚೇತನತ್ವೇನಾಹಂಕರ್ತೃತ್ವಂ ಯೋಜಯಂತೋ ಭ್ರಾಮ್ಯಂತಿ ॥
ಏವಮಯಮನಾದಿರನಂತೋ ನೈಸರ್ಗಿಕೋಽಧ್ಯಾಸ
ಇತಿ ನಿಗಮಯತಿ ॥ ನನು ಉಪನ್ಯಾಸಕಾಲೇ ನೈಸರ್ಗಿಕೋಽಯಂ ಲೋಕವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ಲೋಕವ್ಯವಹಾರೋ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಉಕ್ತಃ, ಕಥಮಿಹಾಧ್ಯಾಸೋ ನಿಗಮ್ಯತೇ ? ಅನಾದಿರಿತಿ ಚಾಧಿಕಾವಾಪಃ, ಅತ್ರೋಚ್ಯತೇ — ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ್ಯಹಂಕಾರಾಧ್ಯಾಸ ಏವ ನೈಸರ್ಗಿಕೋ ಲೋಕವ್ಯವಹಾರೋಽಭಿಪ್ರೇತಃ ; ಸ ಚ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಅನಾದಿಸಿದ್ಧಃ ; ತಸ್ಮಿನ್ ನೈಸರ್ಗಿಕಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಮರ್ಥಸಿದ್ಧಮ್ । ಅತಃ ಪ್ರಕ್ರಮಾನುರೂಪಮೇವ ನಿಗಮನಮ್ , ನ ಚಾಧಿಕಾವಾಪಃ ॥
ಅಂತಃಕರಣಾದಿಷು ಅಧ್ಯಸ್ಯತೀತಿ ಭಾಷ್ಯಗತಾದಿಶಬ್ದೋ ವಿರುದ್ಧ ಇತಿ ಚೋದಯತಿ -
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯೈವ ಅಧ್ಯಾಸಾದೇವ ಭಾಷ್ಯೇ ಧರ್ಮಶಬ್ದ ಉಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಶುದ್ಧಚೈತನ್ಯಸ್ಯಾಧ್ಯಾಸೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಷು ಆತ್ಮಾಧ್ಯಾಸೋಪಾಧಿತಯಾ ಅನುಪ್ರವೇಶಮಾತ್ರಮೇವ । ನ ತು ತಸ್ಯಾಧ್ಯಸ್ತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ -
ಸತ್ಯಮಾಹ ಭವಾನಿತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಂ ಸಚಿತಿಕಮನ್ಯತ್ರ ದೇಹಾದಿಷು ಅಧ್ಯಸ್ಯಮಾನಂ ಯತ್ರ ದೇಹಾದಿಷ್ವಧ್ಯಸ್ಯತೇ ತಸ್ಯೈವ ದೇಹಾದೇರಾತ್ಮನಃ ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತಿ ಕಾರ್ಯಕರತ್ವಮ್ ಆಪಾದ್ಯ ಅಂತಃಕರಣಂ ಸ್ವಸಂಶ್ಲೇಷಾತ್ ಚೈತನ್ಯಚ್ಛಾಯಾಭಾಜನಯೋಗ್ಯತಾಂ ದೇಹಾದೇರಾಪಾದ್ಯ ಸ್ವಯಮವಿದ್ಯಮಾನಮಿವ ತಿರಸ್ಕೃತಂ ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಸ್ವತಃ ಪರತೋ ವೇತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣೇ ಸ್ವತೋಽಧ್ಯಸ್ಯತೇ ದೇಹಾದಿಷ್ವಂತಃಕರಣೋಪಾಧಿಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಅಧ್ಯಸ್ಯತ ಇತಿ ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೈವ ಸರ್ವತ್ರಾಧ್ಯಾಸ ಇತ್ಯತ್ರ ಸ ವಿಶೇಷ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇನೋಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದ ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೈವ ಅಧ್ಯಾಸಾದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಹಂಕರ್ತೃತ್ವಂ ಯೋಜಯಂತ ಇತಿ ।
ಅಹಂಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಮ್ ಆತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಯೋಜಯಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ನಿಗಮಯತೀತಿ ಲಕ್ಷಣಾದಿಭಿಃ ಸಾಧಿತಮಧ್ಯಾಸಂ ನಿಗಮಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ನೈಸರ್ಗಿಕತ್ವೇನ ಪ್ರಥಮಭಾಷ್ಯೇ ಯೋ ಲೋಕವ್ಯವಹಾರ ಉಕ್ತಃ, ಸ ಇಹೋಕ್ತಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಅಹಂಕಾರಾದ್ಯಧ್ಯಾಸ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನೈಸರ್ಗಿಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮಭಾವೇ ಯೋ ನ ಬುಧ್ಯತೇ ಏವ ? ಸ ನೈಸರ್ಗಿಕಃ, ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।