ಪಂಚಪಾದಿಕಾ
ವಕ್ತವ್ಯಕಾಶಿಕಾ
 

ನನು ಅಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಾನ್ಯಪಿ ವೇದಾಂತೇಷು ದೃಶ್ಯಂತೇ ಪ್ರಾಣಾದಿವಿಷಯಾಣಿ, ಸತ್ಯಂ, ತಾನ್ಯಪಿ ಕಾರ್ಯಬ್ರಹ್ಮಾವಾಪ್ತಿಕ್ರಮೇಣ ಮುಕ್ತಿಫಲಾನ್ಯೇವವಕ್ಷ್ಯತ್ಯೇತತ್ ಸೂತ್ರಕಾರಃ — ‘ಕಾರ್ಯಾತ್ಯಯೇ ತದಧ್ಯಕ್ಷೇಣ ಸಹಾತಃ ಪರಮಭಿಧಾನಾತ್ಇತಿ

ಯಥಾ ಚಾಯಮರ್ಥಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ, ತಥಾ ವಯಮಸ್ಯಾಂ ಶಾರೀರಕಮೀಮಾಂಸಾಯಾಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ ಇತಿ

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇಽರ್ಥೇ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪದರ್ಶಯಿತುಂ ಸಮನ್ವಯಸೂತ್ರಪ್ರಮುಖೈಃ ಸೂತ್ರವಾಕ್ಯೈಃ ಗ್ರಥಿತೋ ನ್ಯಾಯಃ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿಶರೀರಮೇವ ಶರೀರಕಂ, ಶರೀರಕೇ ಭವಃ ಶಾರೀರಕೋ ಜೀವಃತಮಧಿಕೃತ್ಯ ಕೃತೋ ಗ್ರಂಥಃ ಶಾರೀರಕಃತದಿಹ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಜೀವಸ್ಯ ತತ್ತ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪತಾಯಾಂ ಪರ್ಯವಸಾನಮಿತಿ ಕಥಯಿತುಂ ಪ್ರಣೀತಾನಾಂ ಶಾರೀರಕಂ ಜೀವತತ್ತ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಕೃತತ್ವಮಸ್ತೀತಿ ಶಾರೀರಕಾಭಿಧಾನಮ್

ಮುಮುಕ್ಷುತ್ವೇ ಸತಿ ಅನಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ಯಪ್ಯೇತಾವಾನ್ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಶ್ರೌತೋಽರ್ಥಃ ; ತಥಾಪಿ ಅರ್ಥಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರಯೋಜನಂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಭವತಿತಥಾ ಹಿಪುರುಷಾರ್ಥವಸ್ತುಕಾಮನಾನಂತರಂ ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುಪದಿಶ್ಯತೇ, ತಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧನತ್ವಮಪ್ಯರ್ಥಾನ್ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪ್ರತೀಯತೇತಥಾ ಸತಿ ಕುತಃ ತತ್ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಭವತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಅರ್ಥಾತ್ ಅಸ್ಮಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಾದ್ಭವತೀತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿಷಯೋ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಃತದೇವಂ ಮುಮುಕ್ಷುತ್ವಾನಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಕರ್ತವ್ಯತೋಪದೇಶಮುಖೇನ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನನಿರ್ದೇಶೇಽಪ್ಯಾರ್ಥಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತದಪೇಕ್ಷಿತಮಪ್ಯರ್ಥಾತ್ ಸೂತ್ರಿತಮವಿದ್ಯಾತ್ಮಕಬಂಧಮುಪರ್ವಣ್ಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾರ್ಥಸಿದ್ಧಯೇ ಹೇತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಸ್ಮಿನ್ನೇವ ತಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮುಪಕ್ಷಿಪ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಕಾಮಃ ಪ್ರಥಮಂ ತಾವತ್ ಪ್ರಯೋಜನವಿಷಯಯೋರುಪಾದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ

ವೇದಾಂತಮೀಮಾಂಸಾಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಸ್ಯೇದಮಾದಿಮಂ ಸೂತ್ರಮ್ಅಥಾತೋ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇತಿ

ಅಯಮಸ್ಯಾರ್ಥಃಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾದಿರಯಮ್ಆದೌ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಂಗತಯಾ ಪ್ರಯೋಜನಂ ವಿಷಯಶ್ಚ ದರ್ಶನೀಯಃಸೂತ್ರಂ ಚೈತತ್ಅತೋ ಯಃ ಕಶ್ಚಿದರ್ಥಃ ಶಬ್ದಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನಾರ್ಥಬಲಾದ್ವಾ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿತಃ ಸರ್ವಃ ತದರ್ಥಮೇವೇತಿ ಭವತ್ಯಯಮರ್ಥಕಲಾಪಃ ತನ್ಮಹಿಮಾಧಿಗತಃಏವಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯಾದಿತ್ವೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೂತ್ರತಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಂ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಕರಂ ಚಾವಿದ್ಯಾಖ್ಯಂ ಬಂಧಂ ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಗತಮಾಪಾದ್ಯ ತತ್ರ ಸೂತ್ರಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಪ್ರತಿಪದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಮಾರಭ್ಯತೇ

ಇತಿ ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾದಿಶ್ರೀಶಂಕರಭಗವದ್ಪಾದಾಂತೇವಾಸಿವರಶ್ರೀಪದ್ಮಪಾದಾಚಾರ್ಯಕೃತೌ ಪಂಚಪಾದಿಕಾಯಾಮಧ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯಂ ನಾಮ ಪ್ರಥಮವರ್ಣಕಂ ಸಮಾಪ್ತಮ್ ॥

ನನು ಅಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಾನ್ಯಪಿ ವೇದಾಂತೇಷು ದೃಶ್ಯಂತೇ ಪ್ರಾಣಾದಿವಿಷಯಾಣಿ, ಸತ್ಯಂ, ತಾನ್ಯಪಿ ಕಾರ್ಯಬ್ರಹ್ಮಾವಾಪ್ತಿಕ್ರಮೇಣ ಮುಕ್ತಿಫಲಾನ್ಯೇವವಕ್ಷ್ಯತ್ಯೇತತ್ ಸೂತ್ರಕಾರಃ — ‘ಕಾರ್ಯಾತ್ಯಯೇ ತದಧ್ಯಕ್ಷೇಣ ಸಹಾತಃ ಪರಮಭಿಧಾನಾತ್ಇತಿ

ಯಥಾ ಚಾಯಮರ್ಥಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ, ತಥಾ ವಯಮಸ್ಯಾಂ ಶಾರೀರಕಮೀಮಾಂಸಾಯಾಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ ಇತಿ

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇಽರ್ಥೇ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪದರ್ಶಯಿತುಂ ಸಮನ್ವಯಸೂತ್ರಪ್ರಮುಖೈಃ ಸೂತ್ರವಾಕ್ಯೈಃ ಗ್ರಥಿತೋ ನ್ಯಾಯಃ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿಶರೀರಮೇವ ಶರೀರಕಂ, ಶರೀರಕೇ ಭವಃ ಶಾರೀರಕೋ ಜೀವಃತಮಧಿಕೃತ್ಯ ಕೃತೋ ಗ್ರಂಥಃ ಶಾರೀರಕಃತದಿಹ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಜೀವಸ್ಯ ತತ್ತ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪತಾಯಾಂ ಪರ್ಯವಸಾನಮಿತಿ ಕಥಯಿತುಂ ಪ್ರಣೀತಾನಾಂ ಶಾರೀರಕಂ ಜೀವತತ್ತ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಕೃತತ್ವಮಸ್ತೀತಿ ಶಾರೀರಕಾಭಿಧಾನಮ್

ಮುಮುಕ್ಷುತ್ವೇ ಸತಿ ಅನಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ಯಪ್ಯೇತಾವಾನ್ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಶ್ರೌತೋಽರ್ಥಃ ; ತಥಾಪಿ ಅರ್ಥಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರಯೋಜನಂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಭವತಿತಥಾ ಹಿಪುರುಷಾರ್ಥವಸ್ತುಕಾಮನಾನಂತರಂ ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುಪದಿಶ್ಯತೇ, ತಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧನತ್ವಮಪ್ಯರ್ಥಾನ್ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಪ್ರತೀಯತೇತಥಾ ಸತಿ ಕುತಃ ತತ್ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಭವತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಅರ್ಥಾತ್ ಅಸ್ಮಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಾದ್ಭವತೀತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿಷಯೋ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಃತದೇವಂ ಮುಮುಕ್ಷುತ್ವಾನಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಕರ್ತವ್ಯತೋಪದೇಶಮುಖೇನ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನನಿರ್ದೇಶೇಽಪ್ಯಾರ್ಥಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತದಪೇಕ್ಷಿತಮಪ್ಯರ್ಥಾತ್ ಸೂತ್ರಿತಮವಿದ್ಯಾತ್ಮಕಬಂಧಮುಪರ್ವಣ್ಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾರ್ಥಸಿದ್ಧಯೇ ಹೇತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಸ್ಮಿನ್ನೇವ ತಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮುಪಕ್ಷಿಪ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಕಾಮಃ ಪ್ರಥಮಂ ತಾವತ್ ಪ್ರಯೋಜನವಿಷಯಯೋರುಪಾದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ

ವೇದಾಂತಮೀಮಾಂಸಾಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಸ್ಯೇದಮಾದಿಮಂ ಸೂತ್ರಮ್ಅಥಾತೋ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇತಿ

ಅಯಮಸ್ಯಾರ್ಥಃಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾದಿರಯಮ್ಆದೌ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಂಗತಯಾ ಪ್ರಯೋಜನಂ ವಿಷಯಶ್ಚ ದರ್ಶನೀಯಃಸೂತ್ರಂ ಚೈತತ್ಅತೋ ಯಃ ಕಶ್ಚಿದರ್ಥಃ ಶಬ್ದಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನಾರ್ಥಬಲಾದ್ವಾ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿತಃ ಸರ್ವಃ ತದರ್ಥಮೇವೇತಿ ಭವತ್ಯಯಮರ್ಥಕಲಾಪಃ ತನ್ಮಹಿಮಾಧಿಗತಃಏವಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯಾದಿತ್ವೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೂತ್ರತಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಂ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಕರಂ ಚಾವಿದ್ಯಾಖ್ಯಂ ಬಂಧಂ ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಗತಮಾಪಾದ್ಯ ತತ್ರ ಸೂತ್ರಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಪ್ರತಿಪದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಮಾರಭ್ಯತೇ

ಇತಿ ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾದಿಶ್ರೀಶಂಕರಭಗವದ್ಪಾದಾಂತೇವಾಸಿವರಶ್ರೀಪದ್ಮಪಾದಾಚಾರ್ಯಕೃತೌ ಪಂಚಪಾದಿಕಾಯಾಮಧ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯಂ ನಾಮ ಪ್ರಥಮವರ್ಣಕಂ ಸಮಾಪ್ತಮ್ ॥

ಮುಕ್ತಿಫಲಾನ್ಯೇವ ಇತಿ ।

ಪರಂಪರಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಾವಗತಿ ಹೇತುತಯಾ ಮುಕ್ತಿಫಲಾನ್ಯೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಬಂಧನಿವೃತ್ತ್ಯೋಃ ವೇದಾಂತಂ ಪ್ರತಿ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನತ್ವಮಸ್ತು ವಿಚಾರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿಷಯಾದಿ ನ ಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯಾಪಿ ತ ಏವ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಆಹ -

ಯಥಾ ಚಾಯಮಿತಿ ।

ಭಾಷ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ -

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇಽರ್ಥ ಇತಿ ।

ಪ್ರಥಮಸೂತ್ರೇಣಾರ್ಥಾತ್ ಸೂತ್ರಿತೇ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪದರ್ಶಯಿತುಮಿತಿ ।

ಉಪದರ್ಶಯಿತುಂ ಸಮರ್ಥನ್ಯಾಯೋ ಗ್ರಥಿತ ಇತಿ ದರ್ಶಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕೃತೋ ಗ್ರಂಥ ಇತಿ

ವೇದಾಂತಾ ಉಚ್ಯಂತೇ ।

ವೇದಾಂತಾಂತಂ ಶರೀರಕತ್ವೇಽಪಿ ವಿಚಾರಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಕಥಂ ಶಾರೀರಕತ್ವಮಿತಿ ತದಾಹ –

ತದಿಹೇತಿ ।

ಪ್ರಣೀತಾನಾಮಿತಿ ।

ಸೂತ್ರಾಣಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತಾಮಾತ್ರಂ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಃ ।

ತತ್ರ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಯೋರಸೂತ್ರಿತಯೋಃ ವೇದಾಂತತದ್ವಿಚಾರಸಂಬಂಧಿತಯಾ ಉಪಪಾದನಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸೂತ್ರಿತತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಮುಮುಕ್ಷತ್ವೇ ಸತ್ಯನಂತರಮಿತಿ ।

ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ।

ಯಸ್ಮಿನ್ ಧಾತ್ವರ್ಥೇ ಹಿತಸಾಧನತಾ ಲಿಙಾದಿಪದೈರುಪದಿಶ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ।

ಪ್ರವೃತ್ತಿವಿಷಯಹಿತಸಾಧನತೋಚ್ಯತೇ ।

ತಸ್ಯೇತಿ ।

ಧಾತ್ವರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ಸಾಧನತ್ವಂ ಕಾಮಿತಸಾಧನತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಥಂ ವಿಷಯಾದಿಸೂತ್ರಿತಮಿತಿ ತದಾಹ -

ತಥಾ ಸತೀತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿಷಯೋ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಇತಿ ಜ್ಞಾಯಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಞಾನಹೇತುಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರತಿ ವಿಷಯತ್ವೇನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವೃತ್ತಂ ಸಂಕೀರ್ತಯತಿ -

ತದೇವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾರ್ಥಸಿದ್ಧಯ ಇತಿ ।

ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಬಂಧನಿವೃತ್ತಿಃ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಂ ಚ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನ ಇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾರ್ಥಸಿದ್ಧಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮುಪಕ್ಷಿಪ್ಯ ಇತಿ ।

ಶಾಸ್ತ್ರೇ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮ ಇತ್ಯುಕ್ತ್ಯಾ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ವೇದಾಂತವಿಷಯಾದಿನಾ ವಿಷಯಾದಿಮತ್ವದ್ಯೋತನೇನ ವಿಷಯಾದಿಮತ್ವಾದೇವ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮುಪಕ್ಷಿಪ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವೇದಾಂತಮೀಮಾಂಸೇತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ -

ಪ್ರಥಮಂ ತಾವದಿತಿ ।

ಪ್ರಥಮಸೂತ್ರೇಣೋಪಪಾದನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಮಹಿಮೇತಿ ಮಹಾತಾತ್ಪರ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ।

ತತ್ರಾದ್ಯಶಬ್ದಇತ್ಯಾದಿಪದವ್ಯಾಖ್ಯಾನಭಾಷ್ಯಸ್ಯ ವೃತ್ತಸಂಕೀರ್ತನಪೂ್ರ್ವಕಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ -

ಏವಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।

ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಗತಂ ಸೂತ್ರಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಗತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । || ಇತಿ ಪ್ರಥಮವರ್ಣಕಕಾಶಿಕಾ ||