அத்ர கேசித³ப்⁴யதி⁴காஶங்காம் த³ர்ஶயந்தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ருத²க் ஆரப⁴ந்தே । கேயமத்ராப்⁴யதி⁴கா ॥ ஶங்கா சோத³நாலக்ஷணோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்ம: இதி ப்³ருவதா விதே⁴: ப்ராமாண்யம் த³ர்ஶிதம் । அத்ர கேஷுசித்³வாக்யேஷு விதி⁴ரேவ ந ஶ்ரூயதே, ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6-2-1) இத்யேவமாதி³ஷு ; யத்ராபி விதி⁴: ஶ்ரூயதே ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2-4-5) ‘தஸ்மிந் யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ (சா².உ.5-10-5) இதி தத்ர யத்³யபி க்ருத்யா அவிஶேஷேண விதௌ⁴ ஸ்மர்யந்தே ; ததா²பி, யோ பா⁴வாபி⁴தா⁴யீ தவ்யப்ரத்யய:, ஸ க்ரியாயாம் புருஷம் நியோக்தும் ஶக்நோதி । யத்ர புந: கர்ம ப்ராதா⁴ந்யேநோச்யதே, தத்ர த்³ரவ்யே கு³ணபூ⁴தாம் க்ரியாம் ந கார்யாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந விதா⁴தும் ஶக்நோதி । த்³ரவ்யபரத்வே சாநுத்பாத்³யத்வாத் , அவிகார்யத்வாத் , அநாப்யத்வாத் , அஸம்ஸ்கார்யத்வாத் , ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ச கார்யாந்தரே உபயோகா³பா⁴வாத³ஸம்ஸ்கார்யத்வம் । அத: ‘ஆத்மாநமுபாஸீதே’த்யாத்மந ஈப்ஸிததமத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி ॥ அத² புநர்விபரீதோ கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வ: ஸக்துந்யாயேந கல்ப்யேத, தத்ராபி ந ஜ்ஞாயதே கிம் தது³பாஸநம் ? கத²ம் சாத்மநா தத் க்ரியத இதி ? அத² ஜ்ஞாயதே ஜ்ஞாநமுபாஸநம் , ஆத்மா ச விஷயபா⁴வேந தந்நிர்வர்தயதீதி, ஏவம் தர்ஹி ததே³வாயாதம் ஜ்ஞாநேநாத்மா(அ)(அ)ப்யத இதி, தச்ச க்ருதகரணமநர்த²கம் ; நித்யாப்தத்வாதா³த்மந: । ஸம்ஸ்கார்யத்வே சோபயோகா³பா⁴வ உக்த: । அதோ வித்⁴யபா⁴வாத³விவக்ஷிதார்தா² வேதா³ந்தா:, இதி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தரம் ஸ்நாநே ப்ராப்த இத³மாரப்⁴யதே — அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி ॥ அநந்தரம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம், ந ஸ்நாதவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: । கர்மாபி⁴தா⁴யிநோ(அ)பி க்ருத்யப்ரத்யயாந்நியோக³ஸம்ப்ரத்யயாந்ந நியோக்த்ருத்வம் நிராகர்தும் ஶக்யதே ; ‘கடஸ்த்வயா கர்தவ்ய:’ ‘க்³ராமஸ்த்வயா க³ந்தவ்ய:’ இதிவத் । யத்தூக்தம் — த்³ரவ்யபரத்வே ப்ரயோஜநாபா⁴வாதா³நர்த²க்யம் நியோக³ஸ்யேதி, தத³ஸத் ; அவித்³யோச்சே²த³ஸ்யோபலப்⁴யமாநத்வாத் । அவித்³யா ச ஸம்ஸாரஹேதுபூ⁴தா ॥
ஆஶங்காநிராகரணேந ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநாமாரம்ப⁴ப்ரகாரம் தூ³ஷயிதுமநாரம்ப⁴வாதீ³ தம் த³ர்ஶயதி -
அத்ர கேசிதி³தி ।
(அதீ⁴தவாக்யாத் அதீ⁴த)ப்ராமாண்யம் த³ர்ஶிதமிதி ।
விதி⁴ரஹிதவாக்யமப்ரமாணமித்யபி⁴ப்ராயேண விதே⁴: ப்ராமாண்யம் த³ர்ஶிதமித்யர்த²: ।
விதி⁴ரஹிதமபி வாக்யம் விதி⁴யுக்தவாக்யேந ஏகவாக்யத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । அதோ ந ஸர்வத்ர விதி⁴ஶ்ரவணாபேக்ஷா இத்யாஶங்க்ய விதே⁴ரநுபபத்திரேவேத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
யத்ராபீதி ।
தத்ராபி விதே⁴ரநுபபத்திரிதி பா⁴வ: ।
க்ருத்யப்ரத்யயாநாம் க்ருத்யாஶ்சேதி விதௌ⁴ ஸ்மரணாத் தவ்யப்ரத்யயேந ஜ்ஞாந விதீ⁴யத இதி தத்ராஹ -
யத்³யபி க்ருத்யா இதி ।
ததா²பி இஹ து விதி⁴ர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
அவிஶேஷேணேதி ।
பா⁴வகர்மணோ: ஸ்மரணவதி³தி பா⁴வ: ।
க³ந்தவ்யமிதி க³மநவிதா⁴நவத் । ஜ்ஞாநம் விதீ⁴யதாமித்யாஶங்க்ய தவ்யப்ரத்யயஸ்ய தா⁴த்வர்த²விஷயத்வே ஸதி தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யேந ஸ்வதந்த்ரப²லாய விதா⁴நம் யுக்தம் ந த்வந்யத்ரேத்யாஹ -
யோ பா⁴வாபி⁴தா⁴யீதி ।
க்ரியாஸமவேதநியோகா³பி⁴தா⁴யித்வேந க்ரியாயாம் பர்யவஸாயீ ப்ரத்யய இத்யர்த²: ।
க்ரியாப்ரதிபத்தஸ்யேதிப்ரதா⁴நத்வாதி³தி ।
க்ரியாஸமவேதநியோகா³பி⁴தா⁴யித்வே ப்ரத்யயஸ்ய க்ரியாயாம் கர்மண்யதிஶயஹேதுத்வேந தம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴தத்வாபா⁴வாதே³வ ஸ்வதந்த்ரப²லஸாத⁴நத்வேந ப்ரதா⁴நத்வம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।
நியோக்தும் ஶக்நோதீதி ।
க்ரியாஸமவேதநியோக³ம் புருஷம் ப்ரதி போ³த⁴யிதும் ஶக்நோதீத்யர்த²: ।
ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய இதிவத் கர்மாபி⁴தா⁴யிதவ்யப்ரத்யயாத³பி தா⁴த்வர்த²விதி⁴ரவக³ம்யதாமித்யாஶங்க்ய ததா²பி ஸ்வதந்த்ரப²லாய வா தா⁴த்வர்தோ² விதீ⁴யதாம் , கிம் வா கர்மகாரகக³தப²லாயேதி விகல்ப்ய ந தாவத் ஸ்வதந்த்ரப²லாயேத்யாஹ -
யத்ர புந: கர்ம ப்ராதா⁴ந்யேநோச்யத இதி ।
அத்ர கர்மேதி பத³ச்சே²த³: । க்ரியாவிஷயத்³ரவ்யமித்யர்த²: ।
ந கார்யாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநேதி ।
அதிஶயஹேதுத்வேந தம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴த க்ரியா ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴தாம் கர்தும் ந க்ரியாப்ரதா⁴நத்வாதி³தி நாஸ்திஶக்நோதீத்யர்த²: ।
அத² கர்மகாரகஸமவாயிப²லாய விதி⁴ஸ்தத்ராஹ -
த்³ரவ்யபரத்வ இதி ।
அநாதி³த்வாத் அவிகாரித்வாத் நித்யப்ராப்தத்வாத் நிர்கு³ணத்வாதி³தி க்ரமேண அநுத்பாத்³யத்வாதீ³நாம் ஹேதுர்த்³ரஷ்டவ்ய: ।
ஆத்மநி கு³ணப்ரதா⁴நாக்²யஸம்ஸ்காரஸம்ப⁴வே விஹிதக்ரியாஸாமர்த்²யாத் அஜ்ஞாநாத⁴ர்மாதி³மலாபகர்ஷணஸம்ஸ்கார: ஸ்யாத் - நேத்யாஹ -
ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய சேதி ।
ஸம்ஸ்க்ருதவ்ரீஹ்யாதே³ர்யாக³ஜந்யாபூர்வோபயோக³வதா³த்மந: அபூர்வோபயோக³பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ஈப்ஸிததமத்வமிதி ।
க்ரியாஜந்யாதிஶயவிஶிஷ்டதயா கர்மத்வமித்யர்த²: ।
விபரீதோ கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வ இதி ।
ஆத்மநி க்ரியாஜந்யாதிஶயாஸம்ப⁴வாத் ஆத்மாநமிதி க்ரியாஜந்யாதிஶயவிஶிஷ்டதயா க்ரியாம் ப்ரதி ப்ராதா⁴ந்யம் ப்ரதீயமாநம் விஹாய ஆத்மநா உபாஸீதேதி க்ரியாம் ப்ரதி காரகத்வேந ஆத்மநோ கு³ணபா⁴வ: கல்ப்யதே । உபாஸநஸ்யாபி ஆத்மநி த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டாதிஶயஹேதுத்வேந தம் ப்ரதி கு³ணபா⁴வம் ப்ரதீயமாநம் விஹாய ஆத்மநா உபாஸீதேதி ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டஹேதுத்வாத் ப்ராதா⁴ந்யம் கல்ப்யத இத்யர்த²: ।
ஸக்துந்யாயேநேதி ।
ஸக்தூந் ஜுஹோதீதி க்ரதுப்ரகரணே ஶ்ரவணாத் । ஸக்துஹோமஸ்ய க்ரத்வங்க³த்வே வக்தவ்யே ஸக்துக³தாதிஶயஹேதுத்வேந ஸம்ஸ்காரகர்மத்வப்ரதீதே:, ப்ரயாஜாதி³வத் அங்க³த்வாயோகா³த் ஸக்தூநாம் அந்யத்ரோபயோகா³ஸம்ப⁴வாத் ஸம்ஸ்காரகர்மத்வஸ்யாப்யயோகா³த் வையர்த்²யயோகா³ச்ச ஸக்தூநிதி ப்ரதீயமாநம் ப்ராதா⁴ந்யம் விஹாய ஸக்துபி⁴ரிதி கு³ணபா⁴வமங்கீ³க்ருத்ய ஹோமஸ்யாபி ப்ரதீயமாநகு³ணபா⁴வம் விஹாய ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டஹேதுதயா ப்ராதா⁴ந்யமப்⁴யுபக³ம்ய ப்ரயாஜாதி³வத் அங்க³தா ஸக்துஹோமஸ்ய நிர்ணீதா, தத்³வதி³த்யர்த²: ।
தத்ர யதா²ஶப்³த³தோ ஹோமப்ராதா⁴ந்யே(அ)பி ஸகர்மகத்வாத்³தா⁴தோ: ஸக்தவ ஏவார்த²த: கர்மகாரகதயா ஸ்வீக்ரியந்தே । ஏவமவக³மஸ்யாபி ஸகர்மகத்வாதே³வார்த²த: கர்மாபா⁴வேந விதா⁴நமிதி பரிஹரதி -
தத்ராபி ந ஜ்ஞாயத இதி ।
ஶப்³த³த: ரணத்வே(அ)பி இதிகரணத்வே(அ)பி அர்த²த: கர்மதா ஆத்மந ஏவேத்யாஶங்கதே -
அத² ஜ்ஞாயத இதி ।
அர்த²த: கர்மத்வே ஸதி ஆத்மநி க்ரியாஜந்யாதிஶயோ வக்தவ்ய:, தத்ரோத்பாத்³யத்வவிகாவிகார்யத்வாஸம்ப⁴வாத்ர்யத்வயோரஸம்ப⁴வாத் ஆப்யத்வம் ஸம்ஸ்கார்யத்வம் வா க³தி: ஸ்யாத் । தத்ர தாவத³ர்த²த: (ஆத்மந: ? ) ப்ரதீதிதஶ்சாவாப்தி: அநாதி³ஸித்³தா⁴ஸம்ஸ்கார்யஸ்ய சோபயோகா³பா⁴வ உக்த: । அதோ நிஷ்கர்மகம் விஜ்ஞாநம் ந விதா⁴தும் ஶக்யத இத்யாஹ -
ஏவம் தர்ஹீதி ।
அவிவக்ஷிதார்தா² அப்ரமாணபூ⁴தா இத்யர்த²: ।
யத்ர புந: கர்மேத்யத்ர கர்மஸமவாய்யத்³ருஷ்டாபி⁴தா⁴நேந கர்மபர்யவஸிதப்ரத்யய: க்ரியாயாம் நியோக³ம் ந போ³த⁴யதீத்யுக்தம் பரிஹரதி -
கர்மாபி⁴தா⁴யிநோ(அ)பீதி ।
ஸம்ப்ரத்யயாதி³தி ।
ப்ரதீதேரித்யர்த²: । நியோக்த்ருத்வம் நியோக³போ³த⁴கத்வமித்யர்த²: ।
ப்ரயோஜநாபா⁴வாதி³தி ।
த்³ரவ்யபரத்வே ஆத்மநி க்ரியாஜந்யாதிஶயாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
அவித்³யோச்சே²த³ரூபஸம்ஸ்காரஸ்யாந்யத்ர விநியோகோ³ நாஸ்தீத்யாஶங்க்ய ஸம்ஸாரஹேதூச்சே²த³ரூபஸம்ஸ்காரத்வாதே³வ புருஷார்த²த்வாத் நாந்யத்ர விநியோகா³பேக்ஷா இத்யாஹ -
அவித்³யா ச ஸம்ஸாரஹேதுபூ⁴தா இதி ।