நந்வாத்மநோ தே³ஹாதி³பி⁴ராத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி மாஸ்து, ஸ்வதஶ்சேதநதயா ப்ரமாத்ருத்வோபபத்தே: । ந ச ஸுஷுப்தௌ ப்ரமாத்ருத்வாபத்தி: கரணோபரமாதி³தி தத்ராஹ -
ந சைதஸ்மிந்நிதி ।
ப்ரமாஶ்ரயத்வம் ஹி ப்ரமாத்ருத்வம் । ப்ரமா யதி³ நித்யசிந்மாத்ரம் தர்ஹ்யாஶ்ரயத்வாயோக³: கரணவையர்த்²யம் ச । யதி³ வ்ருத்திமாத்ரம் , ஜக³தா³ந்த்⁴யப்ரஸங்க³:, வ்ருத்தேர்ஜட³த்வாத் । அதோ வ்ருத்தீத்³தோ⁴ போ³த⁴: ப்ரமா, ததா³ஶ்ரயத்வமஸங்க³ஸ்யாத்மநோ வ்ருத்திமந்மநஸ்தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸம் விநா ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: । தே³ஹாத்⁴யாஸே, தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸே சாஸதீத்யக்ஷரார்த²: ।
தர்ஹ்யாத்மந: ப்ரமாத்ருத்வம் மாஸ்து இதி வத³ந்தம் ப்ரத்யாஹ -
ந சேதி ।
தஸ்மாதா³த்மந: ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரார்த²மத்⁴யாஸோ(அ)ங்கீ³கர்தவ்ய இத்யநுமாநார்தா²பத்த்யோ: ப²லமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ப்ரமாணஸத்த்வாதி³த்யர்த²: ।
யத்³வா ப்ரமாணப்ரஶ்நம் ஸமாதா⁴யாக்ஷேபம் பரிஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
அஹமித்யத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரமாத்ரந்தர்க³தத்வேநாதோ³ஷத்வாத் , அவித்³யாவதா³ஶ்ரயாண்யபி ப்ரமாணாந்யேவேதி யோஜநா । ஸதி ப்ரமாதரி பஶ்சாத்³ப⁴வந் தோ³ஷ இத்யுச்யதே, யதா² காசாதி³: । அவித்³யா து ப்ரமாத்ரந்தர்க³தத்வாந்ந தோ³ஷ:, யேந ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமப்ராமாண்யம் ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: ।
நநு யது³க்தமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் வ்யவஹாரோ(அ)த்⁴யாஸகார்ய இதி, தத³யுக்தம் விது³ஷாமத்⁴யாஸாபா⁴வே(அ)பி வ்யவஹாரத்³ருஷ்டேரித்யத ஆஹ -
பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சேதி ।
சஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²:, கிம் வித்³வத்த்வம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸாக்ஷாத்கார: உத யௌக்திகமாத்மாநாத்மபே⁴த³ஜ்ஞாநம் । ஆத்³யே பா³தி⁴தாத்⁴யாஸாநுவ்ருத்த்யா வ்யவஹார இதி ஸமந்வயஸூத்ரே வக்ஷ்யதே । த்³விதீயே பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷப்⁴ராந்த்யநிவர்தகத்வாத் , விவேகிநாமபி வ்யவஹாரகாலே பஶ்வாதி³பி⁴ரவிஶேஷாத் அத்⁴யாஸவத்த்வேந துல்யத்வாத்³வ்யவஹாரோ(அ)த்⁴யாஸகார்ய இதி யுக்தமித்யர்த²: । அத்ராயம் ப்ரயோக³: விவேகிநோ(அ)த்⁴யாஸவந்த:, வ்யவஹாரவத்த்வாத் , பஶ்வாதி³வதி³தி ।
தத்ர ஸங்க்³ரஹவாக்யம் வ்யாகுர்வந் த்³ருஷ்டாந்தே ஹேதும் ஸ்பு²டயதி -
யதா²ஹீதி ।
விஜ்ஞாநஸ்யாநுகூலத்வம் ப்ரதிகூலத்வம் சேஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நகோ³சரத்வம் , ததே³வோதா³ஹரதி -
யதே²தி ।
அயம் த³ண்டோ³ மத³நிஷ்டஸாத⁴நம் , த³ண்ட³த்வாத் , அநுபூ⁴தத³ண்ட³வத் , இத³ம் த்ருணமிஷ்டஸாத⁴நம் அநுபூ⁴தஜாதீயத்வாத் , அநுபூ⁴தத்ருணவதி³த்யநுமாய வ்யவஹரந்தீத்யர்த²: ।
அது⁴நா ஹேதோ: பக்ஷத⁴ர்மதாமாஹ -
ஏவமிதி ।
வ்யுத்பந்நசித்தா அபீத்யந்வய: । விவேகிநோ(அ)பீத்யர்த²: ।
ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
அநுப⁴வப³லாதி³த்யர்த²: ।
ஸமாந இதி ।
அத்⁴யாஸகார்யத்வேந துல்ய இத்யர்த²: ।
வ்ருத்திமாத்ரமிதி ।
அந்த:கரணபரிணாமவிஶேஷமாத்ரமித்யர்த²: ।
ஜக³தா³ந்த்⁴யேதி ।
ஜக³த: வ்யவஹாரவிஷயத்வப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।
ப்ரமா நாம வ்ருத்திஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதசித்³ரூபா வா சித்ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதவ்ருத்திர்வா ஆஹோஸ்வித்³விஶிஷ்டா வேதி விகல்ப்ய ப்ரத²மத்³விதீயௌ நிரஸ்ய த்ருதீயமங்கீ³கரோதி -
அதோ வ்ருத்தீத்³த⁴ இதி ।
வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தோ வ்ருத்தீத்³த⁴ இத்யர்த²: । வ்ருத்திமதோ மநஸ: யத்தாதா³த்ம்யம் ஸத்தைக்யரூபம் தஸ்யாத்⁴யாஸம் விநேத்யர்த²: । வ்ருத்திரூபவிஶேஷணாம்ஶே சாத்⁴யாஸ: த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸம் விநா ந ஸம்ப⁴வதி, ததா² ச த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாபா⁴வேநோப⁴யத்ர த⁴ர்மாத்⁴யாஸாபா⁴வே வ்ருத்திவிஶிஷ்டபோ³த⁴ரூபப்ரமாஶ்ரயத்வம் நேதி ப²லிதார்த²: ।
’ஏதஸ்மிந் ஸர்வஸ்மிந்நஸதீதி’ பா⁴ஷ்யஸ்ய மநஸ்தாதா³த்ம்யாத்³யத்⁴யாஸாபா⁴வரூபதாத்பர்யார்தோ² உக்த: ஸம்ப்ரதி ஶப்³தோ³க்தார்த²மாஹ –
தே³ஹாதீ³தி ।
தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸே ச தே³ஹத⁴ர்மஸ்யேந்த்³ரியாதே³ரத்⁴யாஸே சேத்யர்த²: ।
ப்ரத்யாஹேதி ।
திரஸ்கரோதீத்யர்த²: । ப்ரமாதாரமந்தரா ஹ்யசேதநேந்த்³ரியாதி³வ்யவஹாரோ நோபபத்³யத இதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: ।
அர்தா²பத்திஶப்³தோ³ வ்யாக்²யாத: தச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் கத²யந் பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –
அஹமிதீதி ।
அத்⁴யாஸம் விநா ப்ரமாத்ருத்வாயோகா³த்தத³ந்தர்க³தத்வமத்⁴யாஸஸ்யேதி பா⁴வ: ।
பூர்வஸ்தி²தமேவகாரமுத்தரபதே³நாந்வேதி –
ப்ரமாணாந்யேவேதீதி ।
நநு சைதந்யாத்³விதீயாவபா⁴ஸம் ப்ரதி ப்ரமாத்ரந்தர்க³தஸ்யாவித்³யாத்⁴யாஸஸ்ய தோ³ஷத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்கத²மதோ³ஷத்வமித்யத ஆஹ –
ஸதி ப்ரமாதரீதி ।
யதா² சக்ஷுர்நிஷ்ட²காசகாமலதி³: பஶ்சாத்³ப⁴வந் தோ³ஷ: ததா² அவித்³யா து ப்ரமாத்ரந்தர்க³தத்வாந்ந தோ³ஷ இத்யந்வய: । பூர்வஸ்மாத்³வைஷம்யத்³யோதகஸ்துஶப்³த³: । ப்ரமாகாரணீபூ⁴தே ப்ரமாதரி ஸதி பஶ்சாத்³ப⁴வந் தத³கரணீபூ⁴தோ ய: ஸ தோ³ஷ இத்யுச்யதே யதா² காசாதி³: பீதப்ரமாம் ப்ரத்யகாரணத்வாத் அவித்³யாத்மகாத்⁴யாஸஸ்து ப்ரமாத்ரந்தர்க³ததயா ப்ரமாம் ப்ரதி காரணத்வாந்ந தோ³ஷ இத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । அகாரணத்வேந யோ(அ)வதிஷ்ட²தே ஸ தோ³ஷ: ஸ ஏவ காரணத்வேநாவதிஷ்ட²தே சேந்ந தோ³ஷோ ப⁴வதி ததா² சாவித்³யாத்⁴யாஸஸ்து சைதந்யாத்³விதீயாவபா⁴ஸம் ப்ரத்யகாரணத்வாத்³தோ³ஷ: ந த்³வைதாவபா⁴ஸம் ப்ரதி தத்ர காரணத்வாத்தத்³யதா² காசாதி³ரகாரணத்வாச்சக்ஷுராதி³தோ³ஷோபி ஸந் ததா²வித⁴பாபாத்³ருஷ்டமநுமாபயந் தத்ர காரணத்வாந்ந தோ³ஷஸ்தத்³வதி³தி ।
ஸாக்ஷாத்கார இதி ।
அபரோக்ஷாநுப⁴வ இத்யர்த²: ।
யௌக்திகமிதி ।
யுக்திஜந்யமித்யர்த²: । அநுமாநாதி³ஜந்யமிதி யாவத் ।
ஆத்மேதி ।
ஆத்மா ஹ்யநாத்மபி⁴ந்ந இதி பரோக்ஷாஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।
பா³தி⁴தேதி ।
அபரோக்ஷஜ்ஞாநேந பா³தி⁴த: அபா⁴ஸீக்ருத: அத்⁴யாஸ: பா³தி⁴தாத்⁴யாஸ: தஸ்யாநுவ்ருத்த்யேத்யர்த²: ।
அபரோக்ஷஜ்ஞாநவதாம் வ்யவஹாரகாரணீபூ⁴தாத்⁴யாஸஸ்ய பா³தி⁴தத்வம் குத்ர ப்ரதிபாத்³யத இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ –
ஸமந்வய இதி ।
த்³விதீயவர்ணக இதி ஶேஷ: । ததா² சாவரணே நிவ்ருத்தேபி பீத: ஶங்க²: இதி யத் வாஸநாத்மகவிக்ஷேபஶக்த்யம்ஶாநுவ்ருத்தேர்ஜீவந்முக்தாநாம் வஸிஷ்டா²தீ³நாம் வ்யவஹாரோப்யத்⁴யாஸஜந்ய ஏவ பரந்து ததீ³யாத்⁴யாஸஸ்ய பா³தி⁴தத்வாந்ந தத்காரணவ்யவஹாரஸ்ய ப³ந்த⁴ஹேதுத்வமிதி பா⁴வ: ।
பரோக்ஷேதி ।
பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யாஹமித்யபரோக்ஷாத்⁴யாஸாநிவர்தகத்வாத்³வ்யவஹாரவதாம் தேஷாமத்⁴யாஸாபா⁴வோ வக்தும் ந ஶக்யத இதி பா⁴வ: ।
பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாதி³தி வாக்யஸ்யாந்வயபூர்வகமர்த²ம் பரிஷ்கரோதி –
விவேகிநாமபீதி ।
பரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமபரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமித்யர்த²: ।
அத்⁴யாஸவத்த்வேநேதி ।
பா³தி⁴தத்வாபா³தி⁴தத்வவிஶேஷே(அ)ப்யத்⁴யாஸவத்த்வேந துல்யத்வாதி³த்யர்த²: ।
உக்தமிதி ।
’உச்யதே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே உக்தமித்யர்த²: ।
அநுபூ⁴தத்ருணேதி ।
அநுபூ⁴தத்ருணநிஷ்ட²த்ருணத்வவத்த்வாதி³த்யர்த²: ।
விவேகிநோபீதி ।
அயம் புருஷோ மத³நிஷ்ட²ஸாத⁴நம் ப³லவத்த்வே ஸதி க்ரூரத்³ருஷ்டிமத்த்வாத்தஸ்மிந்ஸத்யாக்ரோஶவத்த்வாத்³வா தஸ்மிந்ஸதி க²ட்³கோ³த்³யதகரத்வாத்³வா அநுபூ⁴தபுருஷவதி³த்யநுமாய விவேகிநோபி நிவர்தந்தே । ஏவம் க்ரூரத்³ருஷ்ட்யாதி³ராஹித்யவிஶிஷ்டஸத்³கு³ணத்வாதி³ஹேதுநா சேஷ்டாஸாத⁴த்வமநுமாய தத்³விபரீதாந் ப்ரதி ப்ரவர்தந்த இதி பா⁴வ: ।