நந்வஸ்மாகம் ப்ரவ்ருத்திரத்⁴யாஸாதி³தி ந பஶ்வாத³யோ ப்³ருவந்தி, நாபி பரேஷாமேதத்ப்ரத்யக்ஷம் , அத: ஸாத்⁴யவிகலோ த்³ருஷ்டாந்த இதி நேத்யாஹ -
பஶ்வாதீ³நாம் சேதி ।
தேஷாமாத்மாநாத்மநோர்ஜ்ஞாநமாத்ரமஸ்தி ந விவேக:, உபதே³ஶாபா⁴வாத் । அத: ஸாமக்³ரீஸத்த்வாத³த்⁴யாஸஸ்தேஷாம் ப்ரஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ।
நிக³மயதி -
தத்ஸாமாந்யேதி ।
தை: பஶ்வாதி³பி⁴: ஸாமாந்யம் வ்யவஹாரவத்த்வம் தஸ்ய த³ர்ஶநாத்³விவேகிநாமப்யயம் வ்யவஹார: ஸமாந இதி நிஶ்சீயத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸமாநத்வம் வ்யவஹாரஸ்யாத்⁴யாஸகார்யத்வேநேத்யுக்தம் புரஸ்தாத் ।
தத்ரோக்தாந்வயவ்யதிரேகௌ ஸ்மாரயதி -
தத்கால இதி ।
தஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய கால ஏவ காலோ யஸ்ய ஸ தத்கால: । யதா³ அத்⁴யாஸஸ்ததா³ வ்யவஹார:, தத³பா⁴வே ஸுஷுப்தௌ தத³பா⁴வ இத்யுக்தாந்வயாதி³மாநிதி யாவத் । அதோ வ்யவஹாரலிங்கா³த்³விவேகிநாமபி தே³ஹாதி³ஷ்வஹம்மமாபி⁴மாநோ(அ)ஸ்தீத்யநவத்³யம் ।
நநு லௌகிகவ்யவஹாரஸ்யா(அ)(அ)த்⁴யாஸிகத்வே(அ)பி ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வ்யவஹாரஸ்ய நாத்⁴யாஸஜந்யத்வம் , தஸ்ய தே³ஹாதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநபூர்வகத்வாதி³த்யாஶங்க்ய ஹேதுமங்கீ³கரோதி -
ஶாஸ்த்ரீயே த்விதி ।
தர்ஹி கத²ம் வைதி³ககர்மணோ(அ)த்⁴யாஸஜந்யத்வஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய கிம் தத்ர தே³ஹாந்யாத்மதீ⁴மாத்ரமபேக்ஷிதமுத, ஆத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் , ஆத்³யே தஸ்யாத்⁴யாஸாபா³த⁴கத்வாத்தத்ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -
ததா²பீதி ।
ந த்³விதீய இத்யாஹ -
ந வேதா³ந்தேதி ।
க்ஷுத்பிபாஸாதி³க்³ரஸ்தோ ஜாதிவிஶேஷவாநஹம் ஸம்ஸாரீதி ஜ்ஞாநம் கர்மண்யபேக்ஷிதம் ந தத்³விபரீதாத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் , அநுபயோகா³த்ப்ரவ்ருத்திபா³தா⁴ச்சேத்யர்த²: ।
ஶாஸ்த்ரீயகர்மணோ(அ)த்⁴யாஸஜந்யத்வம் நிக³மயதி -
ப்ராக்ச ததே²தி(ப்ராக்சேதி)* ।
அத்⁴யாஸே ஆக³மம் ப்ரமாணயதி -
ததா² ஹீதி ।
யதா² ப்ரத்யக்ஷாநுமாநார்தா²பத்தயோ(அ)த்⁴யாஸே ப்ரமாணம் ததா²க³மோ(அ)பீத்யர்த²: । ‘ப்³ராஹ்மணோ யஜேத’, ‘ந ஹ வை ஸ்நாத்வா பி⁴க்ஷேத’, ‘அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீத’, ‘க்ருஷ்ணகேஶோ(அ)க்³நீநாத³தீ⁴த’ இத்யாக³மோ ப்³ராஹ்மணாதி³பதை³ரதி⁴காரிணம் வர்ணாத்³யபி⁴மாநிநமநுவத³ந்நத்⁴யாஸம் க³மயதீதி பா⁴வ: ।
ஏவமத்⁴யாஸே ப்ரமாணஸித்³தே⁴(அ)பி கஸ்ய குத்ராத்⁴யாஸ இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் தமுதா³ஹர்தும் லக்ஷணம் ஸ்மாரயதி -
அத்⁴யாஸோ நாமேதி ।
உதா³ஹரதி -
தத்³யதே²தி ।
தல்லக்ஷணம் யதா² ஸ்பஷ்டம் ப⁴வதி ததோ²தா³ஹ்ரியத இத்யர்த²: । ஸ்வதே³ஹாத்³பே⁴தே³ந ப்ரத்யக்ஷா: புத்ராத³யோ பா³ஹ்யா: தத்³த⁴ர்மாந்ஸாகல்யாதீ³ந்தே³ஹவிஶிஷ்டாத்மந்யத்⁴யஸ்யதி, தத்³த⁴ர்மஜ்ஞாநாத்ஸ்வஸ்மிம்ஸ்தத்துல்யத⁴ர்மாநத்⁴யஸ்யதீத்யர்த²: । பே⁴தா³பரோக்ஷஜ்ஞாநே தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸாயோகா³த் , அந்யதா²க்²யாத்யநங்கீ³காராச்சேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
தே³ஹேந்த்³ரியத⁴ர்மாந்மநோவிஶிஷ்டாத்மந்யத்⁴யஸ்யதீத்யாஹ -
ததே²தி ।
க்ருஶத்வாதி³த⁴ர்மவதோ தே³ஹாதே³ராத்மநி தாதா³த்ம்யேந கல்பிதத்வாத்தத்³த⁴ர்மா: ஸாக்ஷாதா³த்மந்யத்⁴யஸ்தா இதி மந்தவ்யம் ।
ஏதத்ப்ரத்யக்ஷமிதி ।
அத்⁴யாஸவத்த்வமேதச்ச²ப்³தா³ர்த²:, பஶ்வாதி³நிஷ்டா²த்⁴யாஸ: பரப்ரத்யக்ஷவிஷயோ ந ப⁴வதீதி பா⁴வ: । ஸாத்⁴யவிகல: ஸாத்⁴யரஹித இத்யர்த²: ।
தேஷாமாத்மேதி ।
அஹமிதி ஸாமாந்யாத்மகம் ஜ்ஞாநமஸ்தீத³ம் சேதநமித³மசேதநமித³ம் மதீ³யமித்யாதி³ஜ்ஞாநம் சாஸ்தி பஶ்வாதீ³நாமிதி பா⁴வ: ।
மாத்ரபத³வ்யாவர்த்யமாஹ –
ந விவேக இதி ।
ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶாபா⁴வாத³ஹம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விலக்ஷண இதி விவேகரூபவைலக்ஷண்யஜ்ஞாநம் து நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।
நநு ஶங்காயா: க: பரிஹார இத்யத ஆஹ –
அத இதி ।
பூர்வோக்ததோ³ஷஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரஸ்வரூபஸாமக்³ரீரூபலிங்கா³த் பஶ்வாதீ³நாமத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீத்யநுமீயத இதி ந ஸத்⁴யவைகல்யமிதி பா⁴வ: ।
நிக³மயதீதி ।
பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாதி³தி ஸங்க்³ரஹவாக்யே தாத்பர்யேணோக்தம் விவேகிநாம் வ்யவஹாரஸ்யாத்⁴யாஸகார்யத்வமுபஸம்ஹரதீத்யர்த²: ।
தைரிதி –
ஸஹார்தே² த்ருதீயா । வ்யவஹாரவத்த்வம் வ்யவஹாரவத்த்வஸமாநத⁴ர்ம இத்யர்த²: । தஸ்ய வ்யவஹாரவத்த்வஸ்யேத்யர்த²: । த³ர்ஶநாத் ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।
விவேகிநாமிதி ।
பரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமபரோக்ஷஜ்ஞாநிநாம் சேத்யர்த²: । யாத்³ருஶ: பஶ்வாதீ³நாம் வ்யவஹார: ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணேந த்³ருஶ்யதே விவேகிநாமபி தாத்³ருஶோ வ்யவஹார: ப்ரத்யக்ஷேண த்³ருஶ்யதே ததா² ச பஶ்வாதி³பி⁴ஸ்ஸஹ வ்யவஹாரவத்த்வரூபஸமாநத⁴ர்மவத்த்வேந தத்துல்யாநாம் விவேகிநாம் பும்ஸாம் வ்யவஹாரோப்யத்⁴யாஸகார்யத்வரூபஸமாநத⁴ர்மேண பஶ்வாதி³வ்யவஹாரதுல்ய இதி நிஶ்சீயத இதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: । அத்ராயம் ப்ரயோக³: விவேகிநாம் வ்யவஹார: ததீ³யாத்⁴யாஸகார்ய: தத³த்⁴யாஸாந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரித்வாத்பஶ்வாதி³வ்யவஹாரவதி³தி ।
உக்தம் புரஸ்தாதி³தி ।
’அத: ஸமாந: பஶ்வாதி³பி⁴: புருஷாணாமி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே பூர்வமுக்தமித்யர்த²: ।
தத்ரேதி ।
உக்தஸாம்ய இத்யர்த²: ।
உக்தேதி ।
’உச்யதே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸர இதி ஶேஷ: ।
பரமப்ரக்ருதமநுமாநேநோக்தமத்⁴யாஸவத்த்வமுபஸம்ஹரதி –
அத இதி ।
ததா² ச க்ருத்ஸ்நலௌகிகவ்யவஹாரஸ்யாத்⁴யாஸகார்யத்வம் ஸாதி⁴தமிதி ஸ்தி²தம் ।
தஸ்ய தே³ஹேதி ।
கர்மகர்து: தே³ஹாதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநாபா⁴வே கர்மணி ப்ரவ்ருத்திரேவ ந ஸ்யாத³த: ப²லபோ⁴க்தா தே³ஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தீதி ஜ்ஞாநம் கர்மஹேதுரிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।
பா⁴ஷ்யே
யத்³யபி பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீதி ।
பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ ஆத்மந: பரலோகஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴மவிதி³த்வா நாதி⁴க்ரயத இத்யந்வய: । அபேதப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³பே⁴த³ம் ப்ரபஞ்சஶூந்யமேகரஸமித்யர்த²: ।
ப்ராக் ச ததா²த்மபூ⁴தவிஜ்ஞாநாதி³தி ।
தத்த்வமஸீதி வாக்யார்த²ஜ்ஞாநாத்ப்ராகி³த்யர்த²: । ப்ரவர்தமாநமிதி । அவித்³யாக்ருதமஹமுல்லேக²மந்தரம் ஸம்ஸாரமாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தமாநமித்யர்த²: ।
அதஸ்மிம்ஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ரிதி ।
அதஸ்மிந் அயுஷ்மத³ர்தே² அநித³ஞ்சிதி தத்³பு³த்³தி⁴: யுஷ்மத³ர்தா²வபா⁴ஸ இத்யர்த²: ।
வ்யாக்²யாநே வைதி³ககர்மண: தே³ஹோஹமித்யத்⁴யாஸஜந்யத்வாபா⁴வே(அ)பி க்ஷுத்பிபாஸாதி³க்³ரஸ்தோ ஜாதிவிஶேஷவாநஹம் ஸம்ஸாரீத்யத்⁴யாஸஜந்யத்வமஸ்தீதி ஸித்³தா⁴ந்தயிதும் பூர்வோக்தம் ஹேதும் விகல்ப்ய க²ண்ட³யதி –
கிம் தத்ரேத்யாதி³நா ।
தத்ர வைதி³ககர்மணீத்யர்த²: ।
அத்⁴யாஸாபா³த⁴கத்வாதி³தி ।
க்ஷுத்பிபாஸாதி³க்³ரஸ்த இத்யாத்³யத்⁴யாஸாபா³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: ।
ததா²பீத்யக்ஷரத்ரயேணைவ ப்ரத²மபக்ஷோக்தபரிஹாரோ ஜ்ஞாப்யத இதி பா⁴ஷ்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகர்தும் த்³விதீயபக்ஷநிராஸபரத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –
ந த்³விதீய இதி ।
வர்ணாஶ்ரமவயோவஸ்தா²த்⁴யாஸாநாம் சதுர்ணாம் க்ரமேணோதா³ஹரணம் ப்ரதிபாத³யதி -
ப்³ராஹ்மணோ யஜேதேதி ।
யத்³யபி ’அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீதே’த்யநேந வயோத்⁴யாஸோ வர்ணாத்⁴யாஸஶ்ச ப்ரதிபாத்³யதே ததா²பி ப்³ராஹ்மணோ யஜேதேதி வர்ணாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ருத²கு³தா³ஹரணம் ஸ்பஷ்டார்த²ம் ।
அத்⁴யாஸமிதி ।
சேதநாசேதநயோரைக்யாவபா⁴ஸரூபமத்⁴யாஸமித்யர்த²: । ஏவமத்⁴யாஸே ப்ரமாணஸித்³தே⁴(அ)பி லக்ஷணம் ஸ்மாரயத்யநுவத³தீதி யோஜநா ।
நநு புந: கிமர்த²முக்தலக்ஷணாநுவாத³ இத்யத ஆஹ –
கஸ்யேதி ।
ஜிஜ்ஞாஸாயாமிதி ।
விஶேஷஜிஜ்ஞாஸாயாமித்யர்த²: ।
தமுதா³ஹர்துமிதி ।
அத்⁴யாஸஸ்வரூபமுதா³ஹ்ருத்ய விவேகதோ த³ர்ஶயிதுமித்யர்த²: । ’ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ரே’த்யாதி³நா ’அந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸதாம் ந வ்யபி⁴சரதீ’த்யந்தேந பா⁴ஷ்யேணாதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யவிவாதே³பி பரத்ர பரஸ்யாவபா⁴ஸரூபாத்⁴யாஸலக்ஷணம் ஸர்வஸம்மதமிதி பரிஷ்க்ருதம் , தேந லக்ஷணேந லக்ஷிதஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய குத்ர கஸ்யாத்⁴யாஸ இதி விஶேஷோதா³ஹரணஜிஜ்ஞாஸாயாமஸ்மத³ர்தே² ஆத்மநி யுஷ்மத³ர்த²ஸ்யாநாத்மந: தத்³விபர்யயேண சாத்⁴யாஸ இதி விவிச்ய த³ர்ஶநாய பரத்ர பராவபா⁴ஸலக்ஷணமநுவத³தீதி பா⁴வ: । ’யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³லோகவ்யவஹார’ இத்யந்தபா⁴ஷ்யேணாக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாமாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸஸ்ய விவேகத: ப்ரத³ர்ஶநமப்யுக்தமேவாத: புநருக்தமிதி யதி³ ப்ரதீயேத ததா³ விஸ்தரேணாத்ர ப்ரதிபாத்³யாத்⁴யாஸ ஏவ ஸித்³த⁴வத்க்ருத்வா தத்ர ஸங்க்³ரஹேண விஷயாதி³ஸித்³த்⁴யர்த²மநூத்³யத இதி யது³க்தம் தந்ந விஸ்மர்தவ்யம் ।
ப்ரதீகமாதா³ய தச்ச²ப்³த³ஸ்யார்த²மாஹ –
தல்லக்ஷணமிதி ।
’தமேதமவித்³யாக்²யமாத்மாநாத்மநோரிதரேதராத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்யே’த்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ப்ரத்யக்ஷத்வேந த³ர்ஶிதாத்⁴யாஸஸ்வரூபமித்யர்த²: ।
யதா² ஸ்பஷ்டம் ப⁴வதீதி ।
தே³ஹேந்த்³ரியமநோபே⁴தே³ந பி⁴ந்நாநாமநாத்மநாம் தத்³த⁴ர்மாணாம் சாத்மதத்³த⁴ர்மாணாம் சாத்⁴யாஸஸ்ய விப⁴ஜ்ய த³ர்ஶநேந யதா²நுப⁴வாநுரூட⁴ம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ஸாகல்யாதீ³நிதி ।
ஸாகல்யம் நாம பூஜாதி³ஸகலத⁴ர்மவிஶிஷ்டத்வம் , வைகல்யம் து தத்³ராஹித்யம் பா⁴ஷ்யஸ்தா²தி³ஶப்³தா³ர்த²: । தே³ஹவிஶிஷ்டத்வம் தே³ஹதாதா³த்ம்யாபந்நத்வம் ।
நநு தத்³த⁴ர்மாணாமேவாத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்து கிம் தத்துல்யத⁴ர்மாணாமத்⁴யாஸ இத்யத ஆஹ –
பே⁴தே³தி ।
புத்ரோ மத்³பி⁴ந்ந இதி பே⁴தா³பரோக்ஷஜ்ஞாந இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –
அந்யதே²தி ।
பா⁴ஷ்யேணாப்ரதிபாதி³தம் த⁴ர்மிணோர்தே³ஹேந்த்³ரியயோரத்⁴யாஸம் ஜ்ஞாபயந் தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்ய வைலக்ஷண்யமாஹ –
க்ருஶத்வேதி ।