ಅಜ್ಞಾತೇ ಪ್ರತ್ಯಗ್ರೂಪೇ(ಅಜ್ಞಾತಪ್ರತ್ಯಗ್ರೂಪೇ)* ಸಾಕ್ಷಿಣಿ ಮನೋಧರ್ಮಾಧ್ಯಾಸಮಾಹ -
ತಥಾಂತಃಕರಣೇತಿ ।
ಧರ್ಮಾಧ್ಯಾಸಮುಕ್ತ್ವಾ ತದ್ವದೇವ ಧರ್ಮ್ಯಧ್ಯಾಸಮಾಹ -
ಏವಮಿತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಂ ಸಾಕ್ಷಿಣ್ಯಭೇದೇನಾಧ್ಯಸ್ಯ ತದ್ಧರ್ಮಾನ್ ಕಾಮಾದೀನಧ್ಯಸ್ಯತೀತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಸ್ವಪ್ರಚಾರಾ ಮನೋವೃತ್ತಯಃ । ಪ್ರತಿ - ಪ್ರಾತಿಲೋಮ್ಯೇನಾಸಜ್ಜಡದುಃಖಾತ್ಮಕಾಹಂಕಾರಾದಿವಿಲಕ್ಷಣತಯಾ ಸಚ್ಚಿತ್ಸುಖಾತ್ಮಕತ್ವೇನಾಂಚತಿ ಪ್ರಕಾಶತ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ ।
ಏವಮಾತ್ಮನ್ಯನಾತ್ಮತದ್ಧರ್ಮಾಧ್ಯಾಸಮುದಾಹೃತ್ಯಾನಾತ್ಮನ್ಯಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಸಂಸೃಷ್ಟತ್ವೇನಾಧ್ಯಾಸಮಾಹ -
ತಂಚೇತಿ ।
ಅಹಮಿತ್ಯಧ್ಯಾಸೇ ಚಿದಾತ್ಮನೋ ಭಾನಂ ವಾಚ್ಯಮ್ , ಅನ್ಯಥಾ ಜಗದಾಂಧ್ಯಾಪತ್ತೇಃ । ನ ಚಾನಧ್ಯಸ್ತಸ್ಯಾಧ್ಯಾಸೇ ಭಾನಮಸ್ತಿ । ತಸ್ಮಾದ್ರಜತಾದಾವಿದಮ ಇವಾತ್ಮನಃ ಸಂಸರ್ಗಾಧ್ಯಾಸ ಏಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ತದ್ವಿಪರ್ಯಯೇಣೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಧ್ಯಸ್ತಸ್ಯ ಜಡಸ್ಯ ವಿಪರ್ಯಯೋಽಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಮ್ , ಚೈತನ್ಯಂ ಚ ತದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರಾಜ್ಞಾನೇ ಕೇವಲಾತ್ಮನಃ(ಕೇವಲಾತ್ಮನಾ)* ಸಂಸರ್ಗಃ, ಮನಸ್ಯಜ್ಞಾನೋಪಹಿತಸ್ಯ ದೇಹಾದೌ ಮನ ಉಪಹಿತಸ್ಯೇತಿ ವಿಶೇಷಃ । ಏವಮಾತ್ಮನಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾದ್ಯಧ್ಯಾಸಾತ್ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಲಾಭಃ, ಬುದ್ಧ್ಯಾದೌ ಚಾತ್ಮಾಧ್ಯಾಸಾಚ್ಚೈತನ್ಯಲಾಭ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ವರ್ಣಿತಾಧ್ಯಾಸಮುಪಸಂಹರತಿ -
ಏವಮಯಮಿತಿ ।
ಅನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾತ್ಮಕತಯಾ ಕಾರ್ಯಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಮ್ । ಅಧ್ಯಾಸಾತ್ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ತತೋಽಧ್ಯಾಸ ಇತಿ । ಪ್ರವಾಹತೋ ನೈಸರ್ಗಿಕತ್ವಮ್ । ಏವಮುಪಾದಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಚೋಕ್ತಂ ಭವತಿ । ಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಧ್ವಂಸಾಭಾವಾದಾನಂತ್ಯಮ್ । ತದುಕ್ತಂ ಭಗವದ್ಗೀತಾಸು ‘ನ ರೂಪಮಸ್ಯೇಹ ತಥೋಪಲಭ್ಯತೇ ನಾಂತೋ ನ ಚಾದಿರ್ನ ಚ ಸಂಪ್ರತಿಷ್ಠಾ’ ಇತಿ ।
ಹೇತುಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ -
ಮಿಥ್ಯೇತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾ ಮಾಯಾ ತಯಾ ಪ್ರತೀಯತ ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಃ ಕಾರ್ಯಪ್ರಪಂಚಃ ತತ್ಪ್ರತೀತಿಶ್ಚೇತ್ಯೇವಂಸ್ವರೂಪ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಮಾಹ -
ಕರ್ತೃತ್ವೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಂ ನಿಗಮಯತಿ -
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೇವಾಧ್ಯಾಸಧರ್ಮಿಗ್ರಾಹಕಂ ಮಾನಮ್ , ಅನುಮಾನಾದಿಕಂ ತು ಸಂಭಾವಾನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೋಪಸಂಹಾರಃ ಕೃತಃ ।
ಏವಮಧ್ಯಾಸಂ ವರ್ಣಯಿತ್ವಾ ತತ್ಸಾಧ್ಯೇ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ದರ್ಶಯತಿ -
ಅಸ್ಯೇತಿ ।
ಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯನರ್ಥಹೇತೋರಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ಸಮೂಲಸ್ಯಾತ್ಯಂತಿಕನಾಶೋ ಮೋಕ್ಷಃ ಸ ಕೇನೇತ್ಯತ ಆಹ -
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಶ್ರವಣಾದಿಭಿರಪ್ರತಿಬಂಧೇನ ಲಾಭಸ್ತಸ್ಯಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಕಾರಣಮಾಹ -
ಸರ್ವ ಇತಿ ।
ಆರಭ್ಯಂತೇ ಅಧಿಕೃತ್ಯ(ಅಧೀತ್ಯ)* ವಿಚಾರ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಚಾರಿತವೇದಾಂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಂ ವಿಷಯಃ, ಮೋಕ್ಷಃ ಫಲಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ । ಅರ್ಥಾತ್ತದ್ವಿಚಾರಾತ್ಮಕಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ತೇ ಏವ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ಇತಿ ಜ್ಞೇಯಮ್ ।
ನನು ವೇದಾಂತೇಷು ಪ್ರಾಣಾದ್ಯುಪಾಸ್ತೀನಾಂ ದರ್ಶನಾದಾತ್ಮೈಕ್ಯಮೇವ(ಭಾನಾದಾತ್ಮೈಕ್ಯಮೇವ)* ತೇಷಾಮರ್ಥ ಇತಿ ಕಥಮಿತ್ಯತ ಆಹ -
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಶರೀರಮೇವ ಶರೀರಕಮ್ , ಕುತ್ಸಿತತ್ವಾತ್ , ತನ್ನಿವಾಸೀ ಶಾರೀರಕೋ ಜೀವಸ್ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವವಿಚಾರೋ ಮೀಮಾಂಸಾ ತಸ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪಾಸ್ತೀನಾಂ ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರ್ಯದ್ವಾರಾತ್ಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತದ್ವಾಕ್ಯಾನಾಮಪಿ ಮಹಾತಾತ್ಪರ್ಯಮೈಕ್ಯೇ ಇತಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ । ಏವಮಧ್ಯಾಸೋಕ್ತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯೇ ವಿರೋಧಾಭಾವೇನ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನವತ್ವಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮಾರಂಭಣೀಯಮಿತಿ ದರ್ಶಿತಮ್ ॥
ಅಜ್ಞಾತ ಇತಿ ।
ಅಹಮಜ್ಞ ಇತ್ಯಜ್ಞಾನವಿಷಯತ್ವಮಜ್ಞಾತತ್ವಮ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಯಾಃ ಕಾಮಾದ್ಯಾಃ ವೃತ್ತಯಃ ಅಸ್ಯೇತಿ ಪ್ರತ್ಯಯೀ ತಥಾ ಚಾಹಂ ಚಾಸೌ ಪ್ರತ್ಯಯೀ ಚಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯೀ ಸ ಚಾಹಂಕಾರಗ್ರಂಥಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯಿನಮಿತಿ ಭಾಷ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ಅಂತಃಕರಣಮಿತಿ ।
ಪ್ರತೀತ್ಯುಪಸರ್ಗಾರ್ಥಕಥನಪೂರ್ವಕಮಂಚತೀತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ಪ್ರಾತಿಲೋಮ್ಯೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವರೂಪೇಣಾಧ್ಯಾಸಾಯೋಗಾತ್ಸಂಸೃಷ್ಟತ್ವೇನೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಸಂಸೃಷ್ಟತ್ವಂ ನಾಮ ತಾದಾತ್ಮ್ಯರೂಪಸಂಬಂಧವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಂ ತಥಾ ಚಾತ್ಮಸಂಬಂಧಸ್ಯಾಧ್ಯಾಸಮಾಹೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ’ತಂ ಚ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಮಿ’ತಿ ಭಾಷ್ಯೇಣಾತ್ಮನೋಽಂತಃಕರಣಾದಿಷು ಅಧ್ಯಾಸೋ ದರ್ಶಿತಸ್ತತ್ಕಥಮಿತರೇತರಾಧ್ಯಾಸೇ ದ್ವಯೋರಧ್ಯಸ್ಯಮಾನತ್ವೇನ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾಪಾತಾತ್ ಕಿಂಚಿದ್ದ್ವಯೋರಧಿಷ್ಠಾನತ್ವದ್ವಯೋರ್ವಿಶೇಷಾವಭಾಸೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಅಹಮಿತ್ಯಧ್ಯಾಸ ಇತಿ ।
ಆಂಧ್ಯಪದಂ ವ್ಯವಹಾರಾವಿಷಯಪರಮ್ ।
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಸವಿಷಯತ್ವೇನಾಧಿಷ್ಠಾನೇ ಸ್ಥಿತಿರಹಿತಸ್ಯ ನಾಧ್ಯಾಸೇ ಭಾನಂ ತದಂಗೀಕಾರೇ ಅನ್ಯಥಾಖ್ಯಾತಿಪ್ರಸಂಗಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ರಜತಾದಾವಿದಂಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ತಾದಾತ್ಮ್ಯರೂಪಸಂಸರ್ಗಾಧ್ಯಾಸೋ ಯಥಾ ತದ್ವದನಾತ್ಮನ್ಯಾತ್ಮನಃ ತಾದಾತ್ಮ್ಯರೂಪಸಂಸರ್ಗಾಧ್ಯಾಸೋಽಂಗೀಕರಣೀಯ ಇತಿ ವಿಭಾವನೀಯಮ್ । ಜಡಸ್ಯೇತಿ ನಿರೂಪಿತತ್ವಂ ಷಷ್ಠ್ಯರ್ಥಃ, ಜಡನಿರೂಪಿತಮಾತ್ಮನಿಷ್ಠಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಂ ಚೇತನತ್ವಂ ಚ ವಿಪರ್ಯಯಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ವಿಪರ್ಯಯೋಧಿಷ್ಠಾನಂ ಚೈತನ್ಯಂ ಚೇತಿ ಪಾಠಾಂತರಮ್ । ಚೈತನ್ಯಂ ಜಡವಿರುದ್ಧಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತ್ಥಂ ಭಾವೇ ತೃತೀಯೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಶೇಷಪೂರ್ತ್ಯಾಂ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ -
ತದಾತ್ಮನೇತಿ ।
ಕಿಂ ಕೇವಲಸ್ಯೈವಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವತ್ರ ಸಂಸರ್ಗಾಧ್ಯಾಸ ಇತ್ಯಾಶಂಕಾಯಾಂ ವಿಶೇಷಮಾಹ –
ತತ್ರಾಜ್ಞಾನ ಇತಿ ।
ಸಂಸರ್ಗ ಏಷ್ಟವ್ಯ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣಾನ್ವಯಃ । ಅನಾದಿರ್ವೃತ್ತ್ಯವಿಷಯಸ್ತಾದಾಮ್ಯರೂಪಾಧ್ಯಾಸಿಕಸಂಬಂಧಃ ಕೇವಲಾತ್ಮನಃ ಸಂಸರ್ಗ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಜ್ಞಾನೋಪಹಿತಸ್ಯಾಜ್ಞಾನೋಪಾಧಿಕಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವೃತ್ತಿವಿಷಯಃ ಸಾದಿರಾಧ್ಯಾಸಿಕತಾದಾತ್ಮ್ಯಸಂಬಂಧಃ ಅಜ್ಞಾನೋಪಹಿತಸ್ಯಾತ್ಮನಃ ಸಂಸರ್ಗ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ದೇಹಾದೌ ಮನ ಉಪಾಧಿಕಸ್ಯಾತ್ಮಾನಃ ಸಾದಿರ್ವೃತ್ತಿವಿಷಯಃ ತಾದಾತ್ಮ್ಯರೂಪಸಂಸರ್ಗ ಏಷ್ಟವ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭಾಷ್ಯಾಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮಾತ್ಮಧರ್ಮಾಧ್ಯಾಸಂ ಸ್ಫೋರಯನ್ ಫಲಿತಮಾಹ –
ಏವಮಾತ್ಮನಿ ವರ್ಣಿತಾಧ್ಯಾಸಮಿತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಃ ಸ್ಪಷ್ಟಾರ್ಥಃ ।
ಅಧ್ಯಾಸಧರ್ಮಿಗ್ರಾಹಕಮಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಸಸ್ವರೂಪಗ್ರಾಹಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಂ ಅಧ್ಯಾಸಂ ವರ್ಣಯಿತ್ವೇತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಃ ಸ್ಪಷ್ಟಾರ್ಥಃ ।
ಕುತ್ಸಿತಂ ಶರೀರಂ ಶರೀರಕಮಿತಿ ವಿಗ್ರಹಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಕನ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ಕುತ್ಸಿತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಶರೀರಕಸ್ಯಾಯಂ ಶಾರೀರಕಮಿತಿ ವಿಗ್ರಹಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಕನ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ತನ್ನಿವಾಸೀತಿ ।
ಶರೀರಾಂತರ್ವರ್ತಿಹೃದಯಪುಂಡರೀಕಮಧ್ಯದಹರಾಕಾಶಸ್ಥಿತತ್ವಾತ್ತನ್ನಿವಾಸೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಥಮವರ್ಣಕಮಿತಿ ।
ಪ್ರಥಮಸೂತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।