భాష్యరత్నప్రభావ్యాఖ్యా
పూర్ణానన్దీయా
 

అథ ద్వితీయవర్ణకమ్

విచారస్య సాక్షాద్విషయా వేదాన్తాః, తేషాం గతార్థత్వాగతార్థత్వాభ్యామారమ్భసన్దేహే కృత్స్నస్య వేదస్య విధిపరత్వాత్ , విధేశ్చ ‘అథాతో ధర్మజిజ్ఞాసా’(జై.సూ. ౧-౧-౧) ఇత్యాదినా పూర్వతన్త్రేణ విచారితత్వాత్ , అవగతార్థా ఎవ వేదాన్తా ఇత్యవ్యవహితవిషయాభావాన్నారమ్భ ఇతి ప్రాప్తే బ్రూతే -

వేదాన్తేతి ।

వేదాన్తవిషయకపూజితవిచారాత్మకశాస్త్రస్య వ్యాఖ్యాతుమిష్టస్య సూత్రసన్దర్భస్యేదం ప్రథమసూత్రమిత్యర్థః । యది విధిరేవ వేదార్థః స్యాత్తదా సర్వజ్ఞో బాదరాయణో బ్రహ్మజిజ్ఞాసాం న బ్రూయాత్ , బ్రహ్మణి మానాభావాత్ । అతో బ్రహ్మణో జిజ్ఞాస్యత్వోక్త్యా కేనాపి తన్త్రేణానవగతబ్రహ్మపరవేదాన్తవిచార ఆరమ్భణీయ ఇతి సూత్రకృద్దర్శయతి । తచ్చ ‘వ్యాచిఖ్యాసితస్య’ ఇతి పదేన భాష్యకారో బభాషే ॥

॥ ఇతి ద్వితీయవర్ణకమ్ ॥

విషయసమ్భవాసమ్భవాభ్యాం అధికరణమారచయితుం పూర్వోక్తం స్మారయతి –

విచారస్యేతి ।

గతార్థత్వేతి ।

శ్రీభగవతా జైమినినా విచారితార్థకత్వం గతార్థత్వమిత్యర్థః ।

విధేశ్చేతి ।

సచ్చిదానన్దాత్మకో జీవస్తత్కృతం కర్మేతి కర్మమాహాత్మ్యం కిం వక్తవ్యమ్ ఇతి కర్మస్తావకత్వేన సర్వేషాం వేదాన్తానామర్థవాదత్వం జీవస్య తు సచ్చిదానన్దాత్మకత్వమవాస్తవం కిన్తు స్తోత్రార్థమిత్యేవం పూర్వతన్త్రవిచార ఎవ విచారితత్వాదవగతార్థా ఎవ వేదాన్తా ఇతి భావః ।

ఫలితమాహ –

ఇత్యవ్యవహితేతి ।

ఇతి పదం హేత్వర్థకమ్ అవ్యవహితస్య పూర్వతన్త్రావిచారితత్వేన బుద్ధిస్థస్య ప్రతిపాద్యస్యాభావాదిత్యర్థః । పూర్వతన్త్రే విచారితత్వాద్వేదాన్తానాం కేనాపి తన్త్రేణావిచారితం సద్బుద్ధివిషయః కిఞ్చిత్ప్రతిపాద్యం వస్తు నాస్తీతి భావః । విచారస్య పూజితత్వం సర్వవిచారాపేక్షయోత్కృష్టత్వమ్ ।

శాస్త్రమేవ విశినష్టి –

సూత్రసన్దర్భస్యేతి ।

సూత్రకర్తుః శ్రీవేదవ్యాసస్య భ్రాన్తిం వారయతి –

సర్వజ్ఞ ఇతి ।

బాదరాయణశబ్దో వ్యాఖ్యాతః । యది విధిరేవ వేదార్థః స్యాత్తదా విధివిచారేణ కృత్స్నవేదవిచారో జాత ఎవేతి వేదాన్తానామర్థవాదత్వేన బ్రహ్మప్రతిపాదకత్వాభావాద్బ్రహ్మణి ప్రమాణాభావేన ప్రథమసూత్రే బ్రహ్మణః జిజ్ఞాస్యత్వోక్తేర్వైయర్థ్యం స్యాదితి భావః ।

అతఃశబ్దార్థం కథయన్ఫలితమాహ –

అత ఇతి ।

అనవగతమ్ అవిచారితత్వేనాజ్ఞాతం యద్బ్రహ్మ తదేవ పరం ప్రధానం యస్య వేదాన్తస్య స బ్రహ్మపరః స చాసౌ వేదాన్తశ్చ తస్య విచార ఇతి విగ్రహః ।

స్వోక్తేఽర్థే శ్రీభాష్యకారసమ్మతిమాహ -

తచ్చేతి ।

ఆరమ్భణీయత్వమిత్యర్థః ।