கத²ம் புநரோங்காரநிர்ணய ஆத்மதத்த்வப்ரதிபத்த்யுபாயத்வம் ப்ரதிபத்³யத இதி, உச்யதே — ‘ஓமித்யேதத்’ (க. உ. 1 । 2 । 15) ‘ஏததா³லம்ப³நம்’ (க. உ. 1 । 2 । 17) ‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ங்கார: । தஸ்மாத்³வித்³வாநேதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’ (ப்ர. உ. 5 । 2) ‘ஓமித்யாத்மாநம் யுஞ்ஜீத’ (நா. 79) ‘ஓமிதி ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 1 । 8 । 1) ‘ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 2 । 23 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ரஜ்ஜ்வாதி³ரிவ ஸர்பாதி³விகல்பஸ்யாஸ்பத³மத்³வய ஆத்மா பரமார்த²த: ஸந்ப்ராணாதி³விகல்பஸ்யாஸ்பத³ம் யதா², ததா² ஸர்வோ(அ)பி வாக்ப்ரபஞ்ச: ப்ராணாத்³யாத்மவிகல்பவிஷய ஓங்கார ஏவ । ஸ சாத்மஸ்வரூபமேவ, தத³பி⁴தா⁴யகத்வாத் । ஓங்காரவிகாரஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஶ்ச ஸர்வ: ப்ராணாதி³ராத்மவிகல்ப: அபி⁴தா⁴நவ்யதிரேகேண நாஸ்தி ; ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘தத³ஸ்யேத³ம் வாசா தந்த்யா நாமபி⁴ர்தா³மபி⁴: ஸர்வம் ஸிதம் , ஸர்வம் ஹீத³ம் நாமநி’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 6) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத ஆஹ — ஓமித்யேதத³க்ஷரமித³ம் ஸர்வமிதி । யதி³த³ம் அர்த²ஜாதமபி⁴தே⁴யபூ⁴தம் , தஸ்ய அபி⁴தா⁴நாவ்யதிரேகாத் , அபி⁴தா⁴நபே⁴த³ஸ்ய ச ஓங்காராவ்யதிரேகாத் ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம் । பரம் ச ப்³ரஹ்ம அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யோபாயபூர்வகமவக³ம்யத இத்யோங்கார ஏவ । தஸ்ய ஏதஸ்ய பராபரப்³ரஹ்மரூபஸ்யாக்ஷரஸ்ய ஓமித்யேதஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் , ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயத்வாத்³ப்³ரஹ்மஸமீபதயா விஸ்பஷ்டம் ப்ரகத²நமுபவ்யாக்²யாநம் ; ப்ரஸ்துதம் வேதி³தவ்யமிதி வாக்யஶேஷ: । பூ⁴தம் ப⁴வத் ப⁴விஷ்யத் இதி காலத்ரயபரிச்சே²த்³யம் யத் , தத³பி ஓங்கார ஏவ, உக்தந்யாயத: । யச்ச அந்யத் த்ரிகாலாதீதம் கார்யாதி⁴க³ம்யம் காலாபரிச்சே²த்³யமவ்யாக்ருதாதி³, தத³பி ஓங்கார ஏவ ॥

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வே(அ)பி அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ: க்ருத: ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமித³ம் ஸர்வம்’ இத்யாதி³ । அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய புநரபி⁴தே⁴யப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ: அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வப்ரதிபத்த்யர்த²: । இதரதா² ஹி அபி⁴தா⁴நதந்த்ராபி⁴தே⁴யப்ரதிபத்திரிதி அபி⁴தே⁴யஸ்யாபி⁴தா⁴நத்வம் கௌ³ணமித்யாஶங்கா ஸ்யாத் । ஏகத்வப்ரதிபத்தேஶ்ச ப்ரயோஜநமபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோ: — ஏகேநைவ ப்ரயத்நேந யுக³பத்ப்ரவிலாபயம்ஸ்தத்³விலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யேதேதி । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘பாதா³ மாத்ரா மாத்ராஶ்ச பாதா³:’ (மா. உ. 8) இதி । ததா³ஹ — ஸர்வம் ஹ்யேதத்³ப்³ரஹ்மேதி । ஸர்வம் யது³க்தமோங்காரமாத்ரமிதி, ததே³தத் ப்³ரஹ்ம । தச்ச ப்³ரஹ்ம பரோக்ஷாபி⁴ஹிதம் ப்ரத்யக்ஷதோ விஶேஷேண நிர்தி³ஶதி — அயமாத்மா ப்³ரஹ்மேதி । அயம் இதி சதுஷ்பாத்த்வேந ப்ரவிப⁴ஜ்யமாநம் ப்ரத்யகா³த்மதயாபி⁴நயேந நிர்தி³ஶதி அயமாத்மேதி । ஸோ(அ)யமாத்மா ஓங்காராபி⁴தே⁴ய: பராபரத்வேந வ்யவஸ்தி²த: சதுஷ்பாத் கார்ஷாபணவத் , ந கௌ³ரிவ । த்ரயாணாம் விஶ்வாதீ³நாம் பூர்வபூர்வப்ரவிலாபநேந துரீயஸ்ய ப்ரதிபத்திரிதி கரணஸாத⁴ந: பாத³ஶப்³த³: ; துரீயஸ்ய து பத்³யத இதி கர்மஸாத⁴ந: பாத³ஶப்³த³: ॥

கத²ம் சதுஷ்பாத்த்வமித்யாஹ — ஜாக³ரிதஸ்தா²ந இதி । ஜாக³ரிதம் ஸ்தா²நமஸ்யேதி ஜாக³ரிதஸ்தா²ந:, ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ: ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தே விஷயே ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய, ஸ: ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ: ; ப³ஹிர்விஷயேவ ப்ரஜ்ஞா யஸ்யாவித்³யாக்ருதாவபா⁴ஸத இத்யர்த²: । ததா² ஸப்த அங்கா³ந்யஸ்ய ; ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜாஶ்சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹோ ப³ஹுலோ வஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதௌ³’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யக்³நிஹோத்ராஹுதிகல்பநாஶேஷத்வேநாக்³நிர்முக²த்வேநாஹவநீய உக்த இத்யேவம் ஸப்தாங்கா³நி யஸ்ய, ஸ: ஸப்தாங்க³: । ததா² ஏகோநவிம்ஶதிர்முகா²ந்யஸ்ய ; பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி ச த³ஶ, வாயவஶ்ச ப்ராணாத³ய: பஞ்ச, மநோ பு³த்³தி⁴ரஹங்காரஶ்சித்தமிதி, முகா²நீவ முகா²நி தாநி ; உபலப்³தி⁴த்³வாராணீத்யர்த²: । ஸ ஏவம்விஶிஷ்டோ வைஶ்வாநர: யதோ²க்தைர்த்³வாரை: ஶப்³தா³தீ³ந்ஸ்தூ²லாந்விஷயாந்பு⁴ங்க்த இதி ஸ்தூ²லபு⁴க் । விஶ்வேஷாம் நராணாமநேகதா⁴ ஸுகா²தி³நயநாத்³விஶ்வாநர:, யத்³வா விஶ்வஶ்சாஸௌ நரஶ்சேதி விஶ்வாநர:, விஶ்வாநர ஏவ வைஶ்வாநர:, ஸர்வபிண்டா³த்மாநந்யத்வாத் ; ஸ ப்ரத²ம: பாத³: । ஏதத்பூர்வகத்வாது³த்தரபாதா³தி⁴க³மஸ்ய ப்ராத²ம்யமஸ்ய । கத²ம் ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)ஸ்ய சதுஷ்பாத்த்வே ப்ரக்ருதே த்³யுலோகாதீ³நாம் மூர்தா⁴த்³யங்க³த்வமிதி ? நைஷ தோ³ஷ:, ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸாதி⁴தை³விகஸ்ய அநேநாத்மநா சதுஷ்பாத்த்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ஸர்வப்ரபஞ்சோபஶமே அத்³வைதஸித்³தி⁴: । ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ஶ்ச ஆத்மா ஏகோ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாத் ; ஸர்வபூ⁴தாநி சாத்மநி । ‘யஸ்து ஸர்வாணி பூ⁴தாநி’ (ஈ. உ. 6) இத்யாதி³ஶ்ருத்யர்த²ஶ்சைவமுபஸம்ஹ்ருத: ஸ்யாத் ; அந்யதா² ஹி ஸ்வதே³ஹபரிச்சி²ந்ந ஏவ ப்ரத்யகா³த்மா ஸாங்‍க்²யாதி³பி⁴ரிவ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாத் ; ததா² ச ஸதி அத்³வைதமிதி ஶ்ருதிக்ருதோ விஶேஷோ ந ஸ்யாத் , ஸாங்‍க்²யாதி³த³ர்ஶநேநாவிஶேஷாத் । இஷ்யதே ச ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸர்வாத்மைக்யப்ரதிபாத³கத்வம் ; ததோ யுக்தமேவாஸ்ய ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய பிண்டா³த்மநோ த்³யுலோகாத்³யங்க³த்வேந விராடா³த்மநாதி⁴தை³விகேநைகத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸப்தாங்க³த்வவசநம் । ‘மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்’ (சா². உ. 5 । 12 । 2) இத்யாதி³லிங்க³த³ர்ஶநாச்ச । விராஜைகத்வமுபலக்ஷணார்த²ம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴வ்யாக்ருதாத்மநோ: । உக்தம் சைதந்மது⁴ப்³ராஹ்மணே — ‘யஶ்சாயமஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ யஶ்சாயமத்⁴யாத்மம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ । ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோஸ்த்வேகத்வம் ஸித்³த⁴மேவ, நிர்விஶேஷத்வாத் । ஏவம் ச ஸத்யேதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴விஷ்யதி — ஸர்வத்³வைதோபஶமே சாத்³வைதமிதி ॥

ஸ்வப்ந: ஸ்தா²நமஸ்ய தைஜஸஸ்யேதி ஸ்வப்நஸ்தா²ந: । ஜாக்³ரத்ப்ரஜ்ஞா அநேகஸாத⁴நா ப³ஹிர்விஷயேவாவபா⁴ஸமாநா மந:ஸ்பந்த³நமாத்ரா ஸதீ ததா²பூ⁴தம் ஸம்ஸ்காரம் மநஸ்யாத⁴த்தே ; தந்மந: ததா² ஸம்ஸ்க்ருதம் சித்ரித இவ படோ பா³ஹ்யஸாத⁴நாநபேக்ஷமவித்³யாகாமகர்மபி⁴: ப்ரேர்யமாணம் ஜாக்³ரத்³வத³வபா⁴ஸதே । ததா² சோக்தம் — ‘அஸ்ய லோகஸ்ய ஸர்வாவதோ மாத்ராமபாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இத்யாதி³ । ததா² ‘பரே தே³வே மநஸ்யேகீப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 4 । 2) இதி ப்ரஸ்துத்ய ‘அத்ரைஷ தே³வ: ஸ்வப்நே மஹிமாநமநுப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 4 । 5) இத்யாத²ர்வணே । இந்த்³ரியாபேக்ஷயா அந்த:ஸ்த²த்வாந்மநஸ: தத்³வாஸநாரூபா ச ஸ்வப்நே ப்ரஜ்ஞா யஸ்யேதி அந்த:ப்ரஜ்ஞ:, விஷயஶூந்யாயாம் ப்ரஜ்ஞாயாம் கேவலப்ரகாஶஸ்வரூபாயாம் விஷயித்வேந ப⁴வதீதி தைஜஸ: । விஶ்வஸ்ய ஸவிஷயத்வேந ப்ரஜ்ஞாயா: ஸ்தூ²லாயா போ⁴ஜ்யத்வம் ; இஹ புந: கேவலா வாஸநாமாத்ரா ப்ரஜ்ஞா போ⁴ஜ்யேதி ப்ரவிவிக்தோ போ⁴க³ இதி । ஸமாநமந்யத் । த்³விதீய: பாத³: தைஜஸ: ॥

த³ர்ஶநாத³ர்ஶநவ்ருத்த்யோ: ஸ்வாபஸ்ய துல்யத்வாத்ஸுஷுப்தக்³ரஹணார்த²ம் யத்ர ஸுப்த இத்யாதி³விஶேஷணம் । அத²வா, த்ரிஷ்வபி ஸ்தா²நேஷு தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷண: ஸ்வாபோ(அ)விஶிஷ்ட இதி பூர்வாப்⁴யாம் ஸுஷுப்தம் விப⁴ஜதே — யத்ர யஸ்மிந்ஸ்தா²நே காலே வா ஸுப்தோ ந கஞ்சந காமம் காமயதே ந கஞ்சந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி । ந ஹி ஸுஷுப்தே பூர்வயோரிவாந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணம் ஸ்வப்நத³ர்ஶநம் காமோ வா கஶ்சந வித்³யதே । ததே³தத்ஸுஷுப்தம் ஸ்தா²நமஸ்யேதி ஸுஷுப்தஸ்தா²ந: । ஸ்தா²நத்³வயப்ரவிப⁴க்தம் மந:ஸ்பந்தி³தம் த்³வைதஜாதம் ததா² ரூபாபரித்யாகே³நாவிவேகாபந்நம் நைஶதமோக்³ரஸ்தமிவாஹ: ஸப்ரபஞ்சமேகீபூ⁴தமித்யுச்யதே । அத ஏவ ஸ்வப்நஜாக்³ரந்மந:ஸ்பந்த³நாநி ப்ரஜ்ஞாநாநி க⁴நீபூ⁴தாநீவ ; ஸேயமவஸ்தா² அவிவேகரூபத்வாத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந உச்யதே । யதா² ராத்ரௌ நைஶேந தமஸா அவிப⁴ஜ்யமாநம் ஸர்வம் க⁴நமிவ, தத்³வத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ । ஏவஶப்³தா³ந்ந ஜாத்யந்தரம் ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாஸ்தீத்யர்த²: । மநஸோ விஷயவிஷய்யாகாரஸ்பந்த³நாயாஸது³:கா²பா⁴வாத் ஆநந்த³மய: ஆநந்த³ப்ராய: ; நாநந்த³ ஏவ, அநாத்யந்திகத்வாத் । யதா² லோகே நிராயாஸ: ஸ்தி²த: ஸுக்²யாநந்த³பு⁴கு³ச்யதே । அத்யந்தாநாயாஸரூபா ஹீயம் ஸ்தி²திரநேநாத்மநாநுபூ⁴யத இத்யாநந்த³பு⁴க் , ‘ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரம ஆநந்த³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருதே: । ஸ்வப்நாதி³ப்ரதிபோ³த⁴ம் சேத: ப்ரதி த்³வாரீபூ⁴தத்வாத் சேதோமுக²: ; போ³த⁴லக்ஷணம் வா சேதோ த்³வாரம் முக²மஸ்ய ஸ்வப்நாத்³யாக³மநம் ப்ரதீதி சேதோமுக²: । பூ⁴தப⁴விஷ்யஜ்ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஸர்வவிஷயஜ்ஞாத்ருத்வமஸ்யைவேதி ப்ராஜ்ஞ: । ஸுஷுப்தோ(அ)பி ஹி பூ⁴தபூர்வக³த்யா ப்ராஜ்ஞ உச்யதே । அத²வா, ப்ரஜ்ஞப்திமாத்ரமஸ்யைவ அஸாதா⁴ரணம் ரூபமிதி ப்ராஜ்ஞ: ; இதரயோர்விஶிஷ்டமபி விஜ்ஞாநமஸ்தீதி । ஸோ(அ)யம் ப்ராஜ்ஞஸ்த்ருதீய: பாத³: ॥

ஏஷ: ஹி ஸ்வரூபாவஸ்த²: ஸர்வேஶ்வர: ஸாதி⁴தை³விகஸ்ய பே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஈஶ்வர: ஈஶிதா ; நைதஸ்மாஜ்ஜாத்யந்தரபூ⁴தோ(அ)ந்யேஷாமிவ, ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி ஶ்ருதே: । அயமேவ ஹி ஸர்வஸ்ய ஸர்வபே⁴தா³வஸ்தோ² ஜ்ஞாதேதி ஏஷ: ஸர்வஜ்ஞ: । அத ஏவ ஏஷ: அந்தர்யாமீ, அந்தரநுப்ரவிஶ்ய ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் யமயிதா நியந்தாப்யேஷ ஏவ । அத ஏவ யதோ²க்தம் ஸபே⁴த³ம் ஜக³த்ப்ரஸூயத இதி ஏஷ: யோநி: ஸர்வஸ்ய । யத ஏவம் , ப்ரப⁴வஶ்சாப்யயஶ்ச ப்ரப⁴வாப்யயௌ ஹி பூ⁴தாநாமேஷ ஏவ ॥

அத்ர ஏதஸ்மிந்யதோ²க்தே(அ)ர்தே² ஏதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி — ப³ஹி:ப்ரஜ்ஞ இதி । பர்யாயேண த்ரிஸ்தா²நத்வாத் ஸோ(அ)ஹமிதி ஸ்ம்ருத்யா ப்ரதிஸந்தா⁴நாச்ச ஸ்தா²நத்ரயவ்யதிரிக்தத்வமேகத்வம் ஶுத்³த⁴த்வமஸங்க³த்வம் ச ஸித்³த⁴மித்யபி⁴ப்ராய:, மஹாமத்ஸ்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதே: ॥

ஜாக³ரிதாவஸ்தா²யாமேவ விஶ்வாதீ³நாம் த்ரயாணாமநுப⁴வப்ரத³ர்ஶநார்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — த³க்ஷிணாக்ஷீதி । த³க்ஷிணமக்ஷ்யேவ முக²ம் , தஸ்மிந்ப்ராதா⁴ந்யேந த்³ரஷ்டா ஸ்தூ²லாநாம் விஶ்வ: அநுபூ⁴யதே, ‘இந்தோ⁴ ஹ வை நாமைஷ யோ(அ)யம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 2) இதி ஶ்ருதே: । இந்தோ⁴ தீ³ப்திகு³ணோ வைஶ்வாநர ஆதீ³த்யாந்தர்க³தோ வைராஜ ஆத்மா சக்ஷுஷி ச த்³ரஷ்டைக: । நந்வந்யோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, க்ஷேத்ரஜ்ஞோ த³க்ஷிணே(அ)க்ஷிண்யக்ஷ்ணோர்நியந்தா த்³ரஷ்டா சாந்யோ தே³ஹஸ்வாமீ ; ந, ஸ்வதோ பே⁴தா³நப்⁴யுபக³மாத் ; ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி ஶ்ருதே:, ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) ‘அவிப⁴க்தம் ச பூ⁴தேஷு விப⁴க்தமிவ ச ஸ்தி²தம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 16) இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச ; ஸர்வேஷு கரணேஷ்வவிஶேஷேஷ்வபி த³க்ஷிணாக்ஷிண்யுபலப்³தி⁴பாடவத³ர்ஶநாத்தத்ர விஶேஷேண நிர்தே³ஶோ(அ)ஸ்ய விஶ்வஸ்ய । த³க்ஷிணாக்ஷிக³தோ த்³ருஷ்ட்வா ரூபம் நிமீலிதாக்ஷஸ்ததே³வ ஸ்மரந்மநஸ்யந்த: ஸ்வப்ந இவ ததே³வ வாஸநாரூபாபி⁴வ்யக்தம் பஶ்யதி । யதா² தத்ர ததா² ஸ்வப்நே ; அத: மநஸி அந்தஸ்து தைஜஸோ(அ)பி விஶ்வ ஏவ । ஆகாஶே ச ஹ்ருதி³ ஸ்மரணாக்²யவ்யாபாரோபரமே ப்ராஜ்ஞ ஏகீபூ⁴தோ க⁴நப்ரஜ்ஞ ஏவ ப⁴வதி, மநோவ்யாபாராபா⁴வாத் । த³ர்ஶநஸ்மரணே ஏவ ஹி மந:ஸ்பந்தி³தம் ; தத³பா⁴வே ஹ்ருத்³யேவாவிஶேஷேண ப்ராணாத்மநாவஸ்தா²நம் , ‘ப்ராணோ ஹ்யேவைதாந்ஸர்வாந்ஸம்வ்ருங்க்தே’ (சா². உ. 4 । 3 । 3) இதி ஶ்ருதே: । தைஜஸ: ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, மந:ஸ்த²த்வாத் ; ‘லிங்க³ம் மந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) ‘மநோமயோ(அ)யம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 6 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு, வ்யாக்ருத: ப்ராண: ஸுஷுப்தே ; ததா³த்மகாநி கரணாநி ப⁴வந்தி ; கத²மவ்யாக்ருததா ? நைஷ தோ³ஷ:, அவ்யாக்ருதஸ்ய தே³ஶகாலவிஶேஷாபா⁴வாத் । யத்³யபி ப்ராணாபி⁴மாநே ஸதி வ்யாக்ருததைவ ப்ராணஸ்ய ; ததா²பி பிண்ட³பரிச்சி²ந்நவிஶேஷாபி⁴மாநநிரோத⁴: ப்ராணே ப⁴வதீத்யவ்யாக்ருத ஏவ ப்ராண: ஸுஷுப்தே பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநவதாம் । யதா² ப்ராணலயே பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாம் ப்ராணோ(அ)வ்யாக்ருத:, ததா² ப்ராணாபி⁴மாநிநோ(அ)ப்யவிஶேஷாபத்தாவவ்யாக்ருததா ஸமாநா, ப்ரஸவபீ³ஜாத்மகத்வம் ச । தத³த்⁴யக்ஷஶ்சைகோ(அ)வ்யாக்ருதாவஸ்த²: । பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாமத்⁴யக்ஷாணாம் ச தேநைகத்வமிதி பூர்வோக்தம் விஶேஷணமேகீபூ⁴த: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந இத்யாத்³யுபபந்நம் । தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நுக்தஹேதுஸத்த்வாச்ச । கத²ம் ப்ராணஶப்³த³த்வமவ்யாக்ருதஸ்ய ? ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி ஶ்ருதே: । நநு, தத்ர ‘ஸதே³வ ஸோம்ய’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி ப்ரக்ருதம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் ; நைஷ தோ³ஷ:, பீ³ஜாத்மகத்வாப்⁴யுபக³மாத்ஸத: । யத்³யபி ஸத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் தத்ர, ததா²பி ஜீவப்ரஸவபீ³ஜாத்மகத்வமபரித்யஜ்யைவ ப்ராணஶப்³த³த்வம் ஸத: ஸச்ச²ப்³த³வாச்யதா ச । யதி³ ஹி நிர்பீ³ஜரூபம் விவக்ஷிதம் ப்³ரஹ்மாப⁴விஷ்யத் , ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 3) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இத்யவக்ஷ்யத் ; ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இதி ஸ்ம்ருதே: । நிர்பீ³ஜதயைவ சேத் , ஸதி ப்ரலீநாநாம் ஸம்பந்நாநாம் ஸுஷுப்திப்ரலயயோ: புநருத்தா²நாநுபபத்தி: ஸ்யாத் ; முக்தாநாம் ச புநருத்பத்திப்ரஸங்க³:, பீ³ஜாபா⁴வாவிஶேஷாத் , ஜ்ஞாநதா³ஹ்யபீ³ஜாபா⁴வே ச ஜ்ஞாநாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: ; தஸ்மாத்ஸபீ³ஜத்வாப்⁴யுபக³மேநைவ ஸத: ப்ராணத்வவ்யபதே³ஶ:, ஸர்வஶ்ருதிஷு ச காரணத்வவ்யபதே³ஶ: । அத ஏவ ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இத்யாதி³நா பீ³ஜத்வாபநயநேந வ்யபதே³ஶ: । தாமபீ³ஜாவஸ்தா²ம் தஸ்யைவ ப்ராஜ்ஞஶப்³த³வாச்யஸ்ய துரீயத்வேந தே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஜாக்³ரதா³தி³ரஹிதாம் பாரமார்தி²கீம் ப்ருத²க்³வக்ஷ்யதி । பீ³ஜாவஸ்தா²பி ‘ந கிஞ்சித³வேதி³ஷம்’ இத்யுத்தி²தஸ்ய ப்ரத்யயத³ர்ஶநாத்³தே³ஹே(அ)நுபூ⁴யத ஏவேதி த்ரிதா⁴ தே³ஹே வ்யவஸ்தி²த இத்யுச்யதே ॥

த்ரிஷு தா⁴மஸு ஜாக்³ரதா³தி³ஷு ஸ்தூ²லப்ரவிவிக்தாநந்தா³க்²யம் யத்³போ⁴ஜ்யமேகம் த்ரிதா⁴பூ⁴தம் ; யஶ்ச விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாக்²யோ போ⁴க்தைக: ‘ஸோ(அ)ஹம்’ இத்யேகத்வேந ப்ரதிஸந்தா⁴நாத் த்³ரஷ்ட்ருத்வாவிஶேஷாச்ச ப்ரகீர்தித: ; யோ வேத³ ஏதது³ப⁴யம் போ⁴ஜ்யபோ⁴க்த்ருதயா அநேகதா⁴ பி⁴ந்நம் , ஸ: பு⁴ஞ்ஜாந: ந லிப்யதே, போ⁴ஜ்யஸ்ய ஸர்வஸ்யைகபோ⁴க்த்ருபோ⁴ஜ்யத்வாத் । ந ஹி யஸ்ய யோ விஷய:, ஸ தேந ஹீயதே வர்த⁴தே வா । ந ஹ்யக்³நி: ஸ்வவிஷயம் த³க்³த்⁴வா காஷ்டா²தி³, தத்³வத் ॥

ஸதாம் வித்³யமாநாநாம் ஸ்வேந அவித்³யாக்ருதநாமரூபமாயாஸ்வரூபேண ஸர்வபா⁴வாநாம் விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞபே⁴தா³நாம் ப்ரப⁴வ: உத்பத்தி: । வக்ஷ்யதி ச — ‘வந்த்⁴யாபுத்ரோ ந தத்த்வேந மாயயா வாபி ஜாயதே’ (மா. கா. 3 । 28) இதி । யதி³ ஹ்யஸதாமேவ ஜந்ம ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மணோ(அ)வ்யவஹார்யஸ்ய க்³ரஹணத்³வாராபா⁴வாத³ஸத்த்வப்ரஸங்க³: । த்³ருஷ்டம் ச ரஜ்ஜுஸர்பாதீ³நாமவித்³யாக்ருதமாயாபீ³ஜோத்பந்நாநாம் ரஜ்ஜ்வாத்³யாத்மநா ஸத்த்வம் । ந ஹி நிராஸ்பதா³ ரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாத³ய: க்வசிது³பலப்⁴யந்தே கேநசித் । யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ப்ராக்ஸர்போத்பத்தே: ரஜ்ஜ்வாத்மநா ஸர்ப: ஸந்நேவாஸீத் , ஏவம் ஸர்வபா⁴வாநாமுத்பத்தே: ப்ராக்ப்ராணபீ³ஜாத்மநைவ ஸத்த்வமிதி । ஶ்ருதிரபி வக்தி ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) இதி । அத: ஸர்வம் ஜநயதி ப்ராண: சேதோம்ஶூந் அம்ஶவ இவ ரவேஶ்சிதா³த்மகஸ்ய புருஷஸ்ய சேதோரூபா ஜலார்கஸமா: ப்ராஜ்ஞதைஜஸவிஶ்வபே⁴தே³ந தே³வமநுஷ்யதிர்யகா³தி³தே³ஹபே⁴தே³ஷு விபா⁴வ்யமாநாஶ்சேதோம்ஶவோ யே, தாந் புருஷ: ப்ருத²க் ஸ்ருஜதி விஷயபா⁴வவிலக்ஷணாநக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத்ஸலக்ஷணாந் ஜலார்கவச்ச ஜீவலக்ஷணாம்ஸ்த்விதராந்ஸர்வபா⁴வாந் ப்ராணோ பீ³ஜாத்மா ஜநயதி, ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴:. . . யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

விபூ⁴திர்விஸ்தார ஈஶ்வரஸ்ய ஸ்ருஷ்டிரிதி ஸ்ருஷ்டிசிந்தகா மந்யந்தே ; ந து பரமார்த²சிந்தகாநாம் ஸ்ருஷ்டாவாத³ர இத்யர்த²:, ‘இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ந ஹி மாயாவிநம் ஸூத்ரமாகாஶே நி:க்ஷிப்ய தேந ஸாயுத⁴மாருஹ்ய சக்ஷுர்கோ³சரதாமதீத்ய யுத்³தே⁴ந க²ண்ட³ஶஶ்சி²ந்நம் பதிதம் புநருத்தி²தம் ச பஶ்யதாம் தத்க்ருதமாயாதி³ஸதத்த்வசிந்தாயாமாத³ரோ ப⁴வதி । ததை²வாயம் மாயாவிந: ஸூத்ரப்ரஸாரணஸம: ஸுஷுப்தஸ்வப்நாதி³விகாஸ: ; ததா³ரூட⁴மாயாவிஸமஶ்ச தத்ஸ்த²ப்ராஜ்ஞதைஜஸாதி³: ; ஸூத்ரததா³ரூடா⁴ப்⁴யாமந்ய: பரமார்த²மாயாவீ । ஸ ஏவ பூ⁴மிஷ்டோ² மாயாச்ச²ந்ந: அத்³ருஶ்யமாந ஏவ ஸ்தி²தோ யதா², ததா² துரீயாக்²யம் பரமார்த²தத்த்வம் । அதஸ்தச்சிந்தாயாமேவாத³ரோ முமுக்ஷூணாமார்யாணாம் , ந நிஷ்ப்ரயோஜநாயாம் ஸ்ருஷ்டாவாத³ர இத்யத: ஸ்ருஷ்டிசிந்தகாநாமேவைதே விகல்பா இத்யாஹ — ஸ்வப்நமாயாஸரூபேதி । ஸ்வப்நஸரூபா மாயாஸரூபா சேதி ॥

இச்சா²மாத்ரம் ப்ரபோ⁴: ஸத்யஸங்கல்பத்வாத் ஸ்ருஷ்டி: க⁴டாதீ³நாம் ஸங்கல்பநாமாத்ரம் , ந ஸங்கல்பநாதிரிக்தம் । காலாதே³வ ஸ்ருஷ்டிரிதி கேசித் ॥

போ⁴கா³ர்த²ம் , க்ரீடா³ர்த²மிதி ச அந்யே ஸ்ருஷ்டிம் மந்யந்தே । அநயோ: பக்ஷயோர்தூ³ஷணம் தே³வஸ்யைஷ ஸ்வபா⁴வோ(அ)யமிதி தே³வஸ்ய ஸ்வபா⁴வபக்ஷமாஶ்ரித்ய, ஸர்வேஷாம் வா பக்ஷாணாம் — ஆப்தகாமஸ்ய கா ஸ்ப்ருஹேதி । ந ஹி ரஜ்ஜ்வாதீ³நாமவித்³யாஸ்வபா⁴வவ்யதிரேகேண ஸர்பாத்³யாபா⁴ஸத்வே காரணம் ஶக்யம் வக்தும் ॥

சதுர்த²: பாத³: க்ரமப்ராப்தோ வக்தவ்ய இத்யாஹ — நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³நா । ஸர்வஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஶூந்யத்வாத்தஸ்ய ஶப்³தா³நபி⁴தே⁴யத்வமிதி விஶேஷப்ரதிஷேதே⁴நைவ துரீயம் நிர்தி³தி³க்ஷதி । ஶூந்யமேவ தர்ஹி ; தந்ந, மித்²யாவிகல்பஸ்ய நிர்நிமித்தத்வாநுபபத்தே: ; ந ஹி ரஜதஸர்பபுருஷம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதி³விகல்பா: ஶுக்திகாரஜ்ஜுஸ்தா²ணூஷராதி³வ்யதிரேகேண அவஸ்த்வாஸ்பதா³: ஶக்யா: கல்பயிதும் । ஏவம் தர்ஹி ப்ராணாதி³ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³த்வாத்துரீயஸ்ய ஶப்³த³வாச்யத்வமிதி ந ப்ரதிஷேதை⁴: ப்ரத்யாய்யத்வமுத³காதா⁴ராதே³ரிவ க⁴டாதே³: ; ந, ப்ராணாதி³விகல்பஸ்யாவஸ்துத்வாச்சு²க்திகாதி³ஷ்விவ ரஜதாதே³: ; ந ஹி ஸத³ஸதோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபா⁴க் , அவஸ்துத்வாத் ; நாபி ப்ரமாணாந்தரவிஷயத்வம் ஸ்வரூபேண க³வாதி³வத் , ஆத்மநோ நிருபாதி⁴கத்வாத் ; க³வாதி³வந்நாபி ஜாதிமத்த்வம் , அத்³விதீயத்வேந ஸாமாந்யவிஶேஷாபா⁴வாத் ; நாபி க்ரியாவத்த்வம் பாசகாதி³வத் , அவிக்ரியத்வாத் ; நாபி கு³ணவத்த்வம் நீலாதி³வத் , நிர்கு³ணத்வாத் ; அதோ நாபி⁴தா⁴நேந நிர்தே³ஶமர்ஹதி । ஶஶவிஷாணாதி³ஸமத்வாந்நிரர்த²கத்வம் தர்ஹி ; ந, ஆத்மத்வாவக³மே துரீயஸ்யாநாத்மத்ருஷ்ணாவ்யாவ்ருத்திஹேதுத்வாத் ஶுக்திகாவக³ம இவ ரஜதத்ருஷ்ணாயா: ; ந ஹி துரீயஸ்யாத்மத்வாவக³மே ஸதி அவித்³யாத்ருஷ்ணாதி³தோ³ஷாணாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி ; ந ச துரீயஸ்யாத்மத்வாநவக³மே காரணமஸ்தி, ஸர்வோபநிஷதா³ம் தாத³ர்த்²யேநோபக்ஷயாத் — ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதீ³நாம் । ஸோ(அ)யமாத்மா பரமார்தா²பரமார்த²ரூபஶ்சதுஷ்பாதி³த்யுக்த: । தஸ்யாபரமார்த²ரூபமவித்³யாக்ருதம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ஸமமுக்தம் பாத³த்ரயலக்ஷணம் பீ³ஜாங்குரஸ்தா²நீயம் । அதே²தா³நீமபீ³ஜாத்மகம் பரமார்த²ஸ்வரூபம் ரஜ்ஜுஸ்தா²நீயம் ஸர்பாதி³ஸ்தா²நீயோக்தஸ்தா²நத்ரயநிராகரணேநாஹ — நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³நா । நந்வாத்மநஶ்சதுஷ்பாத்த்வம் ப்ரதிஜ்ஞாய பாத³த்ரயகத²நேநைவ சதுர்த²ஸ்யாந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்வே ஸித்³தே⁴ ‘நாந்த:ப்ரஜ்ஞம்’ இத்யாதி³ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நர்த²க: ; ந, ஸர்பாதி³விகல்பப்ரதிஷேதே⁴நைவ ரஜ்ஜுஸ்வரூபப்ரதிபத்திவத்த்ர்யவஸ்த²ஸ்யைவாத்மநஸ்துரீயத்வேந ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாத் , ‘தத்த்வமஸி’ இதிவத் । யதி³ ஹி த்ர்யவஸ்தா²த்மவிலக்ஷணம் துரீயமந்யத் , தத்ப்ரதிபத்தித்³வாராபா⁴வாத் ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶாநர்த²க்யம் ஶூந்யதாபத்திர்வா । ரஜ்ஜுரிவ ஸர்பாதி³பி⁴ர்விகல்ப்யமாநா ஸ்தா²நத்ரயே(அ)ப்யாத்மைக ஏவ அந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³த்வேந விகல்ப்யதே யதா³, ததா³ அந்த:ப்ரஜ்ஞாதி³த்வப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணஸமகாலமேவ ஆத்மந்யநர்த²ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்திலக்ஷணம் ப²லம் பரிஸமாப்தமிதி துரீயாதி⁴க³மே ப்ரமாணாந்தரம் ஸாத⁴நாந்தரம் வா ந ம்ருக்³யம் ; ரஜ்ஜுஸர்பவிவேகஸமகால இவ ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பநிவ்ருத்திப²லே ஸதி ரஜ்ஜ்வதி⁴க³மஸ்ய । யேஷாம் புநஸ்தமோபநயநவ்யதிரேகேண க⁴டாதி⁴க³மே ப்ரமாணம் வ்யாப்ரியதே, தேஷாம் சே²த்³யாவயவஸம்ப³ந்த⁴வியோக³வ்யதிரேகேண அந்யதராவயவே(அ)பி ச்சி²தி³ர்வ்யாப்ரியத இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । யதா³ புநர்க⁴டதமஸோர்விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தம் ப்ரமாணமநுபாதி³த்ஸிததமோநிவ்ருத்திப²லாவஸாநம் சி²தி³ரிவ ச்சே²த்³யாவயவஸம்ப³ந்த⁴விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தா தத³வயவத்³வைதீ⁴பா⁴வப²லாவஸாநா, ததா³ நாந்தரீயகம் க⁴டவிஜ்ஞாநம் ந ப்ரமாணப²லம் । ந ச தத்³வத³ப்யாத்மந்யத்⁴யாரோபிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³விவேககரணே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணஸ்ய அநுபாதி³த்ஸிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³நிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண துரீயே வ்யாபாரோபபத்தி:, அந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³ நிவ்ருத்திஸமகாலமேவ ப்ரமாத்ருத்வாதி³பே⁴த³நிவ்ருத்தே: । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யதே’ (மா. கா. 1 । 18) இதி । ஜ்ஞாநஸ்ய த்³வைதநிவ்ருத்திக்ஷணவ்யதிரேகேண க்ஷணாந்தராநவஸ்தா²நாத் , அவஸ்தா²நே வா அநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த்³த்³வைதாநிவ்ருத்தி: ; தஸ்மாத்ப்ரதிஷேத⁴விஜ்ஞாநப்ரமாணவ்யாபாரஸமகாலைவ ஆத்மந்யத்⁴யாரோபிதாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாத்³யநர்த²நிவ்ருத்திரிதி ஸித்³த⁴ம் । நாந்த:ப்ரஜ்ஞமிதி தைஜஸப்ரதிஷேத⁴: ; நப³ஹி:ப்ரஜ்ஞமிதி விஶ்வப்ரதிஷேத⁴: ; நோப⁴யத:ப்ரஜ்ஞமிதி ஜாக³ரிதஸ்வப்நயோரந்தராலாவஸ்தா²ப்ரதிஷேத⁴: ; நப்ரஜ்ஞாநக⁴நமிதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²ப்ரதிஷேத⁴:, பீ³ஜபா⁴வாவிவேகஸ்வரூபத்வாத் ; நப்ரஜ்ஞமிதி யுக³பத்ஸர்வவிஷயஜ்ஞாத்ருத்வப்ரதிஷேத⁴: ; நாப்ரஜ்ஞமித்யசைதந்யப்ரதிஷேத⁴: । கத²ம் புநரந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதீ³நாமாத்மநி க³ம்யமாநாநாம் ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ஸர்பாதி³வத்ப்ரதிஷேதா⁴த³ஸத்த்வம் க³ம்யத இதி, உச்யதே ; ஜ்ஞஸ்வரூபாவிஶேஷே(அ)பி இதரேதரவ்யபி⁴சாராத³ஸத்யத்வம் ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பதா⁴ராதி³விகல்பபே⁴த³வத் ; ஸர்வத்ராவ்யபி⁴சாராஜ்ஜ்ஞஸ்வரூபஸ்ய ஸத்யத்வம் । ஸுஷுப்தே வ்யபி⁴சரதீதி சேத் ; ந, ஸுஷுப்தஸ்யாநுபூ⁴யமாநத்வாத் , ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இதி ஶ்ருதே: ; அத ஏவ அத்³ருஶ்யம் । யஸ்மாத³த்³ருஶ்யம் , தஸ்மாத³வ்யவஹார்யம் । அக்³ராஹ்யம் கர்மேந்த்³ரியை: । அலக்ஷணம் அலிங்க³மித்யேதத் , அநநுமேயமித்யர்த²: । அத ஏவ அசிந்த்யம் । அத ஏவ அவ்யபதே³ஶ்யம் ஶப்³தை³: । ஏகாத்மப்ரத்யயஸாரம் ஜாக்³ரதா³தி³ஸ்தா²நேஷு ஏக ஏவாயமாத்மா இத்யவ்யபி⁴சாரீ ய: ப்ரத்யய:, தேநாநுஸரணீயம் ; அத²வா, ஏக ஆத்மப்ரத்யய: ஸார: ப்ரமாணம் யஸ்ய துரீயஸ்யாதி⁴க³மே, தத்துரீயமேகாத்மப்ரத்யயஸாரம் , ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி ஶ்ருதே: । அந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³ஸ்தா²நித⁴ர்மப்ரதிஷேத⁴: க்ருத: । ப்ரபஞ்சோபஶமமிதி ஜாக்³ரதா³தி³ஸ்தா²நத⁴ர்மாபா⁴வ உச்யதே । அத ஏவ ஶாந்தம் அவிக்ரியம் , ஶிவம் யத: அத்³வைதம் பே⁴த³விகல்பரஹிதம் சதுர்த²ம் துரீயம் மந்யந்தே, ப்ரதீயமாநபாத³த்ரயரூபவைலக்ஷண்யாத் । ஸ ஆத்மா ஸ விஜ்ஞேய: இதி । ப்ரதீயமாநஸர்பத³ண்ட³பூ⁴ச்சி²த்³ராதி³வ்யதிரிக்தா யதா² ரஜ்ஜு:, ததா² ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³வாக்யார்த²: ஆத்மா ‘அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுத்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³பி⁴ருக்தோ ய:, ஸ விஜ்ஞேய இதி பூ⁴தபூர்வக³த்யா । ஜ்ஞாதே த்³வைதாபா⁴வ: ॥

அத்ரைதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । ப்ராஜ்ஞதைஜஸவிஶ்வலக்ஷணாநாம் ஸர்வது³:கா²நாம் நிவ்ருத்தே: ஈஶாந: துரீய ஆத்மா । ஈஶாந இத்யஸ்ய பத³ஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ப்ரபு⁴ரிதி ; து³:க²நிவ்ருத்திம் ப்ரதி ப்ரபு⁴ர்ப⁴வதீத்யர்த²:, தத்³விஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத்³து³:க²நிவ்ருத்தே: । அவ்யய: ந வ்யேதி, ஸ்வரூபாந்ந வ்யபி⁴சரதி ந ச்யவத இத்யேதத் । குத: ? யஸ்மாத் அத்³வைத:, ஸர்வபா⁴வாநாம் — ஸர்பாதீ³நாம் ரஜ்ஜுரத்³வயா ஸத்யா ச ; ஏவம் துரீய:, ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: — அதோ ரஜ்ஜுஸர்பவந்ம்ருஷாத்வாத் । ஸ ஏஷ தே³வ: த்³யோதநாத் துர்ய: சதுர்த²: விபு⁴: வ்யாபீ ஸ்ம்ருத: ॥

விஶ்வாதீ³நாம் ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வோ நிரூப்யதே துர்யயாதா²த்ம்யாவதா⁴ரணார்த²ம் — கார்யம் க்ரியத இதி ப²லபா⁴வ:, காரணம் கரோதீதி பீ³ஜபா⁴வ: । தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணாப்⁴யாம் பீ³ஜப²லபா⁴வாப்⁴யாம் தௌ யதோ²க்தௌ விஶ்வதைஜஸௌ ப³த்³தௌ⁴ ஸங்க்³ருஹீதௌ இஷ்யேதே । ப்ராஜ்ஞஸ்து பீ³ஜபா⁴வேநைவ ப³த்³த⁴: । தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴மாத்ரமேவ ஹி பீ³ஜம் ப்ராஜ்ஞத்வே நிமித்தம் । தத: த்³வௌ தௌ பீ³ஜப²லபா⁴வௌ தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணே துரீயே ந ஸித்⁴யத: ந வித்³யேதே, ந ஸம்ப⁴வத இத்யர்த²: ॥

கத²ம் புந: காரணப³த்³த⁴த்வம் ப்ராஜ்ஞஸ்ய துரீயே வா தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணௌ ப³ந்தௌ⁴ ந ஸித்⁴யத இதி ? யஸ்மாத் — ஆத்மாநம் , விலக்ஷணம் , அவித்³யாபீ³ஜப்ரஸூதம் வேத்³யம் பா³ஹ்யம் த்³வைதம் — ப்ராஜ்ஞோ ந கிஞ்சந ஸம்வேத்தி, யதா² விஶ்வதைஜஸௌ ; ததஶ்சாஸௌ தத்த்வாக்³ரஹணேந தமஸா அந்யதா²க்³ரஹணபீ³ஜபூ⁴தேந ப³த்³தோ⁴ ப⁴வதி । யஸ்மாத் துர்யம் தத்ஸர்வத்³ருக்ஸதா³ துரீயாத³ந்யஸ்யாபா⁴வாத் ஸர்வதா³ ஸதை³வ ப⁴வதி, ஸர்வம் ச தத்³த்³ருக்சேதி ஸர்வத்³ருக் ; தஸ்மாந்ந தத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணம் பீ³ஜம் । தத்ர தத்ப்ரஸூதஸ்யாந்யதா²க்³ரஹணஸ்யாப்யத ஏவாபா⁴வ: । ந ஹி ஸவிதரி ஸதா³ப்ரகாஶாத்மகே தத்³விருத்³த⁴மப்ரகாஶநமந்யதா²ப்ரகாஶநம் வா ஸம்ப⁴வதி, ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ஶ்ருதே: । அத²வா, ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: ஸர்வபூ⁴தாவஸ்த²: ஸர்வவஸ்துத்³ருகா³பா⁴ஸஸ்துரீய ஏவேதி ஸர்வத்³ருக்ஸதா³, ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

நிமித்தாந்தரப்ராப்தாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்தோ²(அ)யம் ஶ்லோக: — கத²ம் த்³வைதாக்³ரஹணஸ்ய துல்யத்வே காரணப³த்³த⁴த்வம் ப்ராஜ்ஞஸ்யைவ, ந துரீயஸ்யேதி ப்ராப்தா ஆஶங்கா நிவர்த்யதே ; யஸ்மாத் பீ³ஜநித்³ராயுத:, தத்த்வாப்ரதிபோ³தோ⁴ நித்³ரா ; ஸைவ ச விஶேஷப்ரதிபோ³த⁴ப்ரஸவஸ்ய பீ³ஜம் ; ஸா பீ³ஜநித்³ரா ; தயா யுத: ப்ராஜ்ஞ: । ஸதா³ஸர்வத்³ருக்ஸ்வபா⁴வத்வாத்தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷணா பீ³ஜநித்³ரா துர்யே ந வித்³யதே ; அதோ ந காரணப³ந்த⁴ஸ்தஸ்மிந்நித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸ்வப்ந: அந்யதா²க்³ரஹணம் ஸர்ப இவ ரஜ்ஜ்வாம் , நித்³ரோக்தா தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴லக்ஷணம் தம இதி ; தாப்⁴யாம் ஸ்வப்நநித்³ராப்⁴யாம் யுதௌ விஶ்வதைஜஸௌ ; அதஸ்தௌ கார்யகாரணப³த்³தா⁴வித்யுக்தௌ । ப்ராஜ்ஞஸ்து ஸ்வப்நவர்ஜிதயா கேவலயைவ நித்³ரயா யுத இதி காரணப³த்³த⁴ இத்யுக்தம் । நோப⁴யம் பஶ்யந்தி துரீயே நிஶ்சிதா: ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²:, விருத்³த⁴த்வாத்ஸவிதரீவ தம: । அதோ ந கார்யகாரணப³த்³த⁴ இத்யுக்தஸ்துரீய: ॥

கதா³ துரீயே நிஶ்சிதோ ப⁴வதீத்யுச்யதே — ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோ: அந்யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பவத் க்³ருஹ்ணத: தத்த்வம் ஸ்வப்நோ ப⁴வதி ; நித்³ரா தத்த்வமஜாநத: திஸ்ருஷ்வவஸ்தா²ஸு துல்யா । ஸ்வப்நநித்³ரயோஸ்துல்யத்வாத்³விஶ்வதைஜஸயோரேகராஶித்வம் । அந்யதா²க்³ரஹணப்ராதா⁴ந்யாச்ச கு³ணபூ⁴தா நித்³ரேதி தஸ்மிந்விபர்யாஸ: ஸ்வப்ந: । த்ருதீயே து ஸ்தா²நே தத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணா நித்³ரைவ கேவலா விபர்யாஸ: । அத: தயோ: கார்யகாரணஸ்தா²நயோ: அந்யதா²க்³ரஹணதத்த்வாக்³ரஹணலக்ஷணவிபர்யாஸே கார்யகாரணப³ந்த⁴ரூபே பரமார்த²தத்த்வப்ரதிபோ³த⁴த: க்ஷீணே துரீயம் பத³மஶ்நுதே ; ததா³ உப⁴யலக்ஷணம் ப³ந்த⁴நம் தத்ராபஶ்யம்ஸ்துரீயே நிஶ்சிதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

யோ(அ)யம் ஸம்ஸாரீ ஜீவ:, ஸ: உப⁴யலக்ஷணேந தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴ரூபேண பீ³ஜாத்மநா, அந்யதா²க்³ரஹணலக்ஷணேந சாநாதி³காலப்ரவ்ருத்தேந மாயாலக்ஷணேந ஸ்வாபேந, மமாயம் பிதா புத்ரோ(அ)யம் நப்தா க்ஷேத்ரம் க்³ருஹம் பஶவ:, அஹமேஷாம் ஸ்வாமீ ஸுகீ² து³:கீ² க்ஷயிதோ(அ)ஹமநேந வர்தி⁴தஶ்சாநேந இத்யேவம்ப்ரகாராந்ஸ்வப்நாந் ஸ்தா²நத்³வயே(அ)பி பஶ்யந்ஸுப்த:, யதா³ வேதா³ந்தார்த²தத்த்வாபி⁴ஜ்ஞேந பரமகாருணிகேந கு³ருணா ‘நாஸ்யேவம் த்வம் ஹேதுப²லாத்மக:, கிந்து தத்த்வமஸி’ இதி ப்ரதிபோ³த்⁴யமாந:, ததை³வம் ப்ரதிபு³த்⁴யதே । கத²ம் ? நாஸ்மிந்பா³ஹ்யமாப்⁴யந்தரம் வா ஜந்மாதி³பா⁴வவிகாரோ(அ)ஸ்தி, அத: அஜம் ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருதே:, ஸர்வபா⁴வவிகாரவர்ஜிதமித்யர்த²: । யஸ்மாஜ்ஜந்மாதி³காரணபூ⁴தம் , நாஸ்மிந்நவித்³யாதமோபீ³ஜம் நித்³ரா வித்³யத இதி அநித்³ரம் ; அநித்³ரம் ஹி தத்துரீயம் ; அத ஏவ அஸ்வப்நம் , தந்நிமித்தத்வாத³ந்யதா²க்³ரஹணஸ்ய । யஸ்மாச்ச அநித்³ரமஸ்வப்நம் , தஸ்மாத³ஜம் அத்³வைதம் துரீயமாத்மாநம் பு³த்⁴யதே ததா³ ॥

ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்த்யா சேத்ப்ரதிபு³த்⁴யதே, அநிவ்ருத்தே ப்ரபஞ்சே கத²மத்³வைதமிதி, உச்யதே । ஸத்யமேவம் ஸ்யாத்ப்ரபஞ்சோ யதி³ வித்³யேத ; ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்ப இவ கல்பிதத்வாந்ந து ஸ வித்³யதே । வித்³யமாநஶ்சேத் நிவர்தேத, ந ஸம்ஶய: । ந ஹி ரஜ்ஜ்வாம் ப்⁴ராந்திபு³த்³த்⁴யா கல்பித: ஸர்போ வித்³யமாந: ஸந்விவேகதோ நிவ்ருத்த: ; ந ச மாயா மாயாவிநா ப்ரயுக்தா தத்³த³ர்ஶிநாம் சக்ஷுர்ப³ந்தா⁴பக³மே வித்³யமாநா ஸதீ நிவ்ருத்தா ; ததே²த³ம் ப்ரபஞ்சாக்²யம் மாயாமாத்ரம் த்³வைதம் ; ரஜ்ஜுவந்மாயாவிவச்ச அத்³வைதம் பரமார்த²த: ; தஸ்மாந்ந கஶ்சித்ப்ரபஞ்ச: ப்ரவ்ருத்தோ நிவ்ருத்தோ வாஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

நநு ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரம் ஶிஷ்ய இத்யயம் விகல்ப: கத²ம் நிவ்ருத்த இதி, உச்யதே — விகல்போ விநிவர்தேத யதி³ கேநசித்கல்பித: ஸ்யாத் । யதா² அயம் ப்ரபஞ்சோ மாயாரஜ்ஜுஸர்பவத் , ததா² அயம் ஶிஷ்யாதி³பே⁴த³விகல்போ(அ)பி ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴தே³வோபதே³ஶநிமித்த: ; அத உபதே³ஶாத³யம் வாத³: — ஶிஷ்ய: ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரமிதி । உபதே³ஶகார்யே து ஜ்ஞாநே நிர்வ்ருத்தே ஜ்ஞாதே பரமார்த²தத்த்வே, த்³வைதம் ந வித்³யதே ॥

அபி⁴தே⁴யப்ராதா⁴ந்யேந ஓங்காரஶ்சதுஷ்பாதா³த்மேதி வ்யாக்²யாதோ ய:, ஸோ(அ)யம் ஆத்மா அத்⁴யக்ஷரம் அக்ஷரமதி⁴க்ருத்ய அபி⁴தா⁴நப்ராதா⁴ந்யேந வர்ண்யமாநோ(அ)த்⁴யக்ஷரம் । கிம் புநஸ்தத³க்ஷரமித்யாஹ — ஓங்கார: । ஸோ(அ)யமோங்கார: பாத³ஶ: ப்ரவிப⁴ஜ்யமாந:, அதி⁴மாத்ரம் மாத்ராமதி⁴க்ருத்ய வர்தத இத்யதி⁴மாத்ரம் । கத²ம் ? ஆத்மநோ யே பாதா³:, தே ஓங்காரஸ்ய மாத்ரா: । காஸ்தா: ? அகார உகாரோ மகார இதி ॥

தத்ர விஶேஷநியம: க்ரியதே — ஜாக³ரிதஸ்தா²ந: வைஶ்வாநர: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய அகார: ப்ரத²மா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — ஆப்தே: ; ஆப்திர்வ்யாப்தி: ; அகாரேண ஸர்வா வாக்³வ்யாப்தா, ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ததா² வைஶ்வாநரேண ஜக³த் , ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வம் சாவோசாம । ஆதி³ரஸ்ய வித்³யத இத்யாதி³மத் ; யதை²வ ஆதி³மத³காராக்²யமக்ஷரம் , ததா² வைஶ்வாநர: ; தஸ்மாத்³வா ஸாமாந்யாத³காரத்வம் வைஶ்வாநரஸ்ய । ததே³கத்வவித³: ப²லமாஹ — ஆப்நோதி ஹ வை ஸர்வாந்காமாந் , ஆதி³: ப்ரத²மஶ்ச ப⁴வதி மஹதாம் , ய ஏவம் வேத³, யதோ²க்தமேகத்வம் வேதே³த்யர்த²: ॥

ஸ்வப்நஸ்தா²ந: தைஜஸ: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய உகார: த்³விதீயா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — உத்கர்ஷாத் ; அகாராது³த்க்ருஷ்ட இவ ஹ்யுகார: ; ததா² தைஜஸோ விஶ்வாத் । உப⁴யத்வாத்³வா ; அகாரமகாரயோர்மத்⁴யஸ்த² உகார: ; ததா² விஶ்வப்ராஜ்ஞயோர்மத்⁴யே தைஜஸ: ; அத உப⁴யபா⁴க்த்வஸாமாந்யாத் । வித்³வத்ப²லமுச்யதே — உத்கர்ஷதி ஹ வை ஜ்ஞாநஸந்ததிம் விஜ்ஞாநஸந்ததிம் வர்த⁴யதீத்யர்த²: ; ஸமாந: துல்யஶ்ச, மித்ரபக்ஷஸ்யேவ ஶத்ருபக்ஷாணாமப்யப்ரத்³வேஷ்யோ ப⁴வதி ; அப்³ரஹ்மவிச்ச அஸ்ய குலே ந ப⁴வதி, ய ஏவம் வேத³ ॥

ஸுஷுப்தஸ்தா²ந: ப்ராஜ்ஞ: ய:, ஸ ஓங்காரஸ்ய மகார: த்ருதீயா மாத்ரா । கேந ஸாமாந்யேநேத்யாஹ — ஸாமாந்யமித³மத்ர — மிதே: ; மிதிர்மாநம் ; மீயேதே இவ ஹி விஶ்வதைஜஸௌ ப்ராஜ்ஞேந ப்ரலயோத்பத்த்யோ: ப்ரவேஶநிர்க³மாப்⁴யாம் ப்ரஸ்தே²நேவ யவா: ; ததா² ஓங்காரஸமாப்தௌ புந: ப்ரயோகே³ ச ப்ரவிஶ்ய நிர்க³ச்ச²த இவ அகாரோகாரௌ மகாரே । அபீதேர்வா ; அபீதிரப்யய ஏகீபா⁴வ: ; ஓங்காரோச்சாரணே ஹி அந்த்யே(அ)க்ஷரே ஏகீபூ⁴தாவிவ அகாரோகாரௌ ; ததா² விஶ்வதைஜஸௌ ஸுஷுப்தகாலே ப்ராஜ்ஞே । அதோ வா ஸாமாந்யாதே³கத்வம் ப்ராஜ்ஞமகாரயோ: । வித்³வத்ப²லமாஹ — மிநோதி ஹ வை இத³ம் ஸர்வம் , ஜக³த்³யாதா²த்ம்யம் ஜாநாதீத்யர்த²: ; அபீதிஶ்ச ஜக³த்காரணாத்மா ச ப⁴வதீத்யர்த²: । அத்ராவாந்தரப²லவசநம் ப்ரதா⁴நஸாத⁴நஸ்துத்யர்த²ம் ॥

அத்ர ஏதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । விஶ்வஸ்ய அத்வம் அகாரமாத்ரத்வம் யதா³ விவக்ஷ்யதே, ததா³ ஆதி³த்வஸாமாந்யம் உக்தந்யாயேந உத்கடம் உத்³பூ⁴தம் த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: । அத்வவிவக்ஷாயாமித்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் — மாத்ராஸம்ப்ரதிபத்தௌ இதி । விஶ்வஸ்ய அகாரமாத்ரத்வம் யதா³ ஸம்ப்ரதிபத்³யதே இத்யர்த²: । ஆப்திஸாமாந்யமேவ ச, உத்கடமித்யநுவர்ததே, ச - ஶப்³தா³த் ॥

தைஜஸஸ்ய உத்வவிஜ்ஞாநே உகாரத்வவிவக்ஷாயாம் உத்கர்ஷோ த்³ருஶ்யதே ஸ்பு²டம் ஸ்பஷ்டமித்யர்த²: । உப⁴யத்வம் ச ஸ்பு²டமேவேதி । பூர்வவத்ஸர்வம் ॥

மகாரத்வே ப்ராஜ்ஞஸ்ய மிதிலயாவுத்க்ருஷ்டே ஸாமாந்யே இத்யர்த²: ॥

யதோ²க்தஸ்தா²நத்ரயே ய: துல்யமுக்தம் ஸாமாந்யம் வேத்தி, ஏவமேவைததி³தி நிஶ்சித: ஸந் ஸ: பூஜ்ய: வந்த்³யஶ்ச ப்³ரஹ்மவித் லோகே ப⁴வதி ॥

யதோ²க்தை: ஸாமாந்யை: ஆத்மபாதா³நாம் மாத்ராபி⁴: ஸஹ ஏகத்வம் க்ருத்வா யதோ²க்தோங்காரம் ப்ரதிபத்³யதே யோ த்⁴யாயீ, தம் அகார: நயதே விஶ்வம் ப்ராபயதி । அகாராலம்ப³நமோங்காரம் வித்³வாந்வைஶ்வாநரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² உகார: தைஜஸம் ; மகாரஶ்சாபி புந: ப்ராஜ்ஞம் , ச - ஶப்³தா³ந்நயத இத்யநுவர்ததே । க்ஷீணே து மகாரே பீ³ஜபா⁴வக்ஷயாத் அமாத்ரே ஓங்காரே க³தி: ந வித்³யதே க்வசிதி³த்யர்த²: ॥

அமாத்ர: மாத்ரா யஸ்ய ந ஸந்தி, ஸ: அமாத்ர: ஓங்கார: சதுர்த²: துரீய: ஆத்மைவ கேவல: அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யரூபயோர்வாங்மநஸயோ: க்ஷீணத்வாத் அவ்யவஹார்ய: ; ப்ரபஞ்சோபஶம: ஶிவ: அத்³வைத: ஸம்வ்ருத்த: ஏவம் யதோ²க்தவிஜ்ஞாநவதா ப்ரயுக்த ஓங்காரஸ்த்ரிமாத்ரஸ்த்ரிபாத³ ஆத்மைவ ; ஸம்விஶதி ஆத்மநா ஸ்வேநைவ ஸ்வம் பாரமார்தி²கமாத்மாநம் , ய ஏவம் வேத³ ; பரமார்த²த³ர்ஶநாத் ப்³ரஹ்மவித் த்ருதீயம் பீ³ஜபா⁴வம் த³க்³த்⁴வா ஆத்மாநம் ப்ரவிஷ்ட இதி ந புநர்ஜாயதே, துரீயஸ்யாபீ³ஜத்வாத் । ந ஹி ரஜ்ஜுஸர்பயோர்விவேகே ரஜ்ஜ்வாம் ப்ரவிஷ்ட: ஸர்ப: பு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராத்புந: பூர்வவத்தத்³விவேகிநாமுத்தா²ஸ்யதி । மந்த³மத்⁴யமதி⁴யாம் து ப்ரதிபந்நஸாத⁴கபா⁴வாநாம் ஸந்மார்க³கா³மிநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் மாத்ராணாம் பாதா³நாம் ச க்ல்ருப்தஸாமாந்யவிதா³ம் யதா²வது³பாஸ்யமாந ஓங்காரோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தயே ஆலம்ப³நீப⁴வதி । ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘ஆஶ்ரமாஸ்த்ரிவிதா⁴:’ (மா. கா. 3 । 16) இத்யாதி³ ॥

பூர்வவத³த்ரைதே ஶ்லோகா ப⁴வந்தி । யதோ²க்தை: ஸாமாந்யை: பாதா³ ஏவ மாத்ரா:, மாத்ராஶ்ச பாதா³: ; தஸ்மாத் ஓங்காரம் பாத³ஶ: வித்³யாத் இத்யர்த²: । ஏவமோங்காரே ஜ்ஞாதே த்³ருஷ்டார்த²மத்³ருஷ்டார்த²ம் வா ந கிஞ்சித³பி ப்ரயோஜநம் சிந்தயேத் , க்ருதார்த²த்வாதி³த்யர்த²: ॥

யுஞ்ஜீத ஸமாத³த்⁴யாத் யதா²வ்யாக்²யாதே பரமார்த²ரூபே ப்ரணவே சேத: மந: ; யஸ்மாத்ப்ரணவ: ப்³ரஹ்ம நிர்ப⁴யம் ; ந ஹி தத்ர ஸதா³யுக்தஸ்ய ப⁴யம் வித்³யதே க்வசித் , ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி ஶ்ருதே: ॥

பராபரே ப்³ரஹ்மணீ ப்ரணவ: ; பரமார்த²த: க்ஷீணேஷு மாத்ராபாதே³ஷு பர ஏவாத்மா ப்³ரஹ்ம இதி ; ந பூர்வம் காரணமஸ்ய வித்³யத இத்யபூர்வ: ; நாஸ்ய அந்தரம் பி⁴ந்நஜாதீயம் கிஞ்சித்³வித்³யத இதி அநந்தர:, ததா² பா³ஹ்யமந்யத் ந வித்³யத இத்யபா³ஹ்ய: ; அபரம் கார்யமஸ்ய ந வித்³யத இத்யநபர:, ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: ஸைந்த⁴வக⁴நவத்ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந இத்யர்த²: ॥

ஆதி³மத்⁴யாந்தா உத்பத்திஸ்தி²திப்ரலயா: ஸர்வஸ்ய ப்ரணவ ஏவ । மாயாஹஸ்திரஜ்ஜுஸர்பம்ருக³த்ருஷ்ணிகாஸ்வப்நாதி³வது³த்பத்³யமாநஸ்ய வியதா³தி³ப்ரபஞ்சஸ்ய யதா² மாயாவ்யாத³ய:, ஏவம் ஹி ப்ரணவமாத்மாநம் மாயாவ்யாதி³ஸ்தா²நீயம் ஜ்ஞாத்வா தத்க்ஷணாதே³வ ததா³த்மபா⁴வம் வ்யஶ்நுத இத்யர்த²: ॥

ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய ஸ்ம்ருதிப்ரத்யயாஸ்பதே³ ஹ்ருத³யே ஸ்தி²தமீஶ்வரம் ப்ரணவம் வித்³யாத் ஸர்வவ்யாபிநம் வ்யோமவத் ஓங்காரமாத்மாநமஸம்ஸாரிணம் தீ⁴ர: தீ⁴மாந்பு³த்³தி⁴மாந் ஆத்மதத்த்வம் மத்வா ஜ்ஞாத்வா ந ஶோசதி, ஶோகநிமித்தாநுபபத்தே:, ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥

அமாத்ர: துரீய ஓங்கார:, மீயதே அநயேதி மாத்ரா பரிச்சி²த்தி:, ஸா அநந்தா யஸ்ய ஸ: அநந்தமாத்ர: ; நைதாவத்த்வமஸ்ய பரிச்சே²த்தும் ஶக்யத இத்யர்த²: । ஸர்வத்³வைதோபஶமத்வாதே³வ ஶிவ: । ஓங்காரோ யதா²வ்யாக்²யாதோ விதி³தோ யேந, ஸ ஏவ பரமார்த²தத்த்வஸ்ய மநநாந்முநி: ; நேதரோ ஜந: ஶாஸ்த்ரவித³பீத்யர்த²: ॥