తదన్తరప్రతిపత్తౌ రంహతి సమ్పరిష్వక్తః ప్రశ్ననిరూపణాభ్యామ్ ॥ ౧ ॥
త్ర్యాత్మకత్వాత్తు భూయస్త్వాత్ ॥ ౨ ॥
అగ్న్యాదిగతిశ్రుతేరితి చేన్న భాక్తత్వాత్ ॥ ౪ ॥
ప్రథమేఽశ్రవణాదితి చేన్న తా ఎవ హ్యుపపత్తేః ॥ ౫ ॥
అశ్రుతత్వాదితి చేన్నేష్టాదికారిణాం ప్రతీతేః ॥ ౬ ॥
భాక్తం వానాత్మవిత్త్వాత్తథాహి దర్శయతి ॥ ౭ ॥
కృతాత్యయేఽనుశయవాన్దృష్టస్మృతిభ్యాం యథేతమనేవం చ ॥ ౮ ॥
చరణాదితి చేన్నోపలక్షణార్థేతి కార్ష్ణాజినిః ॥ ౯ ॥
ఆనర్థక్యమితి చేన్న తదపేక్షత్వాత్ ॥ ౧౦ ॥
సుకృతదుష్కృతే ఎవేతి తు బాదరిః ॥ ౧౧ ॥
అనిష్టాదికారిణామపి చ శ్రుతమ్ ॥ ౧౨ ॥
సంయమనే త్వనుభూయేతరేషామారోహావరోహౌ తద్గతిదర్శనాత్ ॥ ౧౩ ॥
తత్రాపి చ తద్వ్యాపారాదవిరోధః ॥ ౧౬ ॥
విద్యాకర్మణోరితి తు ప్రకృతత్వాత్ ॥ ౧౭ ॥
న తృతీయే తథోపలబ్ధేః ॥ ౧౮ ॥
స్మర్యతేఽపి చ లోకే ॥ ౧౯ ॥
తృతీయశబ్దావరోధః సంశోకజస్య ॥ ౨౧ ॥
సాభావ్యాపత్తిరుపపత్తేః ॥ ౨౨ ॥
నాతిచిరేణ విశేషాత్ ॥ ౨౩ ॥
అన్యాధిష్ఠితేషు పూర్వవదభిలాపాత్ ॥ ౨౪ ॥
అశుద్ధమితి చేన్న శబ్దాత్ ॥ ౨౫ ॥
యోనేః శరీరమ్ ॥ ౨౭ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య
శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ శారీరకమీమాంసాసూత్రభాష్యే
తృతీయాధ్యాయస్య ప్రథమః పాదః ॥
సన్ధ్యే సృష్టిరాహ హి ॥ ౧ ॥
నిర్మాతారం చైకే పుత్రాదయశ్చ ॥ ౨ ॥
మాయామాత్రం తు కార్త్స్న్యేనానభివ్యక్తస్వరూపత్వాత్ ॥ ౩ ॥
సూచకశ్చ హి శ్రుతేరాచక్షతే చ తద్విదః ॥ ౪ ॥
పరాభిధ్యానాత్తు తిరోహితం తతో హ్యస్య బన్ధవిపర్యయౌ ॥ ౫ ॥
తదభావో నాడీషు తచ్ఛ్రుతేరాత్మని చ ॥ ౭ ॥
స ఎవ తు కర్మానుస్మృతిశబ్దవిధిభ్యః ॥ ౯ ॥
ముగ్ధేఽర్ధసమ్పత్తిః పరిశేషాత్ ॥ ౧౦ ॥
న స్థానతోఽపి పరస్యోభయలిఙ్గం సర్వత్ర హి ॥ ౧౧ ॥
న భేదాదితి చేన్న ప్రత్యేకమతద్వచనాత్ ॥ ౧౨ ॥
అరూపవదేవ హి తత్ప్రధానత్వాత్ ॥ ౧౪ ॥
ప్రకాశవచ్చావైయర్థ్యాత్ ॥ ౧౫ ॥
దర్శయతి చాథో అపి స్మర్యతే ॥ ౧౭ ॥
అత ఎవ చోపమా సూర్యకాదివత్ ॥ ౧౮ ॥
అమ్బువదగ్రహణాత్తు న తథాత్వమ్ ॥ ౧౯ ॥
వృద్ధిహ్రాసభాక్త్వమన్తర్భావాదుభయసామఞ్జస్యాదేవమ్ ॥ ౨౦ ॥
ప్రకృతైతావత్త్వం హి ప్రతిషేధతి తతో బ్రవీతి చ భూయః ॥ ౨౨ ॥
అపి చ సంరాధనే ప్రత్యక్షానుమానాభ్యామ్ ॥ ౨౪ ॥
ప్రకాశాదివచ్చావైశేష్యం ప్రకాశశ్చ కర్మణ్యభ్యాసాత్ ॥ ౨౫ ॥
అతోఽనన్తేన తథా హి లిఙ్గమ్ ॥ ౨౬ ॥
ఉభయవ్యపదేశాత్త్వహికుణ్డలవత్ ॥ ౨౭ ॥
ప్రకాశాశ్రయవద్వా తేజస్త్వాత్ ॥ ౨౮ ॥
పరమతః సేతూన్మానసమ్బన్ధభేదవ్యపదేశేభ్యః ॥ ౩౧ ॥
బుద్ధ్యర్థః పాదవత్ ॥ ౩౩ ॥
స్థానవిశేషాత్ప్రకాశాదివత్ ॥ ౩౪ ॥
తథాఽన్యప్రతిషేధాత్ ॥ ౩౬ ॥
అనేన సర్వగతత్వమాయామశబ్దాదిభ్యః ॥ ౩౭ ॥
పూర్వం తు బాదరాయణో హేతువ్యపదేశాత్ ॥ ౪౧ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య
శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ శారీరకమీమాంసాసూత్రభాష్యే
తృతీయాధ్యాయస్య ద్వితీయః పాదః ॥
సర్వవేదాన్తప్రత్యయం చోదనాద్యవిశేషాత్ ॥ ౧ ॥
భేదాన్నేతి చేన్నైకస్యామపి ॥ ౨ ॥
స్వాధ్యాయస్య తథాత్వేన హి సమాచారేఽధికారాచ్చ సవవచ్చ తన్నియమః ॥ ౩ ॥
ఉపసంహారోఽర్థాభేదాద్విధిశేషవత్సమానే చ ॥ ౫ ॥
అన్యథాత్వం శబ్దాదితి చేన్నావిశేషాత్ ॥ ౬ ॥
న వా ప్రకరణభేదాత్పరోవరీయస్త్వాదివత్ ॥ ౭ ॥
సంజ్ఞాతశ్చేత్తదుక్తమస్తి తు తదపి ॥ ౮ ॥
వ్యాప్తేశ్చ సమఞ్జసమ్ ॥ ౯ ॥
సర్వాభేదాదన్యత్రేమే ॥ ౧౦ ॥
ఆనన్దాదయః ప్రధానస్య ॥ ౧౧ ॥
ప్రియశిరస్త్వాద్యప్రాప్తిరుపచయాపచయౌ హి భేదే ॥ ౧౨ ॥
ఇతరే త్వర్థసామాన్యాత్ ॥ ౧౩ ॥
ఆధ్యానాయ ప్రయోజనాభావాత్ ॥ ౧౪ ॥
ఆత్మగృహీతిరితరవదుత్తరాత్ ॥ ౧౬ ॥
అన్వయాదితి చేత్స్యాదవధారణాత్ ॥ ౧౭ ॥
కార్యాఖ్యానాదపూర్వమ్ ॥ ౧౮ ॥
సమ్బన్ధాదేవమన్యత్రాపి ॥ ౨౦ ॥
సమ్భృతిద్యువ్యాప్త్యపి చాతః ॥ ౨౩ ॥
పురుషవిద్యాయామివ చేతరేషామనామ్నానాత్ ॥ ౨౪ ॥
హానౌ తూపాయనశబ్దశేషత్వాత్కుశాచ్ఛన్దస్తుత్యుపగానవత్తదుక్తమ్ ॥ ౨౬ ॥
సామ్పరాయే తర్తవ్యాభావాత్తథా హ్యన్యే ॥ ౨౭ ॥
ఛన్దత ఉభయావిరోధాత్ ॥ ౨౮ ॥
గతేరర్థవత్త్వముభయథాఽన్యథా హి విరోధః ॥ ౨౯ ॥
ఉపపన్నస్తల్లక్షణార్థోపలబ్ధేర్లోకవత్ ॥ ౩౦ ॥
అనియమః సర్వాసామవిరోధః శబ్దానుమానాభ్యామ్ ॥ ౩౧ ॥
యావదధికారమవస్థితిరాధికారికాణామ్ ॥ ౩౨ ॥
అక్షరధియాం త్వవరోధః సామాన్యతద్భావాభ్యామౌపసదవత్తదుక్తమ్ ॥ ౩౩ ॥
అన్తరా భూతగ్రామవత్స్వాత్మనః ॥ ౩౫ ॥
అన్యథా భేదానుపపత్తిరితి చేన్నోపదేశాన్తరవత్ ॥ ౩౬ ॥
వ్యతిహారో విశింషన్తి హీతరవత్ ॥ ౩౭ ॥
కామాదీతరత్ర తత్ర చాయతనాదిభ్యః ॥ ౩౯ ॥
ఉపస్థితేఽతస్తద్వచనాత్ ॥ ౪౧ ॥
తన్నిర్ధారణానియమస్తద్దృష్టేః పృథగ్ఘ్యప్రతిబన్ధః ఫలమ్ ॥ ౪౨ ॥
ప్రదానవదేవ తదుక్తమ్ ॥ ౪౩ ॥
లిఙ్గభూయస్త్వాత్తద్ధి బలీయస్తదపి ॥ ౪౪ ॥
పూర్వవికల్పః ప్రకరణాత్స్యాత్క్రియా మానసవత్ ॥ ౪౫ ॥
విద్యైవ తు నిర్ధారణాత్ ॥ ౪౭ ॥
శ్రుత్యాదిబలీయస్త్వాచ్చ న బాధః ॥ ౪౯ ॥
అనుబన్ధాదిభ్యః ప్రజ్ఞాన్తరపృథక్త్వవద్దృష్టశ్చ తదుక్తమ్ ॥ ౫౦ ॥
న సామాన్యాదప్యుపలబ్ధేర్మృత్యువన్న హి లోకాపత్తిః ॥ ౫౧ ॥
పరేణ చ శబ్దస్య తాద్విధ్యం భూయస్త్వాత్త్వనుబన్ధః ॥ ౫౨ ॥
ఎక ఆత్మనః శరీరే భావాత్ ॥ ౫౩ ॥
వ్యతిరేకస్తద్భావాభావిత్వాన్న తూపలబ్ధివత్ ॥ ౫౪ ॥
అఙ్గావబద్ధాస్తు న శాఖాసు హి ప్రతివేదమ్ ॥ ౫౫ ॥
మన్త్రాదివద్వాఽవిరోధః ॥ ౫౬ ॥
భూమ్నః క్రతువజ్జ్యాయస్త్వం తథా హి దర్శయతి ॥ ౫౭ ॥
నానా శబ్దాదిభేదాత్ ॥ ౫౮ ॥
వికల్పోఽవిశిష్టఫలత్వాత్ ॥ ౫౯ ॥
కామ్యాస్తు యథాకామం సముచ్చీయేరన్న వా పూర్వహేత్వభావాత్ ॥ ౬౦ ॥
అఙ్గేషు యథాశ్రయభావః ॥ ౬౧ ॥
గుణసాధారణ్యశ్రుతేశ్చ ॥ ౬౪ ॥
న వా తత్సహభావాశ్రుతేః ॥ ౬౫ ॥
దర్శనాచ్చ ॥ ౬౬ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య
శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ శారీరకమీమాంసాసూత్రభాష్యే
తృతీయాధ్యాయస్య తృతీయః పాదః ॥
పురుషార్థోఽతః శబ్దాదితి బాదరాయణః ॥ ౧ ॥
శేషత్వాత్పురుషార్థవాదో యథాన్యేష్వితి జైమినిః ॥ ౨ ॥
అధికోపదేశాత్తు బాదరాయణస్యైవం తద్దర్శనాత్ ॥ ౮ ॥
ఊర్ధ్వరేతఃసు చ శబ్దే హి ॥ ౧౭ ॥
పరామర్శం జైమినిరచోదనా చాపవదతి హి ॥ ౧౮ ॥
అనుష్ఠేయం బాదరాయణః సామ్యశ్రుతేః ॥ ౧౯ ॥
స్తుతిమాత్రముపాదానాదితి చేన్నాపూర్వత్వాత్ ॥ ౨౧ ॥
పారిప్లవార్థా ఇతి చేన్న విశేషితత్వాత్ ॥ ౨౩ ॥
తథా చైకవాక్యతోపబన్ధాత్ ॥ ౨౪ ॥
అత ఎవ చాగ్నీన్ధనాద్యనపేక్షా ॥ ౨౫ ॥
సర్వాపేక్షా చ యజ్ఞాదిశ్రుతేరశ్వవత్ ॥ ౨౬ ॥
శమదమాద్యుపేతః స్యాత్తథాపి తు తద్విధేస్తదఙ్గతయా తేషామవశ్యానుష్ఠేయత్వాత్ ॥ ౨౭ ॥
సర్వాన్నానుమతిశ్చ ప్రాణాత్యయే తద్దర్శనాత్ ॥ ౨౮ ॥
శబ్దశ్చాతోఽకామకారే ॥ ౩౧ ॥
విహితత్వాచ్చాశ్రమకర్మాపి ॥ ౩౨ ॥
సర్వథాపి త ఎవోభయలిఙ్గాత్ ॥ ౩౪ ॥
అన్తరా చాపి తు తద్దృష్టేః ॥ ౩౬ ॥
అతస్త్వితరజ్జ్యాయో లిఙ్గాచ్చ ॥ ౩౯ ॥
తద్భూతస్య తు నాతద్భావో జైమినేరపి నియమాతద్రూపాభావేభ్యః ॥ ౪౦ ॥
న చాధికారికమపి పతనానుమానాత్తదయోగాత్ ॥ ౪౧ ॥
ఉపపూర్వమపి త్వేకే భావమశనవత్తదుక్తమ్ ॥ ౪౨ ॥
బహిస్తూభయథాపి స్మృతేరాచారాచ్చ ॥ ౪౩ ॥
స్వామినః ఫలశ్రుతేరిత్యాత్రేయః ॥ ౪౪ ॥
ఆర్త్విజ్యమిత్యౌడులోమిస్తస్మై హి పరిక్రీయతే ॥ ౪౫ ॥
సహకార్యన్తరవిధిః పక్షేణ తృతీయం తద్వతో విధ్యాదివత్ ॥ ౪౭ ॥
కృత్స్నభావాత్తు గృహిణోపసంహారః ॥ ౪౮ ॥
మౌనవదితరేషామప్యుపదేశాత్ ॥ ౪౯ ॥
అనావిష్కుర్వన్నన్వయాత్ ॥ ౫౦ ॥
ఐహికమప్యప్రస్తుతప్రతిబన్ధే తద్దర్శనాత్ ॥ ౫౧ ॥
ఎవం ముక్తిఫలానియమస్తదవస్థావధృతేస్తదవస్థావధృతేః ॥ ౫౨ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య
శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ శారీరకమీమాంసాసూత్రభాష్యే
తృతీయోఽధ్యాయః ॥