அத்ர ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴பயோகி³ப்³ரஹ்மாத்மைக்யலக்ஷணவிஷயப்ரயோஜநவிரோதி⁴ந: கர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴ஸ்ய அத்⁴யாஸாத்மகத்வப்ரத³ர்ஶநேந தது³ப⁴யோபபாத³நத்³வாரா ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: ஸமர்த்²யதே ।

நநு ப³ந்தோ⁴ ந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யவிரோதீ⁴, வஸ்துதோ ப³த்³த⁴ஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ப³ந்த⁴ரஹிதேந ப்³ரஹ்மணா ஐக்யஸ்ய ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத³ங்கீ³கர்தும் ஶக்யத்வாத் । ந ச விருத்³த⁴த⁴ர்மாக்ராந்தயோர்பே⁴த³நியமஸ்ய த்³ருஷ்டத்வேந த்³ருஷ்டநியமவிரோதா⁴த் ஶ்ருதிரபி தத³பே⁴த³ம் போ³த⁴யிதும் ந ஶக்நோதீதி வாச்யம் । ப³ந்த⁴மித்²யாத்வார்த²மபி ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴ய: ஶ்ருதே: ப்ராப³ல்யஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே வ்யுத்பாத்³யதயா தத ஏவ உதா³ஹ்ருதலோகத்³ருஷ்டநியமஸ்யாபி ஆபா⁴ஸீகரணஸம்ப⁴வாத் இதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²பி ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யே மஹாவாக்யஸ்யேவ ப³ந்த⁴மித்²யாத்வே த்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴கவாக்யாநாம் தத³நுக்³ராஹகந்யாயாநாம் ச வித்³யமாநதயா தத்ப்ரத³ர்ஶநத்³வாரேண ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஐக்யமிதி வஸ்துக³திமநுருத்⁴யைவ வாத³கதா²ரூபே(அ)த்ர ஶாஸ்த்ரே பூர்வபக்ஷ: பரிஹரணீய: । ந ஹி – ஹிம்ஸாவிதி⁴தந்நிஷேத⁴விஷயபே⁴த³ந்யாயாநபி⁴ஜ்ஞேந வாத³கதா²யாம் ‘ஶ்யேநேந யஜேத’ இதிவாக்யமயுக்தார்த²ம் ஶ்யேநபக்ஷிண: புரோடா³ஶாதி³வத்³யாகீ³யத்³ரவ்யத்வே அஹிம்ஸாஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴த் இதி ஶங்கிதே, ஶ்யேநாங்க³பஶுஷ்வாவஶ்யகேநாபி விஷயபே⁴த³ந்யாயோபந்யாஸேந தத்ஸமாதா⁴நம் உசிதம் ; கிந்து வஸ்துஸ்தி²திமநுஸரதா வாக்யஶேஷமுதா³ஹ்ருத்ய கர்மநாமதே⁴யத்வோபந்யாஸேநைவ தத் ஸமாதா⁴தவ்யம் இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸாத்மகத்வமத்ர ப்ரத³ர்ஶ்யதே ।

நநு ததா²பி நாத்ர தத் ப்ரத³ர்ஶநீயம் , தத³நந்யத்வாதி⁴கரணே ஸர்வஸ்ய ச ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்ததாயா: ப்ரஸாத⁴யிஷ்யமாணத்வேந தத ஏவ ஜீவத⁴ர்மாணாமப்யத்⁴யஸ்ததாஸித்³தே⁴: । விஶிஷ்ய ச ‘தத்³கு³ணஸாரத்வாத்.........’(ப்³ர. ஸூ. 2. 3. 29) இதி ஸூத்ரே தேஷாமத்⁴யஸ்ததாயா: ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணத்வாத் । தத்ராபி கர்த்ருத்வஸ்யாத்⁴யஸ்ததாயா: । ‘யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா²’(ப்³ர. ஸூ. 2. 3. 40) இத்யதி⁴கரணே ப்ரதிஷ்டா²பயிஷ்யமாணத்வாத் । ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமபி நேஹோபபாத³நீயம் , ‘அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாத்....’(ப்³ர. ஸூ. 2. 3. 43), ‘ஆத்மேதி தூபக³ச்ச²ந்தி....’(ப்³ர. ஸூ. 4. 1. 3.) இத்யதி⁴கரணயோருபபாத³யிஷ்யமாணத்வாத் – இதி சேத் – ஸத்யம் ।

உத்தரத்ர ஸாத⁴யிஷ்யமாணஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴பயோகி³தயா ஸ்மரணார்த²மித³மாத்³யாதி⁴கரணஸ்ய ப்ரத²மவர்ணகம் । யதா² பூர்வதந்த்ரே ‘அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா (ஜை. ஸூ. 1.1.1.) இத்யாத்³யதி⁴கரணம் ‘கர்ம வா விதி⁴லக்ஷணம்’(ஜை. ஸூ.9.2.3.) இதி நாவமிகாதி⁴கரணஸித்³த⁴ஸ்யைவ ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யார்த²ஜ்ஞாநபர்யந்தத்வஸ்ய ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴பயோகி³தயா ஸ்மரணார்த²ம் । யதா² வா தத்ர — ‘யஜ்ஞகர்ம ப்ரதா⁴நம் தத்³தி⁴ சோத³நாபூ⁴தம்’(ஜை.ஸூ. 9.1.1.) இதி நவமாத்⁴யாயாத்³யாதி⁴கரணப்ரத²மவர்ணகம் ஊஹவிசாராரம்போ⁴பயோகி³தயா ஸப்தமாத்³யவ்யுத்பாதி³தஸ்ய த⁴ர்மாணாமபூர்வார்த²த்வஸ்ய ஸ்மரணார்த²ம் । யதா²வா தத்ரைவ ‘ஸாமாநி மந்த்ரமேகே ஸ்ம்ருத்யுபதே³ஶாப்⁴யாம்’(ஜை. ஸூ. 9. 2. 1.) இதி நவமத்³விதீயபாதா³த்³யாதி⁴கரணப்ரத²மவர்ணகம் ஸாமோஹவிசாராரம்போ⁴பயோகி³தயா ஸப்தமத்³விதீயபாதே³ வ்யுத்பாதி³தஸ்ய ரத²ந்தராதி³ஶப்³தா³நாம் கீ³திவிஶேஷமாத்ரவாசகத்வஸ்ய ஸ்மரணார்த²ம் । ஏவம் ஸ்மரணார்தே²(அ)ப்யஸ்மிந் வர்ணகே ஶ்ரோத்ரூணாம் ஸுக²ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் உபோத்³தா⁴தப்ரக்ரியாயாம் ப்ரவ்ருத்தோ ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யக்ருத் ஆக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாம் ப³ந்த⁴மித்²யாத்வம் வ்யுத³பீபத³தி³தி ந கிஞ்சித³வத்³யம் ।

யத்³வா உதா³ஹ்ருதாதி⁴கரணாநாமஸ்ய ச முக²பே⁴தே³ந ப்ரவ்ருத்தே: ஔது³ம்ப³ராதி⁴கரணந்யாயேந பர்ணமய்யதி⁴கரணந்யாயேந ச ந பௌநருக்த்யம் । ததா²ஹி – வியத்பாதீ³யாந்யதி⁴கரணாநி ஜீவக³தாணுத்வோத்க்ராந்திக³த்யாக³திகர்த்ருத்வஜீவபே⁴த³ஶ்ருதிவிரோத⁴ஸமாதா⁴நேந ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³பபாத³நார்தா²நி , ந து க்வசித³பி விஷயே ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸமாதா⁴நேந । ‘ஆத்மேதி தூபக³ச்ச²ந்தி....’(ப்³ர. ஸூ. 4. 1. 32.) இத்யதி⁴கரணமபி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வோ(அ)ஸ்தி சேத் ஸம்ஸாரத³ஶாயாமபி ப்ரகாஶேத, அவித்³யா(அ)(அ)வ்ருதத்வே ஜீவபா⁴வோ(அ)பி ந ப்ரகாஶேத, தஸ்மிந் நிர்விஶேஷே ச நாம்ஶபே⁴த³கல்பநா ப்ரமாணவதீ, இதி ப்ரகாஶாப்ரகாஶவிரோத⁴ஸமாதா⁴நேந தது³பபாத³நார்த²ம் । தத³நந்யத்வாதி⁴கரணம் யத்³யபி விஶ்வமித்²யாத்வே ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴ஸமாதா⁴நார்த²ம் ப⁴வதி, ததா²பி தத்ர அத்³வைதஶ்ருதீநாம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴ய: ப்ராப³ல்யஸமர்த²நேந தத்³விரோத⁴: ஸமாதா⁴ஸ்யதே ।

அஸ்மிம்ஸ்த்வதி⁴கரணே ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴ய: ஶ்ருதீநாம் ஸ்வதஸ்ஸித்³த⁴ம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ராப³ல்யம் அநுத்³கா⁴ட்யைவ ஜீவக³தப்³ரஹ்மாத்மைக்யவிரோதி⁴கர்த்ருத்வாதி³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷஸ்ய கௌ³ரோ(அ)ஹமித்யாதி³ப்ரத்யக்ஷப்⁴ரமதுல்யாகாரத்வேநாப்ராமாண்யஶங்காகலுஷிததயா ந ஶ்ருதிபா³த⁴நக்ஷமத்வமிதி விரோத⁴: ஸமாதீ⁴யதே – இதி ஸர்வமநாகுலம் ॥

அத்ர ஶாரீரகமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரமித³மாரம்ப⁴ணீயம் ந வா இதி விஷயப்ரயோஜநஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாம் ஸம்ஶயே பூர்வபக்ஷ: – நாரம்ப⁴ணீயமித³ம் ஶாஸ்த்ரம் விஷயப்ரயோஜநாஸம்ப⁴வாத் । ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ஹ்யஸ்ய விஷய: ப்ரயோஜநம் ச இத்யபி⁴மதம் । ந ச கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³மதோ ஜீவஸ்ய தத்³விபரீதஸ்வரூபேண ப்³ரஹ்மணா ஐக்யம் ஸம்ப⁴வதி । ந ச தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யைஸ்ததை³க்யஸித்³தி⁴:, விருத்³த⁴த⁴ர்மவதோர்பே⁴த³ஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வித்வேந தாத்³ருக்³வாக்யஸஹஸ்ரேணாபி ததை³க்யாஸித்³தே⁴: । ந ச வாச்யம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³கம் அந்த:கரணஸ்ய தத்ஸம்வலிதஸ்ய வா(அ)ஹங்காரஸ்ய த⁴ர்ம:, நிஷ்க்ருஷ்டரூபோ ஜீவஸ்த்வஸங்க³ ஏவ, ‘காமஸ்ஸங்கல்போ விசிகித்ஸா ஶ்ரத்³தா⁴(அ)ஶ்ரத்³தா⁴ த்⁴ருதிரத்⁴ருதிர்ஹ்ரீர்தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத் ஸர்வம் மந ஏவ’(ப்³ரு. 1. 5. 3.), ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’(தை.உ. 2. 5. 1.), ‘‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’(க.ட². 1. 3. 4.) ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’(ப்³ரு. 4. 3. 15.), ‘அஸங்கோ³ ந ஹி ஸஜ்ஜதே’(ப்³ரு. 3. 9. 26.) இத்யாதி³ ஶ்ருதிப்⁴ய: இதி । அஹம் கர்தா போ⁴க்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷேண அஹமநுப⁴வே ப்ரகாஶமாநஸ்ய ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³மத்த்வேந க்³ருஹ்யமாணதயா தத்ர அஸங்க³ஶ்ருத்யா தத³பா⁴வபோ³த⁴நாயோகா³த் । தத³ந்யஸ்ய ஜவிஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யநங்கீ³க்ருதத்வாத் ।

ஸ்யாதே³தத் – ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம் க்ருஶோ(அ)ஹம் அந்தோ⁴(அ)ஹம் ப³தி⁴ரோ(அ)ஹம் கர்தா போ⁴க்தா ஸுகீ² து³:கீ² இத்யாகாரோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய: ஸ்தூ²லத்வாதி³ஷு ப³ஹுஷ்வம்ஶேஷு தே³ஹேந்த்³ரியதாதா³த்ம்யதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸரூபதயா த்³ருஷ்டவிஸம்வாத³: கர்த்ருத்வாத்³யம்ஶே(அ)ப்யப்ராமாண்யஶங்காகலுஷிததயா ப்ரதீதகௌடஸாக்ஷ்யபுருஷகல்போ ந ஶ்ருதிபா³த⁴நக்ஷம: இதி சேத் , ந ; மம தே³ஹ: மம சக்ஷு: மம ஶ்ரோத்ரம் மம மந: இத்யாதி³ரூபேண ஜீவாத் பரஸ்பரம் ச விப⁴க்தத்வேந பா⁴ஸமாநாநாம் தே³ஹேந்த்³ரியாதீ³நாம் யுக³பதே³கஜீவைக்யாத்⁴யாஸாயோகே³ந ஸ்தூ²லோ(அ)ஹமித்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய அஹமேவ சைத்ர:, ஸிம்ஹோ தே³வத³த்த: இத்யாதி³நிஶ்சிதபே⁴த³த⁴ர்மித்³வயஸாமாநாதி⁴கரண்யவத் கௌ³ணத்வாத் । நசைவம் அஹம்கர்தேத்யாத்³யம்ஶே(அ)பி கௌ³ணத்வம் ஶங்கா(அ)(அ)ஸ்பத³ம் ; கதா³சித் மமஶரீரம் ஸ்தூ²லமித்யாதி³வ்யவஹாரவத் கதா³(அ)பி மமமந:கர்த்ரு இத்யாதி³வ்யவஹாரஸ்யாத³ர்ஶநேந தத்ர கௌ³ணத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் । தஸ்மாத் அப்ராமாண்யஶங்கா(அ)நாஸ்பத³ப்ரப³லப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴ந ஶ்ருதயோ(அ)ந்யதா² வ்யாக்²யேயா: இதி விஷயப்ரயோஜநரஹிதமித³ம் ஶாஸ்த்ரம் நாரம்ப⁴ணீயமிதி ॥

அத்ர ஸித்³தா⁴ந்த: – ஸ்தூ²லோ(அ)ஹமித்யாதி³: அத்⁴யாஸ ஏவ ந கௌ³ண:, கௌ³ணத்வே கதா³சித் நாஹம் சைத்ர: ந தே³வத³த்த: ஸிம்ஹ: இதிவத் கதா³சித் நாஹம் ஸ்தூ²ல: இத்யாதி³ரூபஸ்ய பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய லௌகிகஸாதா⁴ரண்யேந உத்பத்திப்ரஸங்கா³த் । மம தே³ஹ: மம சக்ஷு: இத்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹாரோ த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; ஷஷ்ட்²யா: ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²கத்வேந ததோ பே⁴தா³லாபா⁴த் । ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ச அபவாத³கபே⁴த³ப்ரத்யயரஹிதஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுரோதே⁴ந பே⁴தா³விரோதே⁴நைவ கல்பநோபபத்தே: । கார்யகாரணாபே⁴த³வாதி³நாம் ப்³ரஹ்மப்ரக்ருத்யாதி³கார்யம் ஜக³த் தத³பி⁴ந்நம் , ஸௌவர்ணம் குண்ட³லம் , இத்யாதௌ³, ஸர்வேஷாமபி ஸதா³ காலோ(அ)ஸ்தி , ஸர்வத்ர தே³ஶோ(அ)ஸ்தி , இத்யாதௌ³ ச பே⁴தே³(அ)பி கார்யகாரணபா⁴வாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் ।

ஏதேந – ‘யோ(அ)ஹம் பா³ல்யே பிதராவந்வபூ⁴வம் ஸோ(அ)ஹம் ஸ்தா²விரே ப்ரணப்த்ரூந் பஶ்யாமி’, ‘யோ(அ)ஹம் ஸ்வப்நே வ்யாக்⁴ரதே³ஹ: ஸோ(அ)ஹமிதா³நீம் மநுஷ்யதே³ஹ:’ இதி தே³ஹாத்மபே⁴தா³நுப⁴வௌ த்³ருஶ்யேதே இதி – நிரஸ்தம் ।

அநயோரபி தே³ஹாத்மஸம்ப³ந்தா⁴நுப⁴வவதே³வ பே⁴தா³ஸ்பர்ஶித்வாத் । ததா²(அ)பி வ்யாவ்ருத்ததே³ஹபே⁴த³காத்மாநுவ்ருத்திவிஷயாவிமௌ தே³ஹாத்மாபே⁴தே³ ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யயவந்ந ஶக்யோபபாத³நௌ இதி சேத் – ந, ஆத்³யஸ்ய — ‘யோ(அ)யம் பா³ல்யே மம தே³ஹ: ததா² புஷ்ட ஆஸீத் ஸ ஏவாத்³ய வார்த⁴கே க்ரஶீயாந் ஜாத:’ இத்யநுப⁴வவத் வஸ்துதோ பா³லஸ்த²விரதே³ஹைக்யேந ததை³க்யாத்⁴யாஸேந வா உபபத்தே: । த்³விதீயஸ்ய கல்பிதாகல்பிதவ்யாக்⁴ரத்வமநுஷ்யத்வகோ³சரஸ்ய ‘யோ(அ)யம் ஸ்தா²ணு: அயம் புமாந்’ இதி கல்பிதாகல்பிதஸ்தா²ணுத்வ புருஷத்வகோ³சராநுப⁴வஸ்ய புருஷே இத³மர்தா²பே⁴தே³ இவ மநுஷ்யதே³ஹாத்மாபே⁴தே³(அ)ப்யுபபத்தே: । அஸ்து வா ‘மமதே³ஹ:’ ‘யோ(அ)ஹம் ஸ்வப்நே வ்யாக்⁴ரதே³ஹ:’ இத்யதே³ர்தே³ஹாத்மபே⁴த³கோ³சரத்வம் ; ததா²(அ)பி ந ஸ்தூ²லோ(அ)ஹமித்யாத்³யத்⁴யாஸாநுபபத்தி: । கேநசித்³ரூபேண பே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய தத³ந்யேந ரூபேண அத்⁴யாஸாவிரோதி⁴த்வாத் । ‘ஸ்ப²டிகோ(அ)யம் ந ஜபாகுஸுமம்’ இதி ப்ரத்யக்ஷநிஶ்சயவதோ(அ)பி ஸ்ப²டிகே லோஹிதாத்மநா ஜபாகுஸுமாத்⁴யாஸத³ர்ஶநாத் । தே³வத³த்தஸமீபக³தயோரதீ⁴யாநாநதீ⁴யாநயோ: புருஷத்வஸாமாந்யேந க்³ருஹ்யமாணயோஶ்சைத்ரமைத்ரயோ: தே³வத³த்தபிண்டா³த் பரஸ்பரஸ்மாச்ச பே⁴தே³ந க்³ருஹ்யமாணயோரபி தே³வத³த்தே ‘மைத்ரோ(அ)யமதீ⁴யாநஸ்திஷ்ட²தி’ இதி சைத்ரமைத்ரோப⁴யாத்⁴யாஸத³ர்ஶநாச்ச । ஏதேந – பரஸ்பரம் பே⁴த³ந க்³ருஹ்யமாணயோர்தே³ஹேந்த்³ரியயோரேகஸ்மிந்நாத்மந்யத்⁴யாஸோ(அ)நுபபந்ந: இத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா ।

தஸ்மாத் ‘ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம் அந்தோ⁴(அ)ஹம்’ இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யமத்⁴யாஸநிப³ந்த⁴நமேவேதி ப³ஹுஷ்வம்ஶேஷு த்³ருஷ்டவிஸம்வாத³தயா பூதிகூஶ்மாண்டா³யமாநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய: கர்த்ருத்வாத்³யம்ஶே(அ)பி ந ஶ்ருதிபா³த⁴நக்ஷம: ।

அதோ தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணாத்மஸு ஐக்யேந பா⁴ஸமாநேஷு தத்³க³ததயா ப்ரதீயமாநாநாம் த⁴ர்மாணாம் மத்⁴யே ஸ்தூ²லத்வாத³யோ தே³ஹத⁴ர்மா: அந்த⁴த்வாத³ய இந்த்³ரியத⁴ர்மா: காமஸங்கல்பாத³யோ(அ)ந்த:கரணத⁴ர்மா: ஆநந்தா³த³ய: ப்ரத்யக்³த⁴ர்மா: இதி ஶ்ருதிப்ராப்தா வ்யவஸ்தா² ஸ்வீகர்தும் யுக்தா । ஸா ச மம தே³ஹ:ஸ்தூ²ல: மம சக்ஷுரந்த⁴ம் மம மந:காமயதே மம மநஸ்ஸங்கல்பயதே இத்யாத்³யநுப⁴வேநாப்யநுமோதி³தா । த்³ருஶ்யதே ச ப்ருதி²வீஜலாதி³ஷு ஸங்கீர்ணதயா ப்ரதீயமாநாநாம் க³ந்தா⁴தீ³நாம் ‘உபலப்⁴யாப்ஸுசேத்³க³ந்த⁴ம் கேசித்³ப்³ரூயுரநைபுணா: । ப்ருதி²வ்யாமேவ தம் வித்³யாத³போ வாயுஞ்ச ஸம்ஶ்ரிதம்’ இத்யாத்³யாக³மேந வ்யவஸ்தா² । ந ஹ்யாஜாநஸித்³த⁴ஜலோபஷ்டம்ப⁴காதி³க³தம் க³ந்தா⁴தி³ ‘ப்ருதி²வீகு³ண ஏவ க³ந்தோ⁴ ந ஜலகு³ண:’ இத்யாதி³ரூபேண அஸ்மதா³தி³பி⁴: ப்ரத்யக்ஷேண ஶக்யம் விவேசயிதும் ।

ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ப்ராய: பரஸ்பரஸம்ஸ்ருஷ்டதயா அந்யகு³ணஸ்யாப்யந்யத்ராவபா⁴ஸஸ்ஸம்ப⁴வதீதிஶங்கிததோ³ஷம் ப்ரத்யக்ஷம் தத்ர ஆக³மேந ஶிக்ஷ்யதே இதி சேத்

தர்ஹீஹாபி ஆத்மாநாத்மநோராத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாபத்த்யா அந்யத⁴ர்மஸ்யாப்யந்யத்ராவபா⁴ஸஸ்ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கிததோ³ஷம் ப்ரத்யக்ஷம் ஶ்ருத்யா ஶிக்ஷ்யதே இதி துல்யம் ।

நநு ஜலாத்³யுபஷ்டம்ப⁴கப்ருதி²வ்யாதி³ஸம்ப்ரதிபத்திவத் ஆத்மந்யாத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாபந்நகாமஸம்கல்பாதி³மத³நாத்மஸம்ப்ரதிபத்திர்நாஸ்தீதி சேத்

ந – நிர்மலேஷ்வபி ஜலாதி³ஷு உபஷ்டம்ப⁴கப்ருதி²வ்யாதி³ஸத்³பா⁴வே இவ ஆத்மந்யாத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாபந்நாநாத்மாம்ஶஸத்³பா⁴வே(அ)பி ஆக³மஸ்யாவிஶிஷ்டத்வே அஸம்ப்ரதிபத்தேர்நிமூலத்வாத் । ந ஹி நிர்மலஜலாதி³ஷு உபஷ்டம்ப⁴கப்ருதி²வ்யாதி³ஸத்³பா⁴வே ஆக³மாத³ந்யத் ஶரணமஸ்தி । க³ந்தா⁴தி³நைவ தத³நுமாநே, க³ந்தா⁴தி³கு³ணவ்யவஸ்தா²ஸித்³தௌ⁴ தத³நுமாநம் தத³நுமாநேந தத்³வ்யவஸ்தா²ஸித்³தி⁴: இத்யந்யோந்யாஶ்ரயாத் ।

தஸ்மாத் யதா² ‘ப்ருதி²வ்யாமேவ தம் வித்³யாத்’ இத்யாக³மேநைவ ஜலாதி³ஷு உபஷ்டம்ப⁴கஸத்³பா⁴வ: க³ந்தா⁴தீ³நாம் தத்³த⁴ர்மத்வநியமஶ்ச அவக³ந்தவ்ய: ததா² ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: ஸ ஸமாநஸ்ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’(ப்³ரு. 4. 4. 22) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ‘விஜ்ஞாநமய’ இதி ஜீவஸ்ய ஸம்ஸரணே பு³த்³தி⁴ப்ரதா⁴நத்வம், ‘ஸ ஸமாந’ இதி ஸாமாந்யதஸ்தத்ஸாமாந்யாபத்திம், ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ இதி த்⁴யாயந்த்யாம் பு³த்³தௌ⁴ த்⁴யாயதீவ சலந்த்யாம் சலதீவ நாயம் ஸ்வதோ த்⁴யாயதி சலதி வா இதி தத்³விஶேஷவிவரணம் ச குர்வத்யா, அந்யாபி⁴ஶ்ச ஏதாத்³ருஶீபி⁴ஶ்ஶ்ருதிபி⁴: விவரணாதி³ப்ரத³ர்ஶிதாஹமர்தா²நாத்மத்வஸமர்த²நோபபத்த்யுபப்³ரும்ஹிதாபி⁴: ஆத்மந்யாத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாபந்நாநாத்மாம்ஶஸத்³பா⁴வ: காமஸங்கல்பாதீ³நாம் தத்³த⁴ர்மத்வநியமஶ்ச அவக³ந்தவ்ய இதி ந கஶ்சித்³விஶேஷ: ।

தஸ்மாத் ப³ந்த⁴க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷாபா³த்⁴யை: த்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴கவாக்யை: ஶுத்³த⁴தயா(அ)வக³தஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யஸம்ப⁴வேந விஷயப்ரயோஜநவத்த்வாத் இத³ம் ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி ஸித்³த⁴ம் । வர்ணகாந்தராணாம் து ப்ரபஞ்சநம் க்³ரந்தா²ந்தரேஷு த்³ரஷ்டவ்யம் ॥

ஸூத்ரஸ்ய நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாதி³முமுக்ஷுத்வாந்தஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரம் தத்ஸம்பத்தேரேவ ஹேதோ: மோக்ஷஸாத⁴நப்ரத்யக³பி⁴ந்நநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவிசார: கர்தவ்ய: இத்யர்த²: ।

கத²மேதாவாநர்தோ²(அ)ஸ்மாத் ஸூத்ராத் லப்³த⁴: இதி சேத் –

உச்யதே – அத²ஶப்³த³ஸ்தாவதா³நந்தர்யார்த²:, ந ச ப்³ரஹ்மவிசாரே புஷ்கலகாரணாநந்தர்யமபஹாய யத்கிஞ்சிதா³நந்தர்யஸ்யாபி⁴தா⁴நம் ப²லவத் , ந ச ஸாத⁴நசதுஷ்டயாத³ந்யத் கர்மகாண்ட³விசாராதி³ தத்ர புஷ்கலகாரணம் ப⁴விதுமர்ஹதி , இதி ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரமித்யயமர்த²: அத²ஶப்³தே³ந லப்³த⁴: ।

அத ஏவ தத்ஸம்பத்தேரேவ ஹேதோரித்யயமர்த²: ப்ரக்ருதஸ்ய ஹேதுத்வாபி⁴தா⁴யிநா அதஶ்ஶப்³தே³ந வக்தும் ஶக்ய: । யத்³யபி ஆநந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸ்ய ஹேதுத்வம் அத²ஶப்³தே³நைவ லப்³த⁴ம் , ததா²(அ)பி அதஶ்ஶப்³தே³ந ஹேதுத்வஸ்யைவ புந:பராமர்ஶரூபாத்³யத்நாந்தராத் நித்யாநித்யவிவேகாத்³யஸம்ப⁴வஶங்காநிராஸஸூசநேந தத்³தே⁴துத்வமேவ ப்ரதிஷ்டா²ப்யதே । இஹ ஹி இத்த²ம் ஶங்கா(அ)வதரதி – ப்³ரஹ்மைவ நித்யம் தத³ந்யத் அநித்யம் இதி விவேகோ ந ஸம்ப⁴வதி , ‘அக்ஷய்யம் ஹ வை சாதுர்மாஸ்யயாஜிந: ஸுக்ருதம் ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா கர்மப²லஸ்யாபி நித்யத்வாவக³மாதி³தி । ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’(சா².8.1.6.) இத்யாதி³ஸ்வத³ர்ஶிதாநுமாநோபோத்³ப³லிதஶ்ருதிப்ராப³ல்யேந ச தந்நிராஸ: ।

ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக³பி⁴ந்நம் நிர்விஶேஷம் இதி ப்ரகரணோபபதா³தி³ஸங்கோசகராஹித்யேந நிரதிஶயப்³ருஹத்த்வவாசிநா ப்³ரஹ்மஶப்³தே³நைவ ச லப்³த⁴ம் । ஜிஜ்ஞாஸேத்யநேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாயேத்யயமர்தோ² லப்³த⁴: । இஷ்யமாணதயா ஜ்ஞாநஸ்ய ‘விவிதி³ஷந்தி’ இத்யாதா³விவ ப²லத்வப்ரதீதே: । ந ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வாபா⁴வே முமுக்ஷோ: ப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி இதி மோக்ஷஸாத⁴நத்வவிஶேஷணமபி தத்ர அர்தா²ல்லப்³த⁴ம் । ஸூத்ரவாக்யஸ்யேவ விஶ்வதோமுக²த்வேந ஸூத்ரபதா³நாமபி அநேகார்த²த்வஸ்ய அலங்காரதயா விவக்ஷாவஶேந ஶ்லேஷே இவ வ்ருத்தித்³வயவிரோத⁴ஸ்யாதூ³ஷணத்வாத் , ஜிஜ்ஞாஸாபதே³நைவ அந்தர்நீதோ விசாரோ லக்ஷ்யதே , யோக்³யதயா ச வேதா³ந்தவிசார இதி லப்⁴யதே ததே³கக³ம்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । தத்ரைவ விசாரே ஸூத்ரஸ்யாநுவாத³மாத்ரரூபத்வபரிஹாராய ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’(தை. 3. 1.1.) இதி மூலஶ்ருத்யநுரோத⁴ஸித்³த⁴யே ச அத்⁴யாஹ்ருதஸ்ய கர்தவ்யேதிபத³ஸ்ய அந்வய: இதி ।

யத்³வா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யேத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய இத்யர்த²: , ந து ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவிசார: கர்தவ்ய இதி । ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ இதி மூலஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மணோ விசாரகர்மத்வஶ்ரவணாத் , பா⁴ஷ்யே(அ)பி ப்³ரஹ்மவிசாரே ப்ரதிஜ்ஞாதே ப்³ரஹ்மப்ரமாணாதி³விசாரப்ரதிஜ்ஞாநமர்தா²ல்லப்⁴யதே இத்யுக்தத்வாத் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் து விசாரேண விசாராதி⁴காரிவிஶேஷணேச்சா²விஷயே மோக்ஷே ஸாத⁴நீயே ‘ஸாம்நா ஸ்துவீத’ இதி ஶ்ருதௌ கீ³திக்ரியாரூபேண ஸாம்நா கு³ணாபி⁴தா⁴நாத்மகே ஸ்தோத்ரே ஸாத⁴நீயே ருக்பதா³பி⁴வ்யக்திவத் த்³வாரதயா ப²லம் ஸித்³த்⁴யதி । ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய ப்³ரஹ்மாவக³திப²லகஸ்ய ஸாக்ஷாந்மோக்ஷஸாத⁴நத்வாயோகா³த் । மோக்ஷஸ்யாபி அத்⁴யஸ்தகர்த்ருத்வாதி³நிவ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மபா⁴வாவிர்பா⁴வரூபத்வேந ப்³ரஹ்மாவக³திஸாத்⁴யஸ்ய ஸாக்ஷாத்³விசாரஸாத்⁴யத்வாயோகா³ச்ச ।

நநு நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாத்³யநந்தரம் ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாரூபோ விசார: கர்தவ்ய: இதி ஸூத்ரார்த²வர்ணநமயுக்தம் , நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகஸ்ய நிருக்தவிசாரநிஷ்பாத்³யத்வேந அந்யோந்யாஶ்ரயப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி ப்³ரஹ்மைவ நித்யம் அந்யத³ நித்யம் இதி நிர்ணயரூப: ஸித்³தா⁴ந்தாபி⁴மதோ நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக: ப்ராரிப்ஸிதப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரவிசாரம் விநா கேநசிச்சா²ஸ்த்ராந்தரஶ்ரவணாதி³நா ஸம்ப⁴வதி । ஸம்ப⁴வே வா ததோ லப்³த⁴நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக ஏவாதி⁴காரீ ஏதச்சா²ஸ்த்ரவிசாரே ப்ரவர்ததே இதி அஸ்மிஞ்சா²ஸ்த்ரே ‘அஸம்ப⁴வஸ்து ஸதோ(அ)நுபபத்தே:’(ப்³ர.ஸூ.2.3.9.) இத்யதி⁴கரணே ப்³ரஹ்மநித்யத்வப்ரதிஷ்டா²பநம் வைராக்³யபாதே³ கர்மப²லாநித்யத்வப்ரத³ர்ஶநம் வியத³தி⁴கரணாதி³ஷு வியதா³த்³யநித்யத்வப்ரதிஷ்டா²பநம் ச நாகரிஷ்யத இதி சேத் –

உச்யதே – ஸாங்க³ஸஶிரஸ்கவேதா³த்⁴யயநஜந்யாபாதப்ரதீதிரூபோ நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக இஹ பரிக்³ருஹ்யதே । ஸ யத்³யபி வைராக்³யம் நிஷ்பாத³யந் தத் த்³ரட⁴யிதும் ந ஶக்நோதி, ப்³ரஹ்மவத் கர்மப²லே(அ)பி நித்யத்வப்ரதிபாத³காநாமக்ஷய்யாதி³ வாக்யாநாம் த³ர்ஶநாத் , ததா²பி கர்மப²லாநித்யத்வப்ரதிபாத³காநாம் வாக்யாநாம் ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசித:’(சா².8. 1.6.) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரத³ர்ஶிதயுக்த்யுபோத்³ப³லிததயா ப்ராப³ல்யம் இதி ந்யாயஸூசகேந ஏதத்ஸூத்ரக³தாதஶ்ஶப்³தே³ந நிரஸ்த ஶைதி²ல்ய: ஸ ஶக்நோதி வைராக்³யம் த்³ரட⁴யிதும் । ந சைவமபி ‘அஸம்ப⁴வஸ்து ஸத:’(ப்³ர.ஸூ.2.3.9.) இத்யாத்³யதி⁴கரணபூர்வபக்ஷோபந்யஸநீயஶங்கோந்மேஷேண தச்சை²தி²ல்யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; தத்தச்ச²ங்காநிராஸா அக்³ரே கரிஷ்யந்தே இதி ஹிதைஷிவசநவிஶ்வாஸேந தயா ஶைதி²ல்யாப்ரஸங்கா³த் । ஸர்வேஷ்வபி ஹி ஶாஸ்த்ரேஷு விஷயப்ரயோஜநவிஷயே ஏகைகஸ்யாமஸித்³தி⁴ஶங்காயாம் ஆதௌ³ நிரஸ்தாயாம் தத³ஸித்³தி⁴பர்யவஸாயிஶங்காந்தரநிராஸாஸ்தந்த்ரமத்⁴யே ஏவ க்ரியமாணா த்³ருஶ்யந்தே । ந சைதாவதா அதி⁴காரிணாம் அநிர்ணீதவிஷயப்ரயோஜநத்வேந தத்தச்சா²ஸ்த்ரவிசாரேஷ்வப்ரவ்ருத்திராபத்³யதே । தஸ்மாத் யதோ²க்த ஏவ ஸூத்ரார்த²: ॥ 1.1.1.॥

அத² ஏவமுபபாதி³தாரம்போ⁴ விசார: ப்ரஸ்தூயதே ।

தத்ர யத்³யபி ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞயா தத்ப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லவிசாரோ(அ)ப்யர்தா²த் ப்ரதிஜ்ஞாத:, ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மப்ரமாணம் ப்³ரஹ்மயுக்தி: இத்யாதி³விஶிஷ்டவிஷயவிசாராணாம் விஶேஷணப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபத்த்யபேக்ஷத்வாத் ப்ராதா⁴ந்யாச்ச ததே³வ லக்ஷணமுகே²ந ப்ரத²மம் இஹாதி⁴கரணே நிர்ணீயதே ।

‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி, யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி, தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ, தத்³ப்³ரஹ்மேதி’(தை.உ.2.4.1) இதி ஶ்ருத்யுக்தம் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வம் லக்ஷணம் யுக்தமயுக்தம் வேதி ஸந்தே³ஹே ஸதி அயுக்தமிதி பூர்வ: பக்ஷ: ।

ததா²ஹி – ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ஷோட³ஶகலம் புருஷம் ப்ரக்ருத்ய ‘தம் த்வா ப்ருச்சா²மி க்வாஸௌ புருஷ:’(ப்ர.6. 1) இதி பா⁴ரத்³வாஜப்ரஶ்நே, ‘தஸ்மை ஸ ஹோவாச இஹைவாந்தஶ்ஶரீரே ஸோம்ய ஸ புருஷ: யஸ்மிந்நேதா: ஷோட³ஶகலா: ப்ரப⁴வந்தி இதி ஸ ஈக்ஷாஞ்சக்ரே கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்தே உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந் வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம் க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீந்த்³ரியம் மநோ(அ)ந்நமந்நாத்³வீர்யம் தபோ மந்த்ரா: கர்ம லோகா லோகேஷு ச நாம ச’(ப்ர. 6.4.) இதி ஜீவஸ்யைவ ப்ராணாதி³நாமாந்தஷோட³ஶகலாஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஶ்ரூயதே । தத் யத்³யப்யஸ்மதா³தே³ரநுபபந்நம், ததா²பி ப்ரத²மஜஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய உபபத்³யத ஏவ ।

நநு தஸ்யாபி நோபபத்³யதே – பூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வநிர்வாஹகயோஶ்சிகீர்ஷாக்ருத்யோர்தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷத்வாத் தே³ஹேந்த்³ரியாணாஞ்ச பௌ⁴திகாநாம் பூ⁴தஸ்ருஷ்ட்யநந்தரபா⁴வித்வாத் இதி சேத்

தர்ஹி பரப்³ரஹ்மணோ(அ)பி தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணரஹிதஸ்ய சிகீர்ஷாக்ருத்யஸம்ப⁴வேந பூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ந ஸ்யாத் । யதி³ தஸ்ய சிகீர்ஷாக்ருத்யபா⁴வே(அ)பி பூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வம், ததா³ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாபி ததை²வ ஸ்யாத் । யதி³ தஸ்ய மாயாமாஶ்ரித்யைவ சிகீர்ஷாக்ருதிநிர்வாஹ:, ததா³ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸர்கா³தௌ³ ஸூக்ஷ்மாவஸ்த²மந்த:கரணமஸ்தீதி ஸுதராம் தத்³வத்த்வமுபபத்³யதே ।

அபி ச ப்³ருஹதா³ரண்யகே ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத் புருஷவித⁴:’(ப்³ரு. 1. 4. 1.) இதி ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ப்ரஸ்துத்ய ‘ததோ மநுஷ்யா அஜாயந்த’(ப்³ரு. 1. 4. 3.) இத்யாதி³நா ‘யதி³த³ம் கிஞ்ச மிது²நம் ஆபிபீலிகாப்⁴ய: தத்ஸர்வமஸ்ருஜத’(ப்³ரு. 1. 4. 4.) இத்யந்தேந தஸ்ய மநுஷ்யாதி³ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுக்த்வா தத³நந்தரமக்³ந்யாதி³ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமப்யுக்தம் । ந ச ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்’(ப்³ரு. 1. 4. 1.) இதி பரப்³ரஹ்மண: ப்ரஸ்தாவ இதி ஶங்கநீயம் । ‘ஸ யத் பூர்வோ(அ)ஸ்மாத் ஸர்வஸ்மாத் ஸர்வாந் பாப்மந ஔஷத் தஸ்மாத் புருஷ:’(ப்³ரு. 1. 4. 1.) இத்யத: பாப்மஸம்ஸர்க³ப்ரதீத்யா ‘ஸோ(அ)பி³பே⁴த்.... ஸ வை நைவ ரேமே’(ப்³ரு. 1.4.2,3.) இதி ப⁴யாரதிஶ்ரவணேந ச தஸ்ய ஸம்ஸாரித்வாவக³மாத் । நநு ததா²(அ)பி ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய வியதா³தி³பூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ந ஶ்ருதமிதி சேத் , ஸத்யம் ; தே³வமநுஷ்யாதி³ஸகலப்ராணிஜாதஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஶ்ருதமேவ । ததே³வாத்ர லக்ஷணம் , ந து வியதா³தி³ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் । லக்ஷணவாக்யே பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய ‘யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி’ இதி லிங்கே³ந ப்ராணிபரத்வாத் । ஜீவநஹேதுத்வம் பூ⁴தாநாம் அத்⁴யாத்மம் ப்ராணாபி⁴மாநிதயா(அ)வதிஷ்ட²மாநே ஹிரண்யக³ர்பே⁴(அ)ப்யஸ்தி । பூ⁴தலயாதா⁴ரத்வமபி ‘ஏகார்ணவே ச த்ரைலோக்யே ப்³ரஹ்மா நாராயணாத்மக: । போ⁴கி³ஶய்யாக³த: ஶேதே த்ரைலோக்யக்³ராஸப்³ரும்ஹித: । ஜநஸ்தை²ர்யோகி³பி⁴ர்தே³வஶ்சிந்த்யமாநோ(அ)ப்³ஜஸம்ப⁴வ:’ இத்யாதி³புராணேதிஹாஸத⁴ர்மஶாஸ்த்ரேஷு தஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ம் । நநு ஸகலபூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபம் தந்நிமித்தத்வமிஹ ந லக்ஷணம் கிந்து தது³பாதா³நத்வம் , இதி சேத் – தது³பாதா³நத்வம் ஹி தஜ்ஜீவாபே⁴தே³நாத்⁴யஸ்தாந் தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணாதீ³ந் ப்ரத்யுபாதா³நத்வமேவ வாச்யம், நித்யாநாம் ஜீவாநாம் ஸ்வத: கார்யத்வாபா⁴வாத் । தே³ஹாத்³யுபாதா³நத்வம் து தத்தஜ்ஜீவாநாமேவ, தேஷாம் ஜீவதாதா³த்ம்யப்ரதீத்யா ஜீவாநாம் தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வாத் , ஸித்³தா⁴ந்தே அத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதிரிக்தஸ்யோபாதா³நத்வஸ்யாபா⁴வாத் ।

அஸ்து வா பரம் ப்³ரஹ்ம பூ⁴தாநாம் ஸ்ரஷ்ட்ரு உபாதா³நஞ்ச । ததா²(அ)பி மாயாஶப³லம் ஸவிஶேஷமேவ ததா² வாச்யம், நிர்விஶேஷஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்ய மாயாஶாப³ல்யம் விநா ஸ்ருஷ்டிக்ரியாவிஶிஷ்டத்வஸ்ய தத்தத்கார்யாகாரேண விவர்தமாநத்வஸ்ய ச அஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்ம இஹ லிலக்ஷயிஷிதம், கிந்து ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஶுத்³த⁴மேவ । ந ச மாயாஶப³லஸகு³ணப்³ரஹ்மக³தமேவ காரணத்வம் தடஸ்த²தயா ஶுத்³த⁴ஸ்யோபலக்ஷணம் ஶாகா²க்³ரமிவ சந்த்³ரஸ்ய, தஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வமிவ ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தாநந்தா³த்மஸ்வரூபத்வம் ‘ஆநந்தா³த³ய: ப்ரதா⁴நஸ்ய’(ப்³ர.ஸூ. 3. 3. 6) இத்யதி⁴கரணே ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திபரவாக்யேஷு ஸர்வேஷூபஸம்ஹரணீயத்வேந வர்ணயிஷ்யமாணம் அஸ்ய ஸ்வரூபலக்ஷணம் இதி வாச்யம் । ததா² ஸதி ஸ்வரூபலக்ஷணேநைவ விஶிஷ்யாவக³த்யர்த²மவஶ்யாபேக்ஷிதேந ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தஸ்ய லக்ஷ்யஸ்ய அவக³தி: ஸம்ப⁴வதீதி ஏதல்லக்ஷணவையர்த்²யாத் । சந்த்³ரஸ்ய து தடஸ்த²லக்ஷணம் உக்தே(அ)பி ஸ்வரூபலக்ஷணே தத்³தி³த்³ருக்ஷயா சந்த்³ரபு³பு⁴த்ஸோ: க³க³நே ஸர்வதஶ்சக்ஷுர்விக்ஷேபக்லேஶ: ஸ்யாத் ஸ மா பூ⁴தி³தி தே³ஶவிஶேஷே சக்ஷுர்நியமநார்த²தயா உபயுஜ்யதே । ந சாத்ராப்யக்³நிஸூர்யேந்த்³ராதி³மஹிமப்ரதிபாத³கேஷு மந்த்ரார்த²வாதே³ஷு ப்³ரஹ்ம பு³பு⁴த்ஸோ: ப்⁴ரமணக்லேஶ: ஸ்யாத் ஸ மா பூ⁴தி³தி காரணவாக்யஜாதே தத்³த்³ருஷ்டிநியமநார்த²தயா தடஸ்த²லக்ஷணமுபயுஜ்யதே இதி வாச்யம் । காரணத்வாஸம்ஸ்பர்ஶிநாமபி ஸர்வாந்தரத்வாதி³த்³வாரா ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திபரவாக்யாநாம் ஸத்த்வேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபித்ஸோ: அத்³வைதபரவாக்யேஷு ஸர்வேஷ்வவதரணீயதயா காரணவாக்யமாத்ரே தத்³த்³ருஷ்டிநியமநாயோகா³த் । ஸ்வரூபலக்ஷணாந்தர்க³தேந ஆத்மஶப்³தோ³க்தேந ப்ரத்யக்த்வேந பராக்³ரூபதே³வதாந்தரமஹிமவர்ணநபரமந்த்ரார்த²வாதே³ப்⁴யோ வ்யாவர்தநஸ்ய அத்³வைதபரவாக்யேஷ்வவதரணஸ்ய ச ஸித்³தே⁴ஶ்ச । கிஞ்ச ஜக³த்காரணத்வம் ஸத்யஞ்சேத் த்³வித்வேந ஏகமிவ தேந அத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷயிதுமஶக்யம் ; விரோதா⁴த் । மித்²யா சேத³பி க்ருதகத்வேந நித்யமிவ ந தேந ஸத்யம் தத் லக்ஷயிதும் ஶக்யம், விரோதா⁴தே³வ । தஸ்மாத³யுக்தமித³ம் லக்ஷணம் இத்யேவம் ப்ராப்தே

ராத்³தா⁴ந்த: –

பூ⁴தாநி பௌ⁴திகஞ்சாண்ட³ம் நிர்மாயேத³மநந்தரம் । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் தந்மத்⁴யே நிர்மமே பரமேஶ்வர: ।

இத்யர்தே² ஸகலஶ்ருத்யாத்³யைககண்ட்²யஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ஸ ஷோட³ஶகலாஸ்ரஷ்டா புருஷ: பர ஏவ ந: ।

ப்ராணோத்க்ரந்திப்ரதிஷ்டா²ப்⁴யாம் ஸ்வஸ்ய தத்³வத்த்வவீக்ஷணம் । ஜீவஸ்ய தத்³வதஸ்தாப்⁴யாம் ஸ்வாத்மத்வேநாவலோகநாத் ।

தேஜோ(அ)ப³ந்நப்ரவேஶோ ஹி ஜீவகர்த்ருக ஏவ ஸந் । ஜீவஸ்ய ஸ்வாத்மதாத்³ருஷ்ட்யா தேந ஸ்வீயதயேரித: ।

பரமேஶ்வர: ப்ரத²மம் வியதா³தீ³நி பூ⁴தாநி ஸ்ருஷ்ட்வா தத்த்ரிவ்ருத்கரணாநந்தரம் தைரண்ட³ம் நிர்மாய தந்மத்⁴யே ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் நிர்மமே இத்யர்தே² ஹிரண்யக³ர்போ⁴த்பத்திப்ரதிபாத³கஸகலஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபுராணேதிஹாஸாநாமைககண்ட்²யாத் தத³நுரோதே⁴ந ப்ரஶ்நோபநிஷது³க்தஷோட³ஶகலாஸ்ரஷ்டா புருஷ: பர ஏவ ; ஷோட³ஶகலாமத்⁴யே வியதா³தீ³நாமப்யநுப்ரவேஶாத் , ஷோட³ஶகலபுருஷோபதே³ஶாநந்தரம் ‘தாந் ஹோவாச ஏதாவதே³வாஹமேதத் பரம் ப்³ரஹ்ம வேத³ நாத: பரமஸ்தீதி’(ப்ர. 6. 7.) இதி பிப்பலாத³வசநத³ர்ஶநாச்ச । யத்து ப்ராணோத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டா²ப்⁴யாம் ஸ்வஸ்ய உத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டா²வத்த்வவீக்ஷிணம் ஜீவலிங்க³ம், தத் தாப்⁴யாமுத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டா²வதோ ஜீவஸ்ய ஸ்வாத்மரூபத்வாவலோகநாத் । ஶ்ரூயதே ஹி சா²ந்தோ³க்³யே தேஜோ(அ)ப³ந்நாநுப்ரவேஶோ ஜீவகர்த்ருக ஏவ ஸந் ஈஶ்வரேண ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபத்வத்³ருஷ்ட்யா ஸ்வாத்மீயதயா விவக்ஷித இதி । தத்ர ஹி ‘ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’(சா². 6. 3. 2.) இத்யத்ர ஜீவகர்த்ருகோ(அ)நுப்ரவேஶ: ஸ்வகர்த்ருகதயா பரமேஶ்வரேண விவக்ஷித இதி வ்யாகரணஸமாநகர்த்ருத்வவாசிநா க்த்வாப்ரத்யயேந த³ர்ஶிதம் ; ஏவமித³மப்யுபபத்³யதே ।

யத்து ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய தே³வமநுஷ்யாதி³பூ⁴தஜாதஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுக்தமித்யுக்தம் தத்ததை²வ । ந தாவதா தஸ்ய ஸகலபூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் லக்ஷணே விவக்ஷிதம் ஸித்³த்⁴யதி । ஸ்வஸ்ய அதீதாநாக³தகல்பஸம்ப⁴வதே³வமநுஷ்யாதீ³நாஞ்ச அந்யஸ்ருஷ்டத்வாத் ।

பரமேஶ்வரஸ்ய து ஸர்வகல்பாநுயாயிநோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாபி ஸ்ரஷ்டு: ஸர்வபூ⁴தஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுபபத்³யதே । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ருஷ்டேஷு தே³வமநுஷ்யாதி³ஷு குலாலாதி³ஸ்ருஷ்டேஷு க⁴டாதி³ஷ்விவ தஸ்யாபி ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத் , தத³பா⁴வே(அ)பி ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ருஷ்டித்³வாரா தஸ்ய காரணத்வாநபாயாச்ச ।

யத்து தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு தத்தஜ்ஜீவாநாமுபாதா³நத்வாத் ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம், தந்ந – ஶுக்த்யாதி³தாதா³த்ம்யேநாத்⁴யஸ்யமாநேஷு ரஜதாதி³ஷு ஶுக்த்யாத்³யவச்சி²ந்நஸ்யேவ ஜீவதாதா³த்ம்யேநாத்⁴யஸ்யமாநேஷு தே³ஹாதி³ஷு ஜீவாவச்சி²ந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நதயா உபாதா³நத்வோபபத்தே: । ஸர்வத: ப்ரஸ்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய ஶுக்த்யாதி³பி⁴ரிவ ஸ்வப்ரதிபி³ம்ப³ரூபஜீவைரப்யவச்சே²தா³நிவாரணாத் , ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்’ இத்யாதி³ஶ்ருதேஶ்ச । ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத் பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³: ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபா: । ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தி’(மு.உ. 2. 1. 1.) இதி ப்³ரஹ்மணஶ்சேதநத்வேந ஸரூபாந் ஜீவாந் ப்ரத்யுபாதா³நத்வஶ்ருதே: தது³பாதி⁴தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணாத்³யுபாதா³நத்வபரதயா தே³ஹாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மோபாதா³நகத்வஸ்யாவஶ்யாங்கீ³கர்தவ்யத்வாத் ।

யச்ச ஜந்மாதி³காரணத்வஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணத்வே தத்³வையர்த்²யமுக்தம், தத³பி ந – அத்ர ஸூத்ரே பூர்வஸூத்ரால்லக்ஷ்யஸமர்பகம் ப்³ரஹ்மபத³மநுவர்ததே । தத் ப்ரத்யக³பி⁴ந்நநிஷ்ப்ரபஞ்சவஸ்துபரம் , ப்ரகரணோபபதா³தி³ஸங்கோசகராஹித்யேந தஸ்ய த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³பரிபந்தி²நிரதிஶயப்³ருஹத்த்வவாசித்வாத் । ப்³ருஹத்த்வமாத்ரவாசித்வே(அ)பி வைபுல்யாபரபர்யாயஸ்ய ப³ஹுத்வஸ்ய ‘யத்ர நாந்யத் பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா’(சா².7.24. 1.) இதி ஶ்ருத்யா வஸ்துபரிச்சே²த³பரிபந்தி²நோ லக்ஷணஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாச்ச । ந ஹீத³ம் லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரத்யக்³பி⁴ந்நத்வே ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸத்யத்வே வா க⁴டதே । ததா² ஸதி தத்காரணத்வாதா⁴ரத்வநியந்த்ருத்வாதி³த⁴ர்மாணாம் ப்³ரஹ்மணி ஸத்யதாபத்த்யா ‘யத்ர நாந்யத் பஶ்யதி’ இத்யாத்³யநுபபத்தே: । ஏவஞ்ச லக்ஷ்யபரப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²தயா ப்ராப்தஸ்ய நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வஸ்ய யத்³ரஜதமபா⁴த் ஸா ஶுக்திரிதிவத் அத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாயேந ஸித்³த்⁴யர்த²ம் தடஸ்த²லக்ஷணம் , ஸ்வரூபவிஶேஷப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் , இதி ந கஸ்யாபி வையர்த்²யம் । ஏதேந – மித்²யாபூ⁴தேந ஸத்யம் லக்ஷயிதும் ந ஶக்யம் விரோதா⁴த் , இதி நிரஸ்தம் ; ஶுக்த்யா ரஜதோபலக்ஷணத³ர்ஶநாத் ॥

ஸூத்ரே ஜந்மாதீ³தி ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³முச்யதே । ஏகவசநம் ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திப⁴ங்கா³நாம் ஸமுதா³யோ லக்ஷணம் நத்வேகைகம் இதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் । யத்³யப்யேகைகமபி லக்ஷணம் ப⁴விதுமர்ஹதி ; அநதிப்ரஸங்கா³த் , ‘அத்தா சராசரக்³ரஹணாத்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 2. 9.) இத்யதி⁴கரணே ஸர்வஸம்ஹர்த்ருத்வமாத்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³தயா உபந்யாஸாச்ச ; ததா²பி ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்கா³நாமந்ய தமகாரணத்வஸ்ய லக்ஷணதயா உக்தௌ ததி³தரகாரணவஸ்த்வந்தரஸத்த்வஶங்கயா வஸ்துபரிச்சே²தா³த் லக்ஷணீயப்³ரஹ்மணோ நிரதிஶயப்³ருஹத்த்வம் ந ஸித்³த்⁴யேத் । அதோ நிரதிஶயப்³ருஹத்த்வரூபலக்ஷ்யாகாரவிபரீதப்³ருஹத்த்வஶங்காவ்யவச்சே²தே³ந ஸப்ரயோஜநம் ஸமுதா³யஸ்ய லக்ஷணத்வம் । அஸ்யேதி கார்யஸ்ய ஜக³த இத³ந்தயா நிர்தே³ஶ: மூலஶ்ருத்யநுஸாரேண பரித்³ருஶ்யமாநவிவித⁴வைசித்ர்யஜ்ஞாபநார்த²: । மூலஶ்ருதாவபி பூ⁴தாநீத்யநேநைவ கார்யவர்கே³ அபி⁴ஹிதே தத³ர்த²ஜ்ஞாபநாயைவ ‘இமாநி’ இதி பத³ம் । தத்³ஜ்ஞாபநந்து ஈத்³ருஶஸ்ய கார்யவர்க³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்மாத³ல்பஜ்ஞாநாத³ல்பஶக்தே: ஸம்ஸாரிண உத்பத்தி: ஸம்பா⁴வயிதும் ந ஶக்யதே இதி ஸூசநார்த²ம் । அத ஏவாக்³ரே ஸூத்ரக்ருதா ப்ரதா⁴நாதி³காரணத்வஶங்காவத் ஜீவகாரணத்வஶங்காயா நிராஸோ ந கரிஷ்யதே । லோகே குலாலகுவிந்தா³தி³ஜீவகர்த்ருகத்வே ஸத்யேவ அதிவைபுல்யவைசித்ர்யாத³ர்ஶநேந பூ⁴பூ⁴த⁴ராதி³யுக்தஸ்ய ஜக³தோ(அ)ஸ்மதா³தி³கர்த்ருகத்வாஸம்ப⁴வே(அ)பி கர்த்ரநபேக்ஷப்ரதா⁴நபரிணாமத்வாதி³கமஸ்த்விதி ஶங்காயா ஏவ உந்மஜ்ஜநயோக்³யத்வாத் । யத்த்வத்ர ‘ந யதோ²க்தவிஶேஷணஸ்ய ஜக³தோ யதோ²க்தவிஶேஷணமீஶ்வரம் முக்த்வா அந்யத: ப்ரதா⁴நாத³சேதநாத³ணுப்⁴யோ(அ)பா⁴வாத் ஸம்ஸாரிணோ வா உத்பத்த்யாதி³ ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யம்’ இதி பா⁴ஷ்யவசநம் தத்ர ஸம்ஸாரிமாத்ரஸ்யாத்ர நிரஸநீயத்வே(அ)பி உபரிநிரஸநீயஸ்ய ப்ரதா⁴நாதே³ர்க்³ரஹணம் த்³ருஷ்டாந்தார்த²ம் । ஶ்ருதௌ இமாநீதி ப³ஹுவசநே ஸத்யபி அஸ்யேத்யேகவசநம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய கார்யவர்க³ஸ்ய ஏககார்யவத³நாயாஸேந ஏகேந கர்த்ரா ஸங்கல்பமாத்ரேண நிர்மிதத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் । தத்³ஜ்ஞாபநஸ்யாபி அல்பஶக்திஸம்ஸாரிவ்யாவ்ருத்திஸூசநமேவ ப²லம் । யத இதி யச்ச²ப்³த³: ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாதே³தத் ப்³ரஹ்மநாமரூபமந்நம் ச ஜாயதே’(மு.்ட³. 1. 1. 9.) இதி ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’(சா². 6. 2. 3.) இதி ‘ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜாஸ்ஸதா³யதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா²:’(சா². 6. 8. 4.) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரதிபந்நஜக³ந்நிமித்தோபாதா³நபா⁴வஸர்வஜ்ஞத்வஸத்யஸங்கல்பத்வாதி³விஶிஷ்டபரமேஶ்வரரூபமாயாஶப³லி தப்³ரஹ்மபர: । ஶ்ருதாவபி யத இதி ப்ரஸித்³த⁴வந்நிர்தே³ஶஸ்ய ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞ:’ இத்யாதி³புரோவாத³ப்ராப்தஸர்வஜ்ஞத்வாதி³வைஶிஷ்டயப்ரதிபாத³நபரத்வம் ஸம்ஸாரிப்⁴யோ வ்யாவர்திதஸ்ய ஜக³த்காரணத்வஸ்ய பரமேஶ்வரே ஸம்பா⁴வநார்த²ம் । யத இதி ஹேதுபஞ்சமீ நிமித்தோபாதா³நஸாதா⁴ரணீ ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணே ஸ்தா²பயிஷ்யமாணம் ப்³ரஹ்மண: உப⁴யவித⁴காரணத்வமநுவத³தி । யத்³யபி உபாதா³நத்வமாத்ரமபி லக்ஷணமநதிப்ரஸக்தம், ஸர்வோபாதா³நத்வப்ரயுக்தஸார்வாத்ம்யஸ்ய அக்³ரிமாதி⁴கரணேஷு ப்³ரஹ்மலிங்க³தயா உபந்யாஸத³ர்ஶநாத் , ததா²பி நிமித்தமந்யதி³தி வஸ்துபரிச்சே²த³ஶங்கா ஸ்யாத் , ஸா மா பூ⁴தி³தி உப⁴யவித⁴காரணத்வஸ்ய ஹேதுபஞ்சம்யுபாத்தஸ்ய லக்ஷணீகரணம் । நசேயமுபாதா³நபஞ்சமீதி வக்தும் ஶக்யம் , ‘யேந’ ‘யத்’ இதி மூலஶ்ருதிக³தத்ருதீயாத்³விதீயாவிப⁴க்த்யர்த²யோரபி அநயா ஸங்க்³ராஹ்யத்வாத் । தத்ஸங்க்³ராஹகாயாஸ்தஸ்யா உபாதா³நமாத்ரவிஷயத்வாயோகா³ச்ச । ‘தத் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஸூத்ரவாக்யஶேஷ: ।

கேசித் ஆத்³யஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஜந்ம யத இதி ஸூத்ரம் யோஜயந்தி । ஸோ(அ)ப்யர்த²: ஸூத்ரமூலபூ⁴தம் லக்ஷணவாக்யம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴பரம் இதி ஶங்காநிராஸார்த²த்வேந ஸூத்ராவ்ருத்த்யா விவக்ஷிதும் ஶக்யதே இதி நோபேக்ஷணீய: ॥ 1.1.2.॥

இஹ லக்ஷணீக்ருதஜக³த்காரணத்வாக்ஷிப்தம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் வேத³காரணத்வேந த்³ருடீ⁴குர்வதா ப⁴க³வதா ஸூத்ரகாரேண வேத³ஸ்ய நித்யத்வாத் ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வகாரணத்வமநுபபந்நம் இதி ஶங்கா(அ)பி நிராக்ரியதே ।

நநு நிர்விஶேஷவஸ்துநி தாத்பர்யவிஷயே ஸதி தாடஸ்த்²யேந தது³பலக்ஷகஸ்ய மாயாஶப³லிதஸ்ய ஜக³த்காரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸமர்த²நம் க்வோபயுஜ்யதே ।

பூர்வஸூத்ரே — ‘அஸ்ய’ இதி பதே³ந ஸூசிதஸ்ய ஸூத்ராவ்ருத்த்யா ச விவக்ஷிதஸ்ய ஜீவவ்யாவர்தநஸ்ய ஸ்தி²ரீகரணே । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸார்வஜ்ஞ்யம் ஈஶ்வராத்³வேத³க்³ரஹணாதீ⁴நம் ந து ஸ்வதஸ்ஸித்³த⁴ம் இதி தே³வதாதி⁴கரணே வக்ஷ்யதே ।

நநு ஜக³த்கரணத்வாக்ஷிப்தஸ்ய ஸர்வஶக்தித்வஸ்ய கேநசித்³தே⁴துநா த்³ருடீ⁴கரணே(அ)பி ஜீவவ்யாவர்தநம் ஸ்தி²ரீப⁴வதி, கிம் வேத³காரணத்வஹேதுநா ஸர்வஜ்ஞத்வத்³ருடீ⁴கரணே பக்ஷபாதநிமித்தம் ।

வேத³நித்யத்வமூலகஸர்வகாரணத்வாஸம்ப⁴வாஶங்காநிராஸஸ்யாநுஷங்க³தோ லாப⁴: । அத ஏவ – வேதா³நித்யத்வவ்யவஸ்தா²பநம் வியத்பாதே³ ஸங்க³தம் நாத்ர கர்தும் யுக்தம் இத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா । அநுஷங்க³லப்⁴யே(அ)ர்தே² ப்ருத²க் ஸங்க³த்யநபேக்ஷணாத் ।

‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நிஶ்வஸிதமேதத் யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³ஸ்ஸாமவேத³:’(ப்³ரு. 2. 4. 10.) இத்யாதி³வாக்யம் ப்³ரஹ்மணோ வேத³காரணத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸாத⁴யதி ந வா இதி ஸந்தே³ஹே – ந தாவத்³வேத³கர்த்ருத்வேந தஸ்ய தத் ஸாத⁴யதி, வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வாபாதாத் , நாபி வேதோ³பாதா³நத்வேந, கார்யோபாதா³நயோரேகஶக்திகத்வநியமஸ்ய ம்ருத்பிண்ட³க⁴டாதி³ஷு தத்கார்யாந்தரேஷு ச ப³ஹுஶோ வ்யபி⁴சாரத³ர்ஶநேந அப்ராமாணிகதயா வேத³ஸ்ய ஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஶக்திமத்தாமாத்ரேண ப்³ரஹ்மணி தத³ஸித்³தே⁴: தத்ஸித்³தௌ⁴ வா வேத³: ஸ்வயமஜ்ஞ ஏவ ஜீவாநாம் தத்தத³ர்த²கோ³சரப்ரகாஶஜநக இதி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யஜ்ஞஸ்யைவ ப்ரகாஶகத்வாபத்தேஶ்ச ; ஏவமபி ப்³ரஹ்மணோ வேதா³விஷயநதீ³வாலுகாதி³ஸம்க்²யாதி³ப்ரகாஶகத்வாலாபா⁴ச்ச இதி பூர்வ:பக்ஷ: ॥

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – வேத³கர்த்ருத்வேந தஸ்ய தத் ஸாத⁴யத்யேவ । கர்த்ருத்வமிஹ ந அர்த²முபலப்⁴ய ரசயித்ருத்வம், யேந ஸாபேக்ஷத்வலக்ஷணம் பௌருஷேயத்வமாபத்³யேத । நாப்யுச்சாரயித்ருத்வமாத்ரம், அத்⁴யாபகஸாதா⁴ரண்யேந தாவதாபி வேதே³ ப்³ரஹ்மகர்த்ருத்வவிஶேஷாஸித்³தே⁴: । ஸர்வவேதோ³ச்சாரணேந மஹோபாத்⁴யாயதாமாத்ரம் ஹி ததா³ ப்³ரஹ்மண: ஸ்யாத் । நாபி பூர்வபூர்வக்ரமாநபேக்ஷயா ஸ்வதந்த்ரக்ரமேண உச்சாரயித்ருத்வம் ; க்ரமாந்யத்வே வாக்³வஜ்ரத்வேந ப்ராணிநாம் து³ரிதப்ரஸங்கா³த் । கிந்து ப்³ரஹ்ம ஸ்வதந்த்ரமபி அத்⁴யேத்ரூணாம் புருஷார்த²ஸித்³த⁴யே நியதக்ரமஸ்வராத்³யபேக்ஷமாணம் பூர்வபூர்வகல்பேஷு ஸ்வக்ருதேநைவ நியதேந க்ரமாதி³நா விஶிஷ்டாந் வர்ணாந் கரோதி । ‘ஸர்கா³தௌ³ ப⁴க³வாந் தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத்’ இதி ஸ்ம்ருதே: । ஏததே³வ ச அத்⁴யாபகவிலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மணோ வேத³கர்த்ருத்வம் யத் அந்யதீ³யக்ரமாத்³யநபேக்ஷணேந பூர்வமபி ஸ்வக்ருதேநைவ நியதேந க்ரமாதி³நா விஶிஷ்டேஷு வைதி³கவர்ணேஷு கர்த்ருத்வம் । ததா²சாதீதாநந்தகல்பஸ்த²வைதி³கக்ரமஸ்வராதி³ப்ரதிஸந்தா⁴நம் அநந்தவைதி³கவர்ணபத³வாக்யப்ரதிஸந்தா⁴நஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ வக்தவ்யம் , அந்யதா² தத்கர்த்ருத்வாயோகா³த் । தஸ்ய ஸகலஸ்ய ப்ரதிஸந்தா⁴நஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ ந மாநாந்தராத் , தஸ்யாந்த:கரணாதி³ஸம்பா³ந்தா⁴பா⁴வேந மாநாந்தராப்ரவ்ருத்தே:, கிம் து அநாவ்ருதஸ்வரூபசைதந்யப³லாத் இதி ஸங்கோசகாபா⁴வாத் யாவத்ஸ்வஸம்ஸ்ருஷ்டப்ரகாஶவத் ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஸித்³த்⁴யதி । ஆநுமாநிகேஶ்வரவாதி³நாமபி ஈஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ரேவமேவ, ஸர்வஸ்யா பக்ஷத்வேந ஹேதுதயா ஸர்வகோ³சரஜ்ஞாநாஸித்³தே⁴: ।

வேதோ³பாதா³நத்வேந வா தஸ்ய தத் ஸாத⁴யதி ; தீ³பக³தாயா: ப்ரகாஶஶக்தே: தது³பாதா³நே வஹ்நாவபி த்³ருஶ்யமாநதயா கார்யகாரணயோரேகஶக்திகத்வஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வேந வேத³க³தாயா: ஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஶக்தே: பா³த⁴காபா⁴வேந தது³பாதா³நே ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ராப்தே: । ந ஹி க⁴டக³தோத³காஹரணஶக்தேர்ம்ருத்பிண்டே³ இவ, அந்த⁴காரக³தாவரணஶக்தே: ப்ரகாஶரூபத்வேந ஶ்ருதிஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணீவ, வேத³க³தஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஶக்தேஸ்தம் ப்ரதி பரிணாமிதயா உபாதா³நே ‘நீஹாரேண ப்ராவ்ருதா:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ராவரணத்வேந ஸித்³தே⁴ அஜ்ஞாநே இவ ச வேத³க³தஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஶக்தே: ப்³ரஹ்மணி பா³தோ⁴(அ)ஸ்தி ।

யத்³வா வேத³க³தஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஶக்தி: தது³பாதா³நக³தா கார்யக³தப்ரகாஶஶக்தித்வாத் தீ³பக³தப்ரகாஶஶக்திவத் இதி விஶிஷ்ய அநுமீயதே । அத: உத³காஹரணாதி³ஶக்தௌ ந வ்யபி⁴சார: । ப்ரகாஶஶக்திஶ்ச அவித்³யாவரணநிவ்ருத்த்யநுகூலா ஶக்திர்விவக்ஷிதா । ஸா ச பரம்பரயா தத³நுகூலே வேதே³ தீ³பே சாஸ்தீதி நாஶ்ரயாஸித்³தி⁴: ந வா த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴: । அவித்³யாயாமபி நிவ்ருத்தே: ப்ரதியோகி³பூ⁴தாயாம் தத³நுகூலா ஶக்தி: அஸ்தீதி ந தஸ்யா அவித்³யாக³தத்வாபா⁴வேந பா³த⁴: ।

யத்³வா தது³பாதா³நக³தத்வமாத்ரம் ஸாத்⁴யம் , ந து யாவத்தது³பாதா³நக³தத்வம் ; தச்ச அபா³தி⁴தம் ப்³ரஹ்மதத்த்வமாத்ரமாதா³ய ஸித்⁴யதி இதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । ந ச வேத³வத்³தீ³பாதி³வச்ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஜீவவிஜ்ஞாநஹேதுத்வேநைவ ஸாத்⁴யம் பர்யவஸ்யேதி³தி ந ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ரிதி ஶம்க்யம் । ஸ்வப்ரகாஶஸர்வவ்யாப்தசைதந்யரூபத்வேந ஶ்ருதிஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி ஆவரணநிவ்ருத்த்யநுகூலாயா: ஶக்தே: பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத் ஸாக்ஷாத்தத³நுகூலத்வேநைவ ஸித்³தே⁴: । ந ஹி குலாலாதி³ஜ்ஞாநம் இச்சா²தி³த்³வாரைவ கார்யாநுகூலம் த்³ருஷ்டமிதி க்ஷித்யாதி³ஷு கார்யாநுகூலதயா அநுமீயமாநமபி ஜ்ஞாநம் இச்சா²தி³த்³வாரைவ தத³நுகூலம் அநுமாநவாதி³பி⁴ரநுமீயதே । ஏவமபி வேதா³விஷயார்த²கோ³சரஜ்ஞாநாலாபே⁴ந ஸார்வஜ்ஞ்யாஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கா து பூர்வந்யாயேநைவ பரிஹரணீயா ।

அத ஏவ வேத³பா³ஹ்யாக³மாநாமபி ப்³ரஹ்மோபாதா³நகதயா தத³ர்த²ஜ்ஞத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப்⁴ராந்தத்வப்ரஸங்க³ இத்யபி சோத்³யம் நிரஸ்தம் । தத³ர்த²ஸ்ய அஸத்த்வேந ஸ்வஸம்ஸர்கி³யாவத³ர்த²ப்ரகாஶரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய தத்³விஷயத்வாப்ரஸங்கா³த் ।

நநு ப்³ரஹ்மண: ஸ்வஸம்ஸர்கி³யாவத³ர்த²ப்ரகாஶத்வே அதீதாநாக³தவஸ்துஜ்ஞாநாஸித்³தே⁴: கத²ம் ஸார்வஜ்ஞ்யஸித்³தி⁴: ।

உச்யதே – உத்தரீத்யா ப்³ரஹ்மணோ வித்³யமாநநிகி²லப்ரபஞ்சஸாக்ஷாத்காரஸித்³தி⁴: தஜ்ஜநிதஸம்ஸ்காரவத்தயா ச ஸ்மரணோபபத்தேரதீதஸகலவஸ்த்வவபா⁴ஸாஸித்³தி⁴: । ந ச ஜ்ஞாநஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபஸம்ஸ்காரோ நித்யசைதந்யே ந ப⁴வேதி³தி ஶம்க்யம் । தஸ்ய ஸ்வரூபேணாகார்யத்வே(அ)பி த்³ருஶ்யாவச்சி²ந்நரூபேண கார்யத்வோபபத்தே: । ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக் மாயாயா: ஸ்ருஜ்யமாநநிகி²லபதா³ர்த²ஸ்பு²ரணரூபேண ஜீவாத்³ருஷ்டாநுரோதே⁴ந விவர்த்தமாநத்வாத் தத்ஸாக்ஷிதயா தது³பாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி தத்ஸாத⁴கத்வம் இத்யநாக³தவஸ்துவிஜ்ஞாநஸித்³தி⁴: இத்யேவம் ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய காலத்ரயவ்ருத்திவஸ்துவிஷயத்வஸித்³தி⁴: இதி கேசிதா³ஹு: ।

அந்யே து வத³ந்தி – ஸ்வரூபஜ்ஞாநேநைவ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வஸம்ஸ்ருஷ்டஸர்வாவபா⁴ஸகத்வாத் ஸர்வஜ்ஞத்வம் அதீதாநாக³தயோரவித்³யாசித்ரபி⁴த்தௌ விம்ருஷ்டாநுந்மீலிதசித்ரவத் ஸம்ஸ்காராத்மநா ஸத்த்வேந தத்ஸம்ஸர்க³ஸ்யாப்யுபபத்தே: । ந து வ்ருத்திஜ்ஞாநைஸ்தஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வம் , ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம்’ இதி (ஶ்வேதா. 6. 14) ஸாவதா⁴ரணஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’(சா². 6. 2. 1.) இத்யவதா⁴ரணாநுரோதே⁴ந மஹாபூ⁴தாநாமிவ வ்ருத்திஜ்ஞாநாநாமபி ப்ரலயஸ்ய வக்தவ்யதயா ப்³ரஹ்மண: ததா³ ஸர்வஜ்ஞத்வாபா⁴வாபத்த்யா ப்ராத²மிகமாயாவிவர்தரூபே ஈக்ஷணே தத்பூர்வகே மஹாபூ⁴தாதௌ³ ச ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச இதி ॥

யத்த்வத்ர பா⁴ஷ்யே வர்ணகாந்தரம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ததி³த்த²ம் – பூர்வஸூத்ரே ஜீவேஷு ஜக³த்காரணத்வஸ்யாஸம்பா⁴வநா ப்³ரஹ்மணி தத்ஸம்பா⁴வநா ச ‘அஸ்ய’ ‘யத:’ இதி பதா³ப்⁴யாம் த³ர்ஶிதா । ததோ நைய்யாயிகாத்³யபி⁴மதம் ஈஶ்வராநுமாநமேவ உபந்யஸ்தம் இதி ஸ்யாத்³ப்⁴ரம: । தந்மூலபூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²மித³ம் வர்ணகம் ।

‘தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி’(ப்³ரு. 3.9.26) இத்யாதி³ஶ்ருதி: ப்³ரஹ்மண: உபநிஷதே³கக³ம்யத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்நோதி ந வா இதி விசார: ।

ந ஶக்நோதி, நைய்யாயிகோக்தகார்யத்வாதி³லிங்க³காநுமாநக³ம்யத்வாத் ப்³ரஹ்மண: । ந ச அஸ்ய கார்யாப்ரயோஜகா அபி ப³ஹவோ கு³ணா: ஶ்ருதிஸித்³தா⁴: ஸ்வீக்ரியந்தே தே லிங்கை³ர்ந ஸித்³த்⁴யந்தி இதி வாச்யம் । தாவதா கல்பிதஸ்ய ஸகு³ணேஶ்வரஸ்ய ஔபநிஷத³த்வஸித்³தா⁴வபி ஜிஜ்ஞாஸ்யஸ்ய நிர்விஶேஷப்ரத்யக்சைதந்யரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: தத³ஸித்³தே⁴: । ப்ரதீச: ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் , தத்ர ஸகலவிஶேஷாபா⁴வஸ்ய ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வாநுமாநதஸ்ஸித்³தே⁴: । தஸ்ய ஸச்சிதா³நந்த³ரூபதாயாஶ்ச ‘அஹமஸ்மி’ ‘அஹமுபலபே⁴’ இத்யநுப⁴வாப்⁴யாம் நிருபாதி⁴கப்ரேமாஸ்பத³த்வேந ச ஸித்³தே⁴: । ஸர்வஶரீரேஷு ததை³க்யஸ்ய ச ஸர்வேஷு கர்ணபுடேஷு ஶ்ரோத்ரைக்யஸ்யேவ லாக⁴வாத் ஸித்³தே⁴: இதி பூர்வ: பக்ஷ: ॥

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – உதா³ஹ்ருதஶ்ருதி: உபநிஷதே³கக³ம்யத்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்நோதி । ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வாநுமாநஸ்ய லாக⁴வதர்கஸ்ய ச தேந தேந ப்ரத்யநுமாநேந ப்ரதிதர்கேண ச பராஹததயா ஶ்ருத்யநநுக்³ருஹீதாந்மாநாந்தராத் நிர்விஶேஷநிர்த்³வந்த்³வவஸ்த்வஸித்³தே⁴:, நிரதிஶயாநந்தே³ கத²ஞ்சித³பி மாநாந்தராநவதாராச்ச இதி ।

ஆத்³யவர்ணகே ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞம் இதி ஸாத்⁴யே அத்⁴யாஹ்ருதே ஶாஸ்த்ரஸ்ய வேத³ஸ்ய யோநித்வாத் – கர்த்ருத்வாது³பாதா³நத்வாச்ச இதி ஸௌத்ரஹேதோரந்வய: ।

த்³விதீயவர்ணகே – ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யம் இத்யஸ்மிந் ஸாத்⁴யே ஶாஸ்த்ரம் யோநி: – காரணம் – ப்ரமாணம் அஸ்ய இதி ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் – ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வாத் இதி ஸௌத்ரஹதோரந்வய: ।

நச ஆத்³யவர்ணகே ஶாஸ்த்ரக்³ரஹணம் வ்யர்த²ம் லௌகிகவைதி³கஸாதா⁴ரணஶப்³த³யோநித்வமாத்ரேண ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தே⁴: இதி வாச்யம் । ஆநுஷங்கி³கவேத³நித்யத்வமூலகஸர்வகாரணத்வாஸம்ப⁴வஶங்காநிராகரணார்த²ம் த்³விதீயவர்ணகோபயோக³ஸௌகர்யார்த²ம் ச ஶப்³த³மாத்ரோபலக்ஷணதயா ஶாஸ்த்ரக்³ரஹணோபபத்தே: ।

நச த்³விதீயவர்ணகே ஹேதோஸ்ஸாத்⁴யாவைஶிஷ்டயம் । தத்ர ஹேதோரப்³ப⁴க்ஷாதி³வத³வதா⁴ரணக³ர்ப⁴தயா ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணகத்வாதி³த்யர்த²கஸ்ய ப்ரமாணாந்தராக³ம்யத்வாதி³த்யர்தே² பர்யவஸாநாத் । 1 । 1 । 3 ।

நிரூபிதம் ப்³ரஹ்மணஶ்ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் ஆக்ஷிப்ய ஸமாதீ⁴யதே ।

ப்³ரஹ்ம ந வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யம் ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴நே ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யபா⁴வேந ப²லாபா⁴வாத் , அதோ வேதா³ந்தா: கர்மவித்⁴யபேக்ஷிதகர்த்ருப்ரதிபாத³நபரா மோக்ஷார்தோ²பாஸநாவிதி⁴பரா வா இதி ப்ராப்தே –

ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யமேவ, தத்ர வேதா³ந்தாநாம் ஸர்வேஷாம் ஸம்யக் உபக்ரமாத்³யவக³தேந தாத்பர்யேண அந்வயாத் । ந ச ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴நே ப்ரயோஜநாபா⁴வ: । க்³ராமபஶ்வாத்³யப்ராப்தஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யபர்யந்தஸ்ய நிஷ்ப²லத்வே(அ)பி ப்ராப்தஸ்ய ப்⁴ரமவஶாத³ப்ராப்தத்வேநாவபா⁴ஸமாநஸ்ய ஸித்³த⁴ஸ்ய கண்ட²க³தசாமீகராதே³ர்போ³த⁴நம் ப்ரவ்ருத்த்யபர்யந்தமேவ ஸப²லம் இதி த்³ருஷ்டத்வாத் தந்யாயவிஷயத்வாத் ஸித்³த⁴ரூபநித்யப்ராப்தப்³ரஹ்மாத்மைக்யபோ³த⁴நஸ்ய இதி ஸித்³தா⁴ந்த: । யத்³யபி ப்ரயோஜநஸமர்த²நம் ப்ரத²மஸூத்ரே க்ருதம், ததா²(அ)பி முகா²ந்தரேண ததா³க்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²மித³மதி⁴கரணம் ।

யத்து கண்ட²க³தசாமீகரோபதே³ஶஸ்ய ந ப்ராப்தசாமீகரப்ராப்தி: ப²லம், கிந்து தத்ப்ராப்திஜ்ஞாநஜந்யஸுக²ஸ்ய வஸ்துத: ப்ராக³ப்ராப்தஸ்ய ப்ராப்தி:, ப்ராப்தசாமீகராப்ராப்திப்⁴ரமஜந்யது³:க²ஸ்ய ச வஸ்துத: ப்ராக³நிவ்ருத்தஸ்ய நிவ்ருத்திர்வா । ந சேஹ ததா² ப்ராக³ப்ராப்தம் ஸுக²து³:க²ப்ராப்திநிவ்ருத்த்யோரந்யதரத் ப்ராப்யமஸ்தீதி த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யோத்³கா⁴டநம் –

தத்துச்ச²ம் । ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴நஸ்ய புருஷார்த²பர்யவஸாயித்வமாத்ரே ஹி ஸ த்³ருஷ்டாந்த: ந து போ³த்⁴யமாநஸ்யைவ ஸ்வத:புருஷார்த²த்வே । தத்ர ப்ராக³நபி⁴வ்யக்தம் சாமீகரம் உபதே³ஶேநாபி⁴வ்யக்தமபி ந ஸ்வத:புருஷார்த² இதி புருஷார்தா²ந்தரபர்யவஸாநாந்வேஷணம் । இஹ து ‘தத்த்வமஸி’ இத்யுபதே³ஶேந ‘ராஜஸூநோ: ஸ்ம்ருதிப்ராப்தௌ வ்யாத⁴பா⁴வோ நிவர்ததே । யதை²வமாத்மநோ(அ)ஜ்ஞஸ்ய தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யத:’ இதி வார்திகோக்தந்யாயேந அத்⁴யஸ்தஸர்வாநர்த²மூலஹ்ருத³யக்³ரந்தி²நிவ்ருத்திபூர்வகநிரதிஶயாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வாபி⁴வ்யக்தௌ தாவதைவ க்ருதார்த²தேதி ந புருஷார்தா²ந்தரபர்யவஸாநாந்வேஷணமிதி விஶேஷ: । அயந்து விஶேஷ: - பரம்பரயா புருஷார்த²பர்யவஸாயிநோ(அ)பி ஸப்ரயோஜநத்வே ஸாக்ஷாதே³வ புருஷார்த²பர்யவஸாயிந: ஸப்ரயோஜநத்வம் கிமு வக்தவ்யமிதி கைமுதிகந்யாயஹேதுதயா(அ)லங்கார ஏவ, ந பா³த⁴க: ॥

அத்ரைவ வர்ணகாந்தரம் ப்ரத³ர்ஶ்யதே –

பூர்வவர்ணகே ஸித்³தா⁴ர்தே²(அ)பி பௌருஷேயவாக்யாநாம் ப்ராமாண்யமங்கீ³க்ருத்ய வேதா³ந்தேஷு புருஷார்த²பர்யவஸாநம் கார்யவிஷயதாமந்தரேண ந லப்⁴யத இதி பூர்வபக்ஷோ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யாவக³மமாத்ராயத்தபரமபுருஷார்த²லாப⁴ஸமர்த²நேந நிரஸ்த: । இதா³நீம் ஶப்³தா³நாம் ஸித்³தே⁴ அர்தே² வ்யுத்பத்த்யபா⁴வாத் ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வோபதே³ஶமாத்ரேண மோக்ஷாத³ர்ஶநாச்ச உபாஸநாவிதி⁴பரா ஏவ வேதா³ந்தா:, மோக்ஷோ(அ)பி தத்ப²லத்வேநைவாப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: இதி பூர்வபக்ஷோ நிரஸ்யதே ।

ஸ்பஷ்டம் தாவச்ச²ப்³தா³நாம் ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹ: கார்யபரேஷ்வேவ ஶப்³தே³ஷு உத்தமமத்⁴யமவ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராப்⁴யாம் இத்யத: தத்ர கார்யபரத்வே ஶப்³தா³நாம் நிர்ணீதே தத³நந்தரப்ரவ்ருத்தப்ரஸித்³த⁴பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³யதீ⁴நவ்யுத்பத்திக்³ரஹோ(அ)பி கார்யவிஷய ஏவேதி யுக்தம் । ந ச பித்ருமாத்ருப்ரப்⁴ருதிபி⁴: அம்பா³ தாத: மாதுல: இத்யாதி³ஶப்³தே³ஷு தத்தத³ர்தா²நம்கு³ல்யா நிர்தி³ஶ்ய ப³ஹுஶ: ப்ரயுக்தேஷு ஸத்ஸு பா³லாநாமம்கு³லிநிர்தே³ஶஶப்³த³ப்ரயோக³ஸாஹசர்யத³ர்ஶநஜநிதவாஸநாபா³ஹுல்யாத்தத்தச்ச்²ரவணாநந்தரம் தத்தத³ர்த²விஷயபு³த்³த்⁴யுத³யேந ஸித்³த⁴ரூபேஷு தேஷு தேஷ்வர்தே²ஷு ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹ: ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம் । அர்த²விஷயாம்கு³லிநிர்தே³ஶஶப்³த³ப்ரயோக³ஸாஹசர்யரூபஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராதீ⁴நேந ஶப்³த³தோ(அ)ர்த²ப்ரத்யயேந ஹேதுநா தது³பபாத³கதயா ஶக்திரூபஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரகல்பநஸ்ய வ்யதி⁴கரணத்வாத் । ந ச – யத்ர கேநசித் புருஷேண ஹஸ்தசேஷ்டாதி³நா ‘பிதா தே ஸுக²மாஸ்தே இதி தே³வத³த்தாய ஜ்ஞாபய’ இதி ப்ரேஷிதோ(அ)ந்ய: தத்³ஜ்ஞாபநாய தே³வத³த்தமுபஸ்ருத்ய ‘பிதா தே ஸுக²மாஸ்தே’ இதி ஶப்³த³ம் ப்ரயுங்க்தே, தத்ர பார்ஶ்வஸ்தோ²(அ)பி வ்யுத்பித்ஸு: சேஷ்டாத³ர்ஶிதபித்ருஸுகா²வஸ்தா²நஜ்ஞாபநே ப்ரவ்ருத்தமமும் ஜ்ஞாத்வா(அ)நுக³த: தத்³ஜ்ஞாபநாய ப்ரயுக்தம் ஶப்³த³ம் ஶ்ருத்வா ஶப்³தோ³(அ)யம் தத³ர்த²பு³த்³தி⁴ஹேதுரிதி பு³த்⁴யதே இதி ஸித்³தா⁴ர்தே²(அ)பி ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹோ த்³ருஷ்ட இதி வாச்யம் । சேஷ்டாவிஶேஷாணாம் தத்தத³ர்த²போ³த⁴கஶப்³தோ³ந்நாயகத்வேந தத்தத்³க³மகத்வே உதா³ஹ்ருதஸ்த²லஸ்ய ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹஸ்தா²நத்வாஸித்³தே⁴: । தேஷாம் தத்தத³ர்த²லிங்க³தயா தத்தத்³க³மகத்வே சேஷ்டாவிஶேஷாணாம் தத்தத³ர்த²வ்யாப்திக்³ரஹணஸ்ய ப்ரத²மம் ஸங்கேதயித்ருபுருஷோபதே³ஶாதீ⁴நத்வேந ததா²த்வாஸித்³தே⁴: । யதி³ ச ஸித்³த⁴வஸ்துரூபப்³ரஹ்மாத்மோபதே³ஶமாத்ராந்மோக்ஷஸ்ஸ்யாத் ததா³ ஸக்ருச்ச்²ரவணமாத்ரேண மோக்ஷோ த்³ருஶ்யேத । ந ச ததா² த்³ருஶ்யதே । ஶ்ருதப்³ரஹ்மணாமபி யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரத³ர்ஶநாத் , ஶ்ரவணாநந்தரமபி மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்விதா⁴நாச்ச । தஸ்மாத் வேதா³ந்தாநாமுபாஸநாவிதி⁴பரத்வமப்⁴யுபக³ம்ய தத்³விஷயதயைவ ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴: தத்ப²லதயைவ மோக்ஷஸித்³தி⁴ஶ்ச ஏஷ்டவ்யா । யதி³ ச அந்யஶேஷேப்⁴ய: கர்மவித்⁴யபேக்ஷிததே³வதாதி³வத் மாநாந்தரவிருத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ந ஸித்³த்⁴யேத் ,மோக்ஷஶ்சோபாஸநாப²லத்வே ஸாத⁴நதாரதம்யாயத்ததாரதம்யஶாலித்வாவஶ்யம்பா⁴வேந நித்யநிரதிஶயபுருஷார்த²ரூபோ ந ஸித்⁴யேத் , மா ஸைத்ஸீத்தது³ப⁴யம் । நைதாவதா வ்யுத்பத்திக்³ரஹவிருத்³த⁴ம் ப²லாதிப்ரஸங்க³பராஹதம் ச வேதா³ந்தாநாம் மோக்ஷப²லகஸித்³த⁴வஸ்தூபதே³ஶபரத்வமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் இதி பூர்வபக்ஷ: ॥

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – ‘புத்ரஸ்தே ஜாத:’ இத்யாதி³ஸித்³தா⁴ர்த²பரவாக்யேஷ்வபி ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹத³ர்ஶநாத் , கார்யபரவாக்யேஷ்வேவ ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹநியமே(அ)பி கார்யவிஶேஷமிவ கார்யஸாமாந்யமப்யநந்தர்பா⁴வ்ய இதராந்விதஸ்வார்த²மாத்ரே தத்தத³ர்த²மாத்ரே வா பதா³நாம் ஶக்திக்³ரஹஸம்ப⁴வாத் , கார்யமந்தர்பா⁴வ்ய ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹே(அ)பி அக்³ரே ஸித்³தா⁴ர்த²ப்ரயோக³த³ர்ஶநேந கு³ருமதே ப்ரத²மக்³ருஹீதலௌகிககார்யபரத்வஸ்யேவ கார்யஸாமாந்யபரத்வஸ்யாபி த்யாக³ஸம்ப⁴வாச்ச ந வேதா³ந்தாநாமுபக்ரமாத்³யவக³தப்³ரஹ்மாத்மைக்யபரத்வம் பரித்யஜ்ய கார்யபரத்வம் கல்பநீயம் ।

நசைவம் ஸதி தது³பதே³ஶமாத்ரேண மோக்ஷப்ரஸங்க³: ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநநிவர்த்யாஸம்பா⁴வநாதி³ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய ஆபாதரூபஸ்ய ஶ்ரவணஸாத்⁴யஜ்ஞாநஸ்ய அவித்³யாநிவர்தநாக்ஷமத்வாத் । ந ச ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்தாவிவ அவித்³யாநிவ்ருத்தாவபி ப்ரதிப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் । ஜ்ஞாநஸ்யைவ ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்தித்வேந ஜ்ஞாநோத³யே ஸதி தஸ்யாம் ப்ரதிப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வே(அ)பி அவித்³யாநிவ்ருத்தேர்ஜ்ஞாநஸாத்⁴யத்வேந இச்சா²தி³ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்தாவிவ தத்ர ப்ரதிப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத் । நச வித்³யாவித்³யயோரத்யந்தவிரோதி⁴த்வாத் வித்³யோத³யே ஸதி அவித்³யா(அ)நுவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வ: । விஶேஷத³ர்ஶநப்⁴ரமயோரத்யந்தவிரோதி⁴த்வே(அ)பி உபாதி⁴நா ப்ரதிப³ந்தா⁴த் ஸத்யபி விஶேஷத³ர்ஶநே ப்ரதிபி³ம்ப³ப்⁴ரமோ ந நிவர்தத இதி தத³நுவ்ருத்திவத் அவித்³யா(அ)நுவ்ருத்த்யுபபத்தே: । ந ச அவித்³யாவத் தத்கார்யாணாமபி ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாத் ஜ்ஞாநோத³யே ஸதி அவஸ்தா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாயோக³ இதி வாச்யம் । ஶ்ரவணாநந்தரம் மநநவிதா⁴நேந ஶ்ருதப்³ரஹ்மணாம் ஸம்ஸாராநுவ்ருத்தித³ர்ஶநேந ச ப²லப³லாத் அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தத்³ருட⁴தரபே⁴தா³தி³வாஸநாதத்கார்யாஸம்பா⁴வநாவிபரீதபா⁴வநாநாம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநநிவர்தநீயாநாம் வித்³யோத³யே ஸத்யப்யவஸ்தா²நஸ்ய அவித்³யாநிவ்ருத்திப்ரதிப³ந்த⁴கத்வஸ்ய ச கல்பநாத் ।

யத்³வா ஸத்தா(அ)வதா⁴ரணரூபமேவ ஜ்ஞாநம் அவித்³யாநிவர்தகம், ந ஜ்ஞாநமாத்ரம், ஸம்ஶயஸ்யாபி தந்நிவர்தகத்வப்ரஸங்கா³த் । ஶ்ரவணஜந்யஜ்ஞாநம் ச ஸத்தாநவதா⁴ரணரூபமிதி காரணாபா⁴வாதே³வாநிவ்ருத்திரவித்³யாயா:, ந து ப்ரதிப³ந்தா⁴த் । ந ச ந்யாயோபப்³ரும்ஹிதவேதா³ந்தஶ்ரவணேந நிர்ணயகாரணேந ஜாயமாநமேகாகாரஜ்ஞாநம் கத²ம் ஸத்தாநவதா⁴ரணம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ததா²பூ⁴தகாரணஜந்யஸ்யாபி பே⁴த³வாஸநா(அ)(அ)தி³தோ³ஷாத் ஸத்தா(அ)நவதா⁴ரணத்வஸம்ப⁴வாத் । சக்ஷுராதி³நிர்ணயகாரணஜந்யஸ்யைகாகாரஸ்யாப்யநப்⁴யாஸத³ஶாபந்நஜலாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய அநப்⁴யாஸத³ஶாதோ³ஷாத் ஸத்தாநவதா⁴ரணத்வத³ர்ஶநாத் । அந்யதா² தத்ர ஜலாதி³ஸம்ஶயோ ந ஸ்யாத் । ந ச தத்ர ஜ்ஞாநப்ராமாண்யஸம்ஶயாத் ஸம்ஶயோ ந ஸ்வத இதி வாச்யம் । ஜலஜ்ஞாநப்ராமாண்யஸம்ஶயஸ்யாபி புரோவர்திநி ஜலத்வவைஶிஷ்ட்யஸம்ஶயபர்யவஸாயிதயா ஜலநிஶ்சயே ஸதி தஸ்யாப்யஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி புரோவர்திநி ஜலத்வவைஶிஷ்ட்யம் விநா ஜலஜ்ஞாநப்ராமாண்யக⁴டகே புரோவ்ருத்திவிஶேஷ்யகத்வே ஜலத்வப்ரகாரகத்வே வா ஸம்ஶயகோடிதாபர்யவஸாநம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்ய அப்ராமாண்யகோட்யந்தரஸாதா⁴ரண்யாத் । ந ச ப்ராமாண்யஸம்ஶயாத் பூர்வம் த⁴ர்மிஜ்ஞாநேந வ்யவஸாயஸ்ய நஷ்டத்வாத் ந தத³நுபபத்திரிதி வாச்யம் । அநுவ்யவஸாயவாதே³(அ)பி அநுவ்யவஸாயஸ்ய விஷயே ப்ரகாரவைஶிஷ்ட்யாம்ஶே(அ)பி ஸத்தாநிஶ்சயரூபத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² இஷ்டவஸ்த்வாதி³ஜ்ஞாநாநாமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸுகா²தி³ஹேதுத்வம் ந க்³ருஹ்யேத । இஷ்டதாவச்சே²த³கவைஶிஷ்ட்யாம்ஶே(அ)நுவ்யவஸாயஸ்ய ஸத்தா(அ)நிஶ்சயரூபத்வே இஷ்டஜ்ஞாநத்வாநிஶ்சயாத் | தஸ்மாத் வ்யவஸாயஸ்யாநுவ்யவஸாயஸ்ய வா ப்ராய: ஸத்தாநிஶ்சயரூபத்வே(அ)பி க்வசித³நப்⁴யாஸத³ஶாதி³தோ³ஷாத் ஸத்தாநவதா⁴ரணரூபத்வேநைவ ப்ராமாண்யஸம்ஶய உபபாத³நீய: । ஏவம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி ப்ரத²மஜம் பே⁴த³வாஸநாதி³தோ³ஷாத் ஸத்தாநவதா⁴ரணரூபமிதி ந ப²லாதிப்ரஸக்தி: । ததஶ்ச வேதா³ந்தா: ஸித்³த⁴ரூப ஏவ ப்³ரஹ்மாத்மவஸ்துநி ப்ரமாணம் | தஜ்ஜந்யாதே³வ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராத் மோக்ஷ: । அத ஏவ மோக்ஷஸ்ய ஶ்ருத்யவக³தநித்யத்வமபி ந பா³தி⁴தம் ப⁴வதி । அந்யதா² ஹ்யுபாஸநாப²லத்வே தத் பா³தி⁴தம் ஸ்யாதி³தி ।

ஸூத்ரே ததி³தி பக்ஷநிர்தே³ஶோ ப்³ரஹ்மபர: । பூர்வஸூத்ரே(அ)ப்யேததே³வ பக்ஷநிர்தே³ஶகமபேக்ஷணீயம் । வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யமிதி பூர்வாதி⁴கரணத்³விதீயவர்ணகவத் ஸாத்⁴யமத்⁴யாஹரணீயம் । ‘துஶப்³த³:’ ப்ரஸக்தபூர்வபக்ஷநிவ்ருத்த்யர்த²: । ஸமந்வயாத் உபக்ரமாத்³யவக³தவேதா³ந்ததாத்பர்யகோ³சரத்வாதி³த்யர்த²: । 1. 1. 4 ।

ப்ரத²மஸூத்ரேண ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴ ஸமர்தி²தே ஜந்மாதி³ஸூத்ரப்ரப்⁴ருதி ஶாஸ்த்ரம் ப்ரவ்ருத்தம் । தத்ர ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண லக்ஷணமுகே²ந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் நிரூப்ய, த்ருதீயஸூத்ரேண தஸ்ய அநுமாநக³ம்யத்வநிராஸேந தத்ர வேதா³ந்தாநாம் ப்ராமாண்யமுபக்ஷிப்ய, சதுர்த²ஸூத்ரேண ப்ரவ்ருத்திபரவாக்யாநாமேவ ஸப²லத்வமித்யாதி³ஜைமிநிமதோபஜீவிஶங்காநிராகரணேந தத் ப்ராமாண்யம் ப்ரதிஷ்டா²பிதம் ।

இஹ புந: ஜக³த்காரணவாதி³நோ வேதா³ந்தா ஆநுமாநிகப்ரதா⁴நாநுவாத³கா இதி ஸாங்க்²யபக்ஷப்ரதிக்ஷேபேண ப்³ரஹ்மணி த³ர்ஶிதயோர்லக்ஷணப்ரமாணயோ: ப்ரதிஷ்டா²பநா க்ரியதே ॥

பூர்வபக்ஷஸ்து ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’(சா². 6. 2. 1.) இத்யாதி³ஸ்ருஷ்டிவாக்யஜாதம் ‘விமதமசேதநப்ரக்ருதிகம் கார்யத்வாத் க⁴டவத்’ இதி ஸாங்க்²யாநுமாநஸித்³த⁴ம் ப்ரதா⁴நமநுவத³தீதி யுக்தம் | வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரேண ஸித்³தா⁴ர்தே² வ்யுத்பத்தௌ பூர்வாதி⁴கரணே ஸ்தி²தாயாமபி மாநாந்தரகோ³சர ஏவார்தே² தத்ஸம்ப⁴வாத் தத³கோ³சரே ப்³ரஹ்மணி ஸத்³ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தா³நாம் வ்யுத்பத்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வாத் ‘தேஜஸா ஸோம்ய ஶுங்கே³ந ஸந்மூலமந்விச்ச²’। (சா². 6. 8. 4) இதி ஶ்ருத்யைவ ஶுங்க³ஶப்³தோ³க்தகார்யலிங்க³காநுமாநஸித்³த⁴காரணாநுவாத³கத்வஸ்பு²டீகரணாச்ச । ந ச த்வந்மதே அஸ்த்யநுமாநக³ம்யத்வம் ப்³ரஹ்மண: । அநுமாநமபேக்ஷ்ய ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வே ச வேதா³ந்தாநாம் தத்ர நிரபேக்ஷத்வலக்ஷணப்ராமாண்யம் ந ஸித்³த்⁴யேத் ।

ந ச ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’(சா². 6. 2. 3.) இதி ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’(மு. 1. 1. 9.) இதி ஈக்ஷித்ருத்வஸர்வஜ்ஞத்வஶ்ரவணம் ப்ரதா⁴நே ந யுக்தமிதி வாச்யம் ।

ப்³ரஹ்மணோ நித்யஸர்வவிஷயஜ்ஞாநதயா(அ)ங்கீ³க்ருதஸ்ய தத்கர்த்ருத்வாபா⁴வேந தத்ராபி தத³யோகா³த் । ந ச ப்ராக்ஸித்³த⁴ ப்ரகாஶே(அ)பி ஸவிதரி ஸவிதா ப்ரகாஶயதீதி ப்ரகாஶ்யஸம்யோகோ³பாதி⁴கப்ரகாஶகர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶவத் நித்யஜ்ஞாநரூபே ப்³ரஹ்மணி த்³ருஶ்யாவச்சே²தோ³பாதி⁴கஜ்ஞாநகர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶோ கௌ³ணோ(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் । ஸவித்ருப்ரகாஶே ப்ரகாஶ்யஸம்யோக³வத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே த்³ருஶ்யாவச்சே²த³ஸ்ய ஆக³ந்துகத்வாநங்கீ³காராத் । அந்யதா² ப்³ரஹ்மண: கதா³சித³ஸர்வஜ்ஞத்வாபத்தே: । ‘ஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வமேவ ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வஜ்ஞத்வமிதி சேத்’ தர்ஹீத³ம் ப்ரதா⁴நே(அ)பி ஸம்ப⁴வதி । தஸ்ய ஜ்ஞாநஹேதுஸத்த்வகு³ணஶாலித்த்வாத் । ‘ஐக்ஷத’ இத்யேதத³பி தத்ர ஸம்ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணி ப்ரத்யயார்த²வத் ப்ரதா⁴நே ப்ரக்ருத்யர்த²: கூலம் பிபதிஷதீத்யாதா³விவ கார்யௌந்முக்²யரூபோ கௌ³ண: இத்யுபபத்தே: । ஈக்ஷணம் கௌ³ணம் தத்கர்த்ருத்வம் வா இத்யத்ர நாஸ்தி நியாமகமிதி சேத் ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’(சா². 6. 2. 3) ‘தா ஆப ஐக்ஷந்த’(சா². 6.2.4) இதி கௌ³ணேக்ஷணப்ராயபாட²ஸ்ய நியாமகஸ்ய ஸத்த்வாதி³தி ॥

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – ப்ரதா⁴நம் ந ஜக³த்காரணத்வேந ஸ்ருஷ்டிவாக்யஜாதபோ³த்⁴யம் । தத்ர ஈக்ஷணஶ்ரவணேந தஸ்ய ஜக³த்காரணபரஸத்³ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தா³விஷயத்வாத் । ந ச தேஷாம் ஶப்³தா³நாம் ப்³ரஹ்மபரத்வே வ்யுத்பத்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வோ தோ³ஷ:। தேஷாம் யௌகி³கத்வேந ப்ருத²க்³வ்யுத்பத்திக்³ரஹாநபேக்ஷணாத் । யூபாஹவநீயாதி³ந்யாயேந தத்³க்³ரஹோபபத்தேஶ்ச ।

ந ச ‘தேஜஸா ஸோம்ய ஶுங்கே³ந’(சா². 6. 8. 4) இதி கார்யலிங்க³காநுமாநோபந்யாஸஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யஸங்க³தி: ।

ப்³ரஹ்மண்யபி ஶ்ருத்யநுக்³ராஹகாநுமாநப்ரவ்ருத்த்யவிரோதா⁴த் । ஶ்வேதாஶ்வதரே ‘கால: ஸ்வபா⁴வோ நியதிர்யத்³ருச்சா² பூ⁴தாநி யோநி: புருஷ இதி சிந்த்யம் । ஸம்யோக³ ஏஷாம் ந த்வாத்மபா⁴வாதா³த்மா(அ)ப்யநீஶஸ்ஸுக²து³:க²ஹேதோ:’(ஶ்வே. 1. 2) இதி மந்த்ரேண காலஸ்வபா⁴வகர்மமஹாபூ⁴தப்ரக்ருதிபுருஷாதிரிக்தே ப்³ரஹ்மண்யேவ கார்யலிங்க³காநுமாநோபந்யாஸத³ர்ஶநாச்ச । நசைவம் ஶ்ருதேர்நிரபேக்ஷத்வஹாநி: । ஶ்ருதிதாத்பர்யநிர்ணயாய மீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரக்³ரதி²தந்யாயகலாபாபேக்ஷாவத் ஶ்ருதித³ர்ஶிதஸ்வாநுக்³ராஹகாநுமாநாபேக்ஷாயாமபி நிர்ணீதே ஸம்வாதா³ய தத³நபேக்ஷணாத் । உபக்ரமோபஸம்ஹாராத்³யந்தர்க³தோபபத்திரூபதயா அநுமாநஸ்ய தாத்பர்யநிர்ணயார்த²மபேக்ஷாயாஸ்ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் । ந சாஸம்ப⁴வஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ம்ருத்பிண்டா³தி³த்³ருஷ்டாந்த ஏவ தத்ரோபபத்தி: நாநுமாநமிதி வாச்யம் ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ரஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே அவிநாஶித்வாத் (ப்³ரு. 4. 3. 23) இத்யாதௌ³ அநுமாநரூபாயா அப்யுபபத்தேர்த³ர்ஶநேந தத³ஸங்க்³ரஹாயோகா³த் । நந்வேவம் ஸதி கிமர்த²ம் ஹேதுவந்நிக³தா³தி⁴கரணே ‘ஶூர்பேண ஜுஹோதி’ இத்யத்ர ‘தேந ஹ்யந்நம் க்ரியத’ இத்யஸ்ய ஹேதுத்வாந்வயநிராஸ: க்ருத: । ஹேதுத்வாந்வயே, யேந யேந அந்நம் க்ரியதே தேந ஸர்வேணாபி ஹோதவ்யமிதி வ்யாப்த்யாக்ஷேபேண த³ர்வீபிட²ராதீ³நாமபி ஹோமஸாத⁴நத்வாநுமாநாத் ஆநுமாநிகைஸ்தை: ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதஸ்ய ஶூர்பஸ்யாந்யாய்யோ விகல்ப: ஸ்யாதி³தி தந்நிராஸார்த²ம் , ந து ஹேதுத்வாந்வயே தத்ஸாபேக்ஷத்வலக்ஷணமப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³தி தந்நிவர்தநார்த²ம் । அத ஏவ தத்ரைவாதி⁴கரணே ந்யாயஸுதா⁴யாம் ஆதித்²யேஷ்டௌ அதிதே³ஶப்ராப்தௌபப்⁴ருதாஷ்டக்³ருஹீதநிவர்தநபரே ‘சதுர்க்³ருஹீதாந்யாஜ்யாநி ப⁴வந்தி’ இத்யத்ர ‘ந ஹ்யத்ராநூயாஜா இஜ்யந்தே’ இதி வாக்யஶேஷஸ்ய ஹேதுஸமர்பகத்வமப்⁴யுபக³தம் । யத்ர யத்ராநூயாஜாநாமபா⁴வ: தத்ர தத்ராஷ்டக்³ருஹீதாபா⁴வ: இதி வ்யாப்த்யாக்ஷேபஸ்ய நிர்தோ³ஷத்வாத் । அப்ராமாண்யநிராஸார்த²ம் ஹேதுத்வாந்வயநிராஸ: இதி நிப³ந்த⁴நகாரநிர்ப³ந்த⁴மாத்ரம் ॥

ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்³ரஹ்மணோ ந ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் । கிந்து விஷயோபராகே³ண கல்பிதபே⁴த³ம் ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநரூபம் சித்ப்ரகாஶம் ப்ரத்யாஶ்ரயத்வம் । ‘ஸவிதா ப்ரகாஶதே’, ‘சைத்ரோ ஜாநாதி இச்ச²தி யததே ஸ்வபிதி’ இத்யாதி³ஷு தா⁴த்வர்த²ம் ப்ரத்யாஶ்ரயத்வஸ்யாபி கர்த்ரர்த²ப்ரத்யயாபி⁴தே⁴யத்வத³ர்ஶநாத் ।

ஏவஞ்ச ‘ததை³க்ஷத’ இத்யேதத³பி ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யதே । ஸ்ரஷ்டவ்யாலோசநரூபமாயாவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசித்ப்ரகாஶரூபே ஈக்ஷணே ப்³ரஹ்மண: தத³வச்சே²த³கமாயாவ்ருத்திகர்த்ருத்வஸ்யோபசாரஸம்ப⁴வாச்ச ॥

யத்³யப்யேவம் தா⁴த்வர்தா²ஶ்ரயத்வம் தத்கர்த்ருத்வம் சேத்யுப⁴யமப்யௌபசாரிகமேவ, ததா²பி ப்ரதா⁴நபக்ஷே நிரபேக்ஷப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யாமுக்²யத்வம் ஸ்யாத் , ததோ வரம் ஸாபேக்ஷப்ரத்யயார்த²ஸ்யாமுக்²யத்வப்ரகல்பநம் இதி ஸர்வமநாகுலம் ।

இத³ந்து சோத்³யமவஶிஷ்டம் – ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யாமுக்²யத்வஹேதுர்கௌ³ணேக்ஷணப்ராயபாடோ² வர்ததே – இதி தத் உத்தரஸூத்ரேணாநுபா⁴ஷ்ய நிராகரிஷ்யதே ।

ஸூத்ரே ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்காரணவாசிவேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யம் இதி த⁴ர்மிநிஷேத்⁴யயோரத்⁴யாஹாரேண பக்ஷஸாத்⁴யநிர்தே³ஶ: । தத்ர ஹேது: அஶப்³த³ம் – ஸதா³தி³ஶப்³தா³போ³த்⁴யம் ஹி ததி³தி । ‘நந்வஸித்³தோ⁴ ஹேது: ப்ரதா⁴நே(அ)பி ஸத்தா(அ)(அ)தி³யோகே³ந ஸதா³தி³ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்த்யுபத்தே:’ இதி ஶங்காநிராகரணேந தது³பபாத³நார்தோ² ஹேது: ஈக்ஷதே: இதி । நந்வேவம் ஹேதுஹேதுத்வேநாவஶ்யாபேக்ஷிதேக்ஷதிஹேதோரேவ ஸாக்ஷாத் ஸாத்⁴யே ஹேதுத்வஸம்ப⁴வே கிமந்தர்க³டு³நா அஶப்³த³த்வஹேதுநா இதி சேத் , தர்ஹி ஈக்ஷதிஹேதோரபி கௌ³ணத்வஶங்காநிராகரணாயாவஶ்யகஸ்ய ‘ஆத்மஶப்³தா³த்’ இதி உத்தரஸூத்ரஹேதோரேவ ஸாக்ஷாத் ஸாத்⁴யே ஹேதுத்வஸம்ப⁴வாத் ஈக்ஷதிரப்யந்தர்க³டு³ரிஹ நோபாதே³ய: ஸ்யாத் । நந்வீக்ஷதிஹேதூபாதா³நம் கௌ³ணத்வஶங்கோத்³பா⁴வநத்³வாரதயா கௌ³ணேக்ஷணப்ராயபாட²ரூபபூர்வபக்ஷபீ³ஜஸூசநார்த²ம் ஸ்யாதி³தி சேத் ; தர்ஹி அஶப்³த³த்வஹேதுரபி ப்³ரஹ்மணஸ்ஸதா³தி³ஶப்³த³போ³த்⁴யத்வஸம்ப⁴வஜ்ஞாபநத்³வாரதயா தத³ஸம்ப⁴வபூர்வபக்ஷஸூசநார்த²: ஸ்யாதி³தி தஸ்ய நாஸ்தி வையர்த்²யமிதி க்³ருஹாண । நநு ச ஆநுமாநிககாரணதாவக³மபூர்வபக்ஷோ(அ)பி த்வயா த³ர்ஶித:, தத்ஸூசநார்த²ம் அஶப்³த³ம் – ஶப்³தே³தராநுமாநப்ரமாணவத் இதி மத்வர்தீ²யாச்ப்ரத்யயாந்தத்வேந ‘ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாம்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 4. 1.) இதி ஸூத்ரப்ரயுக்தாநுமாநிகபத³வத் ப்ரதா⁴நபரமபி கிம் ந ஸ்யாத் , ஸௌத்ரபதா³நாமாவ்ருத்தேரலங்காரத்வாத் இதி சேத் , ந ; பூர்வாதி⁴கரணே உபக்ரமாதி³லிங்கா³வக³மிததாத்பர்யவதா வேதா³ந்தப்³ருந்தே³ந ஸஹ ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யதயா அந்வயபரேண ‘ஸமந்வயாத்’ இதி பதே³நைவ உபக்ரமாத்³யந்தர்க³தாநுமாநரூபோபபத்திவிஷயத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ஸித்³த⁴த்வேந அநுமாநவிஷயதாமாத்ரஸ்ய பூர்வபக்ஷபீ³ஜத்வாபா⁴வாத் । பா⁴ஷ்யே ‘ஸர்வேஷ்வேவ வேதா³ந்தவாக்யேஷு ஸ்ருஷ்டிவிஷயேஷ்வநுமாநேநைவ கார்யேண காரணம் லிலக்ஷயிஷிதம்’ இதி பூர்வபக்ஷிமதவர்ணநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுமாநக³ம்யத்வஸம்ப⁴வப்ரபம்சநார்த²த்வேந தஸ்ய அநந்யதா²ஸித்³த⁴பூர்வபக்ஷபீ³ஜத்வே தாத்பர்யாபா⁴வாத் । ‘பரிநிஷ்டி²தம் வஸ்து ப்ரமாணாந்தரக³ம்யமேவ’ இதி பா⁴ஷ்யத³ர்ஶிதஸ்ய மாநாந்தராக³ம்யே ப்³ரஹ்மணி வ்யுத்பத்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வஸ்ய ப்ராயபாட²நியமிதப்ரக்ருத்யர்த²கௌ³ணத்வஸ்ய சேதி த்³வயோரேவாத்ர வஸ்துத: பூர்வபக்ஷபீ³ஜத்வாத் । 1 । 1।5 ।

ந ஈக்ஷதி: ப்ரதா⁴நே கௌ³ண இதி யுக்தம் ; ‘அநேந ஜீவேநாத்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’(சா². 6. 3. 2) இதி ஸச்ச²ப்³தா³பி⁴ஹிதம் ஜக³த்காரணம் ப்ரதி ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³காத் ‘ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’(சா². 6. 8. 7) இதி ஶ்வேதகேதும் ப்ரதி ஸச்ச²ப்³தா³பி⁴ஹிதஸ்ய ஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³காச்ச ஶப்³தா³த் । ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ இத்யாத்மஶப்³தா³ச்ச । ந ஹ்யசேதநஸ்ய சேதநம் சேதநஸ்ய வா அசேதநம் ஸ்வரூபம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ந வா சேதநவாசீ ஆத்மஶப்³த³: அசேதநே யுஜ்யதே । ந ச – மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந இதிவத் ஔபசாரிகோ(அ)யமுபகார்யோபகாரகயோர்ஜீவப்ரதா⁴நயோரபே⁴த³: ஸ்யாத் , ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச ஸ்வரூபபரஸ்ஸ்யாதி³தி ஶங்க்யம் । ‘தத்த்வமஸி’ இதி நவக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யாஸேந அபே⁴தே³ தாத்பர்யாவக³மாத் । ‘ஸ ஆத்மா’ இத்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய நிரபேக்ஷசேதநபரத்வே ஸம்ப⁴வதி ஸாபேக்ஷஸ்வரூபபரத்வகல்பநா(அ)யோகா³ச்ச । அநேகார்த²த்வஸ்யாந்யாய்யத்வேந ப்ரஸித்³தி⁴பா³ஹுல்யாச்சேதநவாசிநஸ்தஸ்ய ஸ்வரூபபரத்வே லக்ஷணாகல்பநாபத்தேஶ்ச । ப³ஹுப்ரமாணபா³த⁴ஸ்யாந்யாய்யத்வாச்ச । தஸ்மாத் ப்ரதா⁴நம் ந ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ॥

ஸூத்ரே ஆத்மஶப்³தா³தி³த்யத்ர ஆத்மபத³ம் ஸ்வரூபபரம் த⁴ர்மப்ரதா⁴நம், தஸ்ய ஶப்³தா³த் ஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³கஶப்³தா³தி³த்யர்த²: । தேந ச ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ரதி ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³கஶ்ஶப்³தோ³ ஜீவம் ப்ரதி ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்ய ஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³கஶ்ஶப்³த³ஶ்சேத்யுப⁴யமபி ஸம்க்³ருஹீதம் । அயமேகோ(அ)ர்த²: । ஸ ஆத்மேத்யாத்மஶப்³தா³தி³த்யந்யோ(அ)ர்த²: । உப⁴யமபி விவக்ஷிதம் ப்ரமாணபா³ஹுல்யஸூசநார்த²ம் । 1 । 1।6।

ஶ்வதகேதோ: ‘தத்த்வமஸி’ இதி ஸதா³த்மத்வமுபதி³ஶ்ய ‘ஆசார்யவாந் புருஷோ வேத³ தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத² ஸம்பத்ஸ்யே’(சா². 6.14.2.) இதி ஸதா³த்மத்வஸாக்ஷாத்காரவதோ மோக்ஷோபதே³ஶாத³பி ந ஸச்ச²ப்³த³ம் ப்ரதா⁴நம் । பூர்வஸூத்ரக³தஸ்ய ஆத்மஶப்³தா³தி³த்யஸ்ய ஆத்³யே(அ)ர்தே² ஆத்மபதே³ந ப்ரக்ருதம் ஜீவம் ப்ரதி ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்ய ஸ்வரூபத்வம் ஸூத்ரக³தேந தத்பதே³ந பராம்ருஶ்யதே । மஹாவாக்யார்த²பூ⁴ததத்ஸாக்ஷாத்காராதே³வ மோக்ஷ இத்யுபக³மாத் (1.1. 7.) ।

நநு ‘தத்த்வமஸி’ இதி ந தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா ஸதா³த்மத்வோபதே³ஶ:, கிந்து ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந, ததஶ்ச ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸச்ச²ப்³தா³ர்த²த்வே(அ)பி ஸதா³த்மத்வோபதே³ஶோ ந விருத்⁴யதே இதி ந ஶங்க்யம் । ததா³ மோக்ஷயிதவ்யஶ்ஶ்வேதகேதுஸ்தந்நிஷ்டோ² மாபூ⁴தி³தி முக்²யமாத்மாநமுபதி³தி³க்ஷுணா ஆருணிநா ஸ்தூ²லதாராயாமருந்த⁴தீதாதா³த்ம்யஸ்யேவ இஹ ஸதா³த்மத்வஸ்ய ஹேயதாயா வக்தவ்யதாபத்தே: । தஸ்ய அவசநாத் ஸதா³த்மத்வ ஏவ உபதே³ஶபரிஸமாப்தித³ர்ஶநாத் ।

பூர்வஸூத்ரே தச்ச²ப்³த³: ஸமஸ்தோ(அ)பி அபேக்ஷாவஶாதி³ஹாநுஷக்த: ஷஷ்ட்²யந்தோ விபரிணம்யதே । தஸ்ய – ஸதா³த்மத்வஸ்ய ஹேயத்வாவசநாத் இதி ஸூத்ரார்த²: । சகாரேண ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதா⁴தி³தி ஹேது: அப்⁴யுச்சீயதே । ‘யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வதி’(சா². 6. 1. 1.) இத்யாதே³: ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாயா: ப்ரதா⁴நே விரோதா⁴த³பி ந ஸச்ச²ப்³தா³தி³வாச்யம் ப்ரதா⁴நம் । ஸா ஹி த⁴ர்ம்யைக்யாத் ஏகாகாராந்வயாத் வஸ்த்வந்தராணாமேகஸ்மிந்நத்⁴யஸ்தத்வாத்³வா நிர்வஹதி । தத்ர ந தாவத் , ப்³ரஹ்மவாதே³ ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்வாத³த்⁴யஸ்தாநாமதி⁴ஷ்டா²நமேவ வஸ்துஸத்ஸ்வரூபமிதி தத்³ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாததாநிர்வாஹவத் ப்ரதா⁴நவாதே³ நிர்வாஹ: ஸம்ப⁴வதி ; ப்ரபஞ்சஸத்யத்வாத³ப்⁴யுபக³மாத் । நாபி ஜ்யாதிஷ்டோமவிக்ருதீநாம் க³வாதீ³நாம் தத்ஸமாநாகாரத்வாத் தத்³ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாததேதிவந்நிர்வாஹோ வா, ஏகம்ருத்பிண்டா³ரப்³தா⁴நாம் க⁴டஶராவாதீ³நாம் தஸ்மாத³நதிரிக்தத்³ரவ்யதயா த⁴ர்ம்யைக்யாத்தத்³ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாததேதிவந்நிர்வாஹோ வா அத்ர ஸம்ப⁴வதி । ப்ரதா⁴நவிஜ்ஞாநேந தத்பரிணாமபோ⁴க்³யவர்க³விஜ்ஞாநஸம்ப⁴வே(அ)பி போ⁴க்த்ருவர்க³விஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத் । 1 । 1 । 8 ।

யத்ரைதத் புருஷ: ஸ்வபிதி நாம ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி தஸ்மாதே³நம் ஸ்வபிதீத்யாசக்ஷதே ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி (சா². 6.8.1) இதி ப்ரக்ருதம் ஸத் ஸ்வஶப்³தே³நோக்த்வா தத்ர ஜீவஸ்யாப்யயப்ரதிபாத³நாத³பி ந ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ரதா⁴நம் । யத்³யபி ஸ்வஶப்³த³: ஸ்வீயபரத்வேந தத்ராப்யுபபத்³யதே, ததா²பி தத்ர அப்யயஶப்³தி³தோ ஜீவஸ்ய லயோ ந ஸம்ப⁴வதி । நநு ப்³ரஹ்மண்யபி ஜீவஸ்ய முக்²யோ லயோ ந ஸம்ப⁴வதி நித்யத்வாத் , ஔபசாரிகஸ்து லய: ப்ரதா⁴நே(அ)பி தஸ்ய வ்யபதே³ஷ்டும் ஶக்ய: இதி சேத் । ந । அத்⁴யஸ்தாகாரநிவ்ருத்தௌ தத³நுவ்ருத்தாதி⁴ஷ்டா²நரூபஸ்ய அத்⁴யஸ்தோபாதி⁴க்ருதபே⁴த³நிவ்ருத்த்யா தத³பே⁴த³ப்ராப்தி: அப்யயஶப்³தி³தோ லய:, அஸ்தி ச ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மாத்⁴யஸ்தஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதே³ஹத்³வயோபாதி⁴காகாரநிவ்ருத்தௌ ஸத்யாம் தத³நுவ்ருத்தாதி⁴ஷ்டா²நரூபஜீவஸ்ய தத்க்ருதபே⁴த³நிவ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ப்ராப்தி: இதி முக்²யலயஸம்ப⁴வாத் । யத்³யபி ஸுஷுப்தாவப்யவித்³யோபாதி⁴க்ருதோ(அ)திஸூக்ஷ்மாந்த:கரணோபாதி⁴க்ருதஶ்ச ஆமுக்த்யநுவ்ருத்தோ ஜீவஸ்யாஸ்த்யேவ ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³: । ததா²(அ)பி அத்யந்தபே⁴த³கஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மோபாதி⁴ஸத்த்வே யதா² பே⁴தோ³ ந ததா² பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி தந்நிவ்ருத்தாவிதி கத²ஞ்சித³பே⁴த³ப்ராப்திரபி யுஜ்யதே । பா⁴ஷ்யே ‘ஸுபுப்தாவஸ்தா²யாமுபாதி⁴க்ருதவிஶேஷாபா⁴வாத் ஸ்வாத்மநி ப்ரலீந இவ’ இதி இவகாரோ முக்தாவிவ ஸுஷுப்தௌ ஸர்வாத்மநா ந அபே⁴த³ப்ராப்திரூபோ விலய: இத்யாஶயேந । 1 । 1 । 9 ।

ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு சேதநகாரணத்வாவக³திஸாமாந்யாத³பி ந ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ரதா⁴நம் , கிம்து ப்³ரஹ்மைவ ।1।1।10।

ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதி³ ‘ஸ காரணம் கரணாதி⁴பாதி⁴போ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதி⁴ப: (ஶ்வே 6.9) இதி சக்ஷுராதி³கரணாதி⁴பாநாம் ஜீவாநாமதி⁴பஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸாக்ஷாதே³வ காரணத்வஶ்ரவணாச்ச ।

பூர்வஸூத்ரே ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் சேதநகாரணத்வமாத்ரே ஶ்ருதிலிங்கா³தி³கமபி⁴ப்ரேதம் , ந து பரமேஶ்வரஸ்யைவ காரணத்வமித்யத்ர தத³பி⁴தா⁴நஶ்ருதிரபி⁴ப்ரேதா ; ‘ ஆத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூ⁴த:’(தை. 2. 1.1) இத்யாதி³தத்³விஷயவாக்யக³தாநாமாத்மாதி³ஶப்³தா³நாம் சேதநமாத்ரவாசித்வாத் , இஹ து பரமேஶ்வரஸ்யைவ காரணத்வம் தத³பி⁴தா⁴நஶ்ருத்யா ஸமர்பிதமித்யுச்யதே இதி பே⁴த³: । அத ஏவாஸ்மிந் ஸூத்ரே பா⁴ஷ்யம் ‘ஸ்வஶப்³தே³நைவ ச ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வரோ ஜக³த: காரணமிதி ஶ்ரூயதே’ இதி । ஸ்வஶப்³த³ஶ்சாத்ர ‘ஸ காரணம்’ இதி மந்த்ராத் ப்ராசீநேஷு ‘தமீஶாநம் வரத³ம் தே³வமீட்³யம் நிசாய்யேமாம் ஶாந்திமத்யந்தமேதி । ஸம்யுக்தமேதத் க்ஷரமக்ஷரஞ்ச வ்யக்தாவ்யக்தம் ப⁴ரதே விஶ்வமீஶ:’ இத்யாதி³மந்த்ரேஷு ஶ்ருத: ஈஶாநாதி³ஶப்³த³: । தத்ஸமர்பிதோ ஹ்யர்த²: ஸகாரணமிதி மந்த்ரே தச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶநீய: । ந ச ஈஶாநாதி³ஶப்³த³ஸ்ய தத³பி⁴தா⁴நஶ்ருதித்வே விவதி³தவ்யம் । அங்கு³ஷ்டா²தி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.1. 3. 7) ஈஶாநஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நஶ்ருதித்வே ஸூத்ரபா⁴ஷ்யஸம்ப்ரதிபத்தித³ர்ஶநேந தத்துல்யார்த²ஸ்யேஶாதி³ஶப்³த³ஸ்யாபி ததா²த்வஸித்³தே⁴: ।

ஏவம் ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷத்³க³தாநாம் பரமேஶ்வராபி⁴தா⁴நஶ்ருதீநாம் க³திஸாமாந்யஸூத்ரக்³ருஹீதேப்⁴ய: ப்ருத²க்க்ருத்ய த³ர்ஶநஞ்ச ப்ரதா⁴நவ்யாவர்தநீபி⁴ரேவ தாபி⁴: ஜீவவ்யாவர்தநமபி லம்ப⁴யிதும் । தேந ஜந்மாதி³ஸூத்ரே ந்யாயதோ நிரஸ்தா ஜீவகாரணத்வஶங்கா ஶ்ருதிதோ(அ)பி நிரஸ்தா ப⁴வதி । ஸ்பு²டோ ஹி தத்ர க்ஷராதி³ஶப்³தி³தாத் ப்ரதா⁴நாதி³வ அக்ஷரகரணாதி⁴பாதி³ஶப்³தா³ஜ்ஜீவாத³பி தந்நியந்த்ருத்வேந விலக்ஷண: பரமேஶ்வர ஏவ காரணமிதி ஸித்³த்⁴யதீதி ப்ரதா⁴நகாரணவாத³நிராஸேநைவ ஜீவகாரணத்வவாத³நிராஸ:। ।1 । 1 । 11 ।

ஏவம் ஜட³ஜீவவிலக்ஷணஸ்ய மாயாஶப³லிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வப்ரஸாத⁴நேந தது³பலக்ஷிதே ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வய: ஸாமாந்யதோ நிர்வ்யூடோ⁴(அ)பி கேஷுசித்³வேதா³ந்தவாக்யேஷ்வந்யபரத்வஶங்கயா ஶிதி²லீப⁴வதீதி தேஷாம் தத்தச்ச்²ருதிலிங்கா³தி³ப்ராபிதாந்யபரத்வஶங்காநிராகரணேந தத்ர ஸமந்வய: ப்ரதிஷ்டா²பநீய: । அந்யதா² தத்தத்ப்ரகரணத³ர்ஶிதோபாயமுகே²ந ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யஸித்³தே⁴: । உபாஸநாவாக்யேஷு ச கேஷுசித் உபாஸ்யமப்³ரஹ்மேதி ஶங்காநிராகரணேந ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதிபாத³நீயம் । யதா² கர்மகாண்டே³ த³ர்ஶபூர்ணமாஸாத்³யர்த²மப்ப்ரணயநாதி³கமாஶ்ரித்ய த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³ப்ரகரணே விஹிதாநாம் கோ³தோ³ஹநாதீ³நாம் கல்பஸூத்ரே(அ)பி தத்தத்ப்ரகரணே ஏவ விவேசநம் , ததா² ப்³ரஹ்மகாண்டே³ அத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாயேந ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²முபதி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்மணஸ்ஸப்ரபஞ்சத்வமாஶ்ரித்ய விஹிதாநாமுபாஸநாநாமபி ப்³ரஹ்மகாண்டா³ர்த²நிர்ணாயகே ஏவ ஶாஸ்த்ரே நிர்ணயஸ்யோசிதத்வாத் । தத்³வதி³ஹாதி⁴க்ருதாதி⁴காராபா⁴வே(அ)பி சித்தவஶீகரணஸம்பாத³நாதி³த்³வாரா உபாஸநாநாம் ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயதயா தத்³வாக்யார்த²நிர்ணாயகந்யாயாநாமவிசாரிதஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபரவாக்யார்த²நிர்ணயோபயோகி³தயா ச தத்³விசாராணாமப்யத்ர ஸம்க³தே: । அத: தத³ர்த²மத்⁴யாயஶேஷ ஆரப்⁴யதே ।

தத்ர தாவதா³நந்த³வல்யா ஜீவபரத்வநிராஸேந ப்³ரஹ்மபரத்வமஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஸமர்த்²யதே ।

தத்ர ஹி ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமயாத் அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா(அ)(அ)நந்த³மய:’(தை. 2.5.1) இத்யாரப்⁴ய ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:, மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ:, ப்ரமோத³ உத்தர: பக்ஷ:, ஆநந்த³ ஆத்மா, ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’(தை. 2.5.1) இதி ஶ்ரூயதே ।

அத்ர ஆநந்த³மயோ ஜீவ இதி பூர்வபக்ஷே ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³தா⁴ந்த: இத்யதி⁴கரணஶரீரம் வ்ருத்திக்ருதா ஸூத்ரார்ஜவம் மந்யமாநேந வர்ணிதம் ।

ஶ்ருதிவிரோதா⁴த்தத³யுக்தமிதி ப⁴க³வதா பா⁴ஷ்யகாரேண பூர்வபக்ஷே ஸித்³தா⁴ந்தே சாநந்த³மயஸ்ய ஜீவத்வமுரரீக்ருத்ய ப்ரகாராந்தரேண அதி⁴கரணஶரீரம் வர்ணிதம் । தத் ப்ரத³ர்ஶயாம:।

கிமிஹ ப்ரியமோதா³தி³ரூபகல்பிதஶிர:பக்ஷாத்³யவயவயுக்ததயா உபாஸ்ய ஆநந்த³மயோ ஜீவ: ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³ய: ப்³ரஹ்ம து புச்ச²ரூபதத³வயவதயா நிர்தி³ஶ்யதே, உத ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மைவ புச்ச²ஶப்³தே³ந ஆநந்த³மயஸ்யாப்யாதா⁴ரதயா ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யதே அநந்த³மயஸ்து அந்நமயாதி³வத்தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயதாமாத்ரேண நிரூப்யதே இதி ஸம்ஶய: ।

தத்ர ஈக்ஷதிமுக்²யத்வாநுரோதா⁴ஜ்ஜக³த்காரணஸ்ய சேதநத்வவத் புச்ச²ஶப்³த³முக்²யத்வாநுரோதா⁴த்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)வயவத்வமிதி ப்ரத²மகோடி: ப்ராப்தா । புச்ச²ஶப்³த³ஸ்யாதா⁴ரலக்ஷணா(அ)பி ந யுக்தா; ப்ரதிஷ்டா²பதே³நைவாதா⁴ரத்வலாபா⁴த் । ந ச வாச்யம் – யதா² ‘காந்திமந்முக²ம் சந்த்³ர:’ இத்யத்ர ஸ்வஶப்³தே³நைவ காந்திமத்த்வே லப்³தே⁴(அ)பி முகே² கௌ³ணம் சந்த்³ரபத³மபி த்³ருஶ்யதே, ததே²ஹ ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந ஆதா⁴ரத்வே லப்³தே⁴(அ)பி தல்லம்ப⁴கபுச்ச²ஶப்³தோ³(அ)பி ஸ்யாதி³தி । வைஷம்யாத் । தத்ர ஹி சந்த்³ரஸ்ய யாவதீ காந்தி: தாவதீ முகே² ஸ்துத்யர்த²ம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதா । ந ச தாவதீ காந்திமச்ச²ப்³தே³ந லப்⁴யதே । தஸ்ய மாநாந்தரஸித்³த⁴முக²க³தால்பகாந்திமாத்ரவிஷயத்வேந சாரிதார்த்²யாத் । அதஶ்சந்த்³ரதுல்யகாந்திமத்த்வலாபா⁴ய சந்த்³ரபத³ம் உபாத்தம் । இஹ து ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிஷ்டா²த்வஸங்கோசகமாநாந்தராபா⁴வாத் தஸ்ய நிரபேக்ஷஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வப்ரதிபாத³கஶ்ருத்யந்தராநுரோதா⁴ச்ச நிரதிஶயமாதா⁴ரத்வம் ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந லப்⁴யத இதி கிமத்ர புச்ச²பதே³ந கரிஷ்யதே । ப்ரத்யுத புச்ச²துல்யாதா⁴ரத்வலக்ஷணாயாம் புச்ச²ஸ்யாதா⁴ரத்வம் பூ⁴தலாஸ்தீர்ணே த்ருணராஶௌ ஸஞ்சரத: புருஷாந் ப்ரதி த்ருணராஶேரிவ ஆதா⁴ராந்தரஸாபேக்ஷம் ஸாதிஶயமிதி ப்³ரஹ்மணஸ்ததா²பூ⁴தமாதா⁴ரத்வம் லக்ஷயத் புச்ச²பத³ம் அநிஷ்டார்த²மேவ ஸ்யாத் । தஸ்மாத் பக்ஷிரூபேண பரிகல்ப்ய உபாஸநீயம் ஆநந்த³மயம் ஜீவம் ப்ரதி பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கல்பநீயம் புச்ச²த்வம் புச்ச²பதே³நோச்யதே । ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந ச புச்ச²த்வகல்பநாநிமித்தம் ஸாரூப்யமுச்யதே । பக்ஷிணோ ஹி புச்ச²பா⁴க³மாதா⁴ரீக்ருத்ய நிஷீத³ந்தி இதி । பக்ஷிணாம் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² । அத ஏவ ஐதரேயாரண்யகே ஶ்ரூயதே ‘தஸ்மாத் ஸர்வாணி வயாம்ஸி புச்சே²ந ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி புச்சே²நைவ ப்ரதிஷ்டா²யோத்பதந்தி ப்ரதிஷ்டா² ஹி புச்ச²ம்’(ஐதரேயாரண்யகம்) இதி । ப்³ரஹ்மாநந்தோ³(அ)பி ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’(ப்³ரு.உ.4.3.32) இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேண க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி லௌகிகாநந்த³ஶீகரஜாதஸ்ய ஸமுத்³ரஸ்தா²நீய இதி ப்ரியமோதா³த்³யவயவயுக்தஸ்யாநந்த³மயஸ்ய ப்ரதிஷ்டா² । அத: ஸாரூப்யாத் ப்³ரஹ்மண: புச்ச²த்வகல்பநா யுக்தேதி । அந்யத்ராபி தாதா³த்ம்யகல்பநாநிமித்தஸாரூப்யவர்ணநம் த்³ருஶ்யதே, யதா² ‘தஸ்ய பூ⁴ரிதி ஶிர: ஏகம் ஹி ஶிர: ஏகமேதத³க்ஷரம்’(ப்³ரு.உ.5.5.3) இதி । அத்ர பூ⁴ரித்யக்ஷரே ப்ரஜாபதிஶிரஸ்த்வகல்பநாநிமித்தமேகத்வம் ஸாரூப்யமுக்தம் । ந ச ப்ரதா⁴நாப்ரதா⁴நயோர்ப்³ரஹ்மஜீவயோர்வைபரீத்யகல்பநா(அ)நுபபத்தி: । ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’(சா².உ. 3.18.1) இத்யாதௌ³ தத்³த³ர்ஶநாத் ।

நநு ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ராதா⁴ந்யேந வாக்யப்ரதிபாத்³யத்வம் யுக்தம் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி அஸத்³ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ ஸந்தமேநம் ததோ விது³:’(தை.2.6.1) இதி நிக³மநஶ்லோகே ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸேந லிங்கே³ந வாக்யஸ்ய தத்ர தாத்பர்யாவக³மாத் இதி சேத் –

தர்ஹி ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’(தை.2.7.1) ‘ஸைஷா(அ)(அ)நந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ப⁴வதி’(தை.2. 8.1) இத்யாத்³யாநந்த³ஶப்³தா³ப்⁴யாஸேந ‘ஆநந்த³ ஆத்மா’ இதி மத்⁴யாவயவத்வேந கல்பிதாநந்தோ³(அ)பி வாக்யப்ரதிபாத்³ய: ஸ்யாத் ।

யதி³ து ஏகஸ்மிந் வாக்யே த்³வயோர்ப்³ரஹ்மாநந்த³யோ: ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யத்வாயோகா³த³ந்யதரப்ராதா⁴ந்யே வக்தவ்யே ப்ரத²மஶ்ருதப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸாநுரோதே⁴ந ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ராதா⁴ந்யவ்யவஸ்தி²தௌ சரமஶ்ருதாநந்த³ஶப்³தா³ப்⁴யாஸோ(அ)பி ப்³ரஹ்மவிஷய: கல்ப்யேத, ததா³ ப்³ரஹ்மண: புச்ச²த்வகல்பநஸ்ய ஶ்லோகாத³பி ப்ரத²மஶ்ருதத்வேந ஶிர:பக்ஷமத்⁴யபுச்சா²வயவயுக்தஸ்யாநந்த³மயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாவக³மாத் ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸவாந் நிக³மநஶ்லோகோ(அ)ப்யாநந்த³மயவிஷய: இதி கல்ப்யதாம் । தஸ்மாத் ஆநந்த³மய ஏவ ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³ய: இதி பூர்வ:பக்ஷ: ॥

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த உச்யதே ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி । ஆநந்த³மயவாக்யே ஶ்ருதம் புச்ச²ப்³ரஹ்ம ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேந வாக்யப்ரதிபாத்³யம் ; ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’(தை.2.6.1) இதி நிக³மநஶ்லோகஸ்த²ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸவிஷயத்வாத் । நந்வஸித்³தோ⁴(அ)யம் ஹேது: ஆநந்த³மய ஏவ நிக³மநஶ்லோகவிஷயோ(அ)ஸ்து இத்யுக்தத்வாத் இதி ஶங்காயாமப்யேததே³வோத்தரம் ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி । ஆநந்த³மய: ந நிக³மநஶ்லோகப்ரதிபாத்³ய: ; தத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸத³ர்ஶநாத் । அப்⁴யஸ்யமாநம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ம் ப்ரத்யாநந்த³மயஸ்ய முக்²யார்த²த்வாபா⁴வாத் । ஏகம் புச்ச²பத³மநுருத்⁴ய அநேகஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஆநந்த³மயே ஜக⁴ந்யவ்ருத்திகல்பநாநுபபத்தே: । ஏகபா³தா⁴த் அநேகபா³த⁴ஸ்யாந்யாய்யத்வேந உபக்ரமாத³ப்யப்⁴யாஸஸ்ய ப்ரப³லத்வாத் । அஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தஸாத⁴கத்வேந யோஜநாயாம் ஆநந்த³மயபதே³ந ஆநந்த³மயவாக்யே ஶ்ருதம் புச்ச²ப்³ரஹ்ம லக்ஷணீயம் ஸித்³தா⁴ந்தஸாத⁴கஹேத்வஸித்³தி⁴நிராஸகத்வேந யோஜநாயாம் ஈக்ஷதிஸூத்ராந்நஞமநுவ்ருத்த்ய நிஷேத்⁴யாத்⁴யாஹாரேண ஸாத்⁴யம் பூரணீயம் । ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²மப்⁴யாஸாத்’ இத்யார்ஜவேந ஸூத்ரே கர்தவ்யே ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸூத்ரகரணஸ்ய ஏதத் ப்ரயோஜநம் யத் ஈக்ஷதிஸூத்ராந்நஞநுவர்தநேந தத்³வந்நிஷேத்⁴யாத்⁴யாஹாரேண ச ஆநந்த³மயோ ந நிக³மநஶ்லோகப்ரதிபாத்³ய: இதி ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்காநிராஸகஹேதுஸாத்⁴யமபி லப்⁴யதே இதி । ப்ரயோஜநாந்தரஞ்ச வ்யவஹிதாநந்தரஸூத்ரே த³ர்ஶயிஷ்யாம: ।

விகாரஶப்³தே³ந அவயவோ லக்ஷ்யதே, தத்³வாசீ புச்ச²ஶப்³தோ³ விகாரஶப்³த³: । ஸ ஏவ விகார: – விக³தகார்ய: அநர்த²கஶப்³த³: । ‘அகர்தரி ச காரகே ஸம்ஜ்ஞாயாம்’(பா.ஸூ. 3.3.19 ) இதி கர்மணி க⁴ஞந்த: காரஶப்³த³: கார்யவாசீ । ஏவமர்தா²ந்தரஸ்யாபி க³ர்பீ⁴கரணாய ‘அவயவஶப்³தா³த்’ இதி வக்தவ்யே ‘விகாரஶப்³தா³த்’ இத்யுக்தம் । ததா² ச புச்சா²வயவவாசிந: தத³ர்த²பரித்யாகே³ லக்ஷணீயார்தா²பா⁴வேந ப்ரஸக்தாநர்த²க்யாத் புச்ச²ஶப்³தா³த்³தே⁴தோ: ந ப்³ரஹ்ம ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யம் இதி சேதி³தி ஶங்கார்த²: । ‘ப்ராசுர்யாத்’ இதி தந்நிராகரணாம்ஶஸ்யாயமர்த²: – ப்ராசுர்யாத் – அவயவப்ராயே வசநாத் புச்ச²ஶப்³தோ³பபத்திரிதி । இத³முக்தம் ப⁴வதி – அந்நமயாதீ³நாம் ஶிரஆதி³ஷு புச்சா²ந்தேஷ்வவயவேஷூக்தேஷு ஆநந்த³மயஸ்யாபி ஶிர:பக்ஷாத்³யவயவாந்தரோக்த்யநந்தரம் ப்ராயபாடா²நுஸாரேண புச்ச²பதே³ கஸ்மிம்ஶ்சித³ர்தே² நிர்தே³ஷ்டவ்யே ஆநந்த³மயம் ப்ரத்யாதா⁴ரத்வேந ப்³ரஹ்மணி ச ப்ரதிபாத³நீயே தது³ப⁴யாநுக்³ரஹலாபா⁴ய ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாஹ ஶ்ருதி:, ந அவயவவிவக்ஷயேதி । நந்வயவவிவக்ஷா(அ)பா⁴வே கத²மவயவவாசிபுச்ச²பத³ப்ராயபாடா²நுக்³ரஹ இதி சேத் । ந । ததா²பி புச்ச²பத³மாத்ரப்ராயபாடா²நுக்³ரஹலாபா⁴த் । ப்³ருஹதா³ரண்யகே பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் ‘அஸௌ வை லோகோ(அ)க்³நிர்கௌ³தம தஸ்யாதி³த்ய ஏவ ஸமித் ரஶ்மயோ தூ⁴மா:’(ப்³ரு.6.2.9) இத்யாதி³ஷு பஞ்சஸு பர்யாயேஷு ‘அதை²நமக்³நயே ஹரந்தி தஸ்யாக்³நிரேவாக்³நிர்ப⁴வதி ஸமித் தூ⁴ம:’(ப்³ரு.6.2.14) இத்யாதி³ஷஷ்ட²பர்யாயே ச ஸாம்பாதி³காக்³நிஸமித்³தூ⁴மாதி³விஷயத்வேந முக்²யாக்³நிஸமித்³தூ⁴மாதி³விஷயத்வேந ச பே⁴தே³ ஸத்யபி அக்³நிஸமித்³தூ⁴மாதி³ஶப்³த³ப்ரயோகை³கரூப்யவத் இஹாபி புச்ச²பத³ப்ரயோகை³கரூப்யஸ்ய அவைகல்யாத் । நநு ததா²ப்யாதா⁴ரத்வமாத்ரம் ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந லப்³த⁴ம் , புச்ச²வத்ஸாபேக்ஷாதா⁴ரத்வம் து ப்³ரஹ்மணோ(அ)நிஷ்டமிதி புச்ச²பத³ஸ்ய லக்ஷணீயாபா⁴வேந ப்ரஸக்தமாநர்த²க்யமபரிஹ்ருதமேவ । உச்யதே – ஆதா⁴ரத்வஸாமாந்யமேவ புச்ச²வத்³பா⁴வவிஶேஷிததயா தேந லக்ஷணீயம் ஶ்ரோத்ருபு³த்³த்⁴யவதரணாய । பக்ஷிணாம் புச்ச²மாதா⁴ர இதி த்³ருஷ்டம் । ஏவம் பக்ஷிதயா நிரூபிதஸ்யா(அ)(அ)நந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்ம புச்ச²வதா³தா⁴ர இத்யுக்தே த்³ருஷ்டாந்தமுகே²ந ஸம்ப்ரதிபத்திர்ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணி க்ரமேண ஶ்ரோத்ருபு³த்³த்⁴யவதரணாய ஹி ஶ்ருத்யா அந்நமயாதி³க்ரம ஆஶ்ரித: । தத்ர ஆநந்த³மயம் ப்ரத்யாதா⁴ரத்வேந ப்³ரஹ்மணி விவேக்தவ்யே பக்ஷித்வேந நிரூபிதஸ்ய தஸ்ய ஆதா⁴ரஸத்³பா⁴வ: புச்ச²பத³ப்ரயோக³முகே²ந த்³ருஷ்டாந்தமுத்³கா⁴ட்ய வ்யஞ்ஜித: ஶ்ரோத்ருபு³த்³த்⁴யவதரணாயேதி கிமநுபபந்நம் । லோகே(அ)பி ப்ராதிஸ்விகஶப்³த³த³ர்ஶிதார்த²மாத்ர ஏவ த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸ: ப்ரசுரோ த்³ருஶ்யதே । யதா² ‘யோ யோ தூ⁴மவாந் ஸோ(அ)க்³நிமாந் யதா² மஹாநஸ:’ இதி । யதா² வா ‘‘ஏகோ ஹி தோ³ஷோ கு³ணஸந்நிபாதே நிமஜ்ஜதீந்தோ³: கிரணேஷ்விவாங்க:’(க.மாரஸம்ப⁴வ: 1.3) இதி । ந ச த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸே ஸர்வாத்மநா ததீ³யத⁴ர்மஸத்³ருஶ ஏவ த⁴ர்மஸ்ஸித்⁴யதீதி நியம:, யேந புச்ச²பதே³ந புச்ச²வதா³தா⁴ரத்வலக்ஷணாயாம் ஸாபேக்ஷாதா⁴ரத்வமநிஷ்டம் ப்ராப்நுயாதி³தி ஶங்க்யேத; ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’(கௌ³ட³.காரிகா.3.3) இத்யாதீ³நாம் ப்ராசுர்யேண த³ர்ஶநாத் । ந ஹி ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வக³தத்வே நித்யத்வே ச ப்ரதிபாத³நீயே ஶ்ரோத்ருபு³த்³த்⁴யவதரணாய ஆகாஶத்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யாகாஶவதா³பேக்ஷிகமேவ ஸர்வக³தத்வம் நித்யத்வஞ்ச ப்ராப்யதே । ஸூத்ரே ‘ப்ராயபாடா²த்’ இதி ஸ்பஷ்டம் வக்தவ்யே ‘ப்ராசுர்யாத்’ இதி வசநம் ப்ராக³ந்நமயாதி³பர்யாயேஷு ப்ரதிபர்யாயம் புச்ச²ஶப்³த³ஸத்³பா⁴வேந தத்ப்ராசுர்யரூபம் ப்ராயபாட²ம், அந்யத்ராபி ஶ்ரோத்ருபு³த்³த்⁴யவதரணாய த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸப்ராசுர்யம், தத³ர்த²த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸஸ்த²லேஷு ப்ரதிபிபாத³யிஷிதே த்³ருஷ்டாந்தத்³ருஷ்டஹீநத⁴ர்மாநாபத்த்யுதா³ஹரணப்ராசுர்யஞ்ச ஸம்க்³ரஹீதுமிதி ஸர்வமநவத்³யம் ।1.1.13।

‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத யதி³த³ம் கிஞ்ச’(ப்³ரு.1.2.5) இதி ஸாநந்த³மயம் விகாரஜாதம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மணஸ்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வோபதே³ஶாத³பி ப்³ரஹ்ம ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேநைவ ப்ரதிபாத்³யம் । நநு ஸோ(அ)ப்யஸஞ்ஜாதவிரோத்⁴யாநந்த³மயவாக்யாநுஸாரேண கத²ஞ்சித³த்³ருஷ்டத்³வாரா ஸ்ரஷ்டர்யாநந்த³மயே(அ)ப்யவதிஷ்ட²தாமிதி சேத் । மைவம் । ‘ஸோ(அ)காமயத’(தை.2.6) இத்யாரப்⁴ய காமநாபூர்வகஸர்வப்ரபஞ்சஸ்ரஷ்ட்ருத்வப்ரதிபாத³நாத் , தஸ்ய ச தத்ராந்வேதுமயோக்³யத்வாத் । இத³ஞ்ச தத்ராந்வேதுமயோக்³யத்வம் ஸூத்ரே ‘வ்யபதே³ஶாத்’ இதி வ்யுபஸர்கே³ண லப்⁴யதே । விஶிஷ்டோ ஹ்யபதே³ஶோ வ்யபதே³ஶ: । ஸ ச ஜீவே(அ)ந்வேதுமயோக்³ய: காமநாபூர்வகத்வேந விஶிஷ்ட: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வநிர்தே³ஶ: । சகாரேண நிக³மநஶ்லோகஸ்யாபி தத்ராந்வேதுமயோக்³யத்வம் ஸமுச்சீயதே । ந ஹ்யாநந்த³மயே ப்ரியமோதா³தி³யுக்ததயா லோகப்ரஸித்³தே⁴ நிக³மநஶ்லோகோக்தஸத்த்வாஸத்த்வஶங்கா அந்வேதி । சகாரேண ‘கோ ஹ்யேவாந்யாத் க: ப்ராண்யாத் யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’(தை.2.7) ‘பீ⁴ஷா(அ)ஸ்மாத்³வாத: பவதே’(தை.2.8) இத்யாத்³யுத்தரஸந்த³ர்ப⁴க³தஸர்வப்ராணிப்ராணயித்ருத்வாநந்த³யித்ருத்வப்ரஶாஸித்ருத்வோபதே³ஶா அபி ஸமுச்சீயந்தே । ஏதே(அ)பி ஹி ஜீவே(அ)ந்வேதுமயோக்³யா: । அதோ ப³ஹுபா³த⁴ஸ்யாந்யாய்யத்வாத் ஆநந்த³மயவாக்யஸ்யைவ புச்ச²பத³மாத்ரலக்ஷணாஸாத்⁴யம் ப்³ரஹ்மப்ராதா⁴ந்யமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் । வரம் ஹ்யநேகவாக்யவையர்த்²யாத் ப்ரத²மஶ்ருதஸ்யாபி வாக்யஸ்ய ஏகபத³மாத்ரலக்ஷணாஸாத்⁴யமந்யதா²கரணம் । அத ஏவ பூர்வதந்த்ரே தத்ஸித்³த்⁴யதி⁴கரணே (ஜை.ஸூ.1.4) ஸ்ருஷ்டிலிங்க³கமந்த்ரோபதே⁴யேஷ்டகாவாசிந: ஸ்ருஷ்டிஶப்³த³ஸ்ய , ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிலிங்க³கமந்த்ரோபதே⁴யாநாம் ஸப்தத³ஶாநாமிஷ்டகாநாம் ப்ரத்யேகம் ஸ்துதி: ‘யத் ஸப்தத³ஶேஷ்டகா உபத³தா⁴தி’ இத்யுபஸம்ஹார: இதி ப³ஹுவாக்யஶேஷாநுஸாரேண தாஸு ஸர்வாஸ்விஷ்டகாஸு லக்ஷணா ஸ்வீக்ருதா । நந்வஸ்து ஸத³ஸத்த்வஸந்தே³ஹயோக்³யத்வகாமநாபூர்வகஸாநந்த³மயஸகலப்ரபஞ்சஸ்ரஷ்ட்ருத்வஸர்வப்ராணிப்ராணயித்ருத்வாதி³லிங்கை³: உத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ஸர்வோ(அ)பி ப்³ரஹ்மபர: ; தத்ப்ரதிபாத்³யஸ்ய ததா²பூ⁴தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வஸ்ருஜ்யத்வஸ்வப்ராணநீயத்வாதி³விஶிஷ்டமாநந்த³மயம் ப்ரதி கால்பநிகமவயவத்வமஸ்து , ந ஹி முக்²யமவயவத்வமிஹோச்யதே ; ஜீவஸ்ய வஸ்துதோ நிரவயவத்வாத் இதி சேத் । ப்⁴ராந்தோ(அ)ஸி । ந ஹி வயமிஹ வஸ்துவிரோத⁴ம் ப்³ரூம: யேநோபாஸநார்தா²வயவத்வகல்பநோபதே³ஶபரதயா தத்ஸமாதா⁴நம் க்ரியேத , கிந்து உத்தரஸந்த³ர்ப⁴பர்யாலோசநயா ப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கதயா(அ)வக³தம் யத் ப்ரகரணம் ததே³வ அந்யோபஸர்ஜநதயா தத் ப்ரதிபாத³யிதும் ந ஶக்நோதீதி ஶப்³த³ஸாமர்த்²யம் ப்³ரூம: ।

ஸூத்ரே தச்ச²ப்³த³: ஆநந்த³மயபர: । ஆநந்த³மயஸூத்ரே புச்ச²ப்³ரஹ்மலக்ஷகஸ்யாப்யாநந்த³மயபத³ஸ்ய முக்²யார்த²தயா தஸ்ய ஶப்³த³ஸந்நிதா⁴பிதத்வாத் । ந ச பூர்வவாக்யக³தஶப்³த³ஸந்நிதா⁴பிதஸ்யாபி பூர்வவாக்யார்தா²ந்வயிந ஏவ ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶ இதி நியமோ(அ)ஸ்தி ‘த்ரேதா⁴ தண்டு³லாந் விப⁴ஜேத்’(தை.ஸம்.2) இத்யத்ர தா³ர்ஶிகஹவிர்மாத்ரோபலக்ஷகஸ்ய தண்டு³லபத³ஸ்ய வாச்யார்தா²நாம் தண்டு³லத்வவிஶிஷ்டாநாம் தத்³வாக்யார்தா²நந்வயிநாமபி ‘யே மத்⁴யமா:’ இத்யாத்³யுத்தரவாக்யேஷு யத்பதை³: பராமர்ஶத³ர்ஶநாத் ।
’நாலீகாஸநமீஶ்வரஶ்ஶிக²ரிணாம் தத்கந்த⁴ரோத்தா²யிநோ
க³ந்த⁴ர்வா: புநரேதத³த்⁴வசரிதே சக்ரே தது³த்³தா⁴ரக: ।
பத்ரீ தத்ப்ரபு⁴வைரிணாம் பரிவ்ருடோ⁴ ஜீவா ச யஸ்யாப⁴வத்
ஜீவாந்தேவஸதாம் ரிபுக்ஷயவிதௌ⁴ தே³வாய தஸ்மை நம: ॥’
இதி ஶ்லோகே பூர்வவாக்யார்தா²நந்வயிநாமபி ததே³தத்பதை³: பராமர்ஶத³ர்ஶநாச்ச । ததா²நியமாப்⁴யுபக³மே(அ)பி நாநுபபத்தி: ; ஆநந்த³மயஸூத்ரஸ்ய த்³விதீயயோஜநாயாமாநந்த³மயஸ்ய வாக்யார்தா²ந்வயித்வாத் । இத³மபி ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²மப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸூத்ரே கர்தவ்யே ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸூத்ரகரணஸ்ய ப்ரயோஜநம் யத் ஆநந்த³மயஸ்யாத்ர ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶேந ஸூத்ரலாக⁴வலாப⁴: । யத்³யபி ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத’ இத்யத்ர ந ஆநந்த³மயம் ப்ரத்யேவ ஹேதுத்வவ்யபதே³ஶ:, கிந்து சேதநாசேதநாத்மகஸகலப்ரபஞ்சம் ப்ரதி, ந சாசேதநஶரீரோபாத்⁴யபேக்ஷாம் விநா சேதநம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமபி ஸம்ப⁴வதி, ததா²(அ)பி அசேதநோபாதி⁴கமேவ சேதநம் ப்ரதி ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ப்ரத³ர்ஶயிதும் தச்ச²ப்³தே³நா(அ)(அ)நந்த³மயபராமர்ஶ: க்ருத: । தத்ப்ரத³ர்ஶநம் ச ஸ்ருஷ்டிவாக்யஸ்ய ஜீவபரத்வஶங்காம் அத்யந்தவிரோதே⁴ந நிரஸிதும் இத்யலம் விஸ்தரேண । 1.1.14 ।

யத் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’(தை.2.2.1) இதி மந்த்ரவர்ணே ஸ்வப்ரதா⁴நதயா ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம, யச்ச ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூ⁴த:’(தை.2.2.1) இத்யாதி³தது³த்தரஸந்த³ர்பே⁴ ‘தஸ்மாத்’ இதி ப்ரக்ருதவாசிநா தச்ச²ப்³தே³நாநுக்ருஷ்ய ஆகாஶாதி³ஸகலப்ரபஞ்சகாரணத்வேந உபவர்ணிதம் , ததே³வ இஹ ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ப்³ரஹ்மபதே³ந கீ³யத இதி தஸ்யைவ ஸ்வப்ராதா⁴ந்யம் யுக்தம் ; ஸ்வப்ரதா⁴நமாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மோபஸ்தா²பகப்ரத²மஶ்ருதப்³ரஹ்மபதா³நுஸாரேண சரமஶ்ருதஸ்யாநந்த³மயவாக்யஸ்ய நேயத்வாத் । நநு மந்த்ரவர்ணே ப்³ரஹ்மண இவ ‘ஆத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூ⁴த:’ இத்யத்ர ஆத்மந: ப்ராதா⁴ந்யாவக³மாத் ஆத்மஶப்³த³நிர்தி³ஷ்ட ஆநந்த³மய: ப்ரதா⁴நம் குதோ ந ஸ்யாத் இதி ஶங்காநிராஸார்த²மேவகார: ஸூத்ரே ப்ரயுக்த: | மாந்த்ரவர்ணிகஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ராதா⁴ந்யமநுஸரணீயம் ; உபக்ரமக³தத்வாத், ந து தத³நந்தரஶ்ருதஸ்யாத்மந: இதி பா⁴வ: ।

யத்³யபி ‘அப்⁴யாஸாத்’ இதி ஹேதுநைவ மந்த்ரக³தமபி ப்³ரஹ்மபத³ம் க்ரோடீ³கர்தும் ஶக்யம், ததா²(அ)பி ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யேதத³நந்தரம் கிம் தத் ப்³ரஹ்மேதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் லக்ஷணமுகே²ந தந்நிர்தா⁴ரணாய ப்ரவ்ருத்தோ மந்த்ரஸ்தாவத் ப்³ரஹ்மப்ரதா⁴ந: । ததே³வ ச ப்³ரஹ்ம ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்’ இத்யநந்தரஸந்த³ர்பே⁴ ஸர்வநாம்நா(அ)நுக்ருஷ்டம் ஸத் இஹாபி ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ஸ்வஶப்³தே³ந நிர்தி³ஶ்யதே இதி பூர்வஸந்த³ர்ப⁴ப்ரவ்ருத்திபர்யாலோசநயா ப்ரகரணஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ராதா⁴ந்யஸ்பு²டீகரணாய மாந்த்ரவர்ணிகஸூத்ரம் । 1.1.15 ।

இதர ஆநந்த³மய: ந ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³ய: । உத்³கீ³த²வித்³யாயாம் ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத ஓமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம், க²ல்வேதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம்’(சா².2.2.2) இத்யாதி³மஹாப்ரகரணாநுஸாரேண ‘த்ரயோ ஹோத்³கீ³தே² குஶலா ப³பூ⁴வு:’(சா².1.8.1) இத்யவாந்தரப்ரக்ரமாநுஸாரேண ச அவக³தோத்³கீ³த²ப்ராதா⁴ந்யநிர்வாஹாய ஆகாஶவாக்யஸ்ய உபாஸ்யோத்³கீ³த²விஶேஷணப்³ரஹ்மப்³ரஹ்மகு³ணஸமர்பணார்த²த்வோபபத்தாவபி அத்ர உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தப்³ரஹ்மப்ராதா⁴ந்யவிரோதே⁴ந உபாஸ்யாநந்த³மயவிஶேஷணக³தகு³ணஸமர்பணார்த²த்வகல்பநா(அ)நுபபத்தே: । 1.1.16।

பே⁴த³விரோதீ⁴ அபதே³ஶோ பே⁴த³வ்யபதே³ஶ: பே⁴த³ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வபர்யவஸாயீ ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’(தை.2.4.1) இத்யுபதே³ஶ: , தத்³விரோதா⁴த் ப்ரியாத்³யவயவயுக்தஸ்ஸவிஶேஷ ஆநந்த³மய உபாஸ்யோ ந ப்ரதிபாத்³ய: ; நிர்விஶேஷஸ்ய முமுக்ஷுஜ்ஞேயஸ்ய கல்பிதபுச்ச²பா⁴வேந உபாஸ்யம் ஸவிஶேஷம் ப்ரதி விஶேஷணத்வாயோகா³த் , கிந்து ஜ்ஞேயம் நிர்விஶேஷம் புச்ச²ப்³ரஹ்மைவ ப்ரதிபாத்³யம் ।

நநு ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ இத்யாத்³யுபதே³ஶ: கத²ம் ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வபர்யவஸாயீ।

உச்யதே – இத³ம் ஹி ப்ரகரணமத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிஷ்கர்ஷார்த²ம் । ததா² ஹி – உபக்ரமே தாவத் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’(தை.2.1.1) இதி ப்³ரஹ்மவித³: தத்³பா⁴வாபத்திலக்ஷணா முக்திருக்தா , ந து தத்ப்ராப்திலக்ஷணா । ப்³ருஹதா³ரண்யகே ‘ஸ யதா³ஹ அஸதோ மா ஸத்³க³மயேதி , ம்ருத்யுர்வா அஸத் ஸத³ம்ருதம் , ம்ருத்யோர்மா(அ)ம்ருதம் க³மய , அம்ருதம் மா குர்வித்யேவைததா³ஹ’(ப்³ரு.1.3.28) இதி ஸச்ச²ப்³தோ³க்தாம்ருதாவாப்த்யர்த²கஶ்ருதே: அம்ருதாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்த்யர்த²தயா வ்யாக்²யாதத்வேந முக்திப²லப்ரதிபாத³கேஷு வாக்யேஷு ப்³ரஹ்மாவாப்திஶ்ரவணாநாம் தத்³பா⁴வாபத்திபரத்வாவக³மாத் । ததஶ்ச கிம் தத் ப்³ரஹ்ம கீத்³ருஶம் தத்³வேத³நம் கீத்³ருஶீச தத்³பா⁴வாபத்தே: புருஷார்த²ரூபதா இத்யாகாங்க்ஷாயாம் , ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’(தை.2.1.1) இதி ஸ்வரூபலக்ஷணேந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் நிர்த்³தா⁴ர்ய , ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம்’(தை.2.1.1) இதி தத் ப்³ரஹ்ம ஜீவஸ்வரூபேண ஹ்ருத³யகு³ஹாயாம் நிவேஶிதம் ஜீவாபி⁴ந்நம் யோ வேத³ இதி தத்³வேத³நம் ஜீவாபே⁴த³விஷயமிதி ப்ரத³ர்ஶ்ய , தத்ப²லபூ⁴தாயாஸ்தத்³பா⁴வாபத்தேர்நிரதிஶயபுருஷார்த²ரூபத்வம் ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே’(தை.2.1.1) இத்யாதி³நா ப்ரதிபாதி³தம் । தத்ர ‘ப்³ரஹ்மணா’ இதி இத்த²ம்பூ⁴தலக்ஷணே த்ருதீயா । ததா² ச ப்³ரஹ்மணா ரூபேண ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ – யுக³பத் அஶ்நுதே । ஸர்வேஷாமைஹிகாமுஷ்மிகாணாம் காம்யாநாம் க்ரமிகேணோபபோ⁴கே³ந யாவத்ஸுக²மபி⁴வ்யம்க்³யம் தத் ஸர்வம் ப்³ரஹ்மஸுகா²ம்பு³தி⁴கணிகாயமாநமிதி வித்³யயா(அ)பி⁴வ்யக்தம் நிரதிஶயம் ப்³ரஹ்மஸுகா²ம்பு³தி⁴மநுப⁴வதீத்யர்த²: , ந து ப்³ரஹ்மணா ஸஹ ஸர்வாந்விஷயபோ⁴கா³நஶ்நுதே இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மணா ஸஹேத்யந்வயஸ்ய ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸர்வாந்காமாந் ஸஹ’(தை.2.1.1) இத்யத்ராத்⁴யயநஸம்ப்ரதா³யப்ராப்தவாக்யவிச்சே²தா³நநுகு³ணத்வாத் । ஸஹார்த²த்ருதீயயா ப்³ரஹ்மண: கர்மஸாஹித்யே கர்த்ருஸாஹித்யே வா விவக்ஷிதே போ⁴க்³யவிஷயாபேக்ஷயா போ⁴க்த்ருஜீவாபேக்ஷயா வா அப்ரதா⁴ந்யப்ரஸங்கே³ந ப்³ரஹ்மணோ நிரதிஶயபுருஷார்த²த்வஸ்ய நிரதிஶயைஶ்வர்யஸ்ய வா ஹாநிப்ரஸங்கா³ச்ச । ந ச ‘ஸர்வாந் காமாந்’ இத்யஸ்ய ஸ்வாரஸ்யஹாநி: , ந ஹ்யஸ்மந்மதே காமஶப்³த³: ஸ்ரக்சந்த³நாதி³விஷயவாசீ , கிந்து தத்ஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴வ்யம்க்³யஸுக²வாசீ ; தேஷாமேவ நிருபாதி⁴ககாமநாவிஷயத்வாத் । ததஶ்ச , த்ரைகாலிகாநி ஸர்வஜீவாநுபா⁴வ்யாநி ஸர்வாண்யபி ஸுகா²நி ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’(ப்³ரு.4.3.32) இதி ஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸிந்தோ⁴ர்பி³ந்து³கணிகா இதி ப்³ரஹ்மரூபேண ஸ்வாபி⁴ந்நமக²ண்டா³நந்த³மநுப⁴வதா ஸர்வாண்யபி ஸுகா²ந்யநுபூ⁴யந்த ஏவ , யதா² ஸர்வேஷு ஜீவேஷு பூ⁴கோ³லகாதே³ரேகைகம் பா⁴க³ம் பஶ்யத்ஸு ஸர்வத்³ருக்³விஷயா பா⁴கா³ஸ்ஸர்வஜ்ஞேநாநுபூ⁴யந்த இதி , ந காபி ஸ்வாரஸ்யஹாநி: । ப்ரத்யுத ‘ஸர்வாந் காமாந்’ இத்யஸ்யாஸங்கோசலாபா⁴த³த்ரைவ ஸ்வாரஸ்யம் । தஸ்மாத் ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே’ இத்யாதே³ர்யதோ²க்த ஏவார்த²: । அத ஏவோபப்³ருஹ்மிதம் ப்³ரஹ்மகீ³தாஸு –

‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸகலாந் காமாநக்ரமேண ஸுரர்ஷபா⁴: ।
விதி³தப்³ரஹ்மரூபேண ஜீவந்முக்தோ ந ஸம்ஶய:’ இதி ।

ததஶ்ச ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணே ஆநந்த்யாந்தர்க³தம் வஸ்துபரிச்சே²த³ராஹித்யம் ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரதிபந்நோபாதி⁴க³தநிஷேத⁴ப்ரதியோகி³த்வலக்ஷணமித்²யாத்வேநோபபாத³யிதும் ‘ஆத்மந ஆகாஶ:’(தை.2.1.1) இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³பாதா³நத்வப்ரதிபாத³நேந தத்ர ப்ரபஞ்சாத்⁴யாரோப: க்ருத: । ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வே(அ)பி ஸ்ருஷ்டிநியமநாதி³ஷு நிமித்தாந்தரஸத்³பா⁴வே வஸ்துபரிச்சே²த³ஸ்ஸ்யாதி³தி ஶங்காநிராஸார்த²ம் ‘ஸோ(அ)காமயத’(தை.2.6.1) இதி ஸ்ருஷ்டௌ ‘பீ⁴ஷா(அ)ஸ்மாத்³வாத: பவதே’(தை.2.8.1) இதி நியமநே(அ)பி நிமித்தத்வம் த³ர்ஶிதம் ।

ஏவமாரோபிதஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’(தை.2.4.1) இத்யத்ர அபவாத³ உபதி³ஶ்யதே । அஸ்ய ஹி மந்த்ரஸ்யாயமர்த²: – யதா² ஶுக்திகாயாமத்⁴யஸ்தரஜததாதா³த்ம்யோல்லேகி²தயா ப்ரவ்ருத்தேந மநஸா ஸஹ ‘ரஜதமித³ம்’ இதி வ்யவஹார: ஶுக்தித்வபர்யந்தமப்ராப்ய ‘நேத³ம் ரஜதம்’ இதி பா³தே⁴ ஸதி நிவர்ததே , ஏவம் ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யோல்லேகி²தயா ‘ஸந் க⁴ட:’ , ‘ஸந் பட:’ இத்யாதி³ப்ரகாரேண ப்ரவ்ருத்தேநாந்த:கரணேந ஸஹ தத்ர ப்ரவ்ருத்தா க⁴டபடாதி³ஶப்³தா³ அப்யக²ண்டா³காரபர்யந்தமப்ராப்ய ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’(ப்³ரு.2.3.6) இத்யாதி³ஶ்ரௌதபா³தே⁴ ஸதி நிவர்தந்தே இதி ।

நந்வஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஏவம்பூ⁴தவாங்மநஸநிவ்ருத்திரர்த² இதி குதோ நிஶ்சீயதே । ஆநந்தோ³த்கர்ஷவர்ணநஸ்ய பூர்வம் ‘ஸைஷா(அ)(அ)நந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா’(தை.2.8.1) இத்யாரப்⁴ய ப்ரஸ்துதத்வாதா³நந்தே³யத்தாவிஷயவாங்மநஸநிவ்ருத்திரர்த²: கிம் ந ஸ்யாத் ।

ந ஸ்யாத் – இஹ ஹி ப்ரவ்ருத்தயோர்வாங்மநஸயோர்நிவ்ருத்தி: ப்ரதிபாத்³யதே, ந த்வேதயோரப்ரவ்ருத்திரேவ । ‘அப்ராப்ய நிவர்தந்தே’ இதி வசநாத் । ந ச ப்³ரஹ்மாநந்தே³யத்தாபரிச்சே²த³விஷயம் லௌகிகம் வைதி³கம் வா வச: ப்ரவ்ருத்தமஸ்தி, யஸ்ய அர்த்³த⁴பதே² நிவ்ருத்திருச்யேத । யத்து ஶதகு³ணோத்தரத்வப்ரதிபாத³கம் வச: தத் ப்ரவ்ருத்தமேவேதி ந தஸ்ய கதா³(அ)பி நிவ்ருத்தி: । ந ச ‘க⁴டஸ்ஸந்’ இத்யாதி³வ்யவஹாரோ(அ)பி ய: ப்ரவ்ருத்த: ந தஸ்ய நிவ்ருத்திரஸ்தீதி ஸமாநமிதி ஶங்க்யம் । ப்ரவ்ருத்தவ்யக்திவிஶேஷாணாம் நிவ்ருத்த்யபா⁴வே(அ)பி ஆஸம்ஸாரமாவர்தமாநஸ்ய வ்யவஹாரப்ரவாஹஸ்ய ஶ்ரௌதபா³தே⁴ ஸதி நிவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । கிம் ச ‘வாச:’ இத்யஸ்ய ஆநந்தே³யத்தாவிஷயவாங்மாத்ரார்த²த்வே அதிஸங்குசிதவ்ருத்தித்வம் ஸ்யாத் । தத³பி ப்³ரஹ்மணி த்³வைதவஸ்துமுகே²ந ப்ரவ்ருத்தா யாவத்யோ வாச: தாவத்³விஷயத்வேநாஸங்கோசஸம்ப⁴வாத் ந யுக்தம் ।

தஸ்மாத் ‘யதோ வாச:’ இதி மந்த்ரஸ்ய யதோ²க்த ஏவார்த² இதி தத்³விரோதா⁴ந்நாநந்த³மய: ப்ரதிபாத்³ய: । ஸூத்ரே சகார: முமுக்ஷுஜ்ஞேயப்³ரஹ்மோபக்ரமவிரோத⁴ஸமுச்சயார்த²: ।

நநு ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத்’ இதி ஸூத்ரஸ்ய பே⁴த³விருத்³தா⁴ர்த²ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²கல்பநமயுக்தம் ; வ்யபதே³ஶஶப்³த³ஸ்ய தாத்³ருஶார்தே² ப்ரயோகா³பா⁴வாத் ।

உச்யதே – பூர்வதந்த்ரே ‘தத்³வ்யபதே³ஶம் ச’(ஜை.ஸூ.1.4.5) இதி ஸூத்ரே வ்யபதே³ஶஶப்³த³ஸ்யைவ தாத்³ருஶே(அ)ர்தே² ப்ரயோகோ³ த்³ருஷ்ட: । தத்ர ஹி தச்ச²ப்³தோ³ விதே⁴யத்வாபி⁴மதகு³ணபர: ; ‘யஸ்மிந் கு³ணோபதே³ஶ’(ஜை.ஸூ.1.4.3) இதி சித்ராதி⁴கரணே ப்ரக்ருதத்வாத் ‘தத்ப்ரக்²யம் சாந்யஶாஸ்த்ரம்’(ஜை.ஸூ.1.4.4) இதி பூர்வாதி⁴கரணே பராம்ருஷ்டத்வாச்ச । தத்³வ்யபதே³ஶஶப்³த³ஸ்ய ச விதே⁴யத்வாபி⁴மதகு³ணத்வவிரோதி⁴ஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³நபரத்வம் ‘யதா² வை ஶ்யேநோ நிபத்யாத³த்தே’(ஶாப³ரபா⁴ஷ்யம் 1.4) இத்யாதி³விஷயவாக்யாநுஸாரேண வக்தவ்யம் । தச்ச வ்யுபஸர்கே³ணைவ லப்⁴யம் । ததை²வ ச ஸமர்தி²தம் ந்யாயஸுதா⁴தி³ஷு । । 1.1.17 ।

காம்யத இதி காம: ப்⁴ருகு³வல்யாம்நாத ஆநந்த³: । தத்³த்³ருஷ்டாந்தமவலம்ப்³யாநந்த³மயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாநுமாநே(அ)பி ப்ரத்யாஶா ந கார்யா । தத்ர ஶ்ருத்யைவ ஆநந்த³ஸ்ய உபக்ராந்தப்³ரஹ்மரூபதாயா: ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’(தை.3.6.1) இதி ஸாக்ஷாத், ‘ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’(தை.3.6.1) இதி லக்ஷணமுகே²ந ச பர்யவஸாநப்ரதிபாத³நாத் , தத³நந்தரமந்யஸ்ய ப்ரதிபாத³நாபா⁴வாத் । இஹ து ஆநந்த³மயப்ரதிபாத³நாநந்தரம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நாத் தத்ரைவ பூர்வோத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸமந்வய இதி வைஷம்யஸத்³பா⁴வாத் । பூ⁴மவித்³யாயாம் ‘ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’(சா².1.6.5) இத்யாதி³ஸ்பு²டதரோபாஸநாவிதி⁴ஸத்த்வேந நிர்விஶேஷப்ரகரணமத்⁴யே உபாஸ்யப்ரதிபாத³நாப்⁴யுபக³மே(அ)பி அத்ர உபாஸநாவித்⁴யஶ்ரவணேந அத்ர தத³ப்⁴யுபக³மாயோகா³த் । ஸூத்ரக³தேந சகாரேண அந்நமயாதி³ப்⁴ய: ப்ராணமயாதீ³நாமிவ ஆநந்த³மயாதா³ந்தரத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுபதே³ஶமவலம்ப்³யாபி ஆநந்த³மயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாநுமாநே ப்ரத்யாஶா ந கார்யா இதி ஸமுச்சீயதே । பூ⁴மவித்³யாயாம் நாமாதி³ப்⁴யோ வாகா³தீ³நாமிவ ப்ராணாத் ஸத்யஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வேநாநுபதே³ஶே(அ)பி பூ⁴யஸ்த்வஸித்³தி⁴வத் ஆநந்த³மயாதா³ந்தரத்வேந புச்ச²ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுபதே³ஶே(அ)பி ஸாமர்த்²யாத்ததா³ந்தரத்வஸித்³த்⁴யா தஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யாத் । ஸ்பஷ்டயிஷ்யதே சைதத³க்³ரே । யத்³யபி ஸூத்ரே ‘காமாத்’ இதி ஸ்தா²நே ஸ்பஷ்டார்த²ம் ‘ஆநந்தா³த்’ இதி வக்துமுசிதம், ததா²(அ)ப்யநேநைவ ஸூத்ரேண ஆநந்த³மயாதா⁴ரத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் புச்ச²ப்³ரஹ்ம ஆநுமாநிகம் ப்ரதா⁴நமிதி ஸாங்க்²யேந ப்ரத்யாஶா ந கார்யா, ‘ஸோ(அ)காமயத’(தை.2.6.1) இதி ஶ்ருதாத் காமாத் ஆநந்த³ரூபத்வாத் ப்ரஶாஸித்ருத்வாச்சேதி பூர்வாதி⁴கரணோபாத்தக³திஸாமாந்யப்ரபஞ்சநார்த²மர்தா²ந்தரமபி க்ரோடீ³கர்தும் ‘காமாத்’ இத்யுக்தம் । 1.1.18 ।

அஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே ‘ரஸோ வை ஸ: ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி’(தை.2.7.1) இதி ஶாஸ்த்ரம் ‘ரஸோ வை ஸ:’ இதி புச்ச²ப்³ரஹ்மணோ நிரதிஶயாநந்த³ரூபத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாய தத்ர ஹேதுத்வேந ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’(ப்³ரு.4.3.32) இதி ஶ்ருத்யந்தரஸித்³த⁴ம், ஆநந்த³மய: தத்தத்³விஷயாநுப⁴வஜந்யஸுக²வ்ருத்திஷு ப்ரதிபி³ம்பி³தம் ப்³ரஹ்மாநந்த³லேஶம் லப்³த்⁴வா நிர்வ்ருதோ ப⁴வதீத்யமுமர்த²ம் ஶாஸ்தி, அதஸ்தத்ராநந்த³மயபராமர்ஶஸ்ய நிரதிஶயாநந்த³ரூபபுச்ச²ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஶேஷத்வம் க்ல்ருப்தமித்யாநந்த³மயவாக்யே(அ)பி தது³பந்யாஸஸ்ய புச்ச²ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஶேஷத்வமேவ யுக்தம் ந தூபாஸநாவிதா⁴நார்த²த்வம் । ந ச ‘ரஸோ வை ஸ:’(தை.2.7.1) இத்யாதௌ³ ததி³த³ம்பத³யோ: புச்ச²ப்³ரஹ்மாநந்த³மயபரத்வே விவாத³: கார்ய: । தயோர்ப்³ரஹ்மஜீவபரத்வே புச்ச²ப்³ரஹ்மாநந்த³மயயோர்ப்³ரஹ்மஜீவரூபத்வே ச நிர்விவாதே³ தத்ர விவாத³ஸ்யாநவகாஶபராஹதத்வாத் । ஸூத்ரே ‘அஸ்மிந்நஸ்ய’ இதி ஸர்வநாம்நீ புச்ச²ப்³ரஹ்மாநந்த³மயபரே; தயோராநந்த³மயஸூத்ரே ஆநந்த³மயபதே³ந லக்ஷணாமுக்²யவ்ருத்திப்⁴யாமுபஸ்தா²பிதத்வாத் । ‘தத்³யோக³ம்’ இத்யத்ர தச்ச²ப்³த³: பூர்வஸூத்ரக³தகாமஶப்³தோ³க்தாநந்த³பராமர்ஶீ । ததஶ்ச அஸ்மிந் புச்ச²ப்³ரஹ்மணி ஸத்யேவ அஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்யாநந்த³யோக³ம் ‘ரஸம் ஹ்யேவாயம்’(தை.2.7.1) இத்யாதி³ ஶாஸ்த்ரம் ஶாஸ்தீதி ஸூத்ராக்ஷரார்த²: । தேந அஸ்யார்த²ஸ்ய ‘ரஸோ வை ஸ:’(தை.2.7.1) இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் ஹேதுத்வேந ஶாஸ்த்ரோக்தத்வாத் தஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே ஆநந்த³மயபராமர்ஶஸ்ய புச்ச²ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஶேஷத்வம் க்ல்ருப்தமித்யாநந்த³மயவாக்யே(அ)பி ததை²வ ஸித்⁴யதீதி ப²லிதார்த²: । சகாரேண அந்யத்ர க்ல்ருப்தமநபேக்ஷ்ய ‘ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வே’ இதி ந்யாயேநாபி ஆநந்த³மயவாக்யே தது³பந்யாஸஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதிஶேஷத்வம் ஸித்³த்⁴யதீத்யயமர்த²ஸ்ஸமுச்சீயதே । 1.1.19।

நநு யதா²வ்ருத்தி ஆநந்த³மயப்³ரஹ்மவாதோ³ பா⁴ஷ்யக்ருதா கிமிதி நாங்கீ³க்ருத இதி சேத் , அத்ராஹு: – ஆநந்த³மயோ ப்³ரஹ்மேதி ந யுஜ்யதே । அந்நமயாதி³க³தவிகாரார்த²மயட்ப்ராயபடி²தேந மயடா தஸ்ய விகாரத்வாவக³மாத் , ஶிர:பக்ஷாத்³யவயவயோகா³த் , புச்ச²த்வேந நிர்தி³ஷ்டாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்தஸ்ய வ்யதிரேகப்ரதீதே:, அந்நமயாதி³பர்யாயேஷு ப்ரதா⁴நாநாம் தத்தத்பர்யாயக³தஶ்லோகவிஷயத்வத³ர்ஶநேந ஸ்வபர்யாயக³தஶ்லோகாவிஷயஸ்ய தஸ்யாப்ராதா⁴ந்யாத் , ‘தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய’(தை.2.6.1) இதி அந்நமயாதீ³நாமிவ தஸ்யாப்யாத்மாந்தரஶ்ரவணாத் , ‘அந்நமயப்ராணமயமநோமயவிஜ்ஞாநமயாநந்த³மயா மே ஶுத்⁴யந்தாம்’(தை.4.84.15) இதி ஶோத்⁴யத்வஶ்ரவணாச்ச இதி । அத்ராபரே ப்ரத்யவதிஷ்ட²ந்தே – அத்ர தாவத்³விகாரத்வாவக³மோ(அ)ஸித்³த⁴:; விகாரார்த²கல்பகத்வேநாபி⁴மதஸ்ய ப்ராயபாட²ஸ்யாபா⁴வாத் । யத்³யப்யந்நமயே விகாரார்த²: உபக்ராந்த:, ததா²(அ)பி தாவதா நாநந்த³மயே(அ)பி ஸ ஏவார்த² இத்யாயாதி ; ப்ராணமயாதி³ஷு தத்பரித்யாகா³த் । ப்ராணநவ்ருத்திப்ராசுர்யேண ஹி பஞ்சவ்ருத்திர்வாயு: ‘ப்ராணமய:’ இதி வ்யபதி³ஷ்ட:, ந து ப்ராணகார்யத்வேந । ஏவமந்த:கரணஜீவாவபி மநநவிஜ்ஞாநப்ராசுர்யேண ‘மநோமய:’ இதி ‘விஜ்ஞாநமய:’ இதி நிர்தி³ஷ்டௌ । ததஶ்ச ஆநந்த³மயே(அ)பி ப்ராசுர்யமேவ மயட³ர்த²:

। ந ச – ஆநந்த³ப்ராசுர்யமபி ப்³ரஹ்மணி ந ஸம்ப⁴வதி ; ப்ராசுர்யஸ்ய ஸ்வஸமாநாதி⁴கரணவிஜாதீயால்பத்வப்ரதியோகி³கதாயா: ‘ப்³ராஹ்மணப்ரசுரோ க்³ராம:’ இத்யாதௌ³ த்³ருஷ்டத்வேந ஆநந்த³ப்ராசுர்யார்த²ஸ்வாபா⁴வ்யாதீ³ஷத்³து³:க²ஸம்பி⁴ந்நத்வாவஶ்யம்பா⁴வாதி³தி வாச்யம் । ‘ப்ரசுரப்ரகாஶஸ்ஸவிதா’ இத்யாதௌ³ வ்யதி⁴கரணஸஜாதீயால்பத்வப்ரதியோகி³கதாயா அபி த்³ருஷ்டத்வேந ப்³ரஹ்மணி ஜீவக³தாநந்தா³ல்பத்வமபேக்ஷ்ய தத்ப்ராசுர்யஸம்ப⁴வாத் । இஹ ச வாக்யஶேஷே ‘ஸைஷா(அ)(அ)நந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா’ இத்யாரப்⁴ய வ்யதி⁴கரணஜீவாநந்தா³ல்பத்வமபேக்ஷ்யைவ ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய ப்ராசுர்யப்ரத³ர்ஶநாத் ।

ஶிர:பக்ஷாதி³ரூபேண கல்பிதமவயவித்வம் து ந ப்³ரஹ்மத்வவிரோதி⁴ । அந்யதா² ப்³ரஹ்மணோ(அ)வயவித்வவத³வயவத்வமபி நாஸ்தீதி புச்ச²ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யப்³ரஹ்மத்வப்ரஸங்கா³த் ।

ஆநந்த³மயஸ்ய புச்ச²ம் ப்³ரஹ்ம இதி நிர்தே³ஶோ(அ)பி நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வவிரோதீ⁴ । அந்நமயஸ்ய ஸ்வஸ்மாத³நதிரிக்தைஸ்ஸ்வாவயவைரேவ ‘தஸ்யேத³மேவ ஶிர:’(தை.2.1.1) இத்யாதி³நா ஶிர:பக்ஷபுச்சா²தி³மத்த்வகல்பநாத³ர்ஶநாத் । அநதிரிக்தை: பக்ஷபுச்சா²தி³மத்த்வகல்பநாப்ராயபாடா²நுகு³ண்யேந ப்³ரஹ்மாநந்த³மயயோரபி⁴ந்நயோரேவ புச்ச²தத்³வத்³பா⁴வநிர்தே³ஶே தாத்பர்யகல்பநஸ்யோசிததயா ததோ வ்யதிரேகாப்ரதீதே: ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ஸ்வபர்யாயக³தஶ்லோகாவிஷயத்வமப்யஸித்³த⁴ம் ; அந்நமயாதி³பர்யாயஶ்லோகாநாம் புச்ச²மாத்ரவிஷயத்வாபா⁴வேநாஸ்யாபி தத்³வதே³வ புச்ச²வத்³விஷயத்வௌசித்யாத் । ந ச புச்ச²வதி ப்ரயுக்தஸ்ய ஆநந்த³மயபத³ஸ்ய ஶ்லோகே ஶ்ரவணாபா⁴வாத் புச்சே² ப்ரயுக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யைவ ஶ்ரவணாத் புச்ச²விஷய ஏவாஸௌ ந புச்ச²வத்³விஷய இதி ஶங்க்யம் । ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’(தை.2.1.1) ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந’(தை.2.1.1) இத்யுபக்ராந்தஸ்யைவாநந்த³மயவாக்யே ப்ரதிபாத³நேந ப்³ரஹ்மாத்மாநந்த³மயஶப்³தா³நாமைகார்த்²யஸ்யாவத்⁴ருததயா தேஷ்வந்யதமநிர்தே³ஶமாத்ரேண ஶ்லோகஸ்யாநந்த³மயவிஷயத்வஸித்³தே⁴: । ந ச ப்ரியமோதா³தி³மத்தயா ப்ரஸித்³தே⁴ ஆநந்த³மயே ஶ்லோகத³ர்ஶிதாஸத்த்வாஸத்வஶங்கா நாந்வேதீதி வாச்யம் । ஜீவஸ்ய ததா² லோகே ப்ரஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ।

‘தஸ்யைஷ ஏவ’ இத்யாதா³வாநந்த³மயஸ்யாத்மாந்தரஶ்ரவணமப்யஸித்³த⁴ம் ; தஸ்ய பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய ஏஷ ஆநந்த³மய: இத்யர்தா²ங்கீ³காராத் । தஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்ய ஏஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய இத்யர்தா²ங்கீ³காரே(அ)பி விஜ்ஞாநமயஸ்ய ய ஆகாஶாதி³ஸ்ரஷ்டா வக்ஷ்யமாணந்யாயஸித்³த⁴பரமாத்மபா⁴வ; ஆநந்த³மய: ஶாரீர ஆத்மா ஸ ஏவ ஸ்வஸ்யாபி ஸ்வயமேவாத்மேதி பர்யவஸாநேந ‘பதிம் விஶ்வஸ்யாத்மேஶ்வரம்’(தை.4.25.5) இத்யாத்மேஶ்வரத்வோக்த்யா ஈஶ்வராந்தரஸ்யேவாத்மாந்தரஸ்ய நிராக்ருதேரேவ ஸித்³தே⁴: ।

ஶோத்⁴யத்வம் ந ப்³ரஹ்மத்வவிரோதி⁴ ; ஸர்வத்ர ஶுத்³தி⁴ஸ்தத்தத³ர்தா²நுகு³ணேதி ப்³ரஹ்மண்யப்யநாதி³ப⁴வஸஞ்சிதாநேகஜீவாபராத⁴கலுஷிதே முக்த்யர்த²ம் ப்ரஸாத்³யத்வரூபஸ்ய ஶோத்⁴யத்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் ।

தஸ்மாத் புச்ச²ப்³ரஹ்மவாத்³யுக்தயுக்தீநாமஸாத⁴கத்வாத் புச்ச²வதா³நந்த³மயோ(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ । ப்ரகரணஸ்ய ஸ்வஸ்மாத³நதிரிக்தைஸ்ஸ்வாவயவை: பக்ஷபுச்சா²தி³ரூபணபரத்வேந தஸ்ய புச்ச²ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ப்ரதீதே:,

ப்ரகரணக³தஶ்லோகாநாம் புச்ச²வத்³விஷயத்வேந தத்ரைவ ஶ்லோகக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸஸ்ய ஸத்த்வாஸத்த்வஶங்காலிங்க³ஸ்ய ச பர்யவஸாநாத் , ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இதி ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந:’ இத்யாத்மஶப்³தே³ந நிர்தி³ஶ்ய தஸ்ய ஆகாஶாதி³காரணத்வப்ரதிபாத³நாநந்தரம் ஸர்வாந்தரத்வேந தஸ்யாத்மத்வவிவரணார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய தத்ரைவ பரிஸமாபநேந தத³நந்தரம் ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³நந்த³மயாத் அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்³ரஹ்ம’(தை.2.5.1) இதி ததா³ந்தரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நிரூபணாபா⁴வாத் , ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யநந்தரவாக்யக³தேந ஸ இதி புல்லிங்கா³ந்தேந அவ்யவஹிதப்ரதா⁴நப்ரக்ருதார்த²பராமர்ஶிநா பராம்ரஷ்டும் யோக்³யத்வாத் , ப்⁴ருகு³வல்யாம் ‘ஏதம் விஜ்ஞாநமயமாத்மாநமுபஸம்க்ரம்ய, ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸம்க்ரம்ய’(தை.3.10.5) இத்யத்ர ஆநந்த³மயஶப்³த³ஸ்ய ‘விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’(தை.3.5.1) ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’(தை.3.6.1) இதி தத்ரத்யஸம்ப்ரதிபந்நப்³ரஹ்மபரபா⁴வேநாநந்த³ஶப்³தே³ந ஸஹ ஸ்தா²நஸாம்யேந ப்³ரஹ்மபரத்வநிஶ்சயாத், ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸூத்ரஸ்வாரஸ்யாச்ச இதி ।

அத்ரோச்யதே – யத்தாவது³க்தமாநந்த³மயஸ்ய விகாரத்வாவக³திர்நாஸ்தீதி – தந்ந । விகாரார்த²மயட்ப்ராயபாடே²ந தத்ராபி மயடோ விகாரார்த²த்வாத் । ததா²ஹி – ‘ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:’(தை.2.1.1) இதி ந தே³ஹ ஏவோச்யதே; தஸ்ய அந்நபரிணாமத்வவாசிநா அந்நரஸஶப்³தே³ந அந்நவிகாரத்வவாசிநா அந்நமயஶப்³தே³ந சோக்திஸம்ப⁴வே ‘அந்நரஸமய:’(தை.2.1.1) இத்யஸ்ய வையர்த்²யாத், புருஷஶப்³த³ஸ்ய ச சேதநவாசித்வாத், ‘அந்நாத் புருஷ:’(தை.2.1.1) இத்யவ்யவஹிதபுருஷபராமர்ஶஸ்ய ‘ஏஷ’ இத்யநேந ஸித்³த⁴தயா ‘ஸ’ இத்யஸ்ய வ்யவஹிதாகாஶாதி³காரணாத்மபராமர்ஶார்த²த்வாச்ச । கிம் து , ஸ: ப்ராகா³காஶாதி³காரணத்வேந நிரூபித: ஏஷ: அநுபத³மந்நகார்யத்வேந நிரூபிதஶ்ச புருஷ: அந்நரஸமய: அந்நரஸம் தே³ஹமநுப்ரவிஶ்ய தத³வச்சி²ந்நதயா தத்கார்ய இத்யுச்யதே । ததா² ச ‘அந்நாத் புருஷ:’(தை.2.1.1) இதி நிர்தி³ஷ்டம் ஆகாஶாதி³காரணரூபஸ்ய புருஷஸ்யாந்நகார்யத்வம் அந்நகார்யதே³ஹாவச்சே²த³லப்³த⁴பரிச்சி²ந்நாகாரதயேதி விவ்ருதம் ப⁴வதி । ஏவம் ப்ராணமயோ மநோமயோ விஜ்ஞாமயஶ்ச ப்ராணமநோபு³த்³த்⁴யவச்சி²ந்நதயா தத்³விகாரபூ⁴தோ ஜீவ ஏவேதி யுக்தம் । ந ச ஸ்வத: கார்யே ஏவ விகாரார்த²ப்ரத்யய: ந த்வௌபாதி⁴ககார்யதாபா⁴ஜி இதி வ்யுத்பத்திகல்பநா ப்ரமாணவதீ । கிம் ச , மயட: ப்ராசுர்யார்த²த்வம் வத³தஸ்தவாபி மதே ஜீவ ஏவ ஆநந்த³மய இதி ஸித்³த்⁴யதி ।

ஆநந்த³ப்ராசுர்யஸ்ய ப்ரதியோகி³து³:கா²ல்பத்வக³ர்ப⁴த்வாத் । ப்ராசுர்யஸ்ய விஶேஷணத்வே வ்யதி⁴கரணஸஜாதீயால்பத்வஸ்ய நிரூபகத்வே(அ)பி விஶேஷ்யத்வே ஸமாநாதி⁴கரணவிஜாதீயால்பத்வமேவ நிரூபகம் இதி ஹி வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴ம் । அத ஏவ ‘ப்ரசுரப்³ராஹ்மணோ க்³ராம:’ இத்யத்ர ப்ராசுர்யஸ்ய க்³ராமாந்தரக³தப்³ராஹ்மணால்பத்வாபேக்ஷத்வே(அ)பி ‘ப்³ராஹ்மணப்ரசுரோ க்³ராம:’ இத்யத்ர தத்³க்³ராமக³தஶூத்³ரால்பத்வாபேக்ஷமேவ ப்ராசுர்யம் ப்ரதீயதே । ந ச ‘ப்ரசுரப்ரகாஶஸ்ஸவிதா’ இதிவத் ‘ப்ரகாஶப்ரசுரஸ்ஸவிதா’ இதி ப்ரயோகே³(அ)பி நக்ஷத்ராதி³க³தப்ரகாஶால்பத்வாபேக்ஷமேவ ப்ராசுர்யமவக³ம்யதே, ந து ஸவித்ருக³ததமோ(அ)ல்பத்வாபேக்ஷம் ; தத்ர தமஸோ பா³தி⁴தத்வாத் இதி – ஶம்க்யம் । தத்ராபி க⁴நதுஹிநஸைம்ஹிகேயாச்சா²த³நாரோபிததமோ(அ)ல்பத்வமபேக்ஷ்யைவ க⁴நாத்³யபஸரணஸமயே ததா² ப்ரயோகா³த் । தத³பா⁴வே ததா² வ்யுத்பந்நப்ரயோகா³பா⁴வாத் । நநு ‘ப³லவத்தரஶ்சைத்ர:’ இத்யாதௌ³ தரபா³த்³யர்த²ஸ்ய ப்ராசுர்யஸ்ய விஶேஷ்யத்வே(அ)பி மைத்ராதி³க³தப³லாத்³யல்பதா(அ)பேக்ஷத்வம் த்³ருஷ்டமிதி சேத் । ந । தத்ர ‘த்³விவசநவிபா⁴ஜ்யோபபதே³ தரபீ³யஸுநௌ’(பா.ஸூ.5.3.57) இதி த்³விவசநாதி³விஶேஷணவஶாதா³திஶாயநிகப்ரத்யயேஷு வ்யுத்பத்த்யந்தரகல்பநே(அ)பி மயடி தத்கல்பகாபா⁴வேந ஔத்ஸர்கி³கவ்யுத்பத்திலங்க⁴நாயோகா³த் । ந ச ‘ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவாநந்த³மய:’(மா.உ.1.5) இதி ப்³ரஹ்மண்யாநந்த³மயஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் மயட்யபி வ்யுத்பத்த்யந்தரம் கல்ப்யமிதி வாச்யம் । தஸ்ய ‘ஸுஷுப்தஸ்தா²ந ஏகீபூ⁴த:’(மா.உ.1.5) இதி விஶேஷணாநுஸாரேண ப்ராஜ்ஞஶப்³தி³தஸுஷுப்தஜீவவிஷயத்வாத் । வாக்யஶேஷே ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ ஸர்வஜ்ஞ:’(மா.உ.1.6) இத்யாதி³பரமேஶ்வரத⁴ர்மகத²நஸ்ய ஆத்⁴யாத்மிகாதி⁴தை³விகத்ருதீயபாத³ரூபப்ராஜ்ஞேஶ்வரைக்யாபி⁴ப்ராயத்வாத் । அபி ச அந்யத்ர வ்யதி⁴கரணஸஜாதீயால்பத்வமபேக்ஷ்ய மயட: ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ரக்ருதே த்வத³பி⁴மதப்ராயபாடா²நுஸாரேண ஸமாநாதி⁴கரணவிஜாதீயால்பத்வமபேக்ஷ்யைவ தத்ப்ரயோகோ³ நிர்வாஹ்ய: । ததா²ஹி – ப்ராணமயே தாவத் பஞ்சவ்ருத்திவாயுக³தமேவ வ்யாநாதி³வ்ருத்த்யல்பத்வமபேக்ஷ்ய தத்ர ப்ராணநவ்ருத்திப்ராசுர்யம் ந து தத³ந்யக³தப்ராணநவ்ருத்த்யல்பத்வமபேக்ஷ்ய । ததோ(அ)ந்யத்ர ப்ராணநவ்ருத்தீநாமபா⁴வாத் । ஏவம் மநோமயே(அ)பி கரணபா⁴வேந மநநவ்ருத்திஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)பி மநஸ: தத்ப்ராசுர்யம் தத்³க³தவ்ருத்த்யந்தரால்பத்வமபேக்ஷ்யைவ । விஜ்ஞாநமயே(அ)பி ஜீவே ஜ்ஞாநவ்ருத்திப்ராசுர்யம் தத்³க³தஜ்ஞாநாநாத்மகஸம்ஸ்காராதி³ரூபவ்ருத்த்யந்தரால்பத்வமபேக்ஷ்யைவ பர்யவஸ்யதி । கிம் ப³ஹுநா, ஏவம் த்ரிஷு ப்ராசுர்யார்த²முபக³தவதோ(அ)ந்நரஸமயே(அ)பி தே³ஹே அவயவாந்தரால்பத்வமபேக்ஷ்யாந்நபரிணாமரூபாவயவப்ராசுர்யமேவ மயட³ர்த² இதி வைரூப்யபரிஹாரார்த²ம் ப³லாதா³யாதி । ஏவஞ்ச ஆநந்த³மயே(அ)பி ஸமாநாதி⁴கரணது³:கா²ல்பத்வாபேக்ஷமாநந்த³ப்ராசுர்யம் மயட³ர்த² இத்யாபதிதம் து³:க²மிஶ்ரத்வம் கேந வார்யதே । ந ச – ததா²(அ)பி ஸமாநாதி⁴கரணயத்கிஞ்சித்³விஜாதீயால்பத்வமபேக்ஷ்யாநந்த³ப்ராசுர்யநிர்வாஹஸம்ப⁴வே(அ)பி குதோ து³:க²மிஶ்ரத்வாபாத³நமிதி வாச்யம் । ஸுக²ப்ராசுர்யஸ்ய தத்³விரோதி⁴து³:கா²ல்பதா(அ)பேக்ஷாயாமேவ ப்ரத²மம் பு³த்³த்⁴யவதரணேந தது³ல்லங்க⁴நாயோகா³த் । ந சைவம் ஸ ஆநந்த³மயோ ஜீவோ(அ)பி ந ஸ்யாத் தத்ர து³:கா²ல்பத்வஸ்ய ஸுக²பா³ஹுல்யஸ்ய சாபா⁴வாதி³தி ஶம்க்யம் । ஜீவஸ்ய முக்தௌ போ⁴க்³யாத் நிரதிஶயோத்கர்ஷாது³த்தராவதி⁴ரஹிதாத் ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’(தை.2.8.1) இதி ஶ்ருதித³ர்ஶிதாத் ஸுகா²த் ஸர்வமபி ஸாம்ஸாரிகம் து³:க²ம் அல்பமிதி ஸம்ப⁴வாத் । நந்வாநந்த³மயே மயட் ப்ராசுர்யார்தோ²(அ)பி மாபூ⁴த் ஸ்வார்தி²கோ(அ)ஸ்த்விதி சேத் , ந । ப்ராயபாட²ப்ராப்தே(அ)திரிக்தார்தே² ஸம்ப⁴வதி ஸ்வார்தி²கத்வேந வையர்த்²யகல்பநா(அ)யோகா³த் । தஸ்மாத் ஆநந்த³மயஸ்ய மயடா ஜீவத்வாவக³திஸ்தாவந்நிஷ்ப்ரத்யூஹா ।

யது³க்தம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)வயவித்வம் அவயவத்வவத் கல்பநயா ஸம்ப⁴வதீதி – தந்ந । அஸ்மாபி⁴: புச்ச²பத³ஸ்யாதா⁴ரலக்ஷகத்வஸ்ய உக்ததயா(அ)வயவத்வகல்பநாநங்கீ³காரேண த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்தே: । அத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திப்ரகரணே ப்ரியமோதா³தி³ரூபஶிர:பக்ஷாத்³யவயவகல்பநாயா விரோதே⁴நாநுபயுக்தத்வேந ச அயுக்தத்வாச்ச । ப்ரகரணஸ்ய நிஷ்ப்ரபஞ்சபரத்வம் ச ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச’ இதி ஸூத்ரவிவரணே ஸமர்தி²தம் ।

ஸ்யாதே³தத் – ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ இதி மந்த்ரோ ப்³ரஹ்மணி த்³வைதவஸ்துமுகே²ந ப்ரவ்ருத்தாநாம் லௌகிகீநாம் வைதி³கீநாஞ்ச ஸர்வாஸாம் வாசாம் நிவ்ருத்திம் வத³தி இத்யமுமர்த²மவலம்ப்³ய ஹி தத்ர தத்ஸமர்த²நம் க்ருதம் , ந தத்³யுக்தம் ; ஏகஸ்ய ‘வாச:’ இத்யஸ்ய ‘நிவர்தந்தே’ இத்யஸ்ய ச ஸ்வாரஸ்யமநுருத்⁴ய ப³ஹூநாம் ஸப்ரபஞ்சவாக்யாநாம் ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யாத் ப்ரச்யாவநஸ்ய ந்யாயவிருத்³த⁴த்வாத் இதி சேத் –

உச்யதே – விஜ்ஞாநமயம் ந ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதிக்ஷிப்ய ஆநந்த³மயம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யவஸ்தா²பயதி த்வய்யபி துல்யோ(அ)யமாக்ஷேப: । ததா²ஹி – விஜ்ஞாநமயஸ்ய ‘விஜ்ஞாநமய:’ இத்யேதாவதைவ தாவத் பரப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரதீயதே । தத்ர மயட்ப்ரத்யயஸ்யாநந்த³மயைகரூப்யாய த்வயா வ்யதி⁴கரணஸஜாதீயால்பத்வாபேக்ஷப்ராசுர்யார்த²த்வஸ்யாப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்ததயா ஜீவாத³ந்யஸ்ய ஸம்குசிதஜ்ஞாநஸ்ய அபா⁴வாத் ஜீவக³தஜ்ஞாநால்பத்வாபேக்ஷஜ்ஞாநப்ராசுர்ய ஏவ தத்பர்யவஸாநாத் । மந்த்ரவர்ணோபாத்தவிபஶ்சித்த்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாச்ச । ததா² ‘விஜ்ஞாநம் தே³வாஸ்ஸர்வே ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²முபாஸத’(தை.2.5.1) இத்யத்ர மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ‘தத்³தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிராயுர்ஹோபாஸதே(அ)ம்ருதம்’(ப்³ரு.4.4.16) இதி ஶ்ருத்யந்தரஸித்³த⁴தே³வோபாஸ்யத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநேந ‘விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத்³வேத³ தஸ்மாச்சேந்ந ப்ரமாத்³யதி । ஶரீரே பாப்மநோ ஹித்வா ஸர்வாந் காமாந்ஸமஶ்நுதே’(தை.2.5.1) இதி தத³நந்தரஶ்லோகே(அ)பி ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மவித்³யாப²லப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநேந ச தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரதீயதே । ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’(தை.2.5.1) இதி து ப்³ரஹ்மண்யப்யுபபத்³யதே ; யஜ்ஞாதே³ர்ஹேதுகர்தரி தஸ்மிந்நபி ஸ்வவ்யாபாரத்³வாரா ப்ரயோஜ்யவ்யாபாரகர்த்ருத்வஸத்த்வாத் । ஹேதுகர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் ணிஜந்தப்ரயோக³நியமே(அ)பி ஸ்வவ்யாபாரத்³வாரா ப்ரயோஜ்யவ்யாபாரகர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் அணிஜந்தப்ரயோக³ஸ்யாவிருத்³த⁴த்வாத் । ஸாக்ஷாத்³விலேக²நமகுர்வதி ஸம்விதா⁴நஸம்பாத³நேந கர்ஷணப்ரயோஜகே ஸ்வாமிந்யபி ‘ஷட்³பி⁴ர்ஹலை: கர்ஷதி’ இதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் ,‘யஜ்ஞக்ருத்³யஜ்ஞப்⁴ருத்³யஜ்ஞீ’ இதி ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । ஏவமபி விஜ்ஞாநமயஸ்ய யத³ப்³ரஹ்மத்வமுச்யதே தத் ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமயாத் அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’(தை.2.5.1) இதி தமதிக்ரம்ய தத³ந்யஸ்ய ததா³ந்தரஸ்யாத்மந: ப்ரதிபாத³நமாத்ராதே³வ । ஆநந்த³மயத்வஸ்ய ப்ரியாத்³யவயவயோக³ஸ்ய ச விஜ்ஞாநமயே(அ)ப்யவிரோதா⁴த் । ததஶ்ச யதா² விஜ்ஞாநமயாத³ந்யஸ்ய ததா³ந்தரஸ்ய பரமாத்மந: ப்ரதிபாத³நத³ர்ஶநாத்³விஜ்ஞாநமயபர்யாயக³தவாக்யஜாதம் ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந ஆரோபிதபரமாத்மபா⁴வதத்³த⁴ர்மவைஶிஷ்ட்யவிஷயமிதி த்வயா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே ஏவம் ப்ராணமயாதி³பர்யாயக³தாத்மத்வப்ரதிபாத³நமபி, ததா² ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’(தை.2.4.1) இத்யபவாத³த³ர்ஶநாத் ஆரோபிதப்ரபஞ்சவைஶிஷ்ட்யவிஷயம் ஸப்ரபஞ்சவாக்யஜாதமிதி குதோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தும் ந யுஜ்யதே । நநு யுக்தம் ‘விஜ்ஞாநமயாத³ந்யோந்தர ஆத்மா’(தை.2.5.1) இத்யேதாவதா(அ)பி விஜ்ஞாநமயவிஷயவாக்யஜாதஸ்யாரோபிதவிஷயத்வோபபாத³நம் ,’தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்’ இத்யத்ரோபக்ராந்தமாத்மத்வம் ஸர்வாந்தரத்வேநோபபாத³யிதும் ப்ரவ்ருத்தே ‘ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:’(தை.2.1.1) இத்யேதஸ்மிந் ப்ரகரணே விஜ்ஞாநமயாதா³ந்தரத்வஸ்யைவ ஸர்வாந்தரத்வரூபத்வேந தஸ்ய உபக்ராந்தாத்மத்வோபபாத³கதயா தாத்பர்யவத்த்வேந ப³லவத்த்வாத், அந்யதா² பத³மாத்ரேண சரமபடி²தேந ப்ரத²மபடி²தாநேகவாக்யாந்யதா²பா⁴வாபாத³நா(அ)யோகா³த் இதி சேத் ; தர்ஹி அஸ்மந்மதே(அ)பி ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’(தை.2.4.1) இத்யஸ்ய பரமோபக்ரமக³தாநந்தத்வோபபாத³நார்த²த்வேந தாத்பர்யவத்த்வம் ஸமாநமிதி பஶ்ய । ‘யதோ வாச’ இத்யஸ்ய ஸ்வப்ரகரணக³தேந ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே’(தை.2.7.1) இதி விஶேஷணேந ப்ரகரணாந்தரக³தைர்ப்³ரஹ்மணோ நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வாதி³ப்ரதிபாத³கைஶ்ச உபஷ்டம்போ⁴(அ)ப்யஸ்தீதி விஶேஷ: । தஸ்மாத் நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ரகரணே ப்ரியாத்³யவயவயோகா³த் ஸவிஶேஷ ஆநந்த³மயோ ந ப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதீதி யுக்தமேவ ।

யச்சோக்தம் – தஸ்ய ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி நிர்தே³ஶேந வ்யதிரேகப்ரதீதிரஸித்³தா⁴ ; ப்ரகரணஸ்ய ஸ்வஸ்மாத³நதிரிக்தைஶ்ஶிர:பக்ஷாதி³மத்த்வநிரூபணபரத்வாதி³தி, தத³யுக்தம் ; ஶிர:ப்ரப்⁴ருதீநாம் அந்நமயாதி³ஶப்³தோ³தி³தசேதநாதிரிக்தத்வாத் । அந்நமயாதி³ஶப்³தா³நாம் சேதநபர்யந்தத்வாநங்கீ³காரே(அ)பி மநோமயபக்ஷஶிர:புச்சா²நாம் ருக்ஸாமயஜுரத²ர்வாங்கீ³ரஸாம் தத³திரிக்தத்வேந அந்நமயாதி³ஷ்வப்யவயவாவயவிபா⁴வாதி³க்ருதபே⁴த³ஸத்³பா⁴வேந ச ததா² ப்ரகரணஸித்³தே⁴: ஸ்வரஸத: ப்ரதீயமாநஸ்ய வ்யதிரேகஸ்ய த்யாகா³யோகா³த் ।

யத்து – ஆநந்த³மயஸ்ய ஶ்லோகாப்ரதிபாத்³யத்வமஸித்³த⁴ம் ; ஶ்லோகாநாம் புச்ச²வத்³விஷயத்வநியமத³ர்ஶநாத் இத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் । ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’(தை.2.4.1) இதி மநோமயபர்யாயஶ்லோகஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயஸ்ய புச்ச²வத்³விஷயத்வாபா⁴வாத் , ‘அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ இதி ஶ்ரவணாத் । தத்ராபி யதா²கத²ஞ்சித் புச்ச²வத்³விஷயத்வமஸ்தீதி சேத் , தர்ஹி ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’ இத்யத்ர ஸ இத்யஸ்ய ப்ரக்ருதாநந்த³மயபரத்வாத் தஸ்யாபி யதா²கத²ஞ்சித் புச்ச²வத்³விஷயத்வம் ஸம்பந்நமிதி ஸம்துஷ்யது ப⁴வாந் । அயுக்தம் ச ஶ்லோகே ‘ஸ’ இதி பும்ல்லிங்கே³ந ப்ரக்ருதபராமர்ஶிநா தத்பதே³ந அவஶ்யம் பராமர்ஶநீயஸ்ய ஆநந்த³மயஸ்ய ஶ்லோகக³தப்³ரஹ்மஶத்³பா³ப்⁴யாஸஸத்த்வாஸத்த்வஶங்காலிங்க³விஷயத்வம் ।

யத்து – ‘தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா’ இத்யத்ர ஆத்மாந்தரஶ்ரவணம் நாஸ்தி அநந்யாத்மத்வபரத்வாத் இத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் ; பூர்வபர்யாயஸ்தா²நாமிவ ஆநந்த³மயபர்யாயஸ்த²ஸ்யாபி தஸ்ய வாக்யஸ்ய புச்ச²ப்³ரஹ்மரூபாத்மாந்தரபரத்வோபபத்தௌ ப்ரக்ரமவிருத்³தா⁴ர்த²கல்பநா(அ)யோகா³த் ।

யச்ச ப்ரஸாத்³யத்வரூபம் ஶோத்⁴யத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் , தத்துச்ச²ம் । ப்ராக³ஶுத்³தி⁴மதோ ஹி ஶுத்³தி⁴ராதே⁴யா । ந ச ஜீவாபராதா⁴நுஸாரேண தேஷு ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்ரஸாத³: கத²மப்யஶுத்³தி⁴ஶப்³த³மர்ஹதி । ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மணோ நித்யஶுத்³த⁴த்வஶ்ருதீநாம் ஸங்குசிதார்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । லோகே(அ)பி அபராதா⁴நுகு³ண்யேந ப்⁴ருத்யாதி³ஷு ராஜாதீ³நாமுசிதஸ்யாப்ரஸாத³ஸ்ய அஶுத்³தி⁴ஶப்³தே³ந வ்யவஹாராபா⁴வாச்ச । தஸ்மாத் புச்ச²ப்³ரஹ்மவாதோ³க்தயுக்தீநாம் நிராகரணமநுபபந்நம் ।

யஸ்த்வாநந்த³மயப்³ரஹ்மவாதே³ யுக்திஷட்கோபந்யாஸ: தத்ர அவயவாநதிரேக: நிக³மநஶ்லோகாநாம் புச்ச²வத்பரத்வநியமஶ்ச ப்ராகே³வ நிராக்ருத: ।

யத்து ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்’ இதி ஶைல்யா ஆநந்த³மயே பரிஸமாபநாத் ஸ ஏவ ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் । யதா² ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².7.1.3) இத்யாத்மஜிஜ்ஞாஸயா உபஸேது³ஷே நாரதா³ய நாமாதி³ஷூத்தரோத்தரமர்தா²ந்தரோபதே³ஶே ‘அஸ்தி ப⁴க³வோ நாம்நோ பூ⁴ய:’(சா².7.1.5) இதி ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’(சா².7.2.1) இத்யாதி³ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாமேவேதி ஶைல்யா: ப்ராண ஏவ ஸமாபநே(அ)பி, விநைவ தாத்³ருஶே ப்ரஶ்நப்ரதிவசநே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி யஸ்ஸத்யேநாதிவத³தி’(சா².7.16.1) இத்யாதே³: துஶத்³ப³ஶ்ருத்யா ‘ஆத்மத: ப்ராண:’(சா².7.23.1) இதி தத: ப்ராணோத்பத்திலிங்கே³ந ச ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரோபதே³ஶபரத்வமிதி தத்ரைவ ஆத்மோபதே³ஶபர்யவஸாநமப்⁴யுபக³ம்யதே ந து ப்ராசீநே ப்ராணே, ஏவமிஹாபி பூர்வோபந்யஸ்தப்ரமாணை: ப்ரதா⁴நதயா(அ)வக³தே புச்ச²ப்³ரஹ்மண்யேவ உபக்ராந்தோபதே³ஶபர்யவஸாநஸ்ய அப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தத்வாத் । நநு பூ⁴மவித்³யாயாம் ப்ராணோபதே³ஶே நாமாதி³ஷ்வநுக்தஸ்யாதிவாதி³த்வஸ்யோக்த்யா தத்பர்யந்த ஏவாத்மோபதே³ஶ இதி மத்வா ஶிஷ்யே பூ⁴ய: ப்ரஶ்நமகுர்வதி ஸ்வயமேவ ஆசார்ய: ததோ(அ)ர்தா²ந்தரம் ஸத்யம் உபசிக்ஷேப இதி ஶ்லிஷ்யதே । இஹ து உத்தராத்மோபதே³ஶே த்³ருஷ்டாயா: ‘தஸ்மாத்³வா’ இத்யாதி³ஶைல்யா: ப்³ரஹ்மணி பரித்யாகே³ நாஸ்தி காரணம் இதி சேத், மைவம் । அந்நமயாதி³பர்யாயேஷ்விவ ஆநந்த³மயபர்யாயே(அ)பி க்வசித்³வஸ்துநி ப்ரயோக்தவ்யஸ்ய புச்ச²பத³ஸ்ய ததா³தா⁴ரே ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோகே³ ததே³வ உபக்ராந்தப்³ரஹ்மோபதே³ஶாத்மகம் நிஷ்பத்³யத இதி பர்யாயாந்தராநாரம்போ⁴பபத்தே: । நந்வேவமபி ஸர்வாந்தரத்வேநாத்மத்வவிவரணமுபக்ராந்தம் ஆந்தரத்வேநாத்மத்வே சோபதி³ஷ்டே ஆநந்த³மயே பர்யவஸ்யதீதி யுக்தம் , ந து ததா²(அ)நுபதி³ஷ்டே புச்ச²ப்³ரஹ்மணி இதி சேத் । ஏவம் தர்ஹி பூ⁴மவித்³யாயாமபி ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².7.1.3) இயுபக்ராந்தஸ்யாத்மோபதே³ஶஸ்ய ‘அதா²த ஆத்மாதே³ஶ:’(சா².7.25.2) இத்யாத்³யுபரிபா⁴கே³ ஏவ பர்யவஸாநம் ஸ்யாத் , ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’(சா².7.16.1) இத்யாரப்⁴ய அஹங்காரோபதே³ஶபர்யந்தம் ஆத்மப்ரஸங்க³ரஹிதம் ப்ராணோபதே³ஶஶேஷம் ஸ்யாத் । யதி³ து துஶப்³த³ஶ்ருத்யா ப்ராணவிச்சே²தா³வக³மாத் ஸத்யோபதே³ஶ ஏவோபக்ராந்த ஆத்மோபதே³ஶஸ்ஸ்யாதி³தி மதம், தர்ஹ்யுக்தப்ரமாணை: புச்ச²ப்³ரஹ்மோபதே³ஶ ஏவ ஆநந்த³மயாத³ப்யாந்தரஸ்யாத்மந உபதே³ஶ: ஸ்யாத் இதி துல்யம் । தஸ்ய ‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே’(தை.3.10.4) இதி ஜீவாந்தரத்வஸ்ய அக்³ரே ஸ்பு²டத்வாத் । தஸ்மாத் புச்ச²ப்³ரஹ்மணி ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்’ இத்யாதி³ரூபா பூர்வச்சா²யா நாஸ்தீதி நாயம் தோ³ஷ: । கிந்து அமுக்²யாத்மப்ராயபாடே²நாமுக்²யத்வஶங்காவஹத்வாத் ஸ ஏவ தோ³ஷ: ।

யத்து – ஆநந்த³மய ஏவ ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாதி³ஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய பர்யவஸாநம் யுக்தம் புல்லிங்கா³நுரோதா⁴த் இத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் । புச்ச²ப்³ரஹ்மணி அவ்யவஹிதப்ரக்ருதப்³ரஹ்மஶப்³தா³பேக்ஷயா புல்லிங்கா³நுபபத்தாவபி வ்யவஹிதப்ரக்ருதாத்மஶப்³தா³பேக்ஷயா தது³பபத்தே: । ‘தஸ்ய த்³வாத³ஶஶதம் த³க்ஷிணா’ இத்யத்ர அவ்யவஹிதபராமர்ஶாஸம்ப⁴வே வ்யவஹிதபராமர்ஶஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத், ‘தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா’ இதி ஆநந்த³மயாத³பி ஸந்நிஹிதமாத்மஶப்³த³ம் அபேக்ஷ்ய புல்லிங்கோ³பபத்தேஶ்ச । ந ச தஸ்ய ஸர்வபர்யாயஸாதா⁴ரணத்வாத் ப்ரதா⁴நப்ரதிபாத்³யபரத்வம் நாஸ்தீதி வாச்யம் । ஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி ப்ரதா⁴நபரத்வாநபாயாத் । ஆநந்த³மயஶப்³த³ஸ்யாஸாதா⁴ரண்யே(அ)ப்யாத்மக³தகேவலயௌகி³கார்தோ²பஸ்தா²பகதயா தத்³விஶேஷ்யபரஸ்யாத்மஶப்³த³ஸ்யைவ ஸர்வபர்யாயஸாதா⁴ரணஸ்ய ஆநந்த³மயவாக்யே(அ)பி ப்ரதா⁴நோபஸ்தா²பகத்வாச்ச ।

யத்து ப்⁴ருகு³வல்யாமாநந்த³மயோ ப்³ரஹ்மேதி நிர்ணீதமித்யுக்தம் – தத்³வ்யதி⁴கரணம் । தாவதா விப்ரதிபந்நஸ்யாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வாஸித்³தே⁴: । ந ஹி ‘ஆகாஶ இதி ஹோவாச’(சா².1.9.1) இத்யத்ர ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வநிர்ணயமாத்ரேண”ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: தஸ்மிஞ்சே²தே’(ப்³ரு.2.1.18) இத்யத்ராபி தஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸித்³த்⁴யதி । ப்⁴ருகு³வல்யாம்நாத ஆநந்த³மயோ(அ)பி ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸம்க்ராமதி’ இதி ஆநந்த³வல்யாம்நாதாநந்த³மயஶ்ருதோபஸம்க்ரமிதவ்யத்வலிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநேந தத்³வத் அப்³ரஹ்மேத்யேவ அங்கீ³காராச்ச । ப்⁴ருகு³வல்யாம்நாதாநந்த³ஸ்தா²நஸாம்யாத³பி அந்நமயாதி³ஷு பஞ்சஸ்வபி மயட்ப்ரத்யயஸாரூப்யேண ஆநந்த³மயஸ்தா²நஸாம்யஸ்யைவ ப்ரப³லதயா ததோ(அ)பி ப்⁴ருகு³வல்யாம்நாதாநந்த³மயஸ்ய அப்³ரஹ்மத்வஸ்யைவ ஸித்³தே⁴ஶ்ச । ஏதேந – ப்⁴ருகு³வல்யாம்நாதாநந்த³மயேந ஸஹ விஷயவாக்யஶ்ருதாநந்த³மயஸ்ய ஸ்தா²நஸாம்யேந ப்³ரஹ்மத்வஸாத⁴நமபி நிரஸ்தம்; ப்ரத²மபர்யாயாம்நாதயோரந்நாந்நமயயோரிவ த்வயா விகாரிவிகாரபா⁴வஸ்யைவ அப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தத்வாத் । யத்து ஆநந்த³மயப்³ரஹ்மவாதே³ ஸூத்ரஸ்வாரஸ்யமுக்தம் , தத³பி ந யுக்தம் ; புச்ச²ப்³ரஹ்மவாத³ ஏவ ஸூத்ராணாம் ஸ்வாரஸ்யஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் । தஸ்மாதா³நந்த³மயோ ஜீவ ஏவேதி யுக்தம் புச்சப்³ரஹ்மவிஷயதயா அதி⁴கரணோபவர்ணநம் ।

இத³மாமநந்தி ச்ச²ந்தோ³கா³: ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ ஆ ப்ரணகா²த் ஸர்வ ஏவ ஸுவர்ண: தஸ்ய யதா² கப்யாஸம் புண்ட³ரீகமேவமக்ஷிணீ தஸ்யோதி³தி நாம, ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த:, உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴யோ ய ஏவம் வேத³ । தஸ்ய ருக் ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ, தஸ்மாது³த்³கீ³த²: தஸ்மாத்த்வேவோத்³கா³தா, ஏதஸ்ய ஹி கா³தா । ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத் பராஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் ச இத்யதி⁴தை³வதம்’(சா².1.6.6,7 ) இதி । ததா² ‘அதா²த்⁴யாத்மம்’ இத்யுபக்ரம்ய ஸமாமநந்தி ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸைவ ருக் தது³க்த²ம் தத்ஸாம தத்³யஜு: தத்³ப்³ரஹ்ம தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூபம் , யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ தௌ கே³ஷ்ணௌ, யந்நாம தந்நாம । ஸ ஏஷ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யகாமாநாம் ச’(சா². 1. 7. 5) ‘தத்³ய இமே வீணாயாம் கா³யந்த்யேதம் தே கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய:’(சா². 1. 7. 6) இத்யாதி³ । 

தத்ர அந்தராதி³த்யே அந்தரக்ஷணி சோபாஸ்ய: புருஷ: கிமாதி³த்யஜீவரூபஸ்ஸம்ஸாரீ கிம் வா பரமேஶ்வர: இதி ஸம்ஶயே, ப்ராப்தம் தாவத் ரூபவத்த்வாதி³பி⁴ஸ்ஸம்ஸாரீதி । ந ஹி பரமேஶ்வரஸ்ய ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³விஶிஷ்டம் ரூபம் , ‘அந்தராதி³த்யே’ ‘அந்தரக்ஷிணி’ இதி நிர்தி³ஷ்டமதி⁴கரணம் , ‘யே சாமுஷ்மாத்’ ‘யே சைதஸ்மாத்’ இத்யுக்தைஶ்வர்யமர்யாதா³ ச உபபத்³யதே । ‘‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம் ததா²(அ)ரஸம் நித்யமக³ந்த⁴வச்ச யத்’(க. 1. 3. 15) ‘அசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் தத³பாணிபாத³ம் (மு. 1. 1. 6.) ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந் ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’(சா². 7. 24. 1) ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர:’(ப்³ரு. 4. 4. 22) இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । 

ஸ்யாதே³தத் – பரமேஶ்வரஸ்ய ரூபாதி³மத்த்வே(அ)பி ஶ்ருதயோ த்³ருஶ்யந்தே । யதா² தலவகாரிணாமுபநிஷதி³ யக்ஷரூபேண ப்ராது³ர்பூ⁴த: பரமேஶ்வரோ தே³வைர்த்³ருஷ்ட இதி ஶ்ரூயதே । யதா² வா கௌஷீதகிநாமுபநிஷதி³ பர்யங்கவித்³யாயாமர்சிராதி³மார்க³க³ம்யே ப்³ரஹ்மலோகே அமிதௌஜஸி பர்யங்கே ஸ்தி²த: பரமேஶ்வர: ஸ்வோபாஸகைரர்சிராதி³மார்கே³ண ப்ராப்தைஸ்ஸஹ ஸல்லபதீதி ஶ்ரூயதே । தேஷாம் சோபாஸகாநாம் பரமேஶ்வரதி³வ்யக³ந்தா⁴தி³ப்ராப்திஶ்ச ஶ்ரூயதே । ஏவமந்யத்ராபி தத்ர தத்ர பரமேஶ்வரஸ்யாபி ரூபவத்த்வம் ஸ்தா²நவத்வம் ச ப³ஹுலமுபலப்⁴யதே । ஏகதே³ஶைஶ்வர்யஶ்ரவணம் து ந ஸர்வைஶ்வர்யவிரோதி⁴ ; ஸர்வேஶ்வரே ஏகதே³ஶைஶ்வர்யஸ்யாபி ஸத்த்வாத் , அந்யதா² ஸர்வேஶ்வரத்வஸ்யைவாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் இதி சேத் – உச்யதே –  

ரூபாதி³ரஹிதம் ப்³ரஹ்ம ரூபிதம் ஶ்ருதிமௌலிஷு ।
கத²ம் ரூபாதி³மதி³தி ஶ்ரத்³த⁴தீ⁴மஹி கல்பநாம் ॥
கர்மணாம் ச ப²லத்வேந ரூபாதி³கமதீ⁴மஹே ।
கர்மலேஶவிஹீநஸ்ய கத²ம் தது³பபத்³யதே ॥
யதி³ ரூபாதி³ மித்²யைதத³விரோதா⁴ய கல்ப்யதே ।
கத²ம் தத்³போ³த⁴யந்தீநாம் ப்ராமாண்யம் க⁴டதே கி³ராம் ॥
அதோ(அ)ந்யத்ராபி ரூபாதி³ப்ரதிபாத³நமஸ்தி யத் ।
யோஜ்யம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³ஸம்ஸாரிபரமேவ தத் ॥
அத²வா ப்³ரஹ்மணி பரே ஸ்தாவகத்வேந கேவலம் ।
யோஜநீயம் யதா² மோக்ஷே ஜக்ஷணாத்³யுபவர்ணநம் ॥

ந தாவத் ரூபாதி³ரஹிததயா வேதா³ந்தேஷு தாத்பர்யேண நிரூபிதம் யத் ப்³ரஹ்ம ததே³வ ரூபாதி³மதி³தி வச: ஶ்ரத்³தே⁴யம் ; விரோதா⁴த் । ஸகு³ணம் ப்³ரஹ்ம ரூபாதி³மத் நிர்கு³ணம் தத்³ரஹிதமிதி சேத் , தத் கிம் ஸகு³ணம் நிர்கு³ணாத³ந்யத் ததே³வ வா । ஆத்³யே அபஸித்³தா⁴ந்த:, த்³விதீயே விரோத⁴தாத³வஸ்த்²யம் । கிஞ்ச, தே³வமநுஷ்யாதி³ரூபம் இந்த்³ரசந்த்³ராதி³த்யாதி³ஸ்தா²நம் ஐஶ்வர்யதாரதம்யம் ச கர்மப²லத்வேந ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபுராணேஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் । தத் கத²ம் கர்மலேஶேநாபி ரஹிதஸ்யோபபத்³யதே । அத² ஏதத்³விரோத⁴ஸமாதா⁴நாய ப்³ரஹ்மணோ ரூபாதி³கம் மித்²யேதி கல்ப்யதே, ந ஹி ததா³நீமபி நீரூபத்வநிஷ்கர்மத்வஶ்ருதிவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி ; ஶுக்தௌ மித்²யாரஜதஸத்த்வே(அ)பி தத³பா⁴வஸ்ய ஐந்த்³ரஜாலிகத³ர்ஶிதவ்யாக்⁴ரதே³ஹே வ்யாக்⁴ரத்வப்ராபககர்மாநபேக்ஷத்வஸ்ய ச த³ர்ஶநாத் இதி சேத் – தர்ஹி ‘இத³ம் ரஜதம்’ ‘அயம் வ்யாக்⁴ர:’ இத்யாதி³வ்யவஹாராணாமிவ ப்³ரஹ்மணி ரூபாதி³போ³த⁴கஶ்ருதீநாமப்ராமாண்யப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத³ந்யத்ராபி ரூபவத்த்வாதி³ஶ்ருதயோ யதா²ஸம்ப⁴வம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³ஸம்ஸாரிவிஷயத்வேந யோஜநீயா: । பரப்³ரஹ்மப்ரகரணத்வநிர்ணயே து பரமமுக்திப்ரகரணேஷு ‘ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷந் க்ரீட³ந் ரமமாண: ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா ஜ்ஞாதிபி⁴ர்வா’(சா². 8. 12. 3) ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி பஞ்சதா⁴ ஸப்ததா⁴ நவதா⁴’(சா². 7.26. 2) இதி ச உபாஸநாப²லஶ்ரவணவத் கேவலம் ஸ்தாவகத்வேந யோஜநீயா: । கதிபயைஶ்வர்யஶ்ரவணமாத்ரம் யத்³யபி தத³தி⁴கைஶ்வர்யாவிரோதி⁴ ; ஸர்வபூ⁴மண்ட³லாதி⁴பதாவயோத்⁴யாபதிரிதி வ்யவஹாராத் , ததா²(அ)பி ‘ஸ கலிம்கா³தி⁴பதி:’ ‘அயமங்கா³தி⁴பதி:’ இதி வ்யவஹாரவத் ‘ஆதி³த்யபுருஷ: கேஷாஞ்சிதீ³ஷ்டே’, ‘அக்ஷிபுருஷ: கேஷாஞ்சித்’ இதி ஶ்ரவணம் பரஸ்பரவ்யவச்சே²த³கத்வாத் ஸர்வைஶ்வர்யவிரோத்⁴யேவ । தஸ்மாத் ரூபாதி³மாநிஹ ஸம்ஸாரீதி யுக்தம் ॥ 

கத²ம் ஸம்ஸாரிணி ஸர்வபாப்மோதி³தத்வம் , ‘தது³க்த²ம் தத்³யஜு:’ இத்யாதி³நோக்தம் ஸார்வாத்ம்யம் ச க⁴டதாமிதி சேத் , மாக⁴டிஷ்ட । உபக்ரமாதி³ப³ஹுப்ரமாணப³லாத் பூர்வாதி⁴கரணே புச்ச²ஶப்³த³ஸ்யேவ ரூபாதி³த்ரிதயப³லாத்தயோ: கத²ம்சித்³யோஜநம் ப⁴விஷ்யதி । 

தத்ர ஸர்வபாப்மோதி³தத்வஶ்ரவணம் தே³வதாபத³ப்ராப்தஸ்யாதி³த்யஸ்ய கர்மாநதி⁴காரமாத்ரேண யத்³யப்யுபபாத³யிதுமஶக்யம் ; ததா³நீம் கர்மாநதி⁴காரேண பாபாநாமஜநநே(அ)பி அநாதி³ப⁴வஸஞ்சிதாநாம் ப்ரஸுப்தபாபாநாம் ஸம்ப⁴வாத் , ததா²(அ)பி பாபால்பத்வாபி⁴ப்ராயம் யோஜ்யம் । நநு மோக்ஷஶாஸ்த்ரே பாப்மஶப்³த³: புண்யஸ்யாபி ஸங்க்³ராஹக: ; முமுக்ஷும் ப்ரதி தஸ்யாப்யநிஷ்டப²லத்வாத் , ‘ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் (சா². 8.4.1) இத்யுபக்ரம்ய ‘ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே’(சா². 8.4.1) இத்யுப⁴யத்ராபி தத்ப்ரயோகா³ச்ச । ந ச புண்யால்பத்வமாதி³த்யே(அ)ஸ்தி । அதோ நைவம் யோஜநம் ஸங்க³தம் இதி சேத் , ந । பாப்மஶப்³த³ஸ்யாநிஷ்டப²லத்வேந ரூபேண க்வசித³ஜஹல்லக்ஷணயா புண்யஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி பாபமாத்ரே க்³ருஹீதஶக்திகஸ்ய தஸ்ய மோக்ஷஶாஸ்த்ரே(அ)பி ஸர்வத்ர தத்ஸாதா⁴ரண்யநியமாபா⁴வாத் । அந்யதா² ‘நைநம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரதோ ந ஜரா ந ம்ருத்யுர்ந ஶோகோ ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே’(சா². 8. 4. 1) இதி ப்ரக்ருதேஷ்வஹோராத்ரஜராம்ருத்யுஶோகஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதேஷு அவிஶேஷேண பாப்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயுக்ததயா அந்யத்ராபி தாவத்ஸாதா⁴ரண்யப்ரஸங்கா³த் । ந சேஷ்டாபத்தி: ; தஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோக:’(சா². 8.1.5) இதி ஸத்யபி பாப்மஶப்³தே³ ஜராம்ருத்யுஶோகாநாம் ப்ருத²க் க்³ரஹணத³ர்ஶநாத் । அஸ்து வா மோக்ஷஶாஸ்த்ரே ஸர்வத்ர பாப்மஶப்³த³: புண்யஸாதா⁴ரண:, ததா²(அ)ப்யத்ர ந தோ³ஷ:; ஆதி³த்யே யமஶக்ராதி³வத் ஸாக்ஷாத்க்ருதப்³ரஹ்மணி ‘அத² தத ஊர்த்⁴வமுதே³த்ய நைவோதே³தா நாஸ்தமேதா ஏகல ஏவ மத்⁴யே ஸ்தா²தா’(சா².3.11.1) இத்யேதத்கல்பாதி⁴காரஸமாப்த்யநந்தரம் மோக்ஷமாஸாத³யிஷ்யமாணத்வேந ஶ்ருதே ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரநிர்த்³தூ⁴தஸகலபுண்யபாபபஞ்ஜரே ப்ராரப்³த⁴மாத்ராநுவ்ருத்திமதி பாபவத் புண்யஸ்யாப்யல்பத்வாத் । 

வஸ்துதஸ்து – ஸர்வபாப்மோதி³தத்வம் ஸர்வேஶ்வர ஏவ ந ஸங்க³ச்ச²தே ।

ஸர்வபாப்மோதி³தத்வம் ஹி ப்ராக் ததா³ச்சா²தி³தே ப⁴வேத் ।
கதா³சித³பி ந ப்³ரஹ்ம பாபாச்சா²தி³தமிஷ்யதே ॥
அதோ ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷ்யேண த்⁴வஸ்தஸர்வாக⁴பஞ்ஜரே ।
ஆதி³த்ய ஏவ தஸ்யாபி ஸ்வாரஸ்யம் கலயாமஹே ॥ 

பாபாபாதா³நகமுத்³க³மநம் ஹி ப்ராக் ததா³ச்சா²தி³தஸ்ய க⁴டதே மேக⁴மண்ட³லாபாதா³நகமுத்³க³மநமிவ ப்ராக் மேக⁴மண்ட³லாச்சா²தி³தஸ்ய சந்த்³ரஸ்ய । ந ச கதா³சித³பி ப்³ரஹ்ம பாபாச்சா²தி³தமிஷ்யதே । அதோ ரூபவத்த்வாதே³ரிவ ஸர்வபாப்மோதி³தத்வஸ்யாபி ப்ராக் பாபாச்சா²த³நபிஹிதஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரநிர்தூ⁴தஸகலததா³ச்சா²த³நே ப⁴க³வத்யாதி³த்ய ஏவ ஸ்வாரஸ்யம் ப்ரதிபத்³யாமஹே । 

அஸ்து வா பரமேஶ்வர ஏவ தஸ்ய ஸ்வாரஸ்யம் । ததா²பி ததி³ஹ நாத³ரணீயம் । கத²ம் ?-

நாமைவ கில நாந்வேதி கூடஸ்தே² பரமாத்மநி ।
தத்ர நாமநிருக்த்யர்த²ஸ்வாரஸ்யம் கிம் கரிஷ்யதி ॥
ந ஹி யஸ்யார்த²வாத³ஸ்ய விதி⁴நா யேந நாந்வய: ।
ஸ்வாரஸ்யம் தத்ஸ்துதௌ தஸ்ய ஸத³ப்யாத்³ரியதே பு³தை⁴: ॥ 

ஸர்வபாப்மோதி³தத்வம் ஹி ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண கீர்திதம் , கிம்து ‘தஸ்யோதி³தி நாம’ இதி நிர்தி³ஷ்டநாமார்த²தயா நிருக்தம் । தச்ச தத்ரைவாந்வேதும் யோக்³யம் யத்ர நாமாந்வேதி । ந ச பரமேஶ்வரே கிஞ்சித³பி நாம அந்வேதி ; ‘ஆகாஶோ ஹ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத் ப்³ரஹ்ம’(சா². 8. 14. 1) இதி தஸ்ய நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டத்வப்ரதிபாத³நாத் । அதோ யதா² ‘அவகாபி⁴ரக்³நிம் விகர்ஷதி’ இதி விதி⁴ஶேஷஸ்ய ‘ஆபோ வை ஶாந்தா:’ இத்யர்த²வாத³ஸ்ய ‘த³தி⁴ மது⁴ க்⁴ருதமாபோ தா⁴நா ப⁴வந்தி’ இத்யாதௌ³ ஶ்ருதேநாபாம் விதி⁴நா(அ)ந்வயரஹிதஸ்ய அபாமேவ ஸ்துதௌ ஸ்வாரஸ்யம் ஸத³பி நாத்³ரியதே, கிம்து கத²ஞ்சித் ‘அவகாஸ்துதௌ பர்யவஸாநமப்⁴யுபக³ம்யதே, ஏவம் நாமாந்வயாயோக்³யே பரமேஶ்வரே நாமநிருக்த்யர்த²ஸ்வாரஸ்யமகிஞ்சித்கரமிதி ஆதி³த்ய ஏவ நாமாந்வயயோக்³யே தஸ்ய பர்யவஸாநமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் । அத: பாபால்பத்வபரமேவ ஸர்வபாப்மோதி³தத்வஶ்ரவணம் , தே³வத்வேந ஜீவந்முக்தத்வேந ச ஸர்வகர்மாநதி⁴காரபரம் வா । 

ஏவம்ருக்ஸாமாத்³யாத்மத்வஶ்ரவணமபி ஆதி³த்ய ஏவ கத²ஞ்சித்³யோஜநீயம் । ததா²ஹி –
ருக்ஸாமாத்³யாத்மதா(அ)ஸ்யோக்தா ஸ்துதயே த்³ருஷ்டயே(அ)பி வா ।
ருக்ஸாமயோர்யதா²(அ)த்ரைவ ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாதி³ரூபதா ॥ 

அத்ரைவ ப்ரகரணே ‘இயமேவ ருக் அக்³நிஸ்ஸாம’ இத்யாதி³நா அதி⁴தை³வதம்ருச: ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷத்³யுநக்ஷத்ராதி³த்யக³தஶுக்லபா⁴ரூபத்வம் ஸாம்நஶ்சாக்³நிவாய்வாதி³த்யசந்த்³ராதி³த்யக³தாதிக்ருஷ்ணபா⁴ரூபத்வம் ‘வாகே³வ ருக் ப்ராணஸ்ஸாம’ இத்யாதி³நா அத்⁴யாத்மம்ருசோ வாக்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ராக்ஷிக³தஶுக்லபா⁴ரூபத்வம் ஸாம்நஶ்ச ப்ராணச்சா²யாத்மமநோ(அ)க்ஷிக³தாதிக்ருஷ்ணபா⁴ரூபத்வமுக்தம் । தத் கேவலஸ்துத்யர்த²முபாஸார்த²ம் வேதி ஸங்க³மயிதவ்யம் । ஏவமேவ ததா²பூ⁴தருக்ஸாமாத்³யாத்மகத்வமாதி³த்யஸ்ய கிம் ந ஸங்க³ச்ச²தே । கிஞ்ச –  

ருக்ஸாமாத்³யைரபே⁴த³ஸ்து ப்³ரஹ்மண்யப்யவிகாரிணி ।
ஸித்³தா⁴ந்தே நாப்⁴யுபக³த: கல்ப்ய: ஸூர்யே(அ)பி ஸங்க³த: ॥
ஸத்யே நிர்விகாரே ப்³ரஹ்மணி மித்²யாபூ⁴தருக்ஸாமாதி³ப்ரபஞ்சாபே⁴தோ³ நேஷ்யத ஏவ ஸித்³தா⁴ந்தே । ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்யத்வம் ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வமாத்ரம் , ந து தத³பே⁴த³ இதி ஹி ஸித்³தா⁴ந்த: । அத: கால்பநிகாபே⁴த³மாஶ்ரித்யைவ ப்³ரஹ்மண்யபி ‘ஸைவர்க் தத் ஸாம’ இத்யாதி³ ஸமர்த²நீயம் । ததா² ஸமர்த²நமாதி³த்யே(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே । 

ஏவமாதி³த்யபுருஷே உத்³கா³த்ருகர்த்ருககா³நவிஷயத்வோக்தி: அக்ஷிபுருஷே லௌகிகவீணாகா³நவிஷயத்வோக்திஶ்ச ஆதி³த்ய ஏவ கத²ஞ்சித்³யோஜநீயா । ந ஹி முக்²யம் தது³ப⁴யவிஷயத்வம் ப்³ரஹ்மண்யபி ஸம்ப⁴வதி ; உத்³கா³த்ருகா³நஸ்ய தத்ததி³ந்த்³ராதி³தே³வதாவிஷயத்வாத் லௌகிககா³நஸ்ய ராஜாதி³விஷயத்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வஜீவாபி⁴ந்நத்வாத் தது³பபத்தி: । ஆதி³த்யஸ்யாபி ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரத³க்³தா⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ஜீவந்முக்தஸ்ய வாமதே³வவத் ஸர்வாத்மபா⁴வாபந்நத்வாத் । ‘ஸூர்ய ஆத்மா ஜக³தஸ்தஸ்து²ஷஶ்ச’ இதி ஶ்ருதே: । ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாதி³த்யமுச்சைஸ்ஸந்தம் கா³யந்தி’(சா².1.11.7) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்ய ஸர்வபூ⁴தகர்த்ருககா³நவிஷயத்வப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச । தஸ்மாத் ஆதி³த்ய ஏவாத்ர ஹிரண்மய: புருஷ இதி யுக்தம் । 

ஸஹஸ்ரகிரணஸ்யாஸ்ய ஹிரண்மயமிவோஜ்வலம் ।
ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி புராணேஷு ரூபம் தைஜஸமண்ட³லே ॥
யதா² ப⁴வதி பாதோ²ஜம் கப்யாஸமிவ காந்திமத் ।
ததை²வ குருதஶ்சாஸ்ய ப்ரஸ்ருதே ப்ராதரக்ஷிணீ ॥
ப்ராத:காலக்ருத: பத்³மவிகாஸ: கிரணைரிவ ।
த்³ருஷ்டிபாதைர்ப⁴வந் பா⁴நோர்வர்ண்யமாநோ ந து³ஷ்யதி ॥
கப்யாஸவாக்யே(அ)ப்யுசிதக்ரியா(அ)த்⁴யாஹாரகல்பநம் ।
யஶ்ச நிம்ப³ம் பரஶுநேத்யாதி³கேஷ்விவ யுஜ்யதே ॥
 ருக்ஸாமாத்³யாத்மதோக்திஶ்ச ரவே: ஸங்க³ச்ச²தேதராம் ।
ப்ராயஸ்த்ரயீமயத்வம் ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் தஸ்ய வர்ண்யதே ॥ இதி பூர்வபக்ஷ:॥

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து –
‘ஸப²லாநந்யதா²ஸித்³த⁴ஸர்வபாப்மோத³யாஹதம் ।
அதாத்³ருக்³ரூபவத்த்வாதி³ ந ஸம்ஸாரித்வஸாத⁴கம் ॥ 

ஸப²லம் தாவத் ஸர்வபாப்மோதி³தத்வலிங்க³ம் ‘உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய:’ இதி ஶ்ருதேந ப²லேந । ப²லம் ச தாத்பர்யலிங்க³ம் । அத: ஏகமபி தல்லிங்க³ம் நிஶ்சிததாத்பர்யம் அதாத்³ருஶாத³நேகஸ்மாத³பி ரூபவத்த்வாதி³லிங்கா³த்³ப³லவத் ; தாத்பர்யாநுஸாரித்வாதா³க³மப்ராமாண்யஸ்ய । தச்ச ஸர்வபாப்மோதி³தத்வம் அஸங்குசிதஸர்வபாபவிரஹரூபமேவ ; ப²லவசநாநுகு³ண்யாத் । ப²லவசநே ஹி ந ஸர்வகர்மாநதி⁴காரமாத்ரமுச்யத இதி வக்தும் யுக்தம் ; திர்யகா³தி³ஸாதா⁴ரணஸ்ய தஸ்ய அபுருஷார்த²த்வாத் । நாபி ஸங்குசிதஸர்வபாபவிரஹவத்த்வம் ; ‘ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே’(சா². 5. 24. 3) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்ய வித்³யாப²லத்வேந ப்ரஸித்³தே⁴: । ஸர்வத்வஸ்ய அஸங்கோசஸம்ப⁴வே ஸங்கோசகல்பநா(அ)யோகா³ச்ச । ததஶ்சாஸங்குசிதஸர்வபாபவிரஹே ப²லவசநார்தே² ஸ்தி²தே உபாஸ்யகு³ணவசநார்தோ²(அ)பி ஸ ஏவேதி யுக்தம் । அக்ஷரைகரூப்யஸ்வாரஸ்யேந தத்க்ரதுந்யாயேந ச தயோரேகார்த²பரத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாத் । 

ததா²(அ)பி ந பாபவிரஹஸ்தத³ர்த²:, கிந்து பாபாபாதா³நகமுத்³க³மநமேவ, தத்து ப்ராக் பாபாச்சா²தி³தே ஜீவே ஸம்ப⁴வதி ந ப்³ரஹ்மணி இத்யுக்தமிதி சேத் – மைவம் ।

ஜீவஸ்யாபி ந யுக்தைவ வாச்யா ஹ்யுத்³க³மநக்ரியா ।
பாபாபாதா³நிகா த்வேஷா நைவ யுக்தா கத²ஞ்சந ॥
ந ஹி நீடே³ ஸ்தி²தே தஸ்மாச்ச²குந்த இவ ஸக்ரிய: ।
உத்³க³ச்ச²த்யக்ரியோ ஜீவ: பாபபஞ்ஜரத: ஸ்தி²தாத் ॥ 

அதோ யதா² குதஶ்சித³பாதா³நாது³த்³க³த: ஸர்வாத்மநா தத்ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதோ ப⁴வதி ஏவமயம் ஸர்வாத்மநா பாபஸம்ப³ந்த⁴ரஹித: இத்யயமர்தோ² லக்ஷணயா ப்ரதிபாத்³ய இதி ஸர்வபாப்மரஹிதத்வமேவ தத³ர்த²: । தத்து ஆதி³த்யஜீவே ந ஸம்ப⁴வதீதி வ்யக்தமேவ । 

ஏதேந க்ரியமாணே(அ)பி பாபஹேதுகர்மணி பாபாஶ்லேஷோ கு³ணப²லவாக்யயோரர்தோ²(அ)ஸ்து ; ‘ஏவமேவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே’(சா². 4.14.3) இதி ஶ்ருதௌ தஸ்யாபி வித்³யாப²லத்வப்ரஸித்³தே⁴: । ‘ந ஹ வை தே³வாந் பாபம் க³ச்ச²தி, புண்யமேவாமும் க³ச்ச²தி’(ப்³ரு.1.5.20) இதி ஶ்ருதௌ தஸ்ய தே³வத்வப்ராபகபுண்யப²லத்வப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச । தே³வத்வத³ஶாயாம் ப்ராக்³ப⁴வஸஞ்சிதபாபாநாம் ப²லாநாரம்ப⁴கத்வம் ‘ந ஹ வை தே³வாந்’ இதி ஶ்ருதேரர்த² இதி சேத் , தர்ஹி ஸ ஏவ ஸர்வபாப்மோத³யவாக்யயோராலம்ப³நமஸ்து இத்யபி ஶங்காநிரஸ்தா । பக்ஷத்³வயே(அ)பி ப்ராக்³ப⁴வஸஞ்சிதாநாம் பாபாநாம் ஸத்த்வாத் , தத்ஸத்த்வே ச ஸர்வபாப்மாபாதா³நகோத்³க³மநப்ரதிபாத³கஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யாலாபா⁴த் । தஸ்மாத் ஸர்வபாபராஹித்யமேவ தத³ர்த²:, தத்து ஆதி³த்யஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । 

ரூபவத்த்வஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதி; ஸத்யஸ்ய ரூபஸ்ய நீரூபஶாஸ்த்ரவிரோதி⁴த்வே(அ)பி மாயாமயஸ்ய தத³விரோதி⁴த்வாத் । ப்³ரஹ்மணி ச ரூபஸ்ய ‘மாயா ஹ்யேஷா மயா ஸ்ருஷ்டா யந்மாம் பஶ்யஸி நாரத³’ இதி வசநாநுஸாரேண மாயாமயஸ்யைவாங்கீ³காராத் । ந ச தத்³போ³த⁴கவசநாநாமப்ராமாண்யப்ரஸங்க³: ; மாயாவித³ர்ஶிதமாயாத்³ருஷ்ட்யநுவாத³வத் ப்ராமாண்யோபபத்தே: । இஹ ச ‘ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ ‘யந்மாம் பஶ்யஸி’ இத்யாதௌ³ ததை²வ த்³ருஷ்ட்யநுவாத³த³ர்ஶநாச்ச । ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே வ்யுத்பாத³யிஷ்யமாணேந ந்யாயேந ஶரீரே(அ)பி வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யோபபத்தேஶ்ச । ந ச ஶரீரம் கர்மஜந்யமேவேதி நியம: ; இஹ அநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்கா³வக³மிதஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஶரீரஸித்³தௌ⁴ ‘ரமணீயசரணா ரமணீயாம் யோநிமாபத்³யேரந்’ ‘கபூயசரணா: கபூயாம் யோநிமாபத்³யேரந்’(சா². 5.10. 7) இத்யாதி³ஶ்ருதீநாமநீஶ்வரஶரீரவிஷயத்வகல்பநோபபத்தே: । ந ச ஸர்வபாப்மோத³யஶ்ருதௌ ப²லமிவ, ஶரீரம் கர்மஜந்யமிதி ஶ்ருதாவபி ஶரீரத்வாவச்சே²தே³ந கர்மஜந்யத்வே லாக⁴வமித்யுபபத்திஸ்தாத்பர்யலிங்க³மஸ்தீதி தத³நுரோதே⁴நைதத்ஸங்கோசகல்பநம் ந யுக்தமிதி வாச்யம் । ஶ்ருதித³ர்ஶிதப²லாத் புருஷபு³த்³தி⁴கல்ப்யோபபத்தேர்து³ர்ப³லத்வாத் । ஏதேந – பரமேஶ்வரஸ்ய ஶரீராங்கீ³காரே து³:க²மபி ஸ்யாத் ; ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’(சா². 8. 12. 1) இதி ஶ்ருதே: – இதி நிரஸ்தம் । புண்யபாபப²லோபபோ⁴கா³ர்த²கர்மஸம்பாதி³தஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய தயா ஶ்ருத்யா து³:கா²விநாபா⁴வப்ரதிபாத³நாத் । பரமேஶ்வரேணோபாஸகாநுக்³ரஹார்த²மிச்சா²பரிக்³ருஹீதே ஶரீரே தத³ப்ரஸக்தே: । 

ஏவம் ச ஸ்வதோ நாமாஸ்ப்ருஷ்டஸ்ய நிராதா⁴ரஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ ரூபோபாதி⁴கம் நாமவத்த்வம் ஆதா⁴ரவத்த்வம் ச யுஜ்யதே । ஶ்ரூயதே ச தத்தத்³ரூபவிஶேஷோபஹிதஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய தத்தந்நாமபா⁴க்த்வம் தத்ர தத்ராஸீநத்வம் ச ‘ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ரோ நாமாநி க்ருத்வா(அ)பி⁴வத³ந் யதா³ஸ்தே’(உத்தரநாரா) இதி । ஏதேந – நாமரஹிதே ப்³ரஹ்மணி நாமநிருக்த்யர்தோ² நாந்வேதீதி ஶங்கா(அ)பி நிரஸ்தா । 

ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ரவணம் து உப⁴யத்ரா(அ)பி உப⁴யவிதை⁴ஶ்வர்யஸத்³பா⁴வே(அ)பி அதி⁴தை³வதமேதாவதே³வோபாஸ்யம் அத்⁴யாத்மமேதாவதே³வ இத்யுபாஸநாபேக்ஷம் நேதவ்யம் । நந்வைஶ்வர்யமர்யாதா³லிங்க³மபி ப²லரூபதாத்பர்யலிங்க³வத்த்வாத் ப³லவத் । ஶ்ரூயதே ஹி ‘ஸோ(அ)முநைவ ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத் பராஞ்சோ லோகா: தாம்ஶ்சாப்நோதி தே³வகாமாம்ஶ்ச அதா²நேநைவ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தாம்ஶ்சாப்நோதி மநுஷ்யகாமாம்ஶ்ச’(சா². 1.7.7,8) இத்யாதி⁴தை³விகாத்⁴யாத்மிகபுருஷக³தயோரைஶ்வர்யமர்யாதா³கு³ணயோ: ப்ருத²க்ப்ருத²க் தத³நுகு³ணம் ப²லம் இதி சேத் , ந । ததா²(அ)பி ப்ரத²மஶ்ருதஸ்ய தாத்பர்யலிங்க³வதோ லிங்க³ஸ்ய ப³லவத்வாத் । அக்ஷிபுருஷே ஸர்வபாபவிரஹாலிங்க³ஸ்யாஶ்ருதத்வே(அ)பி ‘யந்நாம தந்நாம’ இதி ப்ராக்க்ருதநிர்வசநஸ்ய நாம்நோ(அ)திதி³ஷ்டத்வேந நாமநிருக்த்யர்த²தயா தஸ்யாபி ப²லவசநஸஹிதஸ்யாதிதே³ஶத: ப்ராப்தே: । பரப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வத்ர ஸர்வைஶ்வர்யே ஸத்யபி வித்⁴யநுஸாரேண விப⁴ஜ்யைஶ்வர்யோபாஸநாயாம் ந அஸது³பாஸநம் ப்ரஸஜ்யதே ; ஸர்வஜக³தீ³ஶ்வரே ததே³கதே³ஶைஶ்வர்யஸ்யாபி ஸத்த்வாத் । ஜீவே வித்⁴யநுஸாரேண ஸர்வபாபராஹித்யோபாஸநே து அஸது³பாஸநம் ப்ரஸஜ்யதே இத்யநேநாபி விஶேஷேணாநந்யதா²ஸித்³த⁴தயா ஸர்வபாபராஹித்யஸ்ய ப³லவத்த்வாச்ச । வஸ்துதஸ்து ஐஶ்வர்யமர்யாதா³யாம் தத³நுரூபப²லவசநம் நாஸ்த்யேவ । உத்³கீ³தே² ஆதி³த்யமண்ட³லஸ்த²புருஷாநுசிந்தநஸ்யாக்ஷிமண்ட³லஸ்த²புருஷாநுசிந்தநஸ்ய ச ஏகவித்³யாத்வஸ்ய ‘ஸம்ப³ந்தா⁴தே³வமந்யத்ராபி’(ப்³ர.ஸூ.3. 3. 11) இத்யதி⁴கரணே ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணத்வாத் । ஏகவித்³யாத்வே ச ஸதி தத்ப்ரகரணக³தயாவத³நுவாத³ஶ்ருதிப²லகாமஸ்ய தஸ்யாம் வித்³யாயாம் ஸம்வலிதாதி⁴காரஸ்ய ஸத்யவித்³யாதி⁴கரண (ப்³ர.ஸூ.3.3.38) ந்யாயேந கல்பநீயதயா பராசீநார்வாசீநலோகப்ராப்தேர்தே³வமநுஷ்யகாமப்ராப்தேஶ்ச ஸம்பூ⁴யவித்³யாப²லத்வபர்யவஸாநாத் । ஏவம் ஸம்வலிதாதி⁴காரே(அ)பி ‘யத³ஷ்டாகபாலோ ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஜாதேஷ்ட்யர்த²வாதே³ அஷ்டஸம்க்²யாத்³யநுரோதி⁴ப²லைகதே³ஶகீர்தநவத் இஹாபி தத்தது³பாஸ்யக³ணாநுரோதி⁴ப²லைகதே³ஶாநுகீர்தநோபபத்தே: । அபி சாத்ர ஸர்வலோககாமேஶ்வரஸ்யைவ ஸத: ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ரவணம் விப⁴ஜ்யோபாஸநார்த²ம் இத்யேவ பூர்வபக்ஷிணா வக்தவ்யம் । ததா²ஹி பூர்வபக்ஷே(அ)பி அக்ஷ்யாதி³த்யமண்ட³லயோ: ஏக ஏவாதி³த்யஜீவ உபாஸ்யோ வக்தவ்ய:, அக்ஷண்யப்யாதி³த்யஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் , தே³வதாந்தரஸ்யாக்ஷிஸ்த²த்வப்ரஸித்⁴யபா⁴வாச்ச । ஏகஸ்ய சாதி³த்யஜீவஸ்ய ஆதா⁴ரபே⁴தே³(அ)பி பரமேஶ்வரவதே³வ வ்யவஸ்தி²தமைஶ்வர்யமவிருத்³த⁴ம் । அத: பூர்வபக்ஷிணா(அ)பி ஆதி³த்யஜீவஸ்ய பராசீநார்வாசீநலோகதே³வமநுஷ்யகாமேஶித்ருத்வே ஸத்யபி உபாஸநாவிஶேஷாபேக்ஷயா தத்ததை³ஶ்வர்யவிஶேஷோ நிர்தி³ஶ்யதே இத்யேவ ஸமர்த²நீயமிதி ந விஶேஷ: । நிரவக்³ரஹம் ஸர்வலோககாமேஶ்வரத்வமாதி³த்யஸ்ய நாஸ்தீதி, பூர்வபக்ஷே தல்லிங்கா³நுபபத்திதூ³ஷணம் பரமதி⁴கமாபததி । ஏதத³பி⁴ப்ராயேணோக்தம் பா⁴ஷ்யே ‘லோககாமேஶித்ருத்வமபி நிரங்குஶம் ஶ்ரூயமாணம் பரமேஶ்வரம் க³மயதி’ இதி । நிரம்குஶம் –உக்தப்ரகாரேணாஸம்குசிதமித்யர்த²: । அபி ச ‘நிரம்குஶம்’ இத்யநேந அநந்யாதீ⁴நத்வமப்யுச்யதே । இஹ லோககாமேஶித்ருத்வம் ஶ்ரூயமாணம் அந்தர்யாம்யதி⁴கரண (ப்³ர.ஸூ.1. 2.18) ந்யாயேந அநந்யாதீ⁴நமேவ க்³ராஹ்யம் । தச்ச பரமேஶ்வரஸ்யைவ ஸம்ப⁴வதி , ந த்வாதி³த்யாதீ³நாம் ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய:’(தை. 2. 8.1 ) இத்யாதி³ஶ்ருதே: இத்யபி பா⁴ஷ்யவாக்யஸ்யார்த²:। 

தஸ்மாத் ஆதி³த்யே(அ)க்ஷணி ச உபாஸநாஸித்³தை⁴ர்த்³ருஶ்ய உத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³ய: புருஷ: பரமேஶ்வர ஏவ ; ஸப²லாநந்யதா²ஸித்³த⁴ஸர்வபாபவிரஹலிங்க³ப³லேந அதாத்³ருஶாந்யதா²ஸித்³த⁴ரூபவத்த்வாதி³லிங்கா³ந்யதா²கரணஸம்ப⁴வாத் இதி ஸித்³த⁴ம் । 

‘அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ த⁴ர்மோக்தே:’(ப்³ர.ஸூ.1. 2. 21) இதிவத் ஸூத்ரே ‘த⁴ர்மோபதே³ஶாத்’ இத்யேதாவதி வக்தவ்யே தத்பத³ம் தஸ்யைவ த⁴ர்ம இதி அப்³ப⁴க்ஷாதி³வத் அவதா⁴ரணக³ர்ப⁴தயா ப²லவசநாத்³யநுஸாரேண ஸர்வபாபவிரஹரூபதயா பர்யவஸிதஸ்ய ஸர்வபாபோதி³தத்வஸ்ய ஆதி³த்யஜீவே ஸம்ப⁴வாபா⁴வரூபமந்யதா²ஸித்³த⁴த்வம் தத்³விசாரத்³வாரா தத்ப்ரதிப⁴டஸ்ய ரூபவத்த்வாதே³ர்ப்³ரஹ்மண்யபி ஸம்ப⁴வரூபமந்யதா²ஸித்³த⁴த்வம் ச ஸித்³தா⁴ந்தபீ³ஜம் ஜ்ஞாபயிதும் । தேந ப்³ரஹ்மண்யபி ஸம்பா⁴விததயா அந்யதா²ஸித்³தா⁴தே³கதே³ஶைஶ்வர்யாத் அஸ்ய ப³லவத்த்வம் லப்⁴யதே । ‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’(ப்³ர.ஸூ.1.1.22) இதிவத் ‘தத்³த⁴ர்மாத்’ இத்யேதாவதி வக்தவ்யே உபதே³ஶக்³ரஹணம் தத்³த⁴ர்மஸ்யைவோபதே³ஶாத் ப²லவசநாவக³தேந தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத³நாத் இத்யர்த²கதயா ஸப²லத்வரூபதாத்பர்யலிங்க³வத்த்வம் தத்ப்ரதிப⁴டதயா ரூபவத்த்வதத்³க³தாதி³த்யமண்ட³லாதி³நிஷ்ட²த்வயோரைந்த்³ரஜாலிகத³ர்ஶிதாத்³பு⁴தரூபவிஶேஷதத்³க³தகோ³புராரூட⁴த்வயோரிவ த³ர்ஶநவிஷயதயா அநுவாத்³யத்வேந ஐஶ்வர்யமர்யாதா³யா: ஶ்ருத்யந்தரஸித்³தே⁴ ஸர்வைஶ்வர்யே உபாஸ்யதயா அவயுத்யாநுவாத்³யத்வேந ச பூர்வபக்ஷ்யாபாதி³தரூபாதி³வசநாப்ராமாண்யபரிஹாரம் ச ஜ்ஞாபயிதும் । தேந தத்³ரஹிதாத் ரூபவத்த்வாதா³தா⁴ரவத்த்வாச்ச ப³லவத்த்வமஸ்ய லப்⁴யதே । ந ச அநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வேந , ப²லரூபதாத்பர்யலிங்க³வத்த்வேந வா ஏகேநைவ ப³லேந ரூபாதி³த்ரயாத் ப³லவத்த்வம் லப்⁴யதே, கிமுப⁴யஜ்ஞாபநேந இதி வாச்யம் । ரூபவத்த்வமபி ப்³ரஹ்மண்யஸம்பா⁴விததயா(அ)நந்யதா²ஸித்³த⁴ம் ; ப்³ரஹ்மணோ ரூபவத்த்வே ஶ்ருதிஸித்³த⁴தத்³தே⁴துகர்மண: ஶ்ருதிஸித்³த⁴தத்கார்யது³:க²ஸ்ய ச தத்ர ப்ரஸக்தே:, அத ஏவ ரூபோபாதி⁴கமாதா⁴ரவத்த்வமபி ப்³ரஹ்மண்யஸம்பா⁴விததயா(அ)நந்யதா²ஸித்³த⁴ம் இத்யாஶங்காக்³ரஸ்தத்வாத் , தஸ்யாஶ்ஶங்காயா: ப²லரூபதாத்பர்யலிங்க³வத்தாப³லமுபஜீவ்ய ப்ரத³ர்ஶிதேந ப்ரகாரேண நிரஸநீயத்வாத் । ப²லரூபதாத்பர்யலிங்க³ஸ்ய ஏகதே³ஶைஶ்வர்யமபி ப²லவத் இதி மந்த³ஶங்காக்³ரஸ்தத்வாத் தஸ்யாஶ்ச அநந்யதா²ஸித்³தி⁴ப³லமுபஜீவ்ய நிரஸநீயத்வாத் । ததை²வ ப்ராக் ப²லவசநஸத்³பா⁴வமப்⁴யுபேத்ய நிரஸ்தத்வாத் । கிஞ்ச தத்³த⁴ர்மயோ: உபதே³ஶாத் இதி த்³விவசநாந்தஸமாஸேந ப்³ரஹ்மைகத⁴ர்மஸ்ய ஸார்வாத்ம்யஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத் இத்யபி ஹேதோரர்த²: । யத்³யபி ஸார்வாத்ம்யம் ந வாஸ்தவம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி, கால்பநிகம் து ஜீவஸ்யாபி, ததா²பி ‘ஸந் க⁴ட:’ இத்யாதி³வ்யவஹாராலம்ப³நம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாணக³ம்யமஸ்த்யேவ தத் ஸர்வோபாதா³நஸ்ய ப்³ரஹ்மண:, ந தாத்³ருஶமாதி³த்யஜீவஸ்ய இதி வைஷம்யம் । அயம் த்வப்⁴யுச்சய: ; ரூபவத்த்வமபி ப்³ரஹ்மணி ந ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்காகரம்பி³தத்வாத் । தஸ்யாஶ்ச ப²லவத்ஸர்வபாபவிரஹலிங்க³ப³லேந நிராகரணீயத்வாத் । ஆதி³த்யஸ்ய த்ரயீமயத்வஸார்வாத்ம்யஶ்ரவணம் து தத்ர பரமேஶ்வராபி⁴வ்யக்திவிஶேஷக்ருதம் தத்பர்யவஸாயி இத்யேவ ஸமர்த²நீயம் தேஜஸ்வித்வாநுப⁴வவத் । ‘யேந ஸூர்யஸ்தபதி தேஜஸேத்³த⁴:’(தை. ப்³ரா. 3. 12. 9) இதி ஹி மந்த்ரவர்ண: । 1. 1.20 । 

அஸ்த்யக்ஷ்யாதி³த்யமண்ட³லாதி⁴ஷ்டா²த்ருஜீவாத³ந்ய ஈஶ்வர: தத்ர திஷ்ட²தீதி ஶ்ருத்யந்தரஸித்³த⁴: ; ‘ய ஆதி³த்யே திஷ்ட²ந்நாதி³த்யாத³ந்தர: யமாதி³த்யோ ந வேத³ யஸ்யாதி³த்யஶ்ஶரீரம் ய ஆதி³த்யமந்தரோ யமயதி’(ப்³ரு. 3.7.9) இதி, ‘யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்ட²ம்ஶ்சக்ஷுஷோ(அ)ந்தர: யம் சக்ஷுர்ந வேத³ யஸ்ய சக்ஷுஶ்ஶரீரம் யஶ்சக்ஷுரந்தரோ யமயதி’(ப்³ரு.3.7.18) இதி ச ப்³ருஹதா³ரண்யகே பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் । தத்ர ஹி ‘யமாதி³த்யோ ந வேத³’ ‘யம் சக்ஷுர்ந வேத³’ இதி வேதி³துஸ்தது³ப⁴யாதி⁴ஷ்டா²த்ருஜீவாத் அந்ய ஈஶ்வர: ப்ரதிபாத்³யதே இதி ஸ்பஷ்டம் । ஸ ஏவ ஆதி³த்யாத்³யாந்தரத்வஶ்ருதிஸாமாந்யேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாந: இஹ உபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஶ்யதே । சகாராத் அஸ்யாம் ஶ்ருதௌ ஆதி³த்யஜீவாஸம்பா⁴விதஸர்வபாப்மாஸ்பர்ஶாதி³விஶிஷ்டபுருஷப்ரதிபாத³நாத³பி அக்ஷ்யாதி³த்யமண்ட³லாத்³யதி⁴ஷ்டா²த்ருஜீவாந்யதத³ந்தர்வர்திபரமேஶ்வரஸ்ஸித்⁴யதீதி ஸமுச்சீயதே । ந ஹி ஸர்வாஸூபாஸநாஸு யாவது³பதி³ஷ்டகு³ணாவிஶிஷ்டஸ்யோபாஸ்யஸ்ய அந்யதஸ்ஸித்³தி⁴ர்லப்⁴யதே । ததி³ஹாப்யக்ஷ்யாதி³த்யோபாஸ்யநிரூபணாத³பி தத்ஸித்³தி⁴ஸ்ஸம்ப⁴வதீதி । ஏவம்ச பே⁴த³வ்யபதே³ஶிவாக்யயோ: அந்தர்யாமிணோ ‘யஸ்யாதி³த்யஶ்ஶரீரம்’ ‘யஸ்ய சக்ஷுஶ்ஶரீரம்’ இதி ஸ்வாதி⁴ஷ்டே²யதே³வதாஶரீரேணைவ ஶரீரவத்த்வப்ரதிபாத³நாத் இஹாப்யாதி³த்யஶரீரேணைவ பரமேஶ்வரஸ்ய ஶரீரவத்த்வப்ரதிபாத³நமுபபந்நம் இத்யபி தஸ்யாந்யதா²ஸித்³த⁴த்வம் த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । 1.1.21 । 

ச²ந்தோ³கா³ஸ்ஸமாமநந்தி – ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி, ஆகாஶ இதி ஹோவாச, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி ஆகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம் , ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²: ஸ ஏஷோ(அ)நந்த: , பரோவரீயோ ஹாஸ்ய ப⁴வதி பரோவரீயஸோ ஹ லோகாந் ஜயதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந் பரோவரீயாம்ஸமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே’(சா². 1.9.1) இதி । தத்ர உத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³யோபாஸ்ய: கிம் பூ⁴தாகாஶ: பரமேஶ்வரோ வேதி ஆகாஶஶ்ருதிப்³ரஹ்மலிங்கா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே , பூர்வ: பக்ஷ: – பூர்வம் அநந்யதா²ஸித்³தே⁴ந லிம்கே³நாந்யதா²ஸித்³த⁴ம் லிம்க³ம் நீதம் , இஹ து லிம்கே³ந ஶ்ருதிர்நாந்யத²யிதவ்யேதி ஆகாஶஶ்ருதிப³லாத் பூ⁴தாகாஶ ஏவோபாஸ்ய: , தத்ரைவ வாய்வாதி³காரணத்வபரதயா வாக்யஶேஷோ யோஜநீய: । 

நநு ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி ப்ரஶ்நவாக்யஸ்த²ம் ஸர்வலோகக³தித்வம் லிம்க³ம் ஸத³பி உபக்ரமஸ்த²த்வாத் ஆகாஶஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப³லவத் இதி சேத் । 

ந । ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ருதி²வீலோகக³திமாத்ரவிஷயத்வேந ஸர்வலோகக³திவிஷயத்வாஸித்³தே⁴: । ததா²ஹி – ஶாலாவத்யதா³ல்ப்⁴யஜைவலிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ராரப்³தா⁴யாம் கதா²யாம் ப்ரத²மம் ஶாலாவத்யதா³ல்ப்⁴யயோ: ப்ரஶ்நோத்தரபரம்பரா ப்ரஸ்துதா ‘கா ஸாம்நோ க³திரிதி , ஸ்வர இதி ஹோவாச , ஸ்வரஸ்ய கா க³திரிதி , ப்ராண இதி ஹோவாச , ப்ராணஸ்ய கா க³திரிதி , அந்நமிதி ஹோவாச , அந்நஸ்ய கா க³திரிதி , ஆப இதி ஹோவாச , அபாம் கா க³திரிதி , அஸௌ லோக இதி ஹோவாச , அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ந ஸ்வர்க³ம் லோகமதிநயேதி³தி ஹோவாச’(சா². 1. 8. 4) இதி । ஏவம் தா³ல்ப்⁴யேந ஸ்வர்க³லோகே ஸாமகாரணபரம்பராவிஶ்ராந்திபூ⁴மித்வேந ஸ்தா²பிதே தஸ்ய பக்ஷ: ஶாலாவத்யேந தூ³ஷித: ‘அப்ரதிஷ்டி²தம் வை கில தே தா³ல்ப்⁴ய ஸாம’(சா². 1. 8. 6) இதி । ஸ்வர்க³ஸ்ய மநுஷ்யக்ருதயஜ்ஞாத்³யதீ⁴நஸ்தி²திகத்வாத் ஸாமக³திபரம்பரா ப்ரதிஷ்டா²ரூபே காரணே ந ஸமாபிதா இதி அப்ரதிஷ்டி²தம் ஸாம ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ஏவம் தூ³ஷிதஸ்வபக்ஷதயா ஶிஷ்யபா⁴வம் ப்ராப்தஸ்ய தா³ல்ப்⁴யஸ்ய ஶாலாவத்யஸ்ய ச ப்ரஶ்நத்³வயமுத்தரத்³வயம் ச ப்ரவ்ருத்தம் ‘அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி , அயம் லோக இதி ஹோவாச , அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி , ந ப்ரதிஷ்டா²ம் லோகமதிநயேதி³தி ஹோவாச’(சா². 1.9.1) இதி । தத: ஶாலாவத்யபக்ஷோ ஜைவலிநா தூ³ஷித: ‘அந்தவத்³வை கில தே ஶாலாவத்ய ஸாம’ இதி । ஏவம் ஸாமகாரணபரம்பராவிஶ்ராந்திஸ்தா²நத்வேந ஸ்வாபி⁴மதே ப்ருதி²வீலோகே அந்தவத்த்வேந தூ³ஷிதே , ப்ருதி²வீலோகஸ்யாபி காரணமநந்தம் கிஞ்சித³ஸ்தீத்யவக³த்ய க²ல்வயம் ஜைவலிர்மத்பக்ஷமதூ³து³ஷத் தத் கிமிதி ஜிஜ்ஞாஸோர்ஜைவலிஶிஷ்யபா⁴வம் ப்ராப்தஸ்ய ஶாலாவத்யஸ்ய தம் ப்ரதி அயம் ப்ரஶ்ந: ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி । அத்ர ப்ரஸ்தாவாநுஸாரேண ‘அஸ்ய லோகஸ்ய’ இத்யஸ்ய அதிஸ்பு²டே ப்ருதி²வீலோகவிஷயத்வே க: ப்ரஸங்க³: ஸர்வலோகவிஷயத்வஸ்ய । ந ச ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணஸ்யாபாம் ப்ரஸித்³த⁴த்வேந ப்ரஶ்நவையர்த்²யாத் ‘அஸ்ய’ இதி ஸர்வநாமஶ்ருதே: ப்ரகரணாத் ப³லீயஸ்யா: ஸர்வகார்யவிஷயத்வௌசித்யாச்ச அயம் ப்ரஶ்நஸ்ஸர்வலோகக³திவிஷய ஏவேதி வாச்யம் । அபாம் காரணஸ்ய தேஜஸ: ப்ரஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ‘அபாம் கா க³தி:’ இதி ப்ரஶ்நத³ர்ஶநாத் , ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி தா³ல்ப்⁴யக்ருதஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ருதி²வீகாரணவிஷயத்வஸம்ப்ரதிபத்தேஶ்ச । அந்தவத்த்வதூ³ஷணமுக்தவதஸ்தே ப்ரஸித்³த⁴விலக்ஷணமநந்தம் காரணமபி⁴மதம் , தத் கிம் இதி ப்ரஶ்நோபபத்தேஶ்ச । அஸ்யேதி பத³ஸ்ய ஶ்ருதித்வே(அ)பி ஸர்வநாமஸ்வாபா⁴வ்யாத் ‘யதே³வ வித்³யயா’ இதிவத் ப்ரக்ருதமாத்ரே ஸம்குசிதவ்ருத்தித்வோபபத்தேஶ்ச । ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’(சா². 1. 1. 10 ) இத்யஸ்ய ஹி யத்பத³ரூபஸர்வநாமஸ்வாபா⁴வ்யாதே³வ ப்ரக்ருதோத்³கீ³த²வித்³யாவிஷயத்வமங்கீ³க்ருதம் । ந ச வாச்யம் வித்³யாஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதபரத்வப³லாத் தஸ்ய தாவந்மாத்ரவிஷயத்வமிதி । ‘வித்³யயா’ இதி ஶ்ருதே: ப்ரகரணாத்³ப³லீயஸ்யா: ஸர்வவித்³யாவிஷயத்வோபபத்தே: । அதோ ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி’ இதி யத்பதா³ர்தா²ந்வயப³லாதே³வ வித்³யாஶப்³த³ஸ்யாபி ப்ரக்ருதவித்³யாமாத்ரபரத்வமுபபாத³நீயம் । ஏவம் ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴ஶப்³தா³ந்தரஸ்யாபி ப்ரக்ருதமாத்ரபரத்வமாபாத³யத் ஸர்வநாம கத²ம் ஸ்வயம் ப்ரக்ருதாதிலங்க⁴ ஸ்யாத் । 

அதா²பி ஸ்யாத் – அபி⁴த⁴த்தாம் நாமாயம் ‘அஸ்ய’ இதி ஶப்³த³: ப்ருதி²வீமேவ , ததா²ப்யந்தவத்த்வதோ³ஷாபநிநீஷயா ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தே: ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணநிரூபணே தத³ஸித்³தே⁴: ச²த்ரிபத³வத³ஜஹல்லக்ஷணயா அஸ்யேதிஶப்³த³: ஸர்வகார்யபர: இதி । ந ஹ்யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய ப்ருதி²வீபரத்வே தந்மாத்ரகாரணம் ப்ருஷ்டம் ப⁴வதி , யேந தந்நிரூபணே(அ)ந்தவத்த்வதோ³ஷோ நாபநீதஸ்ஸ்யாத் । கிம்து ப்ருதி²வீகாரணம் ப்ருஷ்டம் ப⁴வதி । தத்காரணத்வம் சாநந்தே ஸர்வகாரணே(அ)பி ஸம்ப⁴வதீதி ப்ருதி²வீகாரணப்ரஶ்நே(அ)பி தந்நிரூபணேநாந்தவத்த்வதோ³ஷே(அ)பநேதும் ஶக்யே கிமநுபபந்நம் , யத³ர்த²ம் ப்ரஶ்நவாக்யே(அ)பி லக்ஷணா கல்ப்யேத । 

நந்வாகாஶஸ்ய ப்ருதி²வீகாரணத்வே நிரூபிதே அந்தவத்த்வதோ³ஷோ நாபநீதஸ்ஸ்யாதி³தி சேத் , தர்ஹி அநந்தத்வலிங்க³மேவ பூர்வபக்ஷவிரோத்⁴யாஶங்கநீயம் , ந து ப்ரஶ்நவாக்யாஸ்ப்ருஷ்டம் ஸர்வலோகக³தித்வம் । ந ச தத³பீதி வக்ஷ்யதே । 

நநு மாபூ⁴த் ஸர்வலோகக³தித்வமாகாஶஶ்ருதிபா³த⁴கம் , ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வம் து ஸ்யாத் , தத்³தி⁴ லிங்க³மபி சரமபடி²தமபி ஸாவதா⁴ரணம் பூ⁴தாகாஶே தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஸ்ருஷ்டௌ வாய்வாதி³காரணாந்தரஸாபேக்ஷே ந ஸம்ப⁴வதீத்யநந்யதா²ஸித்³த⁴ம் ப³லவத் இதி சேத் , ந । ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஜக³த்ஸ்ருஷ்டௌ காலாத்³ருஷ்டாதி³ஸாபேக்ஷத்வேந ஸாம்யாத் । கத²ஞ்சித³வதா⁴ரணஸமர்த²நஸ்ய பூ⁴தாகாஶே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । 

நநு பரோவரீயஸ்த்வம் நாம பரேப்⁴ய உத்க்ருஷ்டேப்⁴யோ(அ)பி அதிஶயேந ஶ்ரைஷ்ட்²யம் நிரதிஶயோத்கர்ஷரூபம் ஸப²லத்வாதா³காஶஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப³லவத் இதி சேத் , ந ; ‘பரோவரீயஸோ ஹ லோகாஞ்ஜயதி’ ‘பரோவரீய ஏவ ஹாஸ்யாஸ்மிந் லோகே ஜீவநம் ப⁴வதி ததா²(அ)முஷ்மிந் லோகே’(சா².1. 9. 2 , 4) இதி ப²லவசநபர்யாலோசநயா ஐஹிகாமுஷ்மிகஜீவநஸாதா⁴ரணஸ்ய பரோவரீயஸ்த்வஸ்ய நிரதிஶயத்வேந வ்யவஸ்தா²பயிதுமஶக்யத்வாத் । பரோவரீயஸ்த்வமாத்ரஸ்ய பூ⁴தாகாஶே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । 

நநு அந்தவத்த்வதோ³ஷாபநிநீஷயா விவக்ஷிதமிஹ நிரபேக்ஷமநந்தத்வம் ; ஸாபேக்ஷாநந்தத்வஸ்ய ஸ்வகார்யாபேக்ஷயா ப³ஹுகாலஸ்தா²யிந்யாம் ப்ருதி²வ்யாமபி ஸம்ப⁴வேந தத்ர அந்தவத்த்வதோ³ஷோத்³பா⁴வநாநௌசித்யப்ரஸங்கா³த் । ததா²ச அநந்யதா²ஸித்³த⁴மநந்தத்வலிங்க³மாகாஶஶ்ருதிபா³த⁴கம் ஸ்யாதி³தி சேத் , மைவம் ; ப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்க³வத³நந்தத்வலிங்க³ஸ்யாப்யாபேக்ஷிகத்வோபபத்தே:। தா³ல்ப்⁴யாபி⁴மதஸ்வர்க³லோகோத்³பா⁴விதாப்ரதிஷ்டி²தத்வதோ³ஷாபநிநீஷயா ஹி ஶாலாவத்யேந ஸ்வர்க³லோகஸ்யாபி க³தித்வேந ஸ்வாபி⁴மதே ப்ருதி²வீலோகே ப்ரதிஷ்டா²த்வமுபந்யஸ்தம் । ந ச ப்ரதிஷ்டா²த்வம் நிரபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸம்ப⁴வதி । ஸாபேக்ஷம் து ஸ்வர்கே³(அ)ப்யஸ்த்யேவ । ததா²(அ)பி தத்ர கயாசித்³விவக்ஷயா ஸ்வர்கா³பேக்ஷயா ப்ருதி²வ்யாம் ப்ரதிஷ்டா²த்வாதிஶயமாஶ்ரித்ய உத்³பா⁴விததோ³ஷாபநயஸ்ஸமர்த²நீய: । ஏவமநந்தத்வே(அ)பி ப⁴விஷ்யதீதி கிமநுபபந்நம் । கிஞ்ச ப்ரதிஷ்டா²த்வஸமர்த²ந ஏவ க்லேஶ: ; ஸ்வர்க³லோகஸ்தி²தேர்மநுஷ்யக்ருதயஜ்ஞாத்³யதீ⁴நத்வவத் ப்ருதி²வீலோகஸ்தி²தேரபி தே³வக்ருதவ்ருஷ்ட்யாத்³யதீ⁴நத்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ‘இத: ப்ரதா³நம் தே³வா உபஜீவந்தி அமுத: ப்ரதா³நம் மநுஷ்யா உபஜீவந்தி’(தை. ஸம். 3.2. 9) இத்யுப⁴யத்ராபி ஶ்ருதிதௌல்யாத் । இஹ து ப்ருதி²வ்யபேக்ஷயா பூ⁴தாகாஶஸ்ய ப³ஹுகாலவ்ருத்தித்வம் நிர்விவாத³ம் । யுஜ்யதே ச ப³ஹுகாலாநுவ்ருத்திமதி அநந்தத்வவ்யபதே³ஶ: ; ‘கதா³(அ)பி ந ஸமாப்யதே(அ)ஸ்ய போ⁴ஜநம்’ இதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத³நந்தத்வலிங்க³மபி ந பா³த⁴கம் । 

நநு யதா² ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வம் ஸர்வபூ⁴தலயாதா⁴ரத்வம் ஸர்வதோஜ்யாயஸ்த்வம் பராயணத்வம் பரோவரீயஸ்த்வம் அநந்தத்வமித்யேதாநி ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸ்வாரஸ்யவந்தி லிங்கா³நி பூ⁴தாகாஶே கத²ஞ்சித்³யோஜயிதும் ஶக்யாநி , ஏவமாகாஶஶ்ருதிரபி ப்³ரஹ்மணி யோஜயிதும் ஶக்யா । ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’(தை. 2. 7.1 ) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்ய தத்ர நிரூட⁴லக்ஷணாஸத்த்வாத் । ததஶ்ச ப³ஹுலிங்க³ஸ்வாரஸ்யாநுக்³ரஹாய ஏகஸ்யாஶ்ஶ்ருதேர்பா³தோ⁴ யுக்த: ‘த்யஜேதே³கம் குலஸ்யார்தே²’ இதி , ‘பூ⁴யஸாம் ஸ்யாத் ஸத⁴ர்மத்வம்’(ஜை. ஸூ. 12. 5. 23) இதி ச ந்யாயாத் இதி சேத் , ந ‘ஆத்மார்தே² ப்ருதி²வீம் த்யஜேத்’ , இதி ‘த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரவிரோதே⁴ த்³ரவ்யம் தத³ர்த²த்வாத்’(ஜை.ஸூ. 6.3.38) இதி ச ததோ(அ)பி ப³லவதா ந்யாயேந ப்ரதா⁴நவிரோதி⁴நாம் ப³ஹூநாமபி கு³ணாநாமேவ பா³த⁴ஸ்ய உசிதத்வாத் । ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி ப்ரஶ்நோத்தரே ஆகாஶஸ்ய க³தித்வேந ப்ரதிபாத்³யதயா ப்ரதா⁴நத்வாத் , ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாதீ³நாம் தத்³விஶேஷணத்வேந கு³ணத்வாத் । தஸ்மாத் உதா³ஹ்ருதலிங்கே³ஷ்வேகைகஸ்ய ப்ராப³ல்யஹேதூநாமஸித்³த⁴த்வாத் கு³ணேஷு பூ⁴யோ(அ)நுக்³ரஹந்யாயாநவதாராத் ஆகாஶஶ்ருதீநாமபி பூ⁴யஸ்த்வாச்ச பூ⁴தாகாஶ ஏவ ப்ரதிபாத்³ய இதி பூர்வ: பக்ஷ:। 

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – அநந்தத்வம் ப்ரதிஷ்டா²த்வவதா³பேக்ஷிகதயா யோஜநம் ந ஸஹதே । உபபத்த்யுபப்³ரும்ஹிதம் ஹ்யேதத் । கத²ம் ? ஜைவலிநா ப்ருதி²வீலோகமந்தவத்வேந தூ³ஷிதவதா கிம் தர்ஹ்யநந்தம் வஸ்து தஸ்ய காரணமிதி ப்ருஷ்டேந ‘ஆகாஶ:’ இத்யுத்தரிதே கத²மேதஸ்ய த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யரூபமநந்தத்வம் இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத’(சா². 3. 14.1) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகதாயாம் ஹேதுத்வேந யா த³ர்ஶிதா ஸர்வகார்யோத்பத்திஸ்தி²திலயாதா⁴ரதா ஸைவ ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே , ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி , ஆகாஶ: பராயணம்’ இதி வாக்யத்ரயேண வர்ணிதா । தேந வஸ்துபரிச்சே²த³ராஹித்யம் லப்³த⁴ம் । ‘ஆகாஶாதே³வ’ இத்யவதா⁴ரணேந உபாதா³நாதிரிக்தகர்த்ருஸத்³பா⁴வஶங்காயா அப்யநவகாஶீகரணாத் । அவதா⁴ரணம் ஹி ஸர்வத்ர உபாத்தஸஜாதீயம் வ்யவச்சி²நத்தி । அத ஏவ க்³ருஹமேதீ⁴யே பரிஸம்க்²யாபக்ஷே ‘ஆஜ்யபா⁴கௌ³ யஜதி’ இத்யஸ்ய அவதா⁴ரணார்த²லக்ஷகஸ்ய ஆஜ்யபா⁴க³ஸஜாதீயயாகா³ந்தரவ்யவச்சே²த³கத்வம் தத்ர ஸ்விஷ்டக்ருத்³விதா⁴நஸ்யாவதா⁴ரணார்த²லக்ஷகஸ்ய ஸ்விஷ்டக்ருத்ஸஜாதீயஶேஷகார்யாந்தரவ்யவச்சே²த³கத்வஞ்ச பூர்வதந்த்ரே ‘ஸ்விஷ்டக்ருதி ப⁴க்ஷப்ரதிஷேத⁴ஸ்ஸ்யாத்’(ஜை.ஸூ. 10.7. 35) இத்யதி⁴கரணே நிர்ணீதம் । ததஶ்சாகாஶஸ்யோபாதா³நத்வேந ஸகலஜக³ந்மூலகாரணத்வப்ரதிபாத³நே கர்த்ருதயா ப்ரஸக்தம் மூலகாரணாந்தரமேவ வ்யவச்சி²ந்த³த³வதா⁴ரணம் ஸப²லம் ப⁴வதி । அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தஸகலஜக³ந்மூலகாரணத்வோக்த்யைவ காலபரிச்சே²த³ராஹித்யமபி லப்³த⁴ம் । அநாதி³பா⁴வஸ்யாநந்தத்வநியமாத் । ‘ஆகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாந்’(சா².1.9.1) இதி ஸகலகார்யப்ரபஞ்சாஜ்யாயஸ்த்வஸ்ய ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா ததோ ஜ்யாயாம்ஶ்ச புருஷ:’(சா². 3.12. 6.) இதி ஶ்ருத்யந்தரஸித்³த⁴ஸ்ய வர்ணநேந தே³ஶபரிச்சே²த³ராஹித்யம் லப்³த⁴ம் । ‘ஆகாஶவத் ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ இதி ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶிதஸர்வக³தத்வநித்யத்வரூபமுக்²யாகாஶஸாத்³ருஶ்யமூலப்ரவ்ருத்திகஸ்ய கௌ³ணஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய புந: புந: ப்ரயோகே³ணாபி தே³ஶகாலவ்யவச்சே²த³ராஹித்யம் ஸ்பஷ்டீக்ருதம் । ஏவம் தாத்பர்யலிங்க³ரூபோபபத்திலம்பி⁴தமநந்தத்வம் ந த்ரித³ஶாமரத்வந்யாயேந நேதும் ஶக்யம் । அபி ச யத்ரோபக்ரமே யம் கஞ்சித் தோ³ஷம் ஸம்கீர்த்ய தத்³தோ³ஷஸமாதா⁴நேநோபஸம்ஹ்ரியதே தத்ர தந்மத்⁴யக³தவாக்யேஷு யதா²(அ)ப்⁴யுபக³மேந தத்ஸமாதா⁴நம் லப்⁴யதே ததா²(அ)ப்⁴யுபக³மே யதிதவ்யம் மத்⁴யே ப்ரதிபாத³நீயஸ்யாந்யப்ரதிபாத³நஶேஷத்வாபா⁴வே । அத ஏவ ‘ஜாமி வா ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய க்ரியதே யத³ந்வம்சௌ புரோடா³ஶாவுபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதி விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய: ப்ரஜாபதிருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய: । அக்³நீஷோமாவுபாம்ஶு யஷ்டவ்யாவஜாமித்வாய’ இத்யுபாம்ஶுயாஜவிதி⁴வாக்யே உபக்ரமே புரோடா³ஶயாக³த்³வயநைரந்தர்யக்ருதே ஜாமிதாதோ³ஷே உபஸம்ஹாரே தத்ஸமாதா⁴நே ச ஶ்ரூயமாணே தத்ஸமாதா⁴நம் மத்⁴யக³தவாக்யேஷு அந்தராவாக்யே யாக³விதா⁴ந ஏவ லப்⁴யதே , ந து விஷ்ண்வாதி³வாக்யே யாக³விதா⁴ந இதி தேஷு ப்ரத்யக்ஷமபி யாக³விதி⁴ம் பரித்யஜ்ய அந்தராவாக்ய ஏவ கல்ப்யோ(அ)பி யாக³விதி⁴ஸ்ஸ்வீக்ருத: । யத்ர து மத்⁴யே ப்ரதிபாத³நீயஸ்யாந்யப்ரதிபாத³நஶேஷத்வம் ந தத்ராயம் நிர்ப³ந்த⁴: । தத்³யதா² ‘யத்³ க்³ராம்யாணாம் பஶூநாம் பயஸா ஜுஹுயாத் க்³ராம்யாந் பஶூந் ஶுசா(அ)ர்பயேத் யதா³ரண்யாநாமாரண்யாந் ஜர்திலயவாக்³வா வா ஜுஹுயாத் க³வீது⁴கயவாக்³வா வா ந க்³ராம்யாந் பஶூந் ஹிநஸ்தி நாரண்யாந்’ இதி அக்³நிஹோத்ரத்³ரவ்யரூபபயோவித்⁴யர்த²வாத³பா⁴கே³ ஆதௌ³ ஸம்கீர்திதஸ்ய க்³ராம்யாரண்யபஶுஹிம்ஸாரூபதோ³ஷஸ்ய அந்தே ஸமாதா⁴நகீர்தநம் மத்⁴யக³தவாக்யப்ரதிபாத்³யஸ்ய ஜர்திலக³வீது⁴கஶப்³த³வாச்யாரண்யதிலகோ³தூ⁴மக்ருதயவாக்³வோரக்³நிஹோத்ரே வைகல்பிகத்³ரவ்யத்வஸ்யாப்⁴யுபக³ம ஏவ லப்⁴யதே , ந து கஸ்யசித³பி பயஸ: தத்³த்³ரவ்யத்வாப்⁴யுபக³மே ; பஶுஹிம்ஸாதோ³ஷதாத³வஸ்த்²யாபத்தே: । ந து ததா² அப்⁴யுபக³தம் , கிந்து ‘அதோ² க²ல்வாஹுரநாஹுதிர்வை ஜர்திலாஶ்ச க³வீது⁴காஶ்சேதி பயஸா(அ)க்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாத்’ இதி தத³நந்தரஶ்ருதவித்⁴யநுஸாரேண பய ஏவ தத்³த்³ரவ்யம் , ஜர்திலாதி³வாக்யம் து க்³ராம்யாரண்யபஶுஹிம்ஸாராஹித்யேந ப்ரஶஸ்தமபி ஜர்திலயவாக்³வாதி³கம் யத³பேக்ஷயா அஹோம்யம் தத் பயோ(அ)த்யந்தம் ப்ரஶஸ்தமிதி பய:ப்ரதிபாத³நஶேஷோ(அ)ர்த²வாத³ இத்யப்⁴யுபக³தம் । ஏவமிஹாபி ப்ரதிஷ்டா²த்வ ஸங்கீர்தநமந்தவத்த்வதோ³ஷோத்³பா⁴வநேந தே³ஶகாலபரிச்சி²ந்நத்வாத் நிரபேக்ஷப்ரதிஷ்டா²த்வயோக்³யம் ந ப⁴வதீத்யபி ப்ரத³ர்ஶ்ய தத³ந்ய ஸ்யாநந்தஸ்ய நிகி²லகார்யோபாதா³நதயா நிரபேக்ஷப்ரதிஷ்டா²ரூபஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத் ப்ருதி²வீலோகஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²த்வவர்ணநம் தத்ப்ரதிஷ்டா²ரூபாநந்தவஸ்துப்ரதிபாத³நஶேஷ இதி தத்³யதா²கத²ஞ்சிது³பபாத்³யதாம் நாம । ந ததோ²பபாத³நமித³ம் ததா²(அ)ந்யப்ரதிபாத³நஶேஷத்வரஹிதாநந்தத்வவர்ணநம் ஸஹதே । அநந்தாகாஶப்ரதிபாத³நார்த²மேவ ஹி ஸர்வம் ப்ரகரணமித³மாரப்³த⁴ம் । ‘த்ரயோ ஹோத்³கீ³தே² குஶலா ப³பூ⁴வு: । ஸிலகஶ்ஶாலாவத்யஶ்சேகிதாயநோ தா³ல்ப்⁴ய: ப்ரவாஹணோ ஜைவலிரிதி । தே ஹோசுருத்³கீ³தே² வை குஶலாஸ்ஸ்ம: । ஹந்தோத்³கீ³தே² கதா²ம் வதா³ம:’(சா².1.8.1) இத்யுபக்ராந்தஸ்யோத்³கீ³த²விசாரஸ்ய ‘ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²: ஸ ஏஷோ(அ)நந்த:’(சா².1.9.2 ) இத்யுபஸம்ஹாரத³ர்ஶநேந அநந்தாகாஶ உத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³யோபாஸ்ய இதி உத்³கீ³தோ²பாஸ்யவஸ்துவிஶேஷநிர்ணயார்த²த்வாவஸாயாத் । யதா² ஜர்திலாதி³வாக்யஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²வாக்யஸ்ய சாக்³ரிமவாக்யாநுஸாரேண ஸ்வாரஸ்யப⁴ங்கே³(அ)ப்யுபஸம்ஹாரப்ராப³ல்யம் நாபததி ததா² ஸமர்தி²தமஸ்மாபி⁴ருபக்ரமபராக்ரமே । யத்³வா ப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்க³ஸ்யாத்ர நாஸ்தி ஸ்வாரஸ்யப⁴ங்க³ இதி நாநந்தத்வலிங்கே³ தத்ப்ரதிப³ந்த்⁴யவகாஶ: । ப்ரதிஷ்டா²த்வம் ஹ்யத்ர நோபஜீவ்யத்வம் , கிந்து நிஶ்சலத்வரூபம் ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் । தத்³தி⁴ ஸ்வர்க³லோகே ஜ்யோதிஶ்சக்ராந்தர்க³தத்வேந ப்⁴ரமதி அப்ரதிஷ்டி²த்வதோ³ஷோத்³பா⁴வநாபூர்வகம் ப்ருதி²வ்யாம் தத்பரிஜிஹீர்ஷயா வர்ணிதம் । 

ஆர்யப⁴டாபி⁴மதஸ்து பூ⁴ப்⁴ரமணவாத³: புராணாதி³பி⁴: ‘ஆகாஶே ப்ருதி²வீ ப்ரதிஷ்டி²தா’(தை.3.9.1) இதி ஶ்ருத்யா அநேந ச ப்ரதிஷ்டா²த்வவசநேந விருத்³த⁴த்வாத் பா³த்⁴ய: । அத ஏவ மத்ஸ்யஜிக்⁴ருக்ஷுபக்ஷிஶுஷ்காலாபு³ப²லத்³ருஷ்டாந்தாவலம்ப³நாப்⁴யாம் ஜைநயவநாப்⁴யாம் கல்பிதௌ பூ⁴பதநப்லவநவாதா³வபி ஹேயௌ । பக்ஷத்ரயே(அ)பி வியத்க்ஷிப்தபாஷாணக²ண்டா³தீ³நாம் புந: க்ஷேத்ரப்ராப்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । ஏவம் அநந்தத்வலிங்கா³நந்யதா²ஸித்³தௌ⁴ ஸ்தி²தாயாம் ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாதீ³ந்யப்யநந்யதா²ஸித்³தா⁴ந்யேவ ப⁴வந்தி । உக்தரீத்யா ஹி தாந்யாகாங்க்ஷிதாநந்த்யோபபாத³நார்தா²ந்யேவ யோஜநீயாநி । ஆகாங்க்ஷிதார்தோ²பயோக³ஸம்ப⁴வே(அ)ந்யதா²யோஜநா(அ)யோகா³த் । ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதகஹவைஶப்³த³ஸ்யாபி ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷஹேதுபரத்வ ஏவ ஸப²லதரத்வாத் । ஆநந்த்யோபபாத³நார்த²த்வம் ச தேஷாமஸங்குசிதஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாதி³ரூபத்வ ஏவ ஸங்க³ச்ச²தே , ந து பூ⁴தாகாஶநிஷ்ட²கதிபயகாரணத்வாதி³ரூபத்வே । அவதா⁴ரணஶ்ருதிஶ்சாவாந்தரகாரணே பூ⁴தாகாஶே ந ஸங்க³ச்ச²தே ; தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷு பூ⁴தாகாஶகார்யேஷு வாய்வாதீ³நாமவாந்தரகாரணாநாமபேக்ஷிதத்வேந ஸஜாதீயகாரணாந்தரவ்யவச்சே²தா³ஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி ஶாலாவத்யப்ரஶ்நோ(அ)பி அநந்யதா²ஸித்³த⁴:; தஸ்ய ப்ருதி²வீகாரணவிஷயத்வே(அ)பி அநந்தவஸ்துவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந உத்தரஸ்ய பூ⁴தாகாஶவிஷயத்வே தத³நநுகு³ணத்வாத் । 

ஆசார்யவாசஸ்பதிமிஶ்ராஸ்து ஸர்வலோகக³திவிஷய ஏவாயம் ப்ரஶ்ந இத்யாஹு: । தேஷாமயமாஶய: – யதா² ஶாலாவத்யப்ரஶ்நைகரூபஸ்ய தா³ல்ப்⁴யப்ரஶ்நஸ்யாநந்தவஸ்துபரத்வாபா⁴வே(அ)பி அந்தவத்த்வதோ³ஷமுத்³பா⁴விதவாந் ஜைவலி: அநந்தம் வஸ்து ப்ருதி²வீகாரணம் விவக்ஷதீதி நிஶ்சயவதஶ்ஶாலாவத்யஸ்ய ப்ரஶ்நோ(அ)யமநந்தவஸ்துபர இதி கல்ப்யதே , ததா² ஸர்வகாரணத்வாபா⁴வே தத³நந்தம் ந ஸ்யாத் , அதோ(அ)நந்தம் வஸ்தூபக்ஷிபதா ஜைவலிநா ஸர்வகாரணமேவ தது³பக்ஷிப்தம் ப⁴வதீத்யபி ஶாலாவத்யஸ்ய நிஶ்சயஸம்ப⁴வாத் ததீ³யப்ரஶ்நோ(அ)யம் ‘தத் கிம் ஸர்வகாரணம் அநந்தம் வஸ்து’ இதி ஸர்வலோகக³திவிஷய: இத்யபி கல்பயிதுமுசித இதி । ஏவம் ச யதா² அநந்யதா²ஸித்³தே⁴நாநந்த்யலிங்கே³நாகாஶஶ்ருதிபா³த⁴: , ததா² பூர்வாபராநேகலிங்க³பர்யாலோசநாலப்³தோ⁴பக்ரமபூ⁴யோ(அ)நுக்³ரஹந்யாயத்³வயேநாபி தத்³பா³த⁴: । ப்ரதா⁴நபரஸ்யாப்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய லக்ஷணாஸஹிஷ்ணுத்வேநாந்யதா²(அ)ப்யுபபந்நஸ்ய முக்²யார்த²விஷயத்வே ஸர்வகாரணாநந்தவஸ்துவிஷயப்ரஶ்நோத்தரஸாத⁴கத்வாநுபபத்த்யா ஸ்வத ஏவ தத்³யோக்³யவஸ்த்வந்தரலக்ஷணோந்முக²த்வேநாந்யதை²வோபபந்நஸ்ய அப்⁴யஸ்தஸ்யாபி அநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்கே³ப்⁴யோ து³ர்ப³லத்வாத் । ஆகாஶஸ்ய தத்³கு³ணாநாஞ்ச ரூபரூபிவத் வஸ்துதோ கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வே ஸத்யபி உத்³கீ³த²ப்ரக்ரமாநுஸாரேண தது³பாஸ்யநிர்ணயார்தே² அஸ்மிந் ப்ரகரணே கு³ணகு³ணிநாமுபாஸ்யாநாம் ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந்’(சா². 8.1.6) இதி லிங்கே³ந சாக்ஷுஷஜ்ஞாநஜநகாலோகதத்³க³தோத்³பூ⁴தரூபவத் ஸமப்ரதா⁴நத்வாச்ச । தஸ்மாத³நந்யதா²ஸித்³தா⁴நந்தத்வலிங்க³ப³லாத் பூ⁴யோ(அ)நுக்³ரஹந்யாயாத் உபக்ராந்தப்ரஶ்நாநுரோதா⁴ச்ச ஆகாஶ: பரமேஶ்வர ஏவேதி । 

ஸூத்ரே தச்ச²ப்³த³: பூர்வாதி⁴கரணஸூத்ர இவாநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வஜ்ஞாபநார்த²: । லிங்கா³தி³த்யேகவசநம் து ‘அநந்தத்வமேகமேவ ப்ரதா⁴நம் ஸ்வதோ நிர்ணாயகம் , அந்யாநி தச்சே²ஷபூ⁴தாநி தத³வலம்ப³நலப்⁴யப³லாநி தது³பப்³ருஹ்மணமாத்ரரூபாணி’ இதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் । நநு ஶ்ருத்யந்யதா²கரணபா⁴ரம் கத²மேகமேவ அநந்தத்வலிங்க³ம் வஹதி ? அநந்யதா²ஸித்³தி⁴மஹிம்நா வக்ஷ்யதீதி ப்³ரூம: । ஆகாஶபத³ம் ஹி ஶ்ருதித்வே(அ)பி ப்ரத²மபடி²தத்வே(அ)பி அப்⁴யஸ்தத்வே(அ)பி லக்ஷணயா ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸஹதே । அநந்தபத³ம் தூபக்ரமோபஸம்ஹாரோபபத்திரூபாநேகலிங்க³ப்ரதிஷ்டா²பிதமுக்²யாநந்த்யதாத்பர்யம் ஸத் ந பூ⁴தாகாஶக³தாபேக்ஷிகாநந்த்யபரதாம் ஸஹதே । பூர்வதந்த்ரே ஹி ‘ஐந்த்³ர்யா கா³ர்ஹபத்யமுபதிஷ்ட²தே’ இத்யாதி³ஸ்த²லேஷு மந்த்ரலிங்க³ப்³ராஹ்மணஶ்ருத்யோ: மந்த்ரப்³ராஹ்மணாந்யதரலக்ஷணயா ஸம்ப⁴வத³ந்யதா²ஸித்³தி⁴கயோர்விரோத⁴ ஏவ ஶ்ருத்யா லிங்க³பா³தோ⁴(அ)ங்கீ³க்ருத: । தத்ராப்யநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்க³விரோதே⁴ அந்யதா²ஸித்³தா⁴யா ஶ்ருதேரேவ பா³த⁴: । யதா² ‘ஹஸ்தேநாவத்³யதி’ ‘ஸ்ருவேணாவத்³யதி’ ‘ஸ்வதி⁴திநா(அ)வத்³யதி’ இதி ஹஸ்தஸ்ருவஸ்வதி⁴தீநாமவதா³நஸாமாந்யஸாத⁴நத்வஶ்ரவணே(அ)பி ஹஸ்தாதி³ஸாமர்த்²யரூபாநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்க³விரோதே⁴ந ஸங்கோசஸஹிஷ்ணூநாமவத்³யதிஶ்ருதீநாமேவ புரோடா³ஶாதி³கடி²நத்³ரவ்யாஜ்யாதி³த்³ரவத்³ரவ்யமாம்ஸாவதா³நவிஷயதயா ஸம்கோசரூபோ பா³த⁴: । யதா² வா ‘க்ருஷ்ணலம் ஶ்ரபயேத்’ இதி ஶ்ரவணே(அ)பி க்ருஷ்ணலேஷு விக்லேத³நப²லகவ்யாபாராஸம்ப⁴வாத்தத்ராதி⁴ஶ்ரயணாதி³வ்யாபாரஸ்ய உஷ்ணீகரணமாத்ர ஏவ ஸாமர்த்²யாத் வஸ்துஸாமர்த்²யரூபாநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்க³ப³லேந ஶ்ரபணஶ்ருதேரேவோஷ்ணீகரணலக்ஷணாஸஹிஷ்ணோர்முக்²யார்த²த்யாக³ரூபோ பா³த⁴: । இஹ து அநந்தத்வலிங்க³ஸ்யாவதா⁴ரணாத்³யுபப்³ரஹ்மணமப்யஸ்தீதி விஶேஷ: । தஸ்மாதி³ஹோபாஸ்ய ஆகாஶ: பரமேஶ்வர இதி ஸித்³த⁴ம் । 1. 1. 22 ।

அதிதே³ஶாதி⁴கரணஸ்யாஸ்ய பூர்வாதி⁴கரணரீத்யைவ பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தௌ । ‘ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’ இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ருதே ‘கதமா ஸா தே³வதேதி ப்ராண இதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தி । ப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே । ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’(சா².உ. 1.11.4,5) இதி சா²ந்தோ³க்³யவாக்யே ப்ரஸ்தாவதே³வதாரூப: ப்ராண: பஞ்சவ்ருத்திர்வாயு: , ந ப்³ரஹ்ம ; உபக்ரமக³தப்ரதா⁴நப்ராணஶ்ருத்யநுஸாரேண சரமஶ்ருததத்³கு³ணஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநாவதா⁴ரணதே³வதாஶப்³தோ³தி³தசேதநத்வலிங்கா³நாம் வர்ணநீயத்வாதி³தி ப்ராப்தே ‘கதமா ஸா தே³வதா’ இதி ‘ஸைஷா தே³வதா’ இத்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரக³தப்ரதிபிபாத³யிஷிதசேதநத்வலிங்கே³ந அஸங்குசிதஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநாவதா⁴ரணோபப்³ருஹ்மிதேந ப்ராணஶ்ருதிபா³தா⁴த் ப்³ரஹ்மைவேதி ஸித்³தா⁴ந்த இதி । அதிதே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநம் து யதா² அந்நமயாத்³யப்³ரஹ்மப்ராயபாடா²தா³நந்த³மயோ ந ப்³ரஹ்ம ஏவமுத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரதே³வதாரூபாந்நாதி³த்யப்ராயபாடா²த் ப்ராணோ(அ)பி ந ப்³ரஹ்ம । 

ந ச வாச்யம் - ‘இத³ம் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாத்³யப்ரதா⁴நாப்³ரஹ்மப்ராயபாடே²(அ)பி ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர யதா² புச்ச²ம் ஸ்வப்ரதா⁴நம் ப்³ரஹ்ம , ததா² ப்ராணோ(அ)பி ஸ்யாத் - இதி ; தத்ர புச்ச²ஶப்³த³த: ப்ரத²மஶ்ருதயா ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யா தத்ப்ராயபாட²பா³தா⁴த் , இஹ ப்ரத²மஶ்ருதாயா: ப்ராணஶ்ருதே: ப்ராயபாடா²நுக்³ராஹகத்வேந தத்³வைஷம்யாத் । 

நாபி ஶங்கநீயம் ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’(சா².6.2.3 ) இத்யாதி³ப்ராயபாட²பா³த⁴வதி³ஹாபி ஸ்யாதி³தி । தத்ரேக்ஷணஶ்ருத்யமுக்²யார்த²த்வாபாத³கப்ராயபாட²பா³த⁴நே(அ)ப்யத்ர ப்ராணஶ்ருதிமுக்²யார்தா²நுக்³ராஹகப்ராயபாட²பா³த⁴நாயோகா³த் । ந ச ‘கா ஸாம்நோ க³தி:’(சா².1.8.4) இத்யாதி³ஶ்ருத்யுபாத்தஸ்வரப்ராணாத்³யப்³ரஹ்மப்ராயபாட²பா³த⁴வதி³ஹாபி ஸ்யாதி³தி சோத³நீயம் । பூ⁴மவித்³யாயாம் ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’(சா². 7.16.1) இதி துஶப்³தே³நாப்³ரஹ்மநாமாதி³ப்ராயபாட²வத் தத்ராந்தவத்த்வதோ³ஷோத்³பா⁴வநேநாப்³ரஹ்மஸ்வராதி³ப்ராயபாட²ஸ்ய வ்யவச்சே²த³ஸித்³தா⁴வபி அத்ர தத்³வ்யவச்சே²தா³ஸித்³தே⁴ரித்யதி⁴கஶங்காயா: ‘ஶ்ருத்யநுக்³ருஹீதமபி ஸந்நிதா⁴நம் தாத்பர்யவல்லிங்க³பா³த்⁴யம்’ இதி வ்யுத்பாத³நேந நிவர்தநமாஶங்காந்தரநிவர்தநம் ச ப்ரயோஜநம் । ததா²ஹி தத்ரோபாக்²யாயதே – 

உஷஸ்திநாமா கஶ்சித்³ருஷி: த⁴நலிப்ஸயா ராஜ்ஞோ யஜ்ஞம் க³த்வா ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞாநவைப⁴வம் ப்ரகடயந் ப்ரஸ்தோதாரமுவாச - ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவப⁴க்திமநுக³தா தாம் சேத³வித்³வாந்மம விது³ஷஸ்ஸந்நிதௌ⁴ ப்ரஸ்தோஷ்யஸி மூர்த்³தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । ஏவமேவோத்³கா³தாரம் ப்ரதிஹர்தாரம் சோவாச - உத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரப⁴க்த்யநுக³ததே³வதாவேத³நம் விநோத்³கா³நே ப்ரதிஹரணே ச தயோர்மூர்த்³தா⁴ விபதிஷ்யதீதி । தே பீ⁴தா: கர்மப்⁴யோ விரேமு: । ததோ யஜமாநேநாநுநீதோ ‘யாவதே³ப்⁴யோ த⁴நம் த³த்³யாஸ்தாவந்மம த³த்³யா:’ இதி யஜமாநம் ப்ருஷ்ட்வா ததோ லப்³த⁴தாவத்³த⁴நதா³நப்ரதிஶ்ரவண: தத³நந்தரம் ப்ரஸ்தோத்ரா ப்ரஸ்தாவதே³வதாம் ப்ருஷ்ட: ‘ப்ராண:’ இத்யுபதி³ஶ்ய தத்ர ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநமுக்த்வா ‘ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’(சா².1.11.4,5) இத்யுபஸஞ்ஜஹார । ததோ²த்³கா³த்ரா உத்³கீ³த²தே³வதாம் ப்ருஷ்ட: ‘ஆதி³த்ய:’ இத்யுபதி³ஶ்ய ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஆதி³த்யமுச்சைஸ்ஸந்தம் கா³யந்தி’(சா².1.11.7) இத்யுக்த்வா ‘ஸைஷா தே³வதோத்³கீ³த²மந்வாயத்தா’ இத்யுபஸஞ்ஜஹார । ஏவம் ப்ரதிஹர்த்ரா ப்ரதிஹாரதே³வதாம் ப்ருஷ்ட: ‘அந்நம்’ இத்யுபதி³ஶ்ய ‘ஸர்வாணி ஹவா இமாநி பூ⁴தாந்யந்நமேவ ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி’(சா².1.11.9) இத்யுக்த்வா ‘ஸைஷா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தா’ இத்யுபஸஞ்ஜஹார । 

தத்ர யதா² தே³வதாவிஷயோபக்ரமோபஸம்ஹாரயோஸ்ஸதோரப்யசேதநஸ்யாந்நஸ்ய ப்ரதிஹாரோபாஸ்யத்வம் ததா² ப்ராணஸ்யாபி ப்ரஸ்தாவோபாஸ்யத்வமஸ்து । யதி³ தத்ர ‘அபி⁴மாநிவ்யபதே³ஶஸ்து விஶேஷாநுக³திப்⁴யாம்’(ப்³ர.ஸூ.2.1.5) இதி ‘ந விலக்ஷணத்வா’தி⁴கரணஸூத்ரே வக்ஷ்யமாணந்யாயேந அந்நஶப்³த³ஸ்தத³பி⁴மாநிதே³வதாபர:, தர்ஹி ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ப்ராணாபி⁴மாநிதே³வதாபரோ(அ)ஸ்து । ந ச வாச்யம் – ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநவாக்யஶேஷ: ப்ராணவாயாவேவ கத²ஞ்சித்³யோஜயிதும் ஶக்யதே ‘யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணஞ்சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந: ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே ப்ராணாதே³வாதி⁴புநர்ஜாயந்தே’(ஶத, ப்³ரா. 10.3.3) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் , ஸ்வாபகாலே ப்ராணவ்ருத்தௌ ஸ்தி²தாயாமிந்த்³ரியவ்ருத்தீநாம் லோபஸ்ய ப்ரபோ³த⁴காலே ப்ராது³ர்பா⁴வஸ்ய ஸர்வதா³ தே³ஹிநாம் ஸ்தி²திப்ரவ்ருத்த்யோ: ப்ராணவாய்வதீ⁴நத்வஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாச்ச । தத³பி⁴மாநிதே³வதாயாம் து வாக்யஶேஷோ ந ததா² யோஜயிதும் ஶக்யதே । அத ஏவ ‘ப்ராணவாயுபூர்வபக்ஷ ஏவாத்ர கர்துமுசிதோ ந தத்³தே³வதாபூர்வபக்ஷ:’ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யே ப்ரத்யக்ஷாநுக்³ருஹீதஶ்ருத்யந்தராநுரோதே⁴ந ப்ராணவாயௌ வாக்யஶேஷஸ்யோபபத்திர்த³ர்ஶிதா । தத்ர சாநந்யதா²ஸித்³த⁴ம் தே³வதாலிம்க³ம் பா³த⁴கம் ஸ்யாதே³வ - இதி । ஏவம் ஸதி ‘அந்நமேவ ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி’ இதி வாக்யஶேஷேண அந்நஶப்³த³ஸ்யாசேதநபரதாயா வக்தவ்யத்வேந தத்ராசேதநே தே³வதாஶப்³த³வதி³ஹாபி தே³வதாஶப்³தோ³பபத்த்யா தே³வதாத்வலிம்க³ஸ்யாபா³த⁴கத்வதாத³வஸ்த்²யாத் । யதி³ சாபி⁴மாந்யபி⁴மாநவிஷயயோரபே⁴தா³த்⁴யாஸமாஶ்ரித்ய அந்நவாக்யஶேஷ: தத³பி⁴மாநிதே³வதாயாம் யோஜ்யதே, தர்ஹி ப்ராணவாக்யஶேஷோ(அ)பி ததை²வ யோஜ்யதாம் । தஸ்மாத் தே³வதாத்வம் ந ப்ராணஸ்ய பரமேஶ்வரத்வஸாத⁴கம் । 

நநு ததா²ப்யஸம்குசிதஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநாதா⁴ரத்வம் தத்ஸாத⁴கம் ஸ்யாத் । ஸர்வபூ⁴தஶப்³தோ³ ஹி ப்ராணிநிகாயபர: பஞ்சமஹாபூ⁴தபரோ வா ஸ்யாத் । உப⁴யத்ர பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய ரூடி⁴ஸத்த்வாத் । ந ச ஸர்வேஷாம் ப்ராணிநாம் மஹாபூ⁴தாநாம் வா ப்ராணவாயௌ ஸம்வேஶநோத்³க³மநே ஸ்த: । யதி³ ச பா³லாக்யதி⁴கரண (ப்³ர.ஸூ.1.4.5) ந்யாயேந ரூட்⁴யோரந்யதரபரிக்³ரஹே நிர்ணாயகாபா⁴வாத் துல்யப³லயோ: பரஸ்பரப்ரதிஹதௌ லப்³தோ⁴ந்மேஷேண ‘ப⁴வந்தி’-’ஜாயந்தே’ இதி யோகே³ந ஸர்வபூ⁴தஶப்³த³ஸ்ஸர்வகார்யபர ஆஶ்ரீயதே, ததா³ ஸுதராம் ப்ராணவாயௌ தே ந ஸ்த ஏவேதி சேத் । மைவம் । ஆதி³த்யாந்நவாக்யஶேஷவத் ப்ராணவாக்யஶேஷஸ்யாபி முக்²யார்த² ஏவோபபத்தே: । ந ஹி ஸர்வே ப்ராணிநஸ்ஸர்வாணி மஹாபூ⁴தாநி ஸர்வாணி கார்யாணி வா ஆதி³த்யமுச்சைஸ்ஸந்தம் கா³யந்தி அந்நமேவ ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி வா । கிந்து சேதநவிஶேஷா ஏவ । அந்நஶப்³தோ³ ஹ்யோத³நவாசீ ‘பி⁴ஸ்ஸா ஸ்த்ரீ ப⁴க்தமந்தோ⁴(அ)ந்நம்’ இதி நைக⁴ண்டுகப்ரஸித்³தே⁴: । ‘அந்நேந வ்யஞ்ஜநம் (பா.ஸூ.2.1.34) இதி பாணிநிஸூத்ரத³ர்ஶநாச்ச । தஸ்மாத்³யதா² தயோரேகத்ர ஸர்வபூ⁴தஶப்³த³: ஆதி³த்யகா³நயோக்³யசேதநவிஶேஷபர: அந்யத்ராந்நோபஜீவநயோக்³யசேதநவிஶேஷபர:, ததா² அத்ர ப்ராணவாயுஸம்வேஶநாதி³யோக்³யகார்யவிஶேஷபர: - ப்ராணாதீ⁴நஸ்தி²திப்ரவ்ருத்திகஸர்வப்ராணிபரோ வா ஸ்யாத் । அத்ரைவ ப்ரகரணே ஸர்வபூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய யோக்³யதா(அ)நுஸாரேண ஸங்கோசத³ர்ஶநாத் । ஏதேநாவதா⁴ரணாநுபபத்திரபி நிரஸ்தா ; ‘அந்நமேவ’ இதிவத³யோக³வ்யவச்சே²த³கத்வோபபத்தே: । தஸ்மாதி³ஹ பூர்வந்யாயாப்ரவ்ருத்தே: ந ப்ராணஸ்ய பரமேஶ்வரத்வஸித்³தி⁴ரித்யதி⁴கா ஶங்கோந்மிஷதி । 

அத்ரேத³ம் ஸமாதா⁴நம் - ப்ரதிபிபாத³யிஷிதசேதநத்வலிங்க³விரோதா⁴த் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணவாயுரூபமுக்²யார்தா²திலங்க⁴நேந லக்ஷணீயசேதநாகாங்க்ஷாயாம் ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’(சா².6.8.2) ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’(ப்³ரு.4.4.18) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு பரமேஶ்வர இவ ப்ராணஸம்வாதா³தி³ஷு ப்ராணாபி⁴மாநிதே³வதாயாமபி தஸ்ய ப்ரயோக³த³ர்ஶநேந நிரூட⁴லக்ஷணயா தஸ்யாமபி யத்³யபி வ்ருத்திஸ்ஸம்ப⁴வதி, ததா²ப்யத்ர பரமேஶ்வர ஏவ தஸ்ய வ்ருத்திர்யுக்தா ; வாக்யஶேஷஸ்ய ஸ்வரஸதோ(அ)ஸங்குசிதஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநநிரபேக்ஷாதா⁴ரபரஸ்ய ஸ்வதஸ்தத்ர ஸம்ப⁴வாத் । ப்ராணாபி⁴மாநிதே³வதாயாம் ஸங்குசிதார்த²ஸ்ய தஸ்ய ப்ராணவாயுக³ததத³ர்தா²ரோபேண ஸமர்த²நீயத்வாத் । ந ஹ்யந்நவாக்யஶேஷஸ்தத³பி⁴மாநிதே³வதாம் விநா சேதநாந்தரே கத²மப்யந்வயமலப⁴மாந: தஸ்யாமந்நக³ததத³ர்தா²ரோபேண ஸமர்தி²த இதி அத்ர க³த்யந்தரஸம்ப⁴வே(அ)பி அந்யதீ³யாரோபஸ்ஸமாஶ்ரயணீய:, ந வா க³த்யந்தரரஹிதயோரந்நாதி³த்யவாக்யஶேஷயோஸ்ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஸங்கோச: கல்ப்யத இதி அஸங்கோசஸம்ப⁴வே(அ)ப்யத்ர ஸங்கோச: கல்பநீய: । நாப்யந்நவாக்யஶேஷே(அ)வதா⁴ரணஸ்ய ஸ்வாரஸிகமந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கத்வம் த்யக்த்வா பி⁴ந்நக்ரமத்வேநாயோக³வ்யவச்சே²த³கத்வமாஶ்ரிதமிதி அத்ராபி ததா² ஆஶ்ரயணீயம் । ப்ராயபாட²ஸ்ய ஸ்தா²நப்ரமாணரூபஸ்ய லிங்க³பா³த்⁴யஸ்யாநியாமகத்வாத் । தஸ்மாத் ஸர்வஜக³த்ப்ரக்ருதித்வாவதா⁴ரணோபப்³ரும்ஹிதப்ரதிபிபாத³யிஷிதசேதநத்வலிங்கே³ந ப்ராணஶ்ருதிபா³தா⁴த் ப்ராண: பரமேஶ்வர இதி ஸித்³த⁴ம் । 1. 1. 23 ।

இத³மாமநந்தி ச²ந்தோ³கா³: – ‘அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷ்வித³ம் வாவ தஜ்ஜ்யோதிர்யதி³த³மஸ்மிந்நந்த:புருஷே ஜ்யோதி:’(சா².3.13.7) இதி । அத்ர கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷி ஸம்பாத்³யோபாஸ்யம் ஜ்யோதி: கிம் ப்ரஸித்³த⁴மக்³ந்யாதி³கம் ஜ்யோதி: உத பரமேஶ்வர இதி ஸம்ஶயே, ப்ரஸித்³த⁴மேவ தத் ஜ்யோதி: ந ப்³ரஹ்ம ; ப்ராணாகாஶவாக்யயோரிவ வாக்யஶேஷே ஶ்ருதிப⁴ஞ்ஜகதல்லிங்கா³பா⁴வாத் । ப்ரத்யுத ரூபவத்³விஷயதீ³ப்தித்³யுமர்யாத³த்வாதா⁴ரப³ஹுத்வகௌக்ஷேயஜ்யோதிரத்⁴யாஸசக்ஷுஷ்யத்வவிஶ்ருதத்வரூபால்பப²லோபாஸநோபாஸ்யத்வலிங்கை³: வாக்யஶேஷக³தை: ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷி ஸ்வாரஸிகை: ஶ்ருதேரேவோத்தம்ப⁴நாத் । 

ந ச ‘பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’(சா².3.12.6) இதி ப்ரக்ருதே த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மணி த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴த்வலிங்கோ³பஸ்தா²பிதே யச்ச²ப்³த³பர்யவஸாநாத் தத்ஸமாநாதி⁴க்ருதோ ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தோ³(அ)பி தத்³விஷய: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । வாக்யாந்தரக³தலிங்க³ப்ராபிதாதே³கவாக்யக³தலிங்கா³நுக்³ருஹீதஶ்ருதிப்ராபிதஸ்ய ப³லீயஸ்த்வேந தீ³ப்த்யாதி³லிங்கா³நுக்³ருஹீதஜ்யோதிஶ்ஶ்ருதிப்ராபிதே ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷ்யேவ யச்ச²ப்³த³ஸ்யாபி பர்யவஸாநாத் । பூர்வம் ‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம்’(சா².3.12.1) இதி கா³யத்ர்யாக்²யம் ச²ந்த³: ப்ரக்ருத்ய ‘ததே³தத்³ருசா(அ)ப்⁴யநூக்தம் । தாவாநஸ்ய மஹிமா । ததோ ஜ்யாயாம்ஶ்ச பூருஷ: । பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’(சா².3.12.5,6) இதி மந்த்ரஸ்ய தத்³விஷயதயா அவதாரிதத்வேந ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வாஸித்³தே⁴ஶ்ச । ந ச – தத்ர கா³யத்ரீஶப்³தோ³ கா³யத்ர்யவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மலக்ஷக: ; ச²ந்தோ³மாத்ரஸ்ய ஸார்வாத்ம்யாநுபபத்தேரிதி வாச்யம் । கா³யத்ர்யவச்சி²ந்நதயா பரிச்சி²ந்நரூபே ப்³ரஹ்மண்யபி தத³நுபபத்தேஸ்துல்யத்வாத் । தத்ர ஸ்தாவகதயா தத்ஸமர்த²நே முக்²யார்தா²நுக்³ரஹாய கா³யத்ர்யாமேவ தத்ஸமர்த²நஸ்யோசிதத்வாத் । பூர்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வே(அ)பி தத்ர தி³வோ(அ)தி⁴கரணத்வேந நிர்தே³ஶ:, இஹாவதி⁴த்வேநேதி நிர்தே³ஶபே⁴தே³ந தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரஹாச்சேதி பூர்வபக்ஷ: । 

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – ப்³ரஹ்மைவ இத³ம் ஜ்யோதி: ; ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஏகம் பாத³ம் க்ருத்வா பாத³த்ரயரூபேணோக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: யச்ச²ப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாத் தத்ஸமாநாதி⁴க்ருதஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்யாபி தத்ர வ்ருத்த்யவஶ்யம்பா⁴வாத் । ந ச – யச்ச²ப்³த³ ஏவ ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யாபா³தா⁴ய ப்ரக்ருதபரத்வம் பரித்யஜ்ய ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தோ³பஸ்தா²பிதப்ரஸித்³த⁴ப்ராக்ருதஜ்யோதி:பராமர்ஶீ ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ஸர்வநாம்நாம் ஸமாநாதி⁴க்ருதஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யமதிலம்க்⁴ஸ்யாபி ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்ய வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴தயா யச்ச²ப்³தா³நுஸாரேணைவ ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்ய நேயத்வாத் । 

‘~அத ஏவ ப்ரயுக்திலக்ஷணே (ஜை. ஸூ.4.1.9) ‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா வாஜிப்⁴யோ வாஜிநம்’ இதி ஶ்ருதாவாமிக்ஷாபத³வாச்யம் பயஸோ(அ)ர்தா²ந்தரம் த³தி⁴பயஸ்ஸம்ஸர்க³ஜந்யத்³ரவ்யமப்⁴யுபேயம் ; பய: ஆமிக்ஷேதி வ்யபதே³ஶபே⁴தா³தி³தி தஸ்யைவ த்³ரவ்யாந்தரஸ்ய கடி²நாம்லமது⁴ரரஸஸ்ய வைஶ்வதே³வயாக³த்³ரவ்யத்வே ஆமிக்ஷாபத³ஸமாநாதி⁴க்ருததத்பத³ஸ்யாபி தத்³த்³ரவ்யபரத்வே ச ப்ராப்தே ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபரத்வஸ்வாபா⁴வ்யாத் தத்பத³மாநயநக்ரியாம் ப்ரதி ப்ரதா⁴நகர்மதயா த³த்⁴யாநயநாதி⁴கரணத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் பய: பராம்ருஶதீதி பய ஏவ யாக³த்³ரவ்யம் । தத்பதே³ ஸ்த்ரீலிங்க³மாமிக்ஷாபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யக்ருதம் । ஆமிக்ஷாபத³ம் து ந ஸம்ஸ்ருஷ்டத்³ரவ்யாந்தராபி⁴தா⁴யகம் , கிந்து தத்பதே³ந கேவலே பயஸி யாக³த்³ரவ்யே விஹிதே தத்ர த³த்⁴யாநயநஸம்ஸ்காரவிதி⁴ப்ராப்தத³தி⁴ஸம்ஸர்கா³நுவாத³கம் । ஆமிக்ஷாபத³மப்யஸ்மாதே³வ வைதி³கவ்யவஹாராத³ம்லத்³ரவ்யக⁴நீபூ⁴தபயோமாத்ரவாசகம் , ந து தஜ்ஜந்யத்³ரவ்யாந்தரவாசகம் । அம்லரஸோ(அ)பி ந யாக³த்³ரவ்யக³த:, கிந்து தத்ஸம்ஸ்காரகத்³ரவ்யக³த இதி பயோரூபாமிக்ஷாப்ரயுக்தமேவ த³த்⁴யாநயநம் ந வாஜிநப்ரயுக்தமபீதி நிர்ணீதம் । 

‘த³தி⁴ மது⁴ க்⁴ருதம் தா⁴நா: கரம்பா⁴ உத³கம் தண்டு³லாஸ்தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டம் ப்ராஜாபத்யம்’ இதி சித்ராயாக³விதௌ⁴ த³த்⁴யாதி³ஸப்தத்³ரவ்யமேலநரூபஸம்ஸ்ருஷ்டைகத்³ரவ்யாத் ஏகோ யாக³:, தத்பத³ம் ச ஸம்ஸ்ருஷ்டத்³ரவ்யபரமிதி ப்ராப்தே – தத்பத³ம் ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத் அஸம்ஸ்ருஷ்டத³த்⁴யாதி³ஸப்தத்³ரவ்யபரம் ந து ஸம்ஸ்ருஷ்டைகத்³ரவ்யபரமிதி த³த்⁴யாதி³ஸப்தத்³ரவ்யகாஸ்ஸப்த யாகா³: । ஸப்தஸ்வபி த்³ரவ்யேஷு ததி³தி நபும்ஸகைகவசநநிர்தே³ஶ: ‘நபும்ஸகமநபும்ஸகேநைகவச்சாஸ்யாந்யதரஸ்யாம்’(பா.ஸூ.1.2.69) இதி வ்யாகரணஸ்ம்ருத்யநுஸாரேணோபபத்³யதே । ஸம்ஸ்ருஷ்டபத³ம் து யாக³பே⁴தே³(அ)ப்யேகதே³வத்யதயா ஸாந்நாய்யவத்³த³த்⁴யாதீ³நாம் ஸஹப்ரக்ஷேபே ஸம்ஸர்க³ஸ்ய ஸத்த்வாத் தத³நுவாத³கம் யோஜ்யமிதி நிர்ணீதம் டுப்டீகாயாமஷ்டமத்³வாத³ஶாத்⁴யாயயோ: । 

அபி சாத்ர யச்ச²ப்³த³யோகா³த் த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴ஜ்யோதிஷோ(அ)யமநுவாத³: । ஸ சாநுவாத்³யஸ்ய ப்ராப்திமபேக்ஷதே । ப்ராப்தம் ச த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ப்³ரஹ்ம ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி । யத்³யபி ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிரபி ‘யோ பா⁴நுநா ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாமாததாந ரோத³ஸீ அந்தரிக்ஷம்’(ஐ.ஸம்.8.4) இதி மந்த்ரவர்ணத: ப்ராப்திமத் ப⁴வதி, ததா²(அ)ப்யத்ரைவ புரஸ்தாத் ததா²வர்ணிதே பரஸ்தாத³பி ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமநுவர்தமாநே உப⁴யத்ர ஸந்த³ஷ்டதயா மத்⁴யஸ்தோ²பாஸநாயாம் , அபி⁴க்ரமணே ப்ரயாஜவத³ந்வயஸாகாங்க்ஷே ப்³ரஹ்மணி ஸ்வத ஏவ பு³த்³தௌ⁴ விபரிவர்தமாநே தத³திலம்க்⁴ய கல்பநீயோபஸ்தி²திகஸ்ய ப்ரக்ருதோபாஸநாந்வயாகாங்க்ஷாரஹிதஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷோ(அ)நுவாத்³யத்வகல்பநம் ந யுக்தம் । ஏவமநுவாத³ஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²நியந்த்ருத்வே ஸ்தி²தே ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்யாபி வஸந்தவாக்யக³தஸ்யேவ ப்ரக்ருதபரத்வமேவ ஸித்³த்⁴யதி । த்³ருஷ்டோ ஹி ப்³ரஹ்மண்யபி பூ⁴யஸா ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஶ்ஶ்ருதிஷு ‘தம் தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’(ப்³ரு.4.4.16) ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’(சா².8.12.3) இத்யாதி³ஷு । ந ச ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷ ஏவ வாசக:, கிந்து யதே³வ கிஞ்சித³வபா⁴ஸகம் சேதநவ்யவஹாரோபயோக³விஶேஷஶாலி தஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி வாசக: । ப்³ருஹதா³ரண்யகே ‘யாஜ்ஞவல்க்ய கிம்ஜ்யோதிரயம் புருஷ:’(ப்³ரு.4.3.2) இதி ப்ரஶ்நே ஆதி³த்யசந்த்³ராக்³நிவாகா³த்மநாம் பூர்வபூர்வாபா⁴வே உத்தரோத்தரஸ்ய புருஷம் ப்ரதி ஜ்யோதிஷ்ட்வமுக்தவதா யாஜ்ஞவல்க்யேந தேஷு ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்த்யுபபாத³நாய ‘ஆதி³த்யேநைவாயம் ஜ்யோதிஷா(அ)(அ)ஸ்தே பல்யயதே கர்ம குருதே விபல்யதி’(ப்³ரு.4.3.2) இத்யேவமாதி³பி⁴ராதி³த்யாதீ³நாம் புருஷவ்யவஹாரோபயோக³ஸ்ய ப்ரதிபாதி³தத்வாத் , அந்யத்ராபி ‘மநோ ஜ்யோதிர்ஜுஷதாம்’(தை.ப்³ரா.1.6.3.3) இத்யாதி³த³ர்ஶநாச்ச । அத: ‘‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’(க.2.5.15) இதி ஶ்ருதேஸ்ஸமஸ்தஜக³த³வபா⁴ஸகம் ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்ய வாச்யமேவேதி ந ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தா³நுபபத்தி: । ‘தீ³ப்யத’ இதி தீ³ப்திமச்ச²ரீராத்³யநுக³த்யபி⁴ப்ராயம் । த்³யுமர்யாத³த்வமுபாஸநார்த²ம் । ஸர்வத்ராததே ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷ்யபி ஹி உபாஸநார்த²மேவ தத்³வாச்யம் । ஆதா⁴ரப³ஹுத்வமப்யௌபாதி⁴கரூபேண ந விருத்³த⁴ம் । ததே³தத்³தீ³ப்த்யாதி³த்ரிகம் அந்தராதி³த்யவாக்யஶ்ருதஹிரண்மயத்வைஶ்வர்யமர்யாதா³க்ஷ்யாதி³த்யாதா⁴ரத்வஸமர்த²நேநைவ ஸமர்தி²தம் । கௌக்ஷேயஜ்யோதிரத்⁴யாஸலிங்க³மபி ந ஶங்கார்ஹம் । ந ஹி ஸாரூப்யநிப³ந்த⁴ந ஏவ ஸர்வத்ராத்⁴யாஸ: யேந கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ்யத்⁴யஸ்யமாநம் தத்ஸாரூப்யாத் ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிரிதி ஸித்³த்⁴யேத் । அஸாரூப்யே(அ)பி நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மாத்⁴யாஸத³ர்ஶநாத் । ‘ததே³தத்³த்³ருஷ்டஞ்ச ஶ்ருதஞ்சேத்யுபாஸீத சக்ஷுஷ்யஶ்ஶ்ருதோ ப⁴வதி’(சா².3.13.8) இத்யல்பப²லஶ்ரவணமபி ந ஶங்கார்ஹம் ; மஹதே ப²லாயைவ ப்³ரஹ்மோபாஸநீயமிதி நியமாபா⁴வாத் ’அந்நாதோ³ வஸுதா³நோ விந்த³தே வஸு ய ஏவம் வேத³’(ப்³ரு. 4.4.24) இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । யத்து த்³ருஷ்டஶ்ருதத்வமுபாஸ்யம் தத்ப²லவத³பி ந ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிர்லிங்க³ம் , கிந்து ப்ரதீகஸ்ய கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷோ த்³ருஷ்டஶ்ருதௌஷ்ண்யகோ⁴ஷாநுமிதத்வரூபம் ; ‘அந்த: புருஷே ஜ்யோதி:’ இத்யேதத³நந்தரம் ‘தஸ்யைஷா த்³ருஷ்டிர்யத்ரைதத³ஸ்மிந் ஶரீரே ஸம்ஸ்பர்ஶேநோஷ்ணிமாநம் விஜாநாதி । தஸ்யைஷா ஶ்ருதி: யத்ரைதத் கர்ணாவபிக்³ருஹ்ய நிநத³மிவ நத³து²ரிவாக்³நேரிவ ஜ்வலத உபஶ்ருணோதி’(சா². 3. 13. 7, 8) இதி ஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத் ஜ்யோதிஶ்ஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மஸாதா⁴ரண்யாத் தீ³ப்த்யாதி³த்ரயஸ்யாந்தராதி³த்யவாக்யக³தஹிரண்மயத்வாதி³வத³ந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் ஆந்தரஜ்யோதிரத்⁴யாஸாதி³த்ரயஸ்யாலிங்க³த்வாச்ச யச்ச²ப்³த³ஶ்ருத்யா த்³யுஸம்ப³ந்த⁴லிங்கே³ந ப்³ரஹ்மண உபாஸநாந்வயாகாங்க்ஷாலக்ஷணேந ப்ரகரணேந ச ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்மைவேதி । 

ஸூத்ரே ‘சரணாபி⁴தா⁴நாத்’ இத்யஸ்ய யச்ச²ப்³த³ஸ்ஸர்வநாமஸ்வாபா⁴வ்யாத் ஸமாநாதி⁴க்ருதஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யமதிலம்த்⁴ய ப்ரக்ருதபராமர்ஶீதி யுக்தௌ ப்ரக்ருதஸ்ய பாத³த்ரயரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யச்ச²ப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: । யச்ச²ப்³த³யோகா³த³நுவாத்³யம் து த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴ ப்ராப்த்யபேக்ஷமிதி யுக்தௌ ப்ராக் மந்த்ரேண ப்³ரஹ்மண: பாத³த்ரயரூபஸ்ய த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)பி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: । யத்³யப்யாத்³யயோஜநாயாம் பூர்வம் ப்ரக்ருதே ப்³ரஹ்மணி யாவந்தோ கா³யத்ர்யாதி³ஶப்³தா³: ப்ரயுக்தா: தேஷாமந்யதமஶ்சரணஶப்³த³ஸ்தா²நே நிவேஶயிதும் ஶக்ய:, ததா²(அ)பி த்³விதீயயோஜநாயாம் ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி மந்த்ரபா⁴க³ ஏவாஶ்ரயணீய இதி தத்ஸாதா⁴ரண்யாய சரணஶப்³தோ³ நிவேஶித: । உக்தயுக்தித்³வயப³லாத் ‘யத³த: பரோ தி³வ:’ இத்யஸ்ய த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மபரத்வமவலம்ப்³ய ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்ய தத்பரத்வோபபாத³நயுக்தௌ சரணே ப்³ரஹ்மணி ‘யத³த: பரோ தி³வ:’ இதி நிர்தி³ஷ்டே ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்யாபி⁴தா⁴வ்ருத்திஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: । ஏவம் த்ருதீயயோஜநாஸாதா⁴ரண்யார்த²மேவ ஸூத்ராந்தரப்ரயுக்தம் வ்யபதே³ஶாதி³பத³ம் விஹாய ‘அபி⁴தா⁴நாத்’ இத்யுக்தம் । 1.1.24 । 

பூர்வத்ர கா³யத்ரீஶப்³தே³ந ச²ந்த³ ஏவ ஹ்யபி⁴மதம் ந ப்³ரஹ்ம ; ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்யேவ கா³யத்ரீஶப்³த³ஸ்ய தத்ராபி⁴தா⁴வ்ருத்தேருபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ததா² ச மந்த்ரேணாபி ச²ந்த³ஸ ஏவ ப்ரதிபாத³நாந்ந ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வமஸ்தி । நச வாச்யமஸ்மிந் மந்த்ரே சதுஷ்பாத் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத் ப்ரதீயதே, கத²மயம் ச²ந்த³:பரஸ்ஸ்யாதி³தி । ‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம்’ இதி கா³யத்ரீமுபக்ரம்ய ‘ஸைஷா சதுஷ்பதா³’ இத்யுக்த்வா ‘ததே³தத்³ருசா(அ)ப்⁴யநூக்தம்’ இதி தஸ்மிந்நர்தே²(அ)வதாரிதஸ்ய மந்த்ரஸ்ய சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கத்வாயோகா³தி³தி சேத் – நாயம் மந்த்ரஶ்ச²ந்தோ³விஷய: ; ச²ந்தோ³மாத்ரஸ்ய ஸர்வபூ⁴தபாத³த்வாத்³யயோகா³த் । ததா² ‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம்’ இத்யாதி³ரபி ந ச²ந்தோ³மாத்ரவிஷய: ; ச²ந்த³ஸஸ்ஸர்வாத்மகத்வாயோகா³த் , கிம்து தத்ர கா³யத்ரீஶப்³தோ³ கா³யத்ரீரூபஸ்வவிகாராநுக³தப்³ரஹ்மாநுஸந்தா⁴நோபதே³ஶாத்தல்லக்ஷக: । விகாரஶ்ச ஸ்வாநுக³தே ப்³ரஹ்மண்யுபலக்ஷணமிதி ந ஸர்வாத்மகத்வாநுபபத்தி: । ததா²ஹ்யந்யத்ராபி விகாராநுக³தப்³ரஹ்மாநுஸந்தா⁴நோபதே³ஶோ த்³ருஶ்யதே ‘ஏதம் ஹ்யேவ ப³ஹ்வ்ருசா மஹத்யுக்தே² மீமாம்ஸந்தே’(ஐ. ஆ. 3.2. 3) இத்யாதௌ³ । 

ஸூத்ரே ததே²த்யஸ்ய தேந விகாராநுக³தத்வேந ப்ரகாரேணேத்யர்த²: । யத்து பா⁴ஷ்யே ‘யதா² கா³யத்ரீ ஷட³க்ஷரை: பாதை³ஶ்சதுஷ்பதா³ ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி மந்த்ரவர்ணோக்தரீத்யா சதுஷ்பாத்’ இதி ஸாத்³ருஶ்யேந ஶ்ருதிக³தம் கா³யத்ரீபத³ம் ப்³ரஹ்மணி கௌ³ணமங்கீ³க்ருத்ய ‘ததா² தத்³வத் கா³யத்ரீச்ச²ந்தோ³வத் சதுஷ்பாத்த்வேந ப்³ரஹ்மணி சேதோர்பணநிக³தா³த்’ இதி வ்யாக்²யாநம் தத் ‘அபர ஆஹ’ இத்யுபக்ரமாத³நபி⁴மதமுந்நீயதே । அநபி⁴மதிபீ³ஜம் து ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந கா³யத்ரீபத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணாஸம்ப⁴வே ஸாத்³ருஶ்யரூபபரம்பராஸம்ப³ந்த⁴மூலகௌ³ணவ்ருத்திரயுக்தா । சதுஷ்பத³த்வம் ச கா³யத்ர்யா ந ப்ரஸித்³த⁴ம் । அஷ்டாக்ஷரை: த்ரிபி⁴: பாதை³: கா³யத்ரீதி ப்ரஸித்³தே⁴: த்ரிபதை³வ கா³யத்ரீ । ஷட்ஸ்வக்ஷரேஷு ஏகைகபாத³த்வகல்பநயா சதுஷ்பதா³ ஸம்பத்³யத இதி ந யுக்தம் ; தேஷாம்ருக் யத்ரார்த²வஶேந பாத³வ்யவஸ்தா²’(ஜை. ஸூ. 2. 1. 35) இத்யர்த²வஶேந நியமிதாம் பாத³வ்யவஸ்தா²மபஹாய கேவலமக்ஷரக³ணநயா பாத³கல்பநா(அ)யோகா³த் । 

ந ச ‘ஷஷ்டிஸ்த்ரிஷ்டுபோ⁴ மாத்⁴யந்தி³நே ஸவநே’ இதி கா³யத்ரீப்³ருஹத்யாதி³நாநாச்ச²ந்த³ஸ்ஸங்கா⁴தே ஷஷ்டித்ரிஷ்டுப்த்வவ்யப தே³ஶநிர்வாஹார்த²ம் தேஷு த்ரைஷ்டுபா⁴நாம் பாதா³நாமக்ஷரக³ணநயா கல்பநா ஸம்ப்ரதிபந்நேதி வாச்யம் । தத்ர விநைவ பாத³கல்பநாம் மாத்⁴யந்தி³நஸவநக³தநாநாச்ச²ந்தோ³(அ)க்ஷராணாம் ஷஷ்டித்ரிஷ்டுப³க்ஷராணாம் ச ஸம்க்²யாஸாம்யமாத்ரேண ததா²வ்யபதே³ஶஸ்ய கௌ³ணத்வாத் । அந்யதா² ப்³ருஹஸ்பதிஸவே ‘கா³யத்ரமேதத³ஹர்ப⁴வதி’ இதி வசநஸ்ய ப்ராக்ருதேஷ்வேவ நாநாச்ச²ந்த³ஸ்ஸ்வக்ஷரக³ணநயா அக்ஷரலோபேந வா கா³யத்ரீத்வஸம்பாத³நார்த²தயா ப்ராக்ருதீநாம்ருசாம் பா³த⁴ஸ்ஸம்ப⁴வதீதி தத்ர வசநப³லாந்நாநாச்ச²ந்தா³ம்ஸ்யபஹாய முக்²யகா³யத்ர்யோ க்³ராஹ்யா இதி நிர்ணயார்தே²ந ‘கா³யத்ரீஷு ப்ராக்ருதாநாமவச்சே²த³:’(ஜை. ஸூ. 8. 3.6) இதி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணேந விரோதா⁴பத்தே: ।

ந ச வாச்யம் – ‘இந்த்³ரஶ்ஶசீபதிர்வலேந பீடி³த: । து³ஶ்ச்யவநோ வ்ருஷா ஸமத்ஸுஸாஸஹி:’ இதி க்வசித் சதுஷ்பதா³(அ)பி கா³யத்ரீ த்³ருஷ்டா – இதி । ததா²(அ)பி ஸர்வகா³யத்ரீப்ரஸித்³த⁴ம் ரூபம் விஹாய க்வாசித்கேந ரூபேண ஸாமாந்யக்³ரஹணாயோகா³த் । ந ஹி ஸர்வத்ர க³வாம் சதுஷ்பாத்த்வே(அ)பி க்வசிதௌ³த்பாதிகீ த்³விபாது³த்பந்நா த்³ருஷ்டேதி ‘வராஹம் கா³வோ(அ)நுதா⁴வந்தி’ இத்யத்ர வாயஸே த்³விபாத்த்வேந கோ³ஸாத்³ருஶ்யம் க்³ராஹ்யமித்யலம் விஸ்தரேண । 1.1.25। 

கா³யத்ரீவாக்ய ஏவ பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யாநி நிர்தி³ஶ்ய தேஷாம் கா³யத்ரீபாத³த்வேந வ்யபதே³ஶாத் ஏவம் கா³யத்ரீஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மபர இதி நிஶ்சீயதே । ‘வ்யபதே³ஶாத்’ இத்யேதாவதி வக்தவ்யே ‘உபபத்தே:’ இதி அதி⁴கோக்தி: தத்ர கிஞ்சித³நுபபத்திஶங்காநிராஸாய । அநுபபத்திஶ்ச ஏவம் – ‘சதுஷ்பதே³த்யயம் ஹி பூ⁴தாதி³பாத³த்வவ்யபதே³ஶ: । அயம் து கா³யத்ர்யாம்ருச்யேவோபபத்³யதே ; ‘டாப்³ருசி’(பா. ஸூ. 4. 1. 9) இதி டாப³ந்ததாயா ருச்யேவாநுஶாஸநாத் । ப்³ரஹ்ம பரத்வே ‘சதுஷ்பாத்’ இதி ஸ்யாத்’ இதி । தத்ரைவம் ஸமாதா⁴நம் – உபபத்³யத ஏவ கா³யத்ர்யநுக³தப்³ரஹ்மபரத்வே டாப³ந்ததா ; தது³பலக்ஷகருக்ஸம்ஸ்பர்ஶாப்ரஹாணாதி³தி । 

சகாரேண புருஷஸூக்தாம்நாதஸ்ய ‘ஏதாவாநஸ்ய’ இதி மந்த்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்யாவிசால்யத்வாத் ‘யத்³வை தத் ப்³ரஹ்ம’ இதி ‘இத³ம் வாவ தத்’(சா². 3. 12. 7) இதி ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபாத³காத்³வாக்யாத் கா³யத்ர்யுபாஸநாங்க³த்³வாரபாலோபாஸநாவிதௌ⁴ ‘தே வா ஏதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா:’(சா². 3.13. 6) இதி த்³வாரபாலேஷு ப்³ரஹ்மபுருஷத்வோக்திலிங்கா³ச்சேதி ஸமுச்சீயதே । ததா² ச ப்ராத²மிகைகப்ரமாணாத் உத்தராநேகப்ரமாணாநாம் ப³லவத்த்வாத் பூ⁴தாதி³பாத³த்வப்ரப்⁴ருத்யநேகப்ரமாணாநுரோதே⁴ந ஏகஸ்யா கா³யத்ரீஶ்ருதே: கா³யத்ர்யநுக³தப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வகல்பநமுபபந்நமிதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । 

ஏவமித்யதி⁴கோக்திரஸந்தே³ஹார்தா² – ஆநந்த³மயாதி⁴கரணே ஹி ‘பூ⁴யஸாம் ஸ்யாத் ஸ்வத⁴ர்மத்வம்’ இதி ந்யாயே விப்ரதிபத்³யமாநாந் ப்ரதி மாந்த்ரவர்ணிகஸூத்ரேண ஹேத்வந்தரம் த³ர்ஶிதம் , இஹாபி தத³வலம்ப்³யோத்தராநேகப்ரமாணப³லவத்த்வே கஶ்சித்³விசிகித்ஸேதேதி । ஏவம்காரேண து – ஏவமேவாயமர்த²: ; பத³மாத்ரஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந ப³ஹுபா³த⁴ஸ்யாந்யாய்யத்வாத் , ஆநந்த³மயாதி⁴கரணே து ‘துஷ்யது து³ர்ஜந:’ இதி ஸம்ப⁴வத்³தே⁴த்வந்தரமப்யுபந்யஸ்தம் – இதி ஸூச்யதே । 1.1.26। 

நைஷ தோ³ஷ: ; உப⁴யஸ்மிந்நபி நிர்தே³ஶே விரோதா⁴பா⁴வாத் । லோகே வ்ருக்ஷாக்³ரநிலீநே ஶ்யேநே ‘வ்ருக்ஷாக்³ரே ஶ்யேந:’ ‘வ்ருக்ஷாக்³ராத் பரதஶ்ஶ்யேந:’ இதி உப⁴யதா²வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநேந தி³வி ஸ்தி²த ஏவ ப்³ரஹ்மணி ‘தி³வி’ ‘தி³வ:பர:’ இத்யுப⁴யதா² வ்யபதே³ஶோபபத்தே: । யத்து கேநசிது³க்தம் வ்ருக்ஷாக்³ரநிலீநே ஶ்யேநே வ்ருக்ஷாக்³ராத் பரத இதி வ்யவஹாரோ(அ)ஸித்³த⁴ இதி , தத் பஞ்சம்யந்தம் ஸப்தம்யந்தமிதி வா ப்⁴ராந்த்யா । ப்ரத²மாந்தம் ஹி தத் ; தஸேஸ்ஸார்வவிப⁴க்திகத்வாத் , ‘தி³வ: பர:’ இதி ஶ்ருத்யாநுகு³ண்யாத் , ‘ஏவம் தி³வ்யேவ ஸத் ப்³ரஹ்ம தி³வ: பரமித்யுபதி³ஶ்யதே’ இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகபரபா⁴ஷ்யாநுகு³ண்யாச்ச । ந ச வ்ருக்ஷாக்³ரோபரிபா⁴க³ஸ்தி²தே ஶ்யேநே வ்ருக்ஷாக்³ராத் பர இதி வ்யவஹாரே(அ)ப்யஸம்ப்ரதிபத்தி: । ததஶ்ச தி³வ உபரிபா⁴க³ஸ்தி²தே ஜ்யோதிஷ்யபி ‘தி³வ: பர’ இதி வ்யபதே³ஶ: தத்³வதே³வோபபத்³யதேதராம் । 

நநு தி³வ உபரிபா⁴கே³ ஸ்தி²தம் ஜ்யோதி: கத²ம் ‘அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு’ இதி அதி⁴கரணாந்தரஸ்தி²தம் நிர்தி³ஶ்யதே । உச்யதே । த்³யுஶப்³தோ³(அ)யம் ஸ்வர்க³லோகபர்யாய: । ஸ்வர்க³லோகஶ்சாத்ர பூ⁴ர்பு⁴வஸ்ஸ்வரிதி லோகத்ரயபக்ஷாநுஸாரேண பூ⁴மிஸூர்யாந்தரரூபாத் பு⁴வர்லோகாது³பரிதநஸத்யலோகாந்தோ விவக்ஷித: । தஸ்யோபரிபா⁴க³ரூபா யே ஸத்யலோகாந்தர்க³தஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³போ⁴க³பூ⁴மிபே⁴தா³: ‘தேஷு ப்³ரஹ்மலோகேஷு பரா: பராவதோ வஸந்தி’(ப்³ரு. 6. 2. 15) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴: தேஷு விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வஸ்மாத³பி லோகாது³பரிஸ்தி²தேஷு ஸ்வேப்⁴ய உத்தமரஹிதேஷு ஸ்வயம் ஸர்வோத்தமேஷு லோகேஷு ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³மூர்த்யபி⁴வ்யக்தம் ப்³ரஹ்ம ‘தி³வ: பரம்’ இதி, ‘அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு ஸ்தி²தம்’ இதி ச யுக்தமேவ ; வ்ருக்ஷாக்³ரஸ்யோபரிபல்லவிதபா⁴க³ஸ்தி²தே ஶ்யேநே ‘வ்ருக்ஷாக்³ராத் பர’ இதி ‘பல்லவேஷு ஸ்தி²த’ இதி ச வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । விஸ்தரேண சைதத³நுபத³ம் ப்ரதிபாத³யிஷ்யாம: । 

யத்து பா⁴ஷ்யே ‘அபர ஆஹ’ இத்யாரப்⁴யோக்தம் ‘யதா² வ்ருக்ஷாக்³ரேணாஸம்ப³த்³த⁴: உபரி ப்⁴ரமந்நேவ ஶ்யேநோ வ்ருக்ஷாக்³ரே இத்யபி வ்யபதி³ஶ்யதே ததா² தி³வ: பரமபி ப்³ரஹ்ம ‘தி³வி’ இத்யபி வ்யபதி³ஶ்யதே’ இதி, தத் பூ⁴ர்பு⁴வஸ்வர்மஹர்ஜநஸ்தபஸ்ஸத்யமிதி ஸப்தலோகபக்ஷாநுஸாரேண ஸூர்யாதி³த்⁴ருவாந்தமேவ த்³யுஶப்³தா³ர்த²மபி⁴ப்ரேத்ய । தத்ரேத³மநபி⁴மதிபீ³ஜம் – யுக்தம் வ்ருக்ஷாக்³ரே ஶ்யேந இதி தத³ஸம்ப³த்³தே⁴(அ)பி வ்யபதே³ஶ: ; ஔபஶ்லேஷிகாதி⁴கரணத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸாமீபிகாதி⁴கரணத்வஸ்ய ஸத்த்வேந ஸப்தம்யா முக்²யார்தா²நபாயாத் , இஹ மஹராதி³லோகத்ரயாந்தரிதஸத்யலோகபோ⁴க³பூ⁴மிரூபேஷூத்தமேஷு லோகேஷு ஸ்தி²தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ த்³யுலோகஸாமீப்யாபா⁴வேந தி³வீதி வ்யபதே³ஶோ(அ)நுபபந்நஸ்ஸ்யாத் । ந சைதத்³யுக்தம் ; அநுவாத³முக்²யதா(அ)நுஸாரேண புரோவாதா³ந்யதா²நயநஸ்யாநுபபந்நத்வாத் , ப்ரத²மபக்ஷே புரோவாதா³நுவாத³யோருப⁴யோரபி முக்²யார்த²த்வஸங்க⁴டநாச்சேதி ।

கேசித்து ‘தி³வி’ ‘தி³வ: பர’ இதி நிர்தே³ஶயோ: ப்ரகாராந்தரேணாவிரோத⁴முபபாத³யந்தி – த்³யுஶப்³தே³நாத்ர ஆகாஶ உச்யதே । ஸ ச ஶரீராத் ப³ஹி: ஶரீரமத்⁴யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமத்⁴யே சேதி த்ரயாவச்சி²ந்ந: । தத்ர ஸர்வத்ர வர்தமாநம் ப்³ரஹ்ம அந்தராகாஶாவச்சி²ந்நம் ஸத் பா³ஹ்யாகாஶபா⁴கா³பேக்ஷயா தி³வ:பரமித்யுச்யதே । அந்தராகாஶே வர்தமாநத்வாச்ச ததே³வ தி³வீத்யுச்யத இத்யவிரோத⁴ இதி । ததி³த³ம் – பூர்வம் கா³யத்ரீப்ரகரணே ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி மந்த்ரோதா³ஹரணாநந்தரம் ‘யத்³வை தத் ப்³ரஹ்மேதி இத³ம் வாவ தத்³யோ(அ)யம் ப³ஹிர்த்³தா⁴ புருஷாதா³காஶோ யோ வை ஸ ப³ஹிர்த்³தா⁴ புருஷாதா³காஶோ(அ)யம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்த:புருஷ ஆகாஶ: யோ வை ஸோ(அ)ந்த:புருஷ ஆகாஶ: அயம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’(சா². 3. 12. 7, 8, 9) இத்யுக்தரூபாகாஶத்ரித்வஸ்ய தேஷாஞ்சாகாஶபா⁴கா³நாம் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நஸுஷுப்திஸ்தா²நதயா ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நாநாம் ஸ்துத்யர்த²ம் ப்³ரஹ்மைக்யோபதே³ஶஸ்ய ச த³ர்ஶநாத் தத³நுஸாரேணோக்தம் । அஸ்மாபி⁴ஸ்து ‘விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு’(சா². 3. 13. 7) இதி ஸ்வவாக்யக³தபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரஸ்வாரஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மணி த்³யுமர்யாத³த்வாநுபபத்திதத்ஸமாதா⁴நபரபூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யாநுகு³ண்யாச்ச த்³யுஶப்³த³: ஸ்வர்லோகபரதயா வ்யாக்²யாத: । ஸர்வதா²(அ)பி ‘தி³வ:பர’ இதி நிர்தே³ஶஸ்யாவிரோதா⁴த் ‘அத² யத³த: பரோ தி³வ’ இத்யாதி³நா ப்ரக்ருதம் த்ரிபாத் ப்³ரஹ்மாநூத்³ய தஸ்யைவ கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ்யுபாஸநம் விதீ⁴யதே , ந து ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிஷ இதி ஸ்தி²தம் । அத்ராஶங்க்யதே –

ஜ்யோதிர்வாக்யம்ருக³ப்ராப்தாமபி லோகாந்தரஸ்தி²திம் ।
நிர்வர்ணயத் கத²ம் நாம ஸ்யாத் தத³ர்தா²நுவாத³கம் ॥
கத²ஞ்சிச்ச ருசா ப்ராப்தா யதி³ ஸா(அ)ப்யுபபாத்³யதே ।
முதா⁴(அ)நுவாத³ஸ்தத்த்யாகே³(அ)ப்யுபாஸ்திவிதி⁴ஸம்ப⁴வாத் ॥
அதே²த்யுக்தோ(அ)தி⁴காரஶ்ச ப்ரக்ருதாத் பே⁴த³கோ(அ)ஸ்த்யத: ।
ஸம்ஜ்ஞா(அ)தி⁴கரணந்யாயாத் ப்ரக்ருதாஸ்பர்ஶிதோசிதா ॥ 

‘அத² யத³த: பர’ இத்யாதி³ யது³பப³ந்த⁴யுக்தம் வாக்யம் ந கேவலம் த்³யுஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் ஜ்யோதிஷ: கீர்தயதி யேந தஸ்யாவிரோதோ⁴பபாத³நமாத்ரேண சாரிதார்த்²யம் ஸ்யாத் , கிந்து ‘விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு’ இத்யாதி³நா லோகவிஶேஷாணாம் மஹிமாநம் தேஷு ஜ்யோதிஷோ(அ)வஸ்தா²நஞ்ச கீர்தயதி । ந ச தத³பி ‘தாவாநஸ்ய’ இத்ய்ருசா ப்ராப்தம் ; யேந தத³ர்தா²நுவாத³கத்வமுக்தமுபபத்³யதே । அத² யதா² ‘தி³வி’ ‘தி³வ:’ இதி நிர்தே³ஶபே⁴தே³(அ)பி ப்ராப்திருபபாதி³தா ததா² லோகாந்தரஸ்தி²தேரபி கத²ஞ்சித்³ருசா ப்ராப்திருபபாத்³யேத, ததா²(அ)பி தத³நுவாதோ³ வ்யர்த²:; தத்ப்ரஹாணே(அ)பி ‘இத³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி:’ இத்யத்ர ததி³தி ப்ரக்ருதம் த்ரிபாத் ப்³ரஹ்மாநூத்³ய தஸ்ய கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ்யுபாஸநாவிதா⁴நஸம்ப⁴வாத் । அபி ச அத²ஶப்³தோ³(அ)த்ராதி⁴காரார்தோ² நிர்தி³ஷ்ட: । ஸ ச ப்ரக்ருதாத் பே⁴த³க: । தஸ்மாத் ஸம்ஜ்ஞாதி⁴கரணந்யாயேந ‘அத² யத³த: பர’ இத்யாதே³: ப்ரக்ருதாஸ்பர்ஶித்வமேவ யுக்தம் । 

‘ஸம்ஜ்ஞா சோத்பத்திஸம்யோகா³த்’(ஜை. ஸூ. 2.2.22) இத்யதி⁴கரணே ஹி ‘அதை²ஷ ஜ்யோதிரதை²ஷ விஶ்வஜ்யோதிரதை²ஷ ஸர்வஜ்யோதிரேதேந ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணேந யஜேத’ இத்யத்ர கிம் ப்ரக்ருதம் ஜ்யோதிஷ்டோமமநூத்³ய தத்ர ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணாவிதா⁴நம் உத ஜ்யோதிராதி³நாமகஸஹஸ்ரத³க்ஷிணாவிஶிஷ்டகர்மாந்தரவிதா⁴நமிதி ஸம்ஶயே ‘யஜேத’ இத்யாக்²யாதஸ்ய ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதபரத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் , ‘ஏஷ’ இதி ச ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச ஜ்யோதிரிதி நாமைகதே³ஶேந  ஜ்யோதிஷ்டோமமநூத்³ய விஶ்வஜ்யோதிஸ்ஸர்வஜ்யோதிஶ்ஶப்³தா³ப்⁴யாமபி ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தி³தத்ரிவ்ருதா³தி³ஸகலஸ்தோமவத்த்வநிமித்தாப்⁴யாம் தமேவாநூத்³ய தத்ர ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணாவிதா⁴நமிதி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா ஜ்யோதிரித்யாதி³ஸம்ஜ்ஞாந்தராணாம் ஸ்வதோ(அ)ர்தா²ந்தரபரத்வஸ்வாரஸ்யேந ஜ்யோதிஷ்டோமவிஷயத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் , கத²ஞ்சித்தத்³விஷயத்வகல்பநே ‘ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணேந யஜேத’ இத்யேதாவதாபி ப்ரக்ருதே ஜ்யோதிஷ்டோமே கு³ணவிதா⁴நோபபத்த்யா ‘அதை²ஷ ஜ்யோதி:’ இத்யாத்³யநுவாத³வையர்த்²யாத் , அத²ஶப்³தே³நாதி⁴காரார்தே²ந ப்ரகரணவிச்சே²தா³த் , தத்³வஶாத் ஏஷஶப்³தா³நாம் ப்ரஸ்தூயமாநபரத்வஸம்ப⁴வாச்ச நாமகு³ணவிஶிஷ்டகர்மாந்தரவிதா⁴நமிதி ஸித்³தா⁴ந்திதம் । ஏவமிஹாபி ப்ரக்ருதத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவாத³த்வகல்பநே தத்ராப்ராப்தலோகாந்தரஸ்தி²திகீர்தநாயோகா³த் கத²ஞ்சித்ப்ராப்திஸமர்த²நேந தத்கீர்தநோபபாத³நே(அ)ப்யநுவாத³வையர்த்²யாத் , அதி⁴காரார்தா²த²ஶப்³த³ப³லாத் யத்பத³ஸ்ய ப்ரஸ்தூயமாநபரத்வஸம்ப⁴வாச்ச லோகவிஶேஷாவஸ்தி²தப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிராதி³விஶிஷ்டோபாஸநாவிதி⁴ரேவ யுக்த:, ந து த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவாதே³ந தது³பாஸநாவிதி⁴: ; ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இத்யுபதே³ஶதோ(அ)ஸ்ய ஊர்த்⁴வலோகஸ்தி²திவர்ணநேந வைலக்ஷண்யாத் । அதி⁴காரார்தா²த²ஶப்³தே³ந ததோ(அ)ஸ்ய பே⁴த³நாச்ச தத³நுவாத³த்வாயோகா³தி³தி । 

அஸ்யாமபி ஶங்காயாம் ‘உப⁴யஸ்மிந்நப்யவிரோதா⁴த்’ இதி ஸௌத்ரமேவோத்தரம் । தி³வ இதி நிர்தே³ஶஸமர்த²நப்ரகார ஏவ ச தத்ஸமர்த²நப்ரகார: । ததா² ஹி ‘தி³வ: பர’ இதி நிர்தே³ஶோ ‘தி³வி’ இதி நிர்தே³ஶாத் விலக்ஷணோ(அ)பி ‘வ்ருக்ஷாக்³ராத் பரதஶ்ஶ்யேந’ இதி நிர்தே³ஶவத் ந விருத்⁴யத இதி யது³க்தம் தஸ்ய க²ல்வயம் ப²லிதோ(அ)ர்த²: । தி³வோ யத்கிஞ்சித்³பா⁴கா³வச்சே²தே³ந ஸர்வபா⁴கா³வச்சே²தே³ந வா அதி⁴கரணத்வவிவக்ஷாயாமுபபந்நம் தி³வீதி நிர்தே³ஶமுபரிபா⁴கா³வச்சே²தே³ந ஸ்தி²திவிவக்ஷாயாமேவோபபந்நோ ‘தி³வ: பர’ இதி நிர்தே³ஶஸ்ஸ்வயம் தத³நுவாதோ³(அ)பி ‘காம்ஸ்யபோ⁴ஜி’ ந்யாயேந ஸ்வாநுகு³ணாமுபரிபா⁴கா³வச்சே²தே³ந ஸ்தி²திவிவக்ஷாமுந்நயந்நைகார்த்²யேந தத³விரோத⁴ம் ப்ரதிபத்³யத இதி । ஏவம் லோகஸ்தி²திநிர்தே³ஶோ தி³வீதி நிர்தே³ஶாத் விலக்ஷணோ(அ)பி வ்ருக்ஷாக்³ராத்பரஶ்சஞ்சரீகக³ணஸ்ஸர்வோபரிஸ்தி²தேஷு ஸுரபி⁴தமேஷு குஸுமேஷு இதி நிர்தே³ஶவத³விருத்³த⁴ இதி ந்யாயஸாம்யேந ஸித்³த்⁴யதி । தேந சாயமர்த²: ப²லதி – தி³வ உபரிபா⁴கே³(அ)பி ஸர்வோபரிஸ்தி²தேஷு ஸர்வோத்தமேஷு ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸ்தி²திவிவக்ஷாம் ‘தி³வி’ இதி புரோவாத³ஸ்யோபஹரந்நைகார்த்²யேந தத³விரோத⁴ம் ப்ரதிபத்³யதே – இதி । ந ச வாச்யம் – தி³வ உபரிபா⁴கே³ தாத்³ருஶலோகாஸ்ஸந்தீதி புரோவாத³தோ(அ)ப்ராப்ததயா தத்ஸத்தாயா இஹைவ நிரூபணீயத்வாத் தத³நுவாத³த்வமயுக்தம் – இதி । புரோவாதே³(அ)பி ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி தி³வமநூத்³ய தத்ர ஸ்தி²திவிதா⁴நபரே த்³யுஸ்வரூபாவக³த்யர்த²ம் ஸூர்யாதி³ஸத்யலோகோபரிபூ⁴ம்யந்தத்³யுஸ்வரூபநிரூபணபரவசநாந்தரமுக²நிரீக்ஷணாவஶ்யம்பா⁴வேந ததஸ்தத்ப்ராப்திஸத்த்வாத் । 

ஏதேநாநுவாத³வைப²ல்யஶங்கா(அ)பி நிரஸ்தா । ‘புரோவாதே³ த்³யுஶப்³த³ ஆகாஶபர: ஸ்வர்லோகபரோ வா । த்³விதீயே(அ)பி த்⁴ருவலோகாந்தபர:, ஸத்யலோகாந்தபரோ வா । ஸப்தமீ ஸர்வபா⁴கா³வச்சே²தே³நாதி⁴கரணத்வபரா கிஞ்சித்³பா⁴கா³வச்சே²தே³ந வா’ இதி ஸம்ப⁴வத³நேகதாத்பர்யஸ்ய புரோவாத³ஸ்ய உபாஸநார்த²ம் விவக்ஷிதமர்த²விஶேஷமுபஸம்ஹரதஸ்தஸ்ய ஸப²லத்வாத் । ஏவமநுவாத³வஶாத் புரோவாத³ஸ்யார்த²விஶேஷவ்யவஸ்தி²தி: தத்³வ்யவஸ்தா²பகத்வேநாநுவாத³ஸாப²ல்யஞ்சேத்யேதத் பூர்வதந்த்ரே(அ)பி நவமாத்⁴யாயே த³ர்ஶிதம் । 

தத்³யதா² – ஜ்யோதிஷ்டோமே ‘யஜ்ஞாயஜ்ஞீயேந ஸ்துவீத’ இதி ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே ‘ந கி³ராகி³ரேதி ப்³ரூயாத் யத் கி³ராகி³ரேதி ப்³ரூயாதா³த்மாநமேவ தது³த்³கா³தா கி³ரேத் ஐரம் க்ருத்வோத்³கே³யம்’ இதி । அத்ர யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸாம்ந ருசி ‘கி³ராகி³ரா ச த³க்ஷஸே’ இதி ஶ்ரூயமாணஸ்ய ‘கி³ராகி³ரா’ இதி பத³ஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴நுவாத³: இராபத³விதி⁴ஶ்ச ஶ்ரூயதே । கத²ம் ? விதே⁴ஸ்தாவத் இராபத³ஸம்ப³ந்தி⁴ க்ருத்வா யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸாமோத்³கா³தவ்யமித்யர்த²: । ஐரஶப்³த³ஸ்ய ‘மதௌ ச்ச²ஸ்ஸூக்தஸாம்நோ:’(பா.ஸூ. 5.2.59) இத்யதி⁴க்ருத்ய ‘விமுக்தாதி³ப்⁴யோ(அ)ண்’(பா. ஸூ. 5. 2. 61) இதி விஹிதமத்வர்தீ²யாண்ப்ரத்யயாந்தத்வாத் । யத்³வா ‘தஸ்ய விகார:’(பா. ஸூ. 4. 3. 134) இத்யண்ப்ரத்யயே இராஶப்³த³ஸ்ய விகாரபூ⁴தம் கா³நம் க்ருத்வா யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸாமோத்³கா³தவ்யமித்யர்த²: । உப⁴யதா²(அ)ப்யயமிராபத³மாத்ரவிதி⁴: ; ப்ரகரணதஸ்தஸ்ய யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸம்ப³ந்த⁴லாபா⁴த் , த்³ருஷ்டார்த²ஸ்ய தஸ்ய யஜ்ஞாயஜ்ஞீயக³தகிஞ்சித்பத³கார்யாபத்த்யவஶ்யம்பா⁴வேந தத ஏவ ததீ³யகா³நலாபா⁴ச்ச । தஸ்ய ச கி³ராபத³கார்யே விதி⁴ரிதி கி³ராபத³ப்ரதிஷேதா⁴நுவாதா³த³வஸீயதே । ததா² ஸதி ஹி க்ருதகார்யத்வே கி³ராபத³நிவ்ருத்தௌ தத்ப்ரதிஷேதா⁴நுவாத³ உபபத்³யதே । ததஶ்சாநுவாத³ப³லாதே³வ கி³ராபத³ஸ்தா²நாபத்திரிராபத³ஸ்ய வ்யவதிஷ்ட²த இத்யநுவாதோ³(அ)பி ஸப²ல இதி தந்ந்யாயஸாம்யாதி³த³ம் ஜ்யோதிர்வாக்யம் ப்ரக்ருதத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவாத³கம் தத³ர்த²விஶேஷவ்யவஸ்தா²பநார்த²மித்யேவாங்கீ³கர்தும் யுக்தமிதி ஸர்வமநவத்³யம் । 

இத³ம் து சோத்³யமவஶிஷ்டம் – அதி⁴காரார்தா²த²ஶப்³தா³ந்வயாநுரோதா⁴த் யச்ச²ப்³த³: ப்ரஸ்தூயமாநபர: – இதி । தத்ஸமாதா⁴நஸமுச்சயார்த²ஸ்ஸூத்ரே அபிஶப்³த³: । நாயமபி தோ³ஷ: ப்ரஸரதி ; அத²ஶப்³த³ஸ்ய பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாவாசித்வோபபத்தே: । தேந பூர்வோபாஸநாந்விதப்³ரஹ்மகு³ணாநாம் ஜ்யோதிருபாஸநாயாமப்யந்வயஸித்³த்⁴யா தத்³வாசித்வஸ்ய ஸப²லத்வாத் , இத³மாரப்⁴யத இத்யநுக்த்வா(அ)ப்யாரம்ப⁴ஸம்ப⁴வேந ஆரம்பா⁴பரபர்யாயாதி⁴காரப்ரதிபாத³நஸ்ய ஶ்ரோத்ருசித்தஸமாதா⁴நமாத்ரப²லஸ்ய நிஷ்ப²லப்ராயத்வாத் , ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மாவிஹாயைவ தத்ரோபாஸநாந்தராரம்பா⁴ர்த²த்வஸம்ப⁴வேநாதி⁴காரார்த²த்வே(அ)ப்யவிரோதா⁴ச்சேதி தத³பி⁴ப்ராய: । ஸூத்ரே ஶங்காஸமாதா⁴நயோர்தி³வி தி³வ இதி நிர்தே³ஶவிஷயத்வப்ரத³ர்ஶநேநைவ ‘தி³வி லோகேஷு’ இதி நிர்தே³ஶவிஷயத்வமபி ப்ரத³ர்ஶிதப்ராயமிதி பா⁴ஷ்யே தத³நுக்தி: । அத²ஶப்³தா³ஶ்ரிதஶங்காஸமாதா⁴நயோஸ்ஸ்பஷ்டத்வாத³நுக்தி: ।1।1॥27॥  

அஸ்தி கௌஷீதகிநாமுபநிஷதி³ ப்ரதர்த³நாக்²யாயிகா – ‘ப்ரதர்த³நோ ஹ வை தை³வோதா³ஸிரிந்த்³ரஸ்ய ப்ரியம் தா⁴மோபஜகா³ம யுத்³தே⁴ந ச பௌருஷேண ச’(கௌ.3.1) இத்யாரப்⁴யா(அ)(அ)ம்நாதா । தஸ்யாம் ப்ரதர்த³நம் ப்ரதி இந்த்³ரவசநம் ஶ்ரூயதே ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்வ’ இதி । தத்ர ப்ராணஶப்³த³நிர்தி³ஷ்ட: பஞ்சவ்ருத்திர்வாயுருத பரமாத்மேதி தாவத் ஸம்ஶய: । யத்³யபி ‘அத ஏவ ப்ராண:’(ப்³ர.ஸூ. 1.1.23) இத்யத்ர ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் தல்லிங்கா³ந்நிர்ணீதம் , இஹாபி தல்லிங்க³மஸ்தி ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா ஆநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத’ இதி, ததா²(அ)பி ந ப்³ரஹ்மலிங்க³மேகமேவாத்ர வ்யவதிஷ்ட²தே , கிம் து ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி மாமுபாஸ்வ மாமேவ விஜாநீஹி’ இதீந்த்³ரவசநமிந்த்³ரலிங்க³ம்  । ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி ப்ராணலிங்க³ம் । ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இதி ஜீவலிங்க³மித்யந்யலிங்கா³ந்யபி ஶ்ரூயந்தே । ததா² ச லிங்கே³ஷு பரஸ்பரபராஹத்யா ஸ்வயமகிஞ்சித்கரேஷு ப்ராணஶ்ருதிப்ரஸித்³த்⁴யதிக்ரமே காரணாபா⁴வாத் வாயுரேவ ப்ராண இதி பூர்வபக்ஷே – 

ஸித்³தா⁴ந்த: – ப்ராண: பரமாத்மா ; ததா² பரமாத்மபரத்வேந ப்ரகரணஸ்ய உபக்ரமபராமர்ஶோபஸம்ஹாரை: அநுக³மாத் ஸமந்விதத்வாத் । உபக்ரமே ஹி ‘தமேவ வரம் வ்ருணீஷ்வ யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே’ இதி பரமபுருஷார்த²ரூபத்வமுபக்ஷிப்தம் । மத்⁴யே ச ‘ஸ யோ மாம் விஜாநீயாத் நாஸ்ய கேநசந கர்மணா லோகோ மீயதே ந மாத்ருவதே⁴ந ந பித்ருவதே⁴ந ந ஸ்தேயேந ந ப்⁴ரூணஹத்யயா’ இதி ஸகலபாபாஸ்பர்ஶோ த³ர்ஶித: । உபஸம்ஹாரே ச ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாத்³யுக்தம் । ந சைதத் ஸர்வம் வாயுபக்ஷே க⁴டதே । தஸ்மாத³வயவிநோ மஹாவாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வே அவக³ம்யமாநே ப்ராணஶ்ருத்யாதி³கமகிஞ்சித்கரம் । கிம் ச ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்கே³ஷு ஸந்நிவிஷ்டேஷு அப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ப்³ரஹ்மணி யோஜ்யாநி ; காரணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கார்யேஷ்வநுக³மாத் । கார்யாகாரேண ஸ்தி²தஸ்ய தஸ்ய தத்தத்கார்யத⁴ர்மைரபி ஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: , ந து ப்³ரஹ்மலிங்கா³ந்யப்³ரஹ்மணி யோஜநீயாநி , அநநுக³தஸ்ய கார்யஸ்ய கார்யாந்தராநுக³தகாரணத⁴ர்மேண ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தேரிதி । 1.1.28 । 

இஹ ப்ராணஶப்³த³நிர்தி³ஷ்ட இந்த்³ர இதி யுக்தம் , ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யேந்த்³ரஸ்ய ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இதி வசநால்லிங்கா³த் । ந ஹீத³ம் ப்³ரஹ்மணி ஸங்க³ச்ச²தே ; ‘மாமேவ’ இத்யவதா⁴ரணேந ஸ்வாநுக³தப்³ரஹ்மபர்யவஸாநவ்யாவர்தநாத் , அந்யதா² அவதா⁴ரணவையர்த்²யாத் । ஹிததமத்வாதி³கம் து இந்த்³ரபக்ஷே(அ)ப்யுபபத்³யதே । ததா²ஹி – இந்த்³ரேண தத்ர ஸ்வஸ்ய பாபாஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வமுக்தம் ‘‘த்ரிஶீர்ஷாணம் த்வாஷ்ட்ரமஹநம் அருந்முகா²ந் யதீந் ஸாலாவ்ருகேப்⁴ய: ப்ராயச்ச²ம் ப³ஹ்வீஸ்ஸந்தா⁴ அதிக்ரம்ய தி³வி ப்ரஹ்லாதீ³நத்ருணஹமந்தரிக்ஷே பௌலோமாந் ப்ருதி²வ்யாம் காலகக்ஷ்யாந் தஸ்ய மே தத்ர ந லோம ச மீயதே’(க..3.1) இதி । ஏதத³நுஸாரேண ‘ஸ யோ மாம் விஜாநீயாத்’ இத்யாதி³நோக்தம் பாபாஸம்ஸ்பர்ஶப²லமபி இந்த்³ரோபாஸநாப²லமித்யேவ யுக்தம் ; உபாஸ்யக³தகு³ணாநுஸாரித்வாத் । ததஶ்சேந்த்³ரோபாஸநஸ்ய பாபாஸம்ஶ்லேஷப²லதயா ஹிததமோபக்ரமோ(அ)ப்யுபபந்ந: । ப்³ரஹ்மபக்ஷே(அ)பி ஹிததமஶப்³த³ஸ்ய தாவந்மாத்ரபரத்வமேவ வாச்யம் , ந து நிரதிஶயாநந்த³ரூபபரமபுருஷார்த²பரத்வம் । கத²ம் ? ஹிததமத்வம் தத்ர ந விஜ்ஞேயஸ்யோச்யதே, கிம் து விஜ்ஞாநஸ்ய ; ‘ஏததே³வாஹம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யே யந்மாம் விஜாநீயாத்’ இத்யநந்தரவாக்யாத் । விஜ்ஞாநம் ச தத்ரோபாஸநாரூபம் ; ‘தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ’ இதி தத³நந்தரம் விஶேஷிதத்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்மபக்ஷே(அ)பி தது³பாஸநா பரமபுருஷார்த²ப²லா ; தஸ்ய தத்ஸாக்ஷாத்காரப²லத்வாத் । ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி’ இதி ஶ்ருதம் ப்ராணத்வம் ச இந்த்³ரஸ்ய ப³லவத்த்வேந ப்ராணப்ரதா⁴நத்வாது³பபத்³யதே । ‘ப்ராணோ வை ப³லம்’ இதி ஶ்ருதே: । யா ச காசித் ப³லக்ருதிரிந்த்³ரகர்மைவ ததி³தி இந்த்³ரஸ்ய ப³லவத்த்வப்ரஸித்³தே⁴: । ஏதேந ப்ராணலிங்கா³நாம் தத்ர ஸங்க³திர்வ்யாக்²யாதா । ஜீவலிங்கா³நாம் தத்ர ஜீவவிஶேஷே ஸங்க³திஸ்பு²டைவ । ‘ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா(அ)(அ)நந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இதி ப்ரஜ்ஞாத்மத்வமப்ரதிஹதஜ்ஞாநத்வாது³பபந்நம் । அஜரோ(அ)ம்ருத இத்யேதச்ச நிர்ஜராமரத்வப்ரஸித்³தே⁴ருபபந்நம் । தஸ்மாதி³ந்த்³ர ஏவ ப்ராண இதி பூர்வபக்ஷ: ।

பரமாத்மேதி ஸித்³தா⁴ந்த: । அஸ்மிந் க²லு ப்ரகரணே அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்தா⁴நாம் ப்ரத்யகா³த்மஸம்ப³ந்தி⁴நாம் லிங்கா³நாம் பூ⁴மா – பா³ஹுல்யமுபலப்⁴யதே । ததா² ஹி - ‘யாவத்³யஸ்மிந் ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதா³யு:’ இதி ஆயு:ப்ரதா³த்ருத்வம் , ‘அஸ்தித்வே ச ப்ராணாநாம் நிஶ்ரேயஸம்’ இதி இந்த்³ரியநிஶ்ரேயஸஹேதுத்வம் , ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி ஶரீரோத்தா²பகத்வமித்யாதீ³நி ப³ஹூநி பராசீநாயாமிந்த்³ரதே³வதாயாமஸம்பா⁴விதாநி ப்ரத்யக்³லிங்கா³நி த்³ருஶ்யந்தே ।

ந ச இந்த்³ரஜீவே(அ)பி ததா³யுரவதி⁴த்வம் ததி³ந்த்³ரியாஶ்ரயத்வம் தச்ச²ரீரோத்தா²பகத்வமித்யாதி³ ஸம்ப⁴வதீதி ஶம்க்யம் ; உபாஸநாப்ரகரணக³தஸ்ய ‘யாவத்³யஸ்மிந் ஶரீரே’ ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்ய’ இத்யாதே³: ‘அத² யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே’(சா².8.1.1) இத்யாதே³ரிவ உபாஸகஶரீராதி³ஸாதா⁴ரணஶரீராதி³ஸாமாந்யபரத்வஸ்ய உசிதத்வேந வக்த்ருஶரீராதி³மாத்ரபரதயா ஸம்கோசாயோகா³த் , ‘யத்ரைதத் புருஷஸ்ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யாத்³யநந்தராம்நாதஸ்ய அஸ்வப்ந இந்த்³ரே யோஜயிதுமஶக்யதயா ஸாமாந்யபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தத்ஸாமாந்யாதா³யுரிந்த்³ரியஶரீரபதா³நாமபி ஸாமாந்யபரத்வௌசித்யாச்ச । ‘அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ இதி ச கத²மபி பராசீநாயாமிந்த்³ரதே³வதாயாம் ந ஸம்ப⁴வதி । ததா² ‘ஏஷ ஹ்யேவ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி’ ‘ஏஷ ஏவாஸாது⁴ கர்ம காரயதி’ இதி தஸ்யாம் ந ஸங்க³ச்ச²தே । ‘ஏஷ லோகாதி⁴பதிரேஷ லோகபால ஏஷ லோகேஶ ஆநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இத்யாதி³ ச பரமாத்மநோ(அ)ந்யத்ர ந ஸம்யகு³பபத்³யதே । தஸ்மாத³த்⁴யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴நாம் லிங்கா³நாமிந்த்³ரே(அ)ஸம்ப⁴வாத் , ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ இதி ஶ்ருதே ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வாச்ச ‘ப்ராணோஸ்மி’ இதி ப்³ரஹ்மோபதே³ஶ ஏவாயம் ந தே³வதாத்மோபதே³ஶ: । 2.2.29 ।

இந்த்³ரஸ்ஸ்வாத்மாநம் பரமாத்மத்வேந அஹமேவ பரம் ப்³ரஹ்மேதி ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா பஶ்யந்நுபதி³ஶதி ஸ்ம ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இத்யாதி³ । யதா² ‘தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³ அஹம் மநுரப⁴வம் ஸூர்யஶ்ச’(ப்³ரு.உ. 1.4.10) இதி । ஶ்ரூயதே ச ப்³ரஹ்மத³ர்ஶிநாம் ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வ: ‘தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்’(ப்³ரு.உ. 1.4.10) இதி । ‘மாமேவ’ இத்யேவகாரஸ்து நிரந்தராபே⁴தா³ர்த²: ‘ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்’ இதிவதி³தி ந விரோத⁴: ।

யத்து த்வாஷ்ட்ரவதா⁴தி³பி⁴ரிந்த்³ரஸ்ய பாபாஸம்ஶ்லேஷகீர்தநம் , ந தத் உபாஸ்யகு³ணவிதா⁴நார்த²ம் , நாபி தஸ்ய உபாஸ்யத்வஸித்³த⁴யே ஸ்துத்யர்த²ம் ‘யஸ்மாதே³வம் பூ⁴தோ(அ)ஹம் தஸ்மாந்மாமுபாஸ்வ’ இதி, கிம் து ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்துத்யர்த²ம் – யஸ்மாதீ³த்³ருஶாநி க்ரூராணி கர்மாணி க்ருதவதோ(அ)பி மம ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநதோ லோமாபி ந ஹிம்ஸ்யதே , தஸ்மாத³ந்யோ(அ)பி யோ ப்³ரஹ்ம ஜாநீயாத் ந தஸ்ய கேநாபி கர்மணா லோகோ ஹிம்ஸ்யதே – இதி । தஸ்மாத் பாபாஸம்ஶ்லேஷகீர்தநாத³பி இந்த்³ரஸ்ய நோபாஸ்யத்வலாப⁴: ।

ஸ்யாதே³தத் – மாபூ⁴தி³ஹேந்த்³ர உபாஸ்ய: ப்ரதிபாத்³ய:, ததா²(அ)பி ஜீவப்ராணப்³ரஹ்மாணி த்ரீணி உபாஸ்யாநி ப்ரதிபாத்³யாநி ஸ்யு:, ந து ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மைவ ப்ரதிபாத்³யம் । ததா² ஹி – ஆயு:ப்ரதா³நஸ்வாதந்த்ர்யம் தாவத் ப்ராணலிங்க³ம் ; ‘ப்ராணோ ஹி பூ⁴தாநாமாயு:’(தை.உ.2.3.1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஶரீரஸ்தா²பகத்வமிந்த்³ரியநிஶ்ரேயஸஹேதுத்வமிதி சேத³மபி ப்ராணலிங்க³ம் ; ப்ராணஸம்வாதே³ வாகா³தீ³ந் ப்ராணாந் ப்ரக்ருத்ய ‘தாந் வரிஷ்ட²: ப்ராண உவாச மா மோஹமாபத்³யத² அஹமேவைதத் பஞ்சதா⁴(அ)(அ)த்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்யைதத் பா³ணமவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாமி’(ப்ர.2.3) இதி , ‘ப்ராண உச்சிக்ரமிஷந் ஸ யதா² ஸுஹய: ஷட்³வீஶஶம்கூந் ஸங்கி²தே³தே³வமிதராந் ப்ராணாந் ஸமகி²த³த்’(சா².உ. 5.1.12) இதி ச ஶ்ரவணாத் । ஏவம் ஜீவலிங்க³மபி ‘‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத் ந க³ந்த⁴ம் விஜிஜ்ஞாஸீத க்⁴ராதாரம் வித்³யாத்’(கௌ. 3.8) இத்யாத்³யுபலப்⁴யதே । தஸ்மாஜ்ஜீவமுக்²யப்ராணௌ தாவதி³ஹோபாஸ்யதயா ப்ரதிபாத்³யௌ । அத ஏவ ‘‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ’(கௌ. 3.1) இத்யுபாஸ்யத்வேநோக்தயோ: ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மநோ: ‘‘யோ வை ப்ராணஸ்ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வை ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராணஸ்ஸஹைவைதாவஸ்மிந் ஶரீரே வஸதஸ்ஸஹோத்க்ராமத:’(கௌ. 3.2) இதி த்³விவசநஶ்ருத்யா ஸஹவாஸஸஹோத்க்ரமணலிங்கா³நுக்³ருஹீதயா பே⁴தோ³ நிர்தி³ஷ்ட: ।

ஏதேந – வ்யாவ்ருத்தஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கா³ந்யநுக³தே ப்³ரஹ்மணி யோஜயிதும் ஶக்யாநீதி ப்³ரஹ்மைவாத்ர ப்ரதிபாத்³யம், தத்ரைவ ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மாதி³ஶப்³தா³நாமாயு:ப்ரதா³த்ருத்வாதி³லிங்கா³நாம் ச பர்யவஸாநமிதி பூர்வோக்தம் நிரஸ்தம் ; ஸஹப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திலிங்கா³நுக்³ருஹீதத்³விவசநஶ்ருத்யா ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மஶப்³தோ³க்தயோர்பே⁴தா³வக³மாத் । யஸ்து தயோ: ‘யோ வை ப்ராண:’ இத்யாதௌ³ அபே⁴த³நிர்தே³ஶஸ்ஸ நியதஸஹவாஸஸஹஸஞ்சாராப்⁴யாமௌபசாரிக: । உபசாரநிமித்தகத²நேந ததௌ³பசாரிகத்வோபபாத³நாயைவ ஹி ‘ஸஹைவைதௌ’ இத்யாத்³யாரம்ப⁴: । ஏவம் சோபஸம்ஹாரே ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மாப்யுபாஸ்யத்வேந ப்ரதிபாத்³யமிதி த்ரீண்யுபாஸ்யாந்யத்ர ப்ரதிபாத்³யாநி ।

நந்வேவம் ஸதி சத்வார்யுபாஸ்யாநீதி பூர்வபக்ஷயிதவ்யம் । ஶக்யம் ஹி ப்ராணலிங்கா³தி³ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந த்ரயாணாமுபாஸ்யத்வமப்⁴யுபக³ச்ச²தா ‘மாமேவ விஜாநீஹி ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாதி³ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந சதுர்த²ஸ்யாப்யுபாஸ்யத்வமப்⁴யுபக³ந்தும் ; அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴லிங்கா³நாம் யதா²ர்ஹம் முக்²யப்ராணாத்³யந்வயோபபத்தே: । மத்⁴யே ப்ராணப்ரஜ்ஞாஶப்³த³யோர்முக்²யப்ராணஜீவபரத்வே(அ)பி ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யுபஸம்ஹாரே ப்³ரஹ்மபரத்வவத் ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யுபக்ரமே ஶக்ரபரத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் । ‘தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ’ இத்யஸ்ய ஶக்ரோபாஸநாவிதி⁴பரத்வே(அ)பி ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ இத்யுபஸம்ஹாரே ப்³ரஹ்மோபாஸநாயா இவ மத்⁴யே ‘தஸ்மாதே³ததே³வோக்த²முபாஸீத’ ‘வக்தாரம் வித்³யாத்’ இதி முக்²யப்ராணஜீவோபாஸநயோர்வித்⁴யந்தரவிதே⁴யத்வோபபத்தே: , ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாதௌ³ முக்²யப்ராணஜீவோபாஸநாவிதி⁴த்³வயஸ்வீகாரே ‘ஆயுரம்ருதம்’ இத்யேகைகஸ்ய விஶேஷணமுப⁴யமபி உப⁴யோர்வேத்யவிநிக³மப்ரஸங்கா³ச்சேதி சேத் ।

உச்யதே । ‘உபாஸ்வ’ இத்யநந்தரம் ‘‘ஆயு: ப்ராண: ப்ராணோ வா ஆயு: ப்ராணோ வா அம்ருதம் யாவத்³த்⁴யஸ்மிந் ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதா³யு: ப்ராணேந ஹ்யேவாமுஷ்மிந் லோகே(அ)ம்ருதத்வமாப்நோதி’(கௌ. 3.2) இதி வாக்யஶேஷஶ்ஶ்ரூயதே । அயம் ச ஆயுஷ்ட்வாம்ருதத்வயோ: ப்ரஸ்துதப்ராணவிஶேஷணத்வநிர்தா⁴ரணார்த² இதி ஸ்பஷ்டமேவ । அதோ ந தாவத³விநிக³ம: । அத்ரைவ வாக்யஶஷே ஶ்ரூயமாணமாயு:ப்ரதா³நஸ்வாதந்த்ர்யஞ்ச ந ப்ரஸ்துதப்ராணாத³ந்யத்ராந்வேதும் யோக்³யம் । ஸமநந்தரக²ண்டே³ ச ‘‘அஸ்தித்வேவ ப்ராணாநாம் நிஶ்ரேயஸம்’(கௌ. 3. 2) இதி ப்ரஸ்துதஸ்ய ப்ராணஸ்யாஸ்தித்வ ஏவேந்த்³ரியாணாம் நிஶ்ரேயஸமுக்த்வா ‘ஜீவதி வாக³பேதோ மூகாந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி சக்ஷுரபேதோ(அ)ந்தா⁴ந்ஹி பஶ்யாம:’ இத்யாதி³நா ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இத்யந்தேந ப்ராணஸ்ய ஶரீரஸ்தா²பகத்வவ்யவஸ்தா²பகவசநஸந்த³ர்பே⁴ண ப்ரஸ்துதப்ராணஸ்யைவ பூர்வோக்தமாயு:ப்ரதா³நஸ்வாதந்த்ர்யமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் விவ்ருதம் । ஏவம் ஸர்வஸ்மிந்நபி ப்ராணத⁴ர்மகீர்தநே ப்ரஸ்துதப்ராணவிஷயே ஸதி தத³நந்தரம் ‘‘அத² யதா²(அ)ஸ்யை ப்ரஜ்ஞாயை ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யேகம் ப⁴வந்தி தத்³வ்யாக்²யாஸ்யாம:’(கௌ. 3. 4 ) இதி யதா² ப்ரஜ்ஞாயா ஜீவஸ்ய ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஸம்ப³ந்தீ⁴நி பூ⁴த்வா தத்³ருஶ்யத்வேந கல்பிதாநி வஸ்துத ஏகத்வேந ப⁴வந்தி ததா² வ்யாக்²யாநமுபக்ரம்ய ‘வாகே³வாஸ்யா: ஏகமங்க³மதூ³து³ஹத்’ இத்யாதி³நா வாக்³வக்த்ருத்வக³ந்தா⁴க்⁴ராத்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸாநுப⁴வித்ருத்வரூபப்ரஜ்ஞாத⁴ர்மகீர்தநமபி ப்ரஸ்துத ப்ரஜ்ஞாத்மவிஷயமேவாவதிஷ்ட²தே । 

ந சைவம் ஸதி ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாத்³யுபஸம்ஹாரஸ்யாபி ப்ரஸ்துதப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மவிஷயத்வப்ரஸங்க³:, ‘தத்³யதா² ரத²ஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதா’ இத்யாரப்⁴ய ஸர்வாதா⁴ரத்வாநந்த³த்வாஜரத்வாமரத்வஸாத்⁴வஸாது⁴கர்மகாரயித்ருத்வஸகலலோகேஶ்வரத்வலிங்கை³ருபஸம்ஹாரஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வாவஸாயாத் । ஏவம் ஸ்தி²தே ப்ராணப்ரஜ்ஞாக³தாத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴லிம்கா³நாம் ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யதோ(அ)ந்யத்ர நேதுமஶக்யத்வாத³யமுபதே³ஶோ வாமதே³வஸ்ய மநுஸூர்யாதி³பா⁴வவத் ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்யேந்த்³ரஸ்ய ப்ராணாதி³பா⁴வோ(அ)ப்யஸ்தீதி முக்²யப்ராணஜீவவிஷய ஏவ । உபாஸ்யேதி ச ப்ருத²க் ப்ருத²க் தது³ப⁴யோபாஸநாவிதா⁴நமிதி ஸ்வீகர்தவ்யம் । அத ஏவ ‘ப்ராணேந ஹ்யேவாமுஷ்மிந் லோகே(அ)ம்ருதத்வமாப்நோதி’ இதி அம்ருதத்வவிஶிஷ்டப்ராணோபாஸநஸ்ய தத³நுரூபப²லநிர்தே³ஶாநந்தரம் ப்ரஜ்ஞோபாஸநஸ்யாபி ப்ருத²க் தத³நுரூபப²லநிர்தே³ஶோ த்³ருஶ்யதே ‘ப்ரஜ்ஞயா ஸத்யஸங்கல்பம்’ இதி । ‘ஏததே³வோக்த²முபாஸீத’ இத்யத்ர ‘வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ஷு ச ப்ருத²க் ப்ருத²க் ப்ராணோபாஸநாம் ப்ரஜ்ஞோபாஸநாஞ்சாநூத்³ய ஶரீரோத்தா²பகத்வவக்த்ருத்வாதி³கு³ணஸமர்பணம் க்ரியதே । ஏதேந – அக்³ரே ப்ராணப்ரஜ்ஞோபாஸநாவிதி⁴த³ர்ஶநாத் ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இதி இந்த்³ரோபாஸநாவிதி⁴ரித்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா ; தேஷாமுபாஸ்யகு³ணஸமர்பணார்த²த்வாத் । 

யஸ்து ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி’ இத்யத: ப்ராக் ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இதி இந்த்³ரோபதே³ஶ:, ஸ: ஹிததமத்வஸர்வபாபாஸம்ஸ்பர்ஶஹேதுத்வலிங்க³வாரஸ்யாத் ப்ரகரணாவஸாநநிரூபணீயப்³ரஹ்மோபாஸநவிதி⁴ரிதி தத்ராபி நேந்த்³ரோபாஸநாவிதி⁴ஶ்ஶங்கநீய: । அத ஏவாத்ரத்யஸ்ய மாமித்யஸ்யாபி⁴ப்ராயஸ்பு²டீகரணார்த²ம் ‘ஏஷ லோகபால ஏஷ லோகாதி⁴பதி: ஏஷ லோகேஶ:’ இத்யேதத³ந்தப்³ரஹ்மநிரூபணாநந்தரம் ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ இத்யுபஸம்ஹார:। தஸ்மாத்த்ரீண்யுபாஸ்யாநி ப்ரதிபாத்³யாநீத்யேவ யுக்தம் பூர்வபக்ஷயிதும் । 

நந்வேவம் ப்ரதிபாத்³யத்ரயாங்கீ³காரே ப்³ரஹ்மவிஷயோபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யேண ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யேண ச ப்ரதிபந்நஸ்யைகவாக்யத்வஸ்ய ப⁴ங்க³ஸ்ஸ்யாதி³தி சேத் – அஸ்து । வாக்யார்தா²வக³மஸ்ய பதா³ர்தா²வக³மஜந்யத்வேந உபஜீவ்யப்ரதா⁴நபூ⁴தபதா³ர்தா²வக³மாநுரோதே⁴ந வாக்யைக்யப⁴ங்க³கல்பநஸ்யோசிதத்வாத் ।

நநு புத்ரேஷ்டிவிதௌ⁴ வைஶ்வாநரம் த்³வாத³ஶகபாலம் நிர்வபேத் புத்ரே ஜாதே யஸ்மிந் ஜாத ஏதாமிஷ்டிம் நிர்வபதி பூத ஏவ தேஜஸ்வ்யந்நாத³ இந்த்³ரியாவீ பஶுமாந் ப⁴வதி’(தை.ஸம்.2.2.5) இத்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாவக³தைகவாக்யத்வநிர்வாஹாயாஷ்டாகபாலாதி³வாக்யேஷு கு³ணப²லவித⁴யஸ்த்யக்தா: । ஏவமிஹாப்யேகவாக்யத்வநிர்வாஹாய மத்⁴யக³தோபாஸ்யாந்தரதது³பாஸநாவித⁴யஸ்த்யக்துமுசிதா இதி சேத் ।

மைவம் – ந ஹி தத்ர ஏகவாக்யத்வம் மா பா³தீ⁴தி ஶ்ரூயமாணா கு³ணப²லவித⁴யஸ்த்யக்தா: । அஷ்டாகபாலாதி³வாக்யேஷு வித்⁴யஶ்ரவணாத் விதி⁴யோக்³யபுருஷவ்யாபாரமாத்ரஸ்யாப்யஶ்ரவணாத் யச்ச²ப்³தோ³பப³ந்தே⁴நாநுவாத³த்வஸ்யைவ ப்ரத்யாயநாத் அஷ்டாகபாலாதி³ப⁴வநபாவநாதி³கயோரேககாலத்வநிர்தே³ஶேந ப²லப²லிபா⁴வாப்ரதீதே: ‘யஸ்மிஞ்ஜாத’ இதி வாக்யே பூதத்வாதீ³நாம் ஸமுச்சயாவக³மேந தேஷாம் வ்யவஸ்தி²தாஷ்டாகபாலாதி³ப²லத்வாயோகா³ச்ச , கிந்தூக்தஹேதுபி⁴ரஷ்டாகபாலாதி³வாக்யாநாமவயுத்யாநுவாத³தயா அர்த²வாத³தைவ ப்ரதீயத இதி தேஷு வித்⁴யகல்பநேந பா³த⁴காநவதாராதே³கவாக்யத்வம் ந பா³தி⁴தம் । இஹ ஸ்பஷ்டமேவ ஶ்ரூயமாணைருபாஸநாவிதி⁴பி⁴: கத²மேகவாக்யத்வம் ந பா³தி⁴தவ்யம் ।

அதா²பி ஸ்யாத் – உபாம்ஶுயாஜவாக்யே ப்ரதீதைகவாக்யத்வநிர்வாஹாய மத்⁴யே ‘விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்யோ(அ)ஜாமித்வாய’ இத்யாத³யஶ்ஶ்ரூயமாணா அபி வித⁴யஸ்த்யக்தா இதி । ஸத்யம் த்யக்தா: , ந த்வேகவாக்யத்வாநுரோதா⁴த் , கிந்து ஜாமிதாதோ³ஷபரிஹாராயாவஶ்யமந்தராவாக்யே விதா⁴வப்⁴யுபக³ந்தவ்யே தத்ரைவ ஶாகா²பே⁴தே³நாக்³நேயாக்³நீஷோமீயயாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லமத்⁴யே படி²தாநாம் வைஷ்ணவப்ராஜாபத்யாக்³நீஷோமீயயாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லாநாம் க்ரமப்ரமாணேநாந்வயே ஸதி தத்தந்மந்த்ரோதி³தாநாம் விஷ்ண்வாதீ³நாம் தத்ர யாகே³ தே³வதாத்வஸ்ய ப்ராப்தத்வாத் , விஷ்ண்வாதி³வாக்யஸ்த²யஜீநாம் ஸந்நிஹிததத்³யாகா³நுவாத³கத்வஸ்வாரஸ்யாச்ச விதே⁴யாபா⁴வேந விஷ்ண்வாதி³வாக்யாநாம் மந்த்ரவர்ணப்ராப்தவிஷ்ண்வாதி³தே³வதா(அ)நுவாத³கத்வஸ்ய வக்தவ்யதயா தத்³யாக³ஸ்தாவகத்வப்ரதீதே: ।

நநு ‘ந கி³ராகி³ரேதி ப்³ரூயாதை³ரம் க்ருத்வோத்³கே³யம்’ இத்யத்ர லிங்த்³வயஶ்ரவணே(அ)பி ஸமபி⁴வ்யாஹாரலப்³தை⁴கவாக்யத்வநிர்வாஹாயைவ கி³ராபத³ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாநுவாத³கத்வமங்கீ³க்ருத்ய கி³ராபத³கார்யாபத்திரிராபத³ஸ்ய நிர்ணீதா । நேதி ப்³ரூம: । ந ஹி தத்ரைகவாக்யத்வநிர்வாஹாய ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாநுவாத³கத்வாங்கீ³கார: , கிம்த்வாம்நாநாநுக்³ரஹாய விகல்பபரிஹாராய ச । ந க²லு யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸ்ய ருக் யாவத்பத³ஸஹிதா(அ)ம்நாதா தந்மத்⁴யே பத³மாத்ரவ்யாவர்தநேந விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோஶ்சாரிதார்த்²யஸம்ப⁴வே ப்ரதிஷேதே⁴ந கி³ராபத³ம் வ்யாவர்த்ய விதி⁴நா பதா³ந்தரமபி வ்யாவர்தநீயம் । நாபி கேவலமிராபத³விதா⁴நம் ஸ்வீக்ருத்ய விகல்பாநவகாஶீகரணஸம்ப⁴வே கி³ராபத³ப்ரதிஷேத⁴மபி ஸ்வீக்ருத்ய ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ப்ராப்திபூர்வகத்வாத் கி³ராபத³ப்ராப்தயே கி³ராபத³விதி⁴ரூபம் தஸ்ய ப்ரகரணபாடே²ந கல்ப்யம் ஶாஸ்த்ரமநுமத்ய ஶாஸ்த்ரப்ராப்தஸ்ய ஸர்வதா⁴ நிராஸே ப்ராபகவசநாப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் ‘ந சதுஸ்த்ரிம்ஶத்’ இதி மந்த்ரப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ப்ரதிஷேதோ⁴ந்நீததத்³விதி⁴நேவ கி³ராபத³ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய தது³ந்நீதகி³ராபத³விதி⁴நா ஸஹாஷ்டதோ³ஷது³ஷ்டஸ்ய விகல்பஸ்யாவகாஶோ தா³தவ்ய: । ஸம்ப⁴வதி ச விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோர்த்³வயோரபி கி³ராபத³வ்யாவர்த்தநமாத்ரேண சாரிதார்த்²யம் விகல்பாநவகாஶீகரணம் ச, கி³ராபத³கார்ய இராபத³விதி⁴: ப்ரதிஷேத⁴ஸ்த்விராபத³ஸ்ய கி³ராபத³கார்யாபத்த்யா(அ)ர்த²ஸித்³தா⁴யா கி³ராபத³நிவ்ருத்தேரநுவாத³ இதி கல்பநயா । ந சைவமநுவாத³த்வகல்பநே ‘ந கி³ரா கி³ரேதி ப்³ரூயாத்’ இதி விதி⁴ஶ்ருதேரபூர்வார்த²விதா⁴நஸ்வாரஸ்யபா³தோ⁴ தோ³ஷ:, ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாநநுவாத³த்வபக்ஷே(அ)பி ப்ராப்தப்ரதிஷேத்⁴யஸமர்பணார்தா²யாஸ்தத்ரத்யவிதி⁴ஶ்ருதேரநுவாத³த்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ந ச ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாப்ராப்தார்த²பரத்வேந ஸாப²ல்யே ஸம்ப⁴வதி ஆநுவாத³த்வேந வைப²ல்யம் தோ³ஷ: ; கி³ராபத³ஸ்ய கார்யே இராபத³விதி⁴: ந பதா³ந்தரஸ்யேதி ஜ்ஞாபகதயா தல்லப்³த⁴ப்ரதிஷேதா⁴நுவாத³ஸ்ய ஸப²லத்வாத் । ஏவஞ்சாத்ர காம்ஸ்யபோ⁴ஜிந்யாயேநைகவாக்யத்வநிர்வாஹாய ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாநுவாத³த்வாங்கீ³கார இத்யபி ஸுவசம் ; உக்தரீத்யா ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாநுவாத³த்வே(அ)பி ஸாப²ல்யாத் । ஏதாத்³ருஶ ஏவ ச விஷயே ‘ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வே வாக்யபே⁴த³ஸ்து நேஷ்யதே’ இதி ப்ரவாத³: । ந து வாக்யாந்தர்க³தஶ்ருத்யாதி³பா³த⁴நேந யத்ரைகவாக்யத்வமுபபாத³நீயம் தத்ராபி । ததா² ஸதி ஸர்வேஷாமபி வாக்யாநாமைக்யேந ப³ஹுவிப்லவாபத்தே: ।

நநு ‘தத்ப்ரதிஷித்⁴ய ப்ரக்ருதிர்நியுஜ்யதே ஸா சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாச்யத்வாத்’(ஜை. ஸூ. 9. 4. 18) இதி நாவமிகாதி⁴கரணே ‘ந சதுஸ்த்ரிம்ஶதி³தி ப்³ரூயாத் ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாத்’ இத்யத்ர ஆஶ்வமேதி⁴காஶ்வவம்க்ரீயத்தா ப்ரகாஶநாய படி²தாயா: ‘சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாஜிநோ தே³வப³ந்தோ⁴ர்வம்க்ரீரஶ்வஸ்ய ஸ்வதி⁴திஸ்ஸமேதி’(ஐ. ஸம். 2. 3) இத்யஸ்யா ருசோ ‘ந சதுஸ்த்ரிம்ஶதி³தி ப்³ரூயாத்’ இதி ப்ரதிஷேத⁴: । ‘ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாத்’ இதி து சோத³கப்ராப்தஸ்ய வைஶேஷிகமந்த்ரபாடே²ந ப்ரஸக்தநிவ்ருத்திகஸ்ய புநஸ்தத்ப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ரதிஷ்டி²தஸ்ய ‘ஷட்³விம்ஶதிரஸ்ய வம்க்ரய:’ இதி ப்ராக்ருதமந்த்ரஸ்ய யதா²ப்ராப்த்யநுவாத³மாத்ரம் , ந து ப்ராக்ருதமந்த்ரஷ்ஷட்³விம்ஶதிபத³யுக்த ஏவ கார்ய இதி விதா⁴யகம் । அதஸ்தூபரகோ³ம்ருக³யோரஶ்வஸ்ய ச வம்க்ரீணாம் ஸமஸ்ய வசநம் ஷட³ஶீதிரேஷாம் வம்க்ரய இத்யேவம்ரூபம் ந்யாயப்ராப்தம் கர்தவ்யமிதி நிர்ணீதம் । தத்ர ‘ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாத்’ இத்யத்ர விதி⁴ஶ்ருதேர்யத்³விதா⁴யகத்வம் த்யக்தம் யச்ச நிஷ்ப²லமநுவாத³கத்வமங்கீ³க்ருத்ய தத் ஏகவாக்யத்வநிர்வாஹலோபா⁴தே³வ । ந ச – ஷட்³விம்ஶதிபத³ஸ்ய சதுஸ்த்ரிம்ஶத்யஶ்வவம்க்ரிஷ்வஸாமர்த்²யாத் தத்ர விதா⁴யகத்வம் த்யக்தமிதி வாச்யம் ; ‘யத்³யப்யந்யதே³வத்ய: பஶு: ஆக்³நேய்யேவ மநோதா கார்யா’ இதிவத்³வசநப³லாத³யதா²ர்தா²பி⁴தா⁴நஸம்ப⁴வாதி³தி சேத் – தத்ராபி நேதி ப்³ரூம: । ஏவகாரேண விதி⁴ஶக்திப்ரதிப³ந்தா⁴த் தத்ர விதா⁴யகத்வம் த்யக்தம் । ஷட்³விம்ஶதிபத³ம் ஹ்யேவகாரோபஸர்ஜநத்வாத் ந ஸ்வயம் விதி⁴நா ஸம்ப³த்⁴யதே । கிம்த்வந்யோபஸர்ஜநத்வாதே³வகார ஏவ । தஸ்ய ச நிவ்ருத்திரர்த²: । தேந ஷட்³விம்ஶதிமந்த்ராத் யத³ந்யத் ப்ராகரணிகம் ‘சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாஜிந’ இதி வசநம் தந்ந கர்தவ்யமித்யர்த²: ப²லதி । ததா²ச கத²மநுவாத³கத்வம் வாரணீயம் । யதி³ த்வேவகாரமநாத்³ருத்ய ஏகவாக்யத்வநிர்வாஹாய யத்நோ(அ)யமித்யுச்யேத, ததா³ ‘சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாஜிந’ இதி வைஶேஷிகமந்த்ர ஏவ சதுஸ்த்ரிம்ஶத்பத³கார்யே ஷட்³விம்ஶதிபத³மிராபத³வத்³விதீ⁴யதே சதுஸ்த்ரிம்ஶத்பத³ப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச கி³ராபத³ப்ரதிஷேத⁴வத³ர்த²ஸித்³த⁴: கார்யாபத்திப்ரத³ர்ஶநாயாநூத்³யத இத்யேவ கிம் ந ஸ்யாத் । ஏவமப்யேகவாக்யத்வஸம்ப⁴வாத் । அநுவாத³ஸாப²ல்யஸ்ய சாதி⁴கஸ்ய லாபா⁴த் । ததா²(அ)நப்⁴யுபக³மே விதி⁴ஶக்திப்ரதிப³ந்த⁴ ஏவ ஶரணமிதி அத்ராபி ஸ ஏவ ஹேது: । 

நநு ஜர்திலக³வீது⁴கவிதி⁴ஶ்ருத்யோர்நிஷேத்⁴யஸமர்பகத்வாபா⁴வாதே³வகாராபா⁴வாச்ச விதி⁴ஶக்த்யப்ரதிப³ந்தே⁴(அ)பி க்³ராம்யாரண்யபஶுஹிம்ஸாராஹித்யஸ்துத்யா விதி⁴ஶக்த்யுத்தம்ப⁴நே(அ)பி பயோவிதி⁴ஸ்தாவகத்வேநாவிதா⁴யகத்வம் யத³ங்கீ³க்ருதம் , தத் ஏகவாக்யத்வாநுரோதா⁴தே³வ । ந ச வாச்யம் – அக்³ரே ஜர்திலக³வீது⁴கநிந்தா³பூர்வகம் தத்³விதி⁴த³ர்ஶநாத் தயோர்விதா⁴யகத்வத்யாக³ இதி । சரமஶ்ருதாநுஸாரேண ப்ரத²மஶ்ருதத்யாகா³யோகா³த் , ஜர்திலாதி³நிந்தா³யா நஹிநிந்தா³ந்யாயேந உதி³தாநுதி³தஹோமநிந்தா³வத்³விதி⁴ஶக்த்யப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாச்சேதி சேத் । மைவம் । ஜர்திலக³வீது⁴கயோரபி விதி⁴ஸ்வீகாரே தயோ: பயஸஶ்சேதி த்ரயாணாமபி விகல்பஸ்ஸ்யாதி³தி அஷ்டதோ³ஷது³ஷ்டாத்யந்தாநந்யக³திகவிகல்பபரிஹாராயைவ க்³ராம்யாரண்யபஶுஹிம்ஸாராஹித்யேந ப்ரஶஸ்தயோரபி ஜர்திலக³வீது⁴கயோ: யத³பேக்ஷயா(அ)நாஹுதித்வம் தத்பயோ(அ)த்யந்தம் ப்ரஶஸ்தமிதி தத்ஸ்தாவகத்வாங்கீ³காராத் । ஹிஶப்³த³ஶ்ருதே: ‘ந ஹ்யத்ராநூயாஜா இஜ்யந்தே’ இத்யத்ர ஹேதுபரத்வாங்கீ³காரே(அ)பி தேந ஹ்யந்நம் க்ரியத’ இத்யத்ர ஶூர்பஸ்ய த³ர்வீபிட²ராதி³பி⁴ர்விகல்பபரிஹாராய ஹேதுபரத்வம் த்யக்த்வா ஹேதுவந்நிக³தா³ர்த²வாத³த்வஸ்யாங்கீ³க்ருததயா ததை²வாத்ராபி விகல்பபரிஹாராய ஶ்ருதவித்⁴யோர்விதா⁴யகத்வம் த்யக்த்வா விதி⁴வந்நிக³தா³ர்த²வாத³த்வஸ்யாங்கீ³கர்துமுசிதத்வாத் । யத்தூதா³ஹ்ருதேஷ்வதி⁴கரணேஷு ஏகவாக்யத்வலாப⁴ஸ்ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுதயா தத்ர தத்ரோச்யதே, தத³ப்⁴யுச்சயமாத்ரம் । தஸ்மாந்ந க்வாபி ஏகவாக்யத்வாநுஸாரேண ஶ்ருதவிதி⁴த்யாக³: ।

ப்ரத்யுதோபக்ரமோபஸம்ஹாரப்ரதீதஸ்யாபி ஏகவாக்யத்வஸ்யைவ தத³ந்தர்க³தவித்⁴யநுஸாரேண த்யாகோ³ த்³ருஶ்யதே । தத்³யதா² ‘த்வாஷ்ட்ரம் பாத்நீவதமாலபே⁴த’ இதி ப்ரக்ரம்ய ‘பர்யக்³நிக்ருதம் பாத்நீவதமுத்ஸ்ருஜதி ஆஜ்யேந ஶேஷம் ஸம்ஸ்தா²பயதி’ இதி ஶ்ரூயதே । அத்ர தாவத்பாத்நீவதயாக³விதி⁴: ததீ³யபஶோ: பர்யக்³நிகரணாநந்தரம் த்யாக³விதி⁴: பஶௌ த்யக்தே ஸதி ஆஜ்யேந தத்ப்ரதிநிதி⁴நா ப்ரக்ராந்தஸ்ய யாக³ஸ்ய ஶேஷஸமாபநவிதி⁴ஶ்சேதி பாத்நீவதயாக³ப்ரயோக³விஷயதயைகவாக்யதா ப்ரதீயதே । தத்தத்³விதி⁴பர்யாலோசநாயாம் து விதே⁴யகர்மபே⁴தே³ந வாக்யபே⁴த³: ப்ரதீயதே । கத²ம் ? உத்ஸ்ருஜதீத்யநேந யதி³ யாகே³ அவிநியுக்தஸ்யைவ பஶோஸ்த்யாகோ³ விதீ⁴யதே, ததா³ பஶுநா யாக³ஸ்யாநநுஷ்டி²ததயா பஶோர்தே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாக்ருதத்வாத் ‘த்வாஷ்ட்ரம் பாத்நீவதம்’ இத்யத்ர த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ரவணமப்ராமாணிகம் ஸ்யாத் । ததா² ஸதி குதோ யாக³: யஸ்ய ஸமாபநீயே ஶேஷே ஆஜ்யவிதா⁴நமர்த²வத் ஸ்யாத் । ந ஹ்யத்ர யாக³ஶ்ஶ்ருதோ(அ)ஸ்தி, கிம்து ஆக்³நேயாதி³வாக்ய இவ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தே⁴ந கல்ப்ய: । தஸ்மாத் ‘பர்யக்³நிக்ருதாநாரண்யாநுத்ஸ்ருஜதி’ இதிவத் பர்யக்³நிகரணாந்தாங்க³ரீதிரநேந விதீ⁴யத இதி ஸ்வீகர்தவ்யம் । ததா² ஸதி பர்யக்³நிகரணகாலே தே³வதோத்³தே³ஶேந பஶோஸ்த்யாகா³த் உத்பத்திவாக்யாவக³தோ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ யாக³கல்பக: ப்ராமாணிகோ ப⁴வதி । ஏவம் ச முக்²யேநைவ த்³ரவ்யேண யாக³ஸ்யாநுஷ்டி²தத்வாந்ந தஸ்ய ப்ரதிநிதி⁴விதா⁴நம் ; அநாகாங்க்ஷிதத்வாத் । நாப்யுதீ³ச்யாங்கா³நாம் தத்தத்ப்ராக்ருதத்³ரவ்யபா³தே⁴நாஜ்யவிதா⁴நம் । க்ல்ருப்தோபகாரப்ராக்ருதாங்க³விதா⁴நநிராகாங்க்ஷஸ்ய பாத்நீவதப்ரயோக³வசநஸ்யாதிதே³ஶத: ப்ராக்ருதாங்க³க்³ராஹித்வாபா⁴வேந பர்யக்³நிகரணாநந்தரமநுஷ்டே²யாநாமங்கா³நாமபா⁴வாத் । தஸ்மாத் ‘அஜ்யேந ஶேஷம்’ இதி யாகா³ந்தரவிதி⁴: தஸ்ய பாத்நீவதபதா³நுஷங்கே³ண தே³வதாலாப⁴: । ஏவம் பூர்வோத்தரயாக³யோ: பத்நீவத்³தே³வதயோ:, பூர்வயாகே³ பர்யக்³நிகரணாந்தே ஹவி: ப்ரக்ஷேபம் விநைவ ஸம்ஸ்தி²தே தத³நந்தரமவ்யவதா⁴நேந ஹவி:ப்ரக்ஷேபஸஹிததத்³தே³வத்யாஜ்யயாகா³நுஷ்டா²நம் தச்சே²ஷஸமாபநமிவ த்³ருஶ்யத இதி ஸாத்³ருஶ்யாச்சே²ஷஸம்ஸ்தா²பயதிஶப்³தா³விதி । ஏவமேகவாக்யத்வவிதி⁴பே⁴த³பக்ஷயோ: ப்ரதீதயோ: நவமாந்த்யாதி⁴கரணே விதி⁴பே⁴த³ப்ரதீத்யநுஸாரேண ஏகவாக்யத்வத்யாக³ ஏவ ஸித்³த⁴ந்தித: । அதோ(அ)த்ராபி ததை²வ ஸ்வீகர்தும் யுக்தம் । 

ஏதேந – வாக்யார்தா²வக³மஸ்ய பதா³ர்தா²வக³மஜந்யத்வே(அ)பி பதா³ர்தா²வக³மோ ந ப்ரதா⁴நம் , கிந்து வாக்யார்தா²வக³ம: , ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாதி³ப²லஶாலிநாம் வாக்யார்தா²வக³மமேவோத்³தி³ஶ்ய பதா³நாம் ப்ரவ்ருத்தே: । தத³ர்த²மேவ தை: பதா³ர்தா²வக³மஸ்ய மத்⁴யே க்ரியமாணத்வாத் । அத: ப்ரதா⁴நவாக்யார்த²விரோதி⁴நோ கு³ணபூ⁴தா: பதா³ர்தா² ஏவ ப்ரதா⁴நபுத்ரவிரோதி⁴புத்ரஜநநாநந்தரப்ராப்ததத்பூதத்வாதி³ப²லகபுத்ரேஷ்டிவத்த்யக்தவ்யா இதி – நிரஸ்தம் । த்³விவசநஶ்ருதிஸஹவாஸாதி³லிங்க³ப்ராப்தஸ்ய ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மபே⁴த³ஸ்ய விதி⁴ஶ்ருதிப்ராப்தாநாம் தத்தது³பாஸநாவிதீ⁴நாம் ச வாக்யார்த²விரோதே⁴ந த்யாகே³ ஶ்ருதிலிங்க³வாக்யாதி³ப³லாப³லவைபரீத்யப்ரஸங்கா³த் । ‘ஸ்யோநம் தே ஸத³நம் க்ருணோமி க்⁴ருதஸ்ய தா⁴ரயா ஸுஶேவம் கல்பயாமி தஸ்மிந் ஸீதா³ம்ருதே ப்ரதிதிஷ்ட² வ்ரீஹீணாம் மேத⁴ ஸுமநஸ்யமாந:’ இதி மந்த்ரஸ்ய ஹி தஸ்மிந் ஸீதே³தி பூர்வோக்தஸாபேக்ஷத்வேந அவக³ம்யமாநைக்யம் வாக்யம் பூர்வோத்தரபா⁴க³வ்யவஸ்தி²தஸத³நகரணப்ரதிஷ்டா²பநப்ரகாஶநஸாமர்த்²யலக்ஷணலிங்க³விரோதே⁴ந வாக்யபே⁴த³மங்கீ³க்ருத்ய பா³தி⁴தம் । ‘யதி³ காமயேத வர்ஷுக: பர்ஜந்ய: ஸ்யாதி³தி நீசைஸ்ஸதோ³ மிநுயாத்’ இத்யத்ர ஸதோ³மாநகர்த்ரத்⁴வர்யுவசநேந ‘மிநுயாத்’ இத்யநேந ‘யதி³ காமயேத’ இத்யஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபம் கு³ணகாமஸ்யாத்⁴வர்யவத்வப்ராபகம் வாக்யமத்⁴வர்யுவ்யாபாரபாரார்த்²யபரபரஸ்மைபத³ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ‘யதி³ காமயேத யஜமாந’ இத்யத்⁴யாஹ்ருத்ய பா³தி⁴தம் । ஏவமிஹாபி உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தைக்யம் வாக்யம் ஶ்ருதிலிங்கோ³ப⁴யவிரோதே⁴ந வாக்யபே⁴த³மங்கீ³க்ருத்ய கத²ம் ந பா³த⁴நீயம் ? ந ஹி ஸமபி⁴வ்யாவஹாராவக³தைக்யாத்³வாக்யாது³பக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தைக்யே வாக்யே கஶ்சித³ஸ்தி விஶேஷ: । உபகோஸலவித்³யாயாம் ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’(சா².4. 10.5) ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத் ப்³ரஹ்ம’(சா². 4. 15. 1) இதி உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தப்³ரஹ்மவாக்யமத்⁴யே அக்³நிவித்³யாவிதீ⁴நாம் ஸ்வீக்ருதத்வாத் , பூ⁴மவித்³யாயாம் ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா². 7. 1. 3) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’(சா². 7. 25, 2) இத்யுபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தநிர்கு³ணவாக்யமத்⁴யே நாமாத்³யுபாஸநாவிதீ⁴நாம் ஸ்வீக்ருதத்வாச்ச । தஸ்மாதி³ஹ வாக்யபே⁴தா³ங்கீ³கார ஏவ யுக்த இதி பூர்வ: பக்ஷ: । 

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து –
உபக்ரமோபஸம்ஹாரமிததாத்பர்யஶாலிநா ।
அதாத்³ருக³ந்யஶ்ருத்யாதி³ ப்³ரஹ்மவாக்யேந பா³த்⁴யதே ॥ 

ஶ்ருத்யாதி³ஷூத்தரமபி தாத்பர்யலிங்க³வத் ப்ரப³லம் । பூர்வமபி தாத்பர்யலிங்க³ரஹிதம் து³ர்ப³லமிதி ஹி ஸ்தி²தி: । ததி³ஹோபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³மிததாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மவாக்யேநாததா²பூ⁴தம் த்³விவசநஶ்ருத்யாதி³ பா³த்⁴யதே । நநு ஶ்ருத்யாதி³ஷு யது³பக்ரமோபஸம்ஹாரயோருப⁴யோராம்ரேடி³தம் ததே³வ தது³ப⁴யாவக³மிததாத்பர்யம் ஸத் அததா²பூ⁴தாத் பூர்வஸ்மாத் ப்ரப³லம் ப⁴வதி । யதா² தே³வதாத்வாநந்தத்வாதி³லிங்க³ம் ப்ராணாகாஶாதி³ஶ்ருதே: । ந சைவம் ப்³ரஹ்மவாக்யமிஹோப⁴யத்ர பராம்ருஶ்யதே । கா³யத்ரீப்ரகரணே ஶ்ருதம் ‘யத்³வை தத் ப்³ரஹ்ம’(சா². 3. 12. 16) இதி ‘இத³ம் வாவ தத்’(சா². 3. 13. 7) இதி ஏதத்³ப்³ரஹ்மவாக்யம் । தாத்³ருஶமிஹ யத்³யுப⁴யத்ராபி ஶ்ரூயேத, ததை³வ தது³ப⁴யாவக³மிததாத்பர்யம் ஸ்யாத் । ந சைவமிஹாஸ்தி, கிம்தூபக்ரமோபஸம்ஹாரபர்யாலோசநயோபக்ரமப்ரப்⁴ருத்யுபஸம்ஹாரபர்யந்தமேகம் ப்³ரஹ்மவாக்யமித்யேதாவத³வக³ம்யதே । தஸ்மாதி³ஹோபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ ப்³ரஹ்மவாக்யஸ்வரூபாவக³மகாவேவ, ந து தஸ்ய ப்³ரஹ்மதாத்பர்யாவக³மகாவிதி சேத் । மைவம் । ஸ்வரூபாவக³மகயோ: தாத்பர்யாவக³மகத்வஸ்யாப்யவிருத்³த⁴த்வாத் தாத்பர்யாவக³மநே க்லப்தஸ்ய தத்ஸாமர்த்²யஸ்ய ஸ்வரூபாவக³மகத்வேந வைகல்யாப்ரஸக்தே: । ந ஹி உபக்ரமோபஸம்ஹாரயோ: ப்ரத்யேகவிஶ்ராந்தத்வேநாவ்ருத்திமத்யேவ ஶ்ருத்யாதி³ப்ரமாணே தயோஸ்தாத்பர்யவத்த்வக்³ராஹகத்வம் , ந தூப⁴யாநுஸ்யூதத்வேநாவ்ருத்திரஹித இத்யஸ்தி நியம: । ஶ்ருத்யாதி³ஷு யதே³வோப⁴யஸம்ப³ந்தி⁴ தத்ர தயோஸ்தாத்பர்யவத்தா(அ)வக³மகத்வாத் । அபி ச ‘யேநோபக்ரம்யதே யேந சோபஸம்ஹ்ரியதே ஸ வாக்யார்த²’ இதி ந்யாயாத் உபக்ரமோபஸம்ஹாரப்ரதிஷ்டி²தம் ப்³ரஹ்ம தாத்பர்யவிஷயதயா தாப்⁴யாமவக³மிதமிதி ப்³ரஹ்ம தாவத³ததா²பூ⁴தாஜ்ஜீவாத் முக்²யப்ராணாச்ச ப்ரப³லம் । அத: ப்ரப³லப்ரமேயாஶ்ரயம் ப்³ரஹ்மவாக்யம் து³ர்ப³லப்ரமேயாஶ்ரிதாத் ஜீவமுக்²யப்ராணவிஷயஶ்ருத்யாதி³த: ப்ரப³லம் । ப்ரமாணஸ்ய ஸ்வரூபப்ரயுக்தப³லாத³பி ப்ரமேயாஶ்ரயப³லஸ்யாதி⁴கத்வாத் । அத ஏவ ப்ரதா⁴நபூ⁴தாசமநாதி³பதா³ர்தா²ஶ்ரயாயா: ‘க்ஷுத ஆசாமேத்’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: ‘வேத³ம் க்ருத்வா வேதி³ம் கரோதி’ இத்யாதி³பதா³ர்த²கு³ணபூ⁴தக்ரமவிஷயஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப்ரப³லத்வமுக்தம் ஶிஷ்டாகோபாதி⁴கரணே (ஜை. ஸூ. 1. 3. 4) । தஸ்மாதி³ஹோபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாவக³மிததாத்பர்யவதா உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³மிததாத்பர்யவிஷயபா⁴வப்³ரஹ்மாஶ்ரயேண ச வாக்யேந ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மைகமேவாத்ர ப்ரதிபாத்³யமித்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । த்ரயாணாம் ஜீவமுக்²யப்ராணப்³ரஹ்மணாமுபாஸ்யாநாம் ப்ரதிபாத்³யத்வே வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । 

நநு வாக்யபே⁴த³ப⁴யாத் மாபூ⁴வந் த்ரீண்யுபாஸ்யாநி ப்ரதிபாத்³யாநி । ப்³ரஹ்மௌகமேவ ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இதி விதி⁴ஸ்வாரஸ்யாது³பாஸ்யம் ப்ரதிபாத்³யம் கிம் ந ஸ்யாத் ? ந ஸ்யாத் । ஹிததமத்வலிங்க³விரோதா⁴த் । ததா²ஹி – ஹிததமத்வம் ‘யந்மாம் விஜாநீயாத்’ இத்யுபாத்தஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்யோச்யமாநம் தஸ்ய விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரரூபதாம் வ்யவஸ்தா²பயதி । ஹிததமத்வம் ஹி நிரதிஶயபுருஷார்த²த்வம் நிரதிஶயபுருஷார்த²ஸாத⁴கதமத்வம் வா ஸ்யாத் । உப⁴யதா²(அ)பி தத³க²ண்டா³நந்த³விஷயகஸ்ய நிகி²லாநர்த²நிவ்ருத்திபூர்வகாக²ண்டா³நந்த³ரூபப்³ரஹ்மாவாப்திஸாத⁴கதமஸ்ய விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்யைவ யுஜ்யதே । ந ச வாச்யம் – ‘விஜாநீயாத்’ இத்யுபக்ரம்யாக்³ரே ‘உபாஸ்வ’ இதி தத்பராமர்ஶாத் விஶேஷஶ்ருத்யநுஸாரேண விஜ்ஞாநபத³முபாஸநாபரமித்யதஸ்தத்ரைவ ஹிததமத்வமாபேக்ஷிகம் யோஜநீயமிதி । உபக்ரமக³ததயா ப்ரஶ்நோத்தராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிததயா ச ப்ரப³லேந ஹிததமத்வலிங்கே³ந விஜ்ஞாநபத³ஸ்ய ‘விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந ப்ரக்ருதவிஜ்ஞாநே ப்ரயுஜ்யமாநஸ்ய உபாஸநாபத³ஸ்யாபி தத்ஸாக்ஷாத்காரே ஸ்வத: ப்ராப்தாவ்ருத்த்யநுவாத³கத்வகல்பநஸ்யோசிதத்வாத் । ஏவம் ச ‘விஜாநீஹி’ இத்யாதி³ஷு விதி⁴ஶ்ருதீநாமவிதே⁴யப²லரூபப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரவிஷயே குண்டி²தஶக்திகத்வேநாவிதா⁴யகத்வாத் ‘கோ³ஸத்³ருஶம் க³வயம் வித்³தி⁴’ ‘‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴’(க. 1. 3. 3) இத்யாதி³லௌகிகவைதி³கவாக்யரீத்யா ப்ரதிபாத்³யபுருஷாபி⁴முகீ² கரணார்த²தைவாப்⁴யுபக³ந்தவ்யா । 

ஏதேந ‘ஏததே³வோக்த²முபாஸீத’ ‘வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாத்³யபி வ்யாக்²யாதம் ; ஸார்வாத்ம்யப்ரதிபத்தயே ப்ராணத⁴ர்மைர்ஜீவத⁴ர்மைஶ்ச ப்ரதிபாத்³யமாநே ப்³ரஹ்மணி தஸ்யாபி விதி⁴ஸரூபஸ்ய ப்ரதிபாத்³யபுருஷசேதஸ்ஸமாதா⁴நார்த²த்வோபபத்தே: । த்³விவசநஶ்ருத்யாதி³கம் து ந ப்ரதிபாத்³யபரம் , கிந்து ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்த்யாஶ்ரயயோ: பு³த்³தி⁴ப்ராணயோ: ப்ரத்யகா³த்மோபாதி⁴பூ⁴தயோர்நிர்தே³ஶபரம் ப்ரத்யகா³த்மநஸ்தத்தது³பாதி⁴க்ருதவிஶேஷபரித்யாகே³ந தத்ஸ்வரூபமேதத்ப்ரகரணப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்மைவேதி த³ர்ஶயிதும் । அத ஏவோபாதி⁴த்³வயோபஹிதஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மந: ஸ்வரூபேணாபே⁴த³மபி⁴ப்ரேத்ய ‘யோ வை ப்ராணஸ்ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வை ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண’ இத்யபே⁴தோ³(அ)பி நிர்தி³ஷ்ட: । தஸ்மாத் ப்ரப³லதரலிங்க³வாக்யபா³த்⁴யத்வாத் விரோதி⁴ஶ்ருதிலிங்கா³நாம் ப்³ரஹ்மைகமேவாத்ர ப்ரதிபாத்³யமிதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸூத்ரஸ்ய த்வயமர்த²: । ஜீவமுக்²யப்ராணயோரபி லிங்க³ஸத்வாத் ப்³ரஹ்மைகமேவாத்ர ந ப்ரதிபாத்³யம் , அத: ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி’ இதி ப்ராணஶப்³தோ³ வக்ஷ்யமாணாயு:ப்ரத³த்வாதி³லிங்கா³நுஸாரேண முக்²யப்ராணபரோ வாச்ய இதி ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வதீதி சேத் । ந । ததா² ஸத்யுபாஸாத்ரைவித்⁴யப்ரஸங்கா³த் । ந ச த்ரிவிதோ⁴பாஸநாப்⁴யுபக³ந்தாரம் ப்ரதி தத்ப்ரஸங்கோ³ நாநிஷ்ட இதி வாச்யம் । ததா² ஸதி வாக்யபே⁴தா³பத்தே: । ஏகஸ்யைவ ச வாக்யஸ்ய ஆஸமந்தாது³பக்ரமோபஸம்ஹாராஶ்ரிதத்வாத் । தஸ்ய ச உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³மிததாத்பர்யகஸ்ய ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கே³ப்⁴யோ ப³லவத்வாத் , உபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³மிததாத்பர்யவிஷயபா⁴வப்³ரஹ்மரூபப்ரப³லப்ரமேயாஶ்ரிதத்வாத³பி –

‘து³ர்ப³லஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ப³லவாநாஶ்ரயோ யதா³ ।
ததா³(அ)பி விபரீதத்வம் ஶிஷ்டாகோபே யதோ²தி³தம் ॥’
இதி ந்யாயேந தஸ்ய ப³லவத்த்வாச்ச । தஸ்மாத்³வாக்யபே⁴த³பரிஹாராய ப்³ரஹ்மைகமேவாத்ர ப்ரதிபாத்³யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவ । அந்யத்ராபி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரேண ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தேராஶ்ரிதத்வாத் । இஹ ஸர்வாத்மத்வேந விவக்ஷிதே ப்³ரஹ்மணி தஸ்ய ஸமநந்தரவக்ஷ்யமாணஸ்ய ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³நிகாயஸ்ய யுக்தத்வாத் । 

ந ச – ஏகவாக்யத்வப³லாத் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தாவபி ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இத்யாத்³யநுரோதா⁴த் உபஸ்திவாக்ய இவோபாஸ்யே ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்திரஸ்த்விதி ஶங்கநீயம் ; இஹோபாஸநாவிதி⁴ப⁴ஞ்ஜகஹிததமத்வாதி³லிங்க³யோகா³தி³தி । 

யத்³யபி முக்²ய: ப்ராண: ப்ரதிபாத்³ய இதி பூர்வபக்ஷே ப்ராணஶ்ருதிரப்யஸ்தி, ததா²(அ)பி தாமாலம்ப்³ய பூர்வபக்ஷ: ‘ப்ராணஸ்ததா²(அ)நுக³மாத்’ இதி ஸூத்ர ஏவ நிராக்ருத:, இஹ து ப்ராணஶ்ருதிவிஷயே ப்ரவ்ருத்தைராயு:ப்ரதா³த்ருத்வாதி³லிங்கை³: தத்ரத்யபூர்வபக்ஷநிராகரணஹேதூபமர்தே³ந தஸ்யைவ ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய முக்²யப்ராணபரத்வமாஶம்க்யத இதி விபா⁴வயிதும் ஸூத்ரே ஶ்ருதிமுல்லம்த்⁴ய லிங்கா³தி³த்யுக்தம் । ந ச ததா²(அ)பி த்³விவசநஶ்ருதிரஸ்தீதி வாச்யம் ; தஸ்ய ப்ரதிபாத்³யபே⁴த³மாத்ரே ஶ்ருதித்வே(அ)பி ஜீவமுக்²யப்ராணயோ: ஶ்ருதித்வாபா⁴வாத் । 

யத்து பா⁴ஷ்யே உபாஸாத்ரைவித்⁴யாதி³த்யஸ்ய வ்யாக்²யாநாந்தரம் ‘ந ப்³ரஹ்மவாக்யே(அ)பி ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ம் விருத்⁴யதே, உபாஸாத்ரைவித்⁴யாத் । த்ரிவித⁴மிஹ ப்³ரஹ்மண உபாஸநம் விவக்ஷிதம் ப்ராணத⁴ர்மேண ப்ரஜ்ஞாத⁴ர்மேண ஸ்வத⁴ர்மேண ச’ இதி தத் வ்ருத்திகாரபக்ஷோபந்யாஸமாத்ரம் , ந த்வஸ்ய ப்ரகரணஸ்ய த்ரிவிதோ⁴பாஸநாபரத்வம் பா⁴ஷ்யகாராபி⁴மதம் ; ஹிததமத்வாதி³விரோதே⁴ந விதி⁴ஶக்திகுண்ட²நஸ்யோக்தத்வாத் । ப்ராகு³க்தவாக்யபே⁴த³தோ³ஷாநதிவ்ருத்தேஶ்ச । ந ஹ்யத்ரோபாஸநாத்ரயவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம விதா⁴தும் ஶக்யம் ; தஸ்ய வித்⁴யநர்ஹத்வாத் , கிந்து ப்³ரஹ்மண்யுபாஸநாத்ரயம் விதா⁴தவ்யம் । தச்ச பரஸ்பராநந்வயி ஸ்வதந்த்ரமிதி கத²ம் ந வாக்யபே⁴த³: ? 

ந ச வாச்யம் – நேஹோபாஸநாத்ரயம் விதீ⁴யதே । கிம்த்வேகமேவோபாஸநம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபத்ரயவிஶேஷிதம் ‘தம்மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ’ இத்யநேந விதீ⁴யதே । தத்ர மாமிதி ஜீவவிஶிஷ்டதோக்தா । ‘ஆயு:’ இதி ப்ராணவிஶிஷ்டதா । ‘அம்ருதம்’ இதி ஸ்வரூபமுக்தமிதி । தாவதா இந்த்³ரமுக்²யப்ராணவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸநாலாபே⁴(அ)பி இந்த்³ரஸ்ய ‘தம் மாம்’ இதி விஶேஷணேந பூர்வோக்தத்வஷ்ட்ருஹநநாதி³கு³ணகத்வலாபே⁴(அ)பி வக்த்ருத்வக்³ராத்ருத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வாதி³கு³ணகத்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணஸ்யாலாபா⁴த் , ப்ராணஸ்யாயுஷ்ட்வகு³ணகத்வலாபே⁴(அ)பி இந்த்³ரியநிஶ்ரேயஸஹேதுத்வஶரீரோத்தா²பகத்வாதி³கு³ணகத்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணஸ்யாலாபா⁴ச்ச । தத்தத்³கு³ணவிஶிஷ்டேந்த்³ரப்ராணவிஶேஷிதப்³ரஹ்மோபாஸநஸித்³த⁴யே ‘வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ஷு ‘ஏததே³வோக்த²முபாஸீத’ இத்யத்ர ச வித்⁴யந்தராணாம் ஸ்வீகர்தவ்யத்வேந வாக்யபே⁴த³தோ³ஷாநதிலங்க³நாத் । ந ச அவாக்யபே⁴தா³ர்த²ம் வக்ஷ்யமாணஸர்வகு³ணவிஶிஷ்டேந்த்³ரப்ராணவிஶேஷிதப்³ரஹ்மோபாஸநம் ‘தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ’ இத்யத்ரைவ விதே⁴யம் ஸ்வீக்ரியத இதி வாச்யம் ; அத்ர வக்ஷ்யமாணதத்தத்³கு³ணஸமர்பகஶப்³தே³ஷ்வஶ்ரூயமாணேஷு தத்தத்³கு³ணோபாஸநாவிதி⁴ஷு சாக்³ரே ஶ்ரூயமாணேஷு ததா² ஸ்வீகாரஸ்யைவாயுக்தத்வாத் , அந்யதா² ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ இத்யத்ராபி அவாக்யபே⁴தா³ர்த²ம் ப்ரகரணக³தவித்⁴யந்தரஶ்ருதத³த்⁴யாதி³வைகல்பிகஸகலத்³ரவ்யவிஶிஷ்டாக்³நிஹோத்ரவிதி⁴ரிதி கல்பநாபத்தே: ।  

ந ச – அக்³நிஹோத்ரவாக்யேந த³த்⁴யாதி³வாக்யாநாமிவ ‘தம் மாமாயு:’ இதி வாக்யேந ‘ஏததே³வோக்த²ம்’ இத்யாதி³வாக்யாநாம் கு³ணவிதா⁴யகதயா வாக்யைகவாக்யத்வேந ஏகவாக்யதாநிர்வாஹோ(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் । ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபோபாஸநாவிதே⁴: ‘தம் மாமாயுரம்ருதம்’ இத்யாதா³வலாபே⁴ந ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ இத்யத்ரைவ தத்³விதே⁴ஸ்ஸ்வீகர்தவ்யத்வாத் । ந ஹி ‘அம்ருதம்’ இத்யநேந தல்லாப⁴: ; ‘ப்ராணோ வ ஆயு: ப்ராண ஏவாம்ருதம்’ இதி வாக்யஶேஷேண ஆயுஷ்ட்வஸ்யேவாம்ருதத்வஸ்யாபி ப்ராணவிஶேஷணீகரணாத் । தஸ்மாதே³கவாக்யதா(அ)நுரோதா⁴த் ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மபரமேவேத³ம் ப்ரகரணம் , ந ஜீவமுக்²யப்ராணோபாஸநாவிதி⁴க³ர்ப⁴ம் , தத்தத்³கு³ணவிஶிஷ்டஜீவமுக்²யப்ராணவிஶேஷிதப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴க³ர்ப⁴ம் வா । யத்து பூ⁴மவித்³யாயாம் ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மப்ரகரணமத்⁴யே(அ)பி நாமவாகா³த்³யுபாஸநாவிதி⁴ஸ்வீகரணம் தத் நாமவாகா³தீ³நாமுத்தரோத்தரபூ⁴யஸ்த்வநிரூபணாவஸரே ஶ்ருதேஷு ‘நாமோபாஸ்வ’ ‘வாசமுபாஸ்வ’ இத்யாதி³ஷு ஶ்ருதாநாம் நாமவாகா³தி³ஶப்³தா³நாமிஹ ஜீவமுக்²யப்ராணலிம்கா³நாமிவ ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநஸ்யாப்⁴யுபக³ந்துமயுக்தத்வாத் । தத³ப்⁴யுபக³மே ஹி ப்³ரஹ்மணஸ்ஸ்வஸ்மாதே³வ பூ⁴யஸ்த்வமுக்தம் ஸ்யாத் । 

நநு ததா²(அ)ப்யேகவாக்யதாநிர்வாஹார்த²ம் ‘நாமோபாஸ்வ’ இத்யாதி³விதி⁴ஸ்த்யஜ்யதாம் । நாமாதி³ப்ரஸங்க³மாத்ரஸ்யோத்தரோத்தரபூ⁴யஸ்த்வநிரூபணத்³வாரா ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வதோபூ⁴யஸ்த்வப்ரதிபாத³ந ஏவ தாத்பர்யவத: ‘ஆத்⁴யாநாய ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்’(ப்³ர.ஸூ.3. 3. 14) இத்யதி⁴கரணோக்தந்யாயேந ‘‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந:’(க. 1.3.10) இத்யாதௌ³ இந்த்³ரியாதி³ப்ரஸம்க³வதே³கவாக்யதா(அ)விரோதி⁴த்வாதி³தி சேத் । 

ந । ‘நாமோபாஸ்வ’ இத்யாதி³விதா⁴நாந்தரம் ‘ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவந்நாம்நோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’(சா². 7. 1.5) இத்யாதி³ப்ரகாரேண நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்யாப்⁴யஸ்தஸ்யேதிஶிரஸ்கதயா உபாஸநாகர்மஸமர்பகஸ்ய ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஶேஷிதநாமாத்³யுபாஸநாவிதி⁴ம் விநா அநுபபந்நத்வேநாநந்யதா²ஸித்³த⁴தயா அந்யார்த²ப்ரஸக்தம் நாமாதி³கமாஶ்ரித்ய கோ³தோ³ஹநாதி³ந்யாயேந உபாஸநாவிதீ⁴நாமபி ஸ்வீகரணீயத்வாத் । ஏவம் ‘பூ⁴மவித்³யாயாம் த³ர்ஶநாத் தத்³த்³ருஷ்டாந்தப³லாதே³வ, ஸ்தி²தே(அ)ப்யேதஸ்மிந்நதி⁴கரணே, உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ஸமஸ்தோபாஸநாபரஸ்ய வைஶ்வாநரப்ரகரணஸ்ய மத்⁴யே வ்யஸ்தோபாஸநாவித⁴யோ(அ)பி ஸ்வீகர்தவ்யா’ இத்யுத்தி²தஸ்ய பூர்வபக்ஷஸ்ய நிராகரணார்த²ம் த்ருதீயே(அ)த்⁴யாயே ‘பூ⁴ம்ந: க்ரதுவத்’(ப்³ர.ஸூ். 3. 3. 57) இத்யதி⁴கரணம் ப்ரவர்திஷ்யதே । 

உபகோஸலவித்³யாயாம் ‘ய ஏஷ ஆதி³த்யே புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ(அ)ஹமஸ்மி ஸ ஏவாஹமஸ்மி’(சா².4.11.1) இதி ‘ஸ ய ஏதமேவம் வித்³வாநுபாஸ்தே அபஹதே பாபக்ருத்யாம்’(சா².4.11.2) இத்யாதி³கா³ர்ஹபத்யாதி³வாக்யாநி யத்³யபி ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா ப்³ரஹ்மணி யோஜயிதும் ஶக்யந்தே, ததா²(அ)பி ‘ஏஷா ஸோம்ய தே(அ)ஸ்மத்³வித்³யா சாத்மவித்³யா ச’(சா².4.14.1) இதி ஆத்மவித்³யாதோ(அ)க்³நிவித்³யாயா: ப்ருத²க் கீர்தநாத் , அக்³நிவித்³யாயா அபி கத²ஞ்சிதா³த்மவித்³யாத்வநயநே(அ)பி ‘ய ஏஷ ஆதி³த்யே புருஷ:’ ‘ய ஏஷ சந்த்³ரமஸி புருஷ:’ ‘ய ஏஷ வித்³யுதி புருஷ’ இதி வ்யவஸ்தி²தவிஷயதயா நிர்தி³ஷ்டாநாம் கா³ர்ஹபத்யாதி³வித்³யாநாம் ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஶேஷிதஹிரண்யக³ர்போ⁴பாஸநாயாஶ்ச விதா⁴நேந வாக்யபே⁴தா³வஶ்யம்பா⁴வாச்ச ப்³ரஹ்மோபாஸநாப்ரகரணமத்⁴யே(அ)பி உபாஸநாந்தராவித⁴ய: ஸ்வீக்ருதா: । ந சேஹ ததா² அநந்யதா²ஸித்³த⁴மநேகவித்³யாஸமுச்சயவசநமஸ்தி । தஸ்மாத் ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மமாத்ரபரமேவேத³ம் ப்ரகரணமிதி ஸித்³த⁴ம் । 1. 1. 31 ।  

சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ரூயதே ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத । அத² க²லு க்ரதுமய: புருஷோ யதா²க்ரதுரஸ்மிந் லோகே புருஷோ ப⁴வதி ததே²த: ப்ரேத்ய ப⁴வதி । ஸ க்ரதும் குர்வீத’ ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூபஸ்ஸத்யஸங்கல்ப: ஆகாஶாத்மா ஸர்வகர்மா ஸர்வகாமஸ்ஸர்வக³ந்த⁴ஸ்ஸர்வரஸ:’(சா².உ.3.14.1.2) இத்யாதி³ அத்ர ‘ஶாந்த உபாஸீத’ இத்யத்ர ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இதி விஹிதாமுபாஸநாமநூத்³ய ஶாந்திரூபகு³ணமாத்ரவிதி⁴ர்லாக⁴வாதி³தி ஸ்தி²தே ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இத்யநிர்தி³ஷ்டோபாஸ்யாயாமுபாஸநாயாம் கிம் மநோமயாதி³வாக்யஶேஷக³தலிங்க³ஸமர்பிதோ ஜீவ உபாஸ்ய: , உத ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யோபக்ரமக³தப்³ரஹ்மஶ்ருதிஸமர்பிதம் ப்³ரஹ்மேதி வாக்யோபக்ரமஸ்யாந்யார்த²த்வாநந்யார்த²த்வாப்⁴யாம் ஸந்தே³ஹ: ।

தத்ர பூர்வபக்ஷ: – மநோமயத்வம் ப்ராணஶரீரத்வம் ச தாவஜ்ஜீவலிங்க³ம் । யத்³யபி ‘மநோமய’ இதி மயடோ விகாரப்ராசுர்யாத்³யநேகார்த²தீ⁴ஸாதா⁴ரண்யாத் , ப்ராண: ஶரீரமஸ்யேதி ப்ராணே ஶரீரத்வரூபணஸ்ய யேந கேநசித் ஸம்ப³ந்தே⁴ந நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யத்வாச்சாதி⁴ஷ்டா²நத்வநியந்த்ருத்வாதி³ரூபமந:ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴வதி ப்³ரஹ்மண்யபி கத²ஞ்சித்³யோஜயிதும் ஶக்யம் , ததா²(அ)பி மந:ப்ராணஸம்ப³ந்தி⁴த்வப்ரதிபாத³நே தத³பா⁴வவத்த்வப்ரதிபாத³ந இவ தயோர்ஜீவேந ஸஹோபகரணோபகரணிபா⁴வலக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ லோகவேத³யோ: ப்ரஸித்³த⁴தரோ க்³ராஹ்ய: , நது ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தயோரப்ரஸித்³த⁴ஸ்ஸம்ப³ந்த⁴: ; ப்ரஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ரத²மம் பு³த்³த்⁴யவதாராத் । அத ஏவ க²லு ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா:’(மு.உ.2.1.2) இதி ப்³ரஹ்மணி மந:ப்ராணநிஷேதோ⁴ ஜ²டிதி ஸ்வாரஸ்யேநைவ பு³த்³தி⁴மாரோஹதி । ந து க⁴டவதி பூ⁴தலே ‘க⁴டாபா⁴வவத் பூ⁴தலம்’ இத்யாப்தவாக்யமநுபபந்நதயா ஶங்கிதம் ஸத் ஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டாபா⁴வவத்பரமித்யுபபாத³நமிவ ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா’ இதி ஶ்ருதிவாக்யமதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³ஸம்ப³ந்தே⁴ந மந:ப்ராணவதி ப்³ரஹ்மணி கத²மப்ராணத்வமமநஸ்கத்வஞ்சேத்யநுபபந்நார்த²தயா ஶங்கிதம் ஸத் போ⁴கோ³பகரணபா⁴வேந மந:ப்ராணாபா⁴வவத்பரமித்யுபபாத³நமபேக்ஷதே ।

ந ச வாச்யம் – மந:ப்ராணயோர்ஜீவஸம்ப³ந்தி⁴த்வப்ரஸித்³தா⁴வபி மநோமயப்ராணஶரீரஶப்³தௌ³ ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரநேதா’(மு.உ.2.2.7) ‘ஸ ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: தஸ்மிந்நயம் புருஷோ மநோமய:’(தை.உ.1.6.1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரஸித்³தௌ⁴ । ததோ(அ)ர்தா²நுஸந்தா⁴நாத் பூர்வமேவ பு³த்³தி⁴ஸ்த²யா ஶப்³த³ப்ரஸித்³த்⁴யா அத்ராபி மநோமயப்ராணஶரீரஶப்³த³யோர்ப்³ரஹ்மபரத்வஸித்³தௌ⁴ தத்ர ஸம்ப⁴வத்ஸம்ப³ந்த⁴பரதயா மயட்ப்ரத்யயஶரீரத்வரூபகே யோஜநீயே ஸ்யாதாம் இதி ; ஶ்ருத்யந்தரேஷ்வப்யர்தா²நுஸாரேண தயோர்ஜீவபரத்வஸ்யைவாங்கீ³காரேண ப்³ரஹ்மணி தத்ப்ரஸித்³த்⁴யஸம்ப்ரதிபத்தே: , பஞ்சகோஶாந்தர்க³தமநோமயஶப்³த³ஸ்ய ஜீவபரத்வத³ர்ஶநாச்ச । ந ச ஶ்ருத்யந்தரேஷு தயோர்ஜீவபரத்வே ப்³ரஹ்மபரபதா³ந்தரஸாமாநாதி⁴கரண்யவிரோத⁴: ; அங்கு³ஷ்டா²தி⁴கரண (ப்³ர.ஸூ.1.3.7) ந்யாயேந ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³ப்ரதிபாத³நார்த²த்வோபபத்தே: । ந சாத்ராபி தயோர்ப்³ரஹ்மண்யேவ தத³பி⁴ந்நஜீவத்³வாரா வ்ருத்திஸ்ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । மந:ப்ராணஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்ரத²மம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஜீவஸ்யைவோபாஸ்யதயா(அ)ந்வயஸம்ப⁴வேந தமதிலம்க்⁴ய தத்³த்³வாரா ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநகல்பநாயாம் ‘த்ரி: ப்ரத²மாமந்வாஹ த்ரிருத்தமாம்’ இதி விஹிதஸ்ய ஸாமிதே⁴ந்யப்⁴யாஸஸ்ய ப்ரத²மப்ரதீதம் ஸ்தா²நத⁴ர்மத்வமதிலங்க்⁴ய தத்³த்³வாரா ப்ரவோவாஜீயாதி³ருக்³த⁴ர்மத்வகல்பநாவத³யுக்தத்வாத் । ந சாத்ரோபரிதநஸத்யஸங்கல்பத்வாதி³ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரேண ததா² கல்பநம் யுக்தமிதி ஶங்க்யம் । ‘ஸத்யஸங்கல்ப’ இத்யஸ்ய ப்ரத²மஶ்ருதமநோமயத்வாதி³ஜீவலிங்கா³நுஸாரேண ஸதி. ப்³ரஹ்மணி , அஸங்கல்ப: ஸங்கல்பரஹித: , ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநரஹித இதி ஜீவே வ்யாக்²யாதுமுசிதத்வாத் । ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம’ இத்யாதே³ர்ஜீவே பர்யாயேணோபபத்தே: ; யுக³பத் ப்³ரஹ்மண்யப்யஸம்ப⁴வாத்³ । ‘ஜ்யாயாந் ப்ருதி²வ்யா:’ இத்யாதே³: ‘அந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந் வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா ஸர்ஷபாத்³வா ஶ்யாமாகாத்³வா ஶ்யாமாகதண்டு³லாத்³வா’ இதி தத்பூர்வஶ்ருதஹ்ருத³யாயதநத்வாணீயஸ்த்வாவிரோதே⁴ந ஜீவ ஏவ ப்³ரஹ்மபா⁴வாபேக்ஷயா கல்பயிதும் யுக்தத்வாத் । ‘ஏஷ ம ஆத்மா’ இதி வ்யதிரேகநிர்தே³ஶஸ்ய ‘ஏதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மி’ இதி ப்ராப்யப்ராப்த்ருபா⁴வநிர்தே³ஶஸ்ய ச ஔபசாரிகத்வேந ஸாத⁴கப²லாவஸ்தா²பே⁴தே³ந ச ஜீவே ஸங்க³மயிதும் ஶக்யத்வாத் । ‘ஏதத் ப்³ரஹ்ம’ , இத்யுபஸம்ஹாரே ப்³ரஹ்மஸங்கீர்தநஸ்ய க்வசித் ‘பரப்³ரஹ்ம’ இதி பரமாத்மநி ஸவிஶேஷணவ்யவஹாரத³ர்ஶநேந ஜீவே(அ)ப்யவிருத்³த⁴த்வாச்ச ।

ஸ்யாதே³தத் – ப⁴வேதே³வம் ஜீவ உபாஸஸ்யோ யதி³ மநோமயாதி³வாக்யஶேஷ உபாஸநாகர்மஸமர்பக: ஸ்யாத் । ந த்வயமேவம் । தத்ர மநோமயாதி³பதா³நாம் ப்ரத²மாந்ததயா ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இதி ப்ரக்ருதோபாஸநாகர்த்ருவிஶேஷணஸமர்பகத்வாத் । கிந்து ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யோபக்ரம ஏவோபாஸநாகர்மஸமர்பக: । தத்ர ப்³ரஹ்மபத³ஸ்ய த்³விதீயாந்தத்வஸம்ப⁴வாதி³தி சேத் । மைவம் । மநோமயாதி³பதா³நாமநபேக்ஷிதோபாஸநாகர்த்ருவிஶேஷணஸமர்பகத்வம் பரித்யஜ்ய விப⁴க்திவிபரிணாமேநாபேக்ஷிததத்கர்மஸமர்பகத்வகல்பநஸ்யைவ யுக்தத்வாத் , க்ரதுஶப்³தே³ந த்³விதீயாந்தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மபத³ஸ்யாநந்வயேந ஷஷ்ட்²யந்ததயா விப⁴க்திவிபரிணாமஸ்ய தத்ராப்யாவஶ்யகத்வாத் । ந சோப⁴யத்ராபி விப⁴க்திவிபரிணாமே விநிக³மநாவிரஹ: , ஸ்வவாக்யஶேஷாது³பாஸ்யக்³ரஹணஸம்ப⁴வே பரார்த²வாத³தஸ்தத்³க்³ரஹணாயோகா³த் । ஶமவிதௌ⁴ ஹேதுவந்நிக³தா³ர்த²வாதோ³ ஹி ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாத்³யுபக்ரம: । யஸ்மாத் ஸர்வமித³ம் விகாரஜாதம் ப்³ரஹ்மைவ தஜ்ஜத்வாத்தல்லத்வாத்தத³நத்வாச்ச , ந ச ஸர்வஸ்யைகாத்மத்வே ராகா³த³யஸ்ஸம்ப⁴வந்தி ; தஸ்மாச்சா²ந்த உபாஸீதேதி ததே³கவாக்யத்வாத் ।

நநு ததா²(அ)பி தத்³க³தப்³ரஹ்மபதா³ந்வயோ மநோமயாதி³பதா³நாம் விஶேஷ்யாகாங்க்ஷயா அபேக்ஷித: । ததா² ச தேஷாமுபாஸ்யஸமர்பகத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநாத் ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யம் ஸித்³த்⁴யேதி³தி சேத் ; ந । தேஷாம் ஸ்வவாக்யஸ்தா²நந்யார்த²ஸமாநலிங்கா³த்மஶப்³த³ஸமர்பிதவிஶேஷ்யாந்வயஸம்ப⁴வே வாக்யாந்தரஸ்தா²ந்யார்த²ப்³ரஹ்மாநுகர்ஷாயோகா³த் , ‘ஆத்மாநமுபாஸீத மநோமயம் ப்ராணஶரீரம் பா⁴ரூபம்’ இத்யாத்³யக்³நிரஹஸ்யப்³ராஹ்மணே(அ)ஸ்யாம் வித்³யாயாமாத்மநஏவ விஶேஷ்யத்வத³ர்ஶநாச்ச ।

நநு ததா²(அ)பி ப்ராண: ஶரீரமஸ்யேதி ஸர்வநாமார்தே² விஹிதோ ப³ஹுவ்ரீஹி: ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மைவ பராம்ருஶேத் , ந து ப்ரகரிஷ்யமாணமாத்மாநம் ; ஸர்வநாம்நாம் ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வாத் । நபும்ஸகலிங்க³நிர்தி³ஷ்டஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷ்யபூ⁴தாத்மபதா³நுஸாரிலிங்க³வதா ‘ப்ராணஶரீர:’ இத்யநேந பராம்ரஷ்டும் ஶக்யத்வாத் , ‘தஸ்மிந் ஸீத³’ இதிவத³ந்யார்த²நிர்தி³ஷ்டஸ்யாபி ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶஸம்ப⁴வாச்ச । ந ச வாச்யம் – ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இதி விஹிதாமுபாஸநாமநூத்³ய ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாதி³நா ஸார்த²வாதே³ந வாக்யேந ஶமகு³ணோ விதே⁴ய: । ததா² ச ப்ரத²மபடி²தமபி தத் அர்தா²நுஸாராத் பாஶ்சாத்யமேவேதி தத: ப்ராகே³வோபாஸநாவிதே⁴ஸ்ஸவிஷயஸ்ய பர்யவஸாநம் வக்தவ்யம் । அத: ப்ரவர்திஷ்யமாணவித்⁴யர்த²வாத³: தது³பஜீவ்யவிதி⁴பர்யவஸாநாய விஷயஸமர்பக இத்யேதந்ந யுக்தம் – இதி । பா⁴வ்யர்தா²நுஸந்தா⁴நேநாபி ஸவிஷயகோபாஸநாவிதி⁴பர்யவஸாநோபபத்தே: । உபாம்ஶுயாஜவிதி⁴ப்ரவ்ருத்த்யநந்தரபா⁴விக்ரமப்ரமாணகயாஜ்யாநுவாக்யாந்வயலப்⁴யவிஷ்ணுதே³வத்யத்வாத்³யநுஸந்தா⁴நேந ‘விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய’ இத்யாதி³ஸ்துதிஸஹிதோபாம்ஶுயாஜவிதி⁴பர்யவஸாநத³ர்ஶநாத் । ஏவஞ்ச –
’ஸர்வநாம ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் ப்ரஸாத்⁴யார்த²விகா⁴தக்ருத் ।
ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷி ஸத் பூர்வவாக்யஸ்த²மபகர்ஷதி ॥’

இதி ஜ்யோதிரதி⁴க ரணோக்தந்யாயேநைவ மநோமயாதி³வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸித்³த்⁴யதி । ந ச தத்ர ப்ரக்ருதபரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகோ(அ)ஸ்தி த்³யுஸம்ப³ந்த⁴: ; நாத்ர ப்ரக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகோ(அ)ஸ்தீதி வைஷம்யம் ஶங்கநீயம் । ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபரத்வஸ்ய வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴த்வேந தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப்ரக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகாநபேக்ஷணாத் । ‘ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டம் ப்ராஜாபத்யம்’ இத்யாதி³ஷு ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகாபா⁴வே(அ)பி ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபரத்வத³ர்ஶநாத் । ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)பி ‘தி³வி’ ‘தி³வ:’ இதி நிர்தே³ஶபே⁴தே³ந த்³யுஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வஸ்துத: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகத்வாபா⁴வாச்சேதி சேத் ; மைவம் । மநோமயஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்தா⁴நுரோதே⁴ந ஜீவபர்யவஸாயிதயா தது³பஸ்தா²பிதஜீவஸ்யைவ ஸர்வநாமார்தே²ந ப³ஹுவ்ரீஹிணா பராமர்ஶஸம்ப⁴வாத் , தத³ஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴ரூபவர்திபதா³ர்த²ப்ரஸித்⁴யநுரோதே⁴ந ப்ரக்ரம்ஸ்யமாநஸ்யாத்மந: பராமர்ஶஸம்ப⁴வாச்ச । ப்ரக்ராந்தபரத்வே வர்திபதா³ர்த²ஸ்வாரஸ்யப⁴ங்கா³பத்தே: । ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ராந்தபரத்வாஸம்ப⁴வே ச ப்ரக்ரம்ஸ்யமாநபரத்வம் ‘அதை²ஷ ஜ்யோதி:’ இத்யாதி³வந்ந து³ஷ்யதி ।

ஏதேந – மா பூ⁴ச்ச²மவித்⁴யர்த²வாத³: ஸ்வாதந்த்ர்யேண வா மநோமயாதி³வாக்யே விஶேஷ்யஸமர்பகதயா வா ஸர்வநாமார்த²ஸமர்பகதயா வா ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வஸம்யோஜக: । த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மப்ரகரணமவ்யவஹிதே ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)ப்யநுவ்ருத்தம் ததா² ஸ்யாதி³த்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா ; ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவாக்யஶேஷோபாத்தலிங்க³ஸமர்பிதஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்யத்வேநாந்வயஸம்ப⁴வே ப்ரகரணஸமர்பிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்ததா²த்வேநாந்வயாயோகா³த் । லிங்க³வாக்யாப்⁴யாம் ப்ரகரணஸ்ய து³ர்ப³லத்வாத் ।

நநு வாக்யஶேஷக³தஜீவலிங்க³ம் நிஷ்ப்ரயோஜநம் । ந ஹ்யபூர்வார்த²போ³த⁴நாய மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வோபந்யாஸ: ; ஜீவே தது³ப⁴யவைஶிஷ்ட்யஸ்ய லோகஸித்³த⁴த்வாத் , உபாஸநாவாக்யஶேஷே தத³நுபயோகி³ஜீவஸ்வரூபநிரூபணஸ்யாநபேக்ஷிதத்வாச்ச । நாப்யுபாஸ்யோ ஜீவ இதி க³மயிதும் தது³பலக்ஷணாய , ஏகேநைவ தது³பலக்ஷணஸித்³தா⁴விதரவையர்த்²யாத் । நாபி தது³ப⁴யவிஶிஷ்டத்வேந தது³பாஸநாஸித்³த⁴யே ; மநஸ்ஸம்வலிதரூபதயா ஸதா³ அஹமிதி பா⁴ஸமாநே ஜீவே விதி⁴ம் விநா(அ)பி தத்³விஶிஷ்டதயைவோபாஸநாஸித்³தே⁴: । ஏவம் நிஷ்ப்ரயோஜநாத்³வாக்யஶேஷஸமர்பிதஜீவலிங்கா³த் ஸர்வாபி⁴லஷிதப்³ரஹ்மப்ரகரணம் ப³லவதி³தி ததே³வோபாஸ்யஸமர்பகம் யுக்தமிதி சேத் ; ந । நித்யமஹம்ப்ரத்யயவிஷயதயோபாஸநாவிஷயத்வேநாபி ப்ராப்தாத் மநஸ்தாதா³த்ம்யாத³ந்யத்ரைவ மநோவிகாரத்வே ஸ்வப்நஜாக³ராநுவ்ருத்தமந:ப்ரசுரத்வே மந:ப்ரதா⁴நத்வே வா ‘த்³வயோ: ப்ரணயந்தி’ இத்யஸ்ய சோத³காப்ராப்தப்ரணயநாந்தர இவ வ்ருத்திஸம்ப⁴வேந ஜீவலிங்க³ப்ரதிபாத³நஸ்யோபாஸநார்த²த்வேநைவ ஸப்ரயோஜநத்வாத் । தஸ்மாந்மநோமயாதி³வாக்யஶேஷக³தலிங்க³ஸமர்பிதோ ஜீவ ஏவோபாஸ்ய இதி । அத்ரோச்யதே –
ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வதாதா³த்ம்யேநோபதே³ஶத: ।
க்ரதௌ ததே³வாந்யார்த²முபாஸ்யம் ப்ரமிமீமஹே ॥

‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யுபக்ரமவாக்யே தாவத்ஸர்வஸ்மிந் ப்ரபஞ்சே ‘இத³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதீத³ம்ஶப்³த³ஸமாநாதி⁴க்ருதேந ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந பராம்ருஷ்டம் த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்ம தாதா³த்ம்யேநோபதி³ஶ்யதே । இத³மித்யேதத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷணம் , ந து ஸர்வஸ்ய ; தத்³விஶேஷணத்வே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் , ‘ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யேதாவதைவ ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகத்வஸித்³தே⁴: । ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வே த்வஸ்தி ப்ரயோஜநம் ப்ரக்ருதத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாதி⁴காரலாப⁴: । ஸ ச ப்ரக்ருதஸ்ய ப்ரயத்நேநாதி⁴கார:ஸ்வாநர்த²க்யபரிஹாராய க்ரதௌ வாக்யஶேஷக³தலிங்க³ம் பா³தி⁴த்வா ஸ்வயமுபாஸ்யத்வேந ப்³ரஹ்மஸமர்பணார்த²: பர்யவஸ்யதீதி ததே³வ ப்ரகரணஸமர்பிதமநந்யார்த²ம் ஸர்வாத்மகம் ப்³ரஹ்மாத்ரோபாஸ்யமித்யத்⁴யவஸ்யாம: ।

நநு ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ ஶமவித்⁴யர்த²வாத³ இதி த³ர்ஶிதம் பா⁴ஷ்யக்ருதா பூர்வபக்ஷே । ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி தத³நுமத்யைவ ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வமுபபாதி³தம் ‘யத்³யபி ஶமவிதி⁴விவக்ஷயா ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம்’ இத்யாதி³நா । கத²மநந்யார்த²கத்வேந தஸ்யோபாஸ்யஸமர்பகத்வமுச்யதே ? ஸத்யம் । த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுகர்ஷணார்தே²த³ம்விஶேஷணப³லாது³பாஸ்யஸமர்பணார்தே²நாபி தேந ஸந்நிஹிதஸ்ய ஶமவிதே⁴: ஸ்துதித்³வாரா அர்த²ஸமர்பணரூப உபகார: ப்ரஸங்கா³த்ஸித்³த்⁴யதீதி ஸித்³தா⁴ந்தே தத³நுமதி: , ந து ஶமவிதி⁴ஶேஷதயா , ‘ஸர்வம் ப்³ரஹ்மாத்மகம்’ இத்யேதாவதைவ ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வஸம்ப⁴வேந தத³ர்த²த்வே ‘இத³ம்’ இதி விஶேஷணவையர்த்²யாத் ।

நநு ஶமவிதி⁴ஸ்துதௌ ‘ஸர்வம் ப்³ரஹ்மாத்மகம்’ இதி தீ⁴ரபேக்ஷ்யதே । உபாஸ்யஸமர்பணார்த²ம் ப்ரக்ருதஸ்ய த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மண:ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேநாதி⁴கார இத்யப்⁴யுபக³மே ஸர்வஸ்ய தஜ்ஜத்வாதி³கம் பரம்பரயா ஹேதூக்ருத்ய தத்³தே⁴துகஸர்வாத்மத்வஶாலி ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத்³யம் வக்தவ்யமிதி கத²ம் தேந ஶமவிதே⁴ருபகாரஸித்³தி⁴: ? ஸத்யம் । ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வாத்மகத்வப்ரதிபாத³நே ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகத்வமப்யர்தா²ல்லப்⁴யத இதி தேந தஸ்யோபகாரஸித்³தி⁴: ।

நநு ‘யத்³யபி ஶமவிதி⁴விவக்ஷயா’ இதி பா⁴ஷ்யஸ்வாரஸ்யேந ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வமேவ பா⁴ஷ்யக்ருத³பி⁴மதம் ப்ரதீயதே । கத²ம் ப்ராஸங்கி³கோபகாராபி⁴ப்ராயம் தத்³வ்யாக்²யாயதே ? தத்ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந ஶ்ருதாவித³ம்ஶப்³த³ ஏவ ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இத்யாதி³ஶ்ருதாவிவ ஸர்வவிஶேஷணமிதி வ்யாக்²யாயதாம் । உச்யதே – அத்ரேத³ம்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுகர்ஷணார்த²தயா ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வேந ஸார்த²கத்வே ஸம்ப⁴வதி பரித்³ருஶ்யமாநப்ரபஞ்சஸ்வரூபாநுவாத³மாத்ரபரத்வம் ந வக்தவ்யமித்யேவ பா⁴ஷ்யக்ருதோ(அ)பி⁴ஸந்தி⁴: । அத ஏவ ஜ்யோதிரதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.1.1.10) ஜ்யோதிர்வாக்யே த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தௌ விவத³மாநம் பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி த்³யுஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபநேந தத்ர தத³நுவ்ருத்திம் ப்ரஸாத்⁴ய தஸ்யாமேவ ஹேத்வந்தரமுக்தம் ‘ந கேவலம் ஜ்யோதிர்வாக்ய ஏவ ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தி: ; பரஸ்யாமபி ஹி ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமநுவர்திஷ்யதே ப்³ரஹ்ம’ இதி । அநேந ஹி பா⁴ஷ்யவாக்யேந பரத்ராப்யநுவ்ருத்திரத்ராநுவ்ருத்த்யவஶ்யம்பா⁴வே ஹேதுத்வேந த³ர்ஶிதா । ஸா கத²ம் ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)பி த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்திமநங்கீ³குர்வாணம் பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி ஸித்³த⁴வத்³தே⁴துபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யேத யத்³யத்ர த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுகர்ஷணைகப்ரயோஜநேத³ம்விஶேஷணஸாமர்த்²யம் நாஶ்ரீயதே ? பா⁴ஷ்யே ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வோபந்யாஸஸ்து ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வமங்கீ³க்ருத்யாபி பரிஹர்தும் ஶக்யத இத்யபி⁴ப்ராய: ப்ரௌடி⁴வாத³: । ப்ரௌடி⁴வாத³த்வம் ச தஸ்ய பா⁴ஷ்ய ஏவ ‘யத்³யபி’ இத்யநேந த்⁴வநிதம் ।

தத்ராயம் பரிஹாராபி⁴ப்ராய: – யத்³யபி ப்³ரஹ்ம ஶமவித்⁴யர்த²வாதே³ பரவிஶேஷணத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் , ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ தத்³கு³ணகதயோபாஸ்யமிதி பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதம் ப⁴வதி , ந ஜீவ: ; மநோமயத்வாதி³கு³ணாநாம் ஜீவபர்யவஸாநே ஹேயகு³ணத்வாத்³தே⁴யகு³ணாநாம் சாத்ரைவ ப்ரத³ர்ஶிதேந தத்க்ரதுந்யாயேந விருத்³த⁴தயா அநுபாஸநீயத்வாத் । அத்ர ஹி ‘யதா²க்ரதுரஸ்மிந்லோகே புருஷோ ப⁴வதி ததே²த:ப்ரேத்ய ப⁴வதி’ இதி வாக்யேநோபாஸகோ யத்³கு³ணவிஶிஷ்டதயோபாஸ்தே , தத்³கு³ணக: ஸ்வயம் பரத்ர ப⁴வதீதி தத்க்ரதுந்யாயோ த³ர்ஶித: । கத²ம் தத்³கு³ணோபாஸநாமாத்ரேண ஸ்வயம் தத்³கு³ணக:ஸ்யாதி³தி விசிகித்ஸாயாம் ‘அத² க²லு க்ரதுமய: புருஷ’ இதி பூர்வவாக்யேந யஸ்மாத் க்ரதுஶப்³தி³தத்⁴யாநப்ரதா⁴நோ ஜீவ: , ந தூபாயாந்தரப்ரதா⁴ந: அதோ த்⁴யாநமாத்ரேண தத்தத்³கு³ணக:ஸ்யாதே³வேத்யுபபத்திரபி த³ர்ஶிதா । ஏவம் ஸோபபத்திகமத்ரைவ த³ர்ஶிதஸ்தத்க்ரதுந்யாயோ(அ)த்ராநுபகுர்வந் விபரீதார்த²தாமாபத்³யதே சேத் க்வாந்யத்ரோபகுர்யாத் ? ஏவமப்யத்ர நாத³ரணீயஸ்ஸ்யாத³ந்யத்ரைவோபகார: ஸ்யாத் யத்³யத்ர மநோமயாதி³வாக்யே ஜீவ ஏவாஹத்ய நிர்தி³ஷ்ட: ஸ்யாத் । ததா³ ஹி பஞ்சாக்³நிவித்³யாவத் ஸாம்ஸாரிகஹேயகு³ணவிஶிஷ்டஜீவவிஷயா(அ)ப்யேஷா வசநப³லாத் ஸத்யஸங்கல்பத்வாத்³யாவிர்பா⁴வஸம்பாத³கப்³ரஹ்மப்ராப்திஹேதுர்ப⁴வேத் , ந து தத்ர ஜீவ: ஸ்வஶப்³தோ³பாத்தோ(அ)ஸ்தீதி ।

நநு மநோமயத்வாதி³ஷூபதி³ஶ்யமாநேஷு ப்³ரஹ்ம கேநோபாயேந பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதம் ப⁴வதீதி சேத் ; விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி ப்³ரூம: । யதா² விஶ்வஜித்³விதி⁴நா தஸ்ய ஸாமாந்யத இஷ்டஸாத⁴நத்வாவக³தாவிஷ்டவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ஸர்வாபி⁴லஷிதஸ்வர்க³இஷ்டவிஶேஷதயா பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதோ ப⁴வதி , ததோ²பாஸநாவிதி⁴நா ஸாமாந்யத உபாஸ்யஸித்³தௌ⁴ தத்³விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் மநோமயாதி³வாக்யஸ்வரஸவிஷயஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்யத்வாயோக்³யத்வே ஸர்வாபி⁴லஷிதஸத்யஸங்கல்பத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்டதயா ஸர்வவேதா³ந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யவிஶேஷதயா ஸமநந்தரப்ரத³ர்ஶிததத்க்ரதுந்யாயவிதா³ம் பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதம் ப⁴வதி । யத்³யபி வாக்யஶேஷஸ்வரஸவிஷயஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்யத்வேந பரிக்³ரஹே ராத்ரிஸத்ரந்யாயோ(அ)நுஸ்ருதோ ப⁴வதி , ராத்ரிஸத்ரந்யாயஶ்ச விஶ்வஜிந்ந்யாயாத் ப³லீயாந் , ததா²(அ)ப்யத்ர ஹேயகு³ணஜீவோபாஸநாபர்யவஸாயிதயா நிஷ்ப்ரயோஜநாத்³ராத்ரிஸத்ரந்யாயாத் உத்க்ருஷ்டகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநாபர்யவஸாயிதயா ஸப்ரயோஜநோ விஶ்வஜிந்ந்யாயோ ப³லீயாநிதி ஸ ஏவாத்ராநுஸரணீய: । யத்³வா ஸர்வநாமார்தோ² ப³ஹுவ்ரீஹி: மநஸ்ஸம்ப³ந்தா⁴தி³ப்ரஸித்⁴யுபஸ்தா²பிதே(அ)பி ஜீவே ஹேயகு³ணே பர்யவஸாநஸ்யாயுக்ததயா ஶமவித்⁴யர்த²வாத³நிர்தி³ஷ்டே ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸ்யதீத்யநேந ப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மணோ பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிததோபபாத³நீயா । ந ச வாச்யம் – தத்ர தத்ர ப்³ரஹ்மணி பரப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநேந கேவலப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவே(அ)பி ப்ரயோஜ்யதாவக³மாத் ஶமவித்⁴யர்த²வாத³ஸ்தோ² ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)பி ஜீவபரோ(அ)ஸ்து – இதி ; ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்மஶப்³தா³லம்ப³நதயா பரஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வேந தத்ரைவ ப்ரத²மம் பு³த்⁴யவதாராத் । தஸ்மாதி³ஹ ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யத்வேநாந்வேதீதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸூத்ரஸ்யாநந்யார்த²த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாதி⁴காரபரம் ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாதி³கமிதி ஸித்³தா⁴ந்தே , ஸர்வத்ர. ‘ஸர்வம் க²லு’ இதி நிர்தி³ஷ்டே ஸர்வஸ்மிந் , ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய – ப்ரக்ருதஸ்ய த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்தாதா³த்ம்யேநோபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாதி³கம் ஶமவிதி⁴ஶேஷ இத்யப்⁴யுபக³ம்ய க்ருதே ஸித்³தா⁴ந்தே , ஸர்வத்ர. ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷூபாஸகாபி⁴லஷிதகு³ணவிஶிஷ்டதயா ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விஶ்வஜிந்ந்யாயேநோபஸ்தி²தஸ்ய மநோமயத்வாதி³த⁴ர்மவிஶிஷ்டதயோபதே³ஶாதி³தி ப்ரத²மே பக்ஷே அர்த²: । த்³விதீயபக்ஷே து , ஸர்வத்ர. ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யே , ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ‘ப்ராணஶரீர’ இதி ஸர்வநாமார்தே²ந ப³ஹுவ்ரீஹிணபராம்ருஶ்யோபாஸ்யகு³ணவிஶிஷ்டதயோபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । தத³பி வாக்யம் ஜீவபரமஸ்த்விதி ஶங்காநிராகரணே து , ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்மஶப்³தா³லம்ப³நதயா ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய பரஸ்யைவாத்ராபி ப்³ரஹ்மஶப்³தே³நோபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । ஏதாஸ்ஸர்வா அபி யோஜநா: ‘யத்ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மஶப்³தா³லம்ப³நம்’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண க³ர்பீ⁴க்ருதா: ।1.2.1।

விவக்ஷிதா: – உபாஸ்யத்வேந தாத்பர்யவிஷயா யே மநோமயத்வாத³ய: தே ப்³ரஹ்மணி தத்க்ரதுந்யாயாநுரோதி⁴ந: ஸ்ப்ருஹணீயகு³ணா இத்யேதது³பபத்³யதே । ததா² ஹி – ஸகு³ணோபாஸநாஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகே போ⁴க்³யபோ⁴கோ³பகரணாநி யாநி ப்ராக்ஸித்³தா⁴ந்யரண்யா (அர்ணவா)தீ³நி யாநி ச ஸ்வஸங்கல்பஸாத்⁴யாநி ஸ்த்ர்யந்நபாநாதீ³நி தாநி ஸர்வாணி ஸ்வாப்நபதா³ர்த²வந்மாநஸப்ரத்யயரூபாண்யேவ । யதா² சைதத்ததா² சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யே த³ஹரவித்³யாப்ரகரணே ‘ய இமே(அ)ர்ணவாத³யோ ப்³ரஹ்மலோகே ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³யோ போ⁴கா³ஸ்தே கிம் பார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச யதே²ஹ லோகே அர்ணவவ்ருக்ஷபூர்மண்ட³பாத்³யா: , ஆஹோஸ்விந்மாநஸப்ரத்யயமாத்ரா இதி । கிஞ்சாத: । யதி³ பார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச ஸ்தூ²லாஸ்ஸ்யு: ஹ்ருத்³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாநுபபத்தி: । புராணே ச மநோமயாநி ப்³ரஹ்மலோகே(அ)ர்ணவஶரீராதீ³நீதி வாக்யம் விருத்⁴யேத’ இத்யாதி³நா ‘தஸ்மாந்மாநஸா ஏவ ப்³ராஹ்மலௌகிகா அரண்யாத³யஸ்ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³ய: காமா பா³ஹ்யவிஷயபோ⁴க³வத³ஶுத்³தி⁴ரஹிதத்வாத் ஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸங்கல்பஜந்யா இதி நிரதிஶயாஸ்ஸத்யாஶ்சேஶ்வராணாம் ப⁴வந்தி’ இத்யந்தேந ப⁴க³வத்பாதை³ரேவ ப்ரபஞ்சிதம் । த இஹ ப்³ராஹ்மலௌகிகா: பதா³ர்தா² மநோவிகாரத்வாந்மநோமயா இதி ஸர்வவிகாராபி⁴ந்ந: பரமேஶ்வரோ(அ)பி மநோமய: । அத ஏவ விகாராதி³வாசிமநோமயஶப்³தோ³ ஜீவ ஏவ ஸமவேதார்தோ² ந ப்³ரஹ்மணீத்யாஶம்க்ய ப்³ரஹ்மணி தது³பபாத³நார்தோ² பா⁴மதீக்³ரந்த²: ‘தஸ்யாபி ஸர்வவிகாரகாரணதயா விகாராணாஞ்ச ஸ்வகாரணாத³பே⁴தா³த்தேஷாஞ்ச மநோமயதயா ப்³ரஹ்மணஸ்தத்காரணஸ்ய மநோமயத்வோபபத்தே:’ இதி । ஏவஞ்ச மநோமயத்வம் ப்³ராஹ்மலௌகிகதி³வ்யபோ⁴க³ஸம்பந்நத்வரூபமுபாஸகஸ்ய பரத்ர ப்ரேப்ஸிதகு³ணோ ப⁴வத்யேவ । ததா² ப்ராணா: ஶரீராணி ஶரீரவந்நியம்யாந்யஸ்யேதி ப்ராணஶரீரத்வம் ஸர்வாத்மநா வஶ்யேந்த்³ரியத்வரூபம் । தத³பி தஸ்ய ஸ்ப்ருஹணீயமேவ ; ‘தே ப்³ரஹ்மலோகேஷு பராந்தகாலே’(மஹாநாரா.10.6) ‘ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தே ஸர்வே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யநுஸாரேண ஹிரண்யக³ர்பே⁴ண ஸஹ மோக்ஷ்யமாணாநாமஹம்க்³ரஹோபாஸநாபராணாமபேக்ஷிதே பரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரே சித்தவஶீகரணஸ்யோபாயத்வாத் । ‘ஏகவசநமுத்ஸர்க³த: கரிஷ்யே’(மஹாபா⁴ஷ்ய) இதி ந்யாயமவலம்ப்³ய ப்ராண: ஶரீரமஸ்யேதி விக்³ரஹகரணே தல்லப்⁴யம் வஶ்யவாயுத்வமபி தஸ்ய ஸ்ப்ருஹணீயமேவ ; வாயுஜயஸ்ய மநோவஶீகரணோபாயத்வேந யோக³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । பா⁴ரூபத்வம் நிர்மலசைதந்யலக்ஷணதீ³ப்திஸ்வரூபத்வம் உபாஸகாநுக்³ரஹார்த²பரிக்³ருஹீதவிக்³ரஹோபாதி⁴கதீ³ப்திமத்த்வம் வா । ஸத்யஸங்கல்பத்வமுக்தவக்ஷ்யமாணகு³ணநிர்வாஹகமமோக⁴ஸங்கல்பத்வம் । ஆகாஶாத்மத்வம் ‘ஆகாஶ இவ பங்கேந ந ஸ பாபேந லிப்யதே’ இதி ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴நிர்லேபத்வம் । ஸர்வகர்மத்வம் ‘ஸ யதி³ பித்ருகாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதரஸ்ஸமுதிஷ்ட²ந்தி’(சா².உ.8.2.1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ராகு³க்தமநோமயபித்ராதி³ஸகலஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் । ஸர்வக³ந்த⁴த்வம் ஸர்வரஸத்வம் ச போ⁴க்³யதயா ஸகலஶுப⁴க³ந்த⁴ரஸவத்த்வம் , யஸ்ய பர்யங்கவித்³யாயாமர்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நுவதா விது³ஷா ப்ராப்தவ்யத்வம் ஶ்ரூயதே ‘‘தம் ப்³ரஹ்மக³ந்த⁴: ப்ரவிஶதி , தம் ப்³ரஹ்மரஸ: ப்ரவிஶதி’(கௌ.உ.1.5) இதி । ‘ஸர்வமித³மப்⁴யாத்த’(சா².உ.3.14.2) இதி ப்ராகு³க்தஸகலகு³ணாபி⁴வ்யாப்திமத்த்வம் । யத்³யப்யேதத³நுக்தஸித்³த⁴ம் , ததா²(அ)பி ‘ஸர்வகர்மா’ இத்யாதி³புந: பாட²ஸ்ய பரிஸங்க்யார்த²த்வஶங்காநிராஸாய ப்ராகு³க்தாஸ்ஸர்வே(அ)பி கு³ணா உபாஸ்யா இதி ப்ரதிபாத³நார்த²ம் । தேந புந: பாட²: கேவலமாத³ரார்தோ² ந பரிஸங்க்²யார்த² இதி ஸித்³த்⁴யதி । ஸர்வரஸாந்தாஸ்ஸர்வே(அ)பி கு³ணா உபாஸ்யாஸ்தத³நந்தரகு³ணாஸ்த்வவிருத்³தா⁴ ஏவோபாஸ்யா இதி ச ஸித்³த்⁴யதி । அதோ ந கிஞ்சித³நுபபந்நம் ।

ஸூத்ரே ‘த⁴ர்மோக்தே:’ ‘த⁴ர்மோபதே³ஶாத்’ இத்யாதி³வத் த⁴ர்மபத³மப்ரயுஜ்ய கு³ணபத³க்³ரஹணம் தத்ர விவக்ஷிதவிஶேஷணம் ச மநோமயாதி³பதா³நாம் யத்நேநோபாஸ்யத்வாநுகு³ணார்த²பரிக்³ரஹே ஹேதுத்வேநோபாத்தம் । யத ஏவ மநோமயத்வாத³ய: ‘ஸர்வமித³மப்⁴யாத்த’ இதி ஸித்³தா⁴ர்த²புந:ப்ரதிபாத³நப²லாது³பாஸ்யத்வேந விவக்ஷிதா: , அதஸ்தே ஸமநந்தரப்ரத³ர்ஶிததத்க்ரதுந்யாயஸாப²ல்யாய பரத்ரோபாஸகலப்⁴யகு³ணதயைவோபபாத³நீயா: , ந து ப்³ரஹ்மத⁴ர்மமாத்ரதயேதி தத³பி⁴ப்ராய: । ‘உபபத்தேஶ்ச’ இதி சகாரஸ்ய த்வயமபி⁴ப்ராய: – மநோமயாதி³ஶப்³தா³: ப்ரத³ர்ஶிதார்தே²ஷு ஸ்வாரஸ்யாபா⁴வே(அ)பி தத்க்ரதுவசநாநுரோதா⁴த்³யத்நதஸ்தத்பரதயோபபாத³நீயா இத்யேதாவதே³வ ந । உபபத்³யந்தே ச தே ப்ரத³ர்ஶிதார்தே²ஷு ஸ்வரஸத ஏவ ந து யத்நமபேக்ஷந்த இதி । ததா² ஹி – மநோமயஶப்³த³ஸ்தாவந்மநோவிகாரார்த²: ; தைத்திரீயே தஸ்ய தத³ர்த²தயா நிர்ணீதத்வேநாந்யத்ராப்யௌத்ஸர்கி³கத்வாத் । மநோவிகாரத்வம் ச ப்³ரஹ்மணி ஸாக்ஷாத³ஸம்ப⁴வத் மநோவிகாரவஸ்த்வபே⁴தே³நோபபாத³நீயம் । ததா²பூ⁴தம் ச வஸ்து பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதம் க்³ராஹ்யம் ; வ்யக்திவசநாநாம் ஸந்நிஹிதவிஶேஷபரத்வநியமாத் । ஸந்நிஹிதாஶ்சோபாஸகஸங்கல்பஸாத்⁴யா: பித்ராத³யோ மநோமயா: ; ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இதி லிஙா உபாஸநாயா இஷ்டஸாத⁴நத்வே போ³தி⁴தே இஷ்டவிஶேஷாகாம்க்ஷாயாமுபாஸநாப²லத்வேந ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தா⁴நாம் தேஷாமிஷ்டவிஶேஷத்வேநாந்வயாத் । ‘ஸர்வகர்மா’ இத்யத்ராபி தேஷாம் பித்ருமாத்ருப்⁴ராத்ருஸ்வஸ்ருஸகி²க³ந்த⁴மால்யகீ³தவாதி³த்ரஸ்த்ர்யந்நபாநாதி³ரூபாணாம் ஸாமஸ்த்யமேவோச்யதே ; அநாதி³ஜீவாவித்³யாதி³ஸாதா⁴ரண்யேந ஸர்வேஷாம் முக்²யவ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மகார்யத்வஸ்யாயுக்ததயா கிஞ்சித³வச்சே²தா³பேக்ஷாயாம் ‘அதை²தஸ்ய ஹார்யோஜநஸ்ய ஸர்வ ஏவ லிப்ஸந்தே’ இத்யத்ர ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதருத்விக்ஸாமஸ்த்ய இவ ப்ரக்ருதமநோமயகார்யஸாமஸ்த்யே வ்ருத்த்யௌசித்யாத் । ஏவம் ச ஸர்வக³ந்த⁴ஸர்வரஸஶப்³த³யோரபி ப்ராயபாடா²நுஸாரேண உபாஸகப்ராப்யப்³ரஹ்மக³ந்த⁴ரஸஸாமஸ்த்யஏவ பர்யவஸாநம் ஸ்யாதி³தி ॥1.2.2॥

யத்³யபி மநோமயத்வாத³யோ பா⁴வ்யபி⁴ப்ராயேண ஜீவே(அ)பி கத²ஞ்சிது³பபத்³யந்தே , ததா²பி ‘அவாகீ’ இத்யாதி³நோக்தா அநிந்த்³ரியத்வாத³ய: கத²மபி நோபபத்³யந்தே । தே ஹி நோபாஸநார்த²முபாத்தா: , கிந்து க்⁴ராணரஸநபோ⁴க்³யக³ந்த⁴ரஸவத்த்வோக்த்யா ப்ரஸக்தாமிந்த்³ரியவத்த்வஶங்காம் ஸத்யஸங்கல்பேந ப்³ரஹ்மணா க³ந்த⁴ரஸாதி³போ⁴க³ஸம்பத்தயே ஸ்வஸ்யேந்த்³ரியாணி கிமிதி ந ஸங்கல்ப்யந்த இதி ஶங்காமணீயஸ்த்வோக்திப்ராப்தவ்யாபித்வாபா⁴வஶங்காம் ச நிவர்தயிதுமுக்தா: । அதஸ்தே நோபாஸகப்ராப்யகு³ணதயா வ்யாக்²யேயா இதி தே ஜீவே நோபபத்³யந்த ஏவ । கிஞ்ச மநோமயத்வாத³யோ ப்³ரஹ்மகு³ணா ஏவ க்³ரஹீதுமுசிதா: , ந தூபாஸககு³ணா இதி வைஷம்யம் ஸூத்ரே துஶப்³தே³ந த்³யோத்யதே । தே ஹி ப்³ரஹ்மணி ஸ்வதஸ்ஸித்³தா⁴: , ஜீவே தூபாஸநாலக்ஷணஹேதுஸாத்⁴யா: । ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யத⁴ர்மக்³ரஹணஸந்தே³ஹே ச ஸித்³த⁴த⁴ர்மா ஏவ க்³ராஹ்யா: , ந து ஸாத்⁴யத⁴ர்மா இத்யந்தர்யாம்யதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.1.2.5) வக்ஷ்யமாணமேகம் வைஷம்யம் । ப்³ரஹ்மகு³ணக்³ரஹணேநாநந்யார்த²த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாதி⁴காராநுக்³ரஹே ப³ஹுவ்ரீஹே: ப்ரக்ருதபரத்வஸ்வாரஸ்யாநுக்³ரஹே ச ஸம்ப⁴வதி தத்³பா³த⁴நம் ந யுக்தமித்யபரம் வைஷம்யம் । அதஶ்ஶாரீர உபாஸ்யோ ந ப⁴வதி । (1.2.3) ।

யத்³யபி ‘ஏதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதா’(சா².உ.3.14.4) இத்யத்ராப்யஸமாநவிப⁴க்திகஶப்³த³ரூபஶப்³த³விஶேஷோ(அ)ஸ்தி , ததா²(அ)பி தத்ர ப்ராப்யப்ராப்த்ருதாரூபகர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶ: ஸாத⁴கப²லாவஸ்தா²பே⁴தே³நோபபத்³யத இதி ஶங்காபரிஹாராயைகஸ்யாமேவாவஸ்தா²யாம் ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத மநோமய: ப்ராணஶரீர:’(சா².உ.3.14.1) இத்யாத்³யுபாஸ்யோபாஸகதாரூபகர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப்ரத³ர்ஶநீய: । தத்ப்ரத³ர்ஶநே ச ‘ஏதமித: ப்ரேத்ய’ இத்யத்ராப்யவஸ்தா²பே⁴தே³நோபபத்திஶங்கா பரிஹ்ருதா ப⁴வதி । ந து தத்ப்ரத³ர்ஶநம் ஶப்³த³விஶேஷஸூத்ரேண கர்தும் ஶக்யம் ; உபாஸ்யோபாஸகயோர்த்³வயோரபி ப்ரத²மாந்தேந நிர்தி³ஷ்டதயா விஶேஷாஶ்ரவணாத் । அதஸ்தத்ஸங்க்³ரஹாய கர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶஸூத்ரம் । தத்ர வ்யபதே³ஶோ விஶிஷ்டோ(அ)பதே³ஶ: ஏகாவஸ்தா²யாமபி கர்மகர்த்ருபா⁴வநிர்தே³ஶ: । சகாரோ ‘ந ஶாரீர’ இதி ஸமநந்தரஸூத்ரப்ரக்ருதாவாந்தரஸாத்⁴யவிஷயதயா(அ)ஸ்ய ஹேதோ: ‘அநுபபத்தே:’ இதி தத்³தே⁴துநா ஸஹ ஸமுச்சயஸூசநார்த²: ।

யத்³யபி ‘ஶப்³த³விஶேஷாத்’ இத்யபி தத்ரைவ ஹேது: , ததா²(அ)பி தஸ்ய ‘ராஹோஶ்ஶிர:’ ‘ஸ்வே மஹிம்நி’ இத்யாதி³வது³பசாரோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காநிவர்தநாய ஸ்ம்ருத்யநுக்³ரஹாபேக்ஷத்வாத³நந்தரஸூத்ரார்த²ஸாஹித்யேந தஸ்ய ஹேதுத்வபர்யவஸாநமிதி தத்ரைவ சகார: ப்ரயுக்த: । தத்ஸாஹித்யே ஹி ஸ்ம்ருதாவீஶ்வரஶப்³தி³தஸ்ய தே³ஹாக்²யயந்த்ராரூடா⁴நாம் ஜீவாநாம் ப்⁴ராந்திஜநகத்வேந ப்ரஸாதா³ய ஶரணீகரணீயத்வேந ச ஜீவபி⁴ந்நஸ்யைவ ஹ்ருத³யே ஸ்தி²திஸித்³தௌ⁴ தஸ்யைவ ‘ஏஷ ம ஆத்மா’ இத்யாதௌ³ க்³ரஹணஸம்ப⁴வாந்நோபசார: கல்பநீய இதி தச்ச²ங்காவ்யாவர்தநம் லப்⁴யதே ।1.2.4 , 5 , 6 ।

இஹோபாஸ்யதயா நிர்தி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வதி ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந்’(சா².உ.7.14.3) இதி ஶ்ருதாத³ல்பாயதநத்வாத் । ந ஹி ஸர்வக³தம் ப்³ரஹ்மாந்தர்ஹ்ருத³யே ஶக்நோதி மாதும் । நநு தத்ர மாதுமஶக்தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணஸ்தத்³க³தத்வமஸ்த்யேவ , அந்யதா² தஸ்ய க்வசித³பி ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே ஸர்வக³தத்வமேவ ந ஸ்யாத் । ததஶ்சாந்யக³தத்வாவிரோதே⁴ந தத்³க³தத்வமாத்ரவிஷயோ(அ)யம் ‘அந்தர்ஹ்ருத³ய’ இதி நிர்தே³ஶோ(அ)ஸ்து । ந ச ‘அபவரகே தே³வத³த்த:’ இத்யாத³வந்யக³தத்வவிரோதி⁴ந்யேகத்ர பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வ ஏவேத்த²ம் நிர்தே³ஶோ த்³ருஷ்ட இதி வாச்யம் । ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத் ஸ உபரிஷ்டாத்’(சா².உ.7.25.1) இத்யாதௌ³ தத்தத்³வஸ்துக³தத்வமாத்ரே(அ)ப்யேவம் நிர்தே³ஶத³ர்ஶநாதி³தி சேத் ; மைவம் । உப⁴யதோ²பபந்நோ(அ)பி ‘அந்தர்ஹ்ருத³யே’ இதி நிர்தே³ஶோ(அ)க்³ரிமாணீயஸ்த்வோபந்யாஸேந தத்ரைவ பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வவிஷய இத்யேவாவக³மாத் । தந்நிர்தா⁴ரணார்த²தாயாமேவ தஸ்ய ஸப்ரயோஜநத்வாத் । ததா² ச ‘ஏஷ ம ஆத்மா’ இதி வாக்யே அணீயஸ்த்வோபபத்த்யுபந்யாஸபூர்வகஸ்ய விதே⁴யஸ்ய ஹ்ருத³யாயதநே பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வஸ்யாந்த:கரணோபாதி⁴கத்வேநாராக்³ரமாத்ரே ஜீவ ஏவ ஸம்ப⁴வாத் ; தாத்பர்யவிஷயவிதே⁴யாநுஸாரேணோத்³தே³ஶ்யோபமர்த³நஸ்ய ‘அப்யாக்³நிஷ்டோமே ராஜந்யஸ்ய க்³ருஹ்ணீயாத³ப்யுக்த்²யே க்³ராஹ்ய’ இத்யாதி³ஷு த்³ருஷ்டத்வாச்ச । ‘ஏஷ ம ஆத்மா’ இத்யுத்³தே³ஶ்யக³தவ்யதிரேகநிர்தே³ஶோ ‘ராஹோஶ்ஶிர’ இதிவதௌ³பசாரிகோ க்³ரஹீதவ்ய: । உதா³ஹ்ருதஸ்ம்ருதிஸ்த்வீஶ்வரஸ்யாந்யக³தத்வாவிருத்³த⁴ஸர்வக³தத்வமாத்ரவிஷயா நாஸ்ய வ்யதிரேகநிர்தே³ஶஸ்யாணீயஸ்த்வோபபத்த்யா ஜீவவிஷயத்வநிர்ணயேந ப்ராப்தமௌபசாரிகத்வம் நிரோத்³து⁴மீஷ்டே । ததா² ப்ராப்யப்ராப்த்ருபா⁴வநிர்தே³ஶோ(அ)பி ஸாத⁴கப²லாவஸ்தா²பே⁴தே³ந நேதவ்ய: । உபாஸ்யோபாஸகபா⁴வஸ்த்வேகஸ்யாவிருத்³த⁴: ; பஞ்சாக்³நிவித்³யாதி³ஷு ஸ்வாத்மநஸ்ஸ்வோபாஸ்யத்வஸம்ப்ரதிபத்தே: । மநோமயத்வாதி³கமபி ப்ராப்ஸ்யமாநகு³ணதயா ஜீவ ஏவ நேதவ்யம் । வாக்யோபக்ரமஸ்து ஶமவித்⁴யர்த²வாத³தயா நேதவ்ய: । ஸர்வநாமார்தோ² ப³ஹுவ்ரீஹிரபி ப்ரக்ரம்ஸ்யமாநபராமர்ஶிதயா உபபாத்³ய: । உபபாத்³யோபபாத³கபா⁴வேநோபந்யஸ்தயோரல்பாயதநத்வாணீயஸ்த்வயோரநந்யதா²ஸித்³த⁴தயா தத³நுஸாரேணாந்யதா² நேதும் ஶக்யாநாம் ப³ஹூநாமப்யந்யேஷாம் நயநஸ்யோசிதத்வாதி³த்யேவமிஹாஶங்கா ।

அத்ராயம் பரிஹார: – ப⁴வேதே³வம் யதி³ ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே’ இத்யநேநாந்தர்ஹ்ருத³யே பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வமுச்யேத , ‘அணீயாந்’ இத்யநேந ச தது³பபாத³நாய ப்ராக்ஸித்³த⁴மணீயஸ்த்வம் வர்ண்யேத । ந த்வேவம் , கிந்து ஸர்வக³தமேவ ப்³ரஹ்ம ஸூர்யமண்ட³லஸ்யேவ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகஸ்யாந்தருபாஸ்யமுபதி³ஶ்யதே । ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாந்தஸ்ஸ்த²ஸுஷிராவச்சே²த³கமேவ ச தஸ்யாணீயஸ்த்வமுபாஸநார்த²முபதி³ஶ்யதே । குதோ(அ)யம் நிர்ணய இதி சேத் – ஸமநந்தரமேவ ஜ்யாயஸ்த்வோபதே³ஶாத் । ஜ்யாயஸ்த்வாணீயஸ்த்வயோர்விருத்³த⁴த்வாதே³கஸ்மிந்நந்யாநுஸாரேண நேதவ்யே ஹ்ருத³யோபாத்⁴யுபாதா³நாத் ‘ஸூசீரந்த்⁴ராவச்சி²ந்நம் வ்யோமாணீய:’ இத்யத்ரேவாணீயஸ்த்வமந்யோபாதி⁴கமிதி வக்தும் யுக்தம் , ந து ஜ்யாயஸ்த்வம் ।

கிஞ்சாணீயஸ்த்வம் ஜீவக³தமந்த:கரணாவச்சே²தோ³பாதி⁴கதயா ப்ராக்ஸித்³த⁴ம் க்³ராஹ்யம் , உத ஸமநந்தரோக்தஹ்ருத³யஸுஷிராவச்சே²தோ³பாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மக³தமேவ க்³ராஹ்யமிதி ஸம்ஶயே ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாத்³யுபக்ரமஸ்வாரஸ்யாத் , ஸித்³த⁴ரூபமநோமயத்வாதி³ஸ்வாரஸ்யாத் , கர்மகர்த்ருப்ராப்யப்ராப்த்ருபா⁴வஸ்வாரஸ்யாத் ‘ஏதத் ப்³ரஹ்ம’ இத்யௌபஸம்ஹாரிகப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யாச்ச ப்³ரஹ்மக³தமேவ க்³ராஹ்யமிதி ஹ்ருத³யாயதநத்வம் தத்க்ருதமணீயஸ்த்வம் சோபாஸநார்த²தயா க்³ரஹீதும் யுக்தமிதி ।

ஸூத்ரே அர்ப⁴கௌகஸ்த்வமல்பாயதநத்வம் । ‘அர்ப⁴கஸ்த²த்வாத்’ இத்யநுக்த்வா ஓகஶ்ஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்தத்ர பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வஜ்ஞாபநார்த²: । யத்³யபி வாசகத்வால்லகு⁴த்வாச்சால்பபத³மேவ ப்ரயோக்தும் யுக்தம் , ததா²பி ஶங்காந்தரமபி ஸூசயிதுமர்ப⁴கபத³ம் । தேந ஹி லக்ஷணயா ஆயதநால்பத்வமிவ அர்ப⁴கயதி , ஸ்வாவச்சி²ந்நம் சேதநம் மூட⁴ம் கரோதீதி வ்யுத்பத்த்யா ஸ்வாவச்சி²ந்நசேதநமோஹகத்வமபி ப்ரதிபாத்³யதே । அர்ப⁴கயதீத்யர்தே² ‘தத்கரோதி’ இதி ணிசி பசாத்³யசி ‘ணேரநிடி’(பா.ஸூ.6. 4. 51) இதி ணேர்லோபே ச ஸதி அர்ப⁴கஶப்³த³நிஷ்பத்தே: । ததஶ்ச யத்³யேதத்³த்⁴ருத³யாயதநத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்யாத் , தர்ஹி தஸ்யாபி ஜீவவத்³து³:கா²தி³மத்த்வம் ஸ்யாத் । ந ஹி ப்ரஜ்வலிதக்³ருஹாந்தர்க³தயோர்த்³வயோரேகோ த³ஹ்யதே நாபர இதி தூ³ஷணமத்ராபி⁴ஸம்ஹிதம் । தத்ரைதத்³வைஷம்யம் வாச்யம் – ஜீவோ தே³ஹாத்³யவிவேகோத்த²ராக³த்³வேஷமூலத⁴ர்மாத⁴ர்மபரவஶ இதி தஸ்ய து³:கா²தி³மத்த்வம் , ஈஶ்வரஸ்ததா²பூ⁴தோ ந ப⁴வதீதி தஸ்ய து³:கா²தி³ரஹிதத்வஞ்சேதி । நைதத³பி யுக்தம் । அவிவேகாபாத³கஸ்ய ஹ்ருத³யகு³ஹாவச்சே²த³ஸ்ய த்³வயோரப்யவிஶேஷே ஏகஸ்யாவிவேகோ நாந்யஸ்யேதி நியந்துமஶக்யத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராயாந்தரமபி க³ர்பீ⁴கர்துமர்ப⁴கபத³ம் । ததி³த³ம் கூ³ட⁴மபி⁴ப்ராயாந்தரமுத்தரஸூத்ரேண பரிஹரிஷ்யதே । ‘தத்³வ்யபதே³ஶாச்ச’ இதி தஸ்ய ஹ்ருத³யாயதநத்வஸ்ய விஶிஷ்யாபதே³ஶாத் , ஹ்ருத³யே பர்யவஸிதவ்ருத்தித்வரூபதயா அணீயஸ்த்வோபந்யாஸேந விஶிஷ்ய ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²: ।

யத்³வா தத்³வ்யபதே³ஶாத் அர்ப⁴கத்வவ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । வ்யபதே³ஶோ விஶேஷேணாதிஶயேநாணீயஸ்த்வரூபதயோபந்யாஸ: । பரிஹாராம்ஶே ஏவம் நிசாய்யத்வாத் ஏவம் த்³ரஷ்டவ்யத்வாத் ஹ்ருத³யாயதநே அணீயஸ்த்வாதி³கு³ணகதயோபாஸநீயத்வாதி³த்யர்த²: । ‘சாய்ரு பூஜாநிஶாமநயோ:’ இதி தா⁴து: । ‘வ்யோமவச்ச’ இதி சகாரேணோபக்ரமஸ்வாரஸ்யாதி³கம் ஸமுச்சீயதே । 1.2.7।

ஜீவஸ்யாவிவேகாதி³தோ³ஷே காதா³சித்கோ ஹ்ருத³யகு³ஹாநுப்ரவேஶோ ந ப்ரயோஜக: , கிந்த்வவித்³யாரூப: , அந்த:கரணரூபோ வா ஜீவத்வோபாதி⁴ரேவ ; ‘ந தம் விதா³த² ய இமம் ஜஜாநாந்யத்³யுஷ்மாகமந்தரம் ப⁴வதி’(தை.ஸம்.4.6) ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’(ப்³ரு.உ.4.3.7) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ததஶ்ச ஜீவேஶ்வரயோ: ஹ்ருத³யகு³ஹாநுப்ரவேஶே ஸமாநே(அ)பி ஜீவோ(அ)வித்³யா(அ)ந்த:கரணரூபோபாதி⁴க்ருதாவிவேகநிதா³நத⁴ர்மாத⁴ர்மபரவஶ: , ஈஶ்வரஸ்து அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணக இதி விஶேஷஸத்³பா⁴வாதீ³ஶ்வரஸ்ய து³:கா²தி³மத்த்வம் ந ப்ரஸஜ்யதே । ந ஹி ப்ரஜ்வலிதக்³ருஹாந்தர்க³திஸாம்யேநாந்யவத் அக்³நிஸ்தம்ப⁴நகுஶலோ யோக³ஸித்³தோ⁴(அ)பி த³ஹ்யதே , அந்யதே²ஶ்வரஸ்ய து³:கா²தி³மஜ்ஜீவாபே⁴த³மாத்ரேண து³:கா²தி³போ⁴க³ப்ரஸங்க³ம் கிமிதி நாஶங்கேதா²: ? ததா³ஶங்காயாமபி ‘வைஶேஷ்யாத்’ இத்யேவோத்தரம் । ஈஶ்வரஸ்ஸ்வாபி⁴ந்நே(அ)ப்யவித்³யாதி³கல்பிதபே⁴தே³ ஜீவே து³:கா²தி³கமுபாதி⁴ஸந்நிதா⁴நவஶாத் கல்பிதமவபா⁴ஸத இத்யேதஜ்ஜாநாதீதி விஶேஷாதி³த்யர்த²: । ந ஹி லோகே ஸ்வமுகா²பி⁴ந்நே(அ)பி த³ர்பணோபாதி⁴வஶாத் பி⁴ந்நே ப்ரதிமுகே² த³ர்பணோபாதி⁴கம் மாலிந்யம் பஶ்யந்நபி கல்பிதமிதி ஜாநந்நநுஶோசதி । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴மிஹ ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யமிதி ।

இத³மதி⁴கரணம் ஸ்பஷ்டஜீவலிங்க³மஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ச । மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வால்பாயதநத்வாணீயஸ்த்வாநி ஹி ப்ரத²மபாடா²தி³நா ப³லவந்தி ஜீவலிங்கா³நி ஸ்பஷ்டாநி । ந ச – மநோமயத்வம் மநஸ்ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் , தச்ச க்³ராஹ்யக்³ராஹகதாரூபம் ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஶங்க்யம் ; விகாராத்³யர்த²ஸ்ய மயடஸ்ஸம்ப³ந்த⁴லக்ஷகத்வகல்பநாயோகா³த் । தஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஶக்திகல்பநே(அ)ப்யுபகரணோபகரணிபா⁴வரூபஜீவக³தஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ ப்ரஸித்³த⁴தரஸ்ய ப்ரத²மம் ப்ரதீதே: , அந்யதா² ‘சக்ஷுஷ்மாந்’ இத்யாதா³வபி சக்ஷுராதி³வேத்³யக⁴டாதி³தீ⁴ப்ரஸங்கா³த் । நநு உதா³ஹ்ருதாஜ்ஜீவலிங்கா³த³பி வாக்யோபக்ரமக³தம் தஜ்ஜத்வாதி³ஹேதுகஸார்வாத்ம்யரூபம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிஸஹக்ருதம் ஸ்பஷ்டதரமிதி சேத் । ந । விஷயவாக்யஸ்ய ‘மநோமய:’ இத்யாதே³: பூர்வபக்ஷே ‘ஸர்வம் க²லு’ இத்யாதி³தோ பி⁴ந்நவாக்யத்வேந மநோமயாதி³வாக்யே ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தேரஸ்பஷ்டத்வாத் । தர்ஹி ‘தி³வி’‘தி³வ’ இதி விப⁴க்திபே⁴தே³ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிச்சே²த³கஶங்கயா அஸ்பஷ்டகா³யத்ரீப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்திகம் ஜ்யோதிர்வாக்யம் விஷயீக்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தம் ஜ்யோதிரதி⁴கரணமத்ரைவ பாதே³ கர்தவ்யம் ஸ்யாதி³தி சேத் , ந । தத்ர ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய கா³யத்ரீவாக்யஸ்யாபி நிர்ணேதவ்யத்வேந தஸ்ய ப்ரத²மபாதே³(அ)பி ஸங்க³திஸத்த்வாதி³தி ஸர்வமநவத்³யம் ॥ 1.2.8॥

‘‘யஸ்ய ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் சோபே⁴ ப⁴வத ஓத³ந: । ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ:’(க.உ.1.2.24) இதி கட²வல்லீமந்த்ரே ஓத³நோபஸேசநஸம்ஸூசிதோ(அ)த்தா ஜீவ: , பரோ வேதி அத்த்ருத்வஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வஸம்ஹர்த்ருத்வரூபதாந்யதராநிர்த்³தா⁴ரணாத் ஸம்ஶயே ஜீவ இதி தாவத்ப்ராப்தம் ; அத்த்ருத்வஸ்யௌத³நப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந போ⁴க்த்ருத்வரூபத்வாத்தஸ்ய ச ஜீவ ஏவ ஸம்ப⁴வாத் । பரஸ்மிந் போ⁴க்த்ருத்வஸ்ய பூர்வாதி⁴கரணே நிவாரணாத் , ஜீவே ச ஸ்த்ரீப்⁴ருத்யாதி³ரூபதயா ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபோ⁴க்த்ருத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் ।

நநு மந்த்ரே முக்²ய ஓத³நோ ந ஶ்ருத: யேந தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்தீ⁴ அத்தா போ⁴க்தா ஸ்யாத் , கிந்து ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோரோத³நத்வரூபகமாத்ரம் க்ருதம் । ந சோபசரிதௌத³நஸ்யாபி ப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴நா தத்³போ⁴க்த்ரா பா⁴வ்யம் । ந ச வாச்யம் – ஓத³நபோ⁴க்தாரம் ப்ரத்யேவாநோத³நயோரோத³நத்வரூபகமவகல்பதே । ததஶ்ச யதா² ‘யஸ்ய ம்ருக³யாவிநோதி³நோ ம்ருகா³: பரநரபதய’ இத்யத்ர அம்ருகே³ஷு ம்ருக³த்வரூபகே வஸ்துதோ ம்ருக³ஹந்தா க்ஷத்ரிய ஏவ தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்தீ⁴ ப்ரதீயதே , ந து ஶ்ரோத்ரிய: கஶ்சித் ப்³ராஹ்மண: , ஏவமத்ராபி ஸ்யாத் – இதி ; ததா² நியமாபா⁴வாத் । ‘த்வத்க்ருபாணபு⁴ஜங்க³ஸ்ய க்ஷீரம் வித்³விஷதாம் யஶ:’ இத்யத்ரோபசரிதக்ஷீரப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴நி க்ருபாணே தத்பாத்ருத்வாத³ர்ஶநாதி³தி சேத் । உச்யதே । அவஶ்யம் தாவதி³ஹாநோதா³விஷயேணௌத³நஶப்³தே³ந வாச்யக³தம் கஞ்சித் கு³ணமபேக்ஷ்ய வர்திதவ்யம் । ததி³ஹ போ⁴க்³யதயா ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய வாச்யஸ்ய கு³ணோ போ⁴க்³யத்வரூப: பர்யவஸ்யதீதி தத்ப்ரதிஸம்ப³தி⁴நோ ‘யஸ்ய’ இதி பதோ³பாத்தஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வப்ரதீதிரநிவார்யா । ‘த்வத்க்ருபாணபு⁴ஜங்க³ஸ்ய’ இத்யாத்³யுதா³ஹரணே(அ)பி க்ருபாணே ஸமாரோபிததத்பாத்ருத்வப்ரதீதிரஸ்த்யேவ । அத ஏவ தத³ந்வயஸித்³த⁴யே க்ருபாணஸ்ய பு⁴ஜங்க³த்வரூபணம் க்ரியதே । யத்ர தந்ந க்ரியதே ‘கரவாலஸ்ய தே வீர க்ஷீரம் வித்³விஷதாம் யஶ:’ இத்யாதௌ³ தத்ராபி பு⁴ஜங்க³த்வப்ரதீதிரஸ்தீத்யேகதே³ஶவிவர்தரூபகமாலங்காரிகைரிஷ்யதே ।

நநு ததா²(அ)பி க்ருபாணபு⁴ஜங்க³க³தபாத்ருத்வவது³பசரிதௌத³நப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴க³தபோ⁴க்த்ருத்வமாரோபிதமேவ ஸ்வீகரணீயமிதி ப²லதஸ்தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்தீ⁴ அபோ⁴க்தைவ பர்யவஸ்யேதி³தி சேத் । ந । ததா² நியமாபா⁴வாத் । ‘யாவநாலபூ⁴நிவாஸிநாம் ஶால்யோத³நஶ்ஶர்கரா(அ)பூப:’ இதி ரூபகே உபசரிதாபூபப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)நுபசரிததத்³போ⁴க்த்ருத்வத³ர்ஶநாத் , உப⁴யதா² த³ர்ஶநே ஸதி அத்ர பா³த⁴காபா⁴வேநாநாரோபிதஸ்யைவ போ⁴க்த்ருத்வஸ்ய ஸ்வீகரணீயத்வாத் । ஏவமௌத்ஸர்கி³கத்வமபி⁴ப்ரேத்யைவாம்ருகே³ஷு ம்ருக³த்வரூபணே வஸ்துதோ ம்ருக³ஹந்தா க்ஷத்ரிய ஏவ ப்ரதீயத இத்யுக்தம் கல்பதரௌ ।

நந்வோத³நஶப்³த³ஸ்ய போ⁴க்³யத்வலக்ஷகத்வே ப⁴வது நாமைவம் । தேந விநாஶ்யத்வமேவ லக்ஷ்யதாம் । ததா² ச தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யத்ருத்வம் விநாஶகத்வரூபம் ஸம்ஹர்த்ருத்வம் ஸ்யாத் । தத்து பரஸ்மிந் ஸம்ப⁴வதீதி சேத் । உச்யதே । கௌ³ணத்வம் ஶப்³த³ஸ்ய ஸாதா⁴ரணகு³ணமபஹாயாஸாதா⁴ரணகு³ணேந நிர்வாஹ்யம் । ந ஹி ‘அக்³நிர்மாணவக:’ இத்யத்ராக்³நிஶப்³தே³ந பைங்க³ல்யாதே³ரிவ த்³ரவ்யத்வாதே³ருபஸ்தி²திரஸ்தி । அத ஏவ ‘ப்ரைது ஹோதுஶ்சமஸ: ப்ர ப்³ரஹ்மண: ப்ரோத்³கா³த்ரூணாம் ப்ர யஜமாநஸ்ய’ இத்யத்⁴வர்யுப்ரைஷே உத்³கா³த்ருஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுவசநாநுரோதே⁴ந ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணயா ப³ஹுஷு வ்ருத்தௌ வக்தவ்யாயாம் ஷோட³ஶர்த்விக்ஸாதா⁴ரணாகாரம் விஹாய விஶேஷாகாரேணோத்³கா³த்ருக³ணமாத்ரலக்ஷணா பூர்வதந்த்ரே நிர்ணீதா । ததி³ஹ ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோரோத³நத்வஸ்யாத்யந்தவிஶேஷாகாரஸ்ய போ⁴ஜ்யத்வஸ்ய ச பா³தே⁴(அ)பி போ⁴க்³யத்வஸ்யாபா³தா⁴த்ததே³வௌத³நஶப்³தே³ந லக்ஷணீயம் । வ்யாக்⁴ராதி³ஜீவவிஶேஷம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரியயோர்போ⁴ஜ்யத்வஸம்ப⁴வாத்ததே³வ வா லக்ஷணீயமிதி ஸர்வதா⁴ தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யத்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வமேவ ந ஸம்ஹர்த்ருத்வம் । ஏவஞ்ச போ⁴க்த்ருதயா ஜீவஸ்யைவ ப்ரதிபாத்³யத்வே தஸ்ய நித்யதயா ம்ருத்யுவஶ்யத்வம் நாஸ்தீதி ம்ருத்யோரபா³த⁴கத்வாபி⁴ப்ராயேண தது³பஸேசநத்வவர்ணநம் நேதவ்யம் ।

நநு உபஸேசநஶப்³தே³நாபி ஸாதா⁴ரணமபா³த⁴கத்வமாத்ரம் ந லக்ஷணீயம் , கிந்து ஸ்வயமத்³யமாநத்வே ஸதி அந்யாத³நஹேதுத்வம் । தத்த்வத³நம் ஸம்ஹாரே இதி பரப்³ரஹ்மபக்ஷ ஏவ க⁴டதே । தேந ம்ருத்யோரபி ஸம்ஹார்யத்வாத் பூ⁴தவர்க³ஸம்ஹாரே ம்ருத்யோர்த்³வாரத்வேநாந்யஸம்ஹாரஹேதுத்வாச்ச , ந த்வத³நம் போ⁴க³ இதி ஜீவபக்ஷே ; ம்ருத்யோரபோ⁴க்³யத்வாத³ந்யபோ⁴கா³ஹேதுத்வாச்சேதி சேத் ; நைஷ தோ³ஷ: । ப்ரத²மஶ்ருதௌத³நஶப்³தோ³பசாரநிமித்தஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴நோபஸேசநஶப்³தே³ ஸாமாந்யாகாரலக்ஷகத்வகல்பநஸ்யாதோ³ஷத்வாத் । தஸ்மாத³த்தா ஜீவ இதி । அக்³நிபூர்வபக்ஷஸ்து பா⁴ஷ்யே ஸம்ப⁴வமாத்ரேணோபந்யஸ்த: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – அத்தா பர ஏவ ; க்ருத்ஸ்நஸ்ய சராசரஸ்யௌத³நதயா க்³ரஹணேநாத்த்ருத்வஸ்ய ஸம்ஹர்த்ருரூபதாவக³மாத் । ந ஹி க்ருத்ஸ்நசராசரபோ⁴க்த்ருத்வம் கஸ்யாபி ஜீவஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । நநு மந்த்ரே சராசரக்³ரஹணாபா⁴வாத் கத²ஞ்சராசரவிஷயத்வமத்த்ருத்வஸ்ய ? கத²ஞ்சௌத³நஶப்³த³லக்ஷணீயபோ⁴க்³யப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யத்த்ருத்வம் ஸம்ஹர்த்ருத்வமிதி சேத் ; உச்யதே । இஹ ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோர்ம்ருத்யோஶ்ச தாவதோ³த³நோபஸேசநபா⁴வரூபணாத்³த³த்⁴யந்நரீத்யா ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதீயதே । ததா² ச ம்ருத்யுமிஶ்ரணப்ரதீத்யநுஸாரேண ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஶப்³தா³ப்⁴யாம் சராசராத்மகம் விநாஶிவஸ்துமாத்ரம் லக்ஷணீயம் । ம்ருத்யூபஸேசநத்வரூபணஸந்நிதா⁴நாதே³வௌத³நஶப்³தே³நாபி விநாஶ்யத்வம் லக்ஷணீயம் । ஸ்வபு³த்⁴யுபஸ்தா²பநீயவிஶேஷாகாரரூபகு³ணக்³ரஹணாத³ப்யேகவாக்யதாபந்நபதா³ந்தரார்தோ²பஸ்தா²பிதகு³ணக்³ரஹணஸ்ய பு³த்³தி⁴லாக⁴வேந ஏகவாக்யதாஸாமர்த்²யேந தஸ்ய ச ந்யாய்யத்வாத் । சரமஶ்ருதேநாப்யேகவாக்யாந்தர்க³தபதா³ர்தா²ந்தரேணாநுபஸ்தா²பித ஏவாபேக்ஷிதே தஸ்ய புருஷபு³த்³த்⁴யா கல்பநீயத்வாத் । அத ஏவ ஹி ‘அக்தாஶ்ஶர்கரா உபத³தா⁴தி’ இத்யத்ர விதே⁴யஸ்யாஞ்ஜநஸ்ய ஸாத⁴நாபேக்ஷாயாம் ‘தேஜோ வை க்⁴ருதம்’ இதி வாக்யஶேஷஸ்துதம் க்⁴ருதமேவ க்³ராஹ்யம் , ந து புருஷபு³த்³தி⁴கல்பநீயம் த்³ரவத்³ரவ்யமாத்ரமிதி பூர்வதந்த்ரே நிர்ணீதம் । ஏவஞ்சோபஸேசநத்வரூபணே(அ)பி ஸ்வயமத்³யமாநத்வே ஸதி அந்யாத³நஹேதுத்வகு³ண ஏவ ஸ்வாரஸ்யாவக³தோ நிமித்ததயா வ்யவதிஷ்ட²தே ।

நநு ததா²பி கத²ம் சராசரக்³ரஹணஸித்³தி⁴: ? ஓத³நஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தஸ்ய ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ர்தா²ந்தரோபஸ்தா²பிதகு³ணலக்ஷகத்வே(அ)பி ‘ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரஞ்ச’ இத்யஸ்ய முக்²யார்த²வ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । ந ச ம்ருத்யூபஸேசநகீர்தநாத்தது³பஸிச்யமாநம் ஸர்வம் தேந க்³ராஹ்யமித்யுக்தம் யுக்தம் । ‘ஶூர்பேண ஜுஹோதி தேந ஹ்யந்நம் க்ரியதே’ இத்யத்ர ஶூர்பஶப்³த³ஸ்ய வாக்யஶேஷே அந்நகரணத்வகீர்தநே(அ)பி யத்³யத³ந்நகரணம் தத்ர ஸர்வத்ர லக்ஷணாநுபக³மாத் । ‘தத்ர ஶூர்பமாத்ரஸ்யாப்யந்நகரணத்வேந ஸ்துதிஸ்ஸம்ப⁴வதி । அந்நகரணத்வஸ்ய ஶூர்பே த³ர்வீபிட²ராதி³ஷு ச வ்யாஸஜ்யவ்ருத்த்யபா⁴வாத்’ இதி சேத் । இஹாபி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரமாத்ரஸ்யாபி ம்ருத்யுமிஶ்ரணப்ரதிபாத³நம் ஸம்ப⁴வதீதி துல்யம் । வ்யர்த²ஞ்ச சராசரக்³ரஹணோபபாத³நம் । ஓத³நஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ஹார்யத்வலக்ஷகதோபபாத³நமாத்ரேண தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யத்தா ஸம்ஹர்தேதி ஸித்³தௌ⁴ ஶப்³த³வ்ருத்த்யஸங்கோசப்ராப்தஸர்வகல்பாநுயாயிஸகலப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஜாத்யாலிங்கி³தவ்யக்திஸம்ஹாரகத்வலிங்கே³நைவாத்து: பரமாத்மத்வஸித்³தே⁴ரிதி சேத் ।

உச்யதே – அத்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ஸம்ஹர்த்ருத்வமிதி பக்ஷத்³வயேப்யோத³நபத³வத் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபத³யோரபி லக்ஷகத்வமவஶ்யம்பா⁴வி । ந ஹி ஸ்த்ரீப்⁴ருத்யாதி³ரூபதயா , ப⁴க்ஷ்யதயா வா ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரியயோரேவ போ⁴க்தா கஶ்சிஜ்ஜீவோ(அ)ஸ்தி , ந வா பரமேஶ்வரஸ்தது³ப⁴யமாத்ரஸம்ஹர்தா , நசாதி⁴கபோ⁴க்த்ருத்வே(அ)ப்யதி⁴கஸம்ஹர்த்ருத்வே(அ)பி விஶிஷ்ய தந்மாத்ரக்³ரஹணே ப்ரயோஜநமஸ்தி । யத்³யேதது³பாஸநாப்ரகரணம் ஸ்யாத் , ததா³ அந்தராதி³த்யவித்³யாயாம் விஶிஷ்ய லோககாமவிஶேஷேஶித்ருத்வஶ்ரவணவத் விஶிஷ்ய ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஸம்ஹர்த்ருத்வவர்ணநமுபாஸநார்த²மிதி கல்ப்யேதாபி । ந த்வேதது³பாஸநாப்ரகரணம் । ததா² ச யதா² ‘யஸ்மிந் பஞ்ச பஞ்சஜநா:’(ப்³ரு.உ.4.4.17) இத்யத்ர விஶிஷ்ய பஞ்சாநாம் மநுஷ்யாணாமாதா⁴ர இதி கீர்தநே ப்ரயோஜநம் ந கிஞ்சித³ஸ்தீதி தல்லக்ஷணீயாகாங்க்ஷாயாம் வாக்யஶேஷாத் ப்ராணாத³யஸ்தல்லக்ஷணீயா இதி நிஶ்சீயந்தே , ஏவம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரக்³ரஹணமிதரேஷாமபி கேஷாஞ்சிது³பலக்ஷணம் , ந ஸ்வார்த²மாத்ரநிஷ்ட²மிதி உபலக்ஷணீயாகாங்க்ஷாயாம் பஶ்சாத்தநம்ருத்யூபஸேசநகீர்தநாத்தது³பஸிச்யமாநம் ஸர்வமுபலக்ஷணீயமிதி நிஶ்சீயதே । கிஞ்சௌத³நஶப்³த³ஸ்யோக்தயுக்த்யா ஸம்ஹார்யத்வலக்ஷகதாஸ்தி²தௌ யச்ச²ப்³த³யோகே³நாநுவாத³கே(அ)ஸ்மிந்மந்த்ரே ஸம்ஹார்யஸமர்பகஸ்ய ‘ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் ச’ இத்யஸ்ய ‘ஸந்மூலாஸ்ஸோம்யேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜாஸ்ஸதா³யதநாஸ்ஸத்ப்ரதிஷ்டா²:’(சா².உ.6.8.4) இத்யாதி³புரோவாதா³நுஸாரேண சராசராத்மகாவிநாஶிமாத்ரோபலக்ஷகத்வமாவஶ்யகம் । ந சைதது³பபாத³நம் வ்யர்த²ம் ; ஜந்மாதி³ஸூத்ரோக்தலக்ஷணாந்தர்க³தஸகலஜக³த்ஸம்ஹர்த்ருத்வாதி⁴கரணஜக³த்காரணமாயாஶப³லோபலக்ஷிதே ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணி கட²வல்யாஸ்ஸமந்வயஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணார்த²த்வாத் । உக்தரூபே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வயஸ்ய ஸமந்வயஸூத்ரே ஸாமாந்யத: ப்ரத³ர்ஶிதஸ்ய விஶிஷ்ய தத்தத்³வாக்யோதா³ஹரணமுகே²ந ப்ரஸாத⁴நமேவ ஹ்யத்⁴யாயஶேஷஸ்ய முக்²யம் ப்ரயோஜநமித்யாநந்த³மயாதி⁴கரணோபக்ரமே வர்ணிதம் । தத்ர யதி³ ஸகலப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஸம்ஹர்த்ருத்வமாத்ரமிஹ க்³ருஹ்யதே , ததா³ தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராஸம்ப⁴வேந ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண ஏவ வ்யஷ்டிஸம்ஹாரக: தமோகு³ணோபாதி⁴கோ ரூபவிஶேஷ இஹ அத்தா ; ‘க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ:’ இதி து தஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²ரூபஸ்ஸகலப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரகாரீ மாயாஶப³லித: பரமேஶ்வர உச்யதே இதி ஶங்கயா தஸ்ய ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வய: ப்ரதி³த³ர்ஶயிஷித: ஸ்பஷ்டீக்ருதோ ந ஸ்யாத் । அத ஏவ ஸூத்ரக்ருதா(அ)பி ‘ஸர்வக்³ரஹணாத்’ இதி லகு⁴நி ஸூத்ரே கர்தவ்யே வாச்யார்த²யோர்ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோஸ்ஸாமஸ்த்யமாத்ரம் ஸர்வஶப்³தே³நோச்யத இதி ஶங்கயா ஜக³த்காரணோபலக்ஷிதஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸமந்வய: ப்ரதி³த³ர்ஶயிஷித: ஸ்பஷ்டீக்ருதோ ந ஸ்யாதி³தி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபத³யோர்ந்யாயப்ராப்தசராசரோபலக்ஷகத்வஸூசநேந தஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணாய ‘சராசரக்³ரஹணாத்’ இதி ஸூத்ரம் க்ருதம் । அத ஏவ இத³மதி⁴கரணமப்யர்த²வத் ; ஜக³த்காரணஸ்ய ஸகு³ணப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப்ரதிஷ்டா²ரூபே ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வயப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । அந்யதா²ஹ்யத்ராத்துர்ஜீவத்வே(அ)பி ‘யத்ர ஸ’ இதி தத்ப்ரதிஷ்டா²த்வேந வர்ண்யமாநம் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வேதே³வேதி தஸ்ய பரமேஶ்வரத்வப்ரஸாத⁴நம் வ்யர்த²மேவ ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ஸம்ருத்யுகஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய சராசரஸ்ய ஸம்ஹார்யத்வப்ரதிபாத³நாத்தத்ஸம்ஹர்த்ருரூபோ ‘யத்ர ஸ’ இதி ஶுத்³தே⁴ ப்ரதிஷ்டி²தத்வேந வர்ண்யமாநோ(அ)த்தா பரமேஶ்வர இதி நிரவத்³யம் ॥1.2.9॥

ப்ரகரணம் தாவதி³த³ம் பரமாத்மந ஏவ ‘‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’(க.உ.1.2.14) இத்யாதி³தத்ப்ரஶ்நோத்தரரூபத்வாத் , ‘ந ஜாயதே’ இதி மந்த்ரக³தவிபஶ்சிச்ச²ப்³தோ³க்தவிவித⁴த³ர்ஶித்வரூபஸர்வஜ்ஞத்வலிங்கா³த் , ‘தமக்ரது: பஶ்யதி வீதஶோக:’ ‘மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி’ இதி தத³நந்தராம்நாதஶோகதரணஹேதுஸாக்ஷாத்காரவிஷயத்வாபரிச்சி²ந்நத்வலிங்கா³ச்ச । தத்ர ச ஸ்வரூபேணாப்ரஸக்தாநாமபி ஜநநமரணஹந்த்ருத்வஹந்தவ்யத்வாநாம் ஜீவாத்மநா ப்ரஸக்தாநாம் நிஷேத⁴: , ஸ்வரூபேண விபஶ்சித்வாதி³கு³ணகோ(அ)யம் ஜீவாத்மநா(அ)பி ந ஜநநமரணஹந்த்ருத்வஹந்தவ்யத்வபா⁴க் ஹந்த்ருத்வாத்³யபி⁴மாநீ பரமிதி । ந ஹி ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ஜீவஸ்ப்ருகே³வ ப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ரஶ்ந: ; ‘யேயம் ப்ரேதே’இதி ப்ரக்ருதஜீவவிஷயப்ரஶ்நஸ்யைவ ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இத்யநேந ஜீவஸ்யாஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வபர்யந்தம் நயநாத் । இத³ம் சாநுமாநிகாதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.1.4.1)~ ஸ்பு²டீப⁴விஷ்யதீதி । தத்ர ப்ரத²மப்ரஶ்நக்ரோடீ³க்ருதஸ்ய தே³ஹாதிரிக்தஜீவாஸ்தித்வஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநாய தத³ஸம்ஸாரிரூபாத்மகப்³ரஹ்மப்ரஶ்நோத்தரப்ரகரண ஏவ ஜீவாத்மநா(அ)பி தஸ்ய தே³ஹாதி³க³தஜநநமரணாதி³ஸ்பர்ஶித்வம் நாஸ்தீதி ப்ரத²மமுக்த்வா தத³நந்தரம் த்³விதீயப்ரஶ்நக்ரோடீ³க்ருதமஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபம் ‘அணோரணீயாந்’ இத்யாதி³நா ப்ரபஞ்ச்யத இதி ந காசித³ஸங்க³தி: । ஏவஞ்ச பரமாத்மப்ரகரணாத் , ‘க இத்தா² வேத³’ இதி ப்ரகரணாவக³தது³ர்விஜ்ஞாநத்வலிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாச்ச ‘யத்ர’ இதி பராம்ருஷ்ட: ஶுத்³த⁴ இதி தத்ர ப்ரதிஷ்டி²தத்வேந வர்ண்யமாநோ(அ)த்தா ஜக³த்ஸம்ஹர்தா பரமேஶ்வர இத்யத்ர ந கிஞ்சித் பா³த⁴கமிதி ।

ஏவமஸ்மிந் ஸூத்ரே த³ர்ஶிதம் ப்ரகரணம் சகாரஸமுச்சிதம் லிங்க³ம் ச பா³த⁴கஶங்காநிராஸத்³வாரா அத்து: பரமேஶ்வரத்வஸாத⁴கம் ந ஸாக்ஷாத்தத்ர ஸாத⁴காந்தரம் ; தயோஸ்தத்ப்ரதிஷ்டா²ந்வயிநோஸ்தத³நந்வயித்வாத் । அத ஏவ ப்ரகரணஸ்ய ஜீவபரத்வஶங்காநிராஸார்த²த்வமஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய த³ர்ஶயிதுமேவ பா⁴ஷ்யே “ப்ரகரணமித³ம் பரமாத்மந: ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ இத்யாதி³” இதி ஜீவபரத்வஶங்காஸ்பத³ம் மந்த்ரமுபாதா³யைவ ப்ரகரணமுதா³ஹ்ருதம் , அந்யதா² தச்ச²ங்காநாஸ்பத³ம் ‘மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம்’ இத்யாதி³கமுபாதா³யைவ தது³தா³ஹரிஷ்யத । ஸ்பஷ்டஜீவலிங்க³மித³மதி⁴கரணம் ; போ⁴க்³யதயா ப்ரஸித்³தௌ⁴த³நஸம்ப³ந்தே⁴நாத்துபோ⁴க்த்ருதாயா: ப்ரத²மம் ப்ரதீதே: । அஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ; ப்ரத²மப்ரதீதபோ⁴க்³யத்வலக்ஷணாபவாதே³ந விநஶ்யத்வலக்ஷணாம் வ்யுத்பாத்³ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யோந்மேஷணீயத்வாத் ॥1.2.10॥

‘‘ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்த்³த்⁴யே । சா²யாதபௌ ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:’(க.உ.1.3.1) இதி பூர்வாதி⁴கரணோதா³ஹ்ருதமந்த்ராநந்தரமந்த்ரநிர்தி³ஷ்டௌ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ , ஜீவபரௌ வேதி ஸம்ஶய: । பு³த்³தி⁴ஜீவௌ சேத் ‘‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே’(க.உ.1.1.20) இதி ப்ரஶ்நோத்தரதயா கார்யகரணவிலக்ஷணோ ஜீவ இஹ ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி । ஜீவபரௌ சேத் ‘‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’(க.உ.1.2.14) இதி ப்ரஶ்நோத்தரதயா ஸம்ஸாரிஸ்வரூபவிவிக்தமஸம்ஸாரிபரமாத்மகஸ்வரூபம் ப்ரதிபாதி³தம் ப⁴வதீதி ப²லபே⁴த³: । தத்ர ஸுக்ருதஸாத்⁴யலோகவர்தித்வகு³ஹாப்ரவேஶச்சா²யாதபஶப்³த³லக்ஷிதஜட³சேதநத்வலிங்கை³ர்பு³த்³தி⁴ஜீவாவிதி ப்ராப்தம் । யத்³யபி கர்மப²லபோ⁴க்த்ருத்வரூபம்ருதபாநம் ஜீவ இவ பு³த்³தௌ⁴ ந ஸம்ப⁴வதி , ததா²(அ)பி தத் பரமாத்மந்யபி ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸர்வதா⁴ ‘ருதம் பிப³ந்தௌ’ இத்யத்ர ருதபாநலிங்கோ³பஸ்தா²பிதஸ்ய ஜீவஸ்ய த்³விதீயே லக்ஷணயைவ க்³ராஹ்யே லக்ஷணீயவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் பூர்வாதி⁴கரணந்யாயாத³நந்தரஶ்ருதலிங்கா³நுஸாரேண பு³த்³தி⁴ர்லக்ஷணீயேதி யுக்தம் ।

நநு ஸம்க்²யாஶ்ரவணே ஸதி ஏகஸ்மிந் ஸம்ப்ரதிபந்நே த்³விதீயாகாங்க்ஷாயாம் ஸம்ப்ரதிபந்நஜாதிமுபஜீவ்ய விஶேஷபரிக்³ரஹே பு³த்³தி⁴லாக⁴வாத்³விஜாதீயபரிக்³ரஹே ஜாதிவ்யக்திபு³த்³தி⁴த்³வயாபேக்ஷாகௌ³ரவாத் ஸம்ப்ரதிபந்நஸஜாதீயபரிக்³ரஹோ யுக்த: । லோகே(அ)பி ‘அஸ்ய கோ³ர்த்³விதீயோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய’ இத்யாதி³ஷு ததா² த³ர்ஶநாதி³தி ருதபாநலிங்கா³வக³தஸ்ய ஜீவஸ்ய த்³விதீயஶ்சேதநத்வேந தத்ஸஜாதீய: பரமாத்மைவ க்³ராஹ்ய: । ந ச பரதந்த்ரத்வாதி³த⁴ர்மாந்தரேண தஸ்ய பு³த்³தி⁴ரபி ஸஜாதீயேதி வாச்யம் । தத்ர ஸ்வாபா⁴விகத⁴ர்மஸ்ய சேதநத்வஸ்யாந்தரங்க³த்வாத் , ஸுகா²நுப⁴வித்ருபரபிப³ச்ச²ப்³த³ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வாச்ச । ந ச முக்²யத்³வித்வலாபா⁴ர்த²ம் விஜாதீயா(அ)பி த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴த³வதீ பு³த்³தி⁴ரேவ த்³விதீயா க்³ராஹ்யேதி வாச்யம் । முக்²யஸ்ய வ்யாவஹாரிகத்³வித்வஸ்ய தத்ஸமஸத்தாகேந வ்யாவஹாரிகபே⁴தே³நோபபாத³நஸம்ப⁴வே த⁴ர்மிஸமஸத்தாகபே⁴தா³நபேக்ஷணாத் , பு³த்³தௌ⁴ தத்ஸம்ப⁴வே(அ)பி ஜீவே தத³ஸம்ப⁴வேந தஸ்ய பு³த்³தி⁴ஜீவக³தத்³வித்வோபபாத³கத்வஶங்காநவகாஶாச்சேதி சேத் । மைவம் । ஸுக்ருதலோகவர்தித்வாத்³யக்³ரிமலிங்க³விரோதி⁴நா லௌகிகந்யாயமாத்ரேண த்³விதீயபரிக்³ரஹாயோகா³த் ।

நந்வக்³ரே விரோதி⁴லிங்கா³நி ந ஸந்த்யேவ । ஸுக்ருதஸாத்⁴யலோகவர்தித்வம் ஹி நைகாந்தத: ப்ரதீயதே ; ஸுக்ருதஸ்ய ருதம் அவஶ்யம்பா⁴வி ப²லம் பிப³ந்தாவிதி பூர்வத்ராப்யந்வயஸம்ப⁴வாத் । லோகஶப்³த³ஸ்ய லோக்யத இதி வ்யுத்பத்த்யா தே³ஹபரத்வோபபத்தே: । ஸுக்ருதஸ்ய லோக இத்யந்வயே(அ)பி ந தோ³ஷ: । ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ தே³ஹவர்தித்வவத் ஸுக்ருதலோகவர்தித்வஸ்யாப்யுபபந்நத்வாத் , ‘அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு’ இதி ப்³ரஹ்மணஸ்ஸுக்ருதப்ராப்யலோகவர்தித்வஶ்ரவணாச்ச । சா²யாதபாவித்யத்ர ஜட³சேதநத்வமபி ந ப்ரதீயதே ; ந்யாயத: பரமாத்மா த்³விதீய இதி நிர்ணயாநுஸாரேண தஸ்ய ஸம்ஸார்யஸம்ஸாரித்வலக்ஷகத்வோபபத்தே: । ந ஹி தஸ்ய ஜட³சேதநத்வலக்ஷணாயாம் பக்ஷபாதஹேதுரஸ்தி । கு³ஹாப்ரவேஶஸ்து ஜீவபராவித்யத்ர ஸாத⁴க ஏவ , ந து பா³த⁴க: । அஸ்மிந் ப்ரகரணே ‘‘யா ப்ராணேந ஸம்ப⁴வத்யதி³திர்தே³வதாமயீ । கு³ஹாம் ப்ரவிஸ்ய திஷ்ட²ந்தீ யா பூ⁴தேபி⁴ர்வ்யஜாயத’(க.உ.2.4.7) ‘‘தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் । அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி’(க.உ.1.2.12) இத்யாதி³மந்த்ரேஷு ஜீவபரயோரேவ கு³ஹாப்ரவேஶத³ர்ஶநாத் ।

உச்யதே – அஸ்து நாமைவம் ஸுக்ருதலோகவர்தித்வச்சா²யாதபத்வஶ்ரவணயோர்ப்³ரஹ்மணி கத²ஞ்சிது³பபாத³நம் । கு³ஹாப்ரவேஶஶ்ரவணஸ்ய து தத்ரோபபாத³நம் ந ஸம்ப⁴வத்யேவ ; ஸர்வக³தஸ்ய தஸ்ய கு³ஹாவ்ருத்தித்வே(அ)பி தத்ப்ரவேஶாஸம்ப⁴வாத் । ‘அக்³ரிமமந்த்ரேஷு ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ப்ரவேஶஶ்ஶ்ரூயதே’ இதி சேத் । அத்யல்பமித³முச்யதே । ‘தத் ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’(தை.உ.2.6.1) ‘அந்த:ப்ரவிஷ்டஶ்ஶஸ்தா ஜநாநாம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு தஸ்ய ஸர்வத்ராபி ப்ரவேஶஶ்ஶ்ரூயத ஏவ , ஸ ஸர்வோ(அ)பி ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயேண நேதவ்ய: । ஶ்ருதோ ஹி தஸ்ய ஜீவபா⁴வேநாநுப்ரவேஶோ ‘அநேந ஜீவேநாத்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணீ’(சா².உ.6.3.2) இதி । ‘இஹாபி ததை²வாஸ்து’ இதி சேத் । ந । இஹ ‘கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ’ இதி ஜீவவத் தத்³த்³விதீயஸ்யாபி ப்ருத²க் ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் , ஜீவபா⁴வேநாநுப்ரவேஶமாத்ரமபி⁴ப்ரேத்ய உப⁴யோ: ப்ரவேஶவர்ணநஸ்யாநுபபந்நத்வாத் । ந ஹி ஜீவபா⁴வேந ஸம்ஸாரித்வமபி⁴ப்ரேத்ய ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸம்ஸாரி’ இதி நிர்தே³ஶவத் ‘ஜீவப்³ரஹ்மணீ ஸம்ஸரத:’ இத்யபி நிர்தே³ஶஸ்ஸங்க³ச்ச²தே । தஸ்மாத் கு³ஹாப்ரவேஶலிங்க³விரோதா⁴ந்ந ப்³ரஹ்ம ஜீவத்³விதீயதயா க்³ராஹ்யம் , கிந்த்வந்த:கரணமேவேதி ஜீவ ஏவாஸ்மிந்மந்த்ரே(அ)ந்த:கரணவிவிக்ததயா ப்ரதிபாத்³ய: । ந ச பூர்வாதி⁴கரணேநாத்த்ருமந்த்ரஸ்ய பரமாத்மப்ரதா⁴நத்வநிர்ணயாத்தத³நந்தரபடி²தஸ்யாபி மந்த்ரஸ்ய ப்ரகரணேந தத்ப்ரதா⁴நத்வம் யுக்தம் , ந ஜீவப்ரதா⁴நத்வமிதி ஶங்க்யம் ; தஸ்ய லிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுக்³ருஹீதப்ரகரணப³லேந பரமாத்மபரத்வே(அ)ப்யத்ர கேவலப்ரகரணஸ்ய லிங்கே³ந பா³தோ⁴பபத்தே: । ந சாத்ராபி ‘ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி’ இதி ப்³ரஹ்மவித்³வசநவிஷயத்வலிங்கா³நுக்³ரஹ: ப்ரகரணஸ்யாஸ்தீதி ஶங்கநீயம் ; ‘பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:’ இத்யபி ஶ்ரவணாத் । ந ஹி பஞ்சாக்³நயோ நாசிகேதாத்³யக்³நிசிதஶ்ச கர்மடா²ஸ்ஸம்ஸாரிஜீவவிவிக்தமஸம்ஸார்யாத்மகஸ்வரூபம் வத³ந்தி ; தத³வக³மஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நவிரோதி⁴த்வாத் , கிந்து தே³ஹாந்தரபோ⁴க்³யப²லாநி கர்மாண்யநுஷ்டா²தும் ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதே³ஹவிவிக்தம் ஜீவஸ்வரூபம் ஶாஸ்த்ராத³வக³ம்ய வத³ந்தி । அதஸ்தத³நுஸாரேணைவ ‘ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி’ இத்யேதத³பி நேதவ்யம் । ப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)பி ஹி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யபோ³த⁴நாய தே³ஹத்³வயவிவிக்தம் வத³ந்தி । தஸ்மாத் பு³த்³தி⁴ஜீவாவேவ மந்த்ரேண நிர்தி³ஷ்டாவிதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே – ஸந்தி தாவது³பரிதநேஷு மந்த்ரேஷு ப்³ரஹ்மணோ கு³ஹாப்ரவேஶஶ்ரவணாநி । ந ச தாநி ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயேண நேதவ்யாநி ; ஜீவஸ்யாபி ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நஸ்ய ஸ்வதோ(அ)பரிச்சி²ந்நத்வேந தத்ராபி ப்ரவேஶாநுபபத்தேஸ்துல்யத்வாத் ।

நநு ஜீவஸ்ஸ்வோபாத்⁴யந்த:கரணாந்தர்க³த இதி தது³பாதி⁴கஸ்தஸ்ய ப்ரவேஶஸ்ஸம்ப⁴வதீதி சேத் – தர்ஹி பரோ(அ)பி ஸ்வநியம்யந்த:கரணாந்தர்க³த இதி தஸ்யாபி தது³பாதி⁴கப்ரவேஶஸம்ப⁴வாத்³வ்யர்த²ம் ஜீவத்³வாராஶ்ரயணம் । தஸ்மாத³க்³ரே ப்³ரஹ்மணோ பூ⁴யஸா கு³ஹாப்ரவேஶவர்ணநத³ர்ஶநாதி³ஹாபி ததை²வோபபத்³யத இதி தஸ்யாபா³த⁴கத்வாத்³ருதபாநலிங்கா³வக³தஸ்ய த்³விதீயஸ்தத்ஸஜாதீய: பர ஏவ க்³ராஹ்ய: । ‘அஸ்ய கோ³ர்த்³விதீயோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:’ இத்யாதி³ஷு ஸஜாதீயக்³ரஹணத³ர்ஶநாதி³தி ஜீவபராவேவ மந்த்ரநிர்தி³ஷ்டௌ । தத்ரைவ ச ஸர்வாணி விஶேஷணாநி ஸமஞ்ஜஸாநி ।

ததா² ஹி – ‘ருதம் பிப³ந்தௌ’ இதி தாவத்³விநைவ லக்ஷணாம் ஜீவபரயோஸ்ஸங்க³ச்ச²தே ; ருதபாநே ஸாக்ஷாத்கர்தரி ஜீவ இவாந்தர்யாமிதயா தத்ர ஹேதுகர்தரி பரமாத்மந்யபி ஶது: கர்த்ருத்வஸாமாந்யவாசகஸ்ய முக்²யவ்ருத்திஸத்த்வாத் । பு³த்³தி⁴ஜீவயோஸ்து லக்ஷணாம் விநா ந ஸங்க³ச்சதே ; பு³த்³த்⁴யம்ஶே ருதபாநகரணே தத்கர்த்ருத்வாபா⁴வாத் । ஏவம் ஜீவஸ்ய ருதபாநே நியாமகத்வேநோக்தஸ்ய பரஸ்ய நியம்யநேதி³ஷ்ட²த்வநிர்வாஹாய ஸுக்ருதலோகவர்திகு³ஹாப்ரவேஶவர்ணநமபி ஸங்க³ச்சதே । ப்ரத்யுத பு³த்³தி⁴ஜீவௌ கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவிதி பக்ஷ ஏவ ஸ்வத: ப்ரவேஶவத்யா பு³த்³த்⁴யா ஸஹ தது³பாதி⁴கப்ரவேஶஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்ரவேஶவர்ணநம் ந ஸங்க³ச்ச²தே । ந ஹ்யுபஷ்டம்ப⁴கோபாதி⁴ககு³ருத்வஶாலிநி ஸுவர்ணே ‘கு³ரு ஸுவர்ணம்’ இதி வ்யவஹாரவத் ‘உபஷ்டம்ப⁴கஸுவர்ணே கு³ருணீ’ இத்யபி வ்யவஹாரஸ்ஸங்க³ச்ச²தே । சா²யாதபத்வநிர்தே³ஶோ(அ)பி ஜீவபரயோரேவ ஶ்லிஷ்யதே । ஸமாநே சேதநத்வே கத²ம்ருதபாநாதி³ஷு ஜீவஸ்ய பாரதந்த்ர்யம் பரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யம் சேதி ஶங்காநிவர்தநாய தயோரஜ்ஞாநதமோ(அ)பி⁴ப⁴வதத³பா⁴வரூபவிஶேஷப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । ‘ப்³ரஹ்மவித³:’ இதி து ஶ்லிஷ்யத ஏவ । ஏவஞ்ச ‘பஞ்சாக்³நய:’ இத்யாதி³ தேஷாமேவ விஶேஷணம் । யே ப்ராக் பஞ்சாக்³நிஶுஶ்ரூஷயா யே வா நாசிகேதாதி³சயநைரந்த:கரணஶுத்³தி⁴ம் ப்ராப்தாஸ்ததா²பூ⁴தா ஏவ பஶ்சால்லப்³த⁴ப்³ரஹ்மவித்³யா: இத்த²ம் வத³ந்தீத்யர்த²: ।

ஸூத்ரே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ ஜீவபராவிதி ஸாத்⁴யமத்⁴யாஹார்யம் । தத்ர ஹேது: ‘ஆத்மாநௌ ஹி’ இதி । யஸ்மாத்³ருதபாநேந லிங்கே³ந ஏகஸ்ய சேதநத்வநிஶ்சயாத்தஸ்ய த்³விதீயோ(அ)பி சேதந இத்யேவமுபா⁴வபி சேதநாவித்யர்த²: । ‘தத்³த³ர்ஶநாத்’ இதி ஹேதூபபாத³கோ ஹேது: । ‘அஸ்ய கோ³:’ இத்யாதி³ஷு த்³விதீயஸ்ய க்³ருஹீதஸாஜாத்யநியமத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: । ‘தத்³த³ர்ஶநாத்’ இத்யஸ்ய பரமாத்மநோ கு³ஹாப்ரவேஶத³ர்ஶநாதி³தி வ்யாக்²யாநாந்தரமபி ப்ராக்ப்ரத³ர்ஶிதயா ரீத்யா பா³த⁴கோத்³தா⁴ரப்ரயோஜநகம் பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் । தத்ர தச்ச²ப்³தே³ந கு³ஹாப்ரவேஶபராமர்ஶஸித்³த⁴யே , கு³ஹாப்ரவேஶ ஏவ பரஸ்ய யத்நஸாத்⁴ய இதி ஸூசநாய ச ஸூத்ரே ‘கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ’ இதி த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: க்ருத: , அந்யதா² ப்ராத²ம்யாத் ‘ருதம் பிப³ந்தௌ’ இத்யேவ ஸ கார்யஸ்ஸ்யாத் । ந சைவமபி தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸாஜாத்யநியமத³ர்ஶநாதி³தி பூர்வவ்யாக்²யாநே ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸித்³தி⁴ர்நாஸ்தீதி ஶங்க்யம் । கு³ஹாப்ரவேஶபராமர்ஶிநஸ்தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸாஜாத்யநியமபரஶப்³த³ஸ்ய ச ‘த்யதா³தீ³நி ஸர்வைர்நித்யம்’(பா.ஸூ.1.2.72) இத்யேகஶேஷகல்பநோபபத்தே: । ந ச கு³ஹாப்ரவேஶஸ்யாபி நிஷ்டா²ர்தோ²பஸர்ஜநஸ்ய ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶோ ந யுஜ்யத இதி வாச்யம் । ‘ஸர்வநாம்நா(அ)நுஸந்தி⁴: வ்ருத்திச்ச²ந்நஸ்ய’(வா.ஸூ.5.1.11) இதி வாமநஸூத்ரே க்ருத்தத்³தி⁴தாதி³வ்ருத்திந்யக்³பூ⁴தஸ்யாபி ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வாத் ॥1.2.11 ॥

‘‘ஸோ(அ)த்⁴வந: பாரமாப்நோதி’(க.உ.1.3.9) இதி ப்ராப்தவ்யத்வேநோக்தஸ்ய பரஸ்யோபரி ‘‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே காமா யோ(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா: । அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’(க.உ.2.6.14) இத்யத்ரைவ ப்ராப்யத்வேந விஶேஷணாத் । ப்ராப்யஸ்ய ப்ராப்த்ருஸந்நிகர்ஷாபேக்ஷாயாமபேக்ஷா(அ)நுஸாரேண ஜீவபரயோரேவேத³ம் கு³ஹாப்ரவேஶவர்ணநமிதி யுஜ்யதே । ததா² ச ஸதி நித்யப்ராப்தஸ்ய கா நாம ஸாத⁴நீயா ப்ராப்திரித்யாஶங்காயாம் ப்ராப்தேரஜ்ஞாநநிப³ந்த⁴நாப்ராப்திப்⁴ரமநிவ்ருத்திரூபதயோபபாத³யிதும் ‘சா²யாதபௌ’ இத்யபி ஸங்க³ச்ச²தே । பு³த்³தி⁴ஜீவயோஶ்ஶரீராந்தரவஸ்தி²தே: ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தயோர்கு³ஹாப்ரவேஶவர்ணநம் நிஷ்ப்ரயோஜநம் । தஸ்மாதா³ஶங்கிதபா³த⁴காபா⁴வாந்மந்த்ரநிர்தி³ஷ்டௌ ஜீவபராவிதி யுக்தமேவ ।

அபி ச தே³வத³த்தயஜ்ஞத³த்தயோர்பூ⁴யஸ்ஸஹபா⁴வமநுபூ⁴தவத: ‘க²லதிரந்யஶ்ச கஶ்சித் த்³வௌ க்³ருஹம் ப்ரவிஷ்டௌ’ இதி வாக்யஶ்ரவணாநந்தரம் க²லதித்வேந லிங்கே³ந தயோரேகோ தே³வத³த்த இதி நிஶ்சயே ஸதி த்³விதீயஸ்தத்³பூ⁴யஸ்ஸஹசரிதோ யஜ்ஞத³த்த இத்யேவ நிர்ணயோ ஜாயதே । ததே²ஹாபி பூர்வாபரமந்த்ரேஷு மந்த்ருமந்தவ்யத்வேந , ப்ராப்த்ருப்ராப்தவ்யத்வேந ச ஜீவபரயோர்ப³ஹுதா⁴ விஶேஷிதத்வாத் தேஷு தயோர்பூ⁴யஸ்ஸம்ப³ந்த⁴மநுபூ⁴தவதோ(அ)ஸ்மிந்மந்த்ரே ருதபாநலிங்கா³வக³தஜீவத்³விதீய: பர இத்யேவ நிர்ணயோ ப⁴விதுமர்ஹதி । தஸ்மாத³ஸ்மிந்மந்த்ரே நிர்தி³ஷ்டௌ ஜீவபராவேவ ।

ஸூத்ரே ‘விஶேஷணாத்’ இத்யஸ்ய ஜீவபரயோர்ப³ஹுஶ: பரஸ்பரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந விஶேஷணாதி³தி த்³விதீயார்த² ஏவ பா⁴ஷ்யே கண்ட²த உக்த: । ப்ராப்தஸ்ய ‘அத்ரைவ’ இதி விஶேஷிதத்வாதி³தி ப்ரத²மார்த²ஸ்து ‘ஸோ(அ)த்⁴வந: பாரமாப்நோதி’ இதி மந்த்ரோதா³ஹரணேநைவோந்நேதவ்ய இதி கண்ட²தோ நோக்த: । சகார: ப்ரகரணஸ்ய ‘ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி’ இதி வக்த்ருவிஶேஷோபாதா³நஸ்ய ச ஸமுச்சயார்த²: ॥1.2.12॥

சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ரூயதே ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத் ப்³ரஹ்மேதி । தத்³யத்³யப்யஸ்மிந் ஸர்பிர்வோத³கம் வா ஸிஞ்சதி வர்த்மநீ ஏவ க³ச்ச²தி’(சா².உ.4.15.1) இத்யாதி³ । கிமயமக்ஷ்யாதா⁴ரஶ்சா²யாபுருஷ: , பரமாத்மா வேதி ஸம்ஶயே ச்சா²யாபுருஷ இதி பூர்வ:பக்ஷ: ; ‘ஏஷ’ இதி ப்ரஸித்³த⁴வந்நிர்தே³ஶாத் , ‘த்³ருஶ்யதே’ இத்யபரோக்ஷத்வாபி⁴தா⁴நாச்ச । ந ச யதா² அந்தராதி³த்யவாக்யே அந்தரக்ஷிவாக்யே ச தது³ப⁴யஸத்த்வே(அ)பி பரமாத்மா ப்ரதிபாத்³ய: , ததே²ஹாபி ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ந ஹி தத்ர சா²யாபுருஷ இதி பூர்வ:பக்ஷ: । ஆதி³த்யே ப்ரதிபி³ம்பா³த³ர்ஶநேநாந்தராதி³த்யவாக்யே ததா² பூர்வபக்ஷாஸம்ப⁴வாத் । தத்ர ச பரமாத்மநீவ ந லௌகிகீ ப்ரஸித்³தி⁴: । நாப்யபரோக்ஷத்வமிதி யுக்தஸ்தத்ர பரமாத்மேதி நிர்ணய: । இஹ ச த்வக்ஷிவாக்யே சா²யாபுருஷ இத்யேவ பூர்வபக்ஷ: । பா⁴ஷ்யே து ஸம்ப⁴வமாத்ரேணாத்த்ரதி⁴கரணே அக்³நிபூர்வபக்ஷவதி³ஹ ஜீவதே³வதாபூர்வபக்ஷயோருபந்யாஸ: । அதோ யுக்தம் தது³ப⁴யாலம்ப³நேந ப்ரத்யவஸ்தா²நம் । ததா²ப்யம்ருதத்வாப⁴யத்வாதி³பரமாத்மலிங்கை³ஸ்தது³ப⁴யபா³த⁴ஸ்ஸ்யாத் இதி சேத் । ந । பூர்வாதி⁴கரணந்யாயாத் ப்ரத²மாவக³தாநுஸாரேண தேஷாமேவாந்யதா²நேயத்வாத் ।

நந்வந்தராதி³த்யவாக்யே ஸர்வபாபோத³யலிங்க³வதி³ஹ ‘ஏதம் ஸம்யத்³வாம இத்யாசக்ஷதே । ஏதம் ஹி ஸர்வாணி வாமாந்யபி⁴ஸம்யந்தி ஸர்வாண்யேவைநம் வாமாந்யபி⁴ஸம்யந்தி ய ஏவம் வேத³’(சா².உ.4.15.2) இத்யாதி³நா ப்ரத³ர்ஶிதாநி ஸம்யத்³வாமத்வாதி³ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி சரமஶ்ருதாந்யபி ப்ரயோஜநவத்வாத் ப³லவந்தி । ததா² கா³யத்ரீவாக்யே பூ⁴தாதி³பாத³வ்யபதே³ஶப்ரப்⁴ருதிவதா³த்மப்³ரஹ்மஶ்ருத்யம்ருதத்வாப⁴யத்வஸம்யத்³வாமத்வவாமநீத்வலிங்கா³நி பா³ஹுல்யாத³பி ப³லவந்தி । அதஸ்தைரேவ ப்ரத²மாவக³தயோரபி ப்ரஸித்³த⁴த்³ருஶ்யத்வலிங்க³யோரந்யதா²நயநம் யுக்தமிதி சேத் । ஸத்யம் । ஸ்யாதே³வ ஏவம் யத்³யாத்மஶ்ருத்யாத³யஸ்ஸ்வார்த²நிஷ்டா²ஸ்ஸ்யு: , ந சேஹ ததா² । ஆத்மப்³ரஹ்மஶ்ருத்யோஸ்ஸம்யத்³வாமத்வகு³ணஶ்ரவணஸ்ய சேதிஶப்³த³ஶிரஸ்கத்வேந ‘மநோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³வத³தஸ்மிம்ஸ்தத்³ரூபப்ரத்யயபரத்வாவக³மாத் , தத³நுரோதே⁴நாம்ருதத்வாதி³ஶ்ரவணாநாமபி தந்மாத்ரபரத்வநிர்ணயாத் । நந்வேவமேஷாம் ப்ரத்யயமாத்ரபரத்வே(அ)பி ஸம்யத்³வாமத்வாத்³யநுரூபப²லஶ்ரவணாநி ந ததா²(அ)ப்⁴யுபேயாநி । ராத்ரிஸத்ரந்யாயேநோபாஸநாயாமார்த²வாதி³கப²லாந்வயாவஶ்யம்பா⁴வாத் । தாநி கத²ம் சா²யாத்மோபாஸநாயாம் ஸ்யுரிதி சேத் । வசநப³லாத்³வைவாஹிகவரவதூ⁴த³ர்ஶநேநாப்⁴யுத³யவதி³தி ப்³ரூம: ।

ஏதேந – புஷ்கரபலாஶவாக்யாவக³தப²லஸ்ய ‘அர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’(சா².உ.4.15.5) இத்யாதி³வாக்யாவக³தப²லஸ்ய சாநுபபத்திரபி நிரஸ்தா । ந சாப்³ரஹ்மவிதா³மர்சிராதி³மார்கோ³ நாஸ்தீதி நியம: । அப்³ரஹ்மவிதா³மேவ பஞ்சாக்³நிவித்³யோபாஸகாநாம் ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ‘தத்³ய இத்த²ம் விது³:’ இதி வசநப³லேந தத³ப்⁴யுபக³மாத் । நநு ததா²(அ)ப்யுபக்ரம ஏவ சேதநாபி⁴தா⁴யிபுருஷஶப்³த³ஶ்ரவணாச்சா²யாத்மேதி ந யுக்தமிதி சேத் । ந । ததோ(அ)பி ப்ரத²மஶ்ருதேந ஹி ‘ய ஏஷ’ இதி ப்ரஸித்³த⁴லிங்கே³ந தஸ்யாபி பா³தா⁴த் । ஏகஸ்மிந்நபி ‘சதுரோ முஷ்டீந்நிர்வபதி’ இதி வாக்யே ப்ரத²மஶ்ருதேஸம்க்²யா(அ)நுரோதே⁴ந ஸப்தத³ஶஶராவே முஷ்டிபா³தா⁴ங்கீ³காராத் ।

நநு ‘ய ஏஷ’ இத்யேதத³பி ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்³ரஹ்மப்ரகரணாநுஸாரேண ஜ்யோதிர்வாக்யக³தயத்பத³வத் ப்³ரஹ்மபரம் ஸ்யாதி³தி சேத் । ந । தஸ்ய ‘மநோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ஸாரூப்யேண ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதி⁴பரதயா ப்³ரஹ்மப்ரகரணஸித்³தே⁴: । தத்ஸத்வே(அ)பி ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாத்³யக்³நிவாக்யம் , ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இத்யாசார்யவாக்யமிதி வக்த்ருபே⁴தே³ந ‘அத² ஹைநம் கா³ர்ஹபத்யோ(அ)நுஶஶாஸ’(சா².உ.4.11.1) இத்யாதி³வாக்யப்ரதிபாதி³தாக்³நிவித்³யாவ்யவதா⁴நேந ச தத்³விச்சே²தா³த் । ந ச ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’(சா².உ.4.14.1) இதி க³த்யபி⁴தா⁴நபரிஶேஷஶ்ரவணாத³க்³நிவக்த்ருகம் ப்³ரஹ்மப்ரகரணம் வக்த்ருபே⁴தே³(அ)பி வ்யவதா⁴நே(அ)பி ந விச்சி²ந்நமிதி வாச்யம் । தாவதா அர்சிராதி³க³த்யபி⁴தா⁴நஸ்ய தத்ராப்யந்வயலாபே⁴(அ)பி ஸ்தா²நகு³ணயோராசார்யவக்தவ்யத்வேநாபரிஶேஷிததயா ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இத்யாதே³: ப்ரக்ருதே: ப்³ரஹ்மண்யக்ஷிஸ்தா²நஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணவிதா⁴யகத்வேநாந்வயாலாபா⁴த் । தஸ்மாத³க்ஷ்யாதா⁴ர: சா²யாபுருஷ இதி ।

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – இதிஶப்³த³ஸ்தத்ரைவார்த²விவக்ஷாம் வாரயதி யத்ர ப்ரத்யயோ விவக்ஷ்யதே । யத்ர து உக்தார்தா²வச்சே²தே³ந வசநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தத்ர ஸ ந தாம் வாரயதி । யதா² ‘இதி ஹஸ்ம உபாத்⁴யாய: கத²யதி’ இதி , இஹ புந: ‘இதி ஹோவாச’ இதி வசநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ஸ்பஷ்ட: । ‘ஏதத் ப்³ரஹ்ம’ இத்யத்ராபி ப்ரக்ருத ஏவ வசநஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)நுவர்ததே । அதோ(அ)ர்த²விவக்ஷாபா³த⁴காபா⁴வேந ஸ்வார்த²நிஷ்ட²ப்³ரஹாத்மஶ்ருத்யம்ருதத்வாதி³லிங்கை³ர்ப³ஹுபி⁴ஸ்ஸப்ரயோஜநைஶ்சாததா²பூ⁴தயோ: ப்ரஸித்³தி⁴த்³ருஶ்யத்வலிங்க³யோஶ்ஶாஸ்த்ரீயப்ரஸித்³தி⁴ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிரூபதயா நயநம் யுக்தமித்யக்ஷ்யாதா⁴ர: பரமாத்மைவ । கிஞ்ச ‘சதுரோ முஷ்டீந் நிர்வபதி’ இத்யத்ர சதுர்ஶப்³த³ஸ்ய ஸம்க்²யாவிஶேஷாபி⁴தா⁴நேந பர்யவஸிதஸ்ய ப்ரத²மஶ்ருதத்வேந ப்ராப³ல்யே(அ)ப்யத்ர ‘ய ஏஷ’ இதி ஸர்வநாம்நோ: ப்ரக்ருதாபா⁴வேந புருஷபதா³ந்வயாத் ப்ராக³பர்யவஸிதாபி⁴தா⁴நயோஸ்தத: ப்ராப³ல்யாபா⁴வேந தாத்பர்யவஸாநாபேக்ஷிதபுருஷபத³ஸமர்பிதசேதநத்வலிங்கா³த³ப்யக்ஷ்யாதா⁴ர: பரமாத்மா । அபி ச ‘தத்³யத்³யப்யஸ்மிந்’ இத்யாதௌ³ ஸ்தா²நிமஹிம்நா ஸ்தா²நஸ்ய நிர்லேபத்வப்ரதிபாத³நம் ஸ்தா²நிநஶ்ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴நிர்லேபபா⁴வபரமாத்மத்வே ஸத்யேவோபபத்³யதே இத்யதோ(அ)ப்யயம் பரமாத்மா ।

யஸ்து காசபடலாதி³பி⁴ஸ்ஸலேபே(அ)க்ஷணி ஸ்தா²நிமாஹாத்ம்யாயத்தஸர்பிராதி³லேபராஹித்யோக்திஸ்ஸ்துதிமாத்ரமிதி ந ததஸ்ஸ்தா²நிநோ நிர்லேபத்வஸித்³தி⁴ரிதி விசிகித்ஸதே , ஸ இத்த²ம் ப்ரதிபோ³த⁴நீய: – ததா²(அ)பி ததா²பூ⁴தஸ்துதித்³வாரா ஶ்ருத்யந்தரேஷு நிர்லேபத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய பரமாத்மந ஏவ ஸ்தா²நிதயா க்³ரஹணம் ப்ராப்நோதி । யதா² ‘த்³வயோ: ப்ரணயந்தி தஸ்மாத்³த்³வாப்⁴யாமேதி’ இத்யத்ர ப்ரணயநவதோர்த்³வயோ: பர்வணோர்மஹிம்நா சாதுர்மாஸ்யாக்²யோ யஜ்ஞ ஏதி க³ச்ச²தீதி ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வவர்ணநஸ்ய ஸ்துதிமாத்ரத்வே(அ)பி ஸ்துதிநிர்வாஹகதயா ‘ஊரூ வா ஏதௌ யஜ்ஞஸ்ய யத்³வருணப்ரகா⁴ஸாஸ்ஸாகமேதா⁴ஶ்ச’ இத்யர்த²வாதா³ந்தரே ஊருஸம்ஸ்துதயோர்வருணப்ரகா⁴ஸஸாகமேக⁴பர்வணோரேவ க்³ரஹணமிதி ।

ஸூத்ரே ‘உபபத்தே:’ இத்யநேநாத்மஶ்ருத்யாத்³யுபபத்தி: , புருஷஶப்³த³ஸமர்பிதசேதநத்வோபபத்தி: , ஸ்தா²நிமாஹாத்ம்யாயத்தஸ்தா²நாநிர்லேபத்வோபபத்திஶ்ச ஸம்க்³ருஹீதா ॥1.2.13॥

நாஸ்யாக்ஷ்யேகமேவ ஸ்தா²நமநுசிதம் நிர்தி³ஷ்டம் , கிந்தர்ஹி ? அநாமரூபஸ்யாஸ்ய நாமரூபமபி நிர்தி³ஷ்டம் த்³ருஶ்யதே ‘தஸ்யோதி³தி நாம ஹிரண்யஶ்மஶ்ரு:’ இத்யாதி³ஷு , ததஶ்ச தத்³வதி³த³மபி ஸ்தா²நவிஶேஷகீர்தநமுபாஸநார்த²ம் ந விருத்⁴யதே । யத்³யபி‘அர்ப⁴கௌகஸ்த்வ’ ஸூத்ரேண ஶம்கேயம் ஸமாஹிதா , ததா²(அ)பி த்³ருஷ்டாந்தமுகே²நாபி பு³த்³தி⁴ஸாமாந்யமுபபாத³யிதுமித³ம் ஸூத்ரம் ॥1.2.14 ॥

‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’(சா².உ.4.10. 5) இதி ஸுக²விஶிஷ்டம் யத் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம , தஸ்யைவ ப்ரக்ருதபராமர்ஶிநா ‘ய ஏஷ’ இதி ஸர்வநாம்நா(அ)பி⁴தா⁴நாத³ப்யக்ஷ்யாதா⁴ர: பரமாத்மா । நநு ப்ராணாதி³ஷு ப்ரத்யேகம் ப்³ரஹ்மபத³யோகா³த் ‘நாம ப்³ரஹ்ம’ ‘மநோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதா³விவ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதி⁴பரத்வம் யுக்தம் । அத ஏவ ‘ப்ராணஞ்ச ஹாஸ்மை ததா³காஶஞ்சோசு:’(சா².உ. 4.10.5) இதி ப்ராணாதி³ஶப்³தை³ரேவ நிக³மநம் த்³ருஶ்யதே ; ப்ராணாதி³ப்ரதா⁴நத்வாத் । ப்³ரஹ்மப்ரதா⁴நத்வே ஹி ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந நிக³மநம் ஸ்யாத் । அதோ நாத்ர ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருதமஸ்தீதி சேத் । உச்யதே । நேத³ம் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதி⁴பரம் ; ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யாத்³யுபதே³ஶாநந்தரம் ப்ராணஸ்ஸூத்ராத்மா ப்³ருஹத்த்வாத் ப்³ரஹ்மேதி ஜாநாமி , விஷயேந்த்³ரியஸம்பர்கஜம் ஸுக²ம் பூ⁴தாகாஶம் ச கத²ம் ப்³ரஹ்மேதி விஜாநீயாமித்யபி⁴ப்ராயவதா உபகோஸலேந ‘விஜாநாம்யஹம் யத் ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி கம் ச து க²ஞ்ச ந விஜாநாமி’(சா².உ.4.10.5) இதி ப்ருஷ்டைரக்³நிபி⁴: ‘யத்³வாவ கம் ததே³வ க²ம் யதே³வ க²ம் ததே³வ கம்’(சா².உ.4.10.5) இத்யுக்தத்வாத் । ந சேத³மபி வைஷயிகஸுகே² பூ⁴தாகாஶத்³ருஷ்டிவிதி⁴பரம் பூ⁴தாகாஶே வைஷயிகஸுக²த்³ருஷ்டிவிதி⁴பரஞ்ச கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்க்யம் । ‘கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யஸ்யார்தா²ஜ்ஞாநேந ப்ருஷ்டவந்தம் ப்ரதி த்³ருஷ்டிவித்⁴யந்தரஸ்யோத்தரத்வாயோகா³த் ।

தஸ்மாத்தத்³வாக்யம் பூர்வவாக்யே கக²ஶப்³தோ³க்தயோரந்யோந்யவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வப்ரத³ர்ஶநேந வைஷயிகஸுக² பூ⁴தாகாஶரூபதாம் வ்யவச்சி²த்³யாபரிச்சி²ந்நஸுக²ரூபத்வஸுகா²த்மகாபரிச்சி²ந்நத்வஸ்வரூபலக்ஷணோபாஸ்யப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்³வயரூபதாம் விவேக்தும் ப்ரவ்ருத்தமிதி தத³நுரோத்⁴யேவ ‘கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி பூர்வவாக்யஸ்யாப்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: , ந து த்³ருஷ்டிவிதி⁴ரூப: । தத்ர ‘கம் க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யேவோச்யமாநே ஸுகா²த்மகத்வோபலக்ஷிதாபரிச்சி²ந்நத்வகு³ணஸ்ய உபாஸ்யத்வலாபே⁴(அ)பி அந்யோந்யவிஶேஷிதயோருப⁴யோரப்யுபாஸ்யகு³ணத்வமபி⁴மதம் ந ஸித்⁴யேதி³தி ப்ரத்யேகம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³: । ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம்’ இத்யத்ர து ப்³ரஹ்மஶப்³த³: கார்யப்³ரஹ்மவித்³யாமக்³நிவித்³யாத்³விதி⁴த்ஸிதஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யாங்க³பூ⁴தாம் விதா⁴தும் । அத ஏவ ‘ப்ராணஞ்ச ஹாஸ்மை’ இதி நிக³மநவாக்யே ப்ராணஸ்ய , ஸுகா²காஶாத்மகப்³ரஹ்மணஶ்ச ப்ருத²க்³க்³ரஹணமப்யுபபத்³யதே । தத்ர ததா³காஶஶப்³த³ உபக்ரமாநுரோதே⁴ந உக்தரூபப்³ரஹ்மபர: ।

ஏவம் த்³ருஷ்டிவிதி⁴பரத்வஶங்காநிராஸமபி க³ர்பீ⁴கர்தும் ‘ஸுக²விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நாத்’ இதி கு³ரு ஸூத்ரம் க்ருதம் । அந்யதா² ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இத்யத்ராபி⁴தா⁴நாதி³த்யேதாவந்மாத்ரவிவக்ஷாயாம் லாக⁴வார்த²ம் ‘ப்ரக்ருதாபி⁴தா⁴நாத்’ இதி வா அத்த்ரதி⁴கரணத்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணயோரிவ ‘ப்ரகரணாத்’ இதி வா ஸூத்ரயேத் । த்³ருஷ்டிவிதி⁴பரத்வஶங்காநிராஸார்த²த்வேந யோஜநாயாம் ஸூத்ரஸ்யாயமர்த²: – ‘கம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யநிர்தி³ஷ்ட: பரமாத்மா , ந து ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டம் வைஷயிகஸுக²ம் । ஸுக²விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நாதே³வ – ஸுகே²ஷு யத் விஶிஷ்டமநவச்சி²ந்நஸுக²ம் தஸ்ய ஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: । ததா² ‘க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யநிர்தி³ஷ்டஶ்ச பரமாத்மா , ந து ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டோ பூ⁴தாகாஶ: । ஸுக²விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நாதே³வ – ஶோப⁴நம் ஸுகா²த்மகம் யத் க²ம் , தஸ்ய க²ஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: । ந ச உப⁴யத்ராபி ஹேத்வஸித்³தி⁴: । ‘கம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யத்ர கஶப்³த³ஸ்ய ‘யத்³வாவ கம் ததே³வ க²ம்’ இதி விவரணவாக்யாநுஸாரேண ஸ்வஶப்³தோ³க்தாநாவச்சி²ந்நத்வவிஶேஷிதஸுக²ப²லத்வாத் । ‘க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யத்ர க²ஶப்³த³ஸ்ய ‘யதே³வ க²ம் ததே³வ கம்’ இதி விவரணவாக்யாநுஸாரேண கஶப்³தோ³க்தஸுக²விஶேஷிதாநவச்சி²ந்நக²ரூபத்வாத் । ஏவம் ப்ரகரணாஸித்³தி⁴ஶங்காபரிஹாரார்த²த்வேந யோஜநாந்தரே ஸத்யேவாவதா⁴ரணசகாரயோரப்யர்த²வத்தா ॥1.2.15 ॥

ஶ்ருதா – அக்³நீநாமுபதே³ஶேந லப்³தா⁴ உபநிஷத் – ரஹஸ்யவிஜ்ஞாநரூபா ஸுகா²காஶாத்மகப்³ரஹ்மோபாஸநா யேநோபகோஸலேந தஸ்ய தது³பாஸநயா ப்ராப்யா யா க³திரக்³நிபி⁴ர்வக்தவ்யா(அ)ப்யக்³நிபி⁴ரேவ ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யாசார்யேண வக்தவ்யதயா(அ)வஶேஷிதா , தஸ்யா: ப்ரோஷிதப்ரத்யாக³தேநாசார்யேணாபி⁴தா⁴நாதா³சார்யவாக்யம் ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண கிஞ்சிது³பதே³ஶார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தம் । கிம் த்வக்³ந்யுபதி³ஷ்டாவஶேஷிதபூரணார்த²மேவ ப்ரவ்ருத்தமித்யவஸீயதே । அதஸ்தத்ப்ரகரணாநுவ்ருத்தௌ ந விவாத³: ; ஏவம்வித⁴ஸ்த²லே வக்த்ருபே⁴த³ஸ்ய வித்³யாந்தரவ்யவதா⁴நஸ்ய ச ப்ரகரணாவிச்சே²த³கத்வாத் , வஸ்துதோ(அ)க்³நிவித்³யாநாம் ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாங்க³த்வேந தத்³வ்யவதா⁴யகத்வாஶங்காநாஸ்பத³த்வாச்ச ।

ஏவம் ஹி ச²ந்தோ³கா³நாமுபநிஷத்³யுபாக்²யாயதே – உபகோஸலஸ்ஸத்யகாமாசார்யமுபஸந்நஸ்தஸ்ய த்³வாத³ஶவர்ஷாண்யக்³நீந் பரிசரந்நாஸ்த । தஸ்மை ப்³ரஹ்மோபதே³ஶமக்ருத்வைவாசார்யே ப்ரோஷிதே ஸதி ஆதி⁴வ்யாதி⁴பரவஶாமாநஸமநஶ்நந்தம் ததா³(அ)ப்யாசார்யாக்³நிபரிசர்யாயாமவஹிதம் தமவேக்ஷ்ய கா³ர்ஹ்யபத்யத³க்ஷிணாக்³ந்யாஹவநநீயாஸ்தயோ(அ)பி தத³க்³நயஸ்ஸம்பூ⁴ய கருணயா தஸ்மை ‘கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³நா (சா².உ.4.10.5) ப்³ரஹ்மவித்³யாமுபதி³ஶ்ய ப்ரத்யேகம் ஸ்வஸ்வவிஷயம் வித்³யாம் ‘ய ஏஷ ஆதி³த்யே புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ(அ)ஹமஸ்மி ஸ ஏவாஹமஸ்மி’(சா².உ.4.11.1) இத்யாதி³நா ‘ய ஏஷ சந்த்³ரமஸி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’(சா².உ. 4.12.1) இத்யாதி³நா , ‘ய ஏஷ வித்³யுதி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’(சா².உ. 4.13.1) இத்யாதி³நா சோபதி³தி³ஶு: । தத³நந்தரஞ்ச ஸர்வே(அ)க்³நயஸ்ஸம்பூ⁴ய ‘ஏஷா ஸோம்ய தே(அ)ஸ்மத்³வித்³யா சாத்மவித்³யா ச’(சா².உ. 4.14.1) இதி ஸ்வஸ்வவிஷயவித்³யாம் ஸுகா²காஶாத்மகப்³ரஹ்மவித்³யாஞ்சோபதி³ஷ்டாமுபஸம்ஹ்ருத்ய தத்ப்ராப்யாம் க³திம் வக்தவ்யாமாலோச்ய ‘ஆசார்யாத்³தை⁴வ வித்³யா விதி³தா ஸாதி⁴ஷ்ட²ம் ப்ராபத்’(சா².உ.4.9.3) இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேண ஸ்வோபதி³ஷ்டவித்³யா ததா³சார்யகர்த்ருகாவஶிஷ்டக³த்யுபதே³ஶேந ஸாதி⁴ஷ்ட²த்வம் ப்ராப்நோத்வித்யப்யாலோச்ய ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யவோசந் । தத: ப்ரத்யாக³த ஆசார்ய: ப்ரஸந்நமுக²முபகோஸலம் வீக்ஷ்ய ‘ப்³ரஹ்மவித³ இவ ஸோம்ய தே முக²ம் பா⁴தி கோ(அ)நு த்வா(அ)நுஶஶாஸ’(சா².உ.4.14.2) இதி ப்ருஷ்ட்வா அக்³நிபி⁴ஸ்ஸஹ பீ⁴தே தஸ்மிந்நக்³நயோ(அ)ஸ்மா உபதி³தி³ஶுரிதி நிஶ்சித்ய ‘கிம் நு ஸோம்ய கில தே(அ)வோசந்’ இதி ப்ருஷ்ட்வா ‘ஏதாவது³பாதி³ஶந்’ இதி தேநோக்தே தத்ர வக்தவ்யஶேஷோ(அ)ஸ்தீத்யவதா⁴ர்ய ‘அஹம் து தே தத்³வக்ஷ்யாமி யதா² புஷ்கரபலாஶ ஆபோ ந ஶ்லிஷ்யந்த ஏவமேவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே’(சா².உ.4.14.3) இதி ஸ்வவக்தவ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாய ‘ப்³ரவீது மே ப⁴க³வாந்’ இதி தேந ப்ரார்தி²தஸ்ஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணகமக்ஷிஸ்த²ம் புருஷமுபதி³ஶ்ய தது³பாஸகஸ்ய ‘அத² யது³சைவாஸ்மிந்’ ஶவ்யம் குர்வந்தி யது³ ச ந , அர்சிஷமேவாபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’(சா².உ.4.15.5) இத்யாரப்⁴ய ‘ஏஷ தே³வபதோ² ப்³ரஹ்மபத² ஏதேந ப்ரதிபத்³யமாநா இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே நாவர்தந்தே (சா².உ.4.15.6) இத்யந்தேநாநாவ்ருத்திபர்யவஸாயிநமர்சிராதி³மார்க³முபதி³தே³ஶ – இதி ।

நந்வேதாவதா ஸத்யகாமோபதி³ஷ்டா தே³வயாநக³திரக்³ந்யுபதி³ஷ்டாயாம் ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மவித்³யாயாமப்யந்வேதீதி ஸித்³த்⁴யதி , ந த்வக்ஷிபுருஷோ(அ)பி ஸுகா²காஶாத்மகம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த்⁴யதி ; அக்³நிபி⁴ர்க³திமாத்ரஸ்ய , ஆசார்யேண வக்தவ்யதயா(அ)வஶேஷிதத்வாத் , ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மண: ஸ்தா²நஸ்ய கு³ணஜாதஸ்ய ச வக்தவ்யத்வேநாவஶேஷிதத்வாத் , ததா²(அ)பி ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத³க்ஷிஸ்த²புருஷ: ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வேதி³தி சேத் । ந । அத்ரைவ கா³ர்ஹபத்யாதி³வித்³யாஸு ‘ய ஏஷ’ இதி பதா³நாம் ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶித்வாபா⁴வத³ர்ஶநாத் ।

நநு ‘ஏஷா ஸோம்ய தே அஸ்மத்³வித்³யா சாத்மவித்³யாச’ இத்யக்³நிபி⁴: ஸ்வவித்³யாநாமாத்மவித்³யாயாஶ்ச பே⁴தே³ந கீர்திதத்வாத் தத்ர ஸர்வநாம்நாம் ப்ரக்ருதபரத்வம் த்யக்தவ்யமாஸீதி³தி சேத் । தர்ஹ்யத்ராபி க³திமாத்ரஸ்யாவஶேஷிதத்வாத் தஸ்ய ப்ரக்ருதபரத்வம் த்யக்தவ்யமிதி ஸமாநம் । யதி³ ஹ்யக்³நிபி⁴: ‘ஏஷா ஸோம்ய’ இத்யாதி³நா ஸ்வவித்³யாமாத்மவித்³யாஞ்ச நிரபேக்ஷமுபதி³ஷ்டதயா உபஸம்ஹ்ருத்யாசார்யேண உபதே³ஷ்டவ்யதயா க³திமாத்ரே(அ)வஶேஷிதே(அ)ப்யாசார்யோ(அ)க்³ந்யுபதி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்ஷிஸ்தா²நம் ஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணஜாதம் சோபதே³ஷ்டவ்யமாலோச்யோபதி³ஶேத் , ததா³ அக்³நயோ விதத²வாதி³நோ(அ)நபி⁴ஜ்ஞா வா ஸ்யு: । தஸ்மாத³க்ஷிபுருஷவித்³யா(அ)ப்யக்³நிவித்³யாவத் ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மவித்³யாதோ பி⁴ந்நைவேதி யுக்தம் ; பாத்நீவதாதி⁴கரணந்யாயாத் ।

ஏவம் ஹி தத் – ‘த்வாஷ்ட்ரம் பாத்நீவதமாலபே⁴த’ இதி ப்ரக்ருத்ய , ‘பர்யாக்³நிக்ருதம் பாத்நீவதமுத்ஸ்ருஜதி ஆஜ்யேந ஶேஷம் ஸம்ஸ்தா²பயதி’ இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர கிம் ‘ஆஜ்யேந ஶேஷம்’ இத்யநேந பாத்நீவதயாக³ ஏவ பஶோருத்ஸ்ருஷ்டஸ்ய ஸ்தா²நே ப்ரதிநிதி⁴த்வேந ஆஜ்யம் விதீ⁴யதே , கர்மாந்தரம் வேதி ஸம்ஶய: । தத்ர பாத்நீவதயாக³ஸ்ய பஶுநோபக்ரமே(அ)பி பஶோ: பர்யக்³நிக்ருதாவஸ்தா²யாம் வசநப³லேந த்யக்தத்வாத் த்³ரவ்யஸாகாங்க்ஷஸ்ய தஸ்ய ஆஜ்யேந ஶேஷஸமாபநம் விதீ⁴யதே ந கர்மாந்தரம் । தே³வதா(அ)பா⁴வாத் , ஶேஷஸம்ஸ்தா²ஶப்³தா³நுபபத்தேஶ்சேதி பூர்வ: பக்ஷ: ।

பாத்நீவதயாக³ஸ்ய முக்²யேந பஶுத்³ரவ்யேண நிர்வ்ருத்தஸ்ய ப்ரதிநிதே⁴ரநபேக்ஷிதத்வாத்கர்மாந்தரவிதி⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்த: । ததா²ஹி – யதி³ பஶோஸ்த்யாக³மாத்ரம் க்ரியதே , ததா³ தஸ்ய தே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ நாநுஷ்டி²தஸ்ஸ்யாத் । ததா² ஸதி ‘த்வாஷ்ட்ரம் பாத்நீவதம்’ இதி ஶ்ருதஸ்தஸ்ய தே³வதாஸம்ப³ந்த⁴விதி⁴ரப்ரமாணம் ஸ்யாத் । அஸதி ச தே³வதாஸம்ப³ந்தே⁴ யாகோ³ ந ஸித்⁴யேத் ; த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய யாகா³நுமாபகஸ்யாபா⁴வாத் । ப்ரத்யக்ஷயஜேஶ்சாஶ்ரவணாத் । அஸதி யாகே³ கஸ்ய ஶேஷஸமாபநம் விதீ⁴யேத । தஸ்மாத் ‘பர்யக்³நிக்ருதம் பாத்நீவதமுத்ஸ்ருஜதி’ இதி பஶோ: பர்யக்³நிக்ருதாவஸ்தா²யாம் ந த்யாக³விதி⁴: ; கிந்து பரஸ்வத³தி⁴கரணந்யாயேந பர்யக்³நிகரணாந்தாங்க³ரீதிவிதா⁴நமித³ம் । ததஶ்ச தயைவ நிராகாம்க்ஷஸ்ய பாத்நீவதயாக³ஸ்ய ஸமாப்தத்வாத் ந ஶேஷமஸ்தி யஸ்யாஜ்யேந ஸம்ஸ்தா²நமுச்யேத । தஸ்மாத் ‘ஆஜ்யேந ஶேஷம்’ இத்யாஜ்யத்³ரவ்யகயாகா³ந்தரவிதி⁴: । தத்ர தே³வதா ப்ரக்ருதபாத்நீவதபதா³நுஷங்கே³ண லம்ப⁴நீயா । ஶேஷஸம்ஸ்தா²ஶப்³தௌ³ ச ஸாத்³ருஶ்யேநோபபாத³நீயௌ  । பஶுயாகோ³ ஹி பர்யக்³நிகரணாந்ததயா தே³வதோத்³தே³ஶேந மாநஸபஶுத்யாக³வாநபி ஹவி:ப்ரக்ஷேபாத்³யபா⁴வாத் ஸஶேஷ இவ । ஆஜ்யயாக³ஸ்தத்³தே³வத்ய ஏவ ஹவி:ப்ரக்ஷேபாதி³மாந் தஸ்ய ஶேஷ இவ ச ப⁴வதீதி । ஏவம் ஶேஷஸம்ஸ்தா²ஶப்³த³ஸத்³பா⁴வே(அ)பி பூர்வயாக³ஸ்ய நிரபேக்ஷத்வாத் கத²ஞ்சித்³தே³வதாலாபே⁴ந யதி³ கர்மாந்தரவிதி⁴: , ததா³ கிமு வக்தவ்யமிஹ கர்மாந்தரவிதி⁴ரிதி ।

நந்விஹாக்ஷிபுருஷோபந்யாஸாநந்தரம் தே³வயாநக³தி: ந ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மவித்ப்ராப்யத்வேந ந வா தாடஸ்த்²யேந கீர்திதா , கிந்து ‘ய ஏவம் வேத³’ இத்யக்ஷிபுருஷவித³முபக்ஷிப்ய ‘அத² யது³ சைவாஸ்மிஞ்ச²வ்யம் குர்வந்தி’ இத்யாதி³நா தத்ப்ராப்யத்வேந கீர்திதா । ததா² ச ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மவித்ப்ராப்யத்வேந ஆசார்யேண வக்ஷ்யமாணதயா ப்ராக³க்³நிபி⁴ர்வர்ணிதாயா க³தேரக்ஷிபுருஷவித்ப்ராப்யத்வேந ஆசார்யேணோபபாதி³தத்வாத³க்ஷிபுருஷஸ்ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மைவேதி நிஶ்சீயத இதி சேத் । மைவம் । ஆசார்யோ வித்³யாந்தரமுபதே³க்ஷ்யதி , தத³ந்வயிதயா ச தே³வயாநக³திமுபதே³க்ஷ்யதீத்யேதத³க்³நயோ நிஶ்சித்ய தத்ஸர்வமநுத்³கா⁴ட்ய யாம் க³திமாசார்ய உபதே³க்ஷ்யதி ஸா ஸுகா²காஶப்³ரஹ்மவிதோ³பீத்யபி⁴ப்ராயேண ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யக்³நயோ(அ)வோ சந்நித்யுபபாத³நோபபத்தௌ தந்மாத்ரமவலம்ப்³ய நிரபேக்ஷதயோபஸம்ஹ்ருதாயா: ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாயா: புநஸ்ஸ்தா²நகு³ணவித்⁴யங்கீ³காராயோகா³த் । தஸ்மாத் தே³வயாநக³த்யபி⁴தா⁴நஸ்ய ப்ராகு³க்தப்³ரஹ்மவித்³யார்த²த்வாயோகா³த் தத³பி⁴தா⁴நேந தத்ப்ரகரணாவிச்சே²தோ³க்திரயுக்தேதி சேத் –

அத்ர ப்³ரூம: – ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யத்ர க³திஶப்³த³: கரணவ்யுத்பத்த்யா தே³வயாநமார்க³பரோ ந ப⁴வதி , கிந்து கர்மவ்யுத்பத்த்யா ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாப²லபர: । ப்ரத²மம் ப²ல ஏவாகாங்க்ஷோத³யால்லோகாந்தரபோ⁴க்³யப²லநிர்தே³ஶாநந்தரமேவ தத்ப்ராப்த்யுபாயமார்கா³காங்க்ஷோத³யௌசித்யாத் । ந ச ப்ராக் ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ப²லம் நிர்தி³ஷ்டம் । தத³ங்க³பூ⁴தாநாமக்³நிவித்³யாநாமேவ ஹி பரம் ‘லோகீப⁴வதி’ இத்யாதி³நா ப²லமர்த²வாதே³ந வர்ணிதம் । அத ஏவாசார்யோ ‘லோகாந்வாவ கில ஸோம்ய தே(அ)வோசந் அஹம் து தே தத்³வக்ஷ்யாமி’(சா². 4. 14. 3) இத்யக்³நய: ஸ்வஸ்வவித்³யாப²லபூ⁴தாநக்³நிலோகாதீ³நேவாவோசந் , ந து ப்³ரஹ்மவித்³யாயா மஹத் ப²லம் , தத³ஹம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரதிஜஜ்ஞே । தஸ்மாத் தத:ப்ரப்⁴ருதி யத்³யாவதா³சார்யவாக்யம் ‘இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’(சா². 4. 15. 6) இத்யேதத்பர்யந்தம் தத்ஸர்வமக்³ந்யவஶேஷிதப²லரூபக³த்யபி⁴தா⁴நமேவ ।

ததா² ஹி – ப்ரத²மம் தாவத் புஷ்கரபலாஶவாக்யம் ப²லவர்ணநாத்மகமிதி நிர்விவாத³ம் । தது³பபாத³கஸ்தத³நந்தரமக்ஷிஸ்தா²நோபதே³ஶ: । யத³க்ஷிஸ்தா²நோபதே³ஶாநந்தரமக்ஷிஸ்தா²நமாஹாத்ம்யேந ஸர்பிருத³காத்³யஶ்லேஷம் வர்ணயதி தேந ஸகலபாபஶ்லேஷவிதூ³ரம் ஸ்வோசிதாக்ஷிஸ்தா²நே வித்³யமாநம் ப்³ரஹ்மோபாஸநீயமிதி விதி⁴லப்⁴யமாந: தத்க்ரதுந்யாயேந வர்ணிதப²லோபபாத³கோ ப⁴வதி । ஏவம் ‘ஸர்வாண்யேநம் வாமாந்யபி⁴ஸம்விஶந்தி ய ஏவம் வேத³’(சா². 4. 15. 2) ஸர்வாணி வாமாநி நயதி ய ஏவம் வேத³ (சா².4.15.3) ‘ஸர்வேஷு லோகேஷு பா⁴தி ய ஏவம் வேத³’(சா².4.15.4) இதி வாக்யாந்யபி ப²லவர்ணநாத்மகாநி । ஆத்³யவாக்யேந ஹி நிகி²லாபி⁴மதவஸ்துப்ராப்திமாத்ரம் ஸங்கல்பமாத்ரஸாத்⁴யம் த³ஹரவித்³யாப²லத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் வர்ண்யதே । த்³விதீயவாக்யேந ஸ்வப⁴க்தேஷு ஸகலாபி⁴மதவஸ்துப்ராபகத்வம் ‘யம் யம் லோகம் மநஸா ஸம்விபா⁴தி விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ: காமயதே யாம்ஶ்ச காமாந் தம் தம் லோகஞ்ஜயதே தாம்ஶ்ச காமாந் தஸ்மாதா³த்மஜ்ஞம் ஹ்யர்சயேத் பூ⁴திகாம:’(மு.1.10) இத்யாதி³ஶ்ரதிஷு தத்ப²லத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் வர்ண்யதே । த்ருதீயவாக்யேந ‘ஸ ஸ்வராட்³ ப⁴வதி தேஷாம் ஸர்வேஷு காமசாரோ ப⁴வதி (சா². 7.25.2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் தத்ப²லம் வர்ண்யதே । தத்தத்ப²லோபபாத³கத்வேந ச தத்தத்³வாக்யேப்⁴ய: ப்ராக் ப்³ரஹ்மணஸ்ஸம்யத்³வாமத்வவாமநீத்வபா⁴மநீத்வகு³ணா: விதீ⁴யந்தே । அக்³ரே ச ‘இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’ இதி ஸத்யலோகஸ்த²ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யநந்தரமநாவ்ருத்திலக்ஷணம் ப²லம் வர்ண்யதே ।

ஏவம் ஸர்வமித³மாசார்யவாக்யம் ஸோபபாத³கப²லவர்ணநாத்மகமித்யமுமர்த²ம் ஹ்ருதி³ நிதா⁴ய ‘ஶ்ருதோபநிஷத்கக³த்யபி⁴தா⁴நாத்’ இதி ஸூத்ரிதம் । ஶ்ருதோபநிஷத்கஸ்ய உபகோஸலஸ்யாசார்யவக்தவ்யத்வேநாக்³நிபி⁴ரவஶேஷிதாயா: ப²லரூபாயா க³தே: க்ருத்ஸ்நேந சாசார்யவாக்யேநாபி⁴தா⁴நாத் தத்ப்ரகரணவிச்சே²த³ஶங்கா நாவகாஶமாஸாத³யதீதி தாத்பர்யம்  இத்த²மஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய யோஜநா பா⁴ஷ்ய பூர்வஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸமய ஏவாநாக³தாவேக்ஷணந்யாயேந ப்ரத³ர்ஶிதா ” ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இதி ச க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நப்ரதிஜ்ஞாநமர்தா²ந்தரவிவக்ஷாம் வாயரதி” இதி । அநேந ஹி பா⁴ஷ்யவாக்யேநாக்ஷிபுருஷவாக்யமக்³நிபி⁴ரவஶேஷிதாம் க³திமேவாசஷ்டே , ந கிஞ்சித³ப்யர்தா²ந்தரமிதி ஸ்பஷ்டமேவோச்யதே । பா⁴மத்யாமபி பா⁴ஷ்யமித³முக்தார்த²பரதயைவாவதாரிதம் "நந்வக்³நிபி⁴: பூர்வம் நிர்தி³ஶ்யதாம் ப்³ரஹ்ம । ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இத்யாசார்யவாக்யே(அ)பி ததே³வாநுவர்தநீயமிதி து குத இத்யத ஆஹ" இதி ।

யதி³ து ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யத்ர க³திஶப்³தோ³ தே³வயாநமார்க³பர இதி நிர்ப³ந்த⁴: , ததா²(அ)பி ந தோ³ஷ: । ததா³ ஹி க³திஶப்³தோ³(அ)ந்யேஷாமபி கேஷாம்சிதா³சார்யேண வக்தவ்யாநாமுபலக்ஷணத்வேந வ்யாக்²யேய: ; க³திமாத்ரபரத்வே வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இத்யக்³நிபி⁴ரநுக்தே(அ)பி ஹி வித்³யாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாசார்யோக்தா(அ)பி தே³வயாநக³தி: ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாயாமபி த³ஹரவைஶ்வாநரவித்³யாதி³ஷ்விவ ‘அநியமஸ்ஸர்வாஸாமவிரோத⁴ஶ்ஶப்³தா³நுமாநாப்⁴யாம்’(ப்³ர.ஸூ. 3. 3. 31) இதி கு³ணோபஸம்ஹாரபாத³தி³கரணே ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணந்யாயேந லப்⁴யத ஏவ । ஏவஞ்ச ஸூத்ரஸ்த²க³திஶப்³தோ³(அ)பி ஶ்ருதௌ க³திஶப்³தே³ந யாவது³பலக்ஷிதம் தாவத்பர: । ததா² ச க்ருத்ஸ்நேநாப்யாசார்யவாக்யேநாக்³நிவாக்யஸ்த²க³திஶப்³த³விஷயமாத்ரஸ்யைவாபி⁴தா⁴நாந்ந ப்ரகரணவிச்சே²த³ஶங்கேதி தாத்பர்யம் । உதா³ஹ்ருதபா⁴ஷ்யபா⁴மதீக்³ரந்த²யோரப்யத்ரைவ தாத்பர்யம் । ஸூத்ரே சகாரோ(அ)க்³நிவித்³யாநாமங்க³த்வஸமுச்சயார்த²: । ததா² ச க்ருத்ஸ்நஸ்யாப்யாசார்யவாக்யஸ்ய ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாபேக்ஷிதக³திநிரூபணைத³ம்பர்யேண ப்ரவ்ருத்தத்வாந்ந வக்த்ருபே⁴தே³நாக்³நிவித்³யாவ்யவதா⁴நேந வா ப்ரகரணவிச்சே²த³: । அக்³நிவித்³யாநாமங்க³த்வாத³பி ந தத்³வ்யவதா⁴நேந ப்ரகரணவிச்சே²த³ இத்யர்த²: । அங்க³த்வஞ்ச ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யோபக்ரமதது³பஸம்ஹாரமத்⁴யபதிதத்வாத் , ‘அத² ஹைநம்’ இதி பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாவாசகேநாத²ஶப்³தே³நாக்³நிவித்³யாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாஶ்ச ஸம்ம்ப³ந்தா⁴வக³மாத் , ‘ஏநம்’ இதி ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரிண உபகோஸலஸ்யாந்வாதே³ஶவிஹிதேந ஏநாதே³ஶேந நிர்தே³ஶாத் ।

ந ச வாச்யம் – ‘அபஹதே பாபக்ருத்யாம் லோகீப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக் ஜீவதி நாஸ்யாபரபுருஷா: க்ஷீயந்தே உப வயம் தம் பு⁴ஞ்ஜாமோ(அ)ஸ்மிம்ஶ்ச லோகே(அ)முஷ்மிம்ஶ்ச’(சா². 4. 11. 2) இத்யக்³நிவித்³யாநாம் ப்ருத²க்ப²லஶ்ரவணாத³ங்க³த்வம் ந யுக்தம் – இதி । தேஷாம் வாக்யாநாமக்³நிவித்³யாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாங்க³தாயா த்³வாரப்ரத³ர்ஶநபரதயா தத³ங்க³தா(அ)நுகு³ணத்வாத் ।

ததா²ஹி – ஆத்³யேந வாக்யேந தாஸாம் ப்³ரஹ்மோபாஸநாப்ராவ்ருத்திப்ரதிப³ந்த⁴கது³ரிதநிவர்தகத்வமுச்யதே । த்³விதீயேந ‘‘ஸ ஏதம் தே³வயாநம் பந்தா²நமாஸாத்³யாக்³நிலோகமாக³ச்ச²தி’(கௌ. 1. 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்வர்சிராதி³மார்கே³ ப்ரத²மபர்வத்வேந ஶ்ருதாக்³நிலோகப்ராபகத்வமுச்யதே ; அக்³ந்யுபாஸநாநாமக்³நிலோகப்ராப்திப²லகத்வௌசித்யாத் । யத்³யபி ப்³ரஹ்மோபாஸநயைவார்சிரா தி³பர்வப்ராப்திர்லப்⁴யதே , தத³ர்த²ம் நோபாஸநாந்தரமபேக்ஷ்யதே , ததா²(அ)பி விது³ஷோ தே³ஹபாதாநந்தரமேவார்சிராதி³க³திப்ராப்தௌ ப்ரதிப³ந்த⁴கஸத்³பா⁴வே(அ)பி ததா³நீமேவ தத்ப்ராபகத்வமநேநோச்யதே । அத ஏவாஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே ஶ்ரூயதே ‘அத² யது³ வைவாஸ்மிஞ்ச²வ்யம் குர்வந்தி யது³ச ந , அர்சிஷமேவாபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’ இதி । அஸ்மிந்நக்ஷிபுருஷோபாஸகே ம்ருதே புத்ராத³யஶ்ஶவ்யம் ஶவகர்ம பைத்ருமேதி⁴கஸம்ஸ்காராதி³கம் யதி³ குர்வந்தி , யதி³ வா ந குர்வந்தி உப⁴யதா²(அ)பி தஸ்யார்சிராதி³க³திப்ராப்திரவஶ்யம் ப⁴வத்யேவேத்யர்த²: । அநேந ஹி வாக்யேந வித்³யாந்தரோபாஸகாநாம் ஶவகர்மாகரணே(அ)ர்சிராதி³க³திப்ராப்தௌ கிஞ்சித் ப்ரதிப³ந்தோ⁴ ப⁴வதி । ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் து ந ப⁴வதீத்யுப⁴யமப்யர்த²தஶ்ஶப்³த³தஶ்ச ப்ரதீயதே । ஸோ(அ)யமஸ்யாம் விஶேஷோ ‘லோகீப⁴வந்தி’ இதி ப²லவாக்யபர்யாலோசநாயாமக்³நிவித்³யாஸாஹித்யக்ருத இத்யவஸீயதே । த்ருதீயவாக்யேந ஆப்ராயணமஹரஹராவர்தநீயப்³ரஹ்மோபாஸநாப²லபூ⁴யஸ்த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் புருஷாயுஷப்ராப்திருச்யதே । சதுர்த²வாக்யேந ப்ரத்யஹமுபாஸநாப்ரவ்ருத்தௌ ப்ரதிப³ந்த⁴காநாம் த⁴நப்ராப்திரோக³நிவ்ருத்த்யாத்³யுபாயசிந்தாக்லேஶாநாமப்ரஸங்கா³ய ஜ்யோக் உஜ்வலம் த⁴நதா⁴ந்யாதி³ஸம்ருத்³த⁴ம் ரோகா³நபி⁴பூ⁴தஞ்ச ஜீவநமுச்யதே । பஞ்சமவாக்யேந ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லாபி⁴வ்ருத்³த்⁴யர்த²முபாஸகஸ்ய புத்ரபௌத்ராதீ³நாம் ஜ்ஞாநகர்மஸந்தத்யாதி³க்ஷயாபா⁴வ உச்யதே । ஸத்புத்ரபௌத்ராதி³ஸந்ததிவ்ருத்³தே⁴ர்ஹி அமுஷ்ய புத்ரோ(அ)முஷ்ய பௌத்ர இதி பித்ருபிதாமஹாதி³கீர்திஸ்தை²ர்யஸம்பாத³நேந ஸாக்ஷாச்ச பித்ருபிதாமஹாத்³யுபார்ஜிதபாரலௌகிகப²லாபி⁴வ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வமாபஸ்தம்பே³ந ஸ்மர்யதே ‘தே ஶிஷ்டேஷு கர்மஸு வர்தமாநா: பூர்வேஷாம் ஸாம்பராயேண கீர்திம் ஸ்வர்க³ஞ்ச வர்த⁴யந்த்யேவமவரோ(அ)வர: பரேஷாமாபூ⁴தஸம்ப்லவாத்’(ஆ. த⁴ , ஸூ. 2.24) இதி । ஷஷ்ட²வாக்யேந உபாஸநாப்ரீதாநாமக்³நீநாமைஹிகபாரலௌகிகப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸாதி³த்³வாரா ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மோபாஸநாநுஷ்டா²த்ருபரிபாலகத்வமுச்யதே । தஸ்மாத³க்³நிவித்³யாநாமங்க³த்வாந்ந வ்யவதா⁴யகத்வமித்யபி யுக்தமேவ ।

ஏதேந ‘ஏஷா ஸோம்ய தே’ இதி நிரபேக்ஷதயோபஸம்ஹ்ருதாயாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமவ்யவதா⁴நாதி³ஸமர்த²நே(அ)பி ந ஸ்தா²நகு³ணாந்வயஸ்ஸம்ப⁴வதீத்யபி நிரஸ்தம் । க³திவாக்யாவையர்த்²யாய க³திஶப்³தே³ந யாவத்க்ரோடீ³க்ருதம் தாவத³திரிக்தாபேக்ஷிதராஹித்யேநைவ உபஸம்ஹாராபி⁴ப்ராயஸ்ய வர்ணநீயதயா பாத்நீவதயாக³வத்ஸர்வதா⁴ நைரபேக்ஷ்யாஸித்³தே⁴: । க³திஶப்³த³ஸ்ய ப²லபரத்வபக்ஷே தது³பபாத³கதயா ஸ்தா²நகு³ணயோரபி தேந க்ரோடீ³க்ருதத்வாத் மார்க³பரத்வபக்ஷே வாக்யாவையர்த்²யாய தஸ்ய ஸ்தா²நகு³ணோபலக்ஷணத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ஏவம் ஶ்ருதோபநிஷத்கஸூத்ரஸ்ய ஸுக²விஶிஷ்டஸூத்ரப்ரஸாதி⁴தப்³ரஹ்மப்ரகரணவிச்சே²த³ஶங்காநிராஸார்த²த்வேந யோஜநாத்³வயம் ஸுக²விஶிஷ்டஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸமய ஏவ பா⁴ஷ்யே ஸூசிதம் ப்ரபஞ்சேந ப்ராதீ³த்³ருஶம் । அக்ஷிபுருஷஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே லிங்க³ப்ரத³ர்ஶநபரதயா(அ)பி ஏதத்ஸூத்ரம் தத³நந்தரம் பா⁴ஷ்யே வ்யாக்²யாதம் – ‘ஶ்ருதோபநிஷத்கஸ்ய வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³தா⁴ யா தே³வயாநக³திஸ்தத³பி⁴தா⁴நாத³பி அக்ஷிபுருஷ: பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி । யத்³யப்யப்³ரஹ்மவிதா³மபி பஞ்சாக்³ந்யுபாஸகாநாம் தே³வயாநக³தி: ஶ்ருதா , ததா²(அ)பி க்வசித்³வசநப³லாத்தத்க்ரதுந்யாயாதிலங்க⁴நே(அ)பி ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமேவ ஸா ப்ரஸித்³தே⁴த்யௌத்ஸர்கி³கத்வாஶ்ரயமித³ம் லிங்க³ம் ।

ஸூத்ரே ஶ்ருதோபநிஷத்கேத்யல்பார்தே² கப்ரத்யய: தே³வயாநக³தே: ‘நிர்விஶேஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத் கர்துமநீஶ்வரா: । யே மந்தா³ஸ்தே(அ)நுகம்ப்யந்தே ஸவிஶேஷநிரூபணை:’ இத்யுக்தரூபமந்தா³தி⁴காரிவிஷயத்வஜ்ஞாபநார்த²: । 1.2.16 ।

யது³க்தமக்ஷ்யாதா⁴ரஶ்சா²யாத்மேதி தந்ந யுஜ்யதே ; சா²யா(அ)(அ)த்மந: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாக்ஷ்யாதி³ஷு ப்ரதிபி³ம்போ³பாதி⁴ஷ்வநவஸ்தி²தே: । ஸர்வத்ர ஸ்வஸ்தா²நஸ்தி²தஸ்யைவ ஹி பி³ம்ப³ஸ்ய தத்தது³பாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமத்⁴யஸ்யதே , ந து பி³ம்ப³ஸ்தத்தது³பாதீ⁴நநுப்ரவிஶதி , ந வா பி³ம்பா³த்³பி⁴ந்ந: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்தத்தது³பாதி⁴ஷூத்³ப⁴வதி । யதா² சைதத்ததா² ஸமர்தி²தம் விவரணப்ரகாஶே தாதசரணை: । யத்³யபி சாக்ஷணி சா²யாத்மநஸ்ஸ்யாத³வஸ்தி²தி: ததா²(அ)பி பி³ம்ப³ஸந்நிதா⁴நகால ஏவ ஸா ப⁴வேந்ந ஸர்வதா³ । ந சோபாஸநாகாலே பி³ம்ப³ஸந்நிதா⁴நநியமோ(அ)ஸ்தி யேந ததா³நீமுபாஸ்யஸத்தா லப்⁴யதே । ந ச ததா³(அ)பி யஸ்ய கஸ்யசித³க்ஷணி தத்ஸத்தா லப்⁴யத இதி ஶங்கநீயம் । ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இத்யத்ர ப்ரத்யாஸத்தேருபாஸகஸ்யாக்ஷணீத்யேவ பர்யவஸாநாத் , ‘த்³ருஶ்யதே’ இத்யஸ்ய சரமஶ்ருதஸ்யாந்யத்³ருஶ்யத்வமாதா³யாபி சாரிதார்த்²யாத் । ந சைதது³பாஸநாகாலே சா²யாகரம் கஞ்சித்புருஷமக்ஷிஸமீபே ஸந்நிதா⁴ப்ய உபாஸீதேதி யுக்தம் ; கல்பநாகௌ³ரவாத் , ‘அக்ஷணி புருஷ’ இதி நித்யவச்ச்²ரவணாயோகா³ச்ச । தஸ்மாத³க்ஷணி ச்சா²யாத்மந: கதா³(அ)ப்யநவஸ்தி²தே: , உபாஸநாகாலே அவஸ்தி²திநியமாபா⁴வாச்ச நாக்ஷ்யாதா⁴ர: பரமாத்மந: இதர: சா²யாத்மா । தத்ர ஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணாநாமஸம்ப⁴வாச்ச ।

நநு ஸ்பஷ்ட ஏவாஸம்ப⁴வ: கிமர்த²ம் ஸூத்ரத உச்யதே ? ஸ்தா²நாதி³ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி நாமரூபாதி³கம் கால்பநிகமேவேதி த³ர்ஶிதம் , தத்³வச்சா²யாத்மநோ(அ)பி கால்பநிகம் ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்காநிராஸார்த²மஸம்ப⁴வஸ்ஸூத்ரித: । வஸ்துதோ நாமரூபரஹிதமபி ப்³ரஹ்ம வ்யாவஹாரிகைஸ்ஸ்வாத்⁴யஸ்தைர்நாமரூபைஸ்தத்³வதி³தி ஸம்ப⁴வதி தத்³விஷயத்வே ஸம்யத்³வாமத்வாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸாலம்ப³நதா , ந து ச்சா²யாத்மவிஷயத்வே । தத்ர பு³த்³தி⁴பூர்வமாரோபணீயஸ்யார்த²ஸ்ய ப²லஶ்ருத்யாலம்ப³நத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி தந்நிராஸ: । தத்ர ஆத்மஶ்ருத்யாதே³ரிதிஶிரஸ்கத்வேநாவிவக்ஷிதார்த²த்வமித்யங்கீ³க்ருத்ய பூர்வபக்ஷப்ரவர்தநாத³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா । 1. 2. 17 ।

பூர்வத்ர ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி’ இதி பரமாத்மந: ஸ்தா²நநிர்தே³ஶோபபாத³நாய ‘ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந் ப்ருதி²வ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³ யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் ய: ப்ருதி²வீமந்தரோ யமயதி ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. 5.7. 3) இத்யாத்³யந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே தஸ்ய ப்ருதி²வ்யாத்³யநேகஸ்தா²நவ்யபதே³ஶோ த்³ருஷ்டாந்ததயோக்த: । ஸ ஆக்ஷிப்யதே தத்ர ப்ரதிபாதி³தோ(அ)ந்தர்யாமீ பரமாத்மா ந ப⁴வதீதி । அந்தர்யாமீ த³ஹராத்³யுபாஸநாஸித்³த⁴: கௌஶிககும்ப⁴ஸம்ப⁴வாதி³வத் கஶ்சந யோக³ஸித்³த⁴ இதி யுக்தம் , ந து பரமாத்மா ; ஶரீரரஹிதஸ்ய நியந்த்ருத்வாபா⁴வாத் । ஶரீரவதாமேவ தக்ஷாதீ³நாம் வாஸ்யாதி³நியந்த்ருத்வத³ர்ஶநாத் । ஸ்வஶரீரநியமநே(அ)பி தேநைவ ஶரீரேண நியந்துஶ்ஶரீரவத்த்வாத் । ந ச பரமாத்மா(அ)பி நியம்யப்ருதி²வ்யாதி³ஶரீரேணைவ ஶரீரவாநிதி வக்தும் ஶக்யம் ; ‘யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம்’ இத்யாத்³யாம்நாநாத் , இதி வாச்யம் । தக்ஷாதீ³நாம் போ⁴கா³யதநஸ்வஶரீரேணைவ நியந்த்ருத்வத³ர்ஶநாத் , ஸ்வபோ⁴கா³யதநஶரீரஸ்யைவ ச ஸ்வஶரீரத்வாத் । ‘ய இமஞ்ச லோகம் பரஞ்ச லோகம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி யோ(அ)ந்தரோ யமயதி’ இதி பரமோபக்ரமேண ‘ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத:’ இத்யுபஸம்ஹாரேண ச ப்ரகரணப்ரதிபாத்³யத்வேந நிர்ணீதஸ்ய ப்ருதி²வ்யாதி³வாக்யேஷ்வபி ப்ரத²மஶ்ருதஸ்ய யமயித்ருத்வஸ்யோபபாத³நாய ஜீவவிஶேஷபரிக்³ரஹே ஸ்தி²தே ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இதி ‘அம்ருத’ இதி சோப⁴யமௌபசாரிகம் நேயம் ‘ப்ராணஸ்ததா²(அ)நுக³மாத்’(ப்³ர.ஸூ. 1.1. 11) இதி ந்யாயாதி³தி பூர்வ: பக்ஷ: ।

ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநிதே³வதாவிஶேஷோ(அ)ந்தர்யாமீதி பூர்வபக்ஷஸ்து பா⁴ஷ்யே ஸம்ப⁴வமாத்ரேண த³ர்ஶிதோ ந து முக்²ய: । உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாமேகஸ்யைவாந்தர்யாமித்வப்ரதீதே: ; ‘யம் ப்ருதி²வீம் ந வேத³’ ‘யமாபோ ந விது³:’ இத்யாதி³நா தத்தத³பி⁴மாநிதே³வதாவ்யதிரேகப்ரதீதேஶ்ச । அநேநைவ ஹேதுத்³வயேந ததா²பூர்வபக்ஷஸ்யாமுக்²யதாம் த³ர்ஶயிதுமேவ ஸூத்ரே ‘அதி⁴தை³வாதி³ஷு’ இதி அந்தர்யாமீ விஶேஷித: । தேந ஹ்யதி⁴தை³வாதி³ஷு ஸர்வேஷ்வபி பர்யாயேஷ்வேக ஏவாந்தர்யாமீ தத்தத்³தே³வதாவ்யதிரிக்தஶ்சேதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – யமயித்ருத்வத⁴ர்மேண த⁴ர்மிக்³ரஹணே ஸாத⁴நஸாத்⁴யேந தேந த⁴ர்மிக்³ரஹணாத்³வரம் நித்யஸித்³தே⁴ந தத்³க்³ரஹணம் ; கல்பநாலாக⁴வாத் । அதோ(அ)ந்தர்யாமித்வம் ஸாதா⁴ரணமபி ந்யாயத: பரமாத்மந்யேவ ஸமந்வேதீதி தஸ்மாதே³வ தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத் ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இத்யாதி³தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாச்சாந்தர்யாமீ பரமாத்மா । ஏவஞ்ச ஶரீரவத ஏவ நியந்த்ருத்வமிதி ஶங்கா(அ)ப்யநவகாஶா ; ஸாத⁴நாதீ⁴ந ஏவ நியந்த்ருத்வே ஸாத⁴நவிஶேஷத்வேந தத³பேக்ஷணாத் । ந ச நியந்த்ருத்வமாத்ரம் ஸாத⁴நாதீ⁴நமிதி நியம: ; ஜ்ஞாநமாத்ரமநித்யமித்யாதி³வத³ப்ரயோஜகத்வாத் , ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ஜக³த்காரணத்வாக்ஷிப்தஸஹஜஸர்வஶக்திஶாலிந । பரமேஶ்வரஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸர்வநியமநஶக்தியோக³ஸம்ப⁴வாச்ச । ததா²(அ)பி நியந்தா ஶரீர்யேவேதி நியமோ த்³ருஷ்ட இதி சேத் ; ந தஸ்யாபி கர்தா ஶரீர்யேவேதி நியமவத³ப்ரயோஜகத்வாத் , நியம்யப்ருதி²வ்யாதி³ஶரீரேணைவ பரமேஶ்வரஸ்ய ஶரீரித்வஸம்ப⁴வாச்ச । ந ச ஶரீரே போ⁴க்துரேவ நியந்த்ருத்வமிதி நியம: ; அபோ⁴க்துரநியந்த்ருத்வே அசேதநத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ந ச முக்தாத்மஸு ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வம் । தேஷாம் பரமேஶ்வராபே⁴தே³ந பக்ஷாந்தர்பா⁴வாத் । ந ச யச்ச²ரீரம் யஸ்ய போ⁴கா³யதநம் தேநைவ ஸ நியச்ச²தீதி நியம: ; ஸ்வகரக்³ருஹீதபராம்கு³ல்யாதி³நா க்ரியமாணே சித்ரலேக²நாதி³கர்மணி தத³பா⁴த் , அப்ரயோஜகத்வாச்ச ।

கிஞ்ச யோக³ஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ந ஜீவோ(அ)ந்தர்யாமீ ப⁴விதுமர்ஹதி ; தஸ்யாபி நியந்த்ரந்தராபேக்ஷாயாமநவஸ்தா²நாத் । ந ச ஸ்வதந்த்ர ஏவ ஸ கல்பநீய: ; யோக³ஸித்³த்⁴யநந்தரம் தஸ்ய கத²ஞ்சித் ஸ்வாதந்த்ர்யஸம்ப⁴வே(அ)பி தத: ப்ராக³ஸ்மதா³தி³வந்நியந்த்ரந்தரநியம்யத்வாத் । தஸ்ய நித்யஸ்வதந்த்ரத்வாப்⁴யுபக³மே பர்யாயாந்தரேண பரமேஶ்வரபக்ஷஸ்யைவ பரிக்³ரஹாபத்தே: । ஸேயமநவஸ்தா² ப⁴க³வதா பா⁴ஷ்யகாரேண ஸித்³தா⁴ந்தே தத³ப்ரஸக்திப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந பூர்வபக்ஷே ப்ரஸஜ்யத ஏவேதி ஸமுத்³கா⁴டிதா – ‘தஸ்யாப்யந்யோ நியந்தேத்யநவஸ்தா²தோ³ஷஶ்ச ந ப⁴வதி ; பே⁴தா³பா⁴வாத் । பே⁴தே³ ஹி ஸதி அநவஸ்தா²தோ³ஷாபத்தி:’ இதி । ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ந்தர்யாமிணோ(அ)ப்யந்யோ நியந்தேத்யநவஸ்தா² ந ப்ரஸஜ்யதே ; நித்யஸ்வதந்த்ரபரமேஶ்வரஸ்ய நியந்த்ரந்தரஸ்யாகல்பநீயதயா நியந்த்ருபே⁴தா³பா⁴வாத் । பூர்வபக்ஷே(அ)ந்தர்யாமிணோ(அ)பி ஜீவஸ்ய நியந்த்ரா(அ)ந்யேந பா⁴வ்யமிதி தத்³பே⁴தே³ ஸதி அநவஸ்தா²(அ)பத்திரித்யர்த²: ।

இத³ஞ்ச தூ³ஷணம் ‘அநவஸ்தி²தேரஸம்ப⁴வாச்ச நேதர:’ இதி பூர்வாதி⁴கரணஸூத்ராநுவ்ருத்திமபி⁴ப்ரேத்யோத்³கா⁴டிதம் । அத ஏவ தத்ர ஸூத்ரே ‘அநவஸ்தி²தே:’ இதி ஸோபஸர்க³ப்ரயோகோ³(அ)பி ஸப²ல: , அந்யதா² தஸ்ய தத³தி⁴கரணமாத்ரார்த²த்வே லாக⁴வாத் ஸ்தா²நாதி³ஸூத்ரே அவோபஸர்கா³பா⁴வாச்ச ‘ஸ்தி²தே:’ இத்யேவாஸூத்ரயிஷ்யத் । ‘அஸம்ப⁴வாத்’ இத்யநுவ்ருத்தாம்ஶேந யோகி³நோ(அ)ஸங்குசிதஸர்வபூ⁴தநியந்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி ஹேத்வந்தரம் ஸமுச்சீயதே । அயஞ்ச ஹேது: ‘ஸமஸ்தம் விகாரஜாதமந்தஸ்திஷ்ட²ந் யமயதீதி பரமாத்மநோ(அ)யம் த⁴ர்ம உபபத்³யதே’ இதி பா⁴ஷ்யேண க³ர்பீ⁴க்ருத: । யத்³யபி ஸர்வபூ⁴தநியந்த்ருத்வம் யோகி³நோ ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸ்பஷ்டமேவ , ததா²(அ)பி தத்ஸம்ப⁴வமங்கீ³க்ருத்ய க்ருத்வாசிந்தயா ந்யாய: ப்ரத³ர்ஶித: । இம்த³ து க்ருத்வாசிந்தோத்³தா⁴டநம் । 1.2.18 ।

ந ஸாங்க்²யஸ்ம்ருத்யுக்தம் ப்ரதா⁴நமந்தர்யாமீதி யுக்தம் ; அதத்³த⁴ர்மாணாம் த்³ரஷ்ட்ருத்வாதீ³நாமபி⁴லாபாத் ; தேஷாம் முக்²யத்வஸம்ப⁴வே ஔபசாரிகத்வகல்பநாயோகா³த் । ‘யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம்’ இத்யாதி³ து நியந்த்ருத்வப்ரஸக்தஶரீராபேக்ஷாஶங்காம் நித்யஸித்³தே⁴ நியந்த்ருத்வே நாஸ்தி தத³பேக்ஷேதி ஸூசநேந வ்யாவர்தயிதுமந்தர்யாமிணோ நியமநார்த²ம் நியம்யப்ருதி²வ்யாத்³யதிரேகேண ஶரீரம் நாஸ்தீதி ப்ரதிபாத³நபரம் । ஆகாங்க்ஷா(அ)நுரோதா⁴த் , ந து ப்ருதி²வ்யாதே³ஸ்தச்ச²ரீரத்வப்ரதிபாத³நபரமபி அநாகாங்க்ஷிதத்வாத் , உப⁴யத்ர வாக்யவ்யாபாராயோகா³ச்ச । 1. 2. 19 ।

நநு யதி³ த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³முக்²யதா(அ)நுரோதா⁴ந்ந ப்ரதா⁴நமந்தர்யாமி , தர்ஹி தத ஏவ ந பரமாத்மா(அ)பி , கிந்து ஶாரீர ஏவ । யதி³ ‘த்³ரஷ்டா’ இத்யாதி³விஶேஷணை: ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்யஶ்ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’(ப்³ரு. 2. 4. 5) ‘ஆத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேந’(ப்³ரு. 2. 4. 5) ‘ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே’(ப்³ரு. 4. 5. 6) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதா³த்மவிஷயஸாக்ஷாத்காரஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநவத்வமுச்யதே , யதி³ வா சக்ஷுஶ்ஶ்ரோத்ரமநோபு³த்³தி⁴கரணகஜ்ஞாநவத்த்வமுச்யதே , உப⁴யதா²(அ)பி ஜீவ ஏவ த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³கம் க⁴டதே ந பரமாத்மநி । த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ஶப்³தா³ ரூபாலோகநாதி³மத்த்வவாசகாஸ்ஸந்து இதி சேத் । ந । ததா²(அ)பி மந்த்ருஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஸ்ய விசாரயித்ருத்வஸ்ய ஸர்வஜ்ஞே ப்³ரஹ்மண்யஸம்ப⁴வாத் । த³ர்ஶநாதி³ஶப்³தா³நாம் ரூபாலோகநாதி³வாசித்வே ‘ரூபம் த்³ருஷ்டம் க⁴டோ த்³ருஷ்ட’ இத்யாதி³ ப்ரயோகா³ணாம் ‘இந்த்³ர இந்த்³ராணீபதிவருணோ வருணாநீபதி:’ இத்யாதி³வத³ஸாமஞ்ஜஸ்ய ப்ரஸங்கா³ச்ச । ந ச –சாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநவாசித்வமப்யஸமஞ்ஜஸம் । சக்ஷுராதீ³நாமயோக்³யத்வேந ‘த்³ருஷ்டம் பஶ்யாமி’ இத்யாத்³யநுப⁴வே ஸ்பு²ரணாஸம்ப⁴வாதி³தி வாச்யம் ; சக்ஷுராதி³கரணவிஶேஷப்ரயோஜ்யஜாதிவிஶேஷவாசித்வோபபத்தே: ।

ந ச வாச்யம் – ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷுஸ்ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’(ஶ்வே. 3. 19) இத்யத்ர ரூபாலோகநாதி³மாத்ரே பஶ்யத்யாதி³ப்ரயோகோ³ த்³ருஷ்ட: இதி । தத்ர ஜவநஶப்³த³ஸ்ய தூ³ரஸ்த²ஸம்ப³ந்த⁴ இவ தஸ்ய ரூபாலோகநாதௌ³ லக்ஷணா(அ)ப்⁴யுபக³மாத் , இஹ முக்²யார்த²ஸம்ப⁴வேந லக்ஷணாகல்பநாநௌசித்யாத் । தஸ்மாஜ்ஜீவ ஏவாந்தர்யாமீ , ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யே: ந ஶ்ருதேர்ஶ்ரோதாரம் ஶ்ருணுயா:’(ப்³ரு. 3. 4. 2) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்மிந்நத்³ருஷ்டத்வாதீ³நாம் ப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச । ஸாத⁴நாதீ⁴நமபி தஸ்யைவ யமயித்ருத்வம் க்³ராஹ்யம் ; த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்³யநுரோதா⁴த் । தஸ்மிந்நம்ருதஶப்³தோ³(அ)பி யுஜ்யதே ; நித்யத்வாத் । ‘க்ஷரம் த்வவித்³யா ஹ்யம்ருதம் து வித்³யா வித்³யா(அ)வித்³யே ஈஶதே யஸ்து ஸோ(அ)ந்ய:’(ஶ்வே. 5. 1) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்மிந்த்³ருஷ்டப்ரயோக³த்வாச்ச ।

அதோ²ச்யேத – ஜீவ: கோ(அ)ந்தர்யாமீ ஸ்யாத் । ந தாவத்தத்தது³பாஸகஜீவ: ; பரிச்சி²ந்நே தத்ர ப்ருதி²வ்யாதி³ஸ்தி²திதந்நியந்த்ருத்வயோரஸம்ப⁴வாத் , ‘கிமந்தர்யாமிணம் வேத்த²’ இதி க³ந்த⁴ர்வேண ப்ருஷ்டஸ்ய காப்யஸ்ய ‘நாஹம் தம் ப⁴க³வந்வேத³’(ப்³ரு. 3. 7.1) இத்யுத்தராஸாமஞ்ஜஸ்யப்ரஸங்கா³ச்ச । யஜ்ஞவித்³யாவித³: காப்யஸ்ய கர்மப²லபோ⁴க்த்ருதே³ஹாதிரிக்தஜீவஜ்ஞாநாவஶ்யம்பா⁴வாத் । நாபி ப்ருதி²வ்யாக⁴பி⁴மாநீ ஜீவ: ஶ்ரோதாரமுத்³தா³லகம் ப்ரதி பராக்³பூ⁴தே தஸ்மிந் ‘ஏஷ த ஆமா’(ப்³ரு. 3. 7. 3) இதி ததா³த்மத்வோபதே³ஶாயோகா³த் । ப்ருதி²வ்யாதி³ஷ்வப்யபி⁴மாநிஜீவஸ்ய ப்ரத்யேகம் பி⁴ந்நதயா ‘ஸர்வாணி பூ⁴தாநி யோ(அ)ந்தரோ யமயதி’(ப்³ரு. 3. 7. 1) இத்யுபக்ராந்ததயா ஏகஸ்ய ஸர்வநியந்த்ருதாயா அநந்வயப்ரஸங்கா³ச்ச । நாபி ஜீவஸமுதா³ய: ; தஸ்ய ப்ருதி²வ்யாதி³ஸ்த²த்வதந்நியந்த்ருத்வயோரபா⁴வேந ‘ய: ப்ருதி²வ்யாந்திஷ்ட²ந் ப்ருதி²வ்யா அந்தர:’(ப்³ரு. 3.7. 3) இத்யாதே³ரநந்வயாத் । ந ச ஸர்வபூ⁴தவாக்யே ஜீவஸமுதா³ய: ப்ருதி²வ்யாதி³வாக்யே தத்தத³பி⁴மாநி ஜீவ இதி வைரூப்யகல்பநம் யுக்தம் । ந வா தத³பி நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யம் , ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இத்யுபதே³ஶாயோக³ஸ்ய உக்தத்வாத் । அபிச உபாஸகஜீவ இதி ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநி ஜீவ இதி பூர்வபக்ஷௌ ‘ஶப்³த³விஶேஷாத்’(ப்³ர.ஸூ. 1. 2. 5) ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்சாந்ய:’(ப்³ர.ஸூ. 1.1.11) இதி ஸூத்ராம்யாம் நிரஸிதௌ நாத்ர நிரஸநீயௌ । ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாம் ‘ஏஷ ம ஆத்மா’(சா².3.14.1) இதிவதி³ஹ ப்ரதிபர்யாயம் ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இதி ஶப்³த³விஶேஷஸத்த்வாத் । ஆதி³த்யபர்யாயே ‘யமாதி³த்யோ ந வேத³’(ப்³ரு. 3.7.9.) இத்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶவத் ப்ருதி²வ்யாதி³பர்யாயேஷ்வபி ‘யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³’(ப்³ரு. 3. 7. 3)  இத்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶஸத்த்வாச்ச । ஏவம் ச ஸர்வஜீவஸமுதா³ய இதி பூர்வபக்ஷோ(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதி । ஸர்வபூ⁴தபர்யாயே ‘யம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந விது³:’(ப்³ரு. 3. 7. 15) இத்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் ।

அபி ச ப்ரதிபர்யாயம் ‘அம்ருதம்’ இதி ஜீவாத் பே⁴தோ³ நிர்தி³ஶ்யத । அம்ருதத்வம் ஹ்யமரணத⁴ர்மகத்வம் । ந ச ஜீவஸ்யாபி நித்யத்வாத்தத்ராம்ருதத்வோக்திருபபத்³யத இதி வாச்யம் । ஆத்மத்வகீர்தநாதே³வ ஸ்வதோ நித்யத்வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வேநாம்ருதபத³ஸ்ய ஜீவத⁴ர்மஶரீரோபாதி⁴கமரணராஹித்யபரத்வ ஏவ வ்யாவர்தகத்வோபபத்தே: । ந ச வ்யாவர்தகத்வே ஸம்ப⁴வதி ஸ்வரூபகத²நமாத்ரார்த²த்வம் யுக்தம் । அத ஏவ ‘ராஜபுரோஹிதௌ ஸாயுஜ்யகாமௌ யஜேயாதாம்’ இத்யத்ர ‘ராஜ்ஞ: புரோ ஹிதௌ’ இதி ஷஷ்டீ²தத்புருஷைகஶேஷபக்ஷே க்ஷத்ரியாத³ந்யஸ்ய புரோஹிதாபா⁴வாத் ராஜபத³ம் வ்யர்த²ம் ஸ்யாதி³தி தம் த்யக்த்வா ‘ராஜா ச புரோஹிதஶ்ச’ இதி த்³வந்த்³வமாஶ்ரித்ய ராஜ்ஞ: புரோஹிதஸ்ய ச குலாயயஜ்ஞே ஸஹாதி⁴கார இதி நிர்ணீதம் பூர்வதந்த்ரே । ‘க்ஷரம் த்வவித்³யா ஹ்யம்ருதம் து வித்³யா’(ஶ்வே.5.1) இத்யத்ராம்ருதபத³ம் விஶேஷ்யஸமர்பணார்த²ம் , ந த்விதரவ்யாவர்தநார்த²ம் । ந வா தத³பி ஸர்வதை⁴வவ்யாவர்தகம் ; பூர்வநிர்தி³ஷ்டக்ஷரவைலக்ஷண்யேந விஶேஷ்யஸமர்பகத்வாத் । கிஞ்ச உபக்ரம ஏவாந்தர்யாமிவிஜ்ஞாநேந ஸர்வஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநே ஸர்வவேதா³ந்தப்ரஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மலிங்கே³ ஜாக்³ரதி கத²மோபஸம்ஹாரிகைர்த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³பி⁴ர்ஜீவபூர்வபக்ஷஸ்யோத³ய: ? ந ச ‘உபக்ரமக³தமேகம் லிங்க³முபரிதநாநேகாலிங்கா³விரோதே⁴ து³ர்ப³லம்’ இதி பூ⁴தாதி³பாத³வ்யபதே³ஶஸூத்ரோக்தந்யாயோ(அ)த்ர ப்ரஸரதி । ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்க³ஸமாவேஶே ப்³ரஹ்மண்யப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் நேதும் ஶக்யத்வேநாந்யதா²லித்³த⁴தாயா: ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே ப்ரத³ர்ஶிதத்வாத் । தஸ்மாத் கேநாபி ப்ரகாரேணாத்ர ஜீவபூர்வபக்ஷோ ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத் - உச்யதே ।

அஸ்தி தாவத³ந்த:கரணோபாதி⁴காநாம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வஶாலிநாம் ப்ரதிதே³ஹமந்த:கரணபே⁴தே³ந விப⁴க்தாநாம் ப்ரமாத்ருரூபாணாம் ஜீவாநாமதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்ஸுஷுப்தாவந்த:கரணவிலயேந ப்ரமாத்ரபா⁴வே(அ)பி ஸௌஷுப்திகாஜ்ஞாநஸுகா²நுப⁴வாத்மா மூலாஜ்ஞாநோபாதி⁴கஸ்ஸாக்ஷிரூபோ ஜீவ: , ஸ து ந ப்ரதிதே³ஹம் பி⁴ந்ந:। ‘த்வத்தோ(அ)ஹம் பி⁴ந்ந:’ இத்யாதி³பே⁴த³ப்ரத்யயாநாம் ப்ரமாத்ருவிஷயத்வேந லாக⁴வாதே³காஜ்ஞாநோபதி⁴கஸ்ய ஸர்வபூ⁴தாநுக³தஸ்யைகஸ்யைவ தஸ்ய ஸித்³தே⁴: , ‘ஏகோ தே³வஸ்ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴ஸ்ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । கர்மாத்⁴யக்ஷஸ்ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸஸ்ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’(ஶ்வே. 6.11) இதி ஶ்ருதேஶ்ச । ந ச இயம் ஶ்ருதி: பரமேஶ்வரவிஷயா ; மாயாஶப³லிதே ஸகு³ணே பரமேஶ்வரே ‘கேவலோ நிர்கு³ண’ இதி விஶேஷணாநுபபத்தே: ॥

ந ச ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸுகா²த்³யநுப⁴வரூபஸ்ய ஸாக்ஷிண ஏகத்வே புருஷாந்தரஸுகா²தே³ரபி புருஷாந்தரம் ப்ரதி ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தி: , தஸ்ய புருஷாந்தரம் ப்ரதி ஆவ்ருதத்வாத் , ஸர்வேஷு ஸாக்ஷிண ஏகத்வே(அ)பி யம் ப்ரதி யத³நாவ்ருதம் தம் ப்ரத்யேவ தஸ்ய தத³நுப⁴வரூபதாயா: ப²லப³லேந கல்பநாத் , அந்யதா² க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நம் ப்³ரஹ்மசைதந்யமேவாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தே⁴ந க⁴டாதி³பா⁴ஸகமிதி ஸர்வதா³ ஸர்வேஷாம் க⁴டாத்³யவபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் ।

ந ச வாச்யம் – யஸ்ய ஸ்வோபாத்⁴யந்த:கரணவ்ருத்திக்ருதா க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யேநாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்தி: , தஸ்யைவ தத³வபா⁴ஸதே இதி ; வ்யாவர்தகோபாதா⁴வந்த:கரணே த³ர்பண இவ ஸ்தி²தே பி³ம்ப³ப்ரதிவிம்பா³த்³யாத்மநா பே⁴தா³நுவ்ருத்த்யவஶ்யம்பா⁴வேநாபே⁴தா³பி⁴வ்யக்த்யஸம்ப⁴வாத் । தாத்விகாபே⁴த³ஸ்ய ப்ராக³பி ஸத்த்வாத் । தஸ்மாத³ந்த:கரணவ்ருத்திக்ருதாவரணாபி⁴ப⁴வேந யம் ப்ரதி க⁴டாதி³ரநாவ்ருத: , தம் ப்ரதி தத³தி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் க⁴டாத்³யவபா⁴ஸகமிதி ப²லப³லாத் கல்பநீயம் । அபே⁴தா³பி⁴வ்யக்திவ்யவஹாரஶ்ச ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தஸ்ய ஜீவஸ்ய க⁴டாதி³விஷயாவரணராஹித்யரூபஸாம்யாபத்திபர இதி வ்யவஸ்தா²பநீயம் । தஸ்மாந்மூலாஜ்ஞாநோபாதி⁴கம் ஸர்வேஷாம் ப்ரத்யக்³பூ⁴த ஏகஸ்ஸாக்ஷீதி ஸ்தி²தௌ ஸ ஏவாந்தர்யாமீதி பூர்வ:பக்ஷ: ।

அஸ்மிந் ஸர்வமப்யந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணம் ஸங்க³ச்ச²தே । ஏவம் ஹி தத்ரோபாக்²யாயதே –– ‘அத² ஹைநமுத்³தா³லக ஆருண: பப்ரச்ச² । யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । மத்³ரேஷ்வவஸாம பதஞ்ஜலஸ்ய காப்யஸ்ய க்³ருஹேஷு யஜ்ஞமதீ⁴யாநா: । தஸ்யாஸீத் பா⁴ர்யா க³ந்த⁴ர்வக்³ருஹீதா । தமப்ருச்சா²ம கோ(அ)ஸீதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் கப³ந்த⁴ ஆத²ர்வண இதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச , வேத்த² நு த்வம் காப்ய தத் ஸூத்ரம் யேநாயஞ்ச லோக: பரஞ்ச லோகஸ்ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தீதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் பதஞ்ஜல: காப்யோ நாஹம் தத் ப⁴க³வந்வேதே³தி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச , வேத்த² நு த்வம் காப்யம் தமந்தர்யாமிணம் । ய இமம் ச லோகம் பரம் ச லோகம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி யோ(அ)ந்தரோ யமயதீதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் பதஞ்ஜல: காப்யோ நாஹம் தம் ப⁴க³வந்வேதே³தி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச , யோ வை தத் காப்ய ஸூத்ரம் வித்³யாத்தஞ்சாந்தர்யாமிணம் ஸ ப்³ரஹ்மவித் ஸ லோகவித் ஸ தே³வவித்ஸ வேத³வித் ஸ பூ⁴தவித் ஸ ஆத்மவித் ஸ ஸர்வவிதி³தி தேப்⁴யோ(அ)ப்³ரவீத் தத³ஹம் வேத³ । தச்சேத்த்வம் யாஜ்ஞவல்க்ய ஸூத்ரமவித்³வாந் தஞ்சாந்தர்யாமிணம் ப்³ரஹ்மக³வீருத³ஜஸே மூர்த்³தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । வேத³ வா அஹம் கௌ³தம தத்ஸூத்ரம் சாந்தர்யாமிணமிதி । யோ வா இத³ம் கஞ்சித் ப்³ரூயாத் வேத³ வேதே³தி । யதா² வேத்த² ததா² ப்³ரூஹி’(ப்³ரு. 3. 7. 1) இதி । ஏவம் கதா²யாம் விஜிகீ³ஷுணா கௌ³தமவம்ஶ்யேநாருணிநா ப்ருஷ்டோ யாஜ்ஞவல்க்யோ ‘வாயுர்வை கௌ³தம தத் ஸூத்ரம்’(ப்³ரு. 3. 7. 2) இத்யாரப்⁴ய ஸூத்ராத்மஸ்வரூபமுக்த்வா ‘ய: ப்ருதி²வ்யாந்திஷ்ட²ந்’(ப்³ரு. 3. 7. 3) இத்யாரப்⁴ய ‘யோ ரேதஸி திஷ்ட²ந்’(ப்³ரு. 3. 7. 23) இத்யந்தை: பர்யாயை: ப்ருதி²வ்யக்³நிவாய்வாதி³க்ரமேண ஸர்வாந்தர்யாமிணமுபதி³ஶ்ய ‘அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டா(அ)ஶ்ருதஶ்ஶ்ரோதா’ இத்யாதி³நா தஸ்யாத்³ருஷ்டத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³கமுக்த்வா ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’(ப்³ரு. 3. 7. 23) இத்யாதி³நா ததோ(அ)ந்யம் த்³ரஷ்டத்வாதி³கு³ணகம் நிஷித்⁴ய , ‘ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருதோ(அ)தோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’(ப்³ரு. 3. 7. 23) இதி – தத³திரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாநித்யத்வம் ப்ரதிபாத³யாமாஸ ।

ஶாரீரஶ்சாந்தர்யாமீ ந ப⁴வதி । உப⁴யே(அ)பி மாத்⁴யந்தி³நா: காண்வாஶ்ச அந்தர்யாமிணோ பே⁴தே³ந ஏநம் பூர்வபக்ஷ்யாஶங்கிதம் ஸர்வபூ⁴தாநுக³தஸாக்ஷிரூபம் ஶாரீரமதீ⁴யதே । ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²நாத்மநோ(அ)ந்தரோ யமாத்மா ந வேத³ யஸ்யாத்மா ஶரீரம் ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத’ இதி மாத்⁴யந்தி³நா: । அஸ்மிந்நேவ பர்யாயே ‘யோ விஜ்ஞாநே திஷ்ட²ந் விஜ்ஞாநாத³ந்தரோ யம் விஜ்ஞாநம் ந வேத³ யஸ்ய விஜ்ஞாநம் ஶரீரம் யோ விஜ்ஞாநமந்தரோ யமயதி ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத:’(ப்³ரு. 3. 7. 22) இதி காண்வா: । அத்ர விஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ஸ்தா²நப்ரமாணாஜ்ஜீவ ஏவார்த² இத்யவக³தம் । ந சாத்ர வைபரீத்யம் ஶங்கநீயம் । ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவே ரூட⁴த்வாத் விஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ச ‘விஜ்ஞாந யஜ்ஞம் தநுதே’(தை.2. 5.1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ஜீவே த்³ருஷ்டப்ரயோக³த்வாச்ச । அயஞ்ச ஆத்மவிஜ்ஞாநஶப்³தோ³க்தோ ஜீவஸ்ஸாக்ஷிரூப ஏவ , ந து தத்தத்ப்ரமாத்ருரூப: , ஏகவசநநிர்தே³ஶாத் ।

‘யஸ்ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்’ இதி பர்யாயே பூ⁴தஶப்³தோ³தி³தாநாம் ஸர்வேஷாம் ப்ரமாத்ருரூபாணாம் ஜீவாநாம் ப்ருத²க³ந்தர்யாமிநியம்யத்வஸ்ய வர்ணிதத்வாச்ச । தத்ர பூ⁴தஶப்³தோ³ ‘ப⁴வந்தி ஜாயந்தே’ இதி வ்யுத்பத்த்யா ந ஜட³ப்ரபஞ்சபர: ; பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய கார்யயோக³த: ப்ராணிஷு ரூடே⁴ர்ப³லவத்த்வாத் । ந ச தத்ர மஹாபூ⁴தேஷு ரூடே⁴: ப்ராணிஷு ரூடே⁴ஶ்ச விநிக³மநாவிரஹேண அந்யோந்யப்ரதிரோதே⁴ யோகோ³ந்மேஷஶ்ஶங்கநீய: ; ‘ய: ப்ருதி²வ்யாந்திஷ்ட²ந்’ இத்யாதி³பர்யாயேஷு ப்ருதி²வ்யாதி³மஹாபூ⁴தாநாமுபாத்தத்வேந அத்ர ப்ராணிரூடே⁴ரேவோந்மேஷாத் । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவாந்தர்யாமீ । தத்ர த்³ரஷ்ட்ரத்வாதி³வர்ணநம் ஜீவாபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண யோஜ்யம் । த்³ரஷ்ட்ரந்தராதி³நிஷேத⁴ஶ்ச த்³ரஷ்ட்ரட்வயஶங்காவாரணாய ஜீவாபே⁴தா³பி⁴ப்ராயஸ்போ²ரணார்த²த்வேந பூர்வபக்ஷோக்தரீத்யைவ யோஜநீய: ।

ஸூத்ரே ‘ஶாரீர’ இத்யேகவசநேந – ஏக ஏவாஜ்ஞாநோபாதி⁴கோ ஜீவோ(அ)ந்தர்யாமீதி பூர்வபக்ஷ:, ந து தத்³விஶேஷா தே³வமநுஷ்யாதி³ஜீவ இதி ; ‘ய இமஞ்ச லோகம்’ இத்யாதா³வேகவசநநிர்தே³ஶாதி³தி ஸூசிதம் । சகாராத் பூர்வஸூத்ராத் நமோ(அ)நுவர்தநம் ஸூசிதம் । ‘உப⁴யே’ இத்யநேந – காண்வமாத்⁴யந்தி³நபாட²யோர்பி⁴ந்நபி⁴ந்நார்தா²ந்தரபரத்வஶங்காநிராகரணத்³வாரா தத்ரத்யபே⁴த³நிர்தே³ஶ ஏவாத்ர ஹேது: , ந து ‘ஏஷ த ஆத்மா’ ‘யம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந விது³:’ இத்யாதி³பே⁴த³நிர்தே³ஶ:, அந்தர்யாமிணஸ்தத்தது³பாஸகஜீவரூபத்வேந, ஸர்வஜீவரூபத்வேந வா பூர்வபக்ஷஸ்ய ஹி தாத்³ருஶோ பே⁴த³நிர்தே³ஶ: ப்ரதிக்ஷேபகஸ்ஸ்யாந்ந து ஸர்வஸாக்ஷிஜீவரூபத்வேந பூர்வபக்ஷஸ்ய ; தாத்³ருஶபே⁴த³நிர்தே³ஶாநாம் ப்ரமாத்ருஸாக்ஷிபே⁴த³மாதா³யோபபந்நத்வாதி³தி ஸூசிதம் । ஏதத்ஸூசநார்த²த்வாபா⁴வே க்வாசித்கபே⁴த³நிர்தே³ஶே(அ)பி ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴ருப⁴யக்³ரஹணம் வ்யர்த²மேவ ஸ்யாத் । ந ஹி நாநாஶாகா²(அ)(அ)ம்நாதஶாண்டி³ல்யவைஶ்வாநரவித்³யாதி³க³தவிஷயவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்யபரத்வஸாத⁴நே நாநாஶாகா²ம்நாதத்வமுத்³கா⁴டிதம் । ந வா அஸ்மிந்நதி⁴கரணே ‘தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத்’ இதி ஹேதோருப⁴யத்ராபி ஸமாம்நாதத்வமுக்தம் । ‘பே⁴தே³ந’ இத்யுபலக்ஷணத்ருதீயா நிர்தே³ஶேந – ஜீவஸ்யேஶ்வராத் பே⁴தோ³ ந விஶேஷணம் , கிந்து உபலக்ஷணமேவ, மித்²யாத்வேந யாவத்³த்³ரவ்யபா⁴வித்வாதி³தி ஸூசிதம் । ஏதத்ஸூசநார்த²த்வாபா⁴வே லாக⁴வாத் ‘பி⁴ந்நமேநமதீ⁴யதே’ இத்யேவாஸூத்ரயிஷ்யத । இத³மப்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³மதி⁴கரணம் ; யோகி³பூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²ம் யமயித்ருத்வஸ்ய ஸாத⁴நநிரபேக்ஷக்³ரஹணோத்ஸர்கி³கதயா ப்³ரஹ்மலிங்க³தாயா: ப்ரஸாத⁴நீயத்வாத் , ஜீவ பூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²ம் பே⁴தே³நாதீ⁴யதே இதி ஹேதோஶ்ச ஸ்தா²நப்ரமாணாதி³பி⁴ர்நேயத்வாத் । 1.2.20।

அத²ர்வணே ஶ்ரூயதே ‘அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே யத்தத³த்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யமகோ³த்ரமவர்ணமசக்ஷுஶ்ஶ்ரோத்ரம் தத³பாணி பாத³ம் நித்யம் விபு⁴ம் ஸர்வக³தம் ஸுஸூக்ஷ்மம் தத³வ்யயம் யத் பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:’(மு. 1. 5. 6) இதி ।

அத்ராயமத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ பூ⁴தயோநி: ப்ரதா⁴நம் ஶாரீர: பரமாத்மா வேத்யத்³ருஶ்யத்வாதீ³நாம் ஸாதா⁴ரண்யாத் ஸம்ஶயே ப்ரதா⁴நமிதி தாவத் ப்ராப்தம் । ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴ஸ்ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச யதா² ப்ருதி²வ்யாமோஷத⁴யஸ்ஸம்ப⁴வந்தி । யதா² ஸத: புருஷாத் கேஶலோமாநி ததா²(அ)க்ஷராத் ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’(மு. 1.1.7) இதி ஸமநந்தரமந்த்ரோக்தாசேதநத்³ருஷ்டாந்த ஸாரூப்யாத் , பரிணாமவாதே³ விவர்தவாதே³ ச கநகருசகஸ்ரக்³பு⁴ஜங்க³ரீத்யா(அ)வஶ்யாபேக்ஷிதாத் । அத்ராபி ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத் பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³ஸ்ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபா: । ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴ஸ்ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைத்ராபியந்தி’(மு. 2. 1. 1) இதி உபரிதநமந்த்ராந்தரப்ரத³ர்ஶிதாத³சேதநாந்நமந:ப்ராணாதி³வக்ஷ்யமாணகார்யஸாரூப்யாச்ச ।

அபி ச ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டத்³ருஶ்யத்வாதி³நிஷேத⁴ஸ்யாதி⁴கரணவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் தஸ்யைவ ப்ருதி²வ்யாதே³ரவஸ்தா²பே⁴தே³நாதி⁴கரணத்வே ஸம்ப⁴வத்யதி⁴கரணாந்தரம் நாபேக்ஷணீயம் ; பு³த்³தி⁴கௌ³ரவாபத்தே: ; பா³ல்யகார்யாதி³நிஷேதா⁴நாமவஸ்தா²பே⁴தே³ந ப்ரதியோக்³யதி⁴கரண ஏவாந்வயஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாநுப⁴வாச்ச । ப்ருதி²வ்யாதீ³நாஞ்ச ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபம் ப்ரதா⁴நம் ந தேப்⁴யோ பி⁴ந்நம் ; உபாதா³நோபாதே³யயோரபே⁴தா³த் । தத்³பே⁴தா³ப்⁴யுபக³மே(அ)பி அசேதநப்ருதி²வ்யாதி³ரூபத்³ருஶ்யபி⁴ந்நதயா ப்ரதிபாத்³யமாநமசேதநம் ப்ரதா⁴நமேவேதி யுக்தம் ; ‘நஞவயுக்தமந்யஸத்³ருஶாதி⁴கரணே ததா²ஹ்யர்த²க³தி:’ இதி ந்யாயேநாப்³ராஹ்மணாதி³ஶப்³த³வத் தத³ந்யவ்ருத்தேஶ்ஶப்³த³ஸ்ய தத்ஸத்³ருஶாந்யவ்ருத்தித்வநியமாத் । ந ஹ்யப்³ராஹ்மணாதி³ஶப்³தா³: க்ஷத்ரியாதி³ஷ்விவ லோஷ்டாதி³ஷு ப்ரயுஜ்யந்தே । அந்தர்யாமிண்யத்³ருஷ்ட்ரத்வாதி³ ஶ்ரவணே(அ)பி த்³ரஷ்ட்ரத்வாத்³யநுரோதா⁴த் ‘நஞிவயுக்த’ ந்யாயஸ்த்யக்த: । ந சேஹ தத்த்யாகே³ காரணமஸ்தி ।

நந்விஹாபி ‘தபஸா சீயதே ப்³ரஹ்ம ததோ(அ)ந்நமபி⁴ஜாயதே । அந்நாத்ப்ராணோ மநஸ்ஸத்யம் லோகா: கர்மஸு சாம்ருதம்’(மு. 1. 1. 8) ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாத³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே’(மு. 1. 1. 9) இத்யாதி³வாக்யஶேஷே ப்³ரஹ்மஶ்ருதிஸர்வஜ்ஞத்வலிங்கா³தி³கமாம்நாயதே । உபக்ரமே(அ)பி கஸ்மிந்ந ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’(மு. 1. 1. 3) இதி ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மாம்நாயதே । ‘ஸ ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²மத²ர்வாய ஜ்யேஷ்ட²புத்ராய ப்ராஹ’(மு. 1. 1. 1) இதி ப்³ரஹ்மவித்³யாஸமாக்²யா த்³ருஶ்யதே । ததா² த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே பரா சைவாபரா ச’(மு. 1.1.4) இதி வித்³யயோ: பராபரவிபா⁴க³ம் க்ருத்வா தயோரபராம்ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணாமுக்த்வா ‘அத² பரா யதா² தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’(மு. 1.1.5) இதி வக்ஷ்யமாணாக்ஷராவித்³யாயா: பரவித்³யாத்வமுச்யதே । ததே³தத் ஸர்வம் ந ப்ரதா⁴நே ஸங்க³மயிதும் ஶக்யம் ।

அபி ச ஸர்வேஷாம் காரணவாக்யாநாம் ‘ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே’(ப்³ர.ஸூ.1.1.5) ஸாங்க்²யாபி⁴மதப்ரதா⁴நபரத்வம் நிரஸ்தம் । தது³பத³ர்ஶிதா யுக்தயோ(அ)த்ராபி ப்ரவர்தந்த ஏவ । அஸ்தி க²ல்வீக்ஷாபூர்வகஸ்ரஷ்ட்ரத்வஶ்ரவணமத்ராபி – ‘தபஸா சீயதே ப்³ரஹ்ம ததோ(அ)ந்நமபி⁴ஜாயதே’ இதி । யதஸ்தபோ(அ)த்ர ஸ்ரஷ்டவ்யாலோசநரூபம் ஜ்ஞாநம் ‘யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப:’(மு.1.1.9) இத்யக்³ரே விவரணாத் । ஆத்மஶப்³த³ஶ்சாத்ராஸ்தி – ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்³யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி । தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோம்ந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த:’(மு. 2. 2. 7) இத்யாதி³மந்த்ரேஷு । பூ⁴தயோநிநிஷ்ட²ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶோ(அ)ப்யஸ்தி – ‘யதா³ பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம் கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம் । ததா³ வித்³வாந் புண்யபாபே விதூ⁴ய நிரஞ்ஜந: பரமம் ஸாம்யமுபைதி’(மு. 3. 1. 3) இத்யாதி³மந்த்ரேஷு । ஹேயத்வஞ்ச பூ⁴தயோநேரக்³ரே க்வாபி நோச்யதே । சகாரஸமுச்சித: ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதோ⁴(அ)ப்யஸ்தீதி ப்ரத³ர்ஶிதமேவ । ஸாக்ஷாச்ச ஸ்வ ஶப்³தே³ந பரமேஶ்வரஸ்ய கர்த்ருத்வமுபாதா³நத்வம் ச ஶ்ரூயதே ‘யதா³ பஶ்ய:’ இத்யாதி³மந்த்ரேஷு । ததா²(அ)ப்யசேதநத்³ருஷ்டாந்தாநுகு³ண்யம் கார்யஸாரூப்யம் த்³ருஶ்யத்வாதி³நிஷேதா⁴ந்தரஸ்ய சாவலம்ப்³யாத்ர ப்ரத்யவஸ்தா²நமிதி சேத் । ந । ஏதாவத் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³தி³கமவிக³ணய்ய தந்மாத்ராவலம்ப³நேந ப்ரத்யவஸ்தா²நாயோகா³த் । ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந’(சா².உ.6-1-4) இத்யாத்³யசேதநத்³ருஷ்டாந்தோபாதா³நஸ்ய ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே லிகி²த விஷயவாக்யே(அ)பி ஸத்த்வேந ததோ பூ⁴தயோநிவாக்யே விஶேஷஶங்காநுத³யாத் । கார்யகாரணஸாரூப்யநியமஸ்ய ந விலக்ஷணத்வாதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.2. 1. 3) நிராகரிஷ்யமாணத்வாத் । தத்ர பரிணாமவாத³ ஏவ தச்ச²ங்காநிராகரணமித்யத்ர நியாமகாபா⁴வாத் , ஸ்வச்ச² ஜலக³தநைல்யாதி³விவர்தே தத்³வ்யபி⁴சாரஸ்ய ஸ்பு²டத்வாச்ச । ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்’ இதி மந்த்ரஸ்யாபி ப்ரலயே ப்³ரஹ்மணி நிலீநாஶ்சேதநாஸ்ஸர்கா³தௌ³ தத உத்³க³ச்ச²ந்தீத்யேதத்பரத்வோபபத்த்யா ஸர்வஸ்ய கார்யஸ்ய காரணஸாரூப்யபரத்வாஸித்³தே⁴:, நிஷேத⁴ஸ்வாரஸ்யயுக்தே: பூ⁴தயோநி: ஶாரீர இதி வா ப்³ரஹ்மேதி வா பக்ஷயோரேவாநுகு³ண்யஸ்ய வக்ஷ்யமாணதயா தத: ப்ரதா⁴நபூர்வபக்ஷஸ்யோந்மேஷாஸம்ப⁴வாச்ச । தஸ்மாத் ப்ரதா⁴நம் பூ⁴தயோநிரிதி பூர்வபக்ஷோ ந யுக்த இதி சேத் ।

உச்யதே । இஹாக்ஷரஸ்ய பூ⁴தயோநே: ப்ரதிபாத³நாநந்தரம் ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷஸ்ஸ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: । அப்ராணோ ஹ்யமநாஶ்ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத் பரத: பர:’(மு. 2. 1. 2) இதி ததோ(அ)பி பரஸ்ய புருஷஸ்ய ப்ரதிபாத³நம் த்³ருஶ்யதே । ஸ புருஷோ ப்³ரஹ்மைவேதி தத்ர ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யாதீ³நாம் ஸமந்வய: । ததா²(அ)க்ஷராத் ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’(மு. 1.1.7) இதி அக்ஷரகார்யத்வேந வர்ணிதாத்³விஶ்வஸ்மாத் பரதோ(அ)க்ஷராத³பி பரத்வேந ‘‘மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத் புருஷ: பர:’(க. 1.3.11) இதி கட²வல்லீஷ்விவ தஸ்யைவ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாத் । யத்து ‘யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’(மு. 1. 1. 5) இதி பரவித்³யாவிஷயத்வமக்ஷரஸ்யோக்தம் , தத் உபக்ராந்தஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹாய ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் । ‘தபஸா சீயதே ப்³ரஹ்ம’(மு. 1.1.8) இத்யாதி³மந்த்ரேஷு ப்ரதிபாத்³யமாநம் ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வோபாதா³நத்வம் ப்³ரஹ்மஶக்திரூபேண ஸகலநாமரூபபீ³ஜபூ⁴தேநாவ்யாக்ருதேந இஹாக்ஷரபூ⁴தயோநிஶப்³த³க்³ருஹீதேந க⁴டநீயமிதி தஸ்யாபி ஸர்வோபாதா³நத்வேநாத்ர ப்ரதிபாத³நீயத்வமபி⁴ப்ரேத்ய, ந து ஸ்வாதந்த்ர்யேண ததே³வ ப்ரதிபாத³நீயமித்யபி⁴ப்ரேத்ய, ‘அக்ஷராத் பரத: பர:’ இத்யக்³ரே தத்ப்ரதிபாத³நே ச பாரார்த்²யஸ்ய ஸ்பு²டத்வாத் ।

நநு ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்வதோ ப்³ரஹ்மவித்³யாம்’(மு. 1. 1. 13) இதி அக்ஷராத்பரத்வேந வர்ணநீயே(அ)பி புருஷே அக்ஷரஶப்³த³ஶ்ருத: । தேந ஸ ஏவ ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யமாநோ பூ⁴தயோந்யக்ஷரம் । ‘அக்ஷராத் பரத:’ இதி புருஷாபரத்வேந ஶ்ருதமக்ஷரமேவ கேவலமவ்யாக்ருதமிதி கல்ப்யதாமிதி சேத் , மைவம் । உப⁴யதா²(அ)ப்யுபபத்தௌ ஊர்ணநாப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தாநுகு³ண்யேந ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்’(மு. 2. 1. 1) இதி ப்ரக்ருதஸ்ய பூ⁴தயோந்யக்ஷரஸ்ய ஸரூபகார்யப்ரப⁴வத்வோக்த்யநந்தரமேவ ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ இதி மந்த்ரே புருஷஸ்யாக்ஷரபரத்வோக்த்யாநுகு³ண்யேந ச பூ⁴தயோந்யக்ஷரமேவ புருஷாத்பரமக்ஷரம் । ‘யேநாக்ஷரம்’ இதி புருஷே அக்ஷரஶப்³த³ஸ்து ‘ந க்ஷரதி’ இதி வ்யுத்பத்த்யா ப்ரயுக்த இதி கல்பநஸ்யோசிதத்வாத் । அஸதி விரோதே⁴ அசேதநத்³ருஷ்டாந்தாநுகு³ண்யஸ்ய ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்’ இதிமந்த்ரே பஞ்சம்யா: ‘ததா²(அ)க்ஷராத் ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’ இதி பஞ்சமீநிர்தி³ஷ்டபூ⁴தயோந்யக்ஷரபரத்வேந ப்ரதீயமாநாக்ஷரஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யஸ்ய ச ப⁴ங்கா³யோகா³த் ।

நநு ஸத்யமுக்தம் பூ⁴தயோந்யக்ஷரஸ்ய , ஸரூபகார்யப்ரப⁴வாக்ஷரஸ்ய ச பஞ்சமீநிர்தே³ஶாத³பே⁴தோ³ வக்தவ்ய இதி । தத ஏவாக்ஷராத் பரஸ்ய புருஷஸ்யாபி தத³பே⁴தோ³ வக்தவ்ய: । தத்ராபி ஹி ‘ததோ(அ)ந்நமபி⁴ஜாயதே’ ‘தஸ்மாதே³தத் ப்³ரஹ்ம இதி ஜக³து³பாதா³நபரபஞ்சமீநிர்தே³ஶோ த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாத் ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்’ இதி மந்த்ரே அபாதா³நபஞ்சமீநிர்தி³ஷ்டஸ்ய பூ⁴தயோந்யக்ஷரத்வே(அ)பி தத³நந்தரமந்த்ரே அவதி⁴பஞ்சமீநிர்தி³ஷ்டம் ததோ பி⁴ந்நமித்யேவ கல்பயிதும் யுக்தமிதி சேத் ; மைவம் । ந ஹி பஞ்சமீமாத்ரேண பூ⁴தயோநிஸரூபகார்யப்ரப⁴வாக்ஷரயோரபே⁴த³ம் ப்³ரூம: , கிந்த்வக்ஷரஶப்³த³பரயா பஞ்சம்யா । ஸா த்வக்ஷராத் பரே புருஷே நாஸ்த்யேவ ।

நநு ததா²(அ)பி அபாதா³நபஞ்சமீப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாத்ரேண தத³க்ஷராத்பரஸ்யாபி புருஷஸ்ய தத³பே⁴த³: கி ந ஸ்யாதி³தி சேத் , ந । ப்³ரஹ்மாவ்யாக்ருதயோருப⁴யோரபி விவர்தமாநதயா , பரிணமமாநதயா ச ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்’(ஶ்வே. 4. 10) ‘ஆத்மந ஆகாஶஸ்ஸம்பூ⁴த:’(தை. 2. 1.1) இதி ஶ்ருதித்³வயாநுரோதே⁴ந ‘ஸந் க⁴ட:’ , ‘ஜடோ³ க⁴ட:’ இதி ஜக³த்யுப⁴யதாதா³த்ம்யப்ரதீத்யநுரோதே⁴ந ச ஸ்வாபி⁴ந்நகார்யஜநகத்வரூபஜக³து³பாதா³நத்வஸத்த்வே ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹகப்³ரஹ்மக³தஜக³து³பாதா³நத்வக⁴டகதயா அவ்யாக்ருதக³தஜக³து³பாதா³நத்வப்ரதிபாத³நஸ்யாபி ஸங்க³திஸத்த்வே சாபாதா³நபஞ்சமீப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாத்ரேண ப்ரத²மோபஸ்தி²தபஞ்சம்யந்தாக்ஷரபத³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாலப்⁴யஸ்ய பூ⁴தயோநிஸரூபகார்யப்ரப⁴வபரத்வாவத்⁴யக்ஷராபே⁴த³ஸ்ய சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாசேதநோர்ணநாபி⁴தே³ஹாதி³த்³ருஷ்டாந்தஸாரூப்யஸ்ய ச ப⁴ங்கா³யோகா³த் ।

நநு ‘ததா²(அ)க்ஷராத் ஸம்ப⁴வதி’ இத்யந்தமவ்யாக்ருதபரம் , ‘தபஸா சீயதே’ இத்யாரப்⁴ய ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம்’ இத்யந்தம் ப்³ரஹ்மபரம் , ததோ ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்’ இத்யாத்³யவ்யாக்ருதபரம் , புந: ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ இத்யாதி³ ப்³ரஹ்மபரமிதி கத²மித³மாத³ரணீயமிதி சேத் , அர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி க்³ருஹாண । உக்தம் ஹி ஜைமிநிநா விஶ்வஜித³தி⁴கரணே ‘அர்த²தோ ஹ்யஸமர்தா²நாமாநந்தர்யே(அ)ப்யஸம்ப³ந்த⁴:’(ஜை. ஸூ. 4. 3. 11) இதி । உக்தஞ்ச வார்திகக்ருதா ‘ஆநந்தர்யமசோத³நா’(ஜை. ஸூ. 3. 1. 24) இத்யதி⁴கரணே ‘யஸ்ய யேநார்த²ஸம்ப³ந்தோ⁴ தூ³ரஸ்தே²நாபி தேந ஸ: । அர்த²தோஹ்யஸமர்தா²நாமாநந்தர்யமகாரணம்’ இதி ।

யதி³ த்வேவமபி பூ⁴தயோந்யக்ஷரஸ்ய சாக்ஷராத்பரஸ்ய சாபே⁴தே³ நிர்ப³ந்த⁴:, ததா³ ஶாரீரோ பூ⁴தயோநிரஸ்து । ஸ ஹி ஸாக்ஷிபா⁴வேந ஸர்வஜ்ஞ: । ஸர்வம் வஸ்து ஜ்ஞாததயா, அஜ்ஞாததயா வா ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷய இதி ப்ரஸித்³தே⁴: । கஶ்சித் கிஞ்சிஜ்ஜாநாதீத்யேவம் ஸர்வஜீவாநுக³தஸாக்ஷிபா⁴வேந விஶிஷ்யாபி ஸர்வஜ்ஞ: । அந்த:கரணப்ராணேந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸ்வப்நப்ரபஞ்சாந்தர்க³தக³க³நபவநசந்த்³ரஸூர்யஸரித்ஸமுத்³ரபூ⁴கோ³லகாதீ³நாஞ்சோபாதா³நபூ⁴தஶ்ச ।

அத ஏவாத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யாதி³ஷ்வந்த:கரணாதீ³நாம் ஜீவ ஏவாத்⁴யாஸோ த³ர்ஶித: । தேஷாம் ஜீவதாதா³த்ம்யப்ரதீதிஶ்சாநுப⁴வஸித்³தா⁴ । விவரணே ச ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யாம் ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய உபாதா³நதயா க⁴டாதி³ஸங்கி³த்வம் , ஜீவஸ்ய தத³ஸங்கி³த்வே(அ)பி அந்த:கரணஸங்கி³த்வஞ்ச தது³பாதா³நத்வாபி⁴ப்ராயேண வர்ணிதம் । பா⁴மத்யாஞ்ச ‘ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத்’(ப்³ர.ஸூ.1.1.10) இத்யதி⁴கரணே ஜாட²ராக்³நேர்ஜீவோபாதா³நகத்வம் ஜீவச்ச²ரீரம்ருதஶரீரயோரோஷ்ண்யோபலம்பா⁴நபலம்பா⁴ப்⁴யாம் த³ர்ஶிதம் । க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.2. 1. 8) ச ‘ஆத்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹி’(ப்³ர.ஸூ.2. 1. 28) இதி ஸூத்ரே ஜீவாத்மநி ஸ்வரூபாநுபமர்தை³நாநேகாகாரஸ்வப்நப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிவத் ப்³ரஹ்மணி வியதா³தி³ஸ்ருஷ்டிருபபத்³யத இதி வர்ணிதம் । யோநிஶப்³த³ஸ்ய பஞ்சமீநாஞ்ச நிமித்தத்வபரத்வே ஜீவஸ்ய வியதா³தி³ஷ்வபி த⁴ர்மாத⁴ர்மத்³வாரா காரணத்வம் வக்தும் ஶக்யம் । முக்தப்ராப்யத்வாதி³கம் ச ஸாத⁴கப²லாவஸ்தா²பே⁴தா³தி³பி⁴ர்ஜீவ ஏவ ஸங்க³மயிதும் ஶக்யம் । ததா²(அ)பி ஜீவ ஏவேதி பக்ஷவிஶேஷபரிக்³ரஹே கிம் நியாமகமிதி சேத் ; உச்யதே । ‘அகோ³த்ரமவர்ணமசக்ஷுஶ்ரோத்ரமபாணி பாத³ம்’(மு. 1.1.6) இதி ஜீவே ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய கோ³த்ரவர்ணாதே³ர்நிஷேத⁴ஜாதஸ்யாதி⁴கரணவிஶேஷாகாம்க்ஷாயாம் தஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ரஜதாத்மநா ப்ரதீதஸ்ய ரங்க³ஸ்ய ‘நேத³ம் ரஜதம்’ இதி நிஷேத⁴ இவாதி⁴கரணத்வே ஸம்ப⁴வதி நாதி⁴கரணாந்தரமபேக்ஷணீயம் । தஸ்யாதி⁴காரணத்வாஸம்ப⁴வே பரம் தத³ந்யஸ்மிந்நதி⁴கரணே க்³ராஹ்யே ‘நஞிவயுக்த’ ந்யாயேந தத்ஸத்³ருஶாந்வேஷணம் ப⁴வதி । யத்³யபி த்³ருஸஶ்யத்வக்³ராஹ்யத்வநிஷேதா⁴நுரோதே⁴ந தத³தி⁴கரணமவ்யாக்ருதமிதி லப்⁴யதே, ப்ரத²மஶ்ருதம் ச தந்நிஷேத⁴த்³வயம் , ததா²(அ)பி பா³ஹுல்யாத்³கோ³த்ராதி³நிஷேத⁴ஜாதமேவாநுரோத்³த⁴வ்யம் । அக்³ரே(அ)பி ஹி ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ இதி மந்த்ரே ஜீவே ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய மூர்திமத்த்வஸ்ய மந:ப்ராணவத்த்வஸ்ய ச நிஷேதோ⁴ த்³ருஶ்யதே । அதஸ்ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கம் ப்ராக்ப்ரத³ர்ஶிதயா ரீத்யா ஜீவ ஏவ நேதவ்யம் । ப்³ரஹ்மவித்³யாஸமாக்²யாதி³கமபி நிஷ்க்ருஷ்டஜீவநிரூபணஸ்ய ப்³ரஹ்மாவக³திபர்யவஸாயித்வாபி⁴ப்ராயம் நேதவ்யம் । தஸ்மாத்ப்ரதா⁴நம் ஜீவோ வா பூ⁴தயோநிரிதி பூர்வ : பக்ஷ: ।

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து – பூ⁴தயோநி: பரமாத்மா । ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’(மு. 1. 1. 9) இதி தத்³த⁴ர்மரூபா லிங்கா³த் , ‘தபஸா சீயதே ப்³ரஹ்ம’(மு. 1. 1. 8) இதி தத³பி⁴தா⁴நஶ்ருதேஶ்ச । நநு தது³ப⁴யமக்ஷராத்பரே புருஷே(அ)ந்வேதி । ‘ததா²(அ)க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’(மு. 1.1.7) ‘ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴ஸ்ஸோம்ய பா⁴வா:’(மு. 2. 1. 1) ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இதி பஞ்சம்யந்தாக்ஷரஶப்³தா³நாமேகரூபத்வேந தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா பூ⁴தயோந்யக்ஷரஸ்ய புருஷஶப்³தோ³க்தப்³ரஹ்ம பரத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தத்ர ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்க³யோரந்வயாநர்ஹத்வாத் । ந ச ‘தபஸா சீயதே’ ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞ:’ இதி மந்த்ரக³தாப்⁴யாம் ‘தத:’ ‘தஸ்மாத்’ இதி பஞ்சமீப்⁴யாம் ‘ததா²(அ)க்ஷராத்’ இதி பூ⁴தயோநாவவக³தஸ்ய உபாதா³நத்வஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் தத்ரைவ ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்க³யோரந்வய: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । அர்தை²கரூப்யக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³பி ஶப்³தை³கரூப்யக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராத²மிகத்வேந ப³லவத்த்வாத் । ‘தத:’ ‘தஸ்மாத்’ இதி பஞ்சம்யுக்தோபாத³நத்வஸ்ய ச ப்ராகு³க்தாக்ஷரக³தபரிணாமித்வரூபோபாதா³நத்வாதிரிக்ததத்³க⁴டநீயப்³ரஹ்மக³தவிவர்தாஶ்ரயத்வரூபஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹ--கோபாதா³நத்வாந்தரரூபத்வாதி³தி சேத் ;

உச்யதே - ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞ:’ இதி மந்த்ரே ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஜக³து³பாதா³நத்வம் சேத்யுப⁴யமபி ந விதே⁴யம் ; அந்யதராநுவாதே³நாந்யதரவிதௌ⁴ ஸம்ப⁴வதி உப⁴யவிதா⁴நாங்கீ³காரே கௌ³ரவாத் । ஸம்ப⁴வதி ச ஜக³து³பாதா³நத்வஸ்ய ‘ததா²க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹவிஶ்வம்’ இத்யநுபதோ³க்தஸ்யாநுவாதே³ந ஸர்வஜ்ஞத்வமாத்ராவிதா⁴நம் । ஏவம் ‘தபஸா சீயதே’ இதி மந்த்ரே(அ)பி தத³நுவாதே³ந தபஸா ஸ்ரஷ்டகாலோசநோபசிதத்வமாத்ரவிதா⁴நம் । ந ச மந்த்ரயோ: பௌநருக்த்யம் ; த்³விதீயமந்த்ரஸ்ய ஸ்ரஷ்டவ்யஸர்வவஸ்துக³தாஶேஷவிஶேஷவிஷயஜ்ஞாநரூபதயா ப்ரத²மமந்த்ரோக்ததபஶ்ஶப்³த³விவரணார்த²த்வாத் ।

அபிச ‘தத:’ ‘தஸ்மாத்’ இதி பஞ்சமீப்⁴யாம் ‘ததா²(அ)க்ஷராத்’ இத்யநுபதோ³க்தோபாதா³நத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³பி நோபாதா³நத்வாந்தரபரத்வம் தயோ: கல்பயிதும் யுக்தம் ; ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இத்யத: ‘தத:’ ‘தஸ்மாத்’ இத்யநயோ: ப்ராக்படி²தத்வேந தத்³க³தஶப்³தை³கரூப்யக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³ப்யத்ரத்யார்தை²கரூப்யக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்யைவ ப்ராத²மிகத்வாத் । ந ச ப்ரதா⁴நே ஸர்வஜ்ஞத்வமஸம்ப⁴வத³பி ஜீவே ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தமிதி வாச்யம் । ஜீவே(அ)பி ஸ்ரஷ்டவ்யஸகலவஸ்துக³தாஶேஷவிஶேஷவிஷயஜ்ஞாநவத்த்வரூபஸ்யாத்ர விவக்ஷிதஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸர்வஜ்ஞத்வப்³ரஹ்மஶ்ருத்யோர்பூ⁴தயோந்யந்வயித்வாத்தாப்⁴யாம் பூ⁴தயோநி: பரமாத்மேதி யுக்தம் ।

ஸூத்ரே யத்³யப்யக்ஷரஶப்³தே³ந த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: கர்தும் யுக்த: ; தஸ்ய விஷயவாக்யோபக்ரமக³தத்வாத் , ‘அக்ஷரதி⁴யாம் த்வவரோத⁴:’(ப்³ர. ஸூ. 3. 3. 33) இதி கு³ணோபஸம்ஹாராதி⁴கரணே தஸ்யோபாதா³ஸ்யமாநத்வால்லகு⁴த்வாச்ச , ததா²(அ)பி தேந த⁴ர்மிநிர்தே³ஶே ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞ:’ இத்யாதே³ர்லிங்க³வைரூப்யாத³ந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதீதி தஸ்யாக்ஷராத்பரே புருஷ ஏவாந்வயோ(அ)ப்⁴யுபேய இதி ஸ்யாதா³ஶங்கா । தாமத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகபூ⁴தயோந்யபி⁴ப்ராயேண ஸர்வஜ்ஞபதே³ பும்ல்லிங்கோ³பபத்திரிதி ஸூசநேந நிவாரயிதும் ‘அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணக:’ இதி த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: க்ருத: ।

யத்³யப்யேவம் ஸதி ‘பூ⁴தயோநி:’ இத்யேவ த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: கர்தும் யுக்தோ லாக⁴வாத் , ததா²(அ)பி யோநிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்த்ரீலிங்க³த்வேந ப்ரஸித்³தி⁴ப்ராசுர்யாத் புல்லிங்கா³நந்வய இதி மந்த³ஶங்காநிராகரணாய பூ⁴தயோநிஶப்³த³ஸ்ய ‘அத்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யம் நித்யம் விபு⁴ம்’ இத்யாதி³விஶேஷணாவக³மிதபுல்லிங்க³ஸ்பஷ்டீகரணார்த²ம் , அந்தர்யாமிக³தாத்³ருஷ்ட்ரத்வாதி³வத³க்ஷரக³தாத்³ருஶ்யத்வாதி³கம் த்³ரஷ்ட்ரத்வாதி³மிஶ்ரிதம் ந ப⁴வதீதி ப்ரத்யவஸ்தா²நஹேதுஸ்பு²டீகரணார்த²ம் சைவம் த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: க்ருத: । ‘த⁴ர்மோக்தே:’ இத்யத்ர த⁴ர்ம: ஸர்வஜ்ஞத்வம் ‘ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’ இதி பத³த்³வயப்ரயோகே³ணாஶேஷவிஶேஷாவிஷயதயா ஸ்பு²டீக்ருதம் । உக்திர்ப்³ரஹ்மஶ்ருதி: । த⁴ர்மோக்தயோர்த்³வந்த்³வைகவத்³பா⁴வே ஸதி நபுஸம்கே நுமாக³மஸ்யாநித்யத்வாத் , மத்⁴யமபத³லோபிஸமாஸாத்³வா ‘த⁴ர்மோக்தே:’ இதி நிர்தே³ஶ: । 1.2.21 ।

அக்ஷராத்³பே⁴த³வ்யபதே³ஶேநாவ்யாக்ருதம் பூ⁴தயோநிரிதி ந ஸித்³த்⁴யதி । கிந்து தத ஏவ தத் பூ⁴தயோநிர்ந ப⁴வதீதி ஸித்³த்⁴யதி । கத²ம் ? ‘ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴:’ இத்யத்ர பஞ்சம்யுபாத்தமக்ஷரம் தாவத்³பூ⁴தயோந்யக்ஷரமிதி நிர்விவாத³ம் । ததே³வ ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த:’ இதி மந்த்ரே புருஷஶப்³தே³நோச்யதே: , ‘ஸ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தர:’ இத்யத்ர தச்ச²ப்³த³ஸ்ய பூர்வமந்த்ரப்ரக்ருதாக்ஷரபராமார்ஶத்வாத் । ந ச பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஸஹித இத்யேகபத³த்வேந யோஜநீயம்; வையர்த்²யாத், ‘பா³ஹ்யாப்⁴யந்தர’ இதி ஸர்வக³தத்வோக்த்யைவ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஸகலவஸ்துஸம்ஸர்க³ஸித்³தே⁴: । பி⁴ந்நபத³த்வே ச அக்ஷராத்பர: புருஷ ஏவ ப்ரக்ருதாக்ஷரம், ந து பரத்வாவதி⁴பூ⁴தமக்ஷரமிதி ப்ரத்யாயநேந ஸார்த²கத்வாத் । ஏவஞ்ச பூ⁴தயோந்யக்ஷரபராமர்ஶிதத்பத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ‘அக்ஷராத்பரத:’ இத்யத: ப்ராசீநேந ‘யேநாக்ஷரம்’ இதி அக்ஷரபுருஷபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந சாக்ஷராத்பர: புருஷோ பூ⁴தயோந்யக்ஷரமிதி ஸ்தி²தே தத³வரதயா ததோ பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶ்யமாநமக்ஷரமவ்யாக்ருதமிதி ந தத் பூ⁴தயோந்யக்ஷரமிதி ஸித்³த்⁴யதி । ஏவமகோ³த்ரமித்யாதி³விஶேஷணேந ஶாரீரோ பூ⁴தயோநிரிதி ந ஸித்⁴யதி, கிந்து தத் ஏவ பூ⁴தயோநி ந ப⁴வதீதி ஸித்³த்⁴யதி , பூ⁴தயோநித்வஸ்ய ஶாரீரே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் ; தத்³க்³ரஹணப்ரஸக்தௌ தத்³வ்யாவர்தநேநைவ அகோ³த்ரமித்யாதி³ விஶேஷணாநாம் ஸப²லத்வாத் ।

நநு பூ⁴தயோநித்வேந ஶாரீர ஏவ க்³ருஹீதே தஸ்மிந் கோ³த்ரஸம்ப³ந்தா⁴தி³ப்ரதீதிகாலே தத³பா⁴வாயோக³ப்ரஸக்தௌ தாவச்சே²த³கத்வேநாகோ³த்ரமித்யாதீ³நாம் ஸாப²ல்யமுக்தம் । யுக்தம் ச ததே³வாகோ³த்ரத்வாதி³ரூபோபாத்தவிதே⁴யக³தத்வேந, தத³யோக³வ்யவச்சே²த³ஸ்ய ப்ரத்யாஸந்நத்வாத் ; ந த்வந்யஸ்ய ஶாரீரஸ்ய பூ⁴தயோநிபத³க்³ராஹ்யத்வயோக³வ்யவச்சே²தே³ந தேஷாம் ஸாப²ல்யம் யுக்தம் அவிதே⁴ய க³தப²லஸ்ய விப்ரக்ருஷ்டத்வாத், ப்ரத்யாஸந்நப²லே லப்⁴யே விப்ரக்ருஷ்டப²லக்³ரஹணாயோகா³த் । அத ஏவாவஹநநவித⁴ர்விதே⁴யாவஹநநக³தாப்ராப்தாம்ஶபரிபூரணரூபஸ்தத³யோக³வ்யவச்சே²த³ ஏவ ப²லம் , ந த்வவிதே⁴யநக²வித³லநநிவ்ருத்திரூபஸ்தத³ந்யயோக³வ்யவச்சே²த³ இதி நியமஸ்ய பரிஸம்க்²யாதோ பே⁴த³ இஷ்யதே । அபி சாந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கத்வே கோ³த்ரநிஷேதா⁴தீ³நாமதி⁴கரணாந்தரமந்வேஷணீயமிதி கௌ³ரவம் । அயோக³வ்யவச்சே²த³ப²லகத்வே ப்ரதியோகி³தயா கோ³த்ராதி³மத்த்வேந பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஶாரீரஸ்யைவாதி⁴கரணத்வாநாந்யத³தி⁴கரணமந்வேஷணீயமித்யபி லாக⁴வம் ப்ராகு³க்தமிதி சேத் -

ஸ்யாதே³வம் யதி³ ‘யதி³த³ம் புரோவர்தி தந்ந ரஜதம்’ இதிவத் ‘யோ பூ⁴தயோநிஸ்ஸ கோ³த்ராதி³மாந்ந ப⁴வதி இத்யகோ³த்ரத்வாதி³கம் விதே⁴யம் ஸ்யாத் । ந த்வேவம் , கிந்து ‘யோ கோ³த்ராதி³ரஹித: தம் பூ⁴தயோநிம் பஶ்யந்தி’ இத்யுத்³தே³ஶ்யவிஶேஷப்ரதீத்யர்த²தயா தத்³விஶேஷணத்வேநைவ நிர்தி³ஷ்டம் । ததா² ச யதா² ‘நிஶ்சலஶ்சந்த்³ர:’ இதி சந்த்³ரோத்³தே³ஶேந நிஶ்சலத்வவிதா⁴நஸ்ய தரங்க³சந்த்³ரே அப்⁴யஸ்தசலநப்ரத்யயேந நிஶ்சலத்வாயோக³ப்ரஸக்தௌ தாவச்சே²த³கத்வே(அ)பி ‘நிஶ்சலம் சந்த்³ரம் பஶ்ய’ இதி தஸ்யோத்³தே³ஶ்ய விஶேஷணத்வேந ப்ரயோகே³ அப்⁴யஸ்தசலநவத்தரணசந்த்³ரவ்யாவர்தகதயைவ ஸார்த²கத்வமேவமிஹ ‘யோ பூ⁴தயோநிஸ்ஸகோ³த்ராதி³மாந்ந ப⁴வதி’ இதி கோ³த்ராத்³யபா⁴வஸ்ய விதே⁴யத்வே ஶாரீரே தத³யோக³வ்யவச்சே²த³கத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி ‘யோ கோ³த்ராதி³மாந் ப⁴வதி தம் பூ⁴தயோநிம் பஶ்யந்தி’ இத்யஸ்மிந்நுத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணத்வேந ப்ரயோகே³ அத்⁴யஸ்தகோ³த்ராதி³மச்சா²ரீரவ்யாவர்தகதயைவ ஸார்த²கத்வம் ப⁴வதி । ஏவம் ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ:’ இதி மந்த்ரே அமூர்தத்வாதி³விஶேஷணாநாமபி தத்³வாவ்யாவர்தகதயைவ ஸார்த²கத்வம் ; தத்ராப்யக்ஷராத்பரத்வஸ்யைவ விதே⁴யத்வேநாமூர்தத்வாதீ³நாமவிதே⁴யத்வாத் ।

ஸூத்ரே ‘இதரௌ’ இதி பூர்வாதி⁴கரணநிர்தி³ஷ்டௌ ஸ்மார்தஶாரீரௌ பராம்ருஶ்யேதே । யத்³யபி ஸ்மார்தம் ப்ரதா⁴நம் ஸித்³தா⁴ந்தே நேஷ்யதே, ததா²(அ)பி ததே³வ ப²லதோ(அ)வ்யாக்ருதம் ப⁴விஷ்யதீதி தஸ்ய பராமர்ஶ: । யத்³யப்யேவம் ஸதி ஸ்மார்தஶாரீரநிராகரண பக்ஷஹேத்வோ: க்ரமேணாந்வயார்த²ம் ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶவிஶேஷணாப்⁴யாம்’ இதி ஸூத்ரணீயம், ததா²(அ)பி ஹேதுத்³வயமப்யுப⁴யத்ர யோஜயிதும் ஶக்யமித்யேவம் ஸூத்ரிதம் । அமூர்தத்வாதி³விஶேஷணேந ஹி ‘நஞிவயுக்த’ ந்யாயேநாவ்யாக்ருதவ்யாவர்தநமபி லப்⁴யதே । யத்³யபி மநுஷ்யபஶுபக்ஷிஸரீஸ்ருபரூபபூ⁴தக்³ராமயோநித்வேந ப்ரஸித்³தா⁴ ப்ருதி²வீஹ பூ⁴தயோநிபதே³ந மா க்³ராஹீதி தத்³வ்யாவர்தநார்தே²நாத்³ருஶ்யத்வாக்³ராஹ்யத்வவிஶேஷணேந தத்ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபஸ்யாவ்யாக்ருதஸ்ய க்³ரஹணம் ப்ரஸஜ்யதே, ததா²(அ)பி அமூர்தத்வகோ³த்ரத்வாதீ³நாம் பா³ஹுல்யாத்தேஷாமேவ ஸ்வாரஸ்யமாத³ரணீயமித்யுக்தம் । ததா² ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம்’ ‘அமூர்த: புருஷ: ஸ:’ இதி புருஷஸ்யாக்ஷரவிஶேஷணேநாபி அவ்யாக்ருதவ்யாவர்தநம் லப்⁴யதே । ஏவம் ‘யதா³ பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம் கர்தாரமீஶம்’(மு. 3. 1. 3) இதி கர்த்ருகார்யபா⁴வேந, நியம்யநியாமகபா⁴வேந, கர்த்ருகர்மபா⁴வேந ச புருஷஶாரீரயோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத் புருஷஸ்ய ச ப்ராகே³வாக்ஷரபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாதி³பி⁴: பூ⁴தயோந்யக்ஷரத்வநிஶ்சயாத் ஶாரீரவ்யாவர்தநமபி லப்⁴யதே ।

பா⁴ஷ்யே ஹேத்வோர்யதா²ஸம்க்²யாந்வய: கண்ட²தோ(அ)நுக்தோ(அ)பி ந்யாயத ஏவோந்நேதும் ஶக்யத இதி வ்யுத்க்ரமணாந்வயமாத்ரம் த³ர்ஶிதம் । கிஞ்ச பே⁴த³வ்யபதே³ஶஹேதுர்ஜீவபக்ஷ ஏவாந்வேதும் யோக்³ய: ‘க்ஷரம் ப்ரதா⁴நமம்ருதாக்ஷரம்’(ஶ்வே, 1.10) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தத்ரைவாக்ஷரஶப்³த³த³ர்ஶநேந புருஷாவரபரஸ்யாக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய தத்பரத்வௌசித்யாதி³தி ஶங்காநிராகரணாய சாவ்யாக்ருதபக்ஷநிராகரணே பே⁴த³வ்யபதே³ஶஹேதுஸத்³பா⁴வமவக³மயிதும் வ்யுத்க்ரமேணாந்வயோ த³ர்ஶித: । தஸ்யாயமாஶய: । ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹாய ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வப்ரதிபாத³நஸ்த²லே தது³பபாத³காவ்யாக்ருதாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வப்ரத³ர்ஶநமேவாகாம்க்ஷிதமித்யாகாங்க்ஷா(அ)நுஸாரேண ‘அஶ்நோதி வ்யாப்நோதி ஸ்வகார்யாணி’ இதி வ்யுத்பத்யேஹாக்ஷரஶப்³தோ³(அ)வ்யாக்ருத ஏவ வர்தயிதவ்ய இதி । சஸ்த்வர்த²: । விஶேஷணபே⁴த³வ்யபதே³ஶௌ ந ஸ்மார்தஶாரீரபக்ஷஸாத⁴கௌ, கிந்து தந்நிராகரண ஏவ ஸாத⁴காவிதி பா⁴வ: । அகோ³த்ரத்வாமூர்தத்வாதீ³நி இதரவ்யாவர்தகரூபாணி விஶேஷணாந்யேவ, ந து ‘லோஹிதஸ்தக்ஷக:’ இத்யாதி³வத³யோ க³வ்யவச்சே²த³காந்யுபராகாநீத்யபி⁴ப்ரேத்ய விஶேஷணபத³மித்யலம் ப்ரபஞ்சேந । 1. 2. 22 ॥

ஸ்யாதே³தத் – அமூர்தத்வாதீ³நாம் மூர்திமத்த்வாதி³விஶிஷ்டஶாரீரவ்யாவர்தகத்வரூபவிஶேஷணத்வமநுபபந்நம் ; ‘அக்³நி மூர்தா⁴‘ சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஸூர்யௌ தி³ஶஶ்ஶ்ரோத்ரே வாக்³விவ்ருதாஶ்ச வேதா³: । வாயு: ப்ராணோ ஹ்ருத³யம் விஶ்வமஸ்ய பத்³ப்⁴யாம் ப்ருதி²வீ ஹ்யேஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’(மு. 2. 1. 4) இதி மந்த்ரே பூ⁴தயோந்யக்ஷரரூபஸ்ய புருஷஸ்ய மூர்தீந்த்³ரியப்ராணாதி³ஶ்ரவணாத் । ந சாயம் மந்த்ரோ(அ)ந்யபர: । ‘ஏஷ’ இதி ஸர்வநாம்நா ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ:’ இதி ப்ரக்ருதஸ்ய தஸ்யைவ பராமர்ஶாத் । அதோ வ்யவஹாரத்³ருஷ்ட்யா மூர்த்யாதி³மத்யேவ ஜீவே பரமார்த²த்³ருஷ்ட்யா மூர்த்யாதி³ராஹித்யபரத்வமமூர்தாதி³பதா³நாமக³த்யா கல்பநீயமிதி ஜீவ ஏவ ப⁴தயோந்யக்ஷரரூப: பருஷ இதி யுக்தம் ।

ந விக்³ரஹாதி³மத்த்வவிவக்ஷயா ‘அக்³நிர்மூர்த்³தா⁴’ இத்யாதி³கமுபந்யஸ்தம் ; கிந்து அக்³ந்யாதி³விகாரரூபேஷ்வதி⁴ஷ்டா²நேஷு மூர்த்³த⁴த்வாதி³ரூபகமாத்ரம் முக²சந்த்³ரந்யாயேநோபந்யஸ்தம் ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயா । த்³ருஶ்யதே ஹ்யந்யத்ராபி ஶரீரரத²த்வப்ரியஶிரஸ்த்வவேத³நிஶ்வஸிதத்வாத³ரூபகம் । ஶரீராதி³ஷு ரத²த்வாத்³யஸம்ப⁴வவத³க்³ந்யாதி³ஷு மூர்த⁴த்வாத்³யஸம்ப⁴வோ(அ)பி அவிஶிஷ்ட ஏவ । தஸ்மாத³மூர்தத்வாதீ³நாம் விஶேஷணத்வஸ்யாவிசலத்வாத்தைர யஜீவாநாமிவ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாபி வ்யாவர்தநம் ஸ்யாதே³வ ।

ஸூத்ரே ரூபஶப்³தே³ந ரூபகமுக்தம் । ரூபயதி அதி⁴ஷ்டா²நமாரோப்யரூபேண ரூபயந்தம் கரோதீதி ஹி ரூபகஶப்³த³வ்யுத்பத்தி: । தத்ர ண்வுலா ரூபகஶப்³த³வத் பசாத்³யசா ரூபஶப்³தோ³(அ)பி வர்திதுமர்ஹதி । அயஞ்ச ஸூத்ரார்தோ² பா⁴ஷ்யக்ருதா ஸ்வமதரீத்யா ஸூத்ரவ்யாக்²யாநாநந்தரமாஶங்காபரிஹாராப்⁴யாம் ஸ்பஷ்டீக்ருத: । ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’(மு. 2. 1. 3) இதி மந்த்ராத் க்ரியாநுஷங்கே³ண ‘அக்³நிர்மூர்த்³தா⁴’ இதி மந்த்ரஸ்ய த்ரைலோக்யஶரீரோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴: பூ⁴தயோந்யக்ஷராத³ஜாயதேத்யர்த²பரத்வமங்கீ³க்ருத்ய ‘ரூபோபந்யாஸாத்’ இதி ஸூத்ரஸ்ய, ‘புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம்’ இதி ஸார்வாத்ம்யரூபப்³ரஹ்மலிங்கோ³பந்யாஸாத் பூ⁴தயோநி: பரமாத்மா, இதி யோஜநாந்தரமபி பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் । தத் ‘ஸ்மர்யமாணமநுமாநம் ஸ்யாத்’ இத்யுத்தராதி⁴கரணஸூத்ரவிருத்³த⁴மித்யஸ்வாரஸ்யம் பா⁴ஷ்ய ஏவ ‘கேசித்’ இத்யநேந த்⁴வநிதம் । சகார: ஸமாக்²யாதி³ஸமுச்சயார்த²: । 1. 2. 23. ।

சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ரூயதே ‘யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமபி⁴விமாநமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே’(சா². 5. 18.2) இதி । அத்ர வைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்ய ஜாட²ரத்ருதீயபூ⁴ததத³தி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதாஸாதா⁴ரணத்வாதா³த்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவாத்மபரமாத்மஸாதா⁴ரணத்வாச்ச க ஏதேஷூபாஸ்ய இதி ஸம்ஶயே அநிர்தா⁴ரணேந பூர்வ: பக்ஷ: । சா²ந்தோ³க்³யே ‘கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². 5. 11.1) இத்யுபக்ரமே(அ)பி வாஜஸநேயிஶாகா²யாம் ‘வைஶ்வாநரம் ஹ வை ப⁴க³வந் ஸம்ப்ரதி வேத³ தந்நோ ப்³ரூஹி’ இதி வைஶ்வாநரஶப்³தோ³பக்ரமத³ர்ஶநேந உபக்ரமஸ்யாவிநிக³மகத்வாத் । ‘ஸ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸ்வந்நமத்தி தத்³யதே²ஷீகாதூலமக்³நௌ ப்ரோதம் ப்ரதூ³யேத ஏவம் ஹாஸ்ய ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே’(சா². 5. 18.1) இதி ச மஹாப²லஶ்ரவணஸ்ய வசநப³லாத³ப்³ரஹ்மோபாஸநாயாமப்யுபபத்தே: । ந ஹி ப்³ரஹ்மோபாஸநாயா மஹாப²லத்வம் நாப்³ரஹ்மோபாஸநாயா இதி நியமோ(அ)ஸ்தி; ‘சக்ஷுஷ்யஶ்ஶ்ருதோ ப⁴வதி’ இதி ப்³ரஹ்மோபாஸநாயா அபி அல்பப²லத்வஶ்ரவணாத் , அப்³ரஹ்மோபாஸநாயா அபி பஞ்சாக்³நிவித்³யாயா மஹாப²லத்வஶ்ரவணாச்ச । ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜாஶ்சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மா(அ)(அ)த்மா ஸந்தே³ஹோ ப³ஹுळோ வஸ்திரேவ ரவி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதௌ³’(சா². 5. 18. 2) இதி த்³யுஸூர்யவாய்வாகாஶஜலப்ருதி²வீநாம் வைஶ்வாநரம் ப்ரதி மூர்த்³த⁴சக்ஷு:ப்ராணமத்⁴யமூவஸ்தா²நபாதா³வயவத்யோக்தேஶ்ச பூர்வாதி⁴கரணோக்தரீத்யா ஶரீரரத²த்வாதி³வத் கல்பநாமாத்ரரூபத்வாத், தத்கல்பநாயாஶ்ச ப்³ரஹ்மணீவ ஜாட²ராதி³ஷ்வபி ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாது³பக்ரமாதி³பி⁴ர்வைஶ்வாநரோ ப்³ரஹ்மேதி நிர்ணயோ ந யுக்த: , ப்ரத்யுத ப்ராதே³ஶமாத்ரம்’ இதி பரிச்சி²ந்நத்வஶ்ரவணாந்ந ப்³ரஹ்ம , கிந்து ஜாட²ராதி³ஷு சதுர்ஷ்வந்யதம இதி நிர்ணய ஏவ யுக்த இதி பூர்வ: பக்ஷ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³கல்பநா ஸர்வோபாதா³நத்வேந , ஸர்வநியந்த்ருத்வேந ச ஸர்வவிகாராநுக³தே ப்³ரஹ்மணி ஸாலம்ப³நா , ந து ஜாட²ராதி³ஷு । ஸர்வலோகாத்³யாஶ்ரயப²லஶ்ரவணஞ்ச ஸர்வலோகாத்³யாத்மகப்³ரஹ்மோபாஸநாயா ஏவ தத்க்ரதுந்யாயாநுஸாரி । ஸர்வபாபப்ரதா³ஹஶ்ச ப்³ரஹ்மோபாஸநப²லத்வேநைவ வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³த⁴தர: । ஶாகா²பே⁴தே³ந ப்³ரஹ்மவைஶ்வாநரஶப்³த³யோருபக்ரமஶ்ருதத்வாவிஶேஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ வைஶ்வாநரஶப்³த³வத³நேகஸாதா⁴ரணத்வாபா⁴வாஜ்ஜ²டித்யேவார்த²விஶேஷஸமர்பக: । ததஶ்ச யத்³யப்யாத்மவைஶ்வாநரஶப்³தௌ³ ஸாதா⁴ரணௌ , ததா²(அ)பி தயோ: பரமாத்மபரத்வாவக³மகத்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³விஶேஷஸத்³பா⁴வாத் வைஶ்வாநர: பரமாத்மேதி ।

ஸூத்ரே ‘விஶேஷாத்’ இதி ஏதாவதி வக்தவ்யே ஆத்மவைஶ்வாநரஶப்³த³யோஸ்ஸாதா⁴ரண்யரகீர்தநம் ந கேவலமிஹ ஶப்³த³ஸாதா⁴ரண்யமதி⁴கரணாந்தரவத் ஸம்ஶயமாத்ரபீ³ஜம் , கிந்து பூர்வபக்ஷஸ்யாபி ததே³வ பீ³ஜமிதி த³ர்ஶயிதும் । தேந ஜாட²ராதீ³நாம் பஞ்சாநாம் சதுர்ணா வா(அ)நவதா⁴ரணேநாத்ர பூர்வபக்ஷ இதி ஸூசிதம் ப⁴வதி । 1. 2. 24 ।

பரமாத்மநோ(அ)பி தாவதீ³த்³ருஶம் ரூபம் ஸ்மர்யதே ‘யஸ்யாக்³நிராஸ்யம் த்³யௌர்மூர்த்³தா⁴ க²ம் நாபி⁴ஶ்சரணௌ க்ஷிதி: । ஸூர்யஶ்சக்ஷுர்தி³ஶஶ்ஶ்ரோத்ரம் தஸ்மை லோகாத்மநே நம:’ । ‘த்³யாம் மூர்த்³தா⁴நம் யஸ்ய விநா வத³ந்தி க²ம் வை நாபி⁴ம் சந்த்³ரஸூர்யௌ ச நேத்ரே । தி³ஶஶ்ஶ்ரோத்ரே வித்³தி⁴ பாதௌ³ க்ஷிதிம் ச ஸோ(அ)சிந்த்யாத்மா ஸர்வபூ⁴தப்ரணேதா’ இத்யாத்³யாஸு ஸ்ம்ருதிஷு । தச்ச ஸ்மர்யமாணம் ரூபமஸ்யா: ஶ்ருதேராத²ர்வணாதி³ஶ்ருதேஶ்ச மூலத்வாநுமாபகம் ஸத் ஹைரண்யக³ர்ப⁴தாத்³ருக்³ஸ்மணரஸ்யாபி மூலாகாக்ஷாபூரகம் ப⁴விதும் ஶக்தம் । உபாஸநாவிவக்ஷயா ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயா ச பரமாத்மநி ஶ்ருதிப்ரதிபந்நஸ்யைவ த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³கல்பநஸ்ய ஸர்க³ஸ்தி²திப்ரலயகர்த்ருத்வாதே³ரிவ பரமாத்மஶக்த்யபி⁴வ்யக்திமதி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஸ்துத்யர்த²தயா ஸ்மரணோபபத்தே: । அத: பரமாத்மந ஏவைதத்த்ரைலோக்யாத்மகம் ரூபம் ஸ்மர்யத இதி ப²லத: பர்யவஸ்யதீதி தத்ஸ்மர்யமாணம் ரூபமுதா³ஹ்ருதஶ்ருதிவாக்யாநாம் மூலத்வாநுமாபகம் ஸத் வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மத்வே லிங்க³ம் ப⁴விதுமர்ஹதி । அதஸ்தேந லிங்கே³ந வைஶ்வாநர: பரமாத்மேதி யுக்தமேவ ।

அஸ்மிந்நர்தே² ஸூத்ரமாவ்ருத்த்யா யோஜநீயம் । தத்ர ஸ்மர்யமாணமித்யஸ்ய பரமாத்மநஸ்ஸ்மர்யமாணம் த்ரைலோக்யாத்மகம் ரூபமித்யர்தோ² யோஜநாத்³வயே(அ)பி ஸமாந: । ஆத்³யயோஜநாயாமநுமாநமித்யஸ்ய மூலஶ்ருத்யநுமாபகமித்யர்த²: , ஸ்யாதி³த்யஸ்ய ப⁴விதும் ஶக்யமித்யர்த²: । ‘ஶகி லிங் ச’(பா. ஸூ. 3. 3. 172) இதி ஶக்தௌ லிங்ப்ரத்யய: । கிம் ப⁴விதும் ஶக்யமித்யாகாம்க்ஷாயாமபநோத்³யஶங்காநுஸாரேண ஹைரண்யக³ர்ப⁴தாத்³ருக்³ரூபஸ்மரணஸ்ய மூலஶ்ருத்யாகாம்க்ஷாபூரகமித்யத்³யாஹ்ருதேந ஸ்யாச்ச²ப்³த³ஸ்யாந்வய: । இயஞ்ச யோஜநா ‘யஸ்மாத்பரமேஶ்வரஸ்யைவாக்³நிராஸ்யந்த்³யௌமூர்த்³தே⁴தீத்³ருஶம் த்ரைலோக்யாத்மகம் ரூபம் ஸ்மர்யதே’ இதி பா⁴ஷ்யேண ப²லப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந ஸூசிதா , அந்யதா² ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாபி தாத்³ருக்³ரூபஸ்மரணஸத்த்வேந பா⁴ஷ்யே பரமேஶ்வரஸ்யைவேத்வதா⁴ரணாநுபபத்தே: । இதி ஶப்³தோ³ த்³விதீயயோஜநாப்ரத³ர்ஶநீயமர்த²ம் ப்ரதி ஹேதுத்வார்த²: । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴ பரமாத்மநோ ரூபம் மூலபூ⁴தஶ்ருத்யநுமாபகதயா ப்ரத²மயோஜநாயாம் ப்ரத³ர்ஶிதம் , அநுமாநம் ஸ்யாத் , வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மத்வே லிங்க³ம் ப⁴வதீத்யர்த²: । இயம் யோஜநா ‘தத்ஸ்மர்யமாணம்’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ஸ்பஷ்டமேவ த³ர்ஶிதா । அஸ்யாமபி யோஜநாயாமிதிஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²: । ஸ ச ‘யஸ்மாதி³த³ம் க³மகம் தஸ்மாத³பி வைஶ்வாநர: பரமாத்மா’ இதி பா⁴ஷ்யேண த³ர்ஶித: ।

நநு ஸ்மர்யமாணம் பரமாத்மநோ ரூபம் வைஶ்வாநரவாக்யமாத²ர்வணவாக்யம் சேத்யுப⁴யமபி கிமர்த²ம் மூலஶ்ருதித்வேநாபேக்ஷத இதி சேத் ; ஸ்ம்ருத்யுக்தஸர்வாவயவப்ரதிபத்த்யர்த²மிதி ப்³ரூம: । சந்த்³ரஸ்ய சக்ஷுஷ்ட்வம் ஹ்யாத²ர்வணவாக்யாதே³வ ப்ரதிபத்தவ்யம் । தி³வோ மூர்த்³த⁴த்வந்து வைஶ்வாநரவாக்யாத் । தத: ப்ரதிபத்³ய ஆத²ர்வணே(அ)பி ‘அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நி:’(சா². 5. 4.1) இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேண த்³யுபரோ(அ)க்³நிஶப்³த³ இதி நிஶ்சேதவ்யம் । ந ச வைஶ்வாநரவாக்யேபி தி³வோ மூர்த்³த⁴த்வம் நோக்தமிதி ஶம்க்யம் ; தத்ரோபக்ரமாநுஸாரேண ஸுதேஜஶ்ஶப்³த³ஸ்ய த்³யுபரத்வாத் ।

ஏவம் ஹ்யுபாக்²யாயதே – ஔபமந்யவாத³ய: பஞ்ச மஹர்ஷய: ‘கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம இதி மீமாம்ஸித்வா நிஶ்சயமலப⁴மாநா வைஶ்வாநரோபாஸநாபரமுத்³தா³லகம் க³த்வா தேநாபி தஸ்யாமக்ருத்ஸ்நவேதி³நா அஶ்வபதி: கைகயோ வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே தமப்⁴யாக³ச்சா²ம’ இத்யுக்த்வா உத்³தா³லகஷஷ்டா²ஸ்தமப்⁴யக³மந் । கைகய: ‘தாந் பரீக்ஷ்ய ததோ வக்தவ்யஶேஷ வக்ஷ்யாமி’ இத்யபி⁴ஸந்தா⁴ய , ‘ஔபமந்யவ கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்தே’(சா². 5.12.1) இத்யாதி³நா தாந் ஷட³பி ருஷீந க்ரமேண ப்ருஷ்ட்வா தை: ‘தி³வமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்’(சா². 5. 12 , 1) இத்யாதி³பி⁴ர்யதா²க்ரமம் த்³யுஸூர்யாநிலாகாஶஜலாவநிஷு வைஶ்வாநரபு³த்³த்⁴யா ஸ்வைருபாஸ்யமாநதயோக்தேஷு த்³வ்யாயோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவா ஏவ , ந து தே வஶ்வாநரபு³த்⁴யோபாஸ்யா இதி வ்யஸ்தோபாஸநா: ப்ரதிஷித்⁴ய ஸமஸ்தோபாஸநாவிஷயஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய ப்ராகு³பக்ஷிப்தத்³யுமூத்³த⁴த்வாதி³விஶிஷ்டம் ரூபமேகீக்ருத்ய உபதி³தே³ஶ ‘மூர்தை³வ ஸுதேஜா:’(சா²., 5.18 , 2) இத்யாதி³நா । ஏவம் ‘யஸ்யாக்³நிராஸ்யம்’ இத்யக்³நிமுக²த்வஸ்மரணாம்ஶேபி ஶ்ருத்யந்தராபேக்ஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் । 1. 2. 25 ।

ந வைஶ்வாநரஸ்த்ருதீயபூ⁴தம் , தத³தி⁴தே³வதா , ஜீவ: , பரமாத்மா வா , கிந்து ஜாட²ர ஏவ ।அயமக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யோ(அ)யமந்த:புருஷே யேநேத³மந்நம் பச்யதே’(ப்³ரு. 5. 9.1) இத்யாதி³வாக்யாந்தரே விஶிஷ்ய ஜாட²ரே ப்ரஸித்³தா⁴த்³வைஶ்வாநரஶப்³தா³த் , ‘ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிர்வைஶ்வாநர:’(ஶ. ப்³ரா. 10. 6. 1. 11) இதி வாஜஸநேயகே ஸமாநப்ரகரணே அஸ்மிந்வைஶ்வாநர ஏவம் ப்ரயுக்தாத³க்³நிஶப்³தா³த் , ‘ஹ்ருத³யங்கா³ர்ஹபத்யோ மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந ஆஸ்யமாஹவநீய:’(சா². 5.18.2) இதி த்ரேதாக்³நிகல்பநாலிங்கா³த் , ‘தத்³யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மமாக³ச்சே²த்தத்³தோ⁴மீயம்’ இதி ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணதாலிங்கா³த் , ‘புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’(ஶ. ப்³ரா. 10. 6. 1. 11) இதி வாஜஸநேயகே ஶ்ருதாத்புருஷாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வலிங்கா³ச்ச । யத்³யப்யக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³தௌ³ ‘விஶ்வஸ்மா அக்³நிம் பு⁴வநாய தே³வா: வைஶ்வாநரம் கேதுமஹ்நாமக்ருண்வந்’(ரு.ஸம்.10.88.12) ‘வைஶ்வாநரஸ்ய ஸுமதௌ ஸ்யாம ராஜா ஹி கம் பு⁴வநாநாமபி⁴ஶ்ரீ:’(ரு.ஸம்.1.98.1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு த்ருதீயபூ⁴ததத³தி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதயோரபி த்³ருஷ்டௌ , புருஷாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வஞ்ச ஜீவபரமாத்மநோரபி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ததா²ப்யுக்தரூபத்ரேதாக்³நித்வகல்பநம் , ப்ராணாஹுத்யாதா⁴ரதாஸங்கீர்தநஞ்ச ஜாட²ர ஏவ ஸங்க³ச்ச²தே । ஸ ஹி ‘ஸந்தாபயதி ஸ்வம் தே³ஹமாபாத³தலமஸ்தக³:’(தை., 4 , 13. 30) இதி தே³ஹவ்யாபித்வேந ஶ்ருத: ; ப்ராணாஹுதித்³ரவ்யஸ்யாந்நஸ்ய பாசகஶ்ச , தே³ஹவ்யாபிந்யக்³நாவேவ ஹி ஹ்ருத³யாதி³ப்ரதே³ஶாவச்சே²தே³ந கா³ர்ஹபத்யத்வாதி³கல்பநம் யுக்தம் । ஆஹுதித்³ரவ்யபாசகஸ்யைவ சாக்³நேஸ்ததா³தா⁴ரத்வவர்ணநம் யுக்தம் ‘அவாட்³ட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வா’ இதி ஶ்ருதித: , ப்ரத்யக்ஷதஶ்ச ஆஹுதித்³ரவ்யாதா⁴ரஸ்யைவாக்³நேஸ்தத்பாசகத்வாவக³மாத் । ஏவஞ்ச ‘யஸ்ய யேநார்த²ஸம்ப³ந்த⁴’ இதி ந்யாயேநாக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³த³யோர்ஜீவபரமாத்மபக்ஷநிராகரண ஏவாந்வய: , அந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வஹேதோ: பூ⁴ததே³வதாபக்ஷநிராகரண ஏவாந்வய: , ந த்வேஷாம் ஜாட²ரத்வஸாத⁴நே(அ)ந்வய: । அத ஏவ ஸூத்ரே ஜாட²ர இத்யபி⁴மதஸாத்⁴யமநிர்தி³ஶ்ய நஞா பக்ஷாந்தரநிராகரணமேவ ஸாத்⁴யத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் । த்ரேதாக்³நித்வகல்பநப்ராணாஹுத்யாதா⁴ரத்வலிங்க³யோஸ்து சதுர்ணாமபி பக்ஷாந்தராணாம் நிராகரணேந தத³ர்த²லப்³த⁴ஜாட²ரத்வஸாத⁴நேந சாந்வயோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதபரமாத்மபக்ஷநிராகரணே , பூர்வபக்ஷ்யபி⁴மதஜாட²ரபக்ஷஸாத⁴நே சோபயுக்ததயா அந்தரங்க³ஹேதூந் ‘ஶப்³தா³தி³ப்⁴ய:’ இத்யநேந நிர்தி³ஶ்யாதி³ஶப்³தே³ந க்³ரஹீதும் ஶக்யமப்யந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வமநவதா⁴ரணபூர்வபக்ஷப்ராப்தபூ⁴ததே³வதாபக்ஷநிராகரணமாத்ரார்த²தயா தேப்⁴யோ விலக்ஷணம் ப³ஹிரங்க³மிதி த்³யோதயிதுமேவ ப்ருத²க் ப³ஹிர்நிர்தி³ஷ்டம் । ந ச ஜாட²ரே த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாத்³யஸம்ப⁴வ:; வாஜஸநேயகே ‘ஸ ஹோவாச மூர்த்³தா⁴நமுபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வா அதிஷ்டா² வைஶ்வாநர இதி । சக்ஷுஷீ உபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வை ஸுதேஜா: வைஶ்வாநர இதி । நாஸிகே உபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வை ப்ருத²க்³வர்த்மா வைஶ்வாநர இதி । முக்²யமாகாஶமுபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வை ப³ஹுலோ வைஶ்வாநர இதி । முக்²யா அப உபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வை ரயிர்வைஶ்வாநர இதி । சுபு³கமுபதி³ஶந்நுவாச ஏஷ வை ப்ரதிஷ்டா² வைஶ்வாநர:’ இத்யுபாஸகமூர்த்³ராதீ³நாமதிஷ்டா²ஸுதேஜஶ்ஶப்³தா³த்³யுக்தத்³யுலோகஸூர்யாதி³ரூபவைஶ்வாநரமூர்த்³த⁴சக்ஷுராத்³யாத்மநா ஸம்பாத³நாத்தைர்ஜாட²ரஸ்யாபி த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³வ்யபதே³ஶோபபத்தே: , சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி ‘யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரம்’(சா². 5. 15. 1) இதி விஶேஷணாநுஸாரேண வாஜஸநேயகப்ரதிபாதி³தமூர்த்³த⁴சுபு³காந்தராலகல்பிதத்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதே³ரேவாவஶ்யமுபாதே³யத்வாச்ச । ந ச ‘ஸ ஏஷோக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யத்புருஷ:’(ஶ. ப்³ரா. 7. 3. 1. 35) இதி வாஜஸநேயகக³தபுருஷத்வவ்யபதே³ஶவிரோத⁴: , உபாஸகமூர்த்³தா⁴தி³சுபு³காந்தாவயவேஷு வைஶ்வாநரம் ப்ரதி மூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவத்வஸ்ய கல்பிததயா தல்லப்³த⁴ஶரீரத்வஸாத்³ருஶ்யேந ஜாட²ரே(அ)பி தத்³வ்யபதே³ஶோபபத்தே: । அத ஏவ அநந்தரம் ‘ஸ யோ ஹைதம்’ இத்யாதி³வாக்யே புருஷவித⁴த்வகீர்தநம் । ந ஹி முக்²யே புருஷத்வே புருஷவித⁴த்வகீர்தநமுபபத்³யதே । ஏவம் ச சா²ந்தோ³க்³யக³தௌ ப்³ரஹ்மாத்மஶப்³தா³வபி கல்பிதேந த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³நா ஜாட²ரஸ்யாத²ர்வணோக்தப்³ரஹ்மஸாத்³ருஶ்யாது³பபாத³நீயௌ । ததே³தத்³யுமூர்த்³த⁴த்வாத்³யஸம்ப⁴வபரிஹாரஜாதம் த்³யோதயிதுமப்யந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாதி³தி ஹேது: ப்ருத²ங்நிர்தி³ஷ்ட: । தேந ஹி வைஶ்வாநர: பரமாத்மேதி வத³தா ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)பி ‘புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம்’ இத்யநேந ஸ்வரஸத: ப்ரதீதஸ்ய புருஷே(அ)ந்த:பர்யாப்தவ்ருத்தித்வஸ்ய பரமாத்மநி ஸ்வரூபேண ப்ரஸித்³த⁴த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³நா சாஸம்ப⁴வதோ நிர்வாஹாய உபாஸகமூர்த்³தா⁴தி³சுபு³காந்தாவயவகல்பிதஶரீராவச்சி²ந்நத்வமேவ ஶரணீகர்தவ்யமிதி ஜாட²ரே(அ)பி ந த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாத்³யஸம்ப⁴வ: , நாபி ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யாதி³விரோத⁴ இதி த்³யோதிதம் ப⁴வதி ।

ஸூத்ரே சஶப்³தே³ந ப²லவிஶேஷநிர்தே³ஶாஸம்ப⁴வபரிஹாரஸ்ஸமுச்சித: । ‘அந்நமத்தி’ இதி ஶ்ருதம் ப²லம் ந ப்³ரஹ்மோபாஸநாயாமேவ நியதம் ; ‘ஏதயா(அ)ந்நாத்³யகாமம் யாஜயேத்’ இத்யாதி³ஷு கர்மணாமபி தத்ப²லஶ்ரவணாத் । ஸர்வபாபப்ரதா³ஹஸ்து ப்ராணாக்³நிஹோத்ரஸ்யைவ ப²லத்வேந ஶ்ருதா: ; ந வைஶ்வாநரவித்³யாயா: । தஸ்மாத்³வைஶ்வாநரோ ஜாட²ர ஏவேதி பூர்வ: பக்ஷ:।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து ‘வைஶ்வாநரோ ந பரமாத்மா , கிந்து ஜாட²ர’ இதி நைதை: ஶ்ருதிலிங்கை³ரப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் ; ஜாட²ரப்ரதீகஸ்ய , ஜாட²ரோபாதி⁴கஸ்ய பரமாத்மந: உபாஸநோபதே³ஶ: இத்யங்கீ³காரேண ஏதேஷாம் ஶ்ருதிலிங்கா³நாமந்யதா²நேதும் ஶக்யத்வாத் । கேவலே ஜாட²ரே த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதே³ரஸம்ப⁴வேந தஸ்யாநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் । ந சோபாஸகமூர்த்³த⁴சுபு³காந்தரால கல்பிதத்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதே³ர்ஜாட²ரே(அ)பி ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தீதி ஶம்க்யம் ; சா²ந்தோ³க்³யே ‘தி³வமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாச’(சா². 5. 12. 1) இத்யாத்³யுபக்ரமாநுஸாரேண ‘மூர்த்³தை⁴வ ஸுதேஜா:’ இத்யாதே³: ப்ரஸித்³த⁴த்³யுப்ரப்⁴ருதிமூர்த்³த⁴த்வாதி³பரதயா தஸ்ய ஜாட²ரே அஸம்ப⁴வாத் । உப⁴யவித⁴ஶ்ருத்யநுஸாரேண சா²ந்தோ³க்³யே அதி⁴தை³வதம் ப்ரஸித்³த⁴தி³வாதி³ஷுமூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவரூபத்வம் வாஜஸநேயகே அத்⁴யாத்மமுபாஸகமூர்த்³தா⁴தி³ஷு த்³வ்யாதி³ப்ருதி²வ்யந்தத்ரைலோக்யாத்மகவைஶ்வாநரமூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவரூபத்வமுபாஸ்யமித்யுப⁴யவித⁴ஸ்யாபி த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதே³: ப்ராமாணிகத்வாத் । சா²ந்தோ³க்³யக³தப்ராதே³ஶமாத்ரத்வோக்திநிர்வாஹஸ்யாக்³ரே ஸூத்ரக்ருதைவ ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணத்வாத் , உபாஸகமூர்த்³த⁴தி³கல்பிதத்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதே³ரபி தந்நியந்தரி பரமாத்மநீவ க³க³நாதி³வத் தத்ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரஶாலிநி ஜாட²ரே அஸம்ப⁴வாச்ச ।

ஏவம் த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாத்³யஸம்ப⁴வேந தல்லப்³த⁴ஸாத்³ருஶ்யோபபாத³நீயாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மபுருஷஶ்ருதீநாமப்யஸம்ப⁴வோ வ்யாக்²யாத: । ததா² ப²லநிர்தே³ஶோ(அ)பி ஜாட²ரபக்ஷே ந ஸம்ப⁴வதி । ந ஹி ‘அந்நமத்தி’ இதி கர்மப²லஸாதா⁴ரணமந்நாத³த்வமாத்ரமுச்யதே , ஸர்வபூ⁴தலோகாத்மஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)ந்நஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , கிந்து ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ச யத்³யத்³போ⁴க்³யமுபாஸகஸ்ய ஸ்ப்ருஹணீயம் ஸம்ப⁴வதி , தத் ஸர்வம் ஸங்கல்பமாத்ரேண ப்ராப்நோதீத்யேதத் ‘தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’(சா². 7. 25. 2) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ப்³ரஹ்மோபாஸநாப²லத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மத்ரோச்யதே । ஸர்வபாபப்ரதா³ஹஶ்ச ந ப்ராணாக்³நிஹோத்ரப²லத்வேந உச்யதே ; வைஶ்வாநரவித்³யாங்க³ஸ்ய ப்ராணாக்³நிஹோத்ரஸ்ய ப்ருத²க்ப²லாநபேக்ஷத்வாத் , கிந்து ப்ரதா⁴நாபேக்ஷிதப²லத்வேநைவ ப்ராணாக்³நிஹோத்ரஸந்நிதௌ⁴ நிர்தி³ஶ்யதே । ஏவம் பரமாத்மஸாத⁴காநாம் த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³லிங்க³ப்³ரஹ்மாத்மபுருஷஶ்ருதிப²லவிஶேஷரூபாணாம் ஸர்வேஷாமபி ஹேதூநாம் ஜாட²ராக்³நிஸாத⁴காநாம் ததா² த்³ருஷ்ட்ருயுபதே³ஶேந ப்³ரஹ்மணீவ ஜாட²ராக்³நௌ ஸம்ப⁴வாபா⁴வ: ‘அஸம்ப⁴வாத்’ இத்யநேந ஸம்க்³ருஹீத: ।

நநு புருஷஶ்ருத்யஸம்ப⁴வஸ்யாபி ‘அஸம்ப⁴வாத்’ இத்யநேநைவ ஸம்க்³ரஹே ‘புருஷமபி’ இத்யாதி³ஸூத்ரஶேஷ: கிமர்த²: ? ‘அந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாத்’ இதி ப்ருத²ங்நிர்தி³ஷ்டஹேத்வந்தரநிராகரணார்த² இதி சேத் ; ந । அக்³நிர்வைஶ்வாநரஶ்ருதித்ரேதாக்³நிகல்பநப்ராணாஹுத்யாதா⁴ரத்வலிங்கா³நாம் பரமாத்மந்யஸம்ப⁴வதாமபி த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாயத்³யநுஸாரேண ததா² த்³ருஷ்ட்ருயபி⁴ப்ராயதயா நயநே பரமாத்மந்யபி ஸம்ப⁴வதோ(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வஸ்ய து³ர்ப³லஸ்ய ப்ருத²ங்நிராகரணஹேத்வநபேக்ஷத்வாத் । தத³பேக்ஷத்வே(அ)பி ‘புருஷமபி’ இத்யாதி³ ஸூத்ரஶேஷேண புருஷஶ்ருதிவ்யதிரிக்தஸ்ய ஹேதோரலாபா⁴த் , தஸ்ய சாஸம்ப⁴வாதி³த்யநேநைவ லப்³த⁴த்வாதி³தி சேத் ।

அத்ர ப்³ரம: – ‘அஸம்ப⁴வாத்’ இத்யநேந ந கேவலம் பரமாத்மஸாத⁴காநாம் த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதீ³நாமேவாஸம்ப⁴வ: ஸம்க்³ருஹீத: , கிந்து ஜாட²ரபக்ஷஸாத⁴கத்வேந பூர்வபக்ஷிணோபந்யஸ்தஸ்ய புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வஸ்யாப்யஸம்ப⁴வ: ஸம்க்³ருஹீத: । புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ஹி ஜீவே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் । தத்து பரமாத்மந்யேவ ஸம்ப⁴வதி ; ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நாத்மநோ(அ)ந்தர:’ இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴: , ந து ஜாட²ராக்³நாவிதி । தத்ர புருஷஶப்³தே³ந ஶரீரம் விவக்ஷிதம் । ந து ஜீவ: ‘இத³ம் வாவ ஜ்யோதிர்யதி³த³மஸ்மிந்நந்த:புருஷே ஜ்யோதி:’ இதி ஜாட²ராக்³நாவேவ ஶரீராந்தவர்தித்வாபி⁴ப்ராயேண ‘அந்த:புருஷே’ இதி நிர்தே³ஶத³ர்ஶநாதி³தி ஶங்காயாமித³முத்தரம் புருஷமபி சைநமதீ⁴யதே’ இதி । அத்ராயமாஶய: – ப⁴வேதே³வம் யதி³ ‘யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி:’ இத்யத்ர ஜ்யோதிரிவைநம் வைஶ்வாநரம் கேவலம் புருஷார்ந்தவர்திநமதீ⁴யீரந் । ந த்வேவம் ; இஹ து வைஶ்வாநரம் புருஷமப்யதீ⁴யதே ‘ஸ யோ ஹைதமக்³நிம் வைஶ்வாநரம் புருஷம் புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி । ததா² ச ஜ்யோதிர்வாக்யே புருஷபத³ஸ்ய ஶரீரபரத்வேந ஜாட²ரபர்யவஸாநே விரோதி⁴புருஷபதா³ந்தரஸந்நிதா⁴நாபா⁴வாதத்ர ததா²த்வே(அ)பி அத்ர தத்³விரோதி⁴புருஷபதா³ந்தரஸந்நிதா⁴நஸத்த்வாந்ந ததா²த்வமிதி ।

நநு புருஷபதா³ந்தரஸந்நிதா⁴நம் கத²மிஹ ஜாட²ரபர்யவஸாநவிரோதீ⁴தி சேத் ; ததா³கர்ணய । ‘புருஷம் – புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தம்’ இதி த்ரயாணாமபி புருஷபதா³நாமைகார்த்²யம் தாவத³ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஐகார்த்²யஸம்ப⁴வே ‘ஸ்யாச்சைகஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத்’(ப்³ர. ஸூ. 2.3.5) இதி ந்யாயாநவதாராத் । ததா² ச யதா³த்மகத்வம் யத்³வித⁴த்வம் யத³ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் சாத்ர வைஶ்வாநரஶப்³தோ³க்தத்வேநாலோச்யமாநாநாம் மத்⁴யே கஸ்யசித் ஸம்ப⁴வதி , ஸ ஏவ புருஷஶப்³தா³ர்தோ² வக்தவ்ய: । ஸம்ப⁴வதி ச பரமாத்மநோ ஜீவரூபத்வம் ஸர்வாத்மத்வாத் ஜீவவித⁴த்வம் ச த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³லப்³த⁴ஸாத்³ருஶ்யாத் । ஜீவாந்த: ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ச ஸர்வாந்தர்யாமித்வாத் । ஜாட²ரஸ்ய த்வசேதநஸ்ய ந ஜீவாத்மத்வம் ஜீவவித⁴த்வம் ஜீவாந்தர்யாமித்வம் வா(அ)ஸ்தி । தஸ்மாத் புருஷம் புருஷவித⁴மிதி விரோதி⁴புருஷபத³ஸந்நிதா⁴நாத் ஜாட²ரே புருஷாந்தர்வர்திரத்வஸ்யாப்யஸம்ப⁴வோ யுக்த ஏவ ।

நநு ‘புருஷமபி சைநம்’ இதி ஸூத்ரம் லிகி²த்வா கத²ம் புருஷமப்யதீ⁴யதே புருஷவித⁴மப்யதீ⁴யதே இதி வ்யாக்²யாதம் ? உச்யதே । “புருஷவித⁴ம் இத்யபி கேசித் ஸூத்ராவயவம் பட²ந்தி” இதி பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் । தத்ர ப⁴க³வதோ பா³த³ராயணாதே³வ கேசந ஶிஷ்யா: புருஷமிதி பாட²ம் அந்யே ஶிஷ்யா: புருஷவித⁴மித்யபி பாட²ம் ஶ்ருதவந்த இதி தத்தத்ஸம்ப்ரதா³யாநுஸாரிணஸ்ததா² ததா² பட²ந்தீதி பாட²த்³வயமபி ஸூத்ரகாரப்ரணயநமூலமித்யேவ பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராய:। ந ஹி ஸூத்ரகாராநுபஜ்ஞமஸாம்ப்ரதா³யிகம் ஸம்பாதாயாதபாட²ம் ப⁴க³வத்பாதா³ லிக²ந்தி । அத: பாட²த்³வயமப்யேகீக்ருத்ய ததா² வ்யாக்²யாதம் । ஸூத்ரே சஶப்³த³: துஶப்³தா³ர்தே² வர்தமாந: ப்ரஸக்தஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²: ஸந் ஜாட²ரே புருஷாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வாஸம்ப⁴வவர்ணநேந ப்ரக்³லிகி²தாஶங்காவதாரம் ஸூசயதீதி ஸர்வமநவத்³யம் । 1.2.26 ।

அசேதநஸ்ய பூ⁴தஸ்ய த்³யுஸூர்யாத்³யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி । தத³ஸம்ப⁴வே ச க³க³நாதி³ஸாதா⁴ரணேந ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரேண தஸ்ய த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³கல்பநம் ந ஶோப⁴த இதி ஜாட²ரபக்ஷநிராகரணப்ரகாரேணைவ பூ⁴தபக்ஷநிராகரணமிதி ந தத்ராதிதே³ஶஸூத்ரநிவர்தநீயாதி⁴காஶங்கா(அ)ஸ்தி । அதோ தே³வதாயாமைஶ்வர்யேண த்³வ்யாத்³யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வஸம்ப⁴வாத்³த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³கல்பநா யுஜ்யத இதி தே³வதாபக்ஷே(அ)தி⁴கஶங்காம் நிரபேக்ஷைஶ்வர்யபரமேஶ்வரக³தாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வக்³ரஹணஸம்ப⁴வே ஸாபேக்ஷக்³ரஹணமயுக்தமிதி அந்தர்யாம்யதி⁴கரணந்யாயஸ்மாரணேந நிராகர்துமேவேத³ம் ஸூத்ரம் । பூ⁴தபக்ஷநிராகரணம் த்வந்வாசயஶிஷ்டமிதி அந்வாசயார்தே²ந சகாரேண ஸூசிதம் । அத²வா சகாரேண ஜீவபக்ஷநிராகரணம் ஸமுச்சீயதே । 1.2. 27 ।

புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் தாவந்மூர்த்³தா⁴தி³சுபு³காந்தாவயவகல்பிதமூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந ஶரீராந்தர்க³தே பரமாத்மந்யுபபத்³யதே । த்ரேதாக்³நிகல்பநம் ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணத்வம் சாத ஏவ தஸ்மிந்நுபபத்³யதே । ப்ராணாஹுதிபாசகத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ ஜாட²ரே(அ)க்³நௌ தது³ப⁴யம் ஸ்வாரஸிகம் இதி சேத் ; ந । ஆஸ்யம் ஹ்யாஹவநீயாயதநத்வேந கல்பிதம் । ந ச ஜாட²ரஸ்ய ஜட²ரப்ரதிஷ்டி²தஸ்ய ஸ்வோஷ்மமாத்ரேண ஸகலதே³ஹஸந்தாபகஸ்யாஸ்யமாயதநமிதி ஸ்வாரஸிகம் । பாசகத்வம் து ஸர்வஶக்தப்³ரஹ்மணோ(அ)பி அவிஶிஷ்டம் । தஸ்மாமூர்த்³தா⁴தி³சுபு³காந்தாவயவப்ரதிஷ்டி²தே தஸ்மிந்நேவாஸ்யஸ்ய ஆஹவநீயாயதநத்வகல்பநம் ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணத்வம் சோபபத்³யத இதி தஸ்மிந்நேவ ஸ்வரூபேண த்ரைலோக்யஶரீரத்வநே ச ஸகலதே³ஹவ்யாபேக கா³ர்ஹபத்யாதி³கல்பநமப்யுபபாத்³யம் । அக்³நிர்வைஶ்வாநரஶப்³தா³வபி ‘அக்³நி: கஸ்மாத் , அக்³ரணீப⁴வதி அக்³ரம் நீயதே அக்³ரம் நயதி ।

வைஶ்வாநர: கஸ்மாத் விஶ்வாநராநயதி , விஶ்வ ஏநம் நரா நயந்தீதி வா , விஶ்வாநர ஏவ வைஶ்வாநர: , ராக்ஷஸோ வாயஸ இதிவத் ; ரக்ஷ ஏவ ஹி ராக்ஷஸ: , வய ஏவ ஹி வாயஸ:’ இதி நிருக்தத³ர்ஶிதேந கேநசித்³யோகே³ந தஸ்மிந்நுபபத்³யதே । அவஶ்யம் ஹ்யக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³த³யோரந்யதரஸ்யேஹ யௌகி³கத்வம் வாச்யம் । ரூட்⁴யோப⁴யோர்ஜ்வலநபரத்வே பர்யாயயோரேகத்ர ப்ரயோக³ஸ்ய வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ததி³ஹோப⁴யோரப்யஸ்து நிருக்தஸார்த²கத்வாய பரமாத்மவிஷயப³ஹுஶ்ருதிலிங்கா³நுக்³ரஹாய ச । ஸூத்ரே அபிஶப்³தே³ந புருஷஶப்³த³ஸ்ய ஶரீரபரத்வே அவிரோத⁴: ஸமுச்சீயதே । ஜைமிநிக்³ரஹணம் ஸ்வஶிஷ்யோபபாதி³தப்ரகாரோ(அ)யமிதி தத்க்²யாபநார்த²ம் । ஏவமுத்தரத்ராபி ருஷிவிஶேஷக்³ரஹணே ப²லம் த்³ரஷ்டவ்யம் । 1.2.28 ।

த்³யுலோகாதி³ப்ருதி²வ்யந்தேஷு மூர்த்³தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவத்வேந கல்பிதேஷு உபாஸகாநுக்³ரஹார்த²மதிமாத்ரஸ்யாபி பரமேஶ்வரஸ்யாபி⁴வ்யக்தேர்த்³யுலோகாதி³ப்ரதே³ஶஸம்ப³ந்தி⁴நீ மாத்ரா பரிமாணமஸ்யேதி வா ப்ரகர்ஷேண பரமேஶ்வரமூர்த்³த⁴த்வாதி³கல்பநாக்ருதேநாதி³ஶ்யந்தே உபதி³ஶ்யந்த இதி ப்ராதே³ஶா: த்³யுலோகாத³ய: , தந்மாத்ரம் தத்பரிமாணமிதி வா ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வமித்யாஶ்மரத்²யோ மந்யதே । யத்³யபி ப்ராதே³ஶஶப்³த³ஸ்ய உக்தயோகா³த் பரிமாணவிஶேஷரூடி⁴ர்ப³லீயஸீ , ததா²ப்யேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமிதி ப்ராகு³ பதி³ஷ்டம் த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³ப்ரகாரமேவம்ஶப்³தே³ந பராம்ருஶ்ய தேந ப்ரகாரேண ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வோபந்யாஸாத்தேந ச ப்ரகாரேண த்³வாத³ ஶாங்கு³லிபரிமாணத்வாயோகா³தி³ஹ யோக³: ஏவ க்³ராஹ்ய: இத்யாஶ்மரத்²யாபி⁴ப்ராய: । ஏதந்ந்யாயஸூசநார்த²மேவ அர்ப⁴கௌகஸ்த்வாதி³ஸூத்ரஸித்³த⁴ஸ்யாப்யஸ்ய புநஸ்ஸூத்ரணம் । 1. 2. 29 ।

ப்ராதே³ஶமாத்ரஹ்ருத³யப்ரதிஷ்டே²ந மநஸா அநுஸ்மர்யமாணத்வாத் ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வம் , யதா² ப்ரஸ்த²மிதாநாம் யவாநாம் ப்ரஸ்த²த்வம் । யத்³யபி தத³ந்தர்க³த்யா தத³வச்சி²ந்நேஷ்விவ , தேந ஜ்ஞாயமாநேஷு தத்பரிமாணம் வ்யபதி³ஷ்டம் ந த்³ருஷ்டம் , ததா²(அ)பி ரூட்⁴யபரித்யாகே³ந யதா²கத²ஞ்சிதா³லம்ப³நமாத்ரமிதி பா³த³ரிர்மந்யதே । 1.2. 30॥

ஸமாநப்ரகரணே வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணே த்ரைலோக்யாத்மநா வைஶ்வாநரஸ்யாவயவாநாமத்⁴யாத்மம் மூர்த்³தா⁴தி³சுப³காந்தாவயவேஷு ஸம்பாத³நாத்³ ரூட்⁴யபரித்யாகே³ந தத³வச்சே²த³க்ருதமஞ்ஜஸைவ ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வமிதி ஜைமிநிர்மந்யதே। 1. 2. 31।

ஆமநந்தி சைநம் பரமேஶ்வரமஸ்மிந்மூர்த்³த⁴சுபு³காந்தராலே ஸம்பத்த்யதி⁴ஷ்டா²நத்வேந பூர்வஸூத்ரப்ரக்ருதே ஜாபா³லா: ‘ஸ ஏஷோ(அ)நந்தோ(அ)வ்யக்த ஆத்மா ஸோ(அ)விமுக்தே ப்ரதிஷ்டி²த:’(ஜா. 2. 1) இத்யாரப்⁴ய ‘கதமச்சாஸ்ய ஸ்தா²நம் ப⁴வதி ப்⁴ருவோர்க்⁴ராஸ்ய ச ய: ஸந்தி⁴:’(ஜா. 2.1) இதி । அத: பரமேஶ்வரஸ்ய மூர்த்³த⁴சுபு³காந்தராலவர்திதாயா: ஶாகா²ந்தரே(அ)பி த்³ருஷ்டத்வாத் தத³வச்சே²த³க்ருதம் ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வமிதி நிர்வஹணம் யுக்தம் । இத³ம் ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வம் சா²ந்தோ³க்³யே பூர்வோக்தப்ரகாரோ ந ப⁴வதி இத்யேவம்ஶப்³தா³நுபபத்திரிதி சேத் , ந । ஏவம் அதி⁴தை³வதம் ப்ரஸித்³த⁴த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³விஶிஷ்டம் ரூபம் , ப்ராதே³ஶமாத்ரமத்⁴யாத்மம் மூர்த்³த⁴சுபு³காந்தராலப்ரதிஷ்டி²தப்ராதே³ஶமாத்ரம் ச இத்யுப⁴யவிதோ⁴பாஸநாலாபா⁴ய ஏவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமித்யநயோர்விஶேஷணத்³வயத்வோபபத்தே: । வாஜஸநேயகே ‘ததா² து வ ஏநாந்வக்ஷ்யாமி யதா² ப்ராதே³ஶமாத்ரமேவாபி⁴ஸம்பாத³யிஷ்யாமி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் ஸ ஹோவாச மூர்த்³தா⁴நமுபதி³ஶந்’ இத்யாதே³ராரப்³த⁴த்வேந சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி ஸமாநப்ரகரணே மூர்த்³த⁴சுபு³காந்தராலப்ரதிஷ்டி²தத்வலப்⁴யஸ்யைவ ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வஸ்ய க்³ராஹ்யத்வாத் । தஸ்மாத்³யத்³யபி ‘அபி⁴வ்யக்தே:’ இதி ஸூத்ரஸ்ய ரூட்⁴யபரித்யாகே³நாப்ராதே³ஶமாத்ரோ(அ)ப்யுபாஸகாநுக்³ரஹார்த²ம் ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வேநாபி⁴வ்யஜ்யத இத்யர்தா²தரம் பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் , ‘அநுஸ்ம்ருதே:’ இதி ஸூத்ரஸ்ய ச ப்ரஸ்த²பரிமிதயவந்யாயாநபேக்ஷணேந அப்ராதே³ஶமாத்ரோ(அ)பி ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வேநாநுஸ்மரணீய இத்யர்தா²ந்தரம் த³ர்ஶிதம் , ததா²(அ)பி ஶாகா²ந்தரே வைஶ்வாநரஸ்ய ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வம் யதோ²பபாதி³தம் ததை²வ சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி தத் க்³ரஹீதும் யுக்தமிதி ஜைமிநிபக்ஷ ஏவ ஸித்³தா⁴த: । அத்ர த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய கல்பநாமாத்ரஸித்³த⁴த்வாத் ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வஶ்ரவணேநோபாஸகமூர்த்³தா⁴தி³ ஷூபஸம்ஹ்ருதத்வப்ரதீதே: வேதி³ப³ர்ஹிர்கா³ர்ஹபத்யாதி³கல்பநப்ரதிருத்³த⁴த்வாச்சாஸ்பஷ்டதா । 1. 2. 32 ।

இஹாப்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³ந்யேவ வாக்யாநி விசார்யந்தே । பூர்வ: பாத³: ஸவிஶேஷப்ரதா⁴ந: । அயந்து நிர்விஶேஷப்ரதா⁴ந இதி பாத³பே⁴த³: । ‘யஸ்மிந் த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: । தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சத² அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’(மு.2.2.5) இத்யாத²ர்வணிகோபநிஷந்மந்த்ரே த்³யுப்ருதி²வ்யாதீ³நாமோதத்வவசநேநாவக³ம்யமாநம் தேஷாமாயதநம் ப்ரதா⁴நம் , ப்³ரஹ்ம வேதி த்³யுப்ருதி²வ்யாத்³யாயதநத்வஸாதா⁴ரணத⁴ர்மத³ர்ஶநாத் ஸம்ஶயே பூர்வபக்ஷ: – ப்ரதா⁴நமேவைதத் , ந ப்³ரஹ்ம, ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இதி அம்ருதஸம்ப³ந்தி⁴த்வஸேதுத்வவ்யபதே³ஶாத் । ந ஹ்யம்ருதமேவ ஸத³பாரம் ப்³ரஹ்மாம்ருதஸம்ப³ந்தி⁴த்வவ்யபதே³ஶம் ஸேதுத்வவ்யபதே³ஶம் வா(அ)ர்ஹதி । தஸ்மாத³ம்ருதஸ்ய முக்தஜீவஸ்ய ப³ந்தா⁴வஸ்தா²யாம் போ⁴க்³யத்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴ பரிச்சி²ந்நம் ப்ரதா⁴நம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமிதி யுக்தம் । நநு ப்ரதா⁴நமபி ஸேதுஶப்³த³ஸ்ய ந முக்²யோ(அ)ர்த²: । பாரவத்த்வேந கௌ³ணார்த²ஸ்தத் இதி சேத் தர்ஹி ப்³ரஹ்மைவ தா⁴ரகத்வேந கௌ³ணார்தோ²(அ)ஸ்து । ப⁴வதி ஹி ப்³ரஹ்ம ப்ரஸித்³த⁴ஸேதுர்ஜலஸ்யேவ பா⁴வப்ரதா⁴நாம்ருதஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய மோக்ஷஸ்ய தா⁴ரகம் ।

வஸ்துதோ தா⁴ரகத்வேந ஸேதுஸப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி கௌ³ணதைவ யுக்தா ; ‘அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதி:’(சா².8.4.1) ‘ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண:’(ப்³ரு.4.4.22) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ஸேதுஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ததா² கௌ³ணதாயா: ‘பரமத: ஸேதூந்மாந’(ப்³ர.ஸூ.3.2.31) இத்யதி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பிதத்வாத் , அம்ருதத்வஸ்ய தா⁴ரக இத்யந்வயஸம்க⁴டநாச்ச , ந து பாரவத்த்வேந ப்ரதா⁴நே கௌ³ணதா யுக்தா: ; அம்ருதஸ்ய பாரவாநித்யந்வயாஸம்க⁴டநாத் । ஷஷ்ட்²யந்தநிர்தி³ஷ்டஸ்ய தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴தாவச்சே²த³கரூபவத்த்வேந உபஸ்தி²த ஏவ ஹ்யந்வய: । அத ஏவ ‘சைத்ரஸ்ய புத்ர:’ இத்யத்ரேவ ‘சைத்ரஸ்ய த⁴நவாந்’ இத்யத்ர நாந்வயஸம்க⁴டநா ; சைத்ரஸ்ய புத்ரத்வேந ஸம்ப³ந்தீ⁴ த⁴நவாநித்யதிக்லிஷ்டார்த²ஸ்ய கல்பநீயத்வாத் । தஸ்மாத் அம்ருதஸ்ய ஸேதுரித்யந்வயஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴நாம்ருதஶப்³த³ஸ்யாவித்³யாநிவ்ருத்திரூபாம்ருதத்வபரத்வம் யுக்தமேவேதி சேத் , மைவம் । ஸேதுஶப்³த³ஸ்யாந்தர்யாம்யதி⁴கரணந்யாயாதா³ஜாநஸித்³தா⁴விநாபூ⁴தபாரவத்த்வேந கௌ³ணத்வம் ஸம்ப⁴வதி காதா³சித்கேந தா⁴ரகத்வேந கௌ³ணத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் । ந ச தா⁴ரகத்வம் காதா³சித்கத்வே(அ)பி ஶப்³தா³ர்தை²கதே³ஶத்வேநாந்தரங்க³மிதி ஶங்க்யம் । பாரவத்த்வஸ்யாபி தத³விஶேஷாத் । பாராவாரஶப்³தி³தபரார்வாக்தீரத்³வயபர்யந்தாநுஸ்யூதோ ஜலவிதா⁴ரகோ ஹி ஸேதுஶப்³தா³ர்த²: , ந து ஜலவிதா⁴ரகமாத்ரம் ; ஜலகும்பா⁴தீ³நாமபி தத³ர்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । வஸ்துத: பாராவாரபர்யந்தோ ஜலப³ந்த⁴நஹேதுரேவ ஸேதுஶப்³தா³ர்த²: , ந து ததா²பூ⁴தோ ஜலவிதா⁴ரக: ; ‘ஷிஞ் ப³ந்த⁴நே’(தா⁴.பா.1249) இதி தா⁴தோ: ஸேதுஶப்³த³வ்யுத்பத்தே: । ந ச ப³ந்த⁴நதா⁴ரணயோரைக்யம் , நிக³லாதே³ர்ப³ந்த⁴கத்வே(அ)ப்யதா⁴ரகத்வாத் । ஸேதுஸ்து நிக³லாதி³வந்ந கேவலம் ப³த்⁴நாதி, கிந்து ப³த்³த⁴ம் ஜலம் தா⁴ரயதி சேதி ஸேதுஶப்³தா³ர்தா²ந்தர்க³தஸ்ய ப³ந்த⁴நஸ்ய ப²லமேவ தா⁴ரணம் , ந ஶப்³தா³ர்தை²கதே³ஶ: । பாரவத்த்வம் து ஶப்³தா³ர்தை²கதே³ஶ ஏவ । ஜலப³ந்த⁴நஹேதுமாத்ரஸ்ய ஸேதுஶப்³தா³ர்த²த்வே க⁴டாதே³ரநிஸ்ஸரஜ்ஜலப³ந்த⁴நஹேதுமதூ⁴ச்சி²ஷ்டாதே³ரபி தத³ர்த²த்வப்ரஸங்கே³ந பாராவாரமத்⁴யவர்தித்வவிஶேஷணாவஶ்யம்பா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸஹஜத்வாத், ஶப்³தா³ர்தை²கதே³ஶத்வாச்ச பாரவத்த்வேநைவ ஸேதுஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணதா யுக்தா । ‘அம்ருதஸ்ய ஸேது:’ இதி து நாந்வய: , கிந்து ‘அம்ருதஸ்யைஷ’ இதி । தாவந்மாத்ரேணைவ ச ‘தஸ்யேத³ம்’(பா.ஸூ.4.3.120) இதி ஸூத்ர இவ ஷஷ்ட்²யந்தபத³வாச்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வமுச்யதே , ஸேதுஶப்³தே³ந சாம்ருதபதா³நந்விதேநைவ பாரவத்த்வம் லக்ஷ்யத இதி ந கிஞ்சித³வத்³யம் ।

நந்வத்ரதி⁴கரணந்யாயால்லக்ஷகபதே³ந ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ர்தா²ந்தரஸ்வாரஸ்யாநுஸார்யேவ லக்ஷணீயம் । இஹ தா⁴ரகத்வமேவ ததா², ந பாரவத்த்வம் । ததா² ஹி – ஆத்மஶ்ருதிஸ்தாவத் ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸங்க³ச்ச²தே ; தஸ்ய சேதநவாசித்வாத் । ‘அந்யா வாசோ விமுஞ்சத²’ இதி வாக்³விமோகபூர்வகம் விதீ⁴யமாநம் ஜ்ஞேயத்வமபி தத்ரைவ ஸங்க³ச்சதே ; தஸ்ய ‘தமேவ தீ⁴ரோ விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத ப்³ராஹ்மண: । நாநுத்⁴யாயாத் ப³ஹூஞ்ச்ச²ப்³தா³ந்வாசோ விக்³லாபநம் ஹி தத்’(ப்³ரு.4.4.21) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிபந்நத்வாத் । ததா² த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணத்வமப்யந்தர்யாம்யதி⁴கரணந்யாயேந நிரபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸங்க³ச்ச²தே । தஸ்மாதா³த்மஶ்ருத்யாத்³யநுரோதே⁴ந ஸேதுஶப்³தே³ ப்³ரஹ்மக³ததா⁴ரகத்வலக்ஷணைவ யுக்தேதி சேத் , உச்யதே – இஹ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வமநுவாத்³யம் , ந து ‘ஸதா³யதநா: ஸத்ப்ரதிஷ்டா²:’(சா².6.8.4) இத்யத்ரேவ ப்ரதிபாத்³யம் ; ‘யஸ்மிந்’ இத்யநுவாத³லிங்க³த³ர்ஶநாத் । அநுவாத³ஶ்ச ப்ராப்திஸாபேக்ஷ: । ப்ராப்திஸ்த்வாநுமாநிக்யேவ க்³ராஹ்யா, ந து ஶ்ருத்யந்தரலப்⁴யா । யத ஆநுமாநிகீ ப்ராப்தி: ஶ்ரௌதப்ராப்தே: ஶீக்⁴ரதரா । அநுமாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷமாத்ராபேக்ஷா ஶ்ருதேர்வ்யுத்பத்திக்³ரஹாதா³வுப⁴யாபேக்ஷேத்யநுமாநத: ஶ்ருதே: ஶ்ருதித: ஶ்ரௌதலிங்க³ஸ்யேவ விலம்பி³தப்ரவ்ருத்திகத்வாத் । தத: த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாநுமாநக³ம்யம் ப்ரதா⁴நமேவ ‘யஸ்மிந்த்³யௌ:’ இத்யாதி³நா(அ)நூத்³யத இதி மந்த்ரோபக்ரமஸ்ய தாவத் ப்ரதா⁴ந ஏவ ஸ்வாரஸ்யமவக³ம்யதே । ததோ²பஸம்ஹாரஸ்யாபி தத்ர ஸ்வாரஸ்யமுபபாதி³தம் । ஏவஞ்சோபக்ரமோபஸம்ஹாராநுஸாரேண ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணந்யாயாந்மத்⁴யபாதிந்யாத்மஶ்ருதி: ‘அந்யாவாசோ விமுஞ்சத²’ இத்யுக்திஶ்ச நேதவ்யா । அநேகஸாதா⁴ரணீ சாத்மஶ்ருதி: ‘ஆத்மா ஜீவே த்⁴ருதௌ தே³ஹே ஸ்வபா⁴வே பரமாத்மநி’ இத்யபி⁴தா⁴நகோஶத³ர்ஶநாத் , ‘‘ரஸாத்மகஸ்யோடு³பதேஶ்ச ரஶ்மய:’(குமா.ஸம்.5.22) இத்யாதி³ஷ்வந்யத்ராபி தத்ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । நநு தத்³வதி³ஹாத்மஶப்³த³: ஸ்வபா⁴வபர இதி வக்துமயுக்தம் ; த⁴ர்மிபரபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் , வஸ்துநிர்தே³ஶாதே³வ தத்ஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வேந ஸ்வபா⁴வபரத்வே வையர்த்²யப்ரஸங்கா³ச்சேதி சேத் , ந । ஸ்வபா⁴வபரத்வாஸம்ப⁴வே(அ)பி தே³ஹபரத்வோபபத்தே: । உபபத்³யதே ஹி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமேகமேவ யுஷ்மாகம் தே³ஹம் ஜாநீத்⁴வம் , ஸ்தூ²லஶரீரரூபதே³ஹாந்தரவிஷயா தே³ஹத்வவாசோ விமுஞ்சத² இதி ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – தே³ஹவிவிக்ததயா தாவதா³த்மஸ்வரூபம் ஜ்ஞாதவ்யம் । தத³ர்த²ம் தே³ஹோ ஜ்ஞாதவ்ய: । தே³ஹஶ்ச ஸ்தூ²ல: பாஞ்சபௌ⁴திக ஏவ ந விவக்ஷித: ; ஆக³மாபாயிநஸ்ததோ விவேகஸ்ய ஸுஜ்ஞாநத்வாத் । கிந்த்வவ்யாக்ருததே³ஹ: ஸூக்ஷ்மோ விவக்ஷித: । யத³நுப³ந்தா⁴த³நாதி³ரயமகி²லாநர்த²ஹேதுரஹம்மமாத்⁴யாஸ இதி । அஸ்தி சாவ்யாக்ருதே(அ)பி ஜீவம் ப்ரதி தே³ஹத்வவ்யவஹார: ‘‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து’(க.உ. 1.3.3) இதி । அத்ர ஸரீரபத³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய உத்தரத்ர ‘‘அவ்யக்தாத்புருஷ: பர:’(க.உ. 1.3.11) இத்யவ்யக்தஶப்³தே³ந ப்ரத்யவமர்ஶாத³வ்யாக்ருதமேவ ஸரீரத்வேந நிர்தி³ஶ்தமிதி அவஸீயதே । தஸ்மாத்³த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்ரதா⁴நமேவேதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: – த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம ; ஆத்மஶப்³தா³த் । அயம் ஹி ஸ்வஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸப்³த³: , ந து ப்ரதா⁴நஸ்யாபி வாசக: । ந க²ல்வயம் ஸ்வரூபேண ப்ரதா⁴நம் வக்தி, நாபி ஶரீரத்வேந ; ஶக்திக்³ராஹகாபா⁴வாத் । அபி⁴தா⁴நகோஸ: ஸரீரே ஶக்திக்³ராஹகோ(அ)ஸ்தி இதி சேத் , ந । சேதநவாசிநோ(அ)ஸ்ய அஹம்ஶப்³த³ஸ்யேவ ஶரீரே ப்ரயோகா³ணாம் சேதநதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேநோபபந்நதயா தாத்³ருக்ப்ரயோக³த³ர்ஶநமூலாநாமத்³யதநாபி⁴தா⁴நகோஶாநாம் ந்யாயவிருத்³த⁴ஶக்திகல்பநாயாமஸாமர்த்²யாத் , ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஶரீரஶக்திஸத்³பா⁴வே(அ)ப்யந்தர்யாம்யதி⁴கரணோக்தந்யாயேந ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶரீரத்வாஸித்³தே⁴ஶ்ச । ஶ்ருத்யந்தரே ஶரீரத்வகல்பநஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஶரீரவிஷயத்வாத் ப்ரஸித்³த⁴ஶரீர ஏவாவ்யக்தபத³மவ்யக்தகார்யாபி⁴ப்ராயமிதி ‘ஸூக்ஷ்மம் து தத³ர்ஹத்வாத்’(ப்³ர.ஸூ.1.4.2) இதி ஸூத்ரே வக்ஷ்யமாணத்வாத் । ஏவமாத்மஶப்³த³: ப்ரதா⁴நே(அ)ப்யுபபந்ந இதி ஶங்காவாரணார்த²மேவ தஸ்ய ப்ரதா⁴நஸாதா⁴ரண்யவ்யாவர்தநாய ‘ஸ்வஶப்³தா³த்’ இதி ஸூத்ரிதம் , அந்யதா² ஹி ‘ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித:’(ப்³ர.ஸூ.1.3.24) இதி ஸூத்ர இவ ‘ஶப்³தா³த்’ இத்யேவாஸூத்ரயிஷ்யத ।

நநு ‘த்³வ்யாத்³யாதா⁴ர’ இதி லகு⁴நி ஸூத்ரே கர்தும் ஶக்யே த்³யுப்ருதி²வீத்³வயநிர்தே³ஶேந , ஆயதநஶப்³த³ப்ரயோகே³ண ச கிமர்த²ம் கு³ருஸூத்ரம் க்ருதம் ? உச்யதே – ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்ம ஸ்வஶப்³தே³நைவாயதநம் ஶ்ரூயதே ‘ஸந்மூலா: ஸோம்யேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸதா³யதநா: ஸத்ப்ரதிஷ்டா²:’(சா².6.8.4) இதி । இஹாபி மந்த்ரே ‘யஸ்மிந்’ இதி நிர்தி³ஷ்டம் த்³யுப்ருதி²வ்யாதீ³நாமோ தத்த்வவசநாதா³யதநமவக³ம்யதே । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரக³தாயதநஶப்³த³ரூபப்³ரஹ்மபரஶப்³த³பராமர்ஶாபேக்ஷாதா³யதநத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³தா⁴ந்தயுக்த்யந்தரத்³யோதநார்த²மாயதநஶப்³த³: । அஸ்யா யுக்தௌ ‘ஸ்வஶப்³தா³த்’ இதி ல்யப்³லோபே பஞ்சமீ । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரக³தமாயதநஶப்³த³ரூபம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ம் பராம்ருஶ்ய தது³ந்மேஷிதாதா³யதநத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யமிதி ஸூத்ரார்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

த்³யுப்ருதி²வீத்³வயக்³ரஹணம் து – விஷயவாக்யே த்³யுப்ருதி²வ்யாயதநத்வகீர்தநேநைவ தது³ப⁴ய(மத்⁴ய)வர்திநோ(அ)ந்தரிக்ஷலோகஸ்யாப்யாயதநம் இத்யர்தா²த் ஜ்ஞாதும் ஶக்யதயா மந்த்ரக³தஸ்யாந்தரிக்ஷபத³ஸ்ய வையர்த்²யபரிஹாரார்த²மவ்யாக்ருதாகாஶபரதயா வக்தவ்யத்வாத் ப்ரதா⁴நபூர்வபக்ஷோ ந ஸம்ப⁴வதி ; தஸ்யாதே⁴யதயா நிர்தி³ஷ்டத்வாத் । அந்தரிக்ஷபத³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶபரத்வாங்கீ³காரே(அ)பி ப்ரதா⁴நபூர்வபக்ஷோ ந ஸம்ப⁴வதி ; அக்ஷரப்³ராஹ்மணே ‘யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கீ³ தி³வோ யத³ர்வாக் ப்ருதி²வ்யா:’(ப்³ரு.3.8.4) இத்யாதி³நா த்³யாவாப்ருதி²வ்யோஸ்ததூ³ர்த்⁴வாத⁴ஸ்தநலோகாநாம் தத³ந்யஸ்யாபி ஸர்வஸ்ய ஜக³தஸ்தாவதா³தா⁴ரதயா நிர்தி³ஷ்டஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்ய சாயதநத்வேந ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாதி³தத்வாத் , இஹாபி ‘யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ ச’(மு.2.2.5) இதி சகாரேண த்³யுப்ருதி²வ்யூர்த்⁴வாத⁴ரலோகாநாம் ஸமுச்சிததயா தத³ர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸத்வாத் । அக்ஷரப்³ராஹ்மணஸ்ய ச ப்ரஶாஸநாதி³கீர்தநாத் ப்³ரஹ்மபரதா(அ)வஶ்யம்பா⁴வேந ப்ரதா⁴நபரத்வாஸம்ப⁴வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்தயுக்த்யந்தரத்³யோதநார்த²ம் ॥1.3.1॥

ஏவமாத்மஶப்³தா³யதநத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஸாவ்யாக்ருதஜக³தா³யதநத்வஸபூ⁴காஶஜக³தா³யதநத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாந்யதரேண ச த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம ந த்வவ்யாக்ருதமிதி ஸமர்தி²தம் । ஹேத்வந்தரரேணாபி அமுமர்த²ம் ஸமர்த²யதே –

‘யஸ்மிந்த்³யௌ:’(மு.2.2.2) இத்யாதா³வாதே⁴யதயா நிர்தி³ஷ்டேந கார்யரபஞ்சேந முக்தாமேவாயதநமுபஸ்ருப்யம் ஜ்ஞாதவ்யம் , ந து தத்³விஶிஷ்டமிதி ‘தமேவைகம் ஜாநத²’(மு.2.2.5) இத்யநேந உபதே³ஶாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம ; மூலஸ்கந்த⁴ஶாகா²த்மகத்வேந வ்ருக்ஷஸ்யேவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சவிஶிஷ்டத்வேந ப்ரதிபத்தௌ ப்ராப்தாயாம் ‘‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’(க.4.10) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்ய ததா² ப்ரதிபத்தேர்நிந்தி³தத்வாத் । அபி ச ‘அந்யா வாசோ விமுஞ்சத²’(மு.2.2.5) வாக்³விமுக்திபூர்வகம் ஜ்ஞாதவ்யத்வோபதே³ஶாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம । ததா² ஜ்ஞாதவ்யத்வஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணி ‘தமேவ தீ⁴ரோ விஜ்ஞாய’(ப்³ரு.4.4.21) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ।

அத்ர யது³க்தம் பூர்வபக்ஷிணா ப்ரதா⁴நமேவாத்மாநம் ஸம்ஸாரிணாம் ஶரீரம் ஜாநீத ஸ்தூ²லதே³ஹாதி³விஷயா: ஶரீரத்வவாசோ விமுஞ்சதே²த்யேவம் ப்ரதா⁴நே(அ)ப்யேதத்³யோஜயிதும் ஶக்யமிதி தத் ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணஶப்³த³த்வஸமர்த²நேந பூர்வஸூத்ரே ஶரீரபரத்வாஸம்ப⁴வப்ரத³ர்ஶநாதே³வ நிரஸ்தம் । கிஞ்ச ததா² ஸதி ‘தமேவைகம் ஜாநத²’ இத்யதி³கம் ‘அபஶவோ வா அந்யே கோ³அஶ்வேப்⁴ய: பஶவோ கோ³அஶ்வா:’(தை.ஸம்.2.9.4) இதிவத³ர்த²வாத³மாத்ரம் ஸ்யாத் ; ப்ரஸித்³த⁴ஶரீரேஷ்வஶரீரத்வவாத³ஸ்ய க³வாஶ்வவ்யதிரிக்தபஶுஷு அபஶுத்வவாத³ஸ்யேவ பா³தி⁴தத்வாத் । அதிஸூக்ஷ்மப்³ரஹ்மாவக³தேரத்யந்தசித்தைகாக்³ர்யஸாத்⁴யத்வேந தத³ர்த²மந்யவாக்³விமோகபூர்வகம் ப்³ரஹ்மண ஐகரஸ்யேந ஜ்ஞாதவ்யத்வோபதே³ஶபரத்வே து ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த்⁴யநுஸாரேண பூ⁴தார்த²வாதோ³ ப⁴வதி । ந ச விஶிஷ்டார்தோ²பதே³ஶரூபபூ⁴தார்த²வாத³த்வே ஸம்ப⁴வதி அஸத³ர்தா²வலம்ப³நார்த²வாத³த்வகல்பநம் யுக்தம் ।

அபி ச ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இத்யந்யவாக்³விமோகபூர்வகாதை³கரஸ்யேந ஜ்ஞாநாத³வித்³யாதி³ப³ந்த⁴முக்தை: ப்ராப்தவ்யத்வோபதே³ஶாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்³ரஹ்ம । ததா² ஹி – ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இத்யத்ரைதச்ச²ப்³தோ³ நாத்மந: பராமர்ஶக: கிந்து விதே⁴யத்வேந ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய பராமர்ஶக: । ததா² ச யதா² ப்ரஸித்³த⁴: ஸேது: பாரஸ்ய ப்ராபக: , ஏவமயம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஜ்ஞாநரூப: ஸேது: ஸம்ஸாரபாரஸ்யாம்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராபக இதி தஸ்யார்த²: ।

நநு ‘ஜாநத²’ இத்யாக்²யாதேந ஸாத்⁴யரூபாபி⁴தா⁴யிநோக்தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³த⁴ரூபாபி⁴தா⁴யிநா நாம்நா பராமர்ஶோ ந யுக்த இதி சேத் , ந । ‘ஶைத்யம் ஹி யத் ஸா ப்ரக்ருதிர்ஜலஸ்ய’(ரகு⁴. 5.54) இத்யத்ர நபும்ஸகதயா ப்ரக்ருதஸ்ய ஸ்த்ரீலிங்க³விஶிஷ்டதயா பராமர்ஶவத் , ‘பாணிர்நிகுப்³ஜ: ப்ரஸ்ருதிஸ்தௌ யுதாவஞ்ஜலி:புமாந்’(நா.லிம்.அ.) இத்யத்ரைகத்வவிஶிஷ்டதயா ப்ரக்ருதஸ்ய த்³வித்வவிஶிஷ்டதயா பராமர்ஶவச்ச ஸாத்⁴யரூபவிஶிஷ்டதயா ப்ரக்ருதஸ்யாபி தத³ம்ஶத்யாகே³ந ஸித்³த⁴ரூபவிஶிஷ்டதயா பராமர்ஶோபபத்தே: । ‘ஶ்யேநேநாபி⁴சரந்யஜேத யதா² வை ஶ்யேநோ நிபத்யாத³த்தே ஏவமயம் த்³விஷந்தம் ப்⁴ராத்ருவ்யம் நிபத்யாத³த்தே’ ‘அபி⁴மந்த²தி ஸ ஹிங்காரோ தூ⁴மோ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ:’(சா².2.11.1) ‘அபோ(அ)ஶ்நாதிதந்நேவாஶிதம் நேவாநஶிதம்’ இத்யாதா³வாக்²யாதோக்தஸ்ய நாம்நா பராமர்ஶத³ர்ஶநாச்ச । ததா²(அ)ப்யத்ர ‘ஸ ஏஷோ(அ)ந்தஶ்சரதே’(மு.2.2.6) ‘தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ:’(மு.2.2.7) இத்யாத்³யநந்தரமந்த்ராம்நாதைதச்ச²ப்³தா³நாமாத்மபரத்வத³ர்ஶநாத³ஸ்யாபி தத்பரத்வம் யுக்தம்’ இதி சேத், ந । தேஷாம் ஜ்ஞாநபரத்வாஸம்ப⁴வேந தத்³விஷயாத்மபரத்வகல்பநே(அ)ப்யஸ்ய தஸ்மிந்நேவ மந்த்ரே விதே⁴யத்வேந ப்ரஸ்துதே ஜ்ஞாநே வ்ருத்திஸம்ப⁴வே தது³ல்லங்க³நேந தத்³விஷாபரத்வகல்பநாயோகா³த் । ந சைவம் ஸதி ‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா’ இத்யத்ராபி தச்ச²ப்³த³ஸ்யாநயநக்ரியாபரத்வப்ரஸங்க³: ; தஸ்ய த்³ரவ்யவாச்யாமிக்ஷாபத³ஸமாநாதி⁴கரணஸ்ய க்ரியாபரத்வாஸம்ப⁴வேந தத்ப்ரதா⁴நகர்மபூ⁴தபய:பராமர்ஶித்வகல்பநாத் । நந்வேவமபி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநே முக்தோபஸ்ருப்யத்வஹேதுர்ந லப்⁴யதே; அம்ருதஸ்யைவ முக்தோபஸ்ருப்யத்வலாபா⁴தி³இ சேத் – ந । அந்யஜ்ஞாநாத³ம்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்த்யஸம்ப⁴வேந த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஜ்ஞாநாத் ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்யத்வப்ரதிபாத³நாத³ர்தா²த் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமேவாம்ருதஶப்³தோ³க்தம் ப்³ரஹ்மேதி லாபா⁴த் ।

ஏவமஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய திஸ்ருஷு யோஜநாஸு ஆத்³யயோஜநா பா⁴ஷ்யே ப்ரத²மஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸமய ஏவாத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணஶப்³த³த்வஸமர்த²நாநந்தரம் தது³பஜீவித்வாத்தத்ராயதநவத்³பா⁴வஶ்ரவணாதி³த்யாதி³நா த³ர்ஶிதா । த்³விதீயயோஜநா த்வேதத்ஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸமயே ஸூத்ரஸ்ய த்³விதீயார்த²த்வேந த³ர்ஶிதா । த்ருதீயயோஜநா து ந ஸ்பஷ்டம் ப்ரத³ர்ஶிதா, கிந்து மந்த்ராந்தரக³தமுக்தோபஸ்ருப்யத்வவ்யபதே³ஶஸ்ய ஏதத்ஸூத்ரார்த²தயா வர்ணநேந தத்ஸமாநந்யாயதயா ஸூசிதா । பா⁴ஷ்யே முண்ட³கோபநிஷத்³விவரணே ச ‘அம்ருதஸ்யைஶ ஸேது:’ இத்யத்ரைதச்சப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநபராமர்ஶித்வப்ரதிபாத³நேந ச கிஞ்சிதா³விஷ்க்ருதா ।1.3.2।

அத² யது³க்தம் பூர்வபக்ஷே த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாநுமாநக³ம்யம் ப்ரதா⁴நமேவாநுவாத்³யம் , ந து ததா²த்வேந ஶ்ருதிப்ரதிபந்நம் ப்³ரஹ்மேதி , தத்ஸம்க்²யாநுமாநஸ்யாப்ரமாணத்வாஸம்ப⁴வேந நிரஸ்தப்ராயம் ; ததா²(அ)பி தூ³ஷணாந்தரப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஸூத்ரம் –

ஸாம்க்²யாநுமாநகல்பிதம் ப்ரதா⁴நமிஹ ந க்³ராஹ்யம் ; தத்ப்ரதிபாத³கஶப்³தா³பா⁴வாத் । ந ஹி ‘யஸ்மிந்த்³யௌ:’ இத்யாதி³ தத்ப்ரதிபாத³கம் ; தஸ்யாந்தரங்க³ஶ்ருத்யந்தரப்ராபிதப்³ரஹ்மக³தத்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வாநுவாத³கத்வாத் । யத்த்வநுமாநாத் ஶ்ருதி: ப்ரத்யக்ஷாநுமாநஸாபேக்ஷத்வேந விலம்பி³தப்ரவ்ருத்திகேதி ஶீக்⁴ரதரமநுமாநமேவ ப்ராபகமித்யுக்தம் , தத³யுக்தம் ; ஶப்³தா³நாம் வ்யுத்பத்திவேலாயாமர்த²க்³ராஹிமாநாந்தராபேக்ஷத்வே(அ)பி தத்ப்ரதிபாத³நவேலாயாம் தத³பேக்ஷத்வாபா⁴வேந விலம்பா³ஸித்³தே⁴: ; அந்யதா² ‘கா³மாநய’ இத்யாதி³வாக்யாநாமஸந்நிக்ருஷ்டார்த²விஷயாணாம் ப்ரத்யக்ஷஸாசிவ்யாபா⁴வேந க³வாநயநாதி³ப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । உக்தம் ச வார்திகே ‘அர்த²போ³தே⁴(அ)நபேக்ஷத்வாந்மாநாந்தரமநாத்³ருதம் । வ்யுத்பத்த்யுபாயபூ⁴தம் யத்தச்ச தந்மாத்ர ஏவ து’ இதி । தஸ்மாத் ‘யஸ்மிந்த்³யௌ:’ இத்யாதி³ ந ப்ரதா⁴நப்ரதிபாத³கம் । நாபி ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இத்யேதத் தத்ப்ரதிபாத³கம் ; தஸ்ய விதே⁴யதயா ப்ரக்ருதம் ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மண: ப்ராபகமித்யேதத³ர்த²தாயா வர்ணிதத்வாத் । யதா² ப்ரஸித்³த⁴: ஸேது: ப்ரவாஹநிரோதே⁴ந ப்ரபூ⁴தமுத³கம் ஸாத⁴யதி , ஏவமித³மாத்மஜ்ஞாநமம்ருதத்வம் ஸாத⁴யதீத்யம்ருதஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வப்ரதா⁴நதாஶ்ரயணேநாத்மஜ்ஞாநே ஸாத⁴நத்வபரதயா(அ)பி ஸேதுவ்யபதே³ஶோபபத்தேஶ்ச । ஆத்மந்யபி அம்ருதத்வதா⁴ரகதயா தத்³வ்யபதே³ஶோபபத்தேஶ்ச । உபக்ரமஶ்ருதப்³ரஹ்மக³தநிரபேக்ஷத்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வலிங்கே³ந ஆத்மஶ்ருத்யா வாக்³விமோகபூர்வகமேகரஸதயா ஜ்ஞாதவ்யத்வோபதே³ஶேந ச விருத்³த⁴ஸ்யோபஸம்ஹாரஸ்ய யதா²கத²ஞ்சிந்நயநஸ்யோசிதத்வாத் । ஏவம் ச ‘உபக்ரமோபஸம்ஹாராநுஸாரேண மத்⁴யக³தமாத்மஶ்ருத்யதி³கம் யதா²கத²ஞ்சித்ப்ரதா⁴நே நேதவ்யம்’ இத்யபி நிரஸ்தம் ।

ஸூத்ரே ‘அநுமாநம்’ இதி கர்மணி ல்யுட்ப்ரத்யயாந்த: , ஆநுமாநமிதி ஶைஷிகப்ரத்யயாந்தோ வா । உபந்யஸ்தபூர்வபக்ஷபீ³ஜத்³யோதநார்த²ம் ப்ரதா⁴நஸ்யாநுமாநபதே³ந க்³ரஹணம் । ‘அதச்ச²ப்³தா³த்’ இத்யத்ர ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதா⁴ர்த²கஸ்ய நஞ: ஸமாஸ: । தஸ்ய க்ரியாஸாபேக்ஷத்வேநாஸாமர்த்²யே(அ)பி ஸமாஸோ(அ)ஸ்தீதி ‘அகர்தரி ச காரகே ஸம்ஜ்ஞாயாம்’(பா.ஸூ.3.3.19) இத்யத்ர காரகக்³ரஹணேந ஜ்ஞாபிதத்வாத் , ‘அஸூர்யம்பஶ்யா ராஜதா³ரா:’ இத்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । ‘நிர்மக்ஷிகம்’ இதிவத³ர்தா²பா⁴வே(அ)வ்யயீபா⁴வோ வா । அதச்ச²ப்³த³மித்யம்பா⁴வஸ்து ந ப⁴வதி ; ‘நாவ்யயீபா⁴வாத³தோம் த்வபஞ்சம்யா:’(பா.ஸூ.2.4.83) இதி பஞ்சமீபர்யுதா³ஸாத் ॥1.3.3॥

ஸ்யாதே³தத – மா பூ⁴த் ப்ரதா⁴நம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் , ஜீவஸ்து ஸ்யாத் ; மந:ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ரவணாத் । ந ச ஜீவஸ்ய மந:ப்ராணைருபகரணோபகரணிபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ப்ரஸித்³தோ⁴ நாஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வ: , இஹ த்வாஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வ ஏவ ப்ரதீயதே ; த்³யுப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷைராஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வவாசகேநைவ ஓதஶப்³தே³நோபாத்தத்வாத் , ஓதஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யாச்சேதி வாச்யம் । ஜீவோபகரணாநாம் தேஷாம் ஜீவாத்³ருஷ்டாயத்தோத்பத்திஸ்தி²திகத்வேந ததா³ஶ்ரிதத்வவ்யபதே³ஶோபபத்தே: । அத ஏவ ஜீவ: ‘ப்ராணப்⁴ருத்’ இதி வ்யவஹ்ரியதே । ஏவம் ச ஜீவே த்³யுப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷாயதநத்வவ்யபதே³ஶோ(அ)பி யுஜ்யதே ; தத்³போ⁴க்³யபோ⁴க³ஸ்தா²நபோ⁴கோ³பகரணபோ⁴கா³யதநரூபாணாம் தேஷாம் தத³த்³ருஷ்டாயத்தத்வாத் । ஜீவோபகரணே ப்ராணே(அ)பி ஹி ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா ஏவமஸ்மிந் ப்ராணே ஸர்வம் ஸமர்பிதம்’(சா².7.15.1) இதி ஸர்வாதா⁴ரத்வம் ஶ்ரூயதே । ஜீவே தச்ச்²ரவணஸ்ய கா(அ)நுபபத்தி: ? ந சாத்மஶப்³தோ³ ஜீவே(அ)நுபபந்ந: ; தஸ்ய த்³யுப்⁴வாதி³ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணத்வப்ரதிபாத³நாதி³தி வாச்யம் । ‘ஸ்வஶப்³தா³த்’ இத்யநேந தஸ்ய ப்ரதா⁴நஸாதா⁴ரண்யமேவ ஹி வ்யாவர்திதம் , ந து ஜீவஸாதா⁴ரண்யமபி ; தஸ்ய ஜீவவாசகதாயா அநிவார்யத்வாத் ‘ஸ ப்³ரஹ்மவித் ஸ லோகவித் ஸ தே³வவித் ஸ பூ⁴தவித் ஸ ஆத்மவித்’(ப்³ரு.3.7.1) இதி அந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே ப்³ரஹ்மணி ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத் ஜீவே ஆத்மஶப்³த³ஸ்யாஸாதா⁴ரண்யேந ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஏவம் ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நாத்மநோ(அ)ந்தர:’(ஶ.ப்³ரா.14.5.30) இத்யாத்³யந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’(ப்³ரு.2.2.19) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ச தத்ர தஸ்யாஸாதா⁴ரண்யேந ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ‘நாத்ம(அ)ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய:’(ப்³ர.ஸூ.2.3.17) ‘ஆத்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹி’(ப்³ர.ஸூ.2.1.28) இத்யாதி³ஸூத்ரேஷ்வபி தஸ்மிந்விஶிஷ்யாத்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச ।

யதி³ ‘யதா²(அ)க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்தி , ஏவமேதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: லோகா: ஸர்வே வேதா³: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி’(ப்³ரு.2.1.20) ‘நிஸ்ஸரந்தி யதா² லோஹபிண்டா³த்தப்தாத்விஸ்பு²லிங்க³கா: । ஸகாஶாதா³த்மநஸ்தத்³வதா³த்மந: ப்ரப⁴வந்தி ஹி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு பரமாத்மந்யப்யாத்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் தஸ்யாப்யஸாதா⁴ரண்யேந வாசக இத்யுச்யதே, யதி³ வா ‘ஏகதே³ஶே(அ)பி யோ த்³ருஷ்ட: ஶப்³தோ³ ஜாதிநிப³ந்த⁴ந: । தத³த்யாகா³ந்ந தஸ்யாஸ்தி நிமித்தாந்தரகல்பநா’ இதி ப³ர்ஹிராஜ்யாதி⁴கரணோக்தந்யாயேந ஜீவாத்மபரமாத்மஸாதா⁴ரண்யேந சேதநமாத்ரவாசக: ஸ இத்யுச்யேத, ததா³(அ)ப்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவே நாஸ்த்யநுபபத்தி: । வாக்³விமோகபூர்வகமைகரஸ்யேந ஜ்ஞாதவ்யத்வம் தத்³ஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ராபகத்வம் முக்திஸாத⁴நத்வம் தஸ்யாம்ருதத்வதா⁴ரகத்வமித்யேதத் ஸர்வமபி ஜீவாத்மந்யபி நிர்விஶேஷத்³ருஷ்ட்யோபபத்³யதே । தஸ்மாத் ஜீவ ஏவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸ்யாதி³த்யாஶம்க்யாஹ –

சகாரேண நஞோ ஹேத்ஶ்சாநுகர்ஷ: । ப்ராணப்⁴ருத³பி ந த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ; அதச்ச²ப்³தா³தே³வ । ந ஹி மந:ப்ராணாயதநத்வம் தச்ச²ப்³த³: । தஸ்ய தது³பகரணகத்வவத் ப்ராணப்⁴ருத³ஸாதா⁴ரணத்வாபா⁴வாத் । ‘யஸ்மிந் பஞ்ச பஞ்சஜநா:’(ப்³ரு.4.4.17) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மண்யபி தத்ப்ரஸித்³தே⁴: । ந ச த்³யுப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷமந:ப்ராணாயதநத்வமபி முக்²யம் ப்³ரஹ்மணி ஸர்வோபாதா³ந இவ ஜீவே ஸம்ப⁴வதி । அ வா நிரபேக்ஷம் தத் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத் தச்ச²ப்³தா³பா⁴வாத் தத்³விலக்ஷணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத³காச்ச²ப்³தா³த³பி ந ப்ராணப்⁴ருத்³ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் । ஏவம் ச ‘அதச²ப்³தா³த்’ இத்யஸ்ய த்³விதீயஹேதுபரத்வேந யோஜநாயாம் பர்யுதா³ஸார்த²ஸ்ய நஞஸ்தத்பதே³ந ஸமாஸ: । உப⁴யஸாதா⁴ரண்யார்த²மதச்ச²ப்³தா³தி³த்யுக்தி: । இத³ம் ச நைரபேக்ஷ்யாபேக்ஷம் பர்யுதா³ஸார்த²கத்வம் பூர்வத்ர ப்ரதா⁴நநிராகரணார்த²ஹேதாவபி யோஜ்யம் ॥1.3.4॥

ஸ்யாதே³தத் – ப்ராணப்⁴ருதே³வ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ; ஆத்மஶப்³தா³த் । ஆத்மஶப்³தோ³ ஹி ஸ்வபா⁴வாபரபர்யாய ஸ்வரூபபரோ(அ)ப்யஸ்தி । இஹ ச ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநம்’ இதி ஶிஷ்யாந் ப்ரதி போ³த⁴நே தஸ்ய ஸ்வரூபபரத்வமேவ ஸ்வாரஸிகம் – தமேவைகம் யுஷ்மாகம் ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் ஸ்வரூபம் ஜாநீதேதி । ஏகஜீவவாதே³ சைகஸ்யாவித்³யாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஸம்ப⁴வதி ப³ஹூந் ஶிஷ்யாந் ப்ரதி ஸ்வரூபத்வபோ³த⁴நமித்யாஶம்க்யாஹ –

பி⁴த்³யதே(அ)நேநேதி பே⁴தோ³ பே⁴த³க: ‘தமேவைகஞ்ஜாநத²’ இதி கர்மகர்த்ருபா⁴வ: , அவதா⁴ரணலப்³தே⁴நைகரஸ்யேந ஜ்ஞேயத்வம் ச வைலக்ஷண்யம் பே⁴த³ இதி பக்ஷே து ஸ ஏவ பே⁴த³: । தத்³வ்யபதே³ஶாந்ந ப்ராணப்⁴ருத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் । முமுக்ஷுப்ராணப்⁴ருஜ்ஜாதேந ஹி நிர்விஶேஷசிந்மாத்ரைகரஸம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் , ந து ப்ராணப்⁴ருதே³வ ஜ்ஞாதா தேநைவ ரூபேண ஜ்ஞேய: । தத்ர கர்மகர்த்ருபா⁴வவிரோதா⁴த், அஹங்காரஸுக²து³:க²ராக³த்³வேஷாதி³ஸம்வலிதரூபஸ்ய தஸ்யைகரஸ்யேந ஜ்ஞேயத்வாயோகா³ச்சேதி தத³நுரோதே⁴நாத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவாத்மபரத்வே, பரமாத்மபரத்வே, சேதநஸாமாந்யபரத்வே, ஸ்வரூபபரத்வே வா நிர்விஶேஷசிந்மாத்ர ஏவ பர்யவஸாநமப்⁴யுபேயம் ; தஸ்யைவ வஸ்துத: தத்தத்³போ³த⁴நீயஜீவஸ்வரூபதயா பர்யவஸாநாத் ।

ந ச – பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபயோ: ஸவிஶேஷயோர்ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தே³(அ)பி தது³ப⁴யாநுஸ்யூதஸ்ய நிர்விஶேஷசைதந்யஸ்ய ஜீவஸ்ய ச பே⁴தோ³ நாஸ்தி , அந்யதா² ‘ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய:’ இதி ஸித்³தா⁴ந்தவிரோதா⁴த் , ததா² ச கத²மத்ர பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ ஹேது: ஸ்யாத் இதி ஶங்கநீயம் ; பரிச்சி²ந்நாபரிச்சிந்நயோஸ்தயோரபி பே⁴தா³வஶ்யம்பா⁴வாத் । லோகே(அ)ப்யபரிச்சி²ந்நோ மஹாகாஶ: பரிச்சி²ந்நோ க⁴டாகாஶ இதி பே⁴த³வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । ஷட³நாதி³த்வவ்யவஹாரஸ்து ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ம் ப்³ரஹ்மசிந்மாத்ரபே⁴த³ம் ஜீவசிந்மாத்ரபே⁴த³ம் ச பே⁴த³ராஶித்வேநைகீக்ருத்ய । அத ஏவாஹு: ‘ஜீவ ஈஶோ விஶுத்³தா⁴ சித் பே⁴த³ஸ்தஸ்யாஸ்தயோர்த்³வயோ: । அவித்³யாதச்சிதோர்யோக³: ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய:’ இதி । தஸ்யா: ஸகாஶாத்தயோர்ஜீவேஶயோர்பே⁴த³: தயோர்த்³வயோரந்யோந்யம் ச பே⁴த³ இத்யர்த²: ॥1.3.5॥

ஸ்யாதே³தத் – மா பூ⁴தே³தந்மந்த்ரஶ்ருதஹேதுபி⁴: த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஜீவ: ; உபரிதநமந்த்ரஶ்ருதஹேதுபி⁴ஸ்து ஸ்யாத் । உபரிதநமந்த்ரே ஹி ‘அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ஸம்ஹதா யத்ர நாட்³ய: । ஸ ஏஷோ(அ)ந்தஶ்சரதே ப³ஹுதா⁴ ஜாயமாந:’(ப்ர.6.6) இதி நாடீ³ஸம்ப³ந்த⁴நாட்³யந்தஸ்ஸஞ்சாரஜாயமாநத்வாநி ஶ்ரூயந்தே । தாநி ச ஜீவலிங்கா³நி । நாடீ³ஸம்ப³ந்த⁴: தத³ந்தஸ்ஸஞ்சாரஶ்ச தாவஜ்ஜீவஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴தர: ‘ஆஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி’(சா².8.6.3) ‘தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே’(ப்³ரு.2.2.19) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு । ஜாயமாநத்வம் து தத³ஸாதா⁴ரணமிதி ஸ்பஷ்டமேவ । தஸ்மாத் ப³ஹுஸாத⁴காந்யதா²கரணாயோக்³கா³ஜ்ஜீவ ஏவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸ்யாதி³த்யாஶம்க்யாஹ –

ப்ரகரணமித³ம் முண்ட³கோபநிஷதி³ ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே’(மு.1.1.3) இத்யுபக்ரமமாரப்⁴ய ஆஸமாப்தி ப³ஹுதரஶ்ருதிலிங்கா³தி³நியமிதம் பூ⁴தயோநேரக்ஷரஸ்ய பரமாத்மந: । ததே³தத³த்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரண ஏவ ப்ரதிபாதி³தமிதி தந்மத்⁴யாம்நாதஸ்ய ‘யஸ்மிந்த்³யௌ:’(மு.2.2.5) இதி மந்த்ரஸ்ய நாந்யபரத்வஶங்காவகாஶோ(அ)ஸ்தி । ந்யாயவ்யுத்பாத³நார்த²ம் ப்ரகரணம் பிதா⁴ய தந்மந்த்ரக³தை: கைஶ்சில்லிங்கை³ரந்யபரத்வமாஶம்க்ய தந்மந்த்ரக³தைரேவ ஶ்ருதிலிங்கை³: ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸாதி⁴தம் ஸூத்ரபஞ்சகேந । அநேந து ஸூத்ரேண ப்ராகரணிகமந்த்ராந்தரக³தலிங்கை³ர்ஜீவபரத்வே ஶங்கிதே ப்ரகரணமுத்³கா⁴ட்ய ப்ராகரணிகமந்த்ராந்தரக³தை: ப்ரப³லை: ஶ்ருதிலிங்கௌ³ஸ்தத்³பா³த⁴ஹ் ப்ரத³ர்ஶ்யதே । தத்ர காநிசித் ஶ்ருதிலிங்கா³ந்யத்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரணே ப்ரத³ர்ஶிதாநி , காநிசிதி³ஹைவாதி⁴கரணே ‘ஸ்வஶப்³தா³த்’ இத்யாதி³ஹேதூநாமர்தா²ந்தரோபவர்ணநவ்யாஜேந பா⁴ஷ்யே ப்ரத³ர்ஶிதாநி । தத்ர ஹி ‘ஸ்வஸப்³தா³த்’ இத்யஸ்ய ‘தபோ ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம்’(மு.1.2.10) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்’(மு.2.2.11) இதி பூர்வத்ர பரத்ர ச ப்³ரஹ்மஸம்ஶப்³த³நமப்யர்தா²ந்தரத்வேந த³ர்ஶிதம் ।1। முக்தோபஸ்ருப்யஸூத்ரஸ்ய ச ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’(மு.2.2.8) இதி மந்த்ரே ராக³த்³வேஷாதி³முக்தைர்ஜ்ஞேயத்வவ்யபதே³ஶ: ‘பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’(மு.3.2.8) இதி முக்தப்ராப்யத்வவ்யபதே³ஶஶ்சார்தா²ந்தரத்வேந த³ர்ஶித: ।2। ‘அதச்ச²ப்³தா³த்’ இத்யஸ்ய ச ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ இத்யாதி³ஷு ஶ்ருத: ஸர்வஜ்ஞாதி³ஶப்³தோ³(அ)ப்யர்தா²ந்தரத்வேந த³ர்ஶித: ।3। ஏவம் ப்ராகரணிகப³ஹுஶ்ருதிலிங்க³பா³தி⁴தமுத்தரமந்த்ரக³தம் ஜீவலிங்க³த்ரயமந்யதா² நேயம் । ததா² ஹி – நாடீ³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தாவந்ந ஜீவலிங்க³ம் । நாட்³யாஶ்ரயத்வம் ஹ்யத்ர நாடீ³ஸம்ப³ந்த⁴: அரநாபி⁴த்³ருஷ்டாந்தாநுரோதா⁴த் , ‘யத்ர’ இதி ஸப்தம்யநுரோதா⁴ச்ச , ந து நாட்³யுபகரணத்வம் । நாட்³யாஶ்ரயத்வம் த்வாஹத்ய ஹ்ருத³யஸ்யைவ ஶ்ருதம் ‘அத² யா ஏதா ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³ய:’(சா².8.7.1) இத்யாதி³ஷு । ததா³ஶ்ரயத்வம் ஜீவஸ்யாபி ஹ்ருத³யத்³வாரைவ வாச்யம் । தச்ச ஹ்ருத³யாயதநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸுவசம் । ஏவம் ‘அஜாயமாநோ ப³ஹுதா⁴ விஜாயதே’(யஜு.ஸம். 31.16) இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேணாபி⁴வ்யக்திவிஶேஷவத்த்வரூபம் ஜாயமாநத்வம், ஜீவவத³ந்த:கரநோபஹிதரூபேண நாட்³யந்தஸ்ஸஞ்சாரவத்த்வம் ச தஸ்யஸுவசமேவ । யதி³ ‘லக்ஷணஹேத்வோ: க்ரியாயா:’(பா.ஸூ.3.2.126) இதி ப்ரத²மாஸமாநாதி⁴கரணஶாநஜ்விதா⁴யகஸூத்ராநுஸாரேண ‘யோ ஜாயதே ஸோ(அ)ந்தஶ்சரதே’ இத்யேவமர்த²பர்யவஸாயிதயா அந்தஸ்ஸஞ்சரணக்ரியாலக்ஷணத்வேநோபந்யஸ்தம் ஜநநம் ஜீவே ப்ரஸித்³த⁴தரம் ப்³ரஹ்மவ்யாவ்ருத்தமேவ க்³ராஹ்யம் ; ப்ரஸித்³த⁴தரஸ்யைவ லக்ஷகத்வாத் , அத ஏவாந்தஸ்ஸஞ்சரணமபி தேந ஜநநேந லக்ஷணீயம் ஜீவக³தமேவ க்³ராஹ்யமித்யுச்யதே , ததா³(அ)பி நாஸ்த்யநுபபத்தி: ; ஹ்ருத³யாயதந: பரமாத்மா ஜீவரூபேண ஜாயமாந: ஸந் நாடீ³நாமந்த: ஸஞ்சரத இத்யந்வயஸௌலப்⁴யாத் । ஏவம் ப்ரஸக்தஶங்காநிராகரணார்த²ஸ்துஶப்³தா³ர்தே² ஸௌத்ரஶ்சகார: ॥1.3.6॥

ஸ்யாதே³தத் – ஜீவஸ்ய ப்ரத்யக்³ரூபதயா லோகாநுப⁴வஸித்³தா⁴த் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³விகாரஶாலிநோ ரூபாத³ந்யந்நிர்விகாரசிந்மாத்ராத்மகமபி ரூபமஸ்தீத்யத்ர கிம் ப்ரமாணம் , யேந தத்ராத்மஶப்³த³ஸ்ய பர்யவஸாநம் தத்ரைவ ப்ரஸித்³த⁴தரஜைவரூபத்³ருஷ்ட்யா ஜாயமாநத்வவர்ணநம் சோபபத்³யேத । ந ஹி கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டாஜ்ஜீவாத் தந்நியந்துரீஶ்வராச்சாந்யத³ஸங்கோ³தா³ஸீநமாத்மஸ்வரூபம் ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தீத்யாஶம்க்ய தத்ர ப்ரமாணப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ‘ப்ரகரணாத்’ இத்யநேந பரிக்³ருஹீதமபி ஹேதும் ஶ்ருங்க³க்³ராஹிகயோபாதா³ய த³ர்ஶயதி –

த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்ரக்ருத்யா(அ)(அ)ம்நாதே ‘த்³வா ஸுபர்ணாஸயுஜா ஸகா²யா ஸமாநம் வ்ருக்ஷம் பரிஷஸ்வஜாதே । தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதி’(மு.3.1.1) இதி ஸ்தி²த்யத³நே நிர்தி³ஶ்யேதே । ‘அநஶ்நந்’ இத்யௌதா³ஸீந்யேந ஸ்தி²தி: , ‘அத்தி’ இதி கர்மப²லாத³நம் , ஆப்⁴யாம் ஸ்தி²த்யத³நாப்⁴யாம் கர்மப²லாத்துஸ்ஸகாஶாத³ந்யஸ்யாஸங்கோ³தா³ஸீநசைதந்யஸ்வரூபஸ்ய ஸித்³தே⁴ஸ்தத்ராத்மஶப்³த³பர்யவஸாநாதி³வர்ணநம் யுக்தமேவ । நநு ‘அநஶ்நந்நந்ய:’ இதி ஸவிஶேஷஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய நிர்தே³ஶ: கிம் ந ஸ்யாத் ? உச்யதே – பைங்கி³ரஹஸ்ய ப்³ராஹ்மணேந மந்த்ரோ(அ)யமித்த²ம் வ்யாக்²யாத: – ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வம் , அநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதீதி க்ஷேத்ரஜ்ஞ:’ இதி । ஸத்வக்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³தா³வபி தத்ரைவ வ்யாக்²யாதௌ ‘ததே³தத்ஸத்வம் யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி । அத² யோ(அ)யம் ஶாரீர உபத்³ரஷ்டா ஸ க்ஷேத்ரஜ்ஞ:’ இதி । ஏவமத்த்ரூநஶ்நதோரந்த:கரணஶுத்³த⁴ஜீவரூபதயா(அ)ந்யத்ர வ்யாக்²யாதத்வாத³நஶ்நந்நீஶ்வர இதி வக்தும் ந யுக்தம் ।

நநு ஜீவேஶ்வரபர ஏவாயம் மந்த்ர: ; அநேந துல்யார்த²தயா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே ‘ஸமாநே வ்ருக்ஷே புருஷோ நிமக்³நோ(அ)நீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந: । ஜுஷ்டம் யதா³ பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக:’(மு.3.1.2) இத்யநந்தரமந்த்ரே தயோ: ப்ரதிபாத³நாத் । அஸ்ய க²ல்வயமர்த²: – ஸமாநே வ்ருக்ஷே ஜீவேஶ்வரஸாதா⁴ரநே ஶரீரே நிமக்³ந: புருஷ: அநீஶயா அநீஶ்வரயா ப்ரக்ருத்யா பரவஶீக்ருதோ முஹ்யந்நவிவேகம் ப்ராப்த: ஸந் ஶோசதி । ஜுஷ்டம் யோக³மார்கை³ர்நிஷேவிதம் ஸ்வஸ்மாத³ந்யமீஶம் , அஸ்ய ஈஶஸ்ய இதி மஹிமாநம் ப்ரஸித்³த⁴ப்ரகாரம் மாஹாத்ம்யம் ச யதா³ பஶ்யதி , ததா³ வீதஶோகோ ப⁴வதீதி । அத்ர புருஷோ ஜீவ ஏவ க்³ராஹ்ய: , ந த்வசேதநமந்த:கரணம் । ந ஹி தத்ர புருஷஶ்ருதே: , ‘ஶோசதி’ ‘முஹ்யமாந:’ ‘பஶ்யதி’ ‘வீதஶோக:’ இதி விஶேஷணாநாம் வா ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । அந்யஸ்த்வீஶஶப்³தோ³க்தத்வாதீ³ஶ்வர ஏவ ।

அபி சாஸ்மிந்நேவ மந்த்ரே போ⁴க்த்ருத்வாபோ⁴க்த்ருத்வஶ்ரவணாத³ப்யயம் ஜீவேஶ்வரபர: । ந ஹ்யந்த:கரணஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் ஜீவஸ்ய தே³ஹபரிஷ்வங்க³த³ஶாயாமபோ⁴க்த்ருத்வம் வோபபத்³யதே । பைங்கி³ஶ்ருத்யாமபி ஸத்வக்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஜீவேஶ்வராவேவோச்யேதே;
’ந தத³ஸ்தி ப்ருதி²வ்யாம் வா தி³வி தே³வேஷு வா புந: ।
ஸத்த்வம் ப்ரக்ருதிஜைர்முக்தம் யதே³பி⁴: ஸ்யாத்த்ரிபி⁴ர்கு³ணை:’ ॥ (ப⁴.கீ³.18.40)
யோ(அ)ஸ்யாத்மந: காரயிதா தம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ப்ரசக்ஷதே ।
ய: கரோதி து கர்மாணி ஸ பூ⁴தாத்மேதி சோச்யதே’ ॥
இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷு தயோ: ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞபத³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ‘யேந ஸ்வப்நம்’ இத்யத்ர ந கரணே த்ருதீயா, யத: ஸ்வப்நத்³ருஷ்டிகரணே , அந்த:கரணே ஸத்த்வஶப்³த³: ஸ்யாத் கிம் த்வித்த²ம்பா⁴வே । ததஶ்ச யேந ஜீவேந விஶிஷ்ட: பரமேஶ்வர: ஸ்வப்நம் பஶ்யதி ஸ ஜீவ: ஸத்த்வமித்யர்தோ²(அ)ஸ்து ; ஸ்வப்நத்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்ய ஜீவக³தஸ்யாபி ஜீவத்³வாரா பரமாத்மவிஶேஷணத்வோபபத்தே: । ‘காடி²ந்யவாந் யோ பி³ப⁴ர்தி’ இத்யத்ர ப்ருதி²வீத்³வாரா காடி²ந்யஸ்ய தத்³விஶேஷணத்வத³ர்ஶநாத் । ஶாரீரஸப்³த³ஶ்சாந்தர்யாமிதயா ஸர்வஶரீரேஷு ஸ்தி²தே பரமாத்மந்யுபபத்³யத ஏவேதி சேத் –

அத்ர ப்³ரூம: – ‘ஸமாநே வ்ருக்ஷே’ இதி மந்த்ரோ நோக்தரீத்யா ஜீவேஶ்வரபர: , அநீஶயா ப்ரக்ருத்யேதி விஶேஷ்யாத்⁴யாஹாரகௌ³ரவாத் , கிந்து தஸ்யைவமர்த²: – ஸமாநே வ்ருக்ஷே – தே³ஹாக்²யே , நிமக்³ந: – தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேந நிமக்³நவத³விவிக்ததாமாபந்ந: புருஷோ போ⁴க்தா ஜீவோ முஹ்யமாந: ஶரீராதி³க³தைரநர்த²ஜாதைராத்மாநமேவ தத்³வந்தம் மந்யமாந: ஸந் அநீஶயா அநைஶ்வர்யேண ‘க்ருஶோ(அ)ஹமந்தோ⁴(அ)ஹமஸ்மி, கிம் மே ஜீவிதேந’ இத்யேவம் தீ³நபா⁴வேநாத்⁴யாஸமூலேந ஶோசதி । யதா³ து தே³ஹாதி³ப்⁴யோ(அ)நர்தா²ஶ்ரயேப்⁴யோ(அ)ந்யம் அத ஏவ ஈஶம் தே³ஹாதி³தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமூலதை³ந்யாநாஸ்பத³மாத்மாநமிதி மஹிமாநம் அஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ப்ரகாரம் மஹத்த்வம் ச த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யரூபம் பஶ்யதி , ததா³ வீதஶோகோ ப⁴வதீதி । அத²வா வீதஶோக: ஸந் அஸ்ய மஹிமாநம் தத்³பா⁴வம், இதி ப்ராப்நோதி இதி । ‘இதி’ இத்யாக்²யாதே ‘ஸம்ஜ்ஞாபூர்வகோ விதி⁴ரநித்ய:’(வ்யா.ப 64) இதி கு³ணாபா⁴வ: । ‘ஈஶ ஐஶ்வர்யே’(யா.பா.1020) இதி தா⁴தோ: ‘கு³ரோஶ்ச ஹல:’(பா.ஸூ. 3.3.103) இதி ஸ்த்ர்யதி⁴காரவிஹிதாகாரப்ரத்யயாந்தேந ஈஶஶப்³தே³நைஶ்வர்யவாசிநா நஞ: ஸமாஸே ஸத்யநீஶயேதிரூபம் । ந ச ப்ராதா⁴ந்யேந புருஷஸ்யாந்யம் ப்ரதி ப்ரதியோகி³த்வஸம்ப⁴வே அப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரஸ்துதஸ்ய ஸரீரஸ்ய தத்ப்ரதியோகி³கத்வகல்பநமயுக்தமிதி வாச்யம் । யத்³விஷயப்⁴ரமஸ்ய ஶோகநிதா³நத்வமபி⁴ப்ரேத்ய ஸமாநே வ்ருக்ஷே நிமக்³நோ முஹ்யமாந இதி ச விஶேஷணம் க்ருதம் தத்³விருத்³த⁴த³ர்ஶநஸ்ய ஶோகவிக³மஹேதுத்வமித்யாஶயேநாந்யத்வவிஶேஷணமிதி ஹ்யேஷாம் விஶேஷணாநாம் ஸாப²ல்யமுபபாத³நீயம் । ந ச ‘ஸமாநே வ்ருக்ஷே நிமக்³ந:’ இதி ‘முஹ்யமாந:’ இதி ச ஜீவேஶ்வராபே⁴த³ப்⁴ரம உக்த இதி வக்தும் ஶக்யம் , யேந ஜீவாதீ³ஶ்வரஸ்யாந்யத்வம் தத்³விருத்³த⁴ம் ஸ்யாத் । ஶக்யம் து தே³ஹதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸஸ்தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸஶ்ச உக்த இதி வக்தும் । அதோ(அ)ர்தா²நுஸாரேணாந்யத்வஸ்யாப்ரதா⁴நப்ரதியோகி³கத்வம் ந தோ³ஷ: । அத ஏவ ‘அந்யமீஶம்’ இத்யஸ்ய ஸ்வாத்மாநமிதி விஶேஷ்யாத்⁴யாஹாரோ(அ)பி ந தோ³ஷ: , ஸ்வாநைஶ்வர்யப்ரயுக்தஶோகஸ்ய புருஷஸ்யாந்யைஶ்வர்யத³ர்ஶநேந வீதஶோகத்வாபத்திவர்ணநாயோகா³ச்ச । தஸ்மாத³நந்தரமந்த்ராநுஸாரேண ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி மந்த்ரஸ்ய ஜீவேஶ்வரபரத்வமிதி தாவத³யுக்தம் ।

நாபி போ⁴க்த்ருத்வாபோ⁴க்த்ருத்வஶ்ரவணாத்தது³ப⁴யபரத்வமிதி யுக்தம் ; ஆத்⁴யாஸிகதே³ஹபரிஷ்வங்க³த³ஶாயாமபி வஸ்துதோ நிர்விஶேஷஸ்ய ஜீவஸ்ய ஜலாத்⁴யாஸத³ஶாயாமபி மருமரீசிகாநாமநார்த்³ரத்வவத³போ⁴க்த்ருத்வஸ்யோபபத்தே: , அந்த:கரணஸ்ய ச வஸ்துதோ போ⁴க்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பி தத்ராரோப்ய போ⁴க்த்ருத்வவ்யபதே³ஶோபபத்தே: । ந ஹ்யயம் மந்த்ரோ வஸ்துதோ போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிபாத³யதி , கிந்து ஜீவஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வாபா⁴வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ப்ரவ்ருத்த: ஸந் கா தர்ஹி போ⁴க்த்ருத்வாநுப⁴வஸ்ய க³திரித்யாகாங்க்ஷாயாமந்த:கரணஸம்வலநோபாதி⁴கமாத்⁴யாஸிகம் ஜீவஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வமுபாதி⁴மஸ்தகே நிக்ஷிபதி । வஸ்துவிசாரணாயாம் த்வசேதநத்வாத் , கூடஸ்த²த்வாச்ச நாந்த:கரணம் , ந வா சைதந்யம் போ⁴க்த்ரிதி பரமார்த²: , வ்யவஹாரத்³ருஷ்ட்யா து ‘‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’(க.3.4) இதி ஶ்ருதேராத்⁴யாஸிகாந்த:கரணாதி³தாதா³த்ம்யாபந்நஞ்சைதந்யம் போ⁴க்த்ரு । அயம் சார்த²: ‘ஸமாநே வ்ருக்ஷே’ இத்யநந்தரமந்த்ரே ஸ்பு²டீக்ருத: ।

யத்து ‘யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி’ இத்யத்ர இத்த²ம்பா⁴வே த்ருதீயேதி , தத்துச்ச²ம் ; உபபத³விப⁴க்தித: காரகவிப⁴க்தேர்ப³லீயஸ்த்வேந (வ்யா.ப.69) தஸ்யா: கரணார்த²தௌசித்யாத், ஸத்த்வஶப்³தே³ந ஜீவஸ்ய விவக்ஷிதத்வே ‘ய: ஸ்வப்நம் பஶ்யதி’ இத்யார்ஜவேந வக்தவ்யதயா வக்ரோக்த்யயோகா³ச்ச । ந ஹி க³ந்த⁴வத்த்வேந ப்ருதி²வ்யாம் லிலக்ஷயிஷிதாயாம் ‘க³ந்த⁴வதீ ப்ருதி²வீ’ இத்யுக்திம் விஹாய ‘யத்³த்³வாரா பரமாத்மா க³ந்த⁴வாந், ஸா ப்ருதி²வீ’ இத்யுக்திர்யுஜ்யதே । ஶாரீர ஈஶ்வர இத்யப்யயுக்தம் ; ‘அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர:’(ப்³ர.ஸூ.1.2.3) இத்யாதி³ஷு ஶாரீரஶப்³த³ஸ்ய ஜீவ ஏவ ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । யத்³யபி ‘அஸ்ய கோ³ர்த்³விதீயோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:’ இத்யாதி³கு³ஹா(அ)தி⁴கரணத³ர்ஶிதந்யாயேந ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இத்யத்ராபி சேதநஸ்ய த்³விதீயேந சேதநேந பா⁴வ்யம் , ததா²(அ)பி ‘யேந ஸ்வப்நம்’ இத்யாதி³வ்யாக்²யாநரூபஶ்ருதிவிரோதா⁴ந்ந தாத்³ருக் ந்யாயோ(அ)த்ராவதரதி ।

அத ஏவ தஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஶ்ரீப⁴க³வத்பாதை³ரஸ்யாபி மந்த்ரஸ்ய தந்ந்யாயவிஷயத்வம் க்ருத்வாசிந்தாரூபேண த³ர்ஶயித்வா ‘அபர ஆஹ’ இத்யாதி³நா க்ருத்வாசிந்தோத்³கா⁴டநம் க்ருதம் । தஸ்மாத் ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி மந்த்ரோ(அ)ஹங்காரவிவிக்தே நிர்விஶேஷசிதே³கரஸே ப்ரத்யகா³த்மநி ப்ரமாணமிதி நிரவத்³யம் । ஸூத்ரக³தேண சகாரேண ‘அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ:’(சா².7.25.2) இத்யாத்மோபதே³ஶோ(அ)ந்யச்சைதாத்³ருஶம் வாக்யஜாதமிஹ ப்ரமாணத்வேநாநுஸம்ஹிதம் । அத்ர ப்ரகரணம் பிதா⁴ய க்ருத்வாசிந்தாரூபேணாதி⁴கரணப்ரவ்ருத்தேர்விஷயவாக்யவாக்யஸ்தா²த்மஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வபா⁴வாதி³ஸாதா⁴ரண்யாச்சாஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா போ³த்³த⁴வ்யா ॥1.3.7॥

இத³மாமநந்தி ச²ந்தோ³கா³: – ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴ம யத்ராந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’(சா².7.24.1) இதி । அத்ர ஸம்ஶய: – பூ⁴மா ப்ராண: , பரமாத்மா வேதி । குதோ(அ)யம் ஸம்ஶய இதி சேத் – உச்யதே । பூ⁴மஶப்³த³ஸ்தாவத் ப³ஹுஶப்³தா³தி³மநிச்ப்ரத்யயே ப்ருத்²வாதி³விஹிதே ஸதி ‘ப³ஹோர்லோபோ பூ⁴ ச ப³ஹோ:’(பா.ஸூ.6.4.158) இதி ப்ரக்ருதிப்ரத்யயயோர்விகாரே ச ஸதி நிஷ்பந்நோ ப³ஹுத்வவாசீ । ப³ஹுத்வம் சாத்ர வைபுல்யம் , ந ஸம்க்²யாவிஶேஷ: । ப³ஹுஶப்³த³ஸ்ய ‘ப³ஹுஷு ப³ஹுவசநம்’(பா.ஸூ.1.4.21) இத்யாதௌ³ ஸம்க்²யாயாமிவ ‘ப³ஹ்வந்நம் பச்யதே யத்ர’ இத்யாதௌ³ வைபுல்யே(அ)பி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । இஹ ச ‘யத்ராந்யத் பஶ்யதி’ இத்யுத்தரவாக்யே ச ப³ஹுத்வஸம்க்²யாயுக்தஸ்யாப்யல்பஸ்ய பூ⁴தப்ரதியோகி³த்வேநோபாதா³நாத், நாமாதி³ப்⁴யோ(அ)தி⁴கஸம்க்²யாஹீநே வாகா³தௌ³ ‘வாக்³வாவ ஸாம்நோ பூ⁴யஸீ’(சா².7.2.1) ‘ஆகாஶோ வாவ தேஜஸோ ஹூயாந்’(சா².7.12.1) இத்யாதௌ³ ப³ஹுஶப்³த³நிஷ்பந்நபூ⁴யஶ்ஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । உக்தஹேதுப்⁴யாம் வைபுல்யாஶ்ரயத⁴ர்மிபர்யந்தஶ்சாயம் பூ⁴மஶப்³தோ³ ந வைபுல்யமாத்ரபர: । ‘யோ வை பூ⁴ம தத³ம்ருதம்’(சா².7.24.1) ‘யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம்’(சா².7.23.1) இதி த⁴ர்மிஸாமாநாதி⁴கரண்யாச்ச । யத்³யபி பூ⁴மஶப்³தோ³ பா⁴வப்ரத்யயாந்தத்வாத் ‘தத்ஸித்³தி⁴ஜாதிஸாரூப்யப்ரஶம்ஸா பூ⁴மலிங்க³ஸமவாயாத்’(ஜை.ஸூ.1.4.28) ‘ந வக்துராத்மோபதே³ஶாதி³தி சேத³த்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பூ⁴மாஹ்யஸ்மிந்’(ப்³ர.ஸூ.1.1.29) ‘ஸம்பூ⁴யைவ ஸுகா²நி சேதஸி பரம் பூ⁴மாநமாதந்வத’ இத்யாதி³ஷு த⁴ர்மே ப்ரயுக்தத்வாச்ச த⁴ர்மவாசக: , ததா²பி ‘ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமைததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம்’(சா².6.8.7) ‘தா⁴து: ப்ரஸாதா³ந்மஹிமாநமீஶம்’ இத்யாதா³வணிமமஹிமாதி³ஶப்³த³ஸ்யேவ லக்ஷணயா த⁴ர்மிபர்யந்தத்வம் நாநுபபந்நம் । ஏவம் ச ஸாமாந்யதோ பூ⁴மா விபுல இத்யவஸிதே தத்³விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்’(சா².7.15.1) இதி ப்ராணப்ரகரணாத் ப்ராணோ பூ⁴மேதி ப்ராப்நோதி , ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².7.1.3) இதி பரமாத்மப்ரகரணாச்ச பரமாத்மா பூ⁴மேதி ; ததோ விஶேஷாநவதா⁴ரணாத் ஸம்ஶய: ।

நநு பரமாத்மந ஏவ ப்ரகரணம் ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².7.1.3) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.2) இத்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாத் । ப்ராணஸ்ய து ஸந்நிதா⁴நமாத்ரம் । ப்ரகரணஸந்நிதா⁴நாப்⁴யாம் ச ப்ரப³லது³ர்ப³லாப்⁴யாம் ஸம்ஶயோ ந யுக்த இதி சேத் , உச்யதே । பூர்வபக்ஷே ப்ராணஸ்யைவ ப்ரகரணம் பரமாத்மந: ஸந்நிதா⁴நமாத்ரம் । ஸித்³தா⁴ந்தே பரமாத்மந ஏவ ப்ரகரணம் , ப்ராணஸ்ய ஸந்நிதா⁴நமாத்ரம் । ஏதச்ச பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தயோ: ஸ்பி²டீகரிஷ்யதே । ஏவம் ச ப்ராண: ப்ரகரணீதி ஸ பூ⁴மஶப்³தோ³க்தவிபுலவிஶேஷதயா வ்யவதிஷ்ட²தாமுத பரமாத்மா ப்ரகரணீதி ஸ ஏவ ததா² வ்யவதிஷ்ட²தாமிதி யுக்த: ஸம்ஶய: ।

தத்ர பூர்வபக்ஷவாதீ³ மந்யதே – ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்’(சா².7.15.1) இத்யாரப்⁴ய ப்ராணவாயோ: ப்ரகரணமிதி த்தாவத³ப்⁴யுபேயம் ; ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய தத்ர ரூட⁴த்வாத் । ந ச ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’(சா².7.16.1) இத்யாரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தே பூ⁴மப்ரதிபாத³நே தத்³விச்சே²தோ³(அ)ஸ்தி । பூர்வம் நாமாதி³ப்ராணபர்யந்தேஷு பூர்வபூர்வப்ரகரணாவஸாநோத்தரோத்தரப்ரகரணாரம்ப⁴மத்⁴யத்³ருஷ்டயோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரிஹாத³ர்ஸநாத் । இஹாபி ப்ரகரணாந்தரவிவக்ஷாயாம் ‘அஸ்தி ப⁴க³வோ நாம்நோ பூ⁴ய:’(சா².7.1.5) இதி ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’(சா².7.2.1) இத்யாதி³வத் ‘அஸ்தி ப⁴க³வ: நாம்நோ பூ⁴ய:’(சா².7.1.5) இதி ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’(சா².7.2.1) இத்யாதி³வத் ‘அஸ்தி ப⁴க³வ: ப்ராணாத் பூ⁴ய:’ இதி ‘அதோ³ வாவ ப்ராணாத்³பூ⁴ய:’ இதி ப்ரஶ்நப்ரதிவசநே நிப³த்⁴யேயாதாம் । ந ச தே நிப³த்³தே⁴ த்³ருஶ்யேதே । ப்ரத்யுத ‘அதிவாத்³யஸ்மீதி ப்³ரூயாந்நாபஹ்நுவீத’(சா².7.15.4) இதி ப்ராணவித்³வ்ரதத்வேநோக்தஸ்யாதிவாதி³த்வஸ்ய ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’(சா².7.16.1)இத்யநுகர்ஷணாத் ப்ராணப்ரகரணாநுவ்ருத்திரேவாவஸீயதே ।

ந ச – தத்ர துஶப்³தே³ந , ஸத்யஶப்³தே³ந ச ப்ராணாதிவாதி³நோ(அ)ந்யஸ்ததோ(அ)தி⁴க: ஸத்யாதிவாதீ³ ப்ரதீயதே । ஸத்யஶப்³தா³ர்த²ஶ்ச பரமாத்மேதி ஸ ஏவ பூ⁴மா ந ப்ராண: ; ப்ராணப்ரகரணவிச்சே²தா³த் , தத்ப்ரகரணாநுவ்ருத்தேஶ்சேதி வாச்யம் । தத்ர ப்ரக்ருத: ப்ராணாதிவாத்³யேவ நாமாத்³யதிவாதி³நோ(அ)தி⁴க: ப்ரதிபாத்³யதே இத்யுபபத்தே: । ‘ப்ராணா வை ஸத்யம்’(ப்³ரு.2.1.20) இத்யாதௌ³ ப்ராணவிஷயஸ்யாபி ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய ஶ்ரவணாத் । ‘ஏஷ து வா அக்³நிஹோத்ரீ ய: ஸத்யம் வத³தி’ இத்யுக்தௌ ப்ரஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ரிண இவ ப்ரஸ்துதப்ராணாதிவாதி³ந ஏவ ஸத்யவத³நரூபாங்க³விதி⁴ரித்யுபபத்தேஶ்ச । ததா² ஸதி ‘ய:ஸத்யம் வத³தி’ இதி நிர்தே³ஶ: ஸ்யாத் ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி நிர்தே³ஶோ ந ஸ்யாதி³தி சேத் , ந । ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இத்யநேந நிர்தி³ஷ்டஸ்யார்த²ஸ்ய ‘யதா³ வை விஜாநாதி அத² ஸத்யம் வத³தி’(சா².7.17.1) இத்யாதி³புநர்நிர்தே³ஶத³ர்ஶநேந தஸ்யாபி தத்ரைவார்தே² பர்யவஸாநஸ்ய வக்தவ்யதயா ஸத்யேந ஸத்யவசநேந ஸஹ யோ(அ)திவத³தீத்யர்த²கல்பநோபபத்தே: ।

ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய ஸத்யவசநபரத்வே தஸ்ய லோகப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ‘ஸத்யம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இதி ‘ஸத்யம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே’ இதி சாநுபபந்நம் ஸ்யாதி³தி சேத் , ந । லோகப்ரஸித்³தே⁴ஷ்வபி விஜ்ஞாநமதிஶ்ரத்³தா⁴நிஷ்டா²க்ருதிஷு ‘விஜ்ஞாநம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் விஜ்ஞாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே’(சா².7.17.1) இத்யாதி³கு³ருஶிஷ்யவசநத³ர்ஸநேந தத்³வத் ஸத்யவசநே(அ)பி தயோருபபத்தே: । நநு விஜ்ஞாநாதி³ஷு ‘விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இத்யஸ்ய ஸம்பாத³நீயமித்யர்த²: ; அக்³ரே ‘யதா³ வை மநுதே(அ)த² விஜாநாதி , யதா³ வை ஶ்ரத்³த⁴தா⁴த்யத² மநுதே’(சா².7.18.1) இத்யாதி³தது³பாயகீர்தநத³ர்ஶநாதி³தி சேத் ; தர்ஹி ஸத்யே(அ)பி தஸ்ய ஸ ஏவார்தோ²(அ)ஸ்து । அக்³ரே ‘யதா³ வை விஜாநாதி’(சா².7.17.1) இத்யாதி³நா தது³பாயகீர்தநத³ர்ஶநாதி³தி துல்யம் । தஸ்மாத் ப்ராணப்ரகரணாவிச்சே²தா³த் ஸ ஏவ பூ⁴மேதி யுக்தம் । ப்ராணே ச ‘யத்ர நாந்யத் பஸ்யதி’(சா².7.24.1) இத்யாதி³ பூ⁴ம்நோ லக்ஷணம் தத்ப்ரதா⁴நாயாம் ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாரநிவ்ருத்தித³ர்ஶநாது³பபந்நம் । யத்து பூ⁴ம்ந: ஸுக²த்வமம்ருதத்வம் ச , ஶ்ருதம் தத³ப்யவிருத்³த⁴ம் । ‘அத்ரைஷ தே³வ: ஸ்வப்நாந்ந பஶ்யத்யத²ததை³தஸ்மிந் ஶரீரே ஸுக²ம் ப⁴வதி’(ப்ர.4.6) இதி ப்ராணப்ரதா⁴நாயாம் ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் ஸுக²ஶ்ரவணாத், ‘ப்ராணோ வா அம்ருதம் (ப்³ரு.1.6.3) இதி ஶ்ரவணாச்ச ।

நந்வேவம் ப்ராணோ பூ⁴மேத்யுபக³மே ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².4.9.3) தி ப்ரஶ்நமுபக்ரம்ய ப்ரவ்ருத்தமாத்மப்ரகரணம் விருத்⁴யேதேதி சேத் , ந । தது³த்தரே ‘நாமோபாஸ்வ’ ,’வாசமுபாஸ்வ’ இத்யாத்³யநாத்மவித்³யாவிதீ⁴நாமேவ த³ர்ஶநேந ப்ரஶ்நஸ்யாபி தத்³விஷயத்வஸ்ய வக்தவ்யதயா ஆத்மப்ரகரணாஸித்³தே⁴: । அநாத்மநோ(அ)பி ப்ராணஸ்யாக்³ரே ‘ப்ராணோ ஹி பிதா ப்ராணோ மாதா’(சா².7.15.1) இத்யாதி³நா ஸர்வாத்மத்வாபி⁴தா⁴நாத் , தத³பி⁴ப்ராயேண ‘ஆத்மவித்’ இத்யுபக்ரமஸ்ய ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.2) இத்யுபஸம்ஹாரஸ்ய சோபபத்தே: । நாமாதி³வித்³யாவிதி⁴த்ஸாயாம் ப்ராணோபக்ரமோ(அ)பி ந யுக்த இதி சேத் , ந । நாமாத்³யுபாஸநாநாமேவ ‘ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ இத்யாதி³ப²லார்த²வாத³க³தவிஶேஷஶ்ரவணாநுஸாரேண நாமாதி³ஷு ப்ரதீகேஷு ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³தி³தப்ராணத்³ருஷ்டிரூபதயா தது³பபத்தே: । ப்ராணோ ஹ்யஸ்மிந் ப்ரகரணே அரநாபி⁴த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸபூர்வகம் ஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வேந , ஸர்வாத்மத்வேந ச ப்³ரஹ்மலிங்கே³நோபரிஸம்கீர்த்யதே । ந ச தத்ஸம்கீர்தநம் நாமாதி³ஷ்விவ ப்ராணே(அ)பி ப்ருத²க்³வித்³யாவிதா⁴நார்த²ம் ; ‘யாவந்நாம்நோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி’(சா².7.1.5) இத்யாதி³நா நாமாத்³யுபாஸநப²லஸம்கீர்தநவத் ப்ராணவித்³யாஸம்கீர்தநஸ்யாத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் பேராணே ப்³ரஹ்மகு³ணகீர்தநம் தத்³விஶிஷ்தப்ராணத்³ருஷ்ட்யா நாமாத்³யுபாஸநாஸித்³த்⁴யர்த²மித்யேவ வ்யவதிஷ்ட²தே । ஏவம் ச ‘ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’(சா².7.1.5) இத்யாதி³ஷு ப்ராணே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³(அ)க்³ரே ஸம்கீர்தயிஷ்யமாணப்³ரஹ்மகு³ணவிஶிஷ்டப்ராணத்³ருஷ்டிலாபா⁴ர்த² இதி ந தஸ்ய காசித³நுபபத்தி: । நாபி தஸ்மிந்நாத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³நுபபத்திரிதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம் ।

யத்³வா நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதி⁴ரேவாஸ்து । ஆத்மஶப்³தோ³(அ)பி தத்³விஷயோ(அ)ஸ்து । ந சைதாவதா த்³ருஷ்டிவிஶேஷணதயா உபஸர்ஜநஸ்ய தஸ்ய ப்ரகரணித்வம், கிந்து தத்³த்³ருஷ்ட்யோபாஸநீயதயா ப்ரதா⁴நபூ⁴தாநாம் நாமாதீ³நாமேவ । ஸந்நிதா⁴நமாத்ரம் து தஸ்ய ஸ்யாத் । தத்து ஸத³பி ப்ரகரணாத்³து³ர்ப³லம் । அத²வா(அ)ஸ்து பரமாத்மநோ மஹாப்ரகரணம் , ததா²(அ)பி ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்’(சா².7.15.1) இத்யாரப்⁴யாவாந்தரப்ரகரணம் தாவத³ப்⁴யுபேயம் । தச்ச ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’(சா².7.16.1) இத்யாதா³வப்யதிவாதி³த்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³நுவர்தமாநம் ந வார்யதே । அதஸ்தஸ்ய ‘அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ:’(சா².7.21.1) இத்யேதத்பர்யந்தே பூ⁴மநிரூபணே(அ)ப்யநுவ்ருத்தத்வாத் பூ⁴மா ப்ராண ஏவேதி ந பூ⁴மலக்ஷணமுகே²நாத்³விதீயப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴: । மஹாப்ரகரணிநஸ்து பரமாத்மந: காமம் ‘அதா²த ஆத்மாதே³ஶ:’(சா².7.25.2) இத்யாரப்⁴ய நிரூபணமஸ்து । பூ⁴ம்ந ஏவ பரமாத்மத்வே ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.2) இத்யாதி³நா தஸ்ய ஸர்வக³தத்வநிரூபணாநந்தரம் ‘ஆத்மைவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.2) இத்யாதி³நா புந: ஸர்வக³தத்வநிரூபணமபி புநருக்ததயா(அ)நுபபந்நம் ஸ்யாத் ।

நநு ‘அதா²த ஆத்மாதே³ஶ:’ இத்யாரப்⁴ய ஜீவோபதே³ஶ: ப்ரகரணிநோ பூ⁴ம்நஸ்தத³நந்யத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । உப⁴யோரபி ஹி ‘ஸ ஏவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.1) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.2) இதி ஸார்வாத்ம்யமுபதி³ஷ்டம் । அத உப⁴யோர்பி⁴ந்நயோ: ஸார்வாத்ம்யாயோகா³த³பே⁴த³: ஸித்³த்⁴யதீதி சேத் ; ந । ‘அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ:’ இத்யாரப்⁴ய ‘அஹமேவேத³ம் ஸர்வம்’ இத்யந்தேந ஜீவஸ்யோபதி³ஷ்டதயா புநஸ்தது³பதே³ஶவையர்த்²யாத் । அத: ‘ஸ ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ இத்யந்த: ப்ராணோபதே³ஶ: । ‘அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ:’(சா².7.25.1) இத்யாரப்⁴ய ஜீவோபதே³ஶ: । ‘அதா²த ஆத்மாதே³ஶ:’(சா².7.25.2) இத்யாரப்⁴ய மஹாப்ரகரணிந: ப்ரமாத்மந உபதே³ஶ: । தஸ்மாத்³யதா² பரமாத்மப்ரகரணாநுவ்ருத்த்யா த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் பரமாத்மா, ஏவம் ப்ராணப்ரகரணாநுவ்ருத்த்த்யா பூ⁴மா ப்ராண இதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: – பூ⁴மா பரமாத்மா , ந ப்ராண: ; ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமுபதே³ஶாத் । ந ச தத³ஸித்³தி⁴: ; ‘ஏஷ து வா’(சா².7.16.1) இத்யாதௌ³ துஶப்³த³ஸத்யஶ்ருதிப்⁴யாம் ப்ராணாதிவாதி³நோ(அ)ந்யஸ்ய ததோ(அ)தி⁴கஸ்ய ஸத்யாதிவாதி³தாப்ரதீதே: । ந ச தத்ர ப்ராணாதிவாதி³ந ஏவ நாமாத்³யதிவாதி³ப்⁴யோ விஶேஷப்ரத³ர்ஶநம் ; ப்ராண இவ நாமாதி³ஷ்வதிவாதி³நோ(அ)நுக்தே: , ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய பரமார்தே² ப்³ரஹ்மணி முக்²யஸ்ய தத்³விஷயத்வே ஸம்ப⁴வதி ப்ராணவிஷயத்வகல்பநாயோகா³ச்ச । அத ஏவ ப்ராணாதிவாதி³ந: ஸத்யவசநரூபாங்க³விதா⁴யகத்வகல்பநமப்யயுக்தம் ; பரமார்தே² ரூட⁴ஸ்ய ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய தத்³விஷயே வசஸி லக்ஷணயா ப்ரயோகோ³பபத்தௌ தத்ர தஸ்ய ஶக்த்யந்தரகல்பநாயோகா³த், ‘ஸத்யேந’ இதி த்ருதீயாயா ப்³ரஹ்மண்யதிவத³நநிமித்ததாரூபகரணத்வபரதயா காரகவிப⁴க்தித்வோபபத்தௌ ஸஹார்த²விஷயதயோபபத³விப⁴க்தித்வகல்பநாயோகா³ச்ச । ந சாக்³ரே ‘அத² ஸத்யம் வத³தி’ இத்யாதி³த³ர்ஶநாத்ததா² கல்ப்யம் ; அப்⁴யஸ்தாதிவத³நோபக்ரமக³தஸத்யபத³ரூட்⁴யநுஸாரேண ‘ஸத்யம் வத³தி’ இத்யஸ்யாபி பரப்³ரஹ்மாதிவத³நபரத்வாத் । ஸத்யஸ்யாதிவத³நே நிமித்தத்வவிவக்ஷயா த்ருதீயாவத் தத்³விஷயத்வவிவக்ஷயா த்³விதீயாயா அப்யுபபத்தே: ।

‘ஏஷ து வா அக்³நிஹோத்ரீ’ இதி ந்யாயஸ்த்வத்ர ந ப்ரவர்ததே । தத்ர த்³ரவ்யதே³வதாந்தராபா⁴வேநாக்³நிஹோத்ராந்தராப்ரதீதே: துஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யப⁴ங்க³:, இஹ து ப்ரக்ருதாதிவாத³நிமித்தப்ராணவ்யதிரிக்தஸத்யஶப்³தோ³க்தபரப்³ரஹ்மரூபாதிவாத³நிமித்தப்ரதீதே: தத்ஸ்வாரஸ்யப⁴ங்கோ³ ந யுக்த: । துஶப்³தே³ந ஹ்யதிவாத்³யந்தரமவஸீயதே , ஸத்யஶப்³தே³ந நிமித்தாந்தரம் , குதஸ்தது³ப⁴யஸ்வாரஸ்யப⁴ங்கே³ந ப்ரக்ருதாதிவாத³விஷயத்வகல்பநாவகாஶ: ? தஸ்மாத் துஶப்³த³ப்ரத்யாயிதாதிவாத்³யந்தரநிமித்ததயோபாத்தஸத்யஶப்³தோ³தி³த: பரமாத்மேதி தத்ப்ரகரணாவிச்சே²தா³த் பூ⁴மா பரமாத்மைவ ; ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’(சா².7.1.3) இதி பரமோபக்ரமப்ரஸ்தாவிதபரமாத்மப்ரகரணாவிச்சே²தா³ச்ச । ந சாக்³ரே நாமாதீ³நாம் தது³பாஸநாநாம் சோபதே³ஶாதா³த்மப்ரகரணாஸித்³தி⁴: ; நாமாத்³யுத்தரோத்தரோத்க்ருஷ்டவஸ்தூபதே³ஶாநாம் பரமோத்க்ருஷ்டப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²த்வேந , தேஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதீ⁴நாம் கோ³தோ³ஹநவதா³ஶ்ரித்யவிதி⁴ரூபத்வேந ச தத்ப்ரகரணாவிரோதி⁴த்வாத் । ந ச ததா²(அ)பி ஸந்நிதி⁴நா , அவாந்தரப்ரகரணேந வா ‘ஏஷ து வா’(சா².7.16.1) இத்யாதே³: ப்ராணாந்வய: ஶங்கநீய: । ஆத்மப்ரகரணேந , துஶப்³தே³ந, ஸத்யஶ்ருத்யா ச தத்³பா³தா⁴த், அபி⁴க்ரமணவத் பூர்வோத்தரஸந்த³ம்ஶாபா⁴வேநாவாந்தரப்ரகரணாஸித்³தே⁴ஶ்ச । ந ச பூ⁴ம்ந: பரமாத்மத்வே ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.1) இத்யாத்³யுபதே³ஶாநந்தரம் ‘ஆத்மைவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.2) இத்யுபதே³ஶவையர்த்²யம் । பூ⁴ம்ந: ஸ இதி பரோக்ஷநிர்தே³ஶேந மித்²யாபரோக்ஷாத்³த்³ரஷ்டுரந்யத்வஶங்கா ஸ்யாதி³தி தத³நந்யத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் ।

ந சாஹங்காரோபதே³ஶேந , ஆத்மோபதே³ஶேந வா தத³நந்யத்வப்ரத³ர்ஶநஸித்³தா⁴வந்யதரவையர்த்²யம் । பரமாத்மநோ ஹி ஜீவேநாந்த:கரணாவச்சி²ந்நேந தது³பாதி⁴கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வபரிச்சே²தா³தி³மதா அஹம்பத³வாச்யேந ரூபேணைக்யம் நாபி⁴மதம் , கிந்து ததோ நிஷ்க்ருஷ்டேந ஶுத்³தே⁴நாஹம்பத³லக்ஷ்யேண ரூபேண । தச்ச ந லோகதோ விதி³தம் , கிந்து ஶ்ருத்யைவ । தத³பி ரூபம் ப்ரத்யாய்ய ததை³க்யம் பூ⁴ம்ந: ப்ரத³ர்ஶநீயம் । தத்ர யதி³ கேவலமஹங்காராதே³ஶ: , ஆத்மாதே³ஶ இதி வா க்ரியேத, ததா³ லோகே அஹம்பத³வாச்யஸ்யைவாஹமர்த²த்வேநாத்மத்வேந ச ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்ததா³தே³ஶ ஏவாயமிதி ப்⁴ராந்தி: ஸ்யாத் । தத்ர ‘அஹமேவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.1) இத்யாதி³கமநுபபந்நமித்யபி ஶங்கா ஸ்யாத் । அத: ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந ப்ரத²மமஹம் பத³வாச்யேநைக்யம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத்ப்ரஸக்தஶங்காநிராகரணேந வஸ்துதத்த்வாவபோ³த⁴நாய தத³நந்தரம் தந்நிஷ்க்ருஷ்டஶுத்³த⁴ரூபவிவேசநபூர்வகம் ததை³க்யம் ப்ரத³ர்ஶயிதுமாத்மாதே³ஶ இதி ந கஸ்யாபி வையர்த்²யம் । அத ஏவ ‘அஹங்காரஸ்யாத்மைகத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்ய ப்ருத²கு³பதே³ஶோ பே⁴தா³ர்த²: , பூ⁴மாத்மநோர்பி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴யோ: ப்ருத²கு³பதே³ஶ ஐக்யார்த²: , த்³வயோ: ஸார்வாத்ம்யாயோகா³த்’ இதி விவரணகாரா வத³ந்தி ।

யத³த்ர சோத³யந்தி – அஹமர்தா²த³ந்யஸ்யாத்மநோ பூ⁴மாக்²யப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் தயோருபதே³ஶோ பே⁴தா³ர்த²: , அஹமர்த²ஸ்ய து ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வேந ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத்தயோருபதே³ஶ ஐக்யார்த² இதி வைபரீத்யமபி வக்தும் ஶக்யம் । ஸார்வாம்யோபதே³ஸஶ்சாஸித்³த⁴: । ‘ஸ ஏவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.1) ‘அஹமேவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².5.2.6) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².7.25.2) இத்யுபஸம்ஹாராணாம் ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத் (சா².7.25.1) இத்யாத்³யுபக்ரமாநுஸாரேண ஸர்வக³தத்வபரத்வாத் । ஸர்வக³தத்வம் ச ப³ஹூநாம் ஸம்ப⁴வதீதி ந தத்ஸாமர்த்²யாதை³க்யஸித்³தி⁴: । தத்ஸித்³தௌ⁴ வா பூ⁴மாத்மோபதே³ஶாப்⁴யாமேவ தத்ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வேந மத்⁴யே அஹங்காரோபதே³ஶவையர்த்²யம் ச இதி ।

தத்ராஹம்காரோபதே³ஶவையர்த்²யம் தாவத் பரிஹ்ருதம் ।யதா² ஹி ‘அஸ்த்யருந்த⁴தீ நாம வஸிஷ்டஸ்ய பத்ந்யதி ஸூக்ஷ்மதாராரூபா’ இதி வஸ்துவிஶேஷஸத்³பா⁴வமுபதி³ஶ்ய தாராவிஶேஷே தத³பே⁴த³ம் போ³த⁴யிதுகாம: ஸமீபவர்திஸ்தூ²லதாராபி⁴பூ⁴ததயா விவிச்யாப்ரகாஶமாநே தஸ்மிந்நாஹத்ய தத³பே⁴த³ம் போ³த⁴நீயோ போ³த்³து⁴ம் ந ப்ரப⁴வேதி³தி ப்ரத²மம் தாமேவ ஸ்தூ²லதாராம் ‘இயமதிஸூக்ஷ்மா(அ)ருந்த⁴தீ’ இத்யுபதி³ஶ்ய தத்ர ப்ரஸக்தஸௌக்ஷ்ம்யாநுபபத்திஶங்காவாரணேந வஸ்துதத்த்வபோ³த⁴நார்த²ம் ‘இயந்த்வதி ஸூக்ஷ்மா(அ)ருந்த⁴தீ’ இதி ஸ்தூ²லதாராவிவேசநேந ஸூக்ஷ்மதாராவிஶேஷம் க்³ராஹயித்வா தத்ராருந்த⁴த்யபே⁴த³முபதி³ஶதீதி ந தத்ர ஸ்தூ²லதாரோபதே³ஸவையர்த்²யம்; தத்³விவேகேந ஸூக்ஷ்மதாராக்³ரஹணஸௌகர்யார்த²த்வாத் ; ஏவமிஹாபீதி ।

ந ச ஸார்வாத்ம்யோபதே³ஶாஸித்³தி⁴: ; ‘ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத்’(சா².7.25.2) இத்யுபக்ரமாணாமப்யவதா⁴ரணை: தத்³வ்யதிரிக்தவஸ்த்வபா⁴வப்ரதிபாத³நேந ஸார்வாத்ம்யபர்யவஸாயித்வாத் । நாபி பூ⁴மாஹமர்தோ²பதே³ஶயோரைக்யார்த²த்வம், பூ⁴மாத்மோபதே³ஶயோர்பே⁴தா³ர்த²த்வம் சேதி வைபரீத்யம் வக்தும் ஶக்யம் ; அஹமர்தோ²பதே³ஶஸ்ய ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந பூ⁴மாத்மைக்யார்த²த்வவர்ணநயா ப்ரமாணாந்தராவிருத்³த⁴நயநஸம்ப⁴வே தத்கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வபரிச்சி²ந்நத்வாதி³க்³ராஹகப்ரமாணாந்தரவிருத்³த⁴பூ⁴மாஹமர்தை²க்யார்த²கத்வகல்பநாயோகா³த் । பூ⁴மாத்மநோரைக்யஸ்யாப்ரஸக்தத்வேந தயோருபதே³ஶஸ்ய ஐக்யநிஷேதா⁴த்மகபே⁴தா³ர்த²த்வாயோகா³த் । ந ஹி விதி⁴வந்நிஷேதோ⁴(அ)பி ஸ்வவிஷயப்ரமாணாந்தராப்ரவ்ருத்திமாத்ரேண சரிதார்த²: , கிந்து ப்ரதியோகி³ப்ரஸக்திமப்யபேக்ஷத ஏவ । தஸ்மாது³பக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாவக³மாத் ப்ரகரணாத³பி பூ⁴மா பரமாத்மா ; ந ப்ராண: ।

ஸூத்ரே ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³த³: ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²வாசகஸ்தத³வஸ்தா²ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ராணஸ்யேஹ லக்ஷகதயா ப்ரயுக்த: । யத்³யபி ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³த³: ‘ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாத்’(மை.2.2) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ஜீவே ப்ரஸித்³த⁴: , ததா²(அ)பி ‘ஸ வா ஏஷ ஏதஸ்மிந் ஸம்ப்ரஸாதே³ ரத்வா சரித்வா’(ப்³ரு.4.3.17) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரயோகா³த் ‘ஸம்யக் ப்ரஸீத³த்யஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஜீவ:’ இதி வ்யுத்பத்த்யா ஸுஷுப்தாவேவ ரூடோ⁴ ஜீவஸ்யாபி லக்ஷக ஏவ । அத ஏவ ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யோகி³நி ஜீவே ‘ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந:’ இதி ஸம்ப்ரஸந்நஶப்³த³ப்ரயோக³: । ததஶ்ச ஜீவ இவ ப்ராணே(அ)பி லக்ஷணயா தஸ்ய ப்ரயோகோ³ ந விருத்⁴யதே । அஸ்தி ச ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தே³ந ப்ராணவாயுலக்ஷணயா தஸ்ய ‘ப்ராணாக்³நய ஏவைதஸ்மிந் புரே ஜாக்³ரதி’(ப்ர.4.3) இதி ஶ்ருத்யா , லோகதஶ்ச ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸர்வகரணப்ரத்யஸ்தமயரூபாயாம் ஸுஷுப்தௌ ஜாக³ரணஸ்யோத்³கா⁴டநேந ப்ராணோ பூ⁴மேதி பூர்வபக்ஷே தஸ்மிந் ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’(சா².7.24.1) இத்யாதி³பூ⁴மலக்ஷணஸ்ய , ஸுக²த்வாம்ருதத்வயோஶ்ச உபபாத³நம் ப²லம் । ததஶ்ச ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமுபதே³ஶாதி³தி ஸௌத்ரோ ஹேது: । ‘ப்ரகரணாத்’ இதி ஹேத்வந்தரம் து உத்தரஸூத்ரே சஶப்³த³ஸம்க்³ருஹீதமநாக³தாவேக்ஷணந்யாயேந த³ர்ஶிதம் ।

நந்வயம் ஸௌத்ரோ ஹேது: பரமாத்மத்வே ஸித்³தா⁴ந்தஸாத்⁴யே , உத ப்ராணத்வாபா⁴வே பூர்வபக்ஷநிராஸே ? நாத்³ய: । ஆநந்த³மயப்ரகரணே மநோமயாதி³ஷு வ்யபி⁴சாராத் , பூ⁴மப்ரகரணே ச விஜ்ஞாநமதிஶ்ரத்³தா⁴தி³ஷு வ்யபி⁴சாராத் । ஸ்யாதே³தத் ; ‘ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத்’ இத்யஸ்ய ப்ராணாத³தி⁴கத்வேந உபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । ந சைவம் ஸதி மநோமயாதி³ஷு வ்யபி⁴சார: ; தத்ர ப்ராணாந்தரத்வாதி³நோபதே³ஶே(அ)பி தத³தி⁴கத்வேநோபதே³ஸாபா⁴வாத் । ந சாத்ர தத³ஸித்³தி⁴: ; இஹ ப்ரகரநே பூர்வநிர்தி³ஷ்டாதூ³ர்த்⁴வமபி⁴தா⁴நம் தத³தி⁴கஸ்யைவேதி வாகா³தி³ஷு த்³ருஷ்டத்வேந ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமபி⁴ஹிதே பூ⁴ம்நி தத³தி⁴கத்வஸித்³தே⁴: , ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’(சா².7.2.1) இத்யாதௌ³ பூ⁴யஶ்ஶப்³த³வதி³ஹாதி⁴க்யபரஸ்ய பூ⁴மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³ச்ச । தஸ்ய ஸங்கோசகாபா⁴வேந ஸர்வத ஆதி⁴க்யபரத்வே(அ)பி பூர்வநிர்தி³ஷ்டப்ராணாதி⁴க்யஸித்³தே⁴ரஸந்தி³க்³த⁴த்வாத் । அபி ச ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’(சா².7.16.1) இத்யத்ர , ‘அபஶவோ வா அந்யே கோ³அஶ்வா:’ இத்யத்ர கோ³அஶ்வேஷு அந்யேப்⁴ய: ப்ராஶஸ்த்யவத் ஸத்யாதிவாதி³நி ப்ராணாதிவாதி³ந: ப்ராஶஸ்த்யம் தாவத் ப்ரதீயதே । தத: ஏதஸ்ய ப்ராஶஸ்த்யம் ச தத³திவத³நநிமோத்தாத் ப்ராணாதே³தத³திவத³நநிமித்தஸ்ய ஸத்யஸ்யாதி⁴க்யக்ருதமேவாவஸீயத இதி ததோ(அ)பி ப்ராணாதா³தி⁴க்யஸித்³தி⁴: இதி சேத் । மைவம் , ஏதாவதா(அ)பி வாசநிகஸ்ய ப்ராணாதா³தி⁴க்யோபதே³ஶஸ்யாநிர்வ்யூட⁴த்வாத் , அர்தா²தா³தி⁴க்யஸித்³தே⁴ஶ்ச ப்ராணாதா³ந்தரத்வேநோபதி³ஷ்டேஷு மநோமயாதி³ஷு வ்யபி⁴சாராத் , ‘மந ஏவ பிதா வாங் மாதா ப்ராண: ப்ரஜா’(ப்³ரு.1.5.7) ‘ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸ வாயுநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச’(சா².3.18.4) ‘புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்ய வாகே³வ ஸமித் ப்ராணோ தூ⁴ம:’(சா².5.7.1) இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ர்வாங்மநஸவாயுபுருஷாதி³ஷு ப்ராணாதா³தி⁴க்யஸித்³தி⁴ஸத்த்வேந வ்யபி⁴சாராச்ச । தஸ்மாத் ஸித்³தா⁴ந்தஸாத்⁴யே நாயம் ஹேது: ; நாபி பூர்வபக்ஷநிராஸே ; ஸமந்வயஸூத்ராத் ஸித்³தா⁴ந்தஸாத்⁴யஸ்யேவ பூர்வபக்ஷநிராஸஸாத்⁴யஸ்ய க்வசிந்நிர்தி³ஷ்தஸ்ய ப்ரத்யதி⁴கரணமநுவ்ருத்த்யபா⁴வேந ‘நேதரோ(அ)நுபபத்தே:’(ப்³ர.ஸூ.1.1.16) இத்யாதா³விவாத்ராபி நிர்தே³ஶப்ரஸங்கா³த் , ப்ரத²மவக்தவ்யம் ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுமநுக்த்வா பூர்வபக்ஷநிராஸஹேதூக்த்யயோகா³த் , ‘த⁴ர்மோபபத்தே:’ இத்யுத்தரஸூத்ரஹேதோ: ஸித்³தா⁴ந்தஸாத்⁴யவிஷயத்வேநாஸ்யாபி ததே³கவிஷயதௌசித்யாச்சேதி சேத் ।

உச்யதே – பூர்வபக்ஷநிராஸே ஸாத்⁴யே(அ)யம் ஹேது: । தஸ்ய ச ஸாத்⁴யஸ்ய ‘நாநுமாநம்’ இதி ஸூத்ரக³தேந நஞா ஸஹ ‘ப்ராணப்⁴ருத்’ இதி ஸூத்ரஸ்த²ஸ்ய ப்ராணபத³ஸ்யாநுவர்தநேந லாப⁴:। தத்ர ஹி ஜீவே ப்ராணப்⁴ருத்பத³ப்ரயோக³ஸ்ய தஸ்மிந் ‘ஓதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை:’ இதி ஶ்ருதப்ராணாஶ்ரயத்வோபபாத³நேந பூர்வபக்ஷஸமர்த²நவதி³ஹாநுஷங்க³லாபோ⁴(அ)பி ப்ரயோஜநம் । ப்ரத²மமிஹ பூர்வபக்ஷநிராஸஹேதூக்தி: தத்ஸாமர்த்²யாதே³வ ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுரபி லப்⁴யத இதி லாக⁴வப்ரதிஸந்தா⁴நாத் । பூர்வபக்ஷநிராஸகோ ஹி ஸௌத்ரோ ஹேது: பரமாத்மநி ரூடா⁴ம் ஸத்யஶ்ருதிமபேக்ஷ்ய ஸமர்த²நீய: । ததஶ்ச தயைவ ஸத்யம் ப்ரக்ருத்யாம்நாதோ பூ⁴மா பரமாத்மா இத்யபி ஸித்³த்⁴யதி । ந ச ஸத்யஶ்ருதிமநபேக்ஷ்ய துஶப்³த³மாத்ரேண ப்ரகரணவிச்சே²தோ³ லப்⁴யத இதி வாச்யம் ; ‘ஏஷ து வா அக்³நிஹோத்ரீ’ இதி வாக்யவைஷம்யஹேதுதயா தத்ராக்³நிஹோத்ராந்தரோபபாத³கத்³ரவ்யதே³வதாந்தரம் நாஸ்தி, அத்ர த்வதிவாதா³ந்தரநிமித்தம் ஸத்யஶப்³தோ³தி³தம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீதி ப்ரத³ர்ஶநீயத்வாத் ।

நநு ஸத்யஶ்ருத்யா பூ⁴ம்ந: பரமாத்மத்வே ஸாதி⁴தே தத³தீ⁴நாத்மலாப⁴: தஸ்ய ப்ராணத்வநிராஸஹேது: ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமுபதே³ஶோ(அ)ர்தா²த் ஸித்³த்⁴யதீதி வைபரீத்யமபி ஸம்ப⁴வதீதி சேத், உச்யதே । ஸத்யஶ்ருத்யா பூ⁴மா பரமாத்மேதி ஸித்³தி⁴மாத்ரேண ப்ராணோ ந பூ⁴மேதி ந ஸித்³த்⁴யதி । பூ⁴மவத் ப்ராணோ(அ)பி பரமாத்மைவ ; பூ⁴ம்ந: பரமாத்மத்வே ஸத்யஶ்ருதிபூ⁴மலக்ஷணமபாப்ரகரணவத் ப்ராணஸ்ய பரமாத்மத்வே(அ)பி ஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வஸர்வாத்மத்வலிங்க³ஸத்த்வாத் । அதோ பூ⁴மா ப்ராண ஏவ; ‘ஏஷ து வா’ இத்யாதே³ர்நாமாத்³யதிவாதி³ப்⁴ய: ப்ராணரூபபரமாத்மாதிவாதி³நோ விஶேஷப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வஸ்ய தஸ்யைவ ஸத்யவத³நரூபாங்க³விதா⁴நார்த²த்வஸ்ய (வா) சோபபத்தேரிதி ஶங்காந்தராவகாஶாத் । அதஸ்தஸ்யாபி நிவர்தமபி⁴ப்ரேத்ய பூர்வபக்ஷநிராஸக: ‘ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத்’ இதி ஹேதுர்முக²த உக்த: । தேந ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வம் பூ⁴ம்ந உபதே³ஶஸ்ய ஸித்³த⁴வது³பாதா³ய ஹேதூகரணமஹிம்நா ப்ராணபூ⁴ம்நோ: பரமாத்மபா⁴வேநாபி ஐக்யம் நிராக்ருதம் ப⁴வதி । தந்நிராகரணம் ச பூர்வத்ர ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணவாயாவுத்தரத்ர ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய பரமார்தே² ப்³ரஹ்மணி ச ரூட⁴த்வாத³திவத³நீயபே⁴தே³ந தது³பபாத³கதுஶப்³த³மஹிம்நா சேதி பூர்வோக்தரீத்யைவாநுஸந்தே⁴யம் ।

ப்ராணே யதா² ஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வம் ஸர்வாத்மத்வம் ச ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் த்³ருஶ்யதே, ததா² ‘யத்³யப்யேநாநுத்க்ராந்தப்ராணாந்’(சா². 7.15.3) இத்யுத்க்ரமணம் ப்ராணஸ்தி²திதத³ஸ்தி²த்யோர்ஹநநாஹநநப்ரதா²(அ)நுவாத³ரூபம் ச ப்ராணலிங்க³மபி த்³ருஶ்யதே । ந ஹி ப்ராணவாயோரிவ ஸர்வக³தஸ்ய பரமாத்மநோ முக்²யமுத்க்ரமணம் ஸம்ப⁴வதி, ந வா ‘ஸ யதி³ பிதரம் வா மாதரம் வா ப்⁴ராதரம் வா’(சா². 7.15.2) இத்யாதி³நா ப்ரத³ர்ஶிதோ ஹநநாஹநநப்ரதா²நுவாத³: । அயம் ஹி லௌகிகப்ரதா²(அ)நுவாத³: । லௌகிகாஶ்ச ஶ்வாஸஸஞ்சாரஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் ப்ராணவாயோரேவ ஸ்தி²த்யஸ்தி²தீ ஜ்ஞாதும் ஶக்நுவந்தி, ந தத³ரிக்தஸ்ய ஜீவஸ்யாபி, தூ³ரோ பரமாத்மந: । அதிரிக்தஜீவாபி⁴ஜ்ஞாநாநாம் பரீக்ஷகணாநாமபி ப்ராணவாயுஸ்தி²த்யஸ்தி²திப்⁴யாமேவ ஜீவஸ்யாபி தே ஜ்ஞாதவ்யே । அத: ஸர்வவேத்³யப்ரத²மோபஸ்தி²தப்ராணவாயுஸத்த்வாஸத்த்வநிப³ந்த⁴நாவேவ ஹிம்ஸோபக்ரோஶதத³பா⁴வௌ லௌகிகாநாமிதி தத³நுவாத³: ப்ராணவாயாவேவ ஸங்க³ச்ச²தே । ஏவம் ‘ப்ராணோ ஹ பிதா’(சா². 7.15.1) இத்யாதௌ³ பித்ருத்வாதி³நா ப்ரஶம்ஸநமபி ப்ராணவாயுவிஷயமேவ வ்யவதிஷ்ட²தே । ப்ராணஸ்ய பித்ருத்வாதி³கமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமுபபாத³யிதும் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ‘பித்ருஹா வை த்வமஸி’(சா². 7.15.2) இத்யாதே³ஸ்தத்ரைவ ப³ஹுதா⁴(அ)ப்⁴யஸ்தயாயா: ப்ராணஶ்ருதேரநுக்³ரஹாச்ச । ததஶ்ச ஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்க³மபி தத³நுரோதே⁴நைவ நேதவ்யம் । ஏவம் ப்ராணஸ்ய பூ⁴மஶப்³தி³தாத் ப்ரகரணிந: பரமாத்மநோ பி⁴ந்நத்வே ஸத்யேவாக்³ரே ‘ஆத்மத: ப்ராண’(சா². 7.26.1) இதி தத: ப்ராணஸ்யோத்பத்திவசநமுபபத்³யதே ।

ந ச ‘ஸ்யாச்சைகஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத்’(ப்³ர.ஸூ.2.3.5) இதி ந்யாயேந ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா:’(சா². 7.15.1) இத்யத்ர ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வே(அ)பி ‘ஆத்மத: ப்ராண:’(சா². 7.26.1) இத்யத்ர ஸ வாயுபர: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । நாமாதி³ப்ராணாந்தா: யேந க்ரமேணோத்தரோத்தரமுத்க்ருஷ்டா த³ர்ஶிதாஸ்தத்³வ்யுத்க்ரமேணைவ ‘ஆத்மத: ப்ராண:’(சா². 7.26.1) ‘ஆத்மத ஆஶா’(சா². 7.26.1) ‘ஆத்மத: ஸ்மர:’(சா². 7.26.1) இத்யாதே³: ப்ரவ்ருத்தத்வேநோப⁴யோரபி ப்ராணஶப்³த³யோரேகவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் ।

நநு பூ⁴மைவ ப்ரகரணீ பரமாத்மா, ந ப்ராண இதி ஸித்³தா⁴ந்தே பூ⁴ம்ந: ஸர்வதோ பூ⁴யஸ்த்வார்த²மேவ நாமாதி³ப்ராணாந்தாநாமுத்தரோத்தரபூ⁴யஸ்த்வேநாநுக்ரமணமிதி வக்தவ்யமபி⁴மதம் ச । ந ச தத்³யுஜ்யதே । ததா² ச ஸதி ப்ராணாத்³பூ⁴ம்ந்யபி பூ⁴யஸ்த்வவிஷயயோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோர்த³ர்ஶநாபத்தே: । ந ச யத³ர்த²மந்யத் ப்ரக்ராந்தம் தத³நுக்திர்யுக்தேதி சேத், மைவம் । ப்ரஶ்நப்ரதிவநாபா⁴வே(அ)பி ப்ரக்ருதாஸம்ப³ந்த⁴நிமித்ததுஶப்³த³ஸத்யஶ்ருதிப்⁴யாம் ப்ராணபூ⁴மபே⁴த³ஸ்யாவர்ஜநீயத்வாத் । பூர்வபர்யாயேஷ்வநுக்தஸ்யாதிவாதி³த்வஸ்ய ப்ராணபர்யாயே ‘ஸ வா ஏஷ ஏவம் பஶ்யந்நேவம் மந்வாந ஏவம் விஜாநந்நதிவாதீ³ ப⁴வதி’(சா². 7.15.4) இதி வசநேந ப்ராணஸ்ய ஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வாத்³யுபந்யாஸேந ச உபக்ராந்தாமோபதே³ஶ: ப்ராண ஏவ ஸமாப்த இதி மத்வா நாரதே³ பூ⁴ய: ப்ருச்ச²தி ஸநத்குமார: ப்ராணவிஜ்ஞாநமபி விகாராந்ருதவிஷயமிதி ந தேந ஸம்யக³திவாதி³த்வம் ; கிந்து ஸத்யேநைவேதி ஸத்யவிஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவோபசிக்ஷேப । தத: ‘ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவத³தி’(சா². 7.16.1) இதி ப்ருஷ்டவதே விஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நபரம்பரயா தமேவ ஸத்யம் பரமாத்மாநம் பூ⁴மாநமுபதி³தே³ஶேதி ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாபா⁴வஸ்யாந்யதோ²பபத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் ப்ராணபூ⁴ம்நோ: பரமாத்மபா⁴வேநைக்யமிதி ஶங்காந்தரஸ்ய நாவகாஶ: । ததி³த³ம் ஶங்காந்தரநிராகரணம் ஸூசயிதும் முக²த: பூர்வபக்ஷநிராஸஹேதுமுக்த்வா தேந ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுர்க³ர்பீ⁴க்ருத: । தேநைவ ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுநா ‘த⁴ர்மோபபத்தே:’(ப்³ர.ஸூ.1.3.9) இத்யுத்தரஸூத்ரக³தஹேதோரேகவிஷயத்வம் । ந ச தத்ர சஶப்³த³: ஸூத்ரத்³வயோக்தஹேதுஸமுச்சயார்த²:, கிந்த்வநுக்தப்ரகரணஸமுச்சயார்த²: இத்யுக்தம் । தஸ்மாத் ஸர்வமநாகுலம் । 1.3.8।

த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாராபா⁴வநிருபாதி⁴கஸுக²த்வாம்ருதத்வஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டா²த்வஸர்வக³தத்வஸர்வாத்மத்வாதீ³நாம் பூ⁴ம்நி ஶ்ரூயமாணாநாம் த⁴ர்மாணாம் பரமாத்மந்யேவோபபத்தேஶ்ச பூ⁴மா பரமாத்மா । ந ஹ்யேதேஷாம் நிர்விஶேஷம் பரமாத்மாநமஹாயாந்யத்ரா(அ)(அ)ஞ்ஜஸ்யமஸ்தி । த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாராபா⁴வஸ்தாவத் ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’(ப்³ரு.4.5.15) இத்யாதி³ஶ்ருத்யாதி³ஷு தத்ரைவ ப்ரஸித்³த⁴: । ந ச ‘ந ஶ்ருணோதி ந பஶ்யதி’(ப்ர. 4.2) இத்யாதி³நா ஸர்வகரணவ்யாபாரப்ரத்யஸ்தமயரூபாம் ஸுஷுப்தாவஸ்தா²ம் ப்ரஸ்துத்ய ‘ப்ராணாக்³நய ஏவைதஸ்மிந் புரே ஜாக்³ரதி’(ப்ர. உ. 4.3) இத்யாம்நாநாத் ப்ராணே(அ)பி தத்ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தீதி வாச்யம் । பரமாத்மப்ரகரணாநுரோதே⁴ந தஸ்யா: ஶ்ருதேராத்மநோ(அ)ஸங்க³த்வவிவக்ஷயா ப்ரவ்ருத்ததயா ப்ராணே த³ர்ஶநாத்³யபா⁴வபரத்வாபா⁴வாத் । ந ஹி தத்ர ப்ராணவிஷயஸ்ய, ப்ராணாதா⁴ரஸ்ய வா த³ர்ஶநாதே³ரபா⁴வ: கீர்த்யதே, கிந்து ஸுஷுப்தாவாத்மநோ க⁴டாதி³த³ர்ஶநாபா⁴வமாத்ரம் । ந ச ப்ராணே வித்³யமாநே த³ர்ஶநாத்³யபா⁴வகீர்தநம் தாவத³ஸ்தி, ததே³வேஹ லக்ஷணமிதி வாச்யம் । ஸுஷுப்தௌ ப்ராணவத்³தே³ஹஸ்யாபி வித்³யமாநதயா தந்மாத்ரஸ்ய லக்ஷணத்வாநுபபத்தே: । ஏதேந – ஸுஷுப்தௌ ப்ராணே ஜாக்³ரதி த³ர்ஶநாத்³யபா⁴வோ லோகத ஏவாவஸித இத்யபி நிரஸ்தம் । தஸ்மாத் பூ⁴மலக்ஷணம் தாவத் பரமாத்மந்யேவ ஸமஞ்ஜஸம் । ஏவம் நிரதிஶயஸுக²த்வமபி । ஸுஷுப்தௌ ஸுக²வசநமபி ஹ்யாத்மந ஏவ ஸுக²ரூபத்வவிவக்ஷயா ப்ரவ்ருத்தம் । அம்ருதத்வமபி ப்ராணஸ்யாபேக்ஷிகமேவ, ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’(ப்³ரு. 3.4.2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷக³தாநாம் த⁴ர்மாணாம் நிர்விஶேஷபரமாத்மந்யேவோபபத்தி: । ந ச வாக்யஶேஷக³தமேவ பூ⁴மவித³: ஸர்வத³ர்ஶநகீர்தநம் ‘ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’ இதி வைஷயிகப²லகீர்தநம் ச தத்ராநுபபந்நமிதி வாச்யம் । ஸர்வத³ர்ஶநகீர்தநஸ்ய ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’(சா². 7.24.1) இதி ப்ரத²மஶ்ருதலக்ஷணாநுஸாரத: ஸர்வவிவர்தாதி⁴ஷ்டா²நபா⁴வேந பரமாத்மத³ர்ஶநபரத்வாத் । ஸார்வலௌகிகப²லகீர்தநஸ்ய ச ‘ஆத்மரதிராத்மக்ரீட³ ஆத்மமிது²ந ஆத்மாநந்த³:’(சா². 7.25.2) இதி ஸ்ரகா³த்³யுத்³யாநாதி³வநிதாவிபூ⁴திரூபவிஷயக்ருதஸுகா²த்மகாநாம் ரதிக்ரீடா³மிது²நாநந்தா³நாமாத்மாநதிரேகோக்த்யா ப்³ரஹ்மாநுப⁴விதுர்முக்தஸ்ய தத³திரிக்தஸ்யாதி³நிஷேத⁴பரப்ரத²மஶ்ருதவாக்யாநுஸாரேண ஸர்வலோகஸாத்⁴யநிகி²லஸுக²கணிகாநாம் மஹாப்³தி⁴ஸ்தா²நீயப்³ரஹ்மஸுகா²நுப⁴வபரத்வாச்ச । தஸ்மாத்³த⁴ர்மோபபத்தேரபி பூ⁴மா பரமாத்மேதி ஸுஷ்டூ²க்தம் । அத்ரோபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாவக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரகரணஸ்ய, தத்³க³தப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ச பூ⁴மாநந்வயேந பூர்வபக்ஷீகரணாத³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா । ।1.3.9।

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ‘யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வோ யத³வாக் ப்ருதி²வ்யா யத³ந்தரா த்³யாவா ப்ருதி²வீ இமே யத்³பூ⁴தஞ்ச ப⁴வச்ச ப⁴விஷ்யச்சேத்யாக்ஷதே கஸ்மிம்ஸ்ததோ³தஞ்ச ப்ரோதஞ்ச’(ப்³ரு. 3.8.3) இதி கா³ர்க்³யா ப்ருஷ்டேந யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘ஆகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் ச’(ப்³ரு. 3.8.4) இத்யுத்தரிதே ‘கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’(ப்³ரு. 3.8.11) இத்யந்தம் । அத்ராக்ஷரம் ப்ரணவாத்மகோ வர்ண:, பரமாத்மா வேதி ஸம்ஶயே ப்ராப்தம் தாவத் வர்ண ஏவாக்ஷரமிதி । ‘அக்ஷரஸமாம்நாய:’ இத்யாதௌ³ வர்ணேஷ்வக்ஷரஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । நநு ‘யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’(மு.1.1.5) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு பரமாத்மந்யபி ஸ த்³ருஷ்ட: । ஸத்யம் த்³ருஷ்ட: । லௌகிகவைதி³கப்ரஸித்³த்⁴யதிஶயஸத்த்வாத் வர்ணேஷு தத்ப்ரயோகோ³ ரூட்⁴யா । பரமாத்மநி து நித்யஸர்வக³தே ‘ந க்ஷரதி, அஶ்நுதே வா’ இதி யோகே³ந । ரூடி⁴ஶ்ச யோகா³த் ப³லீயஸீ । நந்வாகாஶாந்தஸகலஜக³த்³தா⁴ரகத்வலிங்க³மநுபபந்நம் வர்ணே । ந ச லிங்கா³த³க்ஷரஶ்ருதிர்ப³லீயஸீதி வாச்யம் । ‘கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’(ப்³ரு. 3.8.7) இதி ‘ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’(ப்³ரு. 3.8.11) இதி ப்ரஶ்நோத்தரரூபாப்⁴யாமுபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வேந ‘ஏதஸ்யைவாக்ஷஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²தஸ்தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யத்³ருஷ்டம் த்³ரஷ்ட்ரஶ்ருதம் ஶ்ரோத்ரமதம் மந்த்ரவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாத்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோத்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி மந்த்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாத்ரு’ இதி ஶ்ருதப்ரஶாஸித்ருத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வமந்த்ருத்வவிஜ்ஞாத்ருத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபஜீவாபே⁴தா³த்மகப³ஹுலிங்க³ஸஹக்ருதத்வேந சாஸ்ய லிங்க³ஸ்ய ஶ்ருதே: ப்ரப³லத்வாதி³தி சேத் ।

உச்யதே – ஜக³த்³தா⁴ரகத்வம் வர்ண்யமாநம் நாஸ்தி । ந க²ல்வத்ரௌதப்ரோதஶப்³தா³ப்⁴யாமக்ஷரஸ்ய ஜக³தஶ்சாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே । பூர்வத்ர கா³ர்கீ³ப்³ராஹ்மணே ‘யதி³த³ம் ஸர்வமப்ஸோதஞ்ச ப்ரோதம் ச கஸ்மிந்நு க²ல்வாப ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்ச’(ப்³ரு.3.6.1) இத்யாதி³பி⁴ர்கா³ர்க்³யா: ப்ராஶ்நை: ‘வாயௌ கா³ர்கி³’(ப்³ரு.3.6.1) இத்யாதி³பி⁴ர்யாஜ்ஞவல்க்யஸ்யோத்தரைஶ்ச பரித்³ருஶ்யமாநபார்தி²வதா⁴துஜாதஸலிலவாய்வந்தரிக்ஷலோகக³ந்த⁴ர்வலோகாதி³த்யாலோகசந்த்³ரலோகநக்ஷத்ரலோகதே³வலோகேந்த்³ரலோகப்ரஜாபதிலோகப்³ரஹ்மலோகாநாம் பூர்வபூர்வஸ்யோத்தரோத்தரஸ்மிந்நோதப்ரோதத்வவர்ணநாத் । தத்ராநுக்ராந்தாநாமந்தரிக்ஷலோகாதீ³நாம் தத்தது³பரிதநக³ந்த⁴ர்வலோகாத்³யாதா⁴ரத்வாயோகா³த் । அதஸ்தத்ர பூர்வபூர்வலோகேப்⁴ய: உத்தரோத்தரலோகாநாம் கயாசித்³விவக்ஷயோத்கர்ஷமபி⁴ப்ரேத்ய ஓதத்வப்ரோதத்வவர்ணநமிதி நேதவ்யம் । ஸம்ப⁴வதி ஹி யதா² படே தீ³ர்க⁴திர்யக்தந்தவ ஓதப்ரோதாஸ்தஸ்யைகதே³ஶா ஏவம் க³ந்த⁴ர்வலோகாநாம் விபூ⁴தௌ த்³ருஶ்யமாநாயாமந்தரிக்ஷலோகா விபூ⁴திதஸ்ததே³கதே³ஶப்ராயா இதி விவக்ஷயா ஸாத்³ருஶ்யாதோ³தப்ரோதத்வவர்ணநஸ்யோத்கர்ஷபர்யவஸாநம் । அதஸ்தது³பரிதநப்ரஶ்நோத்தரஸந்த³ர்ப⁴ரூபாக்ஷரப்³ராஹ்மணக³தௌதப்ரோதத்வவர்ணநமபி ததை²வ நேதும் யுக்தம் । தச்சோபபத்³யத ஏவ ப்ரணவே । ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத ஓமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் । ஏஷாம் பூ⁴தாநாம் ப்ருதி²வீ ரஸ: ப்ருதி²வ்யா ஆபோ ரஸோ(அ)பாமோஷத⁴யோ ரஸ ஓஷதீ⁴நாம் புருஷோ ரஸ: புருஷஸ்ய வாக்³ரஸோ வாச ருக்³ரஸ ருச: ஸாம ரஸ: ஸாம்ந உத்³கீ³தோ² ரஸ: ஸ ஏஷ ரஸாநாம் ரஸதம: பரம: பரார்த்⁴யோ(அ)ஷ்டமோ யது³த்³கீ³த²:’(சா².1.1.3) இதி ஶ்ருத்யந்தரே தஸ்ய ஸர்வோத்க்ருஷ்டத்வப்ரஸித்³தி⁴ஸத்த்வாத் । தத்ர கயாசித்³விவக்ஷயா ப்ருதி²வீஜலௌஷத்⁴யாதி³க்ரமேணோத்தரோத்தரமுத்கர்ஷ உக்த:, இஹ து விவக்ஷாந்தரேண ப்ருதி²வீஜலவாய்வாதி³க்ரமேணேதி ஏதாவாநேவ விஶேஷ: பர்யவஸ்யதீதி ந ப்ரணவே ஓதப்ரோதத்வவர்ணநஸ்யாநுபபத்தி: । யதி³ சௌதப்ரோதஶப்³தா³ப்⁴யாம் தஸ்ய தஸ்ய தத்ர தத்ர வர்தமாநத்வமேவோச்யதே, ததா²பி ப்ரணவே ஜக³தா³தா⁴ராகாஶௌதத்வப்ரோதத்வவர்ணநஸ்ய ந காசித³நுபபத்தி: । ஜக³தா³தா⁴ர ஆகாஶ: பரமாத்மா ஹ்ருத³யாதி³த்யமண்ட³லாதி³வது³பாஸநஸ்தா²நே ப்ரணவே வர்தத இதி ஸாமஞ்ஜஸ்யாத் । ந சாந்யாஶ்ரிதத்வோக்திஸ்வாரஸ்யாதி³ஹாகாஶ: ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ க்³ராஹ்ய இதி வாச்யம் ; பூர்வஸந்த³ர்ப⁴விரோதா⁴த் ।

ஏவம் ஹ்யுபாக்²யாயதே ப்³ருஹதா³ரண்யகே – ஜநகஸ்ய யஜ்ஞே குருபாஞ்சாலதே³ஶாக³தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷ்வபி⁴ஸமேதேஷு ‘க: ஸ்விதே³தேஷாம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²:’ இதி ஜிஜ்ஞாஸுநா ஜநகேந ஶ்ருங்க³த்³வயாப³த்³த⁴பலபரிமிதஸுவர்ணாலங்காரா: ஸஹஸ்ரம் கா³: ஸமாநீய ‘ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தோ யோ வா ப்³ரஹ்மிஷ்ட²: ஸ ஏதா கா³ உத³ஜதாம்’(ப்³ரு.3.1.2) இத்யுக்தே தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷ்வத்³ருஷ்டதயா ஸ்தி²தேஷு, யாஜ்ஞவல்க்ய: ஸ்வஶிஷ்யமுவாச ‘ஏதா: ஸோம்ய உத³ஜ ஸாமஶ்ரவா’(ப்³ரு.3.1.2) இதி । ததஸ்தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷு க்ருத்³தே⁴ஷு தமாஶ்வல: பப்ரச்ச² ‘த்வம் நு க²லு நு யாஜ்ஞவல்க்ய ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸி’(ப்³ரு.3.1.2) இதி । ‘நமோ வயம் ப்³ரஹ்மிஷ்டா²ய குர்மோ கோ³காமா ஏவ வயம் ஸ்ம:’(ப்³ரு.3.1.2) இதி யாஜ்ஞவல்க்யஸ்யோக்திப⁴ங்க்³யா தஸ்ய ப்³ரஹ்மிஷ்ட²த்வமபி⁴மாநமதி⁴கம் ஸந்தமவதா⁴ர்ய தத்³விஜிகீ³ஷயா ஆஶ்வலாதி³ஷு கேஷுசித் தம் ப்ருஷ்டவத்ஸு, தேந ச ஸது³த்தரோக்த்யா ஜிதேஷு, ‘அத² ஹைநம் கா³ர்கீ³ வாசக்நவீ பப்ரச்ச²’(ப்³ரு.3.6.1) இத்யாதி³ கா³ர்கீ³ப்³ரஹ்மணம் ப்ரவ்ருத்தம் । தத்ர கா³ர்க்³யா ‘யதி³த³ம் ஸர்வமப்ஸ்வோதம் ச ப்ரோதஞ்ச’(ப்³ரு.3.6.1) இத்யாதி³நா தத்தது³த்தராநந்தரம் புந: புந: ப்ருஷ்டஸ்ய யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய க்ரமேண ‘ப்³ரஹ்மலோகேஷு கா³ர்கி³’(ப்³ரு.3.6.1) இத்யுத்தரே ஸதி ‘கஸ்மிந்நு க²லு ப்³ரஹ்மலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்ச’(ப்³ரு.3.6.1) இதி புந: ப்ருஷ்டேந யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘கா³ர்கி³ மா(அ)திப்ராக்ஷீர்மா தே மார்த்³தா⁴ வ்யபப்தத் அநதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாமதிப்ருச்ச²ஸி மா(அ)திப்ராக்ஷீ:’(ப்³ரு.3.6.1) இதி ஸக்ரோத⁴முக்தே பீ⁴தா கா³ர்கீ³ உபரராம । தத: உத்³தா³லகே ப்ரஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மவிதி³ ஸூத்ரமந்தர்யாமிணம் ச ப்ருஷ்டவதி யாஜ்ஞவல்க்யேந ஜிதே புநர்கா³ர்கீ³ ஸர்வேஷாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் பராஜயோ ஜாயத இதி ஶங்கயா யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய க்ரோத⁴ம் ப்³ராஹ்மணாநாமநுஜ்ஞயைவாகிஞ்சித்கரதாமாபாத்³ய ப்ராக் ‘மா(அ)திப்ராக்ஷீ:’ இதி நிவாரிதம் ப்ரஶ்நம் புந: கரிஷ்யாமீத்யாஶயவதீ ‘ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தோ ஹந்தாஹமிமம் த்³வௌ ப்ரஶ்நௌ ப்ரக்ஷ்யாமி தௌ சேத் மே வக்ஷ்யதி ச ந வை ஜாது யுஷ்மாகமிமம் கஶ்சித்³ப்³ரஹ்மோத்³யம் ஜேதா’(ப்³ரு.3.8.1) இதி தேஷாமநுஜ்ஞாம் யாசித்வா ‘ப்ருச்ச² கா³ர்கி³’(ப்³ரு.3.8.1) இதி தைரநுஜ்ஞாதா ‘அஹம் வை த்வா யாஜ்ஞவல்க்ய யதா² காஶ்யோ வா வைதே³ஹோ வோக்³ரபுத்ர உஜ்ஜ்யம் த⁴நுரதி⁴ஜ்யம் க்ருத்வா த்³வௌ பா³ணவந்தௌ ஶரௌ ஸபத்நாதிவ்யாதி⁴நௌ ஹஸ்தே க்ருத்வோபோத்திஷ்டே²தே³வமேவாஹம் த்வா த்³வாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நாப்⁴யாமுபோத³ஸ்தா²ம் தௌ மே ப்³ரூஹி’(ப்³ரு.3.8.1) இதி த்³விதீயப்ரஶ்நநிவாரணபரிஜிஹீர்ஷயா ப்ரஶ்நத்³வயாநுஜ்ஞாம் ப்ருஷ்ட்வா ‘ப்ருச்ச²’ இதி தத³நுஜ்ஞாதா ‘யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வ:’(ப்³ரு.3.8.3) இத்யாதி³நா ஸர்வதே³ஶகாலாநுவ்ருத்தஸகலப்ரபஞ்சாதா⁴ரம் ப்ருஷ்ட்வா ‘ஆகாஶே ததோ³தம் ச ப்ரோதம் ச’(ப்³ரு.3.8.4) இத்யுத்தரிதே ‘நமஸ்தே(அ)ஸ்து யாஜ்ஞவல்க்ய யோ ம ஏதம் வ்யவோச:’(ப்³ரு.3.8.5) இதி தம் ப்ரஶஸ்ய இத: பரம் த்³விதீயப்ரஶ்நஸ்யோத்தரமஶக்யமித்யாஶயேந ‘அபரஸ்மை தா⁴ரயஸ்வ’(ப்³ரு.3.8.5) இத்யுக்த்வா ‘ப்ருச்ச²’ இதி தேநோக்தே ப்ரத²மப்ரஶ்நோத்தரஸ்தி²ரீகரணார்த²ம் புநரபி ‘யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வ:’(ப்³ரு.3.8.6) இத்யாதி³நா ப்ராக் ப்ருஷ்டமேவ ப்ருஷ்ட்வா யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கி³’ இத்யாதி³நா தது³க்தம் ஸர்வமநூத்³ய ‘ஆகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் ச’(ப்³ரு.3.8.7) இதி ப்ராசீநோத்தர ஏவாவதா⁴ரணேந த்³ருடீ⁴க்ருதே தத³நந்தரம் க்ருதஸ்ய ‘கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’(ப்³ரு.3.8.7) இதி த்³விதீயப்ரஶ்நஸ்யோத்தரதயா ‘ஏதத்³வை தத³க்ஷரம்’(ப்³ரு.3.8.8) இத்யாரப்⁴ய ‘ஏதஸ்மிந் க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’(ப்³ரு.3.8.11) இத்யந்தம் க்ருத்ஸ்நமக்ஷரப்³ராஹ்மணம் ப்ரவ்ருத்தமிதி ।

அத்ர கா³ர்கீ³ப்³ராஹ்மணாந்தே யாஜ்ஞவல்க்யேந ய: ப்ரஸ்ந: ஸக்ரோத⁴ம் நிவாரித: ஸ ஏவ க²லு கா³ர்க்³யா ஸர்வேஷாம் பராஜயோ ப⁴விஷ்யதீதி பீ⁴தயா தஸ்ய க்ரோத⁴மவிக³ணய்ய புநரவதாரித: । தஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய பரமாத்மநி பர்யவஸாநம் கா³ர்கீ³ப்³ராஹ்மண ஏவ ‘அநதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாமதிப்ருச்ச²ஸி’(ப்³ரு.3.6.1) இதி யாஜ்ஞவல்க்யவசநேந ஸ்பு²டமிதி தத³நுஸாரேண தது³த்தரக³தஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய பரமாத்மபரத்வமேவ யுக்தம் । அத ஏவ ப்ரஶ்நநிவாரணப⁴ங்க்³யைவ யாஜ்ஞவல்க்ய: ப்ரத²மப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் வக்தும் ஜாநாதீத்யவக³த்ய த்³விதீயப்ரஶ்ந ஏவ பா⁴ரம் நிதா⁴ய யுக³பத் ப்ரஶ்நத்³வயாநுஜ்ஞாமர்தி²தவதீதி ஸங்க³ச்ச²தே । ப்ரத²மப்ரஶ்நோத்தரப்ரஶம்ஸாமிவ க்ருத்வா ஸர்வாதா⁴ரஸ்ய பரமாத்மந: கேநசித் ப்ரகாரேண கஶ்சிதா³தா⁴ரோ(அ)ஸ்தீதி ஜ்ஞாத்வா வக்துமயம் ந பாரயிஷ்யதீத்யாஶயேந ‘அபரஸ்மை தா⁴ரயஸ்வ’ இதி த்⁴ருஷ்டமுக்தவதீத்யபி ஸங்க³ச்ச²தே । ப்ரணவஸ்ய பரமாத்மோபாஸநாஸ்தா²நதயா தத³தி⁴கரணத்வேநோத்தரமபி ஸங்க³ச்ச²தே । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி ஹ்ருத³யாதி³ஷு ப்ரணவம் விசிந்த்ய தந்மத்⁴யவர்தித்வேந பரமாத்மோபாஸநம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபுராணாக³மேஷு । யதி³ சாகாஶ: ப்ரஸித்³தா⁴காஶ:, ததா²(அ)பி ப்ரணவே ததா³தா⁴ரத்வஸ்ய நாநுபபத்தி: । அவகாஶாத்மகே ப்ரஸித்³தா⁴காஶே ஸர்வம் வஸ்து விஶ்ராந்தம் । ஸோ(அ)பி ஸ்வகாரணே ஶப்³த³தந்மாத்ரே ப்ரணவஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபத்வேந ப்ரஸித்³தே⁴ ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸாமஞ்ஜஸ்யம் । யதி³ சாகாஶஸ்ய தத்ரௌதப்ரோதத்வேந வர்ணிதஸ்ய ஜக³தஶ்சாக்ஷரமாதா⁴ரத்வேந வக்தவ்யமிதி நிர்ப³ந்த⁴:, தஸ்யாபி நாஸ்த்யநுபபத்தி: ப்ரணவே ; ஆகாஶத்³வாரா தஸ்ய தத³ந்யஜக³தா³தா⁴ரத்வோபபத்தே: ।

ஆகாஶஸ்ய ஜக³தஶ்ச த்³வாரத்³வாரிபா⁴வம் விநைவ ஓதப்ரோதத்வமக்ஷரே வக்தவ்யமிதி நிர்ப³ந்தே⁴(அ)பி நாநுபபத்தி:; ’ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’(சா². 2.23.3) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்ரணவஸ்ய ஸர்வாத்மத்வஶ்ரவணாத் । தத³நுஸாரேணாத்ராபி தாதா³த்ம்யேந ஸர்வமோதப்ரோதம் ப்ரணவ இதி தாத்பர்யவர்ணநோபபத்தே: । ந ச – ஶ்ருத்யந்தரம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸாத⁴நே ப்ரணவே ப்³ரஹ்மக³தாஸார்வாத்ம்யமாரோப்ய ஸ்துதிமாத்ரம் ; ப்ரணவஸ்ய வஸ்துத: ஸார்வாத்ம்யாயோகா³த், இஹ தந்மாத்ரமவலம்ப்³யோபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் லிங்க³மந்யதா² நேதுமயுக்தம் – இதி வாச்யம் ; ப்ரணவே(அ)பி முக்²யஸார்வாத்ம்யோபபத்தே: । அர்தா²நாம் ‘க⁴டோ(அ)யம் படோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ப்ரதிபா⁴ஸேय़ு ஶப்³த³தாதா³த்ம்யோலம்பே⁴ந தத்தத்³வாசகஶப்³தா³ஶ்ரயத்வாத் । ஶப்³தா³நாம் ச ஸர்வேஷாம் ‘தத்³யதா² ஶங்குநா ஸர்வாணி பர்ணாநி ஸந்த்ருண்ணாந்யேவமோங்காரேண ஸர்வா வாக் ஸந்த்ருண்ணா’(சா². 2.23.3) இதி ஶ்ருத்யா ப்ரணவாத்மகத்வாவக³மாத் ।

நநு ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ ஶப்³தா³ர்த²ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ‘ம்ருத்³க⁴ட:’, ‘நீலோ க⁴ட:’ இத்யாதி³வத் தாதா³த்ம்யேநாஶ்ரயிபா⁴வதோ ந ப⁴வதி ; ஶப்³தா³நாமர்தா²ஶ்ரயத்வமர்தா²நாம் ஶப்³தா³ஶ்ரயத்வம் வேத்யத்ர விநிக³மநாவிரஹாத், ஶப்³தா³நாமர்தா²நாம் ச வ்யவஸ்தி²தேந்த்³ரியக்³ராஹ்யவ்யவஸ்தி²தகார்யகரத்வாதி³வைலக்ஷண்யத³ர்ஶநேந பே⁴தா³வஶ்யம்பா⁴வாச்ச, கிந்து ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வத: । ந ச – ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வோ ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோஜக:, ‘தூ⁴மோ வஹ்நி:’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத³ர்ஶநாத், ஐந்த்³ரியிகலைங்கி³கஜ்ஞாநேஷு ஶப்³தா³ஜந்யேஷ்வபி ‘க⁴டோ(அ)யம் படோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வாச்சேதி வாச்யம் । ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வமாத்ராத் ப்ரத்யக்ஷதோ த்³ருஶ்யமாநாஸு லிபிஷு ‘ககாரோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ஶ்ரூயமாணககாராதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வத³ர்ஶநேந தத்³வதி³ஹாப்யுபபத்தே: । வஸ்துதோ ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ப்ரதிபா⁴ஸேஷு புரோவர்திவ்யக்திஷு க⁴டஶப்³தா³தி³தாதா³த்ம்யம் ந ஸ்பு²ரதி, கிந்து க⁴டஶப்³தா³தி³ஸமர்பிததத்தத³ர்த²தாதா³த்ம்யமேவ । ந ஹி ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதீ³நாம் க⁴டஶப்³தோ³(அ)யமித்யாதி³ரர்த² தி கஶ்சித³ப்யபி⁴மந்யதே, அந்யதா² ஸர்வேஷாம் ஶப்³தா³நாம் ஸ்வஸ்வரூபஸமர்பணமாத்ரபரத்வே தத்தத³ர்த²விஶேஷாநவக³திப்ரஸங்கா³தி³தி சேத் ।

அத்ர ப்³ரூம: – விநிக³மநாவிரஹோக்திஸ்தாவத³நுபபந்நா; ‘ஸ பூ⁴ரிதி வ்யாஹரத் பூ⁴மிமஸ்ருஜத ஸ பு⁴வ இதி வ்யவஹரத் ஸோ(அ)ந்தரிக்ஷமஸ்ருஜத’(தை.ப்³ரா.2.2.4.2) இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ‘நாம ரூபம் ச பூ⁴தாநாம் க்ருத்யாநாம் ச ப்ரபஞ்சநம் । வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவாதௌ³ தே³வாதீ³நாம் சகார ஸ:’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴ஶ்சார்தா²நாம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வாவதா⁴ரணேந ஶப்³தா³நாமாஶ்ரயத்வமர்தா²நாமாஶ்ரயித்வமித்யத்ரோபாதா³நோபாதே³யபா⁴வஸ்ய விநிக³மகஸ்ய ஸத்த்வாத் । ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வக்ருதம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யமித்யப்யயுக்தம் ; ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வஸ்ய ‘ம்ருத்³க⁴ட:’ இத்யாதி³வத் ப்ரமாணஸித்³தோ⁴பாதா³நோபாதே³யபா⁴வமூலதயா ப்ரமாரூபத்வஸம்ப⁴வே லிபிஷு ‘ககாரோ(அ)யம்’ இத்யாதி³வத் ப்⁴ரமரூபத்வஸ்ய, ஔபசாரிகத்வஸ்ய வா கல்பநாயோகா³த் । ந ச ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வஸ்யாபி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோஜகத்வாப்⁴யுபக³மாத் லிபிஷு ‘ககாரோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ரபி ப்ரமாரூப ஏவேதி வாச்யம் । தயா ஸதி ‘தூ⁴மோ வஹ்நி:’ இத்யபி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வப்ரஸங்கே³ந ஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வஸ்ய தத்ப்ரயோஜகத்வாப்⁴யுபக³மாயோகா³த் । லிப்யக்ஷரக³தஜ்ஞாப்யஜ்ஞாபகபா⁴வமாத்ரஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வப்ரயோஜகத்வமப்⁴யுபக³ம்ய தத்ப்ரமாத்வஸமர்த²நே து நாஸ்தி தஸ்ய ப்ரக்ருதோபயோக³:, தாவதா ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வப்ரமாத்வாநிர்வாஹாத் ।

யத்து ‘க⁴டோ(அ)யம்’ இத்யாதௌ³ ஶப்³தா³ர்த²யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுப⁴வ ஏவாஸித்³த⁴:; பத³த்³வயார்பிதயோரர்த²யோரேவ பரஸ்பராந்வயாதி³தி । தத்ரேத³முச்யதே । ‘டி³த்தோ²(அ)யம் ப்³ராஹ்மண:’ இத்யாதௌ³ டி³த்தா²தி³ஶப்³தா³நாமேவார்தா²ந்வய: இதி தாவத³ங்கீ³கர்தவ்யம் ; யத்³ருச்சா²ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யாநாம் ஸமர்பணீயார்தா²பா⁴வாத் । ந ச தேஷாமபி தத்தத³ஸாதா⁴ரமக்ருதிவிஶேஷாத³ய ஏவார்தா²: ஸமர்பணீயா: ஸ்யுரிதி வாச்யம் । தத்ததா³க்ருதிவிஶேஷாநபி⁴ஜ்ஞாநாம் டி³த்தோ² நாம கஶ்சித³ஸ்தீத்யாதி³மாத்ரமவக³ச்ச²தாமபி ‘டி³த்த²: கீத்³ருஶ:’ இத்யாதி³ப்ரஶ்நத³ர்ஶநாத் , ‘ஏதாத்³ருஶாக்ருதிவிஶேஷஶாலீ டி³த்த²:’ இத்யாத்³யுத்தரவாக்யேஷு தத்ததா³க்ருதிவிஶேஷாதீ³நாம் ஶப்³தா³ந்தரேணோபாதா³நாச்ச । ஏவம் ‘ப்ருதி²வீத்வவதீ ப்ருதி²வீ’ ‘ப்ரமாகரணம் ப்ரமாணம்’ இத்யாதி³லக்ஷணவாக்யேஷு ஜாத்யுபாதி⁴ஶப்³தா³நாமபி ஸ்வரூபத ஏவார்தா²ந்வயோ வாச்ய:; தத்ஸமர்பணீயப்ருதி²வீத்வாதீ³நாம் ஶப்³தா³ந்தரேண ஸமர்பிதத்வாத் । ந ச த்³விவிதே⁴(அ)ப்யுதா³ஹரணே டி³த்த²ப்ருதி²வ்யாதி³ஶப்³தா³நாம் லக்ஷணயா தத்தச்ச²ப்³த³வாச்யமர்த² இதி ஶங்கநீயம் ; ஶப்³தா³நாமர்தா²நாஞ்ச ஶ்ருதிஸித்³தோ⁴பாதா³நோபாதே³யபா⁴வமூலதாதா³த்ம்யஸத்த்வேந டி³த்தா²தி³ஶப்³தா³மாத்ரலக்ஷணயா டி³த்தா²தி³ஶப்³தா³நாமேவ தாதா³த்ம்யேந விஶேஷணத்வோபபத்தௌ தேஷாம் தத்தச்ச²ப்³த³வாச்யத்வபர்யந்தலக்ஷமாகல்பநஸ்யாயுக்தத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷோபஸ்தி²தாநாமேவ வா தேஷாம் மந்த்ராணாம் நியோக³பா⁴வநாந்வயவத் ஸ்வஸ்வார்தா²ந்வயஸ்யோபபத்தௌ லக்ஷணாகல்பநஸ்யைவ யுக்தத்வாத் ।

அபி ச ஶப்³த³ஸமர்பகா: ஶப்³தா³ யத்ரார்தே²ஷு ப்ரயுஜ்யந்தே, தத்ர ப்ரயுக்தஶப்³த³ஸமர்பிதிதத்தச்ச²ப்³த³தாதா³த்ம்யப்ரதீதிரர்தே²ஷ்வங்கீ³கர்தவ்யா । யதா² ‘த³ஶபூர்வரத²:’ ‘ஹஸ்த்யுபபத³கி³ரி:’ இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு ப்ரயுக்தஶப்³த³ஸமர்பிதத³ஶரத²ஹஸ்திகி³ரிப்ரமுக²ஶப்³தா³த்மதாப்ரதீதிர்ந்ருபதிபர்வதவிஶேஷாதி³ஷு । யதா² வா த்³விரேபா²தி³ஶப்³த³ப்ரயோகே³ஷு தத்ஸமர்பிதப்⁴ரமரஶப்³தா³தி³தாதா³த்ம்யப்ரதீதிர்மது⁴கராதி³ஷு । யதா² ச ஈக்ஷதிபரீஷ்டிக³ம்யாதி³ஶப்³த³ப்ரயோகே³ஷு தத்ஸமர்பிதப்⁴ரமரஶப்³தா³தி³தாதா³த்ம்யப்ரதீதிஸ்தத்³தா⁴த்வர்தே²ஷு । ந ச த்ரிவிதே⁴(அ)ப்யுதா³ஹரணே ஶப்³த³வாசகஶப்³தா³நாம் ஸ்வார்த²ரூபஶப்³த³ஸம்ப³ந்தி⁴ஷ்வர்தே²ஷு க³ங்கா³தி³ஶப்³தா³நாம் தீராதி³ஷ்விவ லக்ஷணா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ப்ரவாஹதீராதி³பே⁴தே³ந தத்ர லக்ஷணா(அ)பேக்ஷாயாமப்யத்ர ஶ்ருதிஸித்³தோ⁴பாதா³நோபாதே³யதாப்ரயுக்தாபே⁴த³ஸத்த்வேந, லக்ஷணா(அ)நபேக்ஷணாத் । லக்ஷணாயாமபி லக்ஷ்யஸ்யாபி⁴தே⁴யாபே⁴த³ப்ரதீதிஸத்த்வேநாத்ர லக்ஷணாப்⁴யுபக³மே(அ)பி ஶப்³தா³ர்தா²பே⁴த³ப்ரதீதேரநிவார்யத்வாச்ச । ‘க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ:’ ‘க³ங்கா³யாம் தபோத⁴ந:’ இத்யாதி³வ்யவஹாரேஷ்வபி கோ⁴ஷதபோத⁴நாதி³வாஸஸ்த²லஸ்ய ப்ரவாஹாதி³க³தாதிஶயிதஶைத்யபாவநத்வாதி³த்³யோதநார்த²ம் ப்ரவாஹாத்³யபே⁴த³போ³த⁴நாயைவ ஹி க³ங்கா³தி³ஶப்³த³ப்ரயோக³:,அந்யதா² ஸ்வாயத்த்வாச்ச²ப்³த³ப்ரயோக³ஸ்ய யத்ர க³ங்கா³தீரக்³ராமே கோ⁴ஷஸ்தபோத⁴நோ வா வஸதி தத்³க்³ராமநாம்ந்யேவ லகூ⁴பாயோ வக்தும் ஶக்யே கு³ரூபாயபூ⁴தலக்ஷகபத³ப்ரயோக³ஸ்ய நிஷ்ப²லத்வாபத்தே: । ஏவம் லக்ஷ்யஸ்யாபி⁴தே⁴யதாதா³த்ம்யப்ரதீதிஸத்த்வாதே³வ ‘‘ஜாதா லதா ஹி ஶைலே ஜாது லதாயாம் ந ஜாயதே ஶைல: । ஸம்ப்ரதி தத்³விபரீதம் கநகலதாயாம் கி³ரித்³வயம் ஜாதம்’(க.வ.88) இத்யாதி³கவிதா ஸாங்க³த்யம் ப்ரதிபத்³யதே, அந்யதா² வநிதாங்க³யஷ்டௌ வல்லீதாதா³த்ம்யாத்⁴யவஸாயஸ்ய தத்பயோத⁴ரயோ: பர்வததாதா³த்ம்யாத்⁴யவஸாயஸ்ய சாபா⁴வே ‘ஸம்ப்ரதி தத்³விபரீதம்’ இத்யேதந்ந ஸங்க³ச்ச²தே ।

நநு ததா²(அ)பி க⁴டாதி³நிஷ்பத்திஸமயே தத்காரணசக்ராந்தர்க³தாநாம் குலாலாத்³யுச்சார்யமாணாநாம் க⁴டாதி³ஶப்³தா³நாமபா⁴வாத் மநஸா தத³நுஸந்தா⁴நகல்பநே(அ)பி க⁴டகலஶகும்பா⁴த்³யேகைகபர்யாயாபி⁴ஜ்ஞகுலாலநிர்மிதக⁴டேஷு உபாதா³நவ்யவஸ்தி²த்யவிநிக³மப்ரஸங்கா³த், தேஷாம் யாவத்³க⁴டாவஸ்தி²த்யவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வாச்ச கத²ம் ஶப்³தா³நாமர்தோ²பாதா³நத்வமுபபத்³யத இதி சேத் । உச்யதே । க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டக⁴காராதி³ஸமுதா³யாத்மக: ஶப்³தோ³ க⁴டவாசக இதி நேஷ்யதே, கிந்து ததா²பூ⁴தநாதா³பி⁴வ்யங்க்³யஸ்போ²டாத்மகஶப்³த³ இதி தஸ்ய நித்யத்வேந க⁴டோத்பத்திஸமயே ஸந்நிகா⁴நாச்ச தத்காரணத்வே காசித³நுபபத்தி: ।

பதே³ஷு ஶ்ரூயமாணவர்ணவ்யதிகரேண தத³பி⁴வ்யங்க்³யஸ்போ²டஸத்³பா⁴வே கிம் மாநமிதி சேத் – ‘க⁴ட இத்யேததே³கம் பத³ம்’ இதி தீ⁴ர்மாநம் । ந ஹீயமேகத்வதீ⁴ர்வர்ணவிஷயேதி யுக்தம் ; வர்ணாநாமேகத்வாத் । ந ச ஸேநாவநாதி³ந்யாயாதௌ³பாதி⁴கமேகத்வம் தத்³விஷய:; ஏகத்வோதா³தே⁴ரநிரூபணாத் । தத³நிரூபணம் சாநுபத³மேவ ஸ்பு²டீப⁴விஷ்யதி । ததா² ஶப்³தா³நாமர்த²வாசகத்வாந்யதா²நுபபத்திரபி வர்ணாதிரிக்தஸ்போ²டஸத்³பா⁴வே மாநம் ; வர்ணாநாம் வாசகத்வாஸம்ப⁴வேநாந்யதோ²பபத்த்யபா⁴வாத் । ததா² ஹி – க⁴காராத³யோ வர்ணா: ப்ரத்யேகம் க⁴டமபி⁴த³தீ⁴ரந் மிலிதா வா ? நாத்³ய: । ஏகவர்ணோச்சாரணாநந்தரமர்த²ப்ரத்யதாத³ர்ஶநாத், வர்ணாந்தரோச்சாரணாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³ச்ச । ந த்³விதீய: । ஏகவக்த்ருப்ரயுஜ்யமாநாநாம் க்ரமிகாணாமாஶுதரவிநாஶிநாம் வர்ணாநாம் மேலநாயோகா³த் ।

நநு ச வர்ணா நித்யா ஏவ, நாஶுதரவிநாஶிந:; உச்சாரணாந்தரே ‘ஸோ(அ)யம் க³கார:’ இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா பூர்வஶ்ருதக³காராத்³யபே⁴தா³வகா³ஹிந்யா ஸ்தா²யித்வஸித்³தௌ⁴ ‘தாவத்காலம் ஸ்தி²தம் சைநம் க: பஶ்சாந்நாஶயிஷ்யதி’ இதி ந்யாயேந தஸ்யாஸ்தந்நித்யத்வபர்யவஸாநம் । ந ச – ப்ரதிபுருஷம் வைலக்ஷண்யத³ர்ஶநாத், ஏகபுருஷோச்சாரிசதவர்ணேஷ்வபி ஸாநுநாஸிகநிரநுநாஸிகோதா³த்தாநுதா³த்தஸ்வரிததாரமந்த்³ராதி³வைலக்ஷண்யத³ர்ஶநாச்ச ப்ரத்யுச்சாரணம் பி⁴ந்நா ஏவ வர்ணா: । தேஷு ‘ஸோ(அ)யம் க³கார:’ இத்யாத்³யபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா க³த்வாதி³ஸாமாந்யோபாதி⁴நிப³ந்த⁴நா இதி வாச்யம் । வைலக்ஷண்யாநுப⁴வாநாம் ப்ரதிபுருஷம் விஜாதீயேஷு ப்ரத்யுச்சாரணம் ஸ்தா²நப்ரயத்நவைசித்ர்யாத்³விலக்ஷணேஷு ச தத்தது³ச்சாரணஜந்யேஷு வர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகேஷு த்⁴வநிஷ்வநுபூ⁴யமாநஸ்ய வைலக்ஷண்யஸ்ய த்⁴வநிவர்ணவிவேகாக்³ரஹேண வர்ணக³தத்வாபி⁴மாநரூபதோபபத்தே: । அபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா க³த்வாதி³விஷயத்வகல்பநஸ்ய ஸர்வகாலஸர்வபுருஷக³தக³காராத்³யபே⁴த³வாத்³யஸம்மதக³த்வாதி³ஜாதிகல்பநாபேக்ஷத்வேந து³ர்ப³லத்வாத் । தூ³ரக³தகோலாஹலஶ்ரவணே வர்ணாதிரிக்தத்⁴வந்யநுப⁴வஸத்த்வேந வர்ணக³தபே⁴த³ப்ரத்யயோபாதீ⁴நாம் த்⁴வநீநாம் க்ல்ருப்தத்வாத் । அதோ நித்யாநாம் வர்ணாநாம் மேலநம் ஸம்ப⁴வதீதி சேத் ।

மைவம் । நித்யத்வாப்⁴யுபக³மே ஸதா³ வித்³யமாநாநாமநபி⁴வ்யக்தாநாம் தேஷாமர்த²தீ⁴ஹேதுத்வாபா⁴வேந தத்தது³ச்சாரணவிஶேஷஜந்யத்⁴வநிவிஶேஷக்ருதாபி⁴வ்யக்திவிஶிஷ்டாநாமர்த²தீ⁴ஹேதுத்வஸ்ய வக்தவ்யதயா(அ)பி⁴வ்யக்திரூபவிஶேஷணாநாமாஶுதரவிநாஶித்வேந தத்³விஶிஷ்டவர்ணாநாம் மேலநாயோகா³த் । ந ச – பூர்வபூர்வவர்ணாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரஸஹிதாந்த்யவர்ணாநுப⁴வோ(அ)ர்த²தீ⁴ஹேதுரிஷ்யதே, ததஶ்ச பூர்வவர்ணாநாம் ஸம்ஸ்காரத்³வாரா அந்த்யவர்ணஸ்ய ஸ்வதஶ்சாபி⁴வ்யக்தவிஶிஷ்டதயா மேலநமஸ்தீதி வாச்யம் ; ஸம்ஸ்காராணாம் பூர்வாநுப⁴வவிஷயகோ³சரஸ்ம்ருதிஜநநமாத்ரஶக்தத்வேந வர்ணாநுப⁴வஜந்யஸம்ஸ்காரைரர்த²ஸ்மரணாயோகா³த், பூர்வபூர்வவர்ணாநுப⁴வஜநிதாதீந்த்³ரியஸம்ஸ்காரவிஶிஷ்டாந்திமவர்ணஸ்யாபி⁴தா⁴யகத்வபர்யவஸாநேந ஜ்ஞாதகரணதயா வக்தவ்யஸ்ய தஸ்யார்த²ப்ரத்யயாத் ப்ராக் ஜ்ஞாநோபாயாபா⁴வாச்ச । அர்த²ப்ரத்யயாதே³வ தத³நுமிதௌ பரஸ்பராஶ்ரயாபத்தே: ।

ந ச ப்ரத்யேகவர்ணாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரப்³ருந்த³ஜந்யைகஸ்ம்ருதிவிஷயீபூ⁴தோ க⁴காராதி³வர்ணஸமுதா³யோ(அ)பி⁴தா⁴யக: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ததா² ஸதி ‘ரஸ: ஸர: பிக: கபி:’ இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு ஸமூஹாலம்ப³நஸ்ம்ருதேஸ்துல்யவிஷயத்வேந பத³விஶேஷப்ரதீத்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந சைகஸ்ம்ருதிவிஷய: க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டவர்ணஸமுதா³யோ(அ)பி⁴தா⁴யக: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । வர்ணாநாம் ஸ்தை²ர்யம் வ்யாபகத்வம் சாப்⁴யுபக³ச்ச²த: ஸித்³தா⁴ந்திநஸ்தேஷு காலதோ தே³ஶதோ வா க்ரமாபா⁴வாத் । ந ச க்ரமிகோச்சாரணவிஶயத்வமேவ தேஷு க்ரம:, லிப்யக்ஷராநுமிதஶ்லோகைரநுச்சரிதைரர்தா²வக³மே தத³பா⁴வாத் । ந சோச்சாரணபத³ஸ்தா²நே(அ)நுஸந்தா⁴நபத³நிவேஶநே(அ)பி நிர்வாஹ:; ஸமூஹாலம்ப³நாவக³தைர்லிப்யக்ஷரைர்யுக³பத்³வர்ணாநுமிதாவநுஸந்தா⁴நக்ரமஸ்யாப்யபா⁴வாத் । தஸ்மாத்³வர்ணாநாம் ப்ரத்யேகம் மிலிதாநாம் வா வாசகத்வஸ்யோபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத்தேஷு ஸ்வரூபேணைகார்த²வாசகத்வோபாதி⁴நா வா ‘ஏகம் பத³ம்’ இதி பு³த்³தே⁴ருபபாத³யிதுமஶக்யத்வாச்ச க³காராதி³வ்யதிரிக்தஸ்தத³பி⁴வ்யங்க்³ய ஏக: ஸ்போ²டாத்மா க⁴டாதி³வாசக: ஶப்³தோ³(அ)ப்⁴யுபேய: ।

ந ச தஸ்யாபி க⁴காராதி³ப்ரத்யேகஸமுதா³யாபி⁴வ்யங்க்³யத்வபக்ஷயோருக்ததோ³ஷாநுஷங்க³:; யதோ க⁴காராத³ய: ப்ரத்யேகமேவ தமபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தீத்யங்கீ³க்ரியதே, கிந்து த்³ராகே³வ விஶத³தரம் நாபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தி । கத²ம் தர்ஹி ? ப³ஹுஶ: ஶ்ரவணாநி ஶ்லோகமிவ புந:புநர்நிரீக்ஷணாநி ரத்நதத்த்வமிவ உத்க்ஷேபணத்வாதி³ஜாத்யாஶ்ரயாநேககர்மவ்யக்தித³ர்ஶநாநி தத்தஜ்ஜாதிமிவ ச க்ரமேண விஶத³தரமவபா⁴ஸயந்தி । விஶத³தரமவபா⁴ஸ்யமாந ஏவ ஸ்போ²டோ(அ)ர்த²ப்ரத்யயஹேது: இதி ந ப்ரத²மாதி³வர்ணைரவிஶத³தயா ஸ்போ²டாபி⁴வ்யக்த்யா(அ)ர்த²தீ⁴ப்ரஸங்க³: । ந சைவம் வர்ணா: ப்ரத்யேகமேவார்த²தி⁴யம் ஜநயந்தி, அந்திமவர்ணஸ்து தாம் விஶத³தராம் ஜநயதி, விஶத³தரைவார்த²தீ⁴: ஸ்வகார்யோபயோகி³நீதி வக்தும் ஶக்யம் ; ப்ரத்யக்ஷஸ்போ²டாவபா⁴ஸ இவ பரோக்ஷே ஶப்³தா³ர்த²ப்ரத்யயே விஶதா³விஶத³விபா⁴கா³ஸம்ப⁴வாத் । ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநத⁴ர்மோ ஹி ஸ்பஷ்டாஸ்பஷ்டவிபா⁴கோ³ ந து ஶாப்³த³ஜ்ஞாநத⁴ர்மோ(அ)பி । வஸ்துதோ க⁴டாதி³வாசகஸ்போ²டாவபா⁴ஸே க⁴காராதி³க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டதயா(அ)நுஸந்தீ⁴யமாநோ(அ)ந்திமவர்ண ஏவ ஹேது:; பதா³ந்தர்க³தவர்ணாவக³தீநாம் பூர்வபூர்வவர்ணக்ரமவிஶேஷிதோத்தரவர்ணவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அத: ப்ரத²மாதி³வர்ணைரவிஶத³ஸ்போ²டாவக³திரநுப⁴வஸித்³தா⁴ நேதி தோ³ஷஸ்ய நாவகாஶ: । நாபி விபரீதக்ரமோச்சாரணே விஶத³தரஸ்போ²டாபா⁴ஸப்ரஸங்க³: । க⁴காராதி³க்ரமஶ்ச ந தது³ச்சாரணக்ரமஸ்தத³நுஸந்தா⁴நக்ரமோ வா, கிந்து ஸ்வாபா⁴விகோ க⁴காராதி³க³த ஏவ; க⁴த்வாதீ³நாமுதா³த்தநுதா³த்தஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴த்வாதீ³நாமிவ தத்தது³ச்சாரணஜந்யத்⁴வநித⁴ர்மத்வாங்கீ³காராத் । வர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வேந வர்ணவாத்³யபி⁴மதைர்த்⁴வநிபி⁴: ஸாக்ஷாதே³வ ஸ்போ²டாபி⁴வ்யக்திஸம்ப⁴வே த்⁴வநிஸ்போ²டமத்⁴யே நித்யவர்ணாங்கீ³காரே கௌ³ரவாத் । தூ³ரக³தகோலாஹலஶ்ரவணே க⁴த்வாதீ³நாம் ஶ்ரூயமாணத்⁴வநிக³தாநாமேவ தூ³ரத்வாதி³தோ³ஷேணாநபி⁴வ்யக்திஸம்ப⁴வாத் । ‘ஸோ(அ)யம் க³கார:’ இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாம் க³த்வாத்³யதி⁴கரணத்⁴வந்யபி⁴வ்யக்தேஷு த³ர்பணமுகவத³பி⁴வ்யஞ்ஜகத⁴ர்மரூபிததயா ப்ரதீயமாநேஷு வர்ணஸ்போ²டேஷ்வேவ விஶ்ராந்தே: । ஏவம் ச ‘ததே³வேத³ம் க⁴ட இதி பத³ம்’ ‘ததே³வேத³ம் க⁴டமாநயேதி வாக்யம்’ இத்யாதி³ரூபா பத³வாக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா(அ)பி பத³வாக்யஸ்போ²டவிஷயத்வேந ஸமர்தி²தா ப⁴வதி । ஸ்போ²டமநப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் து வர்ணநித்யத்வாப்⁴யுபக³மேந வர்ணப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞைவ ஸாலம்ப³நா ஸ்யாத், ந து பத³வாக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா(அ)பி । ந ச துல்யே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே(அ)ர்த⁴ஜரதீயம் யுக்தம் । ஸமூஹாலம்ப³நாவக³தலிப்யக்ஷரைர்யுக³பத்³வர்ணாநுமிதிஸ்த²லே விவக்ஷிதவர்ணக்ரமாநுஸாரிணா லேக²நக்ரமேண விஶிஷ்டதயா(அ)வக³தைர்லிப்யக்ஷரை: க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டாநாமேவ வர்ணாநாமநுமதிரிதி தத்ராபி பூர்வபூர்வவர்ணக்ரமவிஶிஷ்டாந்திமவர்ணாநுப⁴வஸத்த்வாந்ந ஸ்போ²டாவபா⁴ஸே காசித³நுபபத்தி: ।

நநு க⁴காரஶ்ரவணே க⁴த்வாதா⁴ரவ்யதிரேகேண தத³நாதா⁴ரோ வர்ணஸ்போ²டோ வா க⁴டபத³ஶ்ரவணே வர்ணஸமுதா³யவ்யதிரேகேணாக²ண்ட³: பத³ஸ்போ²டோ வா ‘க⁴டமாநய’ இதி வாக்யஶ்ரவணே பத³ஸமுதா³யவ்யதிரேகேணாக²ண்டோ³ வாக்யஸ்போ²டோ வா நாநுபூ⁴யதே, கத²மேஷாம் கல்பநமிதி சேத் ; தர்ஹி உதா³த்தாநுதா³த்தஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴த்வாதி³த⁴ர்மாதா⁴ரவ்யதிரேகேண வர்ணாவயவ்யதிரேகேண ச வர்ணா நாநுபூ⁴யந்த இத்யுதா³த்தத்வாத்³யநாதா⁴ராக²ண்ட³வர்ணகல்பநமபி ந ஸ்யாத் । அநுப்⁴य़்யந்தே ஹி பத³வாக்யயோர்வர்ணபத³ரூபாவயவா இவ வர்ணேஷ்வபி தத³வயவா: । தத்³யதா² ருகாரே ரேப²:, ல்ருகாரே லகார: , ஏகாரைகாரயோரகார இகாரஶ்ச , ஓகாரௌகாரயோரகார உகாரஶ்ச , தீ³ர்கே⁴ஷ்வாகாராதி³ஷு ஹ்ரஸ்வா அகாராத³ய: ।

தத்ரைதே வர்ணாவயவா அபி வர்ணா இதி கேஷாஞ்சித்³த³ர்ஶநம் । நைதே வர்ணா: , கிந்து தத்தத்³வர்ணஸமாநாக்ருதயோ(அ)வயவா இத்யந்யேஷாம் த³ர்ஶநம் । தத்ர மீமாம்ஸகை: பூர்வ (வர்ண) பக்ஷமாஶ்ரித்ய ‘ஸாமப்ரதே³ஶே விகாரஸ்தத³பேக்ஷ:’(ஜை.ஸூ.9.2.9) இதி ஸாமாஹாதி⁴கரணே ருக்ஷு ஸதாம் ஸந்த்⁴யக்ஷராணாம் கீ³திகாலே வ்ருத்³த⁴த்வம் ப்ராப்தாநாம் யே ஆஇபா⁴வா: ஆஉபா⁴வாஶ்ச ந தே ஸ்தோப⁴வத் வர்ணாந்தராக³மரூபா: , கிந்து வ்ருத்³தே⁴ஷு ஸந்த்⁴யக்ஷரேஷு ஸம்ஶ்லிஷ்டதயா ஸ்தி²தாநாமேவ அவர்ணேவர்ணோவர்ணாநாம் கா³நகாலே விஶ்லேஷணமாத்ரம் கீ³த்யுபாயதயா ருக்³க³ததத்தத்ஸந்த்⁴யக்ஷராபி⁴வ்யஞ்ஜகமித்யுக்தம் । ஆஶ்வலாயநேநாபி ‘விவிச்ய ஸந்த்⁴யக்ஷராணாமகாரம்’ இதி யாஜ்யாந்தே ஸ்தி²தாநாம் ஸந்த்⁴யக்ஷராணாமகாரம் விஶ்லிஷ்ய தம் ப்லாவயேத் இதி வித³தா⁴நேநாயமேவ பக்ஷோ(அ)ங்கீ³க்ருத: । பாணிநிநா(அ)பி ‘ப்லுதாவைச இது³தௌ’(பா.ஸூ.8.2.106) இதி ஸூத்ரேண ‘ஏ 3 திகாயந’ ‘ஔ 3 பக்³வ’ இத்யுதா³ஹரணேஷு ‘கு³ரோரந்ருதோ(அ)நந்த்யஸ்யாப்யேகைகஸ்ய ப்ராசாம்’(பா.ஸூ.8.2.86) இத்யாதி³ஸூத்ரைரைச: ப்லுதப்ரஸங்கே³ தஸ்யாந்த்யாவயவா விகாரோகாரௌ ப்லவேதே, ந து ததா³த்³யாவயவோ(அ)காரோபீதி வித³தா⁴நேநாயம் பக்ஷோ(அ)ங்கீ³க்ருத: , கிந்து தேந ‘ஏசோ(அ)ப்ரக்³ருஹ்யஸ்யாதூ³ராத்³தூ⁴தே பூர்வஸ்யார்த⁴ஸ்யாது³த்தரஸ்யேது³ஔ’(பா.ஸூ.8.2.107) இதி ஸூத்ரேண ஏச: அப்ரக்³ருஹ்யஸ்ய தூ³ராத்³தூ⁴தவ்யதிரிக்தே ‘ப்ரத்யபி⁴வாதே³(அ)ஶூத்³ரே’(பா.ஸூ.8.2.83) ‘விசார்யமாணாநாம்’(பா.ஸூ.8.2.97) ‘யாஜ்யாந்த:’(பா.ஸூ.8.2.90) இத்யாதி³ஸூத்ரப்ராப்தப்லுதவிஷயே பூர்வஸ்யார்த⁴ஸ்யாகாராதே³ஶோ ப⁴வதி ஸ ச ப்லுதோ ப⁴வதி , உத்தரஸ்யார்த⁴ஸ்ய இகாராவாதே³ஶௌ ப⁴வத இதி வித³தா⁴நேந வர்ணாவயவா ந வர்ணா இத்யபி பக்ஷாந்தரம் ஸூசிதம் , அந்யதா² ஏசி வித்³யமாநாநாமவர்ணேவர்ணோவர்ணாநாம் விஶ்லேஷணமாத்ரமவர்ணஸ்ய ப்லுதேந ஸஹ வித³த்⁴யாத், ந து தாந் புர்வௌத்தரார்த⁴யோராதே³ஶரூபாந் । ஏவம் பக்ஷத்³வயஸத்³பா⁴வாதே³வ ப⁴க³வதா பதஞ்ஜலிநா காத்யாயநேந ச ‘ஏஔச்’ இதி ஸூத்ரே வர்ணைகதே³ஶாநாம் வஸ்துதோ வர்ணதயா வர்ணக்³ரஹணேந க்³ரஹணே ‘அக்³ந இந்த்³ர’ ‘வாயோ உத³கம்’ இத்யத்ர ஸவர்ணஸீர்க⁴: ப்ராப்நோதி , ‘ஆலூய’ ‘ப்ராலூய’ இத்யத்ர ஹ்ரஸ்வாஶ்ரயஸ்துக் ப்ராப்நோதீத்யாதி³தோ³ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தேஷாம் வர்ணைகதே³ஶதயா வர்ணக்³ரஹணேநாக்³ரஹணே ச ‘ஆந்ருத⁴து:’ ‘ஆந்ருது⁴:’ இத்யத்ர ‘ஆநர்ச’ ‘ஆநர்சது:’ இத்யத்ரேவ ‘தஸ்மாந்நுட்³ த்³விஹல:’(பா.ஸூ.7.4.71) இதி நுட் ப்ராப்நோதி , ‘க்ல்ருப்த:’ ‘க்ல்ருப்தவாந்’ இத்யத்ர ‘கல்பிதா’ ‘கல்ப்தா’ இத்யத்ரேவ ‘க்ருபோ ரோல:’(பா.ஸூ.8.2.18) இதி லத்வம் ந ப்ராப்நோதீத்யாதி³தோ³ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்ய பக்ஷத்³வயமபி மஹதா ப்ரயத்நேந தோ³ஷஜாதம் ஸமாதா⁴ய ஸமர்தி²தம் । ஸந்து ருகாராதி³ஷு ரேபா²த³யோ வர்ணா: , ஸந்த்வவர்ணா ஏவ வா வர்ணஸமாநாக்ருதயோ(அ)வயவா: , உப⁴யதா²(அ)பி ருகாராதி³ஷு ரஶ்ருத்யாதி³ரூபா அவயவா: ஸந்தீத்யவிப்ரதிபந்நமேவ । கிம் ப³ஹுநா , ஸர்வேஷ்வப்யவர்ணாதி³ஷு ஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴ப்லுதரூபேஷு ஸ்வரிதேஷு பூர்வோத்தரபா⁴கா³வங்கீ³க்ருத்ய பாணிநிநா ‘தஸ்யாதி³த உதா³த்தமர்த⁴ஹ்ரஸ்வம்’(பா.ஸூ.1.2.32) இதி ஸூத்ரேண ஆதி³த: ஸ்வரிதஸ்யார்த⁴மாத்ரிகோ பா⁴க³ உதா³த்த: அவஶிஷ்டோ பா⁴கோ³(அ)நுதா³த்த: இதி வர்ணிதம் । ஏவம் வர்ணபதா³வலீவ்யதிரிக்தக²ண்ட³பத³வாக்யாபலாபே உதா³த்தத்வாதி³த⁴ர்மாதா⁴ரவர்ணாவலிவ்யதிரிக்தாக²ண்ட³வர்ணாபலாபோ(அ)பி ஸ்யாதி³தி து³ஸ்தரா ப்ரதிப³ந்தீ³ ।

அத்ரைவம் வர்ணவாதி³பி⁴ர்வக்தவ்யம் । வர்ணாநாமுதா³த்தாநுதா³த்தத்வைகமாத்ரத்ரிமாத்ரத்வாத்³யாதா⁴ராகாரேகாரோகாராதி³ஸ்வரூபக்ரமிகாவயவஸமுதா³யரூபத்வே ‘ஏகார ஏகோ வர்ண:’ ‘ஓகார ஏகோ வர்ண:’ இத்யாத்³யேகத்வப்ரத்யயஸ்ய ‘ஸ ஏவாயமேகார:’ ‘ஸ ஏவாயமோகார:’ இத்யாத்³யபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய சாநுபபத்தேரக²ண்டா³ ஏவ வர்ணா: । தேஷ்வவயவஸமுதா³யரூபதா(அ)வபா⁴ஸஸ்து தது³ச்சாரணவிஶேஷஜந்யதத்தத்³வர்ணஸமாநாகாரக்ரமிகத்⁴வநிவிஶேஷஸந்தாநோபராகோ³பாதி⁴க இத்யப்⁴யுபேயமிதி । ஏவமேவ ஸ்போ²டவாதி³பி⁴ரபி வக்தும் ஶக்யம் । பதா³நாம் வாக்யாநாம் ச க்ரமிகவர்ணபத³ரூபாவயவஸமுதா³யரூபத்வே ‘இத³மேகம் பத³ம்’ ‘இத³மேகம் வாக்யம்’ இத்யேகத்வப்ரத்யயஸ்ய ‘ததே³வேத³ம் பத³ம்’ ‘ததே³வேத³ம் வாக்யம்’ இத்யபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய சாநுபபத்தேரக²ண்டா³ந்யேவ பதா³நி வாக்யாநி ச । தேஷு வர்ணபத³ரூபாவயவஸமுதா³யாத்மதா(அ)வபா⁴ஸஸ்தத்தது³ச்சாரணவிஶேஷஜந்யவர்ணதத்ஸங்கா⁴தரூபத்⁴வநிவிஶேஷோபராகோ³பாதி⁴க இத்யப்⁴யுபேயம் । அதோ ந பரமார்த²தோ வர்ணஸ்போ²டேஷு வர்ணாவயவா ந பத³ஸ்போ²டேஷு பதா³நி । கிந்து யதி²அகத்வாதி³ஸம்க்²யாதிரிக்தாயாமக²ண்டா³யாம் ஸதஸம்க்²யாயாம் ஸத்யாமபி தஸ்யாம் தத்³க்³ரஹணோபாயபூ⁴ததாவதே³கத்வஸமுதா³யரூபதாப்⁴ராந்திர்பா³லாநாமேவமிஹாபி வர்ணபத³வாக்யஸ்போ²டேஷு தத்தத³பி⁴வ்யஞ்ஜகக்ரமிகத்⁴வநிவிஶேஷாத்மகவர்ணாவயவவர்ணபத³ஸமுதா³யரூபதாப்⁴ராந்திமாத்ரமித்யேவாவிஶேஷேண கல்பயிதுமுசிதமிதி ।

தஸ்மாத³ஸ்தி தாவத் வர்ணாவலீவ்யதிரிக்தோ க⁴டவாசக: ஸ்போ²ட: । ஸ து யாவந்தோ க⁴டஶப்³த³பர்யாயா: தை: ஸர்வைரப்யேக ஏவாபி⁴வ்யஜ்யதே ; ப்ரதிபர்யாயம் ஸ்போ²டபே⁴தே³ ப்ரமாணாபா⁴வாத் । அதஸ்தஸ்யைகஸ்ய க⁴டகாரணதயா நாவ்யவஸ்தி²த்யவிநிக³மதோ³ஷாபாதா³நாவகாஶ: । ஏவமந்யேஷாமபி பத³ஸ்போ²டாநாம் ஸ்வஸ்வார்த²காரணத்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸர்வே சைதே ஸ்போ²டா: ப்ரணவஸ்போ²டப்ரக்ருதிகாஸ்ததா³த்மகா: ; ‘ஓம்காரேண ஸர்வா வாக் ஸந்த்ருண்ணா’(சா².2.23.3) இதி ஶ்ருதேஸ்தத்³விஷயத்வாத் ।அதஸ்தஸ்மிந் ப்ரணவஸ்போ²டரூபே ஶப்³த³ப்³ரஹ்மணி ஜக³த்³தா⁴ரகத்வம் தாவத் அஞ்ஜஸைவ உபபத்³யதே । ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³க⁴ம்’(ப்³ரு. 3.8.8) இதி தாரமந்த்³ரத்வைகமாத்ரத்³விமாத்ரத்வநிஷேதா⁴: । தே(அ)ப்யஞ்ஜஸோஅபத்³யந்தே ; த்⁴வநித⁴ர்மாணாம் தாரத்வாதீ³நாம் தஸ்மிந் ப்⁴ரமரூபப்ரஸக்திஸத்த்வாத் । ‘அலோஹிதமஸ்நேஹமச்சா²யமதமோ(அ)வாய்வநாகாஶமஸங்க³மரஸமக³ந்த⁴மசக்ஷுஷ்கமஶ்ரோத்ரமவாக³மநோ(அ)தேஜஸ்கமப்ராணமமுக²மமாத்ரமநந்தரமபா³ஹ்யம் ந தத³ஶ்நாதி கிஞ்சந ந தத³ஶ்நாதி கஶ்சந’(ப்³ரு. 3.8.8) இதி பாஞ்சபௌ⁴திகஶரீரதத்³த⁴ர்மாணாம் நிஷேத⁴: , தத்ர ‘அவாய்வநாகாஶமரஸமக³ந்த⁴மதேஜஸ்கம்’(ப்³ரு. 3.8.8) இதி பஞ்சபூ⁴தாத்மகத்வநிஷேத⁴:, ‘அலோஹிதமஸ்நேஹம்’ இத்யஸ்ருங்மஜ்ஜோபலக்ஷிதாநாமஸ்தி²மாம்ஸாதீ³நாமபி நிஷேத⁴: , ‘அசக்ஷுஷ்கம்’ இத்யாதி³நா சக்ஷுராத்³யுபலக்ஷிதஸகலஜ்ஞாநேந்த்³ரியகர்மேந்த்³ரியாப்⁴யந்தரவாயுநிஷேத⁴: , ‘அமுக²ம்’ இதி ஸ்வேத³தூ³ஷிகாதி³நிஸ்ஸரணநிஷேத⁴: । ‘முக²ம் நிஸ்ஸரணே வக்த்ரே ப்ராரம்போ⁴பாயயோரபி இதி நைக²ண்டு³கா: । ‘அமாத்ரம்’ இதி ஸூக்ஷ்மஶரீரநிஷேத⁴: , ‘அஸங்க³ம்’ இதி தோ³ஷலேபநிஷேத⁴:, ‘அநந்தரமபா³ஹ்யம் ந தத³ஶ்நாதி கிஞ்சந’ இதி பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஸகலபோ⁴க³நிஷேத⁴: ।

யத்³வா ‘ந தத³ஶ்நாதி’ இத்யநேநைவ போ⁴க³நிஷேதே⁴ போ⁴கோ³பயுக்தாநாம் பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரேந்த்³ரியாதீ³நாம் ‘அநந்தரமபா³ஹ்யம்’ இதி ஸாமாந்யேந நிஷேத⁴: । ‘ந தத³ஶ்நாதி கஶ்சந’ இதி ‘தம் தே³வா ப⁴க்ஷயந்தி’ இதி ஶ்ருதகர்மபரதந்த்ரஸ்வர்கி³வத³ந்யபரதந்த்ரத்வஸ்ய நிஷேத⁴: । அத்ர கிஞ்சித்கிஞ்சிந்நிஷேதே⁴நார்த²ஸித்³த⁴நிஷேதா⁴நாமந்யேஷாம் விஶிஷ்ய நிஷேத⁴ப்ரயாஸ: ப்ரணவஸ்யாபாஞ்சபௌ⁴திகம் ஶுத்³த⁴ஸத்த்வாரப்³த⁴ம் ஜ்யோதிர்மயதயா சா²யாதமோவிரோதி⁴ கர்மபாரதந்த்ர்யபோ⁴கா³பேக்ஷே விநா கேவலம் ப⁴க்தத³ர்ஶநோபாஸநாலம்ப³நம் ப⁴வத்விதி க்ருபாபரிக்³ருஹீததயா பா³ஹ்யஸௌந்த³ர்யோபயுக்தாவயவாந்விநா போ⁴கா³த்³யுபயுக்தப்ராணேந்த்³ரியாதி³ரஹிதம் அதிநிர்மலம் ஶரீரமஸ்தீதி தத³ஸ்தித்வஸ்தி²ரீகரணார்த²ம் । தத் யத்³யபி ஸ்போ²டாத்மகஸ்ய ப்ரணவஸ்ய ஸ்வதோ நாஸ்தி , ததா²(அ)பி தத்³வாச்யஸ்ய தஸ்மிந் ப்ரதீகே உபாஸநீயஸ்ய தத³பி⁴மாநிதே³வதாரூபஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்தி ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே’(சா².1.6.6) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴மிதி தஸ்ய ஶரீரேண ப்ரணவஸ்ய ஶரீரவத்த்வம் வ்யபதே³ஷ்டும் ஶக்யம் ; ப்³ரஹ்மப்ரணவயோரபே⁴தோ³பசாரஸ்ய –
’ஶிவோ வா ப்ரணவோ ஹ்யேஷ: ப்ரணவோ வா ஶிவ: ஸ்ம்ருத: ।
வாச்யவாசகயோர்பே⁴தோ³ நாத்யந்தம் வித்³யதே க்வசித் ॥
தஸ்மாதே³காக்ஷரம் தே³வமாஹுராக³மபாரகா³: ।
வாச்யவாசகயோரைக்யம் மந்யமாநா மநீஷிண: ॥
’

இத்யாதி³புராணப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , ‘யோ வேதா³தௌ³ ஸ்வர: ப்ரோக்தோ வேதா³ந்தே ச ப்ரதிஷ்டி²த: । தஸ்ய ப்ரக்ருதிலீநஸ்ய ய: பர: ஸ மஹேஶ்வர:’(மஹாநா 8.18) இத்யாதி³தைத்திரீயோபநிஷந்மந்த்ரே ச வேதா³த்³யந்தயோ: ப்ரதிஷ்டி²தம் ஸ்வரமோங்காரமுபக்ஷிப்ய தஸ்யைவ நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³பசாரேண ப்ரக்ருதாவவித்³யாயாம் நிமக்³நதயா ஜீவபா⁴வமுக்த்வா தஸ்ய ஜீவஸ்ய ய: பரோ நியந்தா ஸ மஹேஶ்வர: ஸகு³ண: பரமேவர இதி ப்ரதிபாத³நாச்ச ।
’யம் வேதா³தௌ³ ஸ்வரம் ப்ராஹுர்வாச்யவாசகப⁴வாத: ।
வேதை³கவேத்³யம் யதா²ர்த்²யாத்³வேதா³ந்தே ச ப்ரதிஷ்டி²தம் ॥
ஸ ஏவ ப்ரக்ருதௌ லீநோ போ⁴க்தா ய: ப்ரக்ருதேர்மத: ।
தஸ்ய ப்ரக்ருதிலீநஸ்ய ய: பர: ஸ மஹேஶ்வர: ॥
’

இதி ஶிவபுராண அஸ்ய மந்த்ரஸ்ய உக்தார்த²பரதயோபப்³ரும்ஹ்மணாத் । அத²ர்வஶிரஸி ‘ய ஓங்கார: ஸ ப்ரணவோ ய: ப்ரணவ: ஸ ஸர்வவ்யாபீ ய: ஸர்வவ்யாபீ ஸோ(அ)நந்தோ யோ(அ)நந்தஸ்தத்தாரம் யத்தாரம் தத்ஸூக்ஷ்மம் தச்சு²க்லம் யச்சு²க்லம் தத்³வைத்³யுதம் யத்³வைத்³யுதம் தத்பரம் ப்³ரஹ்மேதி ஸ ஏக: ஸ ஏகோ ருத்³ர: ஸ ஈஶாந: ஸ ப⁴க³வாந் ஸ மஹேஶ்வர: ஸ மஹாதே³வ:’(அத²ர்வஶிரஸ் 3) இதி ப்³ரஹ்மப்ரணவபே⁴தோ³பசாராஶ்ரயணேந தது³ப⁴யநாம்நாமேகநாமத்வேந பரிக³ணநபூர்வகம் ‘அத² கஸ்மாது³ச்யத ஓங்காரோ யஸ்மாது³ச்சார்யமாண ஏவ ஸர்வம் ஶரீரமூர்த்⁴வமுந்நாமயதி தஸ்மாது³ச்யத ஓங்கார:’ இத்யாரப்⁴ய ‘அத² கஸ்மாது³ச்யதே மஹாதே³வ: ய: ஸர்வாந் பா⁴வாந் பரித்யஜ்யாத்மஜ்ஞாநயோகை³ஶ்வர்யே மஹதி மஹீயதே தஸ்மாது³ச்யதே மஹாதே³வ:’(அத²ர்வஶிரஸ். 4) இத்யந்தேந தத்தத்³வ்யவஸ்தி²தயோகே³நைவ நிர்வசநாச்ச । ஏதேந – ப்ரஶாஸித்ருத்வாதீ³ந்யபி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ப்ரணவே வ்யாக்²யாதாநி । ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வா(அ)ஸ்மிந் லோகே ஜுஹோதி யஜதே தபஸ்தப்யதே ப³ஹூநி வர்ஷஸஹஸ்ராண்யந்தவதே³வாஸ்ய தத் ப⁴வதி’(ப்³ரு. 3.8.20) இத்யேதத³பி ப்ரணவே யுஜ்யதே । ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’(சா².1.1.10) இத்யுத்³கீ³த²ரூபப்ரணவவித³: க்ரதூநாம் வீர்யவத்தரத்வவத³க்ஷரரூபப்ரணவவிதோ³ யாகா³தீ³நாமநந்தப²லகத்வோபபத்தே: । ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வா(அ)ஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ஸ க்ருபணோ(அ)த² ய ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ விதி³த்வா(அ)ஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ஸ ப்³ராஹ்மண:’(ப்³ரு. 3.8.10) இத்யேதத³பி தஸ்மிந்நுபபத்³யதே ; ப்³ராஹ்மணாநாம் ப்ரணவஸ்வரூபபரிஜ்ஞாநஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । தஸ்மாதி³ஹ ப்ரணவ ஏவாக்ஷரமிதி பூர்வ: பக்ஷ: ।

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ – ‘அக்ஷரமம்ப³ராந்தத்⁴ருதே:’ । யது³க்தமோதப்ரோதஶப்³தா³ப்⁴யாமக்ஷரஸ்யோத்க்ருஷ்டத்வம் ப்ரதிபாத்³யத இதி , தத³யுக்தம் ; ‘ஏதஸ்மிந் க²ல்வக்ஷரே’ இத்யதி⁴கரணநிர்தே³ஶஸஹிதாப்⁴யாம் ‘யஸ்மிந் த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை:’(மு. 2.2.5) ‘மயி ஸர்வமித³ம் ப்ரோதம் ஸூத்ரே மணிக³ணா இவ’(ப⁴.கீ³. 7.7) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷ்வாதே⁴யே த்³ருஷ்டப்ரயோகா³ப்⁴யாமோதப்ரோதஶப்³தா³ப்⁴யாம் ட்³ருதேரேவ ப்ரதிபாத³யிதுமுசிதத்வாத் । ந சாஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே ‘கஸ்மிந் க²ல்வந்தரிக்ஷலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்ச’ இதி ‘க³ந்த⁴ர்வலோகேஷு கா³ர்கி³’(ப்³ரு. 3.6.1) இத்யாதி³ப்ரஶ்நோத்தரேஷு தயோருத்க்ருஷ்டத்வே த்³ருஷ்ட: ப்ரயோக³ இதி வாச்யம் । தத்ராப்யதி⁴கரணஸப்தம்யா ஓதப்ரோதஶப்³த³யோஶ்ச ஸ்வாரஸ்யாநுஸாரேண த்⁴ருதேரேவ ப்ரதிபாத³நாங்கீ³காராத் । வசநப³லாது³பரிதநாநாமபி க³ந்த⁴ர்வலோகாதீ³நாமந்தரிக்ஷலோகாதி³தா⁴ரகத்வஸ்ய , பர்வதாநாம் க்ஷிதிதா⁴ரகத்வஸ்யேவ , த்⁴ருவஸ்ய ஜ்யோதிஶ்சக்ரதா⁴ரகத்வஸ்யேவாத⁴:ப்ரஸ்ருதமூலபாஶாத்³யவயவகல்பநயோபபாத³நீயத்வாத் । ஶ்ருதோபபாத³நார்த²ம் ஹ்யஶ்ருதமபி கல்பநீயம் , ந த்வஶ்ருதகல்பநாபி⁴யா ஶ்ருதம் பரித்யாஜ்யம் ; ஸ்வர்க³காமாதி³வாக்யபா³த⁴ப்ரஸங்கா³த் । வஸ்துதோ(அ)ந்தரிக்ஷலோகாதீ³நாம் க்ரமேண க³ந்த⁴ர்வலோகாதி³ஷ்வோதப்ரோதத்வே ஶ்ருதேர்நாஸ்தி தாத்பர்யம் , கிந்து அவாக்யபே⁴தா³ய சரமநிர்தே³ஶ்யே ஸர்வஸ்யௌதப்ரோதத்வ ஏவேத்யநுபத³மேவ த³ர்ஶயிஷ்யதே । ஏவமஸ்ய பக்ஷஸ்ய தூ³ஷணம் ‘த்⁴ருதே:’ இதி ஸூத்ராவயவேந ஸூசிதம் ।

யது³க்தம் – ஜக³தா³தா⁴ர ஆகாஶ: பரமாத்மா தத³தி⁴கரணமக்ஷரம் தது³பாஸநாஸ்தா²நபூ⁴த: ப்ரணவ இதி , தத³ப்யயுக்தம் ; ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய ரூட்⁴யா வாச்யம் ப்ரஸித்³தா⁴காஶம் விஹாய பரமாத்மபரத்வகல்பநே கரணாபா⁴த் । ந ச பூர்வஸந்த³ர்பா⁴நுஸாரேண ததா² கல்பநம் ; ‘அநதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாமதிப்ருச்ச²ஸி’(ப்³ரு. 3.6.1) இதி பரதே³வதாவிஷயப்ரஶ்நநிவாரணமேகாந்தரிதப்ரஶ்நஸ்தத்³விஷயோ ப⁴விஷ்யதீதி தூ³ரத்³ருஷ்டிமதா யாஜ்ஞவல்க்யேநாத்ரைவ க்ருதமித்யுபபத்தே: । அக்ஷரப்³ராஹ்மணாரம்பே⁴(அ)பி த்³விதீயப்ரஶ்ந ஏவ பரமாத்மவிஷயோ ப⁴விஷ்யதீதி ஜாநத்யா(அ)பி சிகீர்ஷிதஸ்ய தஸ்ய நிவாரணபரிஜிஹீர்ஷயா யுக³பத் ப்ரஶ்நத்³வயாநுஜ்ஞா ப்ருஷ்டேத்யுபபத்தே: । ப்ரத²மப்ரஶ்நாநந்தரம் யாஜ்ஞவல்க்யப்ரஶம்ஸாபூர்வகதா⁴ர்ஷ்ட்யவசநஸ்யாபி த்³விதீயப்ரஶ்நோத்தரே பதிஷ்யதீத்யபி⁴மாநேநோபபத்தே: । வாதி³நோ ஹி கக்ஷ்யாந்தரே(அ)வஶ்யம் ப்ரதிவாதீ³ பதிஷ்யதி இதி நிஶ்சயவந்த: ப்ரதிவாதி³ந: பூர்வகக்ஷ்யாயாம் ஶ்லாகா⁴பா⁴ஸம் குர்வந்தீதி லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் । ஏவமந்யதா²ப்யுபபந்நே பூர்வஸந்த³ர்பே⁴ தத³நுஸாரேணாகாஶ: பரமாத்மா அக்ஷரம் ப்ரணவ இத்யங்கீ³க்ருத்யாக்ஷரே ஶ்ருதாநாம் ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் தத³பே⁴தோ³பசாராஶ்ரயேண நயநம் ந யுக்தம் । ஏவமஸ்ய பக்ஷஸ்ய தூ³ஷணம் ஸூத்ரே விஷயவாக்யக³தமாகாஶஶப்³த³ம் விஹாயாம்ப³ரஶப்³த³ப்ரயோகே³ண ஸூசிதம் ।

யது³க்தம் – ஆகாஶோ பூ⁴தாகாஶ ஏவாஸ்து , ததா³தா⁴ரத்வம் ஶப்³த³தந்மாத்ரரூபே ப்ரணவே ஸம்ப⁴வதி இதி , தத³ப்யயுக்தம் । ந ஹ்யகாஶம் ப்ரத்யேவாக்ஷரஸ்யாதா⁴ரத்வமுச்யதே , கிந்த்வாகாஶாந்தஸ்ய ஸகலஸ்ய ஜக³த: । குத ஏதத³வஸீயதே இதி சேத் – ‘ஆத்⁴யாநாய ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்’(ப்³ர.ஸூ.3.3.14) இத்யதி⁴கரணந்யாயாதி³த்யவேஹி । தத்ர க²ல்வதி⁴கரணே ‘‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந:’(க. 3.10) இத்யாதி³கட²வல்லீமந்த்ரேஷ்விந்த்³ரியார்த²மந:ப்ரப்⁴ருதீநாமுத்தரோத்தரபரத்வம் ந ப்ரதிபாத்³யம் ; தத்ப்ரதிபாத³நே வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । ‘‘அவ்யக்தாத் புருஷ: பர: । புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித் ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’(க. 3.11) இத்யக்³ரே நிர்தே³ஶ்யஸ்ய புருஷஸ்யேந்த்³ரியார்த²மந:ப்ரப்⁴ருதிப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: பரத்வமேவ ப்ரதிபாத்³யமிதி நிர்ணீதம் । ஏவமத்ராபி பூ⁴கோ³லகாதி³ப்³ரஹ்மலோகாந்தாநாமுத்தரோத்தரஸ்ய பூர்வபூர்வாதா⁴ரதாயாம் ந தாத்பர்யம் ; கிந்த்வக்³ரே நிர்தே³ஶ்யஸ்யாக்ஷரஸ்யாகாஶாந்தஸகலாதா⁴ரதாயாமேவ । அத ஏவ பூ⁴கோ³லகாதி³ப்³ரஹ்மலோகாந்தாநாமுத்தரோத்தரஸ்ய பூர்வபூர்வாதா⁴ரத்வே ப்ரதிபாதி³தே(அ)பி ‘யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்யதி³வோ யத³வாக் ப்ருதி²வ்யா:’(ப்³ரு. 3.8.6) இத்யாதி³ப்ரஶ்நேந ஸர்வாணி தாநி யத்ரௌதப்ரோதாநி , தஸ்மிந் வஸ்துநி ப்ருஷ்டே தாவதா³தா⁴ரத்வேநோத்தரே’ ஆகாஶோ நிர்தி³ஷ்ட: । அயம் ந்யாய ஆகாஶாது³பரிநிர்தி³ஷ்டே அக்ஷரே(அ)பி யோஜநீய: ।

ஏவம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மலோகாந்தஜக³தா³தா⁴ரத்வமாகாஶே ஆகாஶாந்தஜக³தா³தா⁴ரத்வமக்ஷரே ச ப்ரதிபாத்³யம் , இத்யேவமபி வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாதி³தி சேத் ; மைவம் । பூர்வபூர்வவாக்யோதி³தாதா⁴ராதே⁴யபரம்பராயா வஸ்துதோ(அ)க்ஷரஸ்யைவ ஸர்வாதா⁴ரத்வப்ரதிபாத³நே விஶ்ராந்தாவபி பூர்வஸந்த³ர்ப⁴தோ(அ)ப்ராப்தமப்யுத்தரே நிர்தே³க்ஷ்யமாணஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴காஶஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகாந்தஜக³தா³தா⁴ரத்வமவகாஶப்ரத³த்வேந லோகப்ரஸித்³த⁴மேவாவலம்ப்³ய பூர்வஸந்த³ர்ப⁴தோ ந்யாயப்ராப்தம் சரமநிர்தே³ஶ்யே ஸர்வாதா⁴ரத்வம் ப்³ரஹ்மலோகாதா⁴ர ஏவ கா³ர்க்³யா ஸமாபிதமிதி யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ப்⁴ராந்த்யுத்பாத³நேந தஸ்யாப்யாதா⁴ராந்தரப்ரஶ்நே நிருத்தரோ பூ⁴த்வா தஸ்யாதா⁴ராந்தரம் நாஸ்தீத்யுக்த்வா வா பராஜிதோ ப⁴வத்வித்யபி⁴ஸந்தா⁴ய தத்ர வாக்யஸந்த³ர்ப⁴தாத்பர்யாவிஷயபூ⁴தமேவ ப்ராங்நிர்தி³ஷ்டஸர்வாதா⁴ரத்வம் கா³ர்க்³யோபந்யஸ்தமித்யுபபத்தே: । ஏவமஸ்ய பக்ஷஸ்ய தூ³ஷணம் ஸூத்ரே அந்தக்³ரஹணேந ஸூசிதம் ।

யது³க்தம் த்³வாரத்³வாரிபா⁴வேந ஸர்வாதா⁴ரத்வம் ஶப்³த³தந்மாத்ரரூபே ப்ரணவே ஸங்க⁴டத இதி , தத³ப்யுக்தயுக்த்யைவ நிரஸ்தம் ; ஸாக்ஷாதே³வ ஸர்வாதா⁴ரத்வமாத்⁴யாநாதி⁴கரணந்யாயப்ராப்தம் ‘யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வ:’(ப்³ரு.3.8.2) இத்யாதி³ஸர்வாதா⁴ரப்ரஶ்நலிங்கா³ந்விதம் சாந்தக்³ரஹணேந ஸூசிதமிதி வ்யாக்²யாதத்வாத் । அத² யது³க்தம் – ஸர்வாதா⁴ரத்வம் ப்ரணவே ஸாக்ஷாதே³வ ஸம்ப⁴வதி ; ‘ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’(சா².2.23.8) இதி ஶ்ருதேரர்த²வாத³த்வேந நயநஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸ்போ²டாத்மநி ப்ரணவே ஸர்வாதா⁴ரதாயாம் ப்ரமாணத³ர்ஶநாதி³தி , தத³ப்யயுக்தம் ; வர்ணேஷ்வேவாக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய ரூட⁴த்வேந தத³பி⁴வ்யம்க்³யத்வேந பூர்வபக்ஷிகல்பிதே ஸ்போ²டே தத்ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் , அக்ஷரஶப்³த³ரூட்⁴யவலம்ப³நஸ்ய பூர்வபக்ஷஸ்ய ஸ்போ²டே ப்ரவர்தயிதுமஶக்யத்வாத் । ததே³தத³பி⁴ஸந்தா⁴ய பா⁴மத்யாமுக்தம் ‘ந ச வர்ணாதிரிக்தே ஸ்போ²டாத்மந்யலௌகிகே அக்ஷரபத³ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி’ இதி । ஏவமஸ்ய பக்ஷஸ்ய தூ³ஷணம் ஸூத்ரே த⁴ர்மிநிர்தே³ஶகேநாக்ஷரபதே³நைவ ஸூசிதம் ॥1.3.10॥

ஸ்யாதே³தத் – அக்ஷரபத³ஸ்ய ஸ்போ²டே ரூட்⁴யபா⁴வே(அ)ப்யபி⁴வ்யம்க்³யாபி⁴வ்யஞ்ஜகபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ந ரூடி⁴பூர்விகா லக்ஷணா ஸம்ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணி து ‘ந க்ஷரதி’ இதி நித்யத்வேந ‘அஶ்நோதி’ இதி வ்யாபகத்வேந வா யோக³: கல்பநீய: । யோகா³ச்ச ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணா ப³லீயஸீ ; லக்ஷணாயா: ஶக்யஸம்ப³ந்த⁴ரூபாயா ரூடி⁴க⁴டிதவ்யாபாராந்தரரூபத்வேந ப்ரத²மோபஸ்தி²தரூடி⁴த்யாகா³பேக்ஷாத்³யோகா³த் ப³லீயஸ்த்வாத் । அத ஏவ ‘ப்ரைது ஹோதுஶ்சமஸ: ப்ர ப்³ரஹ்மண: ப்ரோத்³கா³த்ரூணாம் ப்ர யஜமாநஸ்ய’ இத்யத்⁴வர்யுப்ரைஷே உத்³கா³த்ருஶப்³த³ஸ்ய க்வசித்³ருத்விக்³விஶேஷே ரூட⁴ஸ்ய ப³ஹுவசநநிர்வாஹார்த²ம் ‘உத்³கா³யந்தி இத்யுத்³கா³தார:’ இத்யுச்சைர்கா³யத்ஸு ஸர்வேஷ்வபி யோக³வ்ருத்திர்நாஶ்ரயணீயா, கிந்து ஸத³ஸி ஸ்தோத்ரகர்த்ருத்வேநோத்³கா³த்ரா ஸஹ தத³ந்தரங்க³ஸம்ப³ந்த⁴வதோ: ப்ரஸ்தோத்ருப்ரதிஹர்த்ரோரேவ ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணா(அ)ஶ்ரயணீயேதி நிர்ணீதம் ‘உத்³கா³த்ருசமஸமேகஸ்ய ஶ்ருதிஸம்யோகா³த்’(ஜை.ஸூ.3.5.8) இதி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே । ஏவம்சோபக்ரமக³தாப்⁴யஸ்தஶ்ருதிதுல்யாக்ஷரபத³ப்ராப³ல்யாநுஸாரேண வாக்யஶேஷக³தாநாம் ப்ரஶாஸித்ருத்வாதி³லிங்கா³நாமந்யத்ர த்³ருஷ்டேந ப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³பசாராஶ்ரயணேந நயநம் யுக்தம் । உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ஜக³தா³தா⁴ரத்வலிங்க³ம் ஸ்போ²டே(அ)ப்யுபபத்³யதே இதி ஸமர்தி²தத்வாந்ந தத்³ப³லாத³க்ஷரஶப்³த³ஸ்ய யோகா³ஶ்ரயணம் கார்யமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்யாதே³வம் ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³ஶ்ரயணேந ப்ரணவே ப்ரஶாஸித்ருத்வநயநம் யதி³ ப்ரஶாஸநவாக்யே தந்மாத்ரமுக்தம் ஸ்யாத் । ந த்வேவம், கிந்து ‘ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த: ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ வித்⁴ருதே திஷ்ட²த:’(ப்³ரு.3.8.9) இதி ப்ரஶாஸநாதீ⁴நா த்⁴ருதிருச்யதே । ப்ரஶாஸநாதீ⁴நா த்⁴ருதிஶ்ச ஸைவ , யா(அ)த்ரோபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாஸயிஷிதா(அ)ம்ப³ராந்தத்⁴ருதி: । ஸைவ ஹி ஸ்தா²லீபுலாகந்யாயேந கிஞ்சித்கிஞ்சித்³த்⁴ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய ப்ரஶாஸநாதீ⁴நதயா வர்ணிதேதி யுக்தம் ; ப்ரக்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே தத³ந்யவிஷயத்வகல்பநாயோகா³த் । ஏவம் சோபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதாம்ப³ராந்தத்⁴ருதிரேவ வாக்யஶேஷஸமர்பிதப்ரஶாஸநாதீ⁴நா ஜாதேதி தஸ்யா அசேதநே ஸ்போ²டே(அ)நுபபந்நத்வாத் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதலிங்கா³நுஸாரேணாக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி யோக³வ்ருத்திராஶ்ரயணீயா । ஸூத்ரே சகார ஏவகாரார்த²: । யா அம்ப³ராந்தத்⁴ருதி: பூர்வஸூத்ரே நிர்தி³ஷ்டா , ஸைவ ப்ரஶாஸநஹதுகா நாந்யேதி ஸூத்ரார்த²: ॥1.3.11॥

ஸ்யாதே³தத் – ஸ்போ²டம் சேதநமபி கேசித³ப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி ஶப்³த³ப்³ரஹ்மாத்³வைதவாதி³ந: , தந்மதாநுஸாரேண ப்ரஶாஸநமபி ஸ்போ²டஸ்யோபபத்³யத இத்யாஶங்க்யாஹ –

ஏவம் சேத் ப்³ரஹ்ம ஸ்போ²ட இதி நாமமாத்ரே பே⁴த³: ஸ்யாந்ந வஸ்துநி ; முக்த்யந்வயிஸகலஜீவாபே⁴த³ம் ஜட³ப்ரபஞ்சராஹித்யம் சாநப்⁴யுபக³ம்ய ஸ்போ²டாத்³வைதோபபாத³நாயோகா³த் । அந்யபா⁴வோ(அ)ந்யத்வம் , தஸ்ய வ்யாவ்ருத்திரபா⁴வ: । ஸ்போ²டாத்³வைதாப்⁴யுபக³மே தஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்யத்வாபா⁴வாத் ஸ்போ²டோ(அ)க்ஷரமிதி வத³தா ப்³ரஹ்மாக்ஷரமித்யேவோக்தம் ஸ்யாத்³ இதி தேந ஸஹ ந விவாத³ இதி ஸூத்ரார்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் – ஸ்போ²டஸ்ய ச்தநஸ்யாபி ஜட³ப்ரபஞ்சமாத்ரகாரணஸ்ய தத³பே⁴த³ ஏவாப்⁴யுபக³ம்யதே , அதஸ்தஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதப்³ரஹ்மரூபத்வாபா⁴வாத³ஸ்தி விவாதா³வகாஶ இதி சேத் ; ஏவம் தர்ஹி ஸ்போ²டாவலம்ப³நஸகலக்ஷுத்³ரோபத்³ரவபரிஹாரார்த²ம் க⁴டாதி³வாசகஶப்³த³ஸ்ய க⁴காராதி³வர்ணஸமுதா³யாதிரிக்தத்வம் நாஸ்தீதி ப்ரதிபாத³யிஷ்யாம: । ‘ஏகம் பத³ம்’ இத்யேகத்வப்ரத்யயஸ்ய ‘ததே³வேத³ம் பத³ம்’ இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ச நிர்வாஹார்த²ம் க²லு வர்ணாவயவாதிரிக்தவர்ணப்ரதிப³ந்த்³யா வர்ணாவலீவ்யதிரிக்தஸ்தத³பி⁴வ்யம்க்³யோ(அ)க²ண்ட³: பத³ஸ்போ²ட: ஸாதி⁴த: ।

தத்ரேத³ம் ப்ருச்சா²ம: – கா⁴தி³வர்ணாவலீ தத்தத³ர்த²விஶேஷேணாக்³ருஹீதஸம்ப³ந்தா⁴(அ)பி கேவலம் வர்ணவிஶேஷரூஷிதக்ரமவிஶேஷரூபேண க்³ருஹீதா க⁴டாதி³வாசகஸ்போ²டததே³கத்வாபே⁴தா³நபி⁴வ்யஞ்ஜயேத் , உத தைர்க்³ருஹீதஸம்ப³ந்தை⁴வ ? ஆத்³யே காவ்யஶ்லோகாதி³ஶ்ரவணே தத³ந்தர்க³தஶப்³தா³நாம் தத்தத³ர்தை²ரக்³ருஹீதஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி பும்ஸ: ‘இத³மேகம் பத³மித³மேகம் பத³ம்’ இத்யாதி³க்ரமேண ஏதாவந்த்யத்ர ஶ்லோகே பதா³நீத்யவதா⁴ரணம் ஸ்யாத் । ‘ப்ரஜாபதேர்ஹ்ருத³யேநாபி பக்ஷம் ப்ரத்யுபதிஷ்ட²தே ஸத்ரஸ்யர்த்⁴யாஹவநீயஸ்யாக்³நேஸ்துவந்தி’ இத்யாதி³ஷு ப்ரஜாபதேர்ஹ்ருத³யாதி³ஶப்³தா³நாம் ஸாமவிஶேஷாதி³ஷு ரூடி⁴மஜாநதாமபி ‘ப்ரஜாபதேர்ஹ்ருத³யேந’ இத்யேகம் பத³மித்யவதா⁴ரணம் ஸ்யாத் । ஶ்ரூயமாணே ஶப்³தே³ கிமயம் ஹாலாஹலஶப்³தோ³ ஹலாஹலஶப்³தோ³ வா , மரகதஶப்³தோ³ மரதகஶப்³தோ³ வேத்யாதி³வர்ணக்ரமவிஶேஷஸந்தே³ஹே ஸத்யுப⁴யதா²(அ)பி க³ரலவிஶேஷவாசகோ(அ)யம் , ரத்நவிஶேஷவாசககோ(அ)யமித்யாதி³நிஶ்சயவதாம் ‘இத³மேகம் பத³ம்’ இத்யவதா⁴ரணம் ந ஸ்யாத் ; தத்³விஷயஸ்ய ஸ்போ²டஸ்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகவர்ணாவலீஸந்தே³ஹேநாநபி⁴வ்யக்தே: । தஸ்மாத் த்³விதீயபக்ஷ ஏவோரரீகர்தவ்ய: । ததஶ்ச ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)பி வர்ணாவல்யாம் தத்தத³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶக்திரூபமங்கீ³க்ருத்ய க⁴காராதி³வர்ணாவலீஶ்ரவணகாலே ப்ரத்யேகவர்ணாநுப⁴வை: பூர்வபூர்வவர்ணக்ரமவிஶிஷ்டாந்திமவர்ணாநுப⁴வேந வோபாயாந்தரேண வா(அ)பி⁴வ்யக்திரித்யபி ஸமர்த²நீயம் । ஏவம் ச ஸ்போ²டா(அ)பி⁴வ்யக்தே: ப்ராகே³வாவபா⁴ஸமாநேநைகேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந க்ரோடீ³க்ருதாநாம் வர்ணாநாமேவைகதே³ஶஸ்த²த்வேந க்ரோடீ³க்ருதாநாம் வ்ருக்ஷாணாமேவ ‘ஏகம் வநம்’ இதி பு³த்³தி⁴கோ³சரத்வவத் ‘ஏகம் பத³ம்’ இதி பு³த்³தி⁴கோ³சரத்வோபபத்தௌ கிமதிரிக்தபத³ஸ்போ²டகல்பநயா ? வர்ணேஷ்வேகத்வப்ரத்யயஸ்த்வேகாக்ஷரநிக²ண்டு³பர்யாலோசநாதி³ரஹிதாநாம் தத்தத³ர்தை²ரக்³ருஹீதஸம்ப³ந்தா⁴நாமபி ஜாயத இதி வர்ணாவயவேஷ்வேகத்வோபாதே⁴ரநிரூபணாத்³யுக்தம் தஸ்ய தத³திரிக்தவர்ணவிஷயத்வம் ।

நநு வர்ணநித்யத்வவாதி³பி⁴: ஸ்போ²டவாதி³பி⁴ரிவ வர்ணேஷு க்ரமோ நிரூபயிதும் ந ஶக்யதே । ஸ்போ²டவாதி³நாம் ஹ்யநித்யா த்⁴வநய ஏவ வர்ணா: , ந து த்⁴வநிஸ்போ²டமத்⁴யே நித்யவர்ணாங்கீ³காரே ப்ரமாணமஸ்தீத்யுக்தமிதி சேத் ; ஸத்யம் । வர்ணநித்யத்வவாதி³நாமப்யநுஸந்தா⁴நக்ரம: ஸம்ப⁴வத்யேவ । மௌநிலிகி²தலிப்யக்ஷரைர்யுக³பத்³வர்ணாநுமிதிஸ்த²லே(அ)பி க்ரமிகலிபிபி⁴ர்லேக²காநுஸந்தா⁴நக்ரமவிஶேஷிதவர்ணாநுமிதி: ஸம்ப⁴வதீதி ந கதா³சித³நுபபத்தி: । நநு ததா²பி ‘ததே³வேத³ம் பத³ம்’ இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் வர்ணவாதி³நாமநுபபந்நம் ; க்ரமபே⁴தே³ந பத³பே⁴தா³வஶ்யம்பா⁴வாதி³தி சேத் , ஸத்யம் । தத்து கேஶநக²தீ³பாதி³ஶ்விவ ஸாத்³ருஶ்யேநோபபாத³நீயம் , அந்யதா² லூநபுநர்ஜாதகேஶநக²நிர்வாபிதாரோபிததீ³பாதி³ஷ்வபி ப்ரஸித்³த⁴கேஶஸந்தாநாத்³யபி⁴வ்யம்க்³யாக²ண்ட³கேஶாதி³கல்பநம் ஸ்யாத் । தத³திரிக்தகேஶாதி³கமநுப⁴வாநாரூட⁴ம் இதி சேத் , ஸமம் ப்ரக்ருதே(அ)பி । ந ஹி கௌ³ரித்யத்ர க³காரௌகாரவிஸர்ஜநீயாதிரேகேணாக²ண்ட³ம் ஸ்போ²டமநுபூ⁴யமாநம் கஶ்சித³ப்யபி⁴மந்யதே ।

நந்வேவம் ஸதி வர்ணப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா(அ)பி தஜ்ஜாதீயத்வவிஷயாஸம்ப⁴வதீதி கிமர்த²ம் வர்ணநீயத்வாப்⁴யுபக³ம: ? உச்யதே – க³காராதி³ரேக ஏவ ஸர்வதே³ஶகாலஸம்ப³ந்தீ⁴தி வாதி³நாம் மதே தத்³விஷயத்வகல்பநம் க³த்வாதி³ஜாதிதத்³வ்யக்த்யநேகத்வகல்பநாபேக்ஷம் । வர்ணாவல்யாம் து ஸாத்³ருஶ்யம் ஸம்ப்ரதிபந்நமிதி பத³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா ஏவ ஸாத்³ருஶ்யவிஷயத்வம் , ந து வர்ணப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாஸ்தஜ்ஜாதீயவிஷயத்வமித்யப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸந்து வா வர்ணா அப்யநித்யா: ; கா நோ ஹாநி: ? அத ஏவ பா⁴ஷ்யகாரைர்தே³வதா(அ)தி⁴கரணே தத³நித்யத்வபக்ஷோ(அ)பி த³ர்ஶித: । வேத³நித்யத்வம் து வர்ணாநாமநித்யத்வே(அ)பி ப்ரகாராந்தரேண தத்ரைவ ஸமர்த²யிஷ்யதே । ஏவம் ஸ்போ²டப்ரதிக்ஷேபே(அ)பி த³ர்ஶித: । வேத³நித்யத்வம் து வர்ணாநாமநித்யத்வே(அ)பி ப்ரகாராந்தரேண தத்ரைவ ஸமர்த²யிஷ்யதே । ஏவம் ஸ்போ²டப்ரதிக்ஷேபே(அ)பி ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’ இதி ஸூத்ரமேவ யோஜநீயம் । தத்ர க⁴டாதி³வாசகஸ்ய வர்ணாவல்யதிரிக்தத்வாபா⁴வாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ।

யத்து பா⁴ஷ்யே ‘ஸா ச ப்ரஶாஸநாத்’(ப்³ர.ஸூ.1.3.11) இதி ஸூத்ரஸ்யாக்ஷரமவ்யாக்ருதமிதி பக்ஷநிராகரணார்த²த்வேந , ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’ இதி ஸூத்ரஸ்யாக்ஷரம் ஜீவ இதி பக்ஷநிராகரணார்த²த்வேந யோஜநம் , தத்... அயமப்யர்த²: ஸம்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய , ந த்வயமேவார்த² இத்யபி⁴ப்ரேத்ய । த்³விதீயஸூத்ரஸ்யாவ்யாக்ருதநிராகரணமாத்ரபரத்வே ஹி ‘ப்ரஶாஸநாத்’ இத்யேவ ஸூத்ரணீயம் ஸ்யாத் । தாவதைவாக்ஷரஸப்³த³ரூட்⁴யவிஷயஸ்யாவ்யாக்ருதஸ்த நிராகரணஸம்ப⁴வாத் । பூர்வஸூத்ரநிர்தி³ஷ்டாயா அம்ப³ராந்தத்⁴ருதேரேவ ப்ரஶாஸநாதீ⁴நத்வமித்யேதாவத்பர்யந்தம் ந வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’ இதி த்ருதீயஸூத்ரமப்யஸ்பஷ்டவிவக்ஷிதார்த²மநேகத்ரயோஜநா(அ)நுகூலம் விஶ்வதோமுக²ம் ந வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । பா⁴ஷ்யே து ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’ இதி ஸூத்ரார்த²தயா அத்ரைவ ஸ்பு²டம் கர்தவ்யமபி ஸ்போ²டநிராகரணம் தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ர.ஸூ.1.3.8 அதி⁴) க்ருதம் । அத்ர தந்நிராகரணே க்ருதே(அ)பி தே³வதாதி⁴கரணே ‘ஸப்³த³ இதி சேந்நாத: ப்ரப⁴வாத்’(ப்³ர.ஸூ.1.3.28) இதி ஸூத்ரம் ஜக³த: ஸ்போ²டாத்மகஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வார்த²கம் ; அநித்யாநாம் வர்ணாநாம் ஜக³த்காரணத்வாநுபபத்தே: । அத: ஸூத்ராபி⁴மதஸ்ய ஸ்போ²டஸ்ய நிராகரணமயுக்தமிதி ஶங்கோத்தா²நே ஸதி புநரபி தத்ப்ரஸங்கோ³ ப⁴விஷ்யதீதி தத்ரைவ நிராகரணே யத்நலாக⁴வத³ர்ஶநாத் ॥1.3.12॥

அக்ஷராத³ம்ப³ராதா⁴ராத்ப்ரணவ: பர்யுதா³ஸித: । தத்³தே⁴யமபரம் கிம் வா பரமித்யத்ர சிந்த்யதே ।

ஏஷா ப்ரஸங்க³ஸங்க³தி: । பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய நிரூபணார்ஹத்வம் ப்ரஸங்க³: । ஆத²ர்வணிகாநாமுபநிஷதி³ ‘ஸ யோ ஹ வை தத்³ப⁴க³வந்மநுஷ்யேஷு ப்ராயணாந்தமோங்காரமபி⁴த்⁴யாயீத கதமம் வாவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி’(ப்ர.5.1) இதி ஸத்யகாமப்ரஶ்நே ‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ங்காரஸ்தஸ்மாத்³வித்³வாநேதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’(ப்ர.5.2)இதி பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ப்ரணவோபாஸநமுபக்ரம்ய ஏகமாத்ரம் ப்ரணவமுபாஸீநஸ்ய தத்ப்ரத²மமாத்ராத்மகருக்³வேத³ப்ராபணீயமநுஷ்யலோகப்ராப்திப²லம் , த்³விமாத்ரம் ப்ரணவமுபாஸீநஸ்ய தத்³த்³விதீயமாத்ராத்மகயஜுர்வேத³ப்ராபணீயாந்தரிக்ஷலோகப்ராப்திப²லம் சாபி⁴ஹிதம் । தத³நந்தரமித³மாம்நாயதே ‘ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேணோமித்யநேநைவாக்ஷரேண பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத ஸ தேஜஸி ஸூர்யே ஸம்பந்ந: யதா² பாதோ³த³ரஸ்த்வசா விநிர்முச்யத ஏவம் ஹ வை ஸ பாப்மநா விநிர்முக்த: ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம் ஸ ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத் பராத்பரம் புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே’(ப்ர. 5.5) இதி । அத்ர த்ரிமாத்ரே ப்ரணவே உபாஸநீயம் கிமபரம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் ப்³ரஹ்ம, உத பரம் ப்³ரஹ்மேதி ஸம்ஶயே ‘ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’ இதி தே³ஶபரிச்சி²ந்நப²லஶ்ரவணாத³பரம் ப்³ரஹ்மேதி பூர்வ:பக்ஷ: ।

நநு கத²மத்ரைவம் பூர்வபக்ஷாவகாஶ: ? ‘பரம் சா பரம் ச’(ப்ர.5.2) இதி பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ப்ரணவோபாஸநமுபக்ரம்யாத்ர ‘பரம் புருஷம்’(ப்ர. 5.5) இதி பரவிஶேஷணதா³நேந பரம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிதி ஸ்பஷ்தமேவ ப்ரதீதே: । தே³ஶபரிச்சி²ந்நப²லஶ்ரவணலிங்கா³நுஸாராத³பரப்³ரஹ்மண்யேவ பரபத³மாபேக்ஷிகபரத்வபரதயா யோஜநீயமித்யபி ந யுக்தம் ; பரப்³ரஹ்மோபாஸநாநாமபி காஸாஞ்சித் ‘சக்ஷுஷ்யஶ்ஶ்ருதோ ப⁴வதி’(சா².1.13.3) இத்யாதி³க்ஷுத்³ரலஶ்ரவணாத் , ஸர்வாஸாமேவ பரப்³ரஹ்மோபாஸநாநாம் கார்யப்³ரஹ்மலோகாவாப்திப²லகத்வஸ்ய ‘கார்யம் பா³த³ரிரஸ்ய க³த்யுபபத்தே:’(ப்³ர.ஸூ.4.3.3) இத்யதி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பயிஷ்யமாணத்வாச்ச ।

ந ச வாச்யம் – ஸகு³ணவிஷயாணாமேவாஹம்க்³ரஹோபாஸநாநாம் தத்ப²லகத்வம் தஸ்மிந்நதி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பயிஷ்யதே , இஹ து பரம் ப்³ரஹ்மோபாஸநீயம் சேத்தந்நிர்கு³ணமேவ பர்யவஸ்யேத் , த³ஹரஶாண்டி³ல்யவித்³யாதி³ஷ்விவாத்ர ப்³ரஹ்மணி கு³ணாஶ்ரவநாத் , நிர்கு³ணோபாஸநஸ்ய து தே³ஶபரிச்சி²ந்நம் ப²லம் ந யுக்தம். இதி । யதோ(அ)த்ராபி ப்³ரஹ்மாபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யோபாஸநீயப்ரணவகு³ணைரேவ த்ரிமாத்ரத்வாதி³பி⁴ர்ப்³ரஹ்ம ஸகு³ணம் ஸம்ப⁴வதி , அந்யதோ²பாஸ்யத்வாயோகா³த் , ‘‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’(க. உ.1.5.9) இதி நிர்கு³ணஸ்யோபாஸ்யத்வநிஷேதா⁴த் । நநு ‘த்ரிமாத்ரேணோம்காரேண’(ப்ர.5.5) இதி ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நஸ்ய ப்ரணவஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாஸநே ஸாத⁴நத்வமேவ த்ருதீயாஶ்ருத்யோக்தம் , ந து தத³பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யோபாஸ்யத்வமிதி சேத் , ந । ‘பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம’(ப்ர. 5.5) இத்யபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யுபக்ரமாநுஸாரேண த்ருதீயாயா த்³விதீயார்த²தௌசித்யாத் । தஸ்மாது³பக்ரமம் பராம்ருஶதாம் நாஸ்தி பூர்வபக்ஷமித³மதி⁴கரணமிதி சேத் ; உபக்ரமம் பராம்ருஶதாமேவாஸ்தி பூர்வபக்ஷமித³மதி⁴கரணமிதி ப்³ரூம: । உபக்ரம ஏவ ஹி ‘தஸ்மாத்³வித்³வாநேதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’(ப்ர. 5.2) இத்யபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ப்ரணவோபாஸநஸ்யாபரப்³ரஹ்மப்ராப்தி: , பரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா தது³பாஸநஸ்ய பரப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ப²லமிதி விப⁴ஜ்ய த³ர்ஶிதம் । ததஶ்சாந்யத்ர பரப்³ரஹ்மோபாஸநாநாம் ப்³ரஹ்மலோகாவாப்திப²லகத்வஸம்ப⁴வே(அ)ப்யத்ர விவக்ஷிதாயாம் பரப்³ரஹ்மோபாஸநாயாம் தத்ப²லகத்வம் ந யுக்தம் , கிந்த்வபரப்³ரஹ்மோபாஸநாயாமேவ தத்³யுக்தம் । தஸ்மாது³பக்ரமாநுஸாரேணாத்ர ப்³ரஹ்மலோகாவாப்த்ப²லஸ்யாபரப்³ரஹ்மலிங்க³த்வாத³பரமேவ ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிதி ததோ(அ)வதா⁴ர்யதே ।

நநு ‘புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே’(ப்ர.5.5) இதி த்⁴யாதவ்யபுருஷஸ்யேக்ஷணம் ப்³ரஹ்மலோகே ஶ்ருதம் । ஈக்ஷணஸ்ய ச தத்த்வவிஷயத்வம் நியதம் । ததஸ்தத்ரேக்ஷணீய: புருஷ: பரமேவ ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சிதே த்⁴யாதவ்யமபி ததே³வ ஸ்யாத் ; ஈக்ஷணத்⁴யாநயோ: கார்யகாரணயோரேகவிஷயத்வநியமாத் । ஏவம் ச பரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸாத்⁴யா தத³வாப்திரேவ ப²லத்வேந விவக்ஷிதேதி நிர்ணயே ப்³ரஹ்மலோகாவாப்திரப²லபூ⁴தா(அ)பி ஸூர்யஸம்பத்திவத் ப²லத்³வாரத்வேந வர்ணிதா நேதவ்யேதி ந தல்லிங்க³விரோதோ⁴(அ)பீதி சேத் ; ஸ்யாதே³ததே³வம் யதீ³க்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வம் நியதம் ஸ்யாத் , ந த்வேததே³வம் । ஈக்ஷணம் ஹி த³ர்ஶநம் । தத்ஸ்வப்நஶுக்திரஜதப்⁴ரமாதி³ஷு ப்ராதிபா⁴ஸிகாநாமபி ஸாதா⁴ரணம் த்³ருஷ்டம் । ததா²(அ)பீக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வமௌத்ஸர்கி³கம் , பா³த⁴காபா⁴வே சௌத்ஸர்கி³கமேவ க்³ராஹ்யமிதி சேத் , ந । யத் ப்ராயிகம் ததே³வௌத்ஸர்கி³கம் । ஹிரண்யக³ர்ப⁴மப்யதாத்த்விகம் வத³த: ஸகலவிஶேஷரஹிதம் பரம் ப்³ரஹ்மைகமேவ தாத்த்விகமிதி வத³தஸ்தவ தத்³த³ர்ஶநமேகமேவ தத்த்வவிஷயம் ஸ்யாத் । தத்³விரலம் । ப்ரபஞ்சாந்தர்க³தபதா³ர்த²த³ர்ஶநாநி து பூ⁴யாம்ஸி இதி ஸ்பஷ்டமேவ । அதோ விசாரணாயாமீக்ஷணஸ்யாதத்த்வவிஷயத்வமௌத்ஸர்கி³கமித்யேவ யுக்தம் । நநு ததா²(அ)பி த்⁴யாநபூர்வகஸ்யேக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வம் நியதமிதி சேத் ; ந । விது⁴ரபரிபா⁴விதகாமிநீஸாக்ஷாத்காரே வ்யபி⁴சாராத் , ‘தே த்⁴யாநயோகா³நுக³தா அபஶ்யந் தே³வாத்மஶக்திம் ஸ்வகு³ணைர்நிகூ³டா⁴ம்’(ஶ்வே.உ.1.3) இதி மந்த்ரோக்தாவித்³யாஶக்தித³ர்ஶநே வ்யபி⁴சாராச்ச । அயம் மந்த்ரோஹ்யவித்³யாஶக்தித³ர்ஶநபர: இதி ப⁴க³வத்பாதை³ரேவ வ்யாக்²யாத: ।

அஸ்து வேக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயதாநியமேஆத்ர தஸ்ய பரப்³ரஹ்மவிஷயதா ; தாவதா த்⁴யாநஸ்ய தத்³விஷயதா குத: ? த்⁴யாநேக்ஷணயோரேகவிஷயத்வநியமாத் இதி சேத் , ந । தத³ஸித்³தே⁴: ; ‘வாஸுதே³வோ ஹி ப⁴க³வாந் த்⁴யாயந் பி³ல்வோத³கேஶ்வரம் । அலப்³த⁴ மாயாச்ச²ந்நஸ்ய நிகும்ப⁴ஸ்ய நிரீக்ஷணம் ।’ ததா²ப்யௌத்ஸர்கி³கம் தத் இதி சேத் , ந । ஔத்ஸர்கி³கஸ்யாபி தஸ்யாத்ர த்வயா த்யக்தவ்யத்வாத் । த்⁴யாநம் ஹி ஸர்வத்ர தவ ஆரோபிதகு³நவிஶிஷ்டவிஷயம் ; நிர்விஶேஷஸ்ய த்ரிகாலாபா³த்⁴யஸ்ய ஸமந்வயஸூத்ரே ப⁴க³வத்பாதை³ரேவோபாஸ்யத்வஸ்ய நிஷித்³த⁴த்வாத் । ததா² ச த்⁴யாநமதத்த்வவிஷயம் , ஈக்ஷணம் தத்த்வவிஷயமிதி ச நியமத்³வயமப்⁴யுபக³ச்ச²தா கத²ம் தயோரேகவிஷயத்வம் க்வசித³ப்யப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யம் ? வ்யாகா⁴தாபத்தே: । யத்து ப்³ரஹ்மலோகாவாப்திர்த்³வாரமாத்ரம் ந ப²லமித்யுக்தம் , தத³பி ந ; ‘கதமம் வாவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி’(ப்ர.5.1) இதி உபக்ரமக³தப்ரஶ்நாநுஸாரேண தஸ்யா: ப²லத்வே தாத்பர்யஸ்ய வர்ணநீயத்வாத் ।

நநு யத்³யயம் த்ரிமாத்ரோபாஸநாவிதி⁴ரபரப்³ரஹ்மவிஷய: , ததா³ பரப்³ரஹ்மப்ராப்திப²லகத்வேநாதா³வுபக்ஷிப்தா பரப்³ரஹ்மோபாஸநா க்வ நிரூபிதா(அ)ஸ்த்விதி சேத் ; உத்தரத்ரேதி ப்³ரூம: । உத்தரத்ர ஹி த்ரிமாத்ரப்ரணவோபாஸநேநைவாஜராம்ருதத்வாதி³விஶேஷிதபரப்³ரஹ்மப்ராப்திரபி ஶ்ரூயதே ‘ருக்³பி⁴ரேதம் யஜுர்பி⁴ரந்தரிக்ஷம் ஸ ஸாமபி⁴ர்யத்தத்கவயோ வேத³யந்தே தமோகாரேணாந்வேதி வித்³வாந்யத்தச்சா²ந்தமஜரமம்ருதமப⁴யம் பரம் ச’(ப்ர.5.7) இதி । அத்ர யத்தத் கவய: உபாஸகா: லப⁴ந்தே , தமபரப்³ரஹ்மலோகமோம்காரேணாந்வேதீதி ப்ராகு³க்தைவ அபரப்³ரஹ்மோபாஸநா தல்லோகப்ராப்திப²லோபஸம்ஹ்ருதா । ‘யத்தச்சா²ந்தமஜரமம்ருதமப⁴யம் பரம் ச தத³ப்யோம்காரேணாந்வேதி வித்³வாந்’ இதி பரப்³ரஹ்மோபாஸநா தத்ப்ராப்திப²லா ப்ரதிபாதி³தா । பரப்³ரஹ்ம நோபாஸநீயமிதி மதே ப்ரணவேந தத்³வேத³நம் தத்ப்ராப்திப²லம் ப்ரதிபாதி³தம் । ப்ரத்யுத ஸித்³தா⁴ந்திந ஏவாதா³வுபக்ஷிப்தாயா அபரப்³ரஹ்மோபாஸநாயா நிரூபணம் நாஸ்தீதி ந்யூநதா(அ)(அ)பத்³யதே । ந ச தந்மதே ஏகமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸநே ஏவாபரப்³ரஹ்மோபாஸநம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । தயோர்மநுஷ்யலோகாந்தரிக்ஷலோகப்ராப்திப²லகத்வேநோக்தத்வாத் , அபரப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்ய ச தல்லோகாவாப்திப²லகத்வேநாதா³வுபக்ஷிப்தத்வாத் । தஸ்மாத³பரப்³ரஹ்மலோகாவாப்திப²லகத்ரிமாத்ரோபாஸநாகர்ம அபரம் ப்³ரஹ்மேதி யுக்தம் ।

ஏவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: – ஈக்ஷதிகர்ம தாவத் பரம் ப்³ரஹ்ம ; ‘புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே’(ப்ர.5.5) இதி தஸ்யேக்ஷதிகர்மத்வேந வ்யபதே³ஶாத³பரப்³ரஹ்மபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே: । ந ஹி தஸ்யாபரப்³ரஹ்மத்வே ததா² வ்யபதே³ஶோ(அ)ர்த²வாந் । தல்லோகப்ராப்தஸ்தமீக்ஷத இத்யஸ்யார்த²ஸித்³த⁴த்வாத் । நந்வீக்ஷதிகர்ம பரம் ப்³ரஹ்மேதி பக்ஷே(அ)பி ததா² வ்யபதே³ஶோ நிரர்த²க: ; ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தாஸ்தத்ர க்ரமேண பரப்³ரஹ்மத³ர்ஶநம் ப்ராப்நுவந்தீத்யஸ்யாப்யர்த²ஸித்³த⁴த்வாத் , அந்யதா² ‘ஏதேந ப்ரதிபத்³யமாநா இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’(சா².4.15.6) இதி ஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி சேத் , மைவம் । ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தா நாவர்தந்த இதி நாயம் நியம: ; மஹாபி⁴ஷக்ப்ரப்⁴ருதீநாமாவ்ருத்திஸ்மரணாத் , ‘இமம் மாநவமாவர்தம்’ இதி ஶ்ருதாவிமமிதி விஶேஷணேந வர்தமாநமந்வந்தரமாத்ராவ்ருத்திநிஷேதா⁴ச்ச , கிந்து யாஸாமுபாஸநாநாம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தித்³வாரா க்ரமமுக்திப²லகத்வே கிஞ்சித் ப்ரமாணமஸ்தி தாபி⁴ர்ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தா ஏவ நாவர்தந்த இதி நியம: । அதோ(அ)ஸ்யா உபாஸநாயா: க்ரமமுக்திப²லகத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் ஸார்த²கம் ‘புருஷமீக்ஷதே’ இதி ஶ்ரவணம் । நநு ததா²(அ)பி ‘ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’(ப்ர.5.5) இதி ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவசநம் நிரர்த²கமநுவாத³மாத்ரமித்யவஶ்யமங்கீ³கர்தவ்யம் , ‘தத்³ய இத்த²ம் விது³ர்யே சேமே(அ)ரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யுபாஸதே தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’(சா².5.10.1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ஸர்வாஸாமபி பரப்³ரஹ்மோபாஸநாநாம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராபகத்வஸ்ய வர்ணிதத்வேந தத ஏவாஸ்யா அபி தத்ப்ராபகத்வஸ்ய ஸித்³தே⁴: । தஸ்மாதி³ஹ ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவசநஸ்யாநுவாத³த்வாத் தத்³வதி³த³மபி ‘புருஷமீக்ஷதே’ இதி ஶ்ரவணம் லோகாதி⁴பதேரபரப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶநபரம் ஸத³நுவாத³மாத்ரம் ஸ்யாத் , அநுவாத³ப்ராயபாடா²தி³தி சேத் ; மைவம் । ப்ரணவே ப்³ரஹ்மாபே⁴த³த்³ருஷ்டிரூபஸ்ய ப்ரக்ருதோபாஸநஸ்ய ப்ரதீகோபாஸநத்வேந ஶ்ருத்யந்தராத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திப²லகத்வாஸித்³தே⁴: । ‘அப்ரதீகாலம்ப³நாந்நயதீதி பா³த³ராயண:’(ப்³ர.ஸூ.4.3.6) இத்யதி⁴கரணே ப்ரதீகவிஶேஷணத்வம் விநா ப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மோபாஸகாநாமேவார்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தாவுதா³ஹ்ருதஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யஸ்ய வர்ணிதத்வாத் । தஸ்மாதி³ஹ ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவசநம் விஶிஷ்டோபதே³ஶரூபம் நாநுவாத³மாத்ரமிதி ‘புருஷமீக்ஷதே’ இதி ஶ்ரவணமபி ததை²வ நிர்வஹணீயம் । ததா² நிர்வாஹஶ்சேக்ஷதிகர்ம பரம் ப்³ரஹ்மேத்யப்⁴யுபக³ம ஏவ க⁴டதே, ந த்வபரப்³ரஹ்மேத்யப்⁴யுபக³மே ।

அபி ச ஶ்ருதிரேவ ஸாக்ஷாதீ³க்ஷதிவிஷயம் புருஷமபரப்³ரஹ்மபா⁴வாத்³வ்யாவர்தயதி ‘ ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத் பராத்பரம்’ இதி । அத்ர ‘ஏதஸ்மாத்’ இதி ‘ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’ இத்யத்ர லோகாதி⁴பதித்வேந ஸந்நிஹிதமபரம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶ்யதே ; ஸர்வநாம்நாம் ஸந்நிஹிதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத் , தஸ்யைவ ச ஸந்நிஹிததரத்வாத் । ந ச தத்ர ததோ(அ)பி ஸந்நிஹிதோ லோக: பராம்ருஶ்யதாமிதி வாச்யம் । சேதநஸ்ய ஹி சேதநாந்தராது³த்கர்ஷவர்ணநமுத்கர்ஷாய ப⁴வதி , ந த்வசேதநாது³த்கர்ஷவர்ணநம் । அதோ லோகமதிக்ரம்ய ல்காதி⁴பதேரேவ ஸமாஸே ந்யக்³பூ⁴தஸ்யாபி பராமர்ஶ: ; ‘‘ஸர்வநாம்நா(அ)நுஸந்தி⁴ர்வ்ருத்திச்ச²ந்நஸ்ய’(க.வ்ய.ஸூ.5.1.11) இதி வாமநஸூத்ரே ஸர்வநாம்நாம் க்ருத்தத்³தி⁴தஸமாஸரூபவ்ருத்த்யுபஸர்ஜநபரமர்ஶித்வஸ்ய வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴தாயா உக்தத்வாத் । நநு பா⁴ஷ்யே ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத்’ இத்யஸ்ய லோகபரத்வபக்ஷோ(அ)பி த³ர்ஶித: ? ஸத்யம் । ‘அபர ஆஹ’ இத்யுபக்ரமேணைவ தஸ்மிந் பக்ஷே(அ)ஸ்வாரஸ்யமபி தத்ரைவ த்⁴வநிதம் । தஸ்மாதீ³க்ஷதிகர்ம தாவத்பரம் ப்³ரஹ்ம । ஏவம் ச பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஈக்ஷதிகர்மத்வேந வ்யபதே³ஶாத் ததா² வ்யபதி³ஶ்யமாந: ஸ ஏவ பரப்³ரஹ்மபூ⁴த: புருஷோ த்⁴யாயதிகர்ம ; உப⁴யத்ர ‘பரம் புருஷம்’ இதி ஶ்ரவணேந உப⁴யோரைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ।

நநு ச த்⁴யாநவாக்யே ‘பரம் புருஷம்’ இதி ஶ்ரூயதே । ஈக்ஷணவாக்யே ‘பராத்பரம் புருஷம்’ இதி ஶ்ரூயதே । அதோ நாஸ்தி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேதி சேத் ; மைவம் । த்⁴யாநவாக்யே(அ)பி ஹி பரஶப்³த³ஸ்யாபரப்³ரஹ்மாபேக்ஷயா பரத்வமேவார்த²: । ‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சா பரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ங்கார:’(ப்ர.5.2) இத்யுபக்ரமே அபரப்³ரஹ்மண: ஸந்நிஹிதநிர்தி³ஷ்டதயா தஸ்யைவ பரபா⁴வாபேக்ஷிதப்ரதியோகி³தயா(அ)ந்வயௌசித்யாத் । ஈக்ஷணவாக்யே(அ)பி தஸ்மாத³பரப்³ரஹ்மண ஏவ பரத்வமுச்யத இதி அஸ்த்யேவ த்³ருட⁴தரா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ।

நநு ததா²(அ)பி ஸ்த²லத்³வயபராமஸஸாபேக்ஷா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா லிங்க³தோ து³ர்ப³லா । அதோ(அ)பரப்³ரஹ்மப்ராப்திலிங்கே³ந த்⁴யாயதிகர்மாபரம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாதி³தி சேத் ; ந । இத³மபி லிங்க³ம் லிங்க³த்வஸித்³த்⁴யர்த²முபக்ரமபராமர்ஶஸாபேக்ஷமிதி ஹி த்வயைவ த³ர்ஶிதம் । அத: கத²மேவமத்ர லிங்க³ஸ்ய ப³லவத்தா(அ)வகாஶ இதி லிங்கா³தி³ஹ பரபுருஷஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞைவ ப³லீயஸீ । நநு யதி³ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா அத்ர லிங்க³பா³த⁴: , தர்ஹ்யுபக்ரமோபக்ஷிப்தமபரப்³ரஹ்மோபாஸநம் தத்ப்ராப்திப²லகம் நோக்தம் ஸ்யாதி³தி சேத் ; நைஷ தோ³ஷ: , கிந்து ப்ரகரணஸ்ய பரப்³ரஹ்மோபாஸநாமாத்ரபரதயைகவாக்யதாபாத³கத்வாத் கு³ண ஏவ ।

நநு ததா²(அ)பி ஏகமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸநாவிதி⁴ஸத்த்வாத்³வாக்யபே⁴தோ³(அ)வஶ்யமாஶ்ரயணீய: । அதோ வாக்யபே⁴த³ஸ்யாபரிஹார்யத்வாத் , உபக்ரமே அபரப்³ரஹ்மோபாஸநோபக்ஷேபஸ்ய வையர்த்²யப்ரஸங்கா³ச்சாபரப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴ரபி க்வசிதா³ஶ்ரயணீய: । ஸ சாத்ரைவ ஸ்யாத் ; தல்லோகாவாப்திலிங்க³ஸத்த்வாத் । து³ர்ப³லஸ்யாபி லிங்க³ஸ்ய ‘ஆநர்த²க்யப்ரதிஹதாநாம் விபரீதம் ப³லாப³லம்’ இதி ந்யாயேநாத்ர ப³லவத்த்வாதி³தி சேத் , ந । ஸர்வஸ்யாபி பரப்³ரஹ்மாபே⁴த³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டாத்ரிமாத்ரோபாஸநாவித்⁴யர்த²வாத³தயா(அ)ந்வயேநாநர்த²க்யஸ்யைகவாக்யதாப⁴ங்க³ஸ்ய சாப்ரஸராத் । ததா² ஹி. ஓங்காரஸ்யாயம் மஹிமா , யத³பரப்³ரஹ்மதயோபாஸ்யமாநோ(அ)பி தத்ப்ராப்திப²லகோ ப⁴வதி । மாத்ராவைகு³ண்யேநோபாஸ்யமாநோ(அ)பி மநுஷ்யலோகாந்தரிக்ஷலோகப்ராப்திப²லகோ ப⁴வதி । தஸ்மாதே³வம்பூ⁴தமஹிமா(அ)யமோம்காரோ ஹேயமல்பப²லமபரம் ப்³ரஹ்ம விஹாய பரப்³ரஹ்மதயா த்ரிமாத்ர ஏவோபாஸநீய இத்யேவமேகவாந்யதயா ஸர்வஸ்யாப்யர்த²வத்த்வஸம்ப⁴வே வாக்யபே⁴தா³ஶ்ரயணம் ந யுக்தம் । தஸ்மாதே³கவாக்யதாஸாகாங்க்ஷபரப்³ரஹ்மப்ரகரணாநுக்³ருஹீதஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப³லாதீ³க்ஷதிகர்ம புருஷ ஏவ த்⁴யாயதிகர்ம , ஈக்ஷதித்⁴யாயத்யோ: ஏகவிஷயத்வநியமாச்ச । யத்³யப்யந்யத்⁴யாநமபி அந்யேக்ஷணஜநகம் , ததா²(அ)பி தத³த்³ருஷ்டத்³வாரகம் । ஸமாநவிஷயத்வே த்வீக்ஷணத்⁴யாநயோ: கார்யகாரணபா⁴வோ த்³ருஷ்டத்³வாரக: ;காமிநீம் பா⁴வயத: காமிநீஸாக்ஷாத்காரத³ர்ஶநாத் । ந சாத்ர த்³ருஷ்டத்³வாரஸம்ப⁴வே அத்³ருஷ்டத்³வாரமாஶ்ரயணீயம் । ஏதேந – த்⁴யாநே ப்ரணவாநுப்ரவேஶாத்³விஷயைக்யம் நாஸ்தீதி ஶங்கா(அ)பி நிரஸ்தா । பா⁴வநாப்ரசயஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரஜநகத்வே ஹி தத்³விஷயவிஷயத்வம் தந்த்ரம் , ந து தத³ந்யாவிஷயத்வமபி ; கௌ³ரவாத் । தஸ்மாதீ³க்ஷணத்⁴யாநயோரேகவிஷயத்வநியமாத³பீக்ஷதிகர்ம புருஷ ஏவ த்⁴யாயதிகர்ம ।

அத்ர த³ர்ஶிதஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ஸூத்ராரூட⁴த்வமுபபாத்³யதே । ஈக்ஷதிகர்ம பரம் ப்³ரஹ்ம ; ஈக்ஷதிகர்மவ்யபதே³ஶாத் । ‘புருஷமீக்ஷதே’ இதீக்ஷதிகர்மத்வவ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । ஹேதாவபேக்ஷிதோ(அ)பி த்வப்ரத்யய: பக்ஷஸமர்பகதயா ‘ஈக்ஷதிகர்ம’ இத்யஸ்ய ப்ருத²க்பத³த்வமப்யஸ்தீதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் ந ப்ரயுக்த: । நந்வீக்ஷதிகர்மத்வவ்யபதே³ஶோ(அ)பரப்³ரஹ்மண்யபி க⁴டதே ; தல்லோகம் ப்ராப்தேந தஸ்ய த்³ரஷ்டும் ஶக்யத்வாதி³தி ஹேதூபமர்த³ஶங்காயாம் ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’((ப்³ர.ஸூ.1.3.12) இதி பூர்வாதி⁴கரணஸூத்ரமநுஷஞ்ஜநீயம் । யதஸ்தல்லோகம் ப்ராப்தஸ்ய தத்³த³ர்ஶநமர்த²ஸித்³த⁴ம் அதஸ்தது³பதே³ஶோ வ்யர்த²: ஸ்யாதி³தி தது³பதே³ஶாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யாதீ³க்ஷதிகர்மண: புருஷஸ்யாபரப்³ரஹ்மபா⁴வாத்³வ்யாவ்ருத்தேரித்யர்த²: । அபரப்³ரஹ்மவ்யாவர்தகவிஶேஷணஶ்ரவணாத³பீக்ஷதிகர்ம பரம் ப்³ரஹ்மேதி ஹேத்வந்தரே(அ)பி ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தே:’ இதி ஸூத்ரமநுஷஞ்ஜநீயம் । தத்ரேக்ஷதிகர்மணோ(அ)பரப்³ரஹ்மபா⁴வவ்யாவர்தகதத்பரத்வவிஶேஷணஸத்த்வாதி³த்யர்த²: । அஸ்மிந் பக்ஷே வ்யாவ்ருத்திஶப்³தோ³ ண்யர்தா²ந்தர்பா⁴வேண வ்யாவர்தகபர: । ஏவமீக்ஷதிகர்மண: பரப்³ரஹ்மபா⁴வே ஸித்³தே⁴ ததே³வேக்ஷதிகர்ம த்⁴யாயதிகர்மேத்யத்ர ஸாத்⁴யே த்⁴யாயதிகர்மணா(அ)ர்தா²த் பரப்³ரஹ்மபா⁴வஸித்³தி⁴ப²லகே பக்ஷோ ஹேதுஶ்சேத்யுப⁴யம் ‘ஸ’ இத்யநேந ப்ரத³ர்ஶ்யதே । தத்ரேக்ஷதிகர்மணி பக்ஷே ததி³தி நபும்ஸகநிர்தே³ஶம் விஹாய பும்ல்லிங்க³நிர்தே³ஶ ஈக்ஷணவாக்யஸ்த²புருஷபதா³நுஸாரேண । தத³நுஸாரஶ்ச பரபுருஷஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபஹேதுப்ரத³ர்ஶநார்த²: । த்⁴யாயதிகர்மே(அ)தி ஸாத்⁴யம் த்வௌசித்யாத³த்⁴யாஹர்தவ்யம் । ஈக்ஷணத்⁴யாநவிஷயயோரேகத்வரூபஹேதுப்ரத³ர்ஶநார்த²: । த்⁴யாயதிகர்மேதி ஸாத்⁴யம் த்வௌசித்யாத³த்⁴யாஹர்தவ்யம் । ஈக்ஷணத்⁴யாநவிஷயயோரேகத்வரூபஹேதுப்ரத³ர்ஶநார்த²: । த்⁴யாயதிகர்மேதி ஸாத்⁴யம் த்வௌசித்யாத³த்⁴யாஹர்தவ்யம் । ஈக்ஷணத்⁴யாநவிஷயயோரேகத்வரூபஹேதுப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் து ‘அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தேஶ்ச’ இதி க்ருத்ஸ்நஸூத்ரமநுஷஞ்ஜநீயம் । த்⁴யாயதீக்ஷதிகர்மணோ(அ)ர்பி⁴ந்நத்வே த்⁴யாநஸ்யாத்³ருஷ்டத்³வாராஶ்ரயணப்ரஸங்கே³ந தயோர்பி⁴ந்நத்வவ்யாவ்ருத்தேரித்யர்த²: । சகாரஸ்ஸ இதி பக்ஷநிர்தே³ஶேநைவைகஸ்மிந் ஹேதௌ லப்³தே⁴ இத³ம் ஹேத்வந்தரமிதி ஜ்ஞாபநார்த²: ॥1.3.13॥

சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ரூயதே । ‘அத² யதி³த³மஸ்மிந்ந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ , இதி ‘தம் சேத் ப்³ரூயுர்யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யம் யத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ஸ ப்³ரூயாத் யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே உபா⁴வக்³நிஶ்ச வாயுஶ்ச ஸூர்யாசந்த்³ரமஸாவுபௌ⁴ வித்³யுந்நக்ஷத்ராணி யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தி ஸர்வம் தத³ஸ்மிந்ஸமாஹிதம்’(சா². 8.1.3) இத்யாதி³ । அத்ர த³ஹராகாஶோ பூ⁴தாகாஶ: , பரம் ப்³ரஹ்ம வேதி லௌகிகரூடி⁴ஶ்ரௌதநிரூடி⁴ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே ரூடே⁴: ப்ரப³லத்வாதா³காஶஶ்ருதிப³லாத் பூ⁴தாகாஶ இதி பூர்வ:பக்ஷ: ।

நநு த³ஹராகாஶஸ்ய பூ⁴தாகாஶத்வே ‘யாவாந்வா’ இத்யாதௌ³ தஸ்ய பூ⁴தாகாஶோபமேயநிர்தே³ஶோ நோபபத்³யதே । ததா² ஹி – அபே⁴தே³ உபமாநோபமேயபா⁴வநிர்தே³ஶோ த்³வேதா⁴, உபமாநபா⁴வே ச பரஸ்பரவ்யாவர்தகாவிஶேஷேணரஹித: , தத்ஸஹிதஶ்ச । தத்ராத்³யோ(அ)நந்வயாலங்காரவிஷய: , யதா² –

‘க³க³நம் க³க³நாகாரம் ஸாக³ர: ஸாக³ரோபம: । ராமராவணயோர்யுத்³த⁴ம் ராமராவணயோரிவ’(ராமா.யு.கா.107.50) । இஹ க³க³நாதீ³நாம் க³க³நாதி³பி⁴: ஸாத்³ருஶ்யம் நிப³த்⁴யமாநமுபமாநோபமேயபே⁴தா³பேக்ஷம் ஸத் வாஸ்தவஸ்ய தத்³பே⁴த³ஸ்யாபா⁴வாத்³விஶேஷணோபாதி⁴க்ருதஸ்ய ச தஸ்ய பரஸ்பரவ்யாவர்தகவிஶேஷணப்ரயோகா³பா⁴வாத³ப்ரதீதே: நாந்வேதீத்யந்வர்த²நாமா(அ)நந்வய: । அநந்வயிநோ(அ)பி ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டா²த்வஸ்யேவ ஸ்வஸாத்³ருஶ்யஸ்ய நிப³ந்த⁴நமந்யஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²வஸ்துந இவ உபமாநஸ்யாபா⁴வத்³யோதநாய । ஏவம் க³க³நஸ்ய வைபுல்யே க³க³நமேவோபமாநம் நாந்யதி³த்யேவமாதி³ப்ரகாரேணாநுபமத்வத்³யோதநப²லதயோத்கர்ஷாவஹ: காவ்யஶோபா⁴கர ஏவ ‘க³க³நம் க³க³நாகாரம்’ இத்யாதி³ப்ரயோக³: , ந த்வக³த்யா கத²ஞ்சிந்நிர்வஹணீய: । த்³விதீயஸ்தூபமாப்ரபே⁴த³: யதா² –

அத்ரோபமாநஸ்ய ஶிவஸ்யைவோபமேயத்வே(அ)ப்யுத்தமாங்க³பதத்³க³ங்கா³ப்ரவாஹத்வச்ச²த்ரது³கூலஸந்நிக்ருஷ்டமௌலித்வரூபவிஶேஷணோபாதி⁴க்ருதபே⁴த³ஸத்த்வாந்நிப³த்⁴யமாநம் ஸாத்³ருஶ்யமந்வேதீதி நாநந்வய: , கிந்தூபமாப்ரபே⁴த³: । ஏவம் ச ஸதி அத்ர த³ஹராகாஶஸ்ய பூ⁴தாகாஶத்வே தஸ்யைவ தது³பமேயத்வாநிர்தே³ஶோ(அ)யமநந்வயரூபோ வா ஸ்யாத் , உபமாப்ரபே⁴த³ரூபோ வா । நாத்³ய: , ‘அயம்’ இதி, ‘ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய’ இதி ச பா³ஹ்யத்வாந்தரத்வரூபபரஸ்பரவ்யாவர்தகவிஶேஷணஶ்ரவணாத் । ந ச ‘அயம்’ இத்யநேநாப்யாந்தரஸ்யைவ நிர்தே³ஶோ(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் । ததா² ஸதி ஆக்ஷேபபீ³ஜதயா ஶ்ரோத்ருபு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஸௌக்ஷ்ம்யஸ்யைவ யாவாநித்யநேந பராமர்ஶநீயதயா(அ)நந்வயஸ்ய நிருபமஸோய்க்ஷ்ம்யபர்யவஸாயித்வாபத்தே: । ந சேஷ்டாபத்தி: ; இஹ க்ருதாக்ஷேபஸமாதா⁴நலாபா⁴ய வைபுல்யப்ரதிபாத³நஸ்யைவாபேக்ஷிதத்வாத் । ஆக்ஷேபப்ரகாரஸ்த்வக்³ரே ஸ்பஷ்டீப⁴விஷ்யதி । ந த்³விதீய: ; ஆந்தரஸ்ய பா³ஹ்யவத்³வ்யாபகத்வாபா⁴வாத் । ந ச – ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவச்சி²ந்நாகாஶஸ்ய ஸூக்ஷ்மத்வே(அ)பி ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாந்தர்க³தாந்த:கரணப்ரதிபி³ம்ப³ரூப ஆகாஶோ பா³ஹ்யாகாஶவத்³வ்யாபகோ ப⁴வேத் , உபாதே⁴: ஸௌக்ஷ்யே(அ)பி ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பி³ம்ப³ஸமாநரூபபரிமாணதாயா ஜாநுத³க்⁴நகூபஜலக³ததூ³ரவிஶாலாகாஶப்ரதிபி³ம்பே³ த³ர்ஶநாத் – இதி வாச்யம் । ஶரீரவ்யவஹிதஸ்ய பா³ஹ்யாகாஶஸ்ய ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகப்ரவிஷ்தே(அ)ந்த:கரணே ப்ரதிபி³ம்பா³ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத்³த³ஹராகாஶ: பரமாத்மேதி யுக்தம் ।

ததா² ஸதி ‘ஆகாஶவத் ஸர்வக³த:’ இதி ஶ்ருத்யாமிவாத்ராபி தஸ்ய பூ⁴தாகாஶோபமேயத்வம் யுஜ்யதே ; ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நரூபேண தஸ்ய வ்யாபகத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வாத் । ந ச ஸ்வரூபேண வ்யாபகதாமாத்ரவிவக்ஷாயாம் ‘ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே’ இதி தத்³விஶேஷணஸ்ய வ்யாபகதாவச்சே²த³கத்வேநாந்வயாபா⁴வாந்நிஷ்ப்ரயோஜநத்வம் தோ³ஷ: ; ஸ்வரூபகத²நார்த²த்வோபபத்தே: । ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே அணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா’(சா².3.14.3) இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴காணீயஸ்த்வோக்த்யநந்தரம் ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே ஜ்யாயாந் தி³வோ ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாத்’(சா².3.14.3) இத்யாதி³ ஸ்வாபா⁴விகவ்யாபகத்வோக்தாவபி ‘அந்தர்ஹ்ருத³யே’ இதி விஶேஷணத³ர்ஶநாத் ‘அயம்’ இதி விஶேஷணஸ்ய பூ⁴தாகாஶ உபமாநமிதி உபமாநவிஶேஷலாபா⁴ர்த²தயேவ ப்ரக்ருத: பரப்³ரஹ்மரூபத³ஹராகாஶ உபமேய இதி உபமேயவிஶேஷலாபா⁴ர்த²தயா தஸ்ய ஸப்ரயோஜநத்வாச்ச ।

அபி ச வாக்யஶேஷே ‘ஏஷ ஆத்மா அபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’(சா².8.1.5)இத்யாத்மஶ்ருதிரபஹதபாப்மத்வாதீ³நி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ச ஶ்ரூயந்தே ।

ததா² ‘இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்யஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்தி’(சா².8.3.2) இதி ஜீவாநாமஹரஹராகாஶப்ராப்தி: ஶ்ரூயதே । ஸாபி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ; ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’(சா².8.8.1) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ஜீவாநாம் ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மஸம்பத்திஶ்ரவணாத் । ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஶ்ச தத்ர ஶ்ரூயதே । ஸோ(அ)பி ப்³ரஹ்மணி வ்யவதிஷ்ட²தே, ப்³ரஹ்மைவ லோக்யமாநதயா லோக இதி வ்யுத்பத்தே: ; நிஷாத³ஸ்த²பதிந்யாயேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸாத் கர்மதா⁴ரயஸ்ய ஜ்யாயஸ்த்வாத் ; ஜீவாநாமஹரஹஶ்சதுர்முக²லோகக³மநாபா⁴வேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸாஸம்ப⁴வாச்ச ।

ததா² ‘அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதிரேஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(சா².8.4.1) இதி த³ஹராகாஶஸ்ய ஜக³த்³விதா⁴ரகத்வமுச்யதே । தத³பி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ; ‘ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(ப்³ரு.4.4.22) இதி ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶநாத் । ந சைஷாமுதா³ஹ்ருதஶ்ருதிலிங்கா³நாம் த³ஹராகாஶாத³ந்யத்ராந்வய: ஶக்யஶங்க: ; ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யாதி³ வாக்யஶ்ருதபும்ல்லிங்கை³கவசநாந்தைததா³தி³ஶப்³த³பராமர்ஶயோக்³யஸ்யாந்யஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்யாபா⁴வாத் । ‘உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே’(சா².8.1.3) இதி த³ஹராகாஶஸ்ய , ‘அஸ்மிந் காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இதி அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகஸ்யாத்மநஶ்ச ஸமாதா⁴நாதா⁴ரத்வேநைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாச்ச । தஸ்மாது³பக்ரமக³தாயா அப்யேகஸ்யா ஆகாஶஶ்ருதேர்வாக்யஶேஷக³தாநி ப³ஹூநி ஶ்ருதிலிங்கா³நி ப³லவந்தீதி தைர்த³ஹராகாஶ: பரம் ப்³ரஹ்மேதி யுக்தம் । ஆகாஸஸப்³த³ஸ்ய ஶ்ருத்யந்தரேஷு தஸ்மிந்நபி ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । அபி ச ‘ப்³ரஹ்மபுரே’ இத்யுபக்ரமாநுஸாரேணாபி த³ஹராகாஶ: பரம் ப்³ரஹ்மேதி லப்⁴யதே । தே³ஹஸ்ய ப்³ரஹ்மபுரத்வோக்த்யைவ தே³ஹாந்தர்வர்தித்வேந ப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴த்ஸயேத³ம் ப்ரகரணமாரப்⁴யத இத்யவக³மாத் ।

ஸ்யாதே³தத் – ‘சைத்ரக்³ருஹே மைத்ரஸ்திஷ்ட²தி’ இத்யந்யக்³ருஹத்வேந நிர்தி³ஷ்டே(அ)ப்யந்யாவஸ்தா²நமுச்யதே , ததே²ஹாப்யஸ்து । ந ச வாச்யம் – தத்ர ‘மைத்ர’ இதி விஶிஷ்யாதே⁴யநிர்தே³ஶாத்ததா² ப⁴வது நாம , இஹ த்வநிர்தி³ஷ்டாதே⁴யவிஶேஷே வாக்யே தத்³விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் யஸ்ய புரத்வேந தே³ஹோ நிர்தி³ஷ்ட: , தத் ப்³ரஹ்மைவாதே⁴யவிஶேஷத்வேந ஸம்ப³ந்து⁴ம் யுக்தம் – இதி । அத்ராப்யாகாஶஶ்ருத்யா விஶிஷ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்யாதே⁴யத்வேந நிர்தி³ஷ்டத்வாத் , இதி சேத் ; மைவம் । இஹ ப்³ரஹ்மபுரத்வேந தே³ஹோக்தேர்தே³ஹாந்தர்வ்ருத்திப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴த்ஸா(அ)பா⁴வே வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி மைத்ராந்வேஷிணம் ப்ரதி ‘சைத்ரக்³ருஹே மைத்ரஸ்திஷ்ட²தி’ இதி வாக்யே சைத்ரக்³ருஹத்வோக்தி: தே³வத³த்தக்³ருஹாதி³வ்யாவர்தநேநேவாத்ர ப்³ரஹ்மபுரத்வோக்தி: ப்ரகாராந்தரேண ஸாப²ல்யமஶ்நுவீத । தஸ்மாத்³யதா² ‘ப்ரஜாபதிர்வருணாயாஶ்வமநயத்’ இத்யாத்³யுபக்ரமக³தார்த²வாதே³ந அஶ்வதா³து: கிஞ்சித்³விதா⁴ஸ்யத இத்யவக³மாத் தத³நந்தரஶ்ருதம் ‘யாவதோ(அ)ஶ்வாந் ப்ரதிக்³ருஹ்ணீயாத்தாவதோ வருணாம்ஶ்சஷ்கபாலாந்நிர்வபேத்’ இதி வாக்யமஶ்வப்ரதிக்³ரஹீதுரிஷ்டிவிதா⁴யகதயா(அ)வபா⁴ஸமாநமப்யஶ்வதா³துஸ்தத்³விதா⁴யகமிதி யோஜ்யதே , ஏவமிஹாப்யுபக்ரமே தே³ஹஸ்ய ப்³ரஹ்மபுரத்வோக்த்யா தே³ஹஸ்யாந்த:கிஞ்சித் (க.சித்) ப்³ரஹ்மோபாஸநா விதா⁴ஸ்யத இத்யவக³மாத் தத³நந்தரஶ்ருதம் த³ஹராகாஶவாக்யம் பூ⁴தாகாஶப்ரதிபாத³கதயா(அ)வபா⁴ஸமாநமபி ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கமிதி யோஜநீயம் । தஸ்மாந்நிராலம்ப³நோ பூ⁴தாகாஶபூர்வபக்ஷ இதி சேத் ; அத்ர ப்³ரூம: –
’யாவாந்வா அயமி’த்யாதௌ³ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரபே⁴த³த: ।
உத³மாநோபமேயத்வம் பூ⁴தாகாஶே ஸமஞ்ஜஸம் ॥
ஸூக்ஷ்மே(அ)ப்யப்⁴யந்தராகாஶே வைபுல்யமுபபத்³யதே ।
மாநஸம் மாநஸார்தா²நாம் ஸமாதா⁴நாய காங்க்ஷிதம் ॥
யச்சாஸ்யேத்யத்ர பித்ராத்³யா வ்ர்ண்யாஸ்ஸங்கல்பஸம்ப⁴வா: ।
ஸாகம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யைஸ்தே ஸ்வாப்நா இவ மாநஸா: ॥
நைவாத்ர த³ஹராகாஶ: ஶ்ருத்யோபாஸ்யோ விதீ⁴யதே ।
கிந்தத்வந்தர்வ்ருத்தி தஸ்யாந்யதி³த³ம் ஶ்ருத்யைவ த³ர்ஶிதம் ॥
தத்ர த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³வர்ண்யவஸ்துகரம்பி³தே ।
ப்³ரஹ்மண்யஶேஷாதி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யாதி³ஸங்க³தி: ॥
ததா² ஹி – ‘யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி’ இத்யாதே³ரயமர்த²: – யத³ஸ்ய தே³ஹிந: இஹ லோகே வித்³யதே , யச்சேஹ லோகே இதா³நீம் ந வித்³யதே நஷ்டம் ப⁴விஷ்யத்³வா , தத்ஸர்வமஸ்மிந் த³ஹராகாஶே ஸமாஹிதமிதி । தச்சாத்ர த³ஹரோபாஸநயா ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தஸ்யாக்³ரே ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதரஸ்ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’(சா².8.2.1) இத்யாதி³நா வர்ணயிஷ்யமாணம் ஸ்வஸங்கல்பஸமுத்தி²தப்ராசீநாநந்தஜந்மஸம்ப³ந்தி⁴தி³த்³ருக்ஷிதபித்ருப்⁴ராத்ருபுத்ரகலத்ரகீ³தவாதி³த்ராதி³போ⁴க்³யவஸ்துஜாதரூபம் ; அக்³ரே ‘யோ ஹ்யஸ்யேத: ப்ரைதி ந தமிஹ த³ர்ஶநாய லப⁴தே அத² யே சாஸ்ய ஜீவா யே ச ப்ரேதா யச்சாந்யதி³ச்ச²ந்ந லப⁴தே ஸர்வம் தத³த்ர க³த்வா விந்த³தே’(சா².8.3.1,2) இதி ஶ்ருத்யைவ ததா² விவ்ருதத்வாத் । தச்ச ப்³ராஹ்மலௌகிகம் ஸங்கல்பஜபித்ராதி³போ⁴க்³யஜாதம் ந ஸ்தூ²லபார்தி²வாப்யாதி³ரூபம் , கிந்து ஸ்வப்நத்³ருஷ்டஸ்த்ரீபுருஷாதி³வந்மநோவிகாராத்மகம் । அத ஏவ ‘மநஸைதாந் காமாந் பஶ்யந்ரமதே ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே’(சா².8.12.5.1) இதி தஸ்ய மநோமாத்ர போ⁴க்³யத்வஶ்ருதி: , மநோமயாநி ப்³ரஹ்மலோகே ஶரீராதீ³நி’ இதி புராணஞ்ச । ஏவஞ்ச தத்ப்ராயபாடா²த் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கமபி த³ஹரோபாஸகஸ்ய ஸ்த்ர்யந்நபாநகீ³தவாதி³த்ராதி³வத் போ⁴கோ³பயுக்தம் மாநஸமேவ க்³ராஹ்யமிதி தஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யந்தஸ்ஸமாதா⁴நாய த³ஹராகஶஸ்ய பா³ஹ்யாகாஶவத் வ்யாபகத்வமபி மாநஸமேவாபேக்ஷிதம் । ததே³வ ஸ்வல்பாபவரகதே³ஶநித்³ராணபுருஷத்³ருஶ்யமாநை கைககோணவிஶ்ராந்தாநேககி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதி³யுக்தாகாஶவைபுல்யவத் முஹூர்தமாத்ரஶயிதபுருஷாநுபூ⁴யமாநவிவாஹபுத்ரோத்பாத³ந தது³பலாலநாத்³யநேகவ்யாபாரயுக்தஸ்வாப்நகாலதை³ர்க்⁴யவச்ச வாஸ்தவஸூக்ஷ்மத்வாவிரோதி⁴ ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³நா வர்ண்யத இதி கிமத்ராஸமஞ்ஜஸம் ?

நநு த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கமிஹ வர்ண்யமாநம் மாநஸஞ்சேத்தத்ஸ்வப்நத்³ருஷ்டகி³ரிஸமுத்³ராதி³வத்³வஸ்துத: ஸூக்ஷ்மே(அ)பி மாதும் ஶக்நோதீத்யேவ ஶிஷ்யாணாமாக்ஷேபே பரிஹர்தும் ஶக்யே கிமர்த²ம் ப்ராதிபா⁴ஸிகவைபுல்யாபி⁴ப்ராயேண ‘யாவாந்வா அயம்’ இத்யுக்தமிதி சேத் ; ஸத்யம் । வஸ்துத: ஸூக்ஷ்ம ஏவாஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³: ஸமாதா⁴நமுபபாத³யிதும் ஶக்யமிதி । அத ஏவ தைத்திரீயோபநிஷதி³ ‘தஸ்யாந்தே ஸுஷிரம் ஸூக்ஷ்மம் தஸ்மிந் ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தம்’(மஹாநாரா.11.9) இதி ஸூக்ஷ்ம ஏவ ஹ்ருத³யஸுஷிரரூபே பூ⁴தாகாஶே ஸர்வஸ்ய ஸமாதா⁴நமுக்தம் । சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யே ச ஸூக்ஷ்மே த³ஹராகாஶே ஸமாதா⁴நாந்யதா²நுபபத்த்யைவ ப்³ராஹ்மலௌகிகபித்ராதி³போ⁴க்³யஜாதஸ்ய மாநஸத்வம் ப்ரஸாதி⁴தம் । ததா²(அ)ப்யத்ராத்யல்பீயஸோ த³ஹராகாஶஸ்யாந்தரதிஸூக்ஷ்மமபி வஸ்தூபாஸ்யம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யாக்ஷிப்தவதாம் ஶிஷ்யாணாம் ஹ்ருதி³ அதிவிபுலம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கம் தத³ந்த: ஸமாஹிதமித்யுத்தரம் ந ப்ரவிஶேதி³தி மத்வா யக்ஷாநுரூபப³லிந்யாயேந மநோவிகாரமநோவிகாரரூபத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நோசிதம் மநோவிகாரரூபமேவ வைபுல்யம் த³ர்ஶிதமித்யுபபத்³யதேதராம் ।

அவாஶ்யஞ்ச த³ஹராகாஶ: பரம் ப்³ரஹ்மேதி வத³தா(அ)பி ‘யாவாந்வா அயமாகாஶ:’ இத்யாதி³நா த³ஹராகாஶஸ்ய ஸூக்ஷ்மத்வவிரோதி⁴ மநோவிகாராத்மகம் வைபுல்யம் வர்ணிதமித்யயமேவ பந்தா²: ஸமாஶ்ரயணீய: । கத²ம் ? தேந க²ல்வாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி கௌ³ணீ வ்ருத்திரேஷ்டவ்யா । தஸ்யாஶ்ச ‘ஆகாஶவத் ஸர்வக³த:’ இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யம் நிமித்ததயா(அ)வதிஷ்ட²தே । ததா²சோபமேயநிர்தே³ஶகேநாகாஶஶப்³தே³நைவ பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யே ப்ரதிபாதி³தே வாக்யேந ப்ரதிபாத்³யமாநம் தத்ஸாத்³ருஶ்யம் கத²மந்வேது ? ந ஹி ‘யத் பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகம் ப்³ரஹ்ம தத் பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யம் நிமித்ததயா(அ)வதிஷ்ட²தே । ததா²சோபமேயநிர்தே³ஶகேநாகாஶஶப்³தே³நைவ பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யே ப்ரதிபாதி³தே வாக்யேந ப்ரதிபாத்³யமாநம் தத்ஸாத்³ருஶ்யம் கத²மந்வேது ? ந ஹி ‘யத் பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகம் ப்³ரஹ்ம தத் பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகம்’ இதி வாக்யம் ஸமஞ்ஜஸம் ப⁴வதி, கிந்து ‘க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ:’ இதி லாக்ஷணிகேந க³ங்கா³பதே³நைவ தீரஸ்ய க³ங்கா³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வே லப்³தே⁴ ‘க³ங்கா³யா க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ:’ இதி ப்ரயோக³வத³ஸமஞ்ஜஸமேவ ப⁴வேத் । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மணஸ்ஸ்வரூபேண பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வே ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³த:’ இதி ஶ்ருதிப்ரதிபாதி³தே கௌ³ணேநாகாஶபதே³ந போ³த்⁴யமாநே(அ)பி ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவச்சி²ந்நரூபேணாபி தத்³வாபகத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³வாக்யம் । யதா² ‘அமாவாஸ்யாயாமமாவாஸ்யயா யஜேத’ ‘பௌர்ணமாஸ்யா யஜேத’ இதி வாக்யயோராக்³நேயாதீ³நாம் ஷண்ணாம் யாகா³நாம் ஸ்வரூபேணாமாவாஸ்யாபௌர்ணமாஸீகாலகர்தவ்யத்வே தத்தது³த்பத்திவாக்யவிஹிதே தேஷு கௌ³ணாப்⁴யாம் த்ருதீயாந்தாமாவாஸ்யாபௌர்ணமாஸீபதா³ப்⁴யாம் போ³த்⁴யமாநே(அ)பி தேஷாம் த்ரிஶஸ்த்ரிஶ: ப்ராச்யோதீ³ச்யஸகலாங்க³ஸாஹித்யேநாபி தத்தத்காலகர்தவ்யத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் தத்³வாக்யத்³வயமித்யேவ ஸமர்த²நீயம் ।

அத ஏவைகாத³ஶே தஸ்ய வாக்யத்³வயஸ்ய ஸாப²ல்யம் ததை²வ ஸமர்தி²தம் – தத்³வாக்யத்³வயாபா⁴வே ‘த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இதி வாக்யேநைகப²லஸாத⁴நத்வேந போ³தி⁴தாநாம் ஷண்ணாம் யாகா³நாம் ப்ரயோகை³க்யஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாத் பௌர்ணமாஸ்யாம் ப்ராச்யாம்கா³நுஷ்டா²நபூர்வகம் பௌர்ணமாஸத்ரிகமநுஷ்டா²ய அமாவாஸ்யாயாம் ப்ராப்தாயாமமாவாஸ்யாத்ரிகமநுஷ்டா²யோதீ³ச்யாம்க³ஸமாபநம் கர்தவ்யம் ப்ரஸஜ்யேத இதி । ஆசார்யவாசஸ்பதிநா(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யாகாஶபத³ஸ்ய கௌ³ணத்வே தேநைவ பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வஸ்ய லப்³த⁴தயா புநஸ்தத்ர வாக்யேந தத்ப்ரதிபாத³நமநந்விதமித்யாஶம்க்ய ‘தத்கிமிதா³நீம் பௌர்ணமாஸ்யாம் பௌர்ணமாஸ்யா யஜேத அமாவாஸ்யாயாமமாவாஸ்யயேத்யஸாது⁴ர்வைதி³கப்ரயோக³: ? இதி வத³தா தத்³வாக்யத்³வயத்³ருஷ்டாந்தாவஷ்டம்பே⁴ந ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபேண பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வே கௌ³ணபத³லப்³தே⁴(அ)பி ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நரூபேணாபி தத்³வ்யாபகத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³ வாக்யமித்யேவ த³ர்ஶிதம் । ஏவஞ்ச ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நரூபேண ஸூக்ஷ்மஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தேநைவ ரூபேண வைபுல்யம் மாநஸபதா³ர்த²ஸமாதா⁴நோசிதம் மாநஸம் வர்ணிதமித்யேவ ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்யுபபத³நீயம் க³த்யந்தராபா⁴வாதி³த்யலம் விஸ்தரேண ।

‘ஏஷ ஆத்மா அபஹதபாப்மா’ இத்யாதி³வாக்யஶேஷக³தப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் து ந த³ஹராகாஶே(அ)ந்வய: , கிந்து தஸ்யாந்தருபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் யத் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ தத³வச்சி²ந்நே , தத்ப்ரதீகே வா ப்³ரஹ்மண்யந்வய: । த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நோபந்யாஸாநந்தரம் ‘ஏதத் ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இதி ப்ரக்ருதத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பரைதத்பத³ஸமாநாதி⁴கரணேந ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யநேந த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யவச்சி²ந்நம் , தத்ப்ரதீகம் வா ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஶ்ய ‘அஸ்மிந்காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இத்யுபாஸகஸ்ய கமநீயாநாம் கேஷாஞ்சித் கு³ணாநாம் ப்³ரஹ்மணி ஸமாதா⁴நமுக்த்வா தத³நந்தரம் ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதி³நா தேஷாம் கு³ணாநாமபஹதபாப்மத்வாதி³ரூபதயா விவ்ருதத்வாத் । நநு ‘ஏதத் ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யத்ர ஏதத்பத³ம் த³ஹராகாஶபராமர்ஶி, ‘உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ’ இத்யாதி³ப்ராசீநவாக்யேஷு ஸர்வநாம்நாம் தத்பராமர்ஶித்வத³ர்ஸநாத் ; ‘ஏதத்’ இதி நபும்ஸகலிங்க³ஸ்ய ஸத்யப்³ரஹ்மபுரஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுரோதே⁴ந ஸங்க³தத்வாத்தஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பராமர்ஶித்வே ஏகவசநாநுபத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யாரப்⁴ய ஶ்ருதாநாம் ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் த³ஹராகாஶ ஏவ ஸமந்வய இதி சேத் ; மைவம் । ‘உபே⁴ அஸ்மிந்’ இத்யாதி³வாக்யேஷு ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரத²மாவிப⁴க்த்யா நிர்தி³ஷ்டஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³ரேவ ‘ப்ரஜாபதிர்வருணாயாஶ்வமநயத் ஸ ஸ்வாம் தே³வதாமார்ச்ச²த்’ இத்யத்ர ப்ரஜாபதேரிவ ஸர்வநாம்நா பராமர்ஷ்தும் யுக்தத்வாத் । தஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பராமர்ஶித்வே(அ)பி ‘நபும்ஸகமநபும்ஸகேநைகவச்சாஸ்யாந்யதரஸ்யாம்’ இதி வ்யாகரணாநுஶிஷ்டஸ்ய நபும்ஸகலிங்க³ஸ்யைகவசநஸ்ய சோபபத்தே: , ‘ஸர்வம் தத³ஸ்மிந் ஸமாஹிதம்’ இத்யந்தேந த³ஹராகாஶே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நோபந்யாஸாநந்தரம் ப்ரவ்ருத்தே ‘தஞ்சேத் ப்³ரூயு: அஸ்மிம்ஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா யதை³நஜ்ஜரா வா(அ)(அ)ப்நோதி ப்ரத்⁴வம்ஸதே வா கிம் ததோ(அ)திஶிஷ்யத இதி ஸ ப்³ரூயாந்நாஸ்ய ஜரயைதஜ்ஜீர்யதி ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யதே’ இத்யாக்ஷேபதது³த்தரஸந்த³ர்பே⁴ ஶ்ருதயோ: ‘ஏதத்’ இதி பத³யோர்நபும்ஸகலிங்க³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வேந ஶரீரநாஶாத்ததா³ஶ்ரிதமூர்தத்³ரவ்யஜாதஸ்யேவ தத³வச்சி²ந்நஸ்யாகாஶஸ்ய ஹாநிஶங்காநுத³யேந ச த³ஹராகாஶபராமர்ஶித்வஸ்யாநுபபந்நதயா அஸ்மது³க்தரீத்யா த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பராமர்ஶித்வஸ்யாவஶ்யவக்தவ்யத்வேந தத³நந்தரஶ்ருத ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இதி வாக்யக³தைதத்பத³ஸ்யாபி தத்பராமர்ஶித்வஸ்யைவாங்கீ³கர்தவ்யத்வாச்ச ।

யத்து ‘அஸ்மிந் காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இதி ஸமாதா⁴நாதா⁴ரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தோ³தி³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்சைக்யமவக³ம்யதே இதி , தத்துச்ச²ம் ; ப்ரக்ருதபராமர்ஶகஸர்வநாமாநுஸாரேண பே⁴தே³(அ)வக³ம்யமாநே ஸமாதா⁴நாதா⁴ரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமாத்ரஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வாத், அந்யதா² ‘யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இத்யத்ர ‘ப்³ரஹ்மபுரே’ இதி ‘அஸ்மிந்’ இதி ச ஸப்தமீநிர்தி³ஷ்டாதா⁴ரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ப்³ரஹ்மபுரத³ஹரபுண்ட³ரீகயோரப்யைக்யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்³யுக்தமுக்தம் வாக்யஶேஷக³தப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³நாம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யவச்சி²ந்நே , தத்ப்ரதீகே வா ப்³ரஹ்மண்யந்வய இதி । ஏவஞ்ச – உபக்ரம ஏவ தே³ஹஸ்ய ப்³ரஹ்மபுரத்வோக்த்யா ப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴த்ஸா(அ)வக³மாத்³த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேத்யவக³ம்யத இத்யேதத³பி நிரஸ்தம் ; த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸ்யத்வேநாநிர்தி³ஷ்டத்வாத் । தத³ந்தருபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் யத்³த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ தது³பாஸநஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாஸநரூபதாயா: ஸமர்தி²தத்வாச்ச । ஏவமேதேஷாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³நாம் பூர்வபக்ஷே த³ஹராகாஶாந்தருபாஸ்யாந்வயேந ஸாங்க³த்யமபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் பா⁴ஷ்யே ‘ந சாத்ர த³ஹரஸ்யாகாஶாஸ்யாந்வேஷ்டவ்யத்வம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யத்வஞ்ச ஶ்ரூயதே ; தஸ்மிந் யத³ந்தரிதி பரவிஶேஷணத்வேநோபாதா³நாத்’ இதி ।

யதி³ சைதேஷாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³நாம் த³ஹராகாஶ ஏவாந்வயோ வக்தவ்ய:, ததா³(அ)பி நாநுபபத்தி: ; உபக்ரமக³தாப்⁴யஸ்தாகாஶஶ்ருத்யநுஸாரேண ப்³ரஹ்மாத்மஶ்ருதீநாம் ப்³ருஹத்த்வாத்தத்த்வயோகே³ந பூ⁴தாகாஶே வ்ருத்த்யுபபத்தே: ; உபாஸ்யஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மஶப்³தா³ப்⁴யாம் பரப்³ரஹ்மரூபதயா ஸ்துத்யுபபத்தேஶ்ச । ‘யத்³வை தத் ப்³ரஹ்மேதி இத³ம் வாவ தத் யோ(அ)யம் ப³ஹிர்த்³தா⁴ புருஷாதா³காஶ: । யோ வை ஸ ப³ஹிர்த்³தா⁴ புருஷாதா³காஶோ(அ)யம் வாவ ஸ யோ யமந்த:புருஷ ஆகாஶ: । யோ வை ஸோ(அ)ந்த:புருஷ ஆகாஶோ(அ)யம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: । யோ வை ஸோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்ததே³தத் பூர்ணமப்ரவர்தி பூர்ணாமப்ரவர்திநீம் ஶ்ரியம் லப⁴தே ய ஏவம் வேத³’(சா².3.12.7.9) இதி ஶ்ருதௌ பூர்ணத்வாதி³கு³ணேந உபாஸ்யஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்யைவ ‘யத்³வை தத் ப்³ரஹ்மேதீத³ம் வாவ தத்’ இதி ப்³ரஹ்மரூபதயா ஸ்துதித³ர்ஶநாத் । அபஹதபாப்மத்வம் அபஹதோ நிரஸ்த: ஜீவஸ்ய பாப்மா யேந யஸ்மிந்நிதி வா வ்யுத்பத்த்யா ஹ்ருத³யாந்தர்க³தே பூ⁴தாகாஶே(அ)ப்யுபபத்³யதே ; ‘தத்³யத்ரைதத் ஸுப்தஸ்ஸமஸ்தஸ்ஸம்ப்ரஸந்நஸ்ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யாஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி தந்ந கஶ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதி’(சா².8.6.3) இதி நாடீ³மார்கே³ண ஹ்ருத³யாவகாஶம் ப்ரவிஷ்தஸ்ய ஜீவஸ்ய பாப்மாஸ்பர்ஶஶ்ரவணாத் । ஏதாவதைவ ‘த³ஹ்ரம் விபாப்மம் பரவேஶ்மபூ⁴தம் யத் புண்ட³ரீகம் புரமத்⁴யஸம்ஸ்த²ம்’(மஹாநாரா.10.7) இதி த³ஹரபுண்ட³ரீகே(அ)பி விபாப்மத்வோக்தித³ர்ஶநாத் । ‘விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ:’(சா².8.1.5) இத்யசேதநே பூ⁴தாகாஶே ஜராத்³யப்ரஸக்தேருபபத்³யதே ।

ஏதேஷாமப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ரூபத்வம் ப்³ரஹ்மாந்வயபக்ஷே(அ)பி வக்தவ்யமேவ ; ‘அபஹதபாப்மா’ இத்யஸ்ய தஸ்மிந்பக்ஷே ஸர்வபாப்மோதி³தத்வபரதயா பாபராஹித்யோக்த்யைவ பாபமூலஜராத்³யபா⁴வஸ்யாப்யர்த²தஸ்ஸித்³த⁴த்வாத் , அத்ரைவ ப்ரகரணே ‘நைநம் ஸேதுமஹோராத்ரே ர்தரதோ ந ஜரா ந ம்ருத்யுர்ந ஶோகோ ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் ஸர்வே பாப்மநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே’(சா².8.4.1) இதி பாப்மஶப்³த³ஸ்ய ஜராதி³ஸாதா⁴ரணதயா விவ்ருதத்வேந ‘அபஹதபாப்மா’ இத்யநேந ஜராத்³யபா⁴வஸ்ய ஶப்³த³தோ(அ)பி ஸித்³த⁴த்வாச்ச । ‘ஸத்யகாமஸ்ஸத்யஸங்கல்ப:’ இதி ச ஸதி ப்³ரஹ்மணி காமநாஸங்கல்பராஹித்யேந க⁴டதே; தயோர்நிஷேத⁴ரூபகு³ணப்ராயபாடே²ந நிஷேத⁴ரூபத்வஸ்யோசிதத்த்வாத் । அஹரஹர்க³திஶ்ரவணமபி தஸ்மிந்ஹார்தே³ பூ⁴தாகாஶே ஸங்க³ச்சதே ; ஸுஷுப்தௌ ஜீவாநாம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவகாஶப்ரவேஶஸத்த்வாத் । ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³(அ)பி ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நே தஸ்மிந்நுபபத்³யதே ; லோக்யதே(அ)ஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்த்யா லோகஶப்³த³ஸ்யோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நபரத்வாத் । விதா⁴ரகத்வம் து ஸ்வரூபேண பூ⁴தாகாஶஸ்யாக்ஷரப்³ராஹ்மணோதி³தம் விஶிஷ்ய ச ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நரூபேணாத்ரைவ ‘உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ’ இத்யாதி³நா ப்ரதிபாதி³தம் தஸ்மிந்நுபபத்³யத இதி ஸ்பஷ்டமேவ । தே³ஹஸ்ய ப்³ரஹ்மபுரத்வேந உபக்ரமஸ்து தே³ஹாந்தர்வர்திஹார்த³பூ⁴தாகாஶோபாஸ்திவிதி⁴த்ஸாயாமபி ஜாஹ்நவீதீரம்ருத்திகோக்திந்யாயேந தஸ்யைவ ஸ்துத்யர்த²தயோபபத்³யதே । ‘தத்³ய ஏவைதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோகஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’(சா². 8.4.3) இத்யாதி³வாக்யஶேஷோக்தம் மஹாப²லமபி வசநப³லாத் பூ⁴தாகாஶோபாஸநஸ்ய யுஜ்யதே । பூர்வாதி⁴கரணே ப்ரதீகோபாஸநஸ்ய வசநப³லேந ஸர்வபாபநிர்த்³தூ⁴நநபூர்வகப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தித்³வாரகபரமமுக்திப²லகத்வஸ்யோக்தத்வாத் । தஸ்மாத் பூ⁴தாகாஶ ஏவ த³ஹர இதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்தமாஹ – ‘த³ஹர உத்தரேப்⁴ய:’ – ஸ்த³ஹராகாஶ: பரமாத்மா உத்தரேப்⁴யஸ்ததீ³யஶ்ருதிலிங்கே³ப்⁴ய: । ந ச தேஷாம் த³ஹராகாஶாநந்வய: ஶங்கநீய: ; பூர்வஸந்த³ர்ப⁴ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴நாபததஸ்தத³ந்வயஸ்யாபரிஹார்யத்வாத் । ததா² ஹி – உபாஸகபோ⁴க³ஸ்தா²நபோ⁴கோ³பகரணபோ⁴க்³யஜாதரூபத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸர்வஸமாதா⁴நோக்த்யநந்தரம் ப்ராக் ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தே³நோக்தே தே³ஹ ஏவ தஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸமாதா⁴நமுக்தமாபாத்³ய தே³ஹே ஜீர்ணே , நஷ்டே வா, ஜீர்ணே குஸூலாதௌ³ பா⁴ரதா⁴ரணாக்ஷமே தத³ந்தர்நிஹிதம் வ்ரீஹ்யாதி³கமிவ , நஷ்டே க⁴டே தத³ந்தர்நிஹிதம் த³த்⁴யாதி³கமிவ ச தத்கிமபி நாவதிஷ்டே²தேத்யந்தேவாஸிபி⁴ராக்ஷிப்தம் । தத்ர த³ஹராகாஶே வர்ணிதம் ஸர்வஸமாதா⁴நம் தே³ஹ ஏவ வர்ணிதமிதி ஆபாத³நஸ்ய த்³வேதா⁴(அ)பி⁴ப்ராய: ஸம்பா⁴யதே – யதா² க⁴டாத்³யந்தராகாஶே நிஹிதஸ்ய த³த்⁴யாதே³ர்வஸ்துதோ க⁴டாதி³ரேவ தா⁴ரக: , ஆகாஶ: பரமவகாஶாத்மநோபகரோதி, ஏவமிஹாபி த³ஹராகாஶஸ்ய ஸ்வத:ஸர்வதா⁴ரகத்வே(அ)பி தஸ்ய தே³ஹஜராப்ரத்⁴வம்ஸாநுபத³பா⁴விஜராப்ரத்⁴வம்ஸத்வாத்³யாவத்³தே³ஹஸ்ய பா⁴ரதா⁴ரணாநுகூலம் ப³லம் தாவத்பர்யந்தமேவ த³ஹராகாஶஸ்ய தத்³தா⁴ரகத்வமிதி ப²லதோ தே³ஹ ஏவ தஸ்ய ஸர்வஸ்ய தா⁴ரக: பர்யவஸ்யதி இதி வா ; யதா² ராஜாநுஸார்யைஶ்வர்யதா³ரித்³ர்யேண ராஜப்⁴ருத்யேந போஷ்யமாணஸ்ய தத்³ப்⁴ருத்யவர்க³ஸ்ய ப²லதோ ராஜைவ போஷக: பர்யவஸ்யதி இதி வா ; யதா² ராஜாநுஸார்யைஶ்வர்யதா³ரித்³ர்யேண ராஜப்⁴ருத்யேந போஷ்யமாணஸ்ய தத்³ப்⁴ருத்யவர்க³ஸ்ய ப²லதோ ராஜைவ போஷக: பர்யவஸ்யதி தத்³வதி³தி வா । தத்ர த்³விதீயாபி⁴ப்ராயாவலம்ப³நாக்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²ம் ‘நாஸ்ய ஜரயைதஜ்ஜீர்யதி ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யதே’(சா².8.1.5) இத்யுக்தம் । யத்³யபி தே³ஹாந்தர்க³த ஆகாஶோ தே³ஹஸ்ய ஜராதௌ³ ஸதி ஜராதி³நா ந ஸ்ப்ருஶ்யத இதி ஸ்பஷ்தமேவ , ந ஹி குஸுலாத்³யந்தர்க³த ஆகாஶோ(அ)பி தஜ்ஜராதௌ³ ஸதி ஜராதி³நா ஸ்ப்ருஶ்யதே, ததா²(அ)பி ப்ரத²மாபி⁴ப்ராயமூலத்வமேவாக்ஷேபஸ்ய யுக்தமிதி பரிஶேஷயித்வா தத்ஸமாதா⁴நம் வக்தும் மந்த³ஶிஷ்யாநுக்³ரஹாய ஸ்பஷ்டமப்யுக்தம் । ப்ரத²மாபி⁴ப்ராயாவலம்ப³நாக்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²ம் ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரமஸ்மிந்காமாஸ்ஸமாஹிதா:’(சா².8.1.5) இத்யுக்தம் । தத்ர ‘அஸ்மிந்காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இத்யநேந யேஷாம் காமாநாம் ஸங்கல்பஜபித்ருமாத்ருப்⁴ராத்ருஸ்வஸ்ருஸ்த்ர்யந்நபாநக³ந்த⁴மால்யகீ³தவாதி³த்ராதி³ரூபாணாம் தே³ஹே ஸமாதா⁴நமுக்தமாபாத்³யாக்ஷிப்தம் தே தத்ர ந ஸமாஹிதா: , கிந்த்வஸ்மிந்த³ஹராகாஶே, அத: ஸ ஏவ தேஷாம் தா⁴ரகோ, ந தே³ஹ இத்யாக்ஷேபமூலோந்மூலநம் க்ருதம் । தத்ர காமக்³ரஹணமாக்ஷேபே தே³ஹஸமாஹிதத்வேநாபாத்³யாநூதி³தாநாம் ஸர்வேஷாமுபலக்ஷணம் ।

நநு க⁴டாகாஶோ த³த்⁴யாதே³ரிவ த³ஹராகாஶோ த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³ர்ந தா⁴ரக இத்யாஶம்க்யோக்தம் ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இதி । ந ஹி க⁴டாகாஶ இவ த³ஹராகாஶோ(அ)யம் பூ⁴தாகாஶ: , கிந்து ப்³ரஹ்ம । தத்து புரமிவ உபாஸகாபேக்ஷிதவிவித⁴போ⁴கோ³பகரணசேதநாசேதநாத்மகபோ⁴க்³யஜாதபூர்ணம் தத்³தா⁴ரகமேவ யத: தத் ஸத்யம் ஸகலப்ரபஞ்சநியாமகமிதி தஸ்யார்த²: । ஸத்யபத³ம் ஹி நித்யாநித்யாத்மகசேதநாசேதநஸகலப்ரபஞ்சநியந்த்ருத்வபரம் ப்³ரஹ்மநாமேத்யத்ரைவ ப்ரகரணே வர்ணிதம் ‘தஸ்ய ஹவா ஏதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாம ஸத்யமிதி , தாநி ஹ வா ஏதாநி த்ரீண்யக்ஷராணி ஸ தி யமிதி । தத்³யத்ஸத்தத³ம்ருதம், அத² யத்தி தந்மர்த்யம், அத² யத்³யம் தேநோபே⁴ யச்ச²தி’(சா².8.2.45) இதி । நியந்த்ருத்வஞ்ச தா⁴ரகத்வவ்யாப்தம் ‘ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(ப்³ரு.4.4.22) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஏவம்க்ருதாக்ஷேபஸமாதா⁴நஸித்³த்⁴யாநுகு³ண்யேந ஸமாதா⁴நவாக்யக³தயோரேததி³திபத³யோர்த³ஹராகாஶபரத்வம் வக்தவ்யமிதி தயோர்த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பரத்வவர்ணநமஸமஞ்ஜஸமேவ । ந ஹி ததா³நீம் க்ருதஸ்யாக்ஷேபஸ்ய ஸமாதா⁴நம் லப்⁴யதே ; மாபூ⁴த்³தே³ஹஜராதி³நா த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³ஸ்ததா³ஶ்ரிதஸ்ய ஜராதி³ , ததா²(அ)பி யதா² குஸூலாதே³ர்ஜராதௌ³ ஸதி தத³நுவிதா⁴யிஜராதி³ரஹிதமபி வ்ரீஹ்யாதி³ தத்ர நாவதிஷ்ட²தே, ஏவமித³மபி நாவதிஷ்டே²தேத்யாக்ஷேபஸ்ய தாத³வஸ்த்²யாத் । தத³நந்தரம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யவச்சி²ந்நஸ்ய , தத்ப்ரதீகஸ்ய வா ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வப்ரதிபாத³நேந வா தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி வக்ஷ்யமாணா அபஹதபப்மத்வாதி³கு³ணா: ஸந்தீதி ப்ரதிபாத³நேந வா தத்ஸமாதா⁴நாலாபா⁴ச்ச । ந சைதத்பத³யோர்த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பரத்வே(அ)பி யதா²(அ)(அ)க்ஷேப: ஸமாதா⁴தும் ஶக்ய ஸ்ததா² கஶ்சித்தத்ப்ரகாரோ வர்ண்யதாமிதி வாச்யம் । த³ஹராகாஶாஶ்ரிதத்வேநோக்தஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³ர்தே³ஹாஶ்ரிதத்வமுக்தமித்யாபாத்³யாநுவாதே³ கிஞ்சித³பி⁴ப்ராயவதோ த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதே³ர்ஜராத்³யஸ்பர்ஶோக்த்யா தத³வச்சி²ந்நதத்ப்ரதீகோபாஸ்யப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நேந ஸமாதா⁴தும் ஶக்யஸ்ய கஸ்யசிதா³க்ஷேபப்ரகாரஸ்யைவம் ஸமஞ்ஜஸஸ்யாநுபலம்பா⁴த் । தஸ்மாத்³யதா² ‘விஷ்ணுருபாம்ஶுயஷ்டவ்ய:’ இத்யாதி³ஷு வித்⁴யம்கீ³காரே தவ்யப்ரத்யயஸ்வாரஸ்யே ஸத்யபி தேஷு விதா⁴நேநோபக்ராந்தஜாமிதாதோ³ஷநிர்ஹரணாலாபா⁴த்தல்லாபா⁴ய வர்தமாநாபதே³ஶயுக்தே(அ)ப்யந்தராவாக்ய ஏவ விதி⁴ரங்கீ³க்ரியதே , ஏவமிஹாப்யேதத்பத³யோர்த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பரத்வாங்கீ³காரே விப⁴க்த்யைகரூப்யஸ்வாரஸ்யலாபே⁴ ஸத்யபி தத்பரத்வே க்ருதாக்ஷேபஸமாதா⁴நாலாபா⁴த் தல்லாபா⁴ய த³ஹராகாஶபரத்வமேவாங்கீ³கர்தவ்யம் ।

கிஞ்ச ‘அஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா:’ இத்யத்ர காமஶப்³தே³ந ஸங்கல்பஜா: பித்ராத³ய ஏவ வக்தவ்யா: ; தேஷாமாக்ஷேபவாக்யே காமஶப்³தே³நாபி⁴ஹிதத்வாத் , அக்³ரே(அ)பி ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதரஸ்ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’(சா². 8.2.1) இத்யாதி³நா ஸங்கல்பஜாந் பித்ராதீ³நபி⁴தா⁴ய தேஷாமேவ ‘த இமே ஸத்யா: காமா:’ இதி காமஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாபா⁴வாத், ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதி³வாக்யே ஆத்மவிஶேஷணத்வேநோக்திம் விநா தேஷாம் க்வசித³பி ப்ராதா⁴ந்யேநோக்த்யபா⁴வாச்ச । பித்ராத³யஶ்ச ப்ராக் ‘யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி’ இதி வாக்யே த³ஹராகஶாஶ்ரிதத்வேநோக்த்யா: । அத ஏவ ஸமநந்தரப்ரவ்ருத்தாக்ஷேபவாக்யே ‘ஸர்வே ச காமா:’ இதி தேஷாம் ஸமாதா⁴நமுக்தமித்யநுவாத³: । ததா² ச தத்ஸமாதா⁴நாதா⁴ரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ‘அஸ்மிந் காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இத்யத்ரத்யஸ்யாபி ‘அஸ்மிந்’ இதி பத³ஸ்ய த³ஹராகாஶபரத்வே ஸந்த³ம்ஶந்யாயேந மத்⁴யக³தயோரேதத்பத³யோரபி தத்பரத்வமபரிஹார்யம் ।

ந ச நபும்ஸகலிங்க³விரோத⁴: ; ‘வ்யத்யயோ ப³ஹுலம்’(பா.ஸூ.3.1.85) இதி லிங்க³வ்யத்யயோபபத்தே: । த்வயா(அ)பி த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஷு நபும்ஸகமேகவசநஞ்ச ‘நபும்ஸகமநபும்ஸகேநைகவச்சாஸ்யாந்யதரஸ்யாம்’(பா.ஸூ.1.2.69) இதி விதி⁴த்³வயமபேக்ஷ்ய ஸமர்த²நீயம் । தத³பேக்ஷயைகவித்⁴யபேக்ஷணமேவ லகு⁴ । கிஞ்ச நபும்ஸகநிர்வாஹார்த²ம் தாவத³பி நாபேக்ஷணீயம் , நபும்ஸகலிங்க³ம் ஸ்த்ரீலிங்க³பும்ல்லிங்கா³நுக³தம் ஸாமாந்யம் , ந து விஶேஷாந்தரமிதி ஶாப்³தி³கைரங்கீ³க்ருதத்வேந லிங்கா³ந்தரநிர்தி³ஷ்டே நபும்ஸகலிங்கா³நுபபத்திஶங்கா(அ)நவகாஶாத் , ‘முக²நாஸிகாவசநோ(அ)நுநாஸிக:’(பா.ஸூ.1.1.8) ‘த்³விகு³ரேகவசநம்’(பா.ஸூ.2.4.1) இத்யாதௌ³ ஸ்த்ரீலிங்க³பும்ல்லிங்க³விஶேஷணயோர்நபும்ஸகலிங்க³த³ர்ஶநாச்ச । அபி ச ‘ஸுபாம் ஸுலுக்’(பா.ஸூ.7.1.39) இத்யாதி³ஸூத்ரேண விப⁴க்தேர்லுகி பும்ல்லிங்கே³(அ)ப்யேததி³த்யேவ ரூபம் ப⁴வதி । தஸ்மாத்³த்³விதீயாக்ஷேபஸமாதா⁴நே ஶ்ருத்யைவ த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபதயா விவ்ருதத்வாத் தாவதாபி த³ஹராகாஶ: பரமாத்மேதி ஸித்³த்⁴யதி । தத³நந்தரஸ்ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யாதி³ஸந்த³ர்ப⁴ஸ்யாந்யபரத்வஶங்காநவகாஶாத்தத்³க³தஶ்ருதிலிங்கை³ரபி ப்ராகு³தா³ஹ்ருதைஸ்ததா² ஸித்³த்⁴யதீத்யநவத்³யம் ।

ஸ்யாதே³தத் – ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தஸந்வேஷ்டவ்யம்’ இத்யாதி³த்யமண்ட³லாதி³வது³பாஸ்யாதா⁴ரத்வேநோபந்யஸ்தே த³ஹராகாஶே வாக்யஶேஷக³தாநாமுபாஸ்யகு³ணாநாமந்வயோ ந யுக்த இதி சேத் ; கிம் குர்ம: ? ‘உபே⁴ அஸ்மிந்’ இத்யாரப்⁴ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யந்தேஷு வாக்யேஷு ஶ்ருதாநாமித³மேதச்ச²ப்³தா³நாம் த³ஹராகாஶபரத்வாத் தேஷாம் தத³நந்வய: பரிஹர்தும் ந ஶக்யத இத்யுக்தம் । நநு ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³வாக்யம் யாவாநயம் பா³ஹ்யாகாஶோ(அ)ஸ்தி, தாவாத் ஸர்வோ(அ)ப்யந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶே த³ஹராகாஶே வர்தத இத்யேவமர்த²தயா ப்ருஷ்டத³ஹராகாஶாந்தர்வர்த்யுபாஸ்யவிஶேஷநிர்தா⁴ரணபரமஸ்து । தத்ர த்³விதீயாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ஸப்தம்யந்தத்வாஶ்ரயணேந ப்ருஷ்டாகாம்க்ஷிதார்த²நிர்தா⁴ரணார்த²த்வே ஸம்ப⁴வதி தஸ்ய ப்ரத²மாந்தத்வாஶ்ரயணேந தத³நாகாம்க்ஷிதார்த²பரத்வகல்பநாநௌசித்யாத் । ததா² ச தஸ்யைவ த³ஹராகாஶாந்தருபாஸ்யதயா விஹிதஸ்ய வ்யாபகாகாஶஸ்யாக்³ர்தநைரித³மேதச்சப்³தை³: பராமர்ஶ: ஸம்ப⁴வதீதி சேத் ; மைவம் ; ஆகாஶஸ்ய த³ஹரபுண்ட³ரீகே தத³வச்சி²ந்நதயா ஸூக்ஷ்மத்வேநாவஸ்தி²தஸ்ய ஸ்வோபரிவ்யாபகத்வேநாப்யவஸ்தா²நாயோகா³த் , ‘தாவநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இத்யஸ்ய த்³விதீயாகாஶஶப்³த³விஶேஷணதயா தத³நுரோதே⁴ந தஸ்யாபி ப்ரத²மாந்தத்வநிஶ்சயாச்ச । ந ஹ்யேஷ இதிஶப்³த³: ப்ரத²மா(ந்தா)காஶஶப்³த³ஸ்ய விஶேஷணம் ; தத்ராயமிதி விஶேஷணஸ்ய ஸத்த்வேந தத்பௌநருக்த்யாபத்தே: ।

ஏதேந – யத் கேசந த³ஹராகாஶோ பூ⁴தாகாஶ: தத³ந்தர்வர்த்யுபாஸ்யம் ப்³ரஹ்மேதி மந்யமாநா: ‘யாவாந்பா³’ இத்யாதி³ஸந்த³ர்ப⁴ம் யோஜயந்தி – தத³பி நிரஸ்தம் । தே க²ல்வேவமாஹு: – ஶரீரபுண்ட³ரீகயோர்ப்³ரஹ்ம இதி புரத்வவேஶ்மத்வோக்த்யைவ ஸரீராந்தர்வர்திநி புண்ட³ரீகே ப்³ரஹ்மோபாஸநா விதி⁴த்ஸிதேத்யவத்³க³மாத் ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்’ இத்யேதாவதைவ ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்த²த³ஹராகாஶக³தம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிதி நிர்தா⁴ரிதம் । அத: ‘கிம் தத³த்ர வித்³யதே’ இதி ப்ரஶ்ந: கிம்ப்ரகாரம் ப்³ரஹ்ம தத்ர வர்தத இதி ப்ரகாரமாத்ரவிஷய: । தத்ப்ரகாரநிரூபணம் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³ । யாவாநயமாகாஶஸ்தாவாந் ஸர்வோ(அ)ப்யந்வேஷ்டவ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே வர்ததே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கஞ்சாஸ்மிந் ஸமாஹிதமித்யாகாஶாதி³ஸர்வாஶ்ரயத்வமந்வேஷ்தவ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரகார இதி தேநோக்தம் ப⁴வதி । யதி³ த்வந்யபுரவேஶ்மநோரந்யாவஸ்தா²நஸம்ப⁴வாத் ப்³ரஹ்மபுரத்வாத்³யுபக்ரமமாத்ரேண ப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴த்ஸா நாவக³ம்யதே , ததா³ ‘கிந்தத³த்ர வித்³யதே’ இதி த³ஹராகாஶாந்தர்வர்த்யுபாஸ்யஸ்வரூபப்ரஶ்ந: । தஸ்யோத்தரம் ‘அந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஸ:’ இதி ; அந்தர்ஹ்ருத³யஶப்³தோ³க்தே த³ஹராகாஶே ஆகாஶோ ப்³ரஹ்ம வர்தத இதி தஸ்யார்த²: । ‘தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் ஹ்ருத்³யயமிதி தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யம்’ இத்யத்ரைவ ப்ரகரணே ஹ்ருத³யநிமித்தகத்வேந நிருக்தஸ்ய ஹ்ருத³யஶப்³த³ஸ்ய ஹ்ருத³யவர்திநி த³ஹராகாஶே வ்ருத்த்யுபபத்தே: , ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய ‘தல்லிங்கா³த்’ இதி ந்யாயேந ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்த்யுபபத்தேஶ்ச । ‘யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷு’ இதி து வாக்யாந்தரம் । தேந ப்³ரஹ்மநோ பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வமுச்யதே, அக்³ரேதநவாக்யைர்ப்³ரஹ்மணி த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ஸமாதா⁴நமுச்யத இதி ।

அத்ராத்³யபக்ஷே ‘ஏஷ’ இதி ‘ஆகாஶ’ இதி ச புநருக்தமிதி ஸ்பஶ்தமேவ । ‘கிந்தத³த்ர வர்ததே’ இதி ஆஶ்ரயாஶ்ரயிணோ: வையதி⁴கரண்யேந நிர்தே³ஶவத: ப்ரஶ்நஸ்ய ‘உபே⁴ அஸ்மிந்’ இத்யாதி³ தாத்³ருஶமேவோத்தரமிதி வக்தும் ஶக்யே தத்ர வர்தமாநம் ப்³ரஹ்ம கிம்ப்ரகாரமிதி ப்ரஶ்நஸ்யார்த²: ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே ஆகாஶோ வர்தத இத்யாதி³ தது³த்தரமிதி க்லிஷ்டகல்பநமபி ந யுக்தம் । த்³விதீயபக்ஷே த³ஹராகாஶே கிம் வர்தத இதி ப்ரஶ்நஸ்யாகாஶோ வர்தத இத்யேதாவத்யுத்தரே வக்தவ்யே ‘அந்தர்ஹ்ருத³யே’ இதி ஶப்³தா³ந்தரேண த³ஹராகாஶஸ்ய தத்ர ப்ரதிநிர்தே³ஶ இதி கல்பநம் க்லிஷ்டம் । ந ச ஹ்ருத³யஸப்³தோ³ ஹ்ருதி³ வர்தமாநே ஸர்வத்ர நிருக்தஹ் ; கிந்த்வாத்மந்யேவ । ‘ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதி³ தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் ஹ்ருத்³யயமிதி தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யம்’ இதி ஶ்ரவணாத் । வாக்யபே⁴த³தோ³ஷஶ்சாத்ர ஸ்பஷ்ட: । தஸ்மாத் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³ த³ஹராகாஶஸ்ய பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வப்ரதிபாத³நபரமித்யேவ யுக்தம் । ந ச தத³நாகாங்க்ஷிதார்த²ப்ரதிபாத³நம் ; தஸ்யைவாகாங்க்ஷிதத்வாத் ।

ததா² ஹி ‘தஞ்சேத் ப்³ரூயு:’ இத்யாக்ஷேபாவதாரோ , ந து ப்ரஶ்நாவதார: । ப்ரஶ்நே ‘கிந்தத³த்ர வர்ததே’ இத்யேதாவத ஏவ வக்தவ்யத்வேந ‘யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே’ இத்யாத்³யநுவாத³வையர்த்²யாத் , ஆக்ஷேப ஏவ தே³ஹாந்தர்க³தம் புண்ட³ரீகமேவ தாவத³த்யல்பம் , ததோ(அ)த்யந்தமல்பீயாந் தத³ந்தர்க³தாகாஶ: புண்ட³ரீகஸ்ய த³ஹரத்வோக்த்யைவ தத³ந்தர்க³தாகாஶஸ்ய த³ஹரத்வே ஸித்³தே⁴ ஸூசீரந்த்⁴ரவத³திஸூக்ஷ்மஸுஷிரரூபத்வத்³யோதநாய ஹி புநஸ்தஸ்ய த³ஹரத்வோக்தி: । தத்ர கிம் ஸம்பா⁴வ்யதே யத³ந்வேஷ்தவ்யமுபதி³ஶ்யத இதி தத³ந்தர்வர்த்யஸம்ப⁴வஸ்போ²ரணார்த²தயா ஸார்த²கத்வாத் ।

ஏவமாக்ஷேபே தத³ந்தர்வர்திஸம்பா⁴வநாய ப்ரத²மம் தது³பயோகி³வைபுல்யப்ரதிபாத³நமேவாகாங்க்ஷிதம் । ந ச ததா²பி ப்³ரஹ்மணி கௌ³ணேநாகாஶஶப்³தே³நைவ தஸ்ய பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வமவக³தமிதி தத்ப்ரதிபாத³நம் நாகாங்க்ஷிதமிதி வாச்யம் । ந ஹி ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இத்யுக்திமாத்ரேணாகாஸஶப்³தோ³தி³தம் பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகம் ப்³ரஹ்மேதி ஶ்ரோத்ருபி⁴ரவக³தம் ; ஆகாஸஶப்³த³ரூட்⁴யா ஜ²டிதி பூ⁴தாகாஶஸ்யைவ ப்ரதீதே: । கிந்து யதா² உபகோஸலவித்³யாயாம் ‘கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’(சா².4.10.5) இத்யுபதி³ஷ்டே வைஷயிகஸுக²ம் பஞ்சமபூ⁴தஞ்ச ப்³ரஹ்மேத்யேதந்ந விஜாநாமீத்யுபகோஸலஸ்ய ப்ரஶ்நாநந்தரம் ‘யத்³வாவ கம்’(சா².4.10.5) இத்யாசார்யவாக்யேந க க² ஶப்³தோ³தி³தமபரிச்சி²ந்நஸுகா²த்மகம் ப்³ரஹ்மேதி தேநாவக³தமேவமிஹாபி த்³விதீயாக்ஷேபஸ்யாப்யநந்தரம் ‘ஏதத் ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யாசார்யோக்த்யா த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி தைரவக³ம்ஸ்யதே । ‘யாவாந்வா’ இத்யாதே³: ப்ரதா²க்ஷேபஸமாதா⁴நரூபாயா: ஆசார்யோக்தேராந்தரஸ்யாபி பூ⁴தாகாஶஸ்ய வக்ஷ்யமாணமாநஸபதா³ர்த²ஸமாதா⁴நாநுகூலம் மாநஸம் பா³ஹ்யபூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வமஸ்தீத்யேதத்பரத்வேநாப்யுபபந்நதயா ததோபி ததா²வக³த்யஸம்ப⁴வாத் । த³ஹராகாஶே ஸமாதா⁴நாந்யதா²நுபபத்த்யா வக்ஷ்யமாணபதா³ர்தா²நாம் மாநஸத்வஸ்ய ச்சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யே ஸமர்தி²தத்வாத் ।

அத²வா ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யரீத்யா ததோபி த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேத்யவக³திஸ்து । தஸ்யைவமபி⁴ப்ராய: – வக்ஷ்யமாணா த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத³யஹ் பதா³ர்தா² ந கேவலம் மாநஸா: , கிந்து பா³ஹ்யா அபி ஸந்தி । உபாஸகஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தஸ்யாஶரீரத்வாவஸ்தா²யாம் யே ஸங்கல்பஜாஸ்த ஏவ ஸ்வாப்நவந்மாநஸா: । ஸஶரீரத்வாவஸ்தா²யாம் ஸங்கல்பஜாஸ்து ஜாக்³ரத்³போ⁴க³ப்ரத³பதா³ர்த²வத் பா³ஹ்யா இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ‘அபா⁴வம் பா³த³ரி:’(ப்³ர.ஸூ.4.4.10) இத்யதி⁴கரணே ‘தந்வபா⁴வே ஸந்த்⁴யவது³பபத்தே:’(ப்³ர.ஸூ.4.4.13) ‘பா⁴வே ஜாக்³ரத்³வத்’(ப்³ர.ஸூ.4.4.14) இதி ஸூத்ராப்⁴யாம் வ்யவஸ்தா²பயிஷ்யமாணத்வாத் । ந ச த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பதா³நாமஸங்கோசேநோபாஸகப்ரேப்ஸிதஸர்வவித⁴ஸ்வார்த²பரத்வே ஸம்ப⁴வதி மாநஸமாத்ரபரத்வேந ஸங்கோசகல்பநம் யுக்தம் । ஏவஞ்ச பா³ஹ்யபதா³ர்தா²நாம் மாநஸவைபுல்யவத்யபி ஹ்ருத³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாஸம்ப⁴வாத் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நஸ்யைவ பூ⁴தாகாஶஸ்ய பா³ஹ்யபூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகத்வம் வ்யாவஹாரிகஸூக்ஷ்மத்வாவிரோதி⁴ ஸ்வாப்நவந்மாநஸம் ப்ரத³ர்ஶயிதும் ப்ரவ்ருத்தம் ந ப⁴வதி , கிந்து தஸ்ய ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நரூபேண ஸூக்ஷ்மத்வே(அ)பி ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வமஸ்தி , ததா² ச ஹ்ருத³யாவச்சே²தே³ந தத³ந்தர்வர்த்யஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸ்வரூபேண தத³ந்தர்வர்திஸம்ப⁴வேந தத³பி⁴ப்ராயேணைவ தஸ்மிந்யத³ந்தரித்யுக்தமிதி ப்ரத³ர்ஶயிதும் । ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வப்ரதிபாத³நஞ்ச ‘யாவாந்வா அயமாகாஶ:’ இத்யுபமாநநிர்தே³ஶபூர்வகமேதத³நந்வயவித⁴யோபமாவித⁴யா வா பூ⁴தாகாஶே ந ஸங்க³ச்ச²தே । ஸங்க³ச்ச²தே து ப்³ரஹ்மண்யுபமாவித⁴யா ; யதா²(அ)யம் பூ⁴தாகாஶோ வ்யாபகஸ்ததா² யஸ்யாந்தர்வர்த்யந்வேஷ்டவ்யமுக்தம் , ஏஷ ஹ்ருத³யாகாஶோ வ்யாபக ஏவ , ஸௌக்ஷ்ம்யம் து ஹ்ருத³யாவச்சே²த³க்ருதமுக்தம் , ந ஸ்வாபா⁴விகமிதி । ந ச – ப்³ரஹ்மண்யபி ந ஸங்க³ச்ச²தே , உத்³தே³ஶ்யதாவச்சே²த³கவிதே⁴யயோரையாபத்தேரிதி வாச்யம் । ஏதத்³வாக்யார்த²போ³த⁴த³ஶாயாமாகாஶஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மணி கௌ³ண இத்யநவக³தத்வாத்தத³நந்தரமேதத்³வாக்யப்ரதிபாதி³தபூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யலிங்கே³ந பூ⁴தாகாஶே அநுபபந்நேந த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சயே ஸதி தத்ர தஸ்ய கௌ³ணதயா அவக³ந்தவ்யத்வாத் ।

ஏவஞ்ச யதா² ‘த³ஹேத³யம் க்³ராமமஶேஷமேவ க்ஷணாத் ப்ரபூ⁴தோக்³நிரிவாணுரக்³நி:’ இத்யுக்தௌ பரஸ்பரவ்யாவர்தகவிஶேஷணோபாத³நேநாநந்வயஸ்ய ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ஸ்யாக்³நேரஶேஷக்³ராமத³க்³த்⁴ருத்வாயோகே³நாபி⁴ந்நோபமாயாஶ்சாஸம்ப⁴வாதே³தத்³வாக்யப்ரதிபாதி³தாக்³நிஸாத்³ருஶ்யலிங்கே³ந தத்³வ்யதிரிக்த: க்ஷுத்³ரபுருஷ: கஶ்சிதி³ஹாணுரக்³நிரிதி நிஶ்சயே ஸதி தத்ராக்³நிஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணவ்ருத்தௌ வஸ்துத: க்ஷுத்³ரபுருஷக³தக்³ராமாநிஷ்டகாரித்வாபே⁴தே³நாத்⁴யவஸிதஸ்ய த³க்³த்⁴ருத்வஸ்ய நிமிதத்வே(அ)பி நோத்³தே³ஶ்யதாவச்சே²த³கவிதே⁴யைக்யேநாஸாமஞ்ஜஸ்யம் , ஏவமிஹாபி நாஸாமஞ்ஜஸ்யம் கிஞ்சிதி³தி । ஏவஞ்சாஸ்மிந் பக்ஷே பூ⁴தாகாஶோபமேயத்வலிங்கே³ந த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி ஶ்ரோத்ரூணாமவக³திஸத்த்வே(அ)பி தஸ்ய கௌ³ணாகாஶபத³விஷயத்வலிங்கே³ந பூ⁴தாகாஶதுல்யத்வாவக³மாத்தத்³வதே³வ ஸோ(அ)பி கேவலமவகாஶாத்மநா(அ)வதிஷ்டே²த ந ஸ்வயம் தா⁴ரக: ஸ்யாதி³தி த்³விதீயாக்ஷேபஸ்ய ப்ரத²மாபி⁴ப்ராயோ வர்ணநீய: । நந்வேவம் த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி நிர்தா⁴ரணே ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்தவ்யம்’ இதி கத²முபபத்³யதே ? கா(அ)த்ராநுபபத்தி: ? உபபத்³யத ஏவ ஹி த³ஹராகாஶரூபே ப்³ரஹ்மணி ஸமாஹிதத்வேந வக்ஷ்யமாணத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸங்கல்பஜபித்ராத்³யந்தமுபாஸகப்ரேப்ஸிதபோ⁴க³ஸ்தா²நபோ⁴கோ³பகரணபோ⁴க்³யஜாதரூபம் தத்க்ரதுந்யாயேநோபாஸநீயமிதி ।

அத² கிம் ததா³ஶ்ரயஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்த்யுபாஸநாவிதி⁴: ? அஸ்த்யேவாக்ஷிப்த: ப்ருஷ்ட²க³தஸர்வதாவித்⁴யாக்ஷிப்த இவ ப்ருஷ்ட²விதி⁴: । ந ஹி ப்³ரஹ்மாநுபாஸீநஸ்ததா³ஶ்ரிதத்வேநாந்யது³பாஸிதும் ஶக்நோதி । தர்ஹி ப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மணி ஸமாஹிதமேவோபாஸ்யம் ஸ்யாந்ந ப்³ரஹ்மேதி சேத் ப்³ரஹ்மாபி ப்ராதா⁴ந்யேநோபாஸ்யமேவ ; ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந் தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’ இத்யுபஸம்ஹாரக³தப²லவாக்யே ப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மோபாஸநாயா அப்யநுவாத³த³ர்ஶநேநோபக்ரமக³தஸ்யோபாஸநாவிதே⁴ஸ்தத்ராபி தாத்பர்யவர்ணநௌசித்யாத் । உக்தஞ்ச பா⁴ஷ்யே ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந்’(சா².8.1.6) இதி ஸமுச்சயார்தே²ந சஶப்³தே³ந ஆத்மாநஞ்ச காமாதா⁴ரமாஶ்ரிதாம்ஶ்ச காமாந்விஜ்ஞேயாந் வாக்யஶேஷோ த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத்³வாக்யோபக்ரமே(அ)பி த³ஹர ஏவாகாஶோ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ஸஹாந்தஸ்ஸமாஹிதை: ப்ருதி²வ்யாதி³பி⁴ஸ்ஸத்யைஶ்ச காமைர்விஜ்ஞேய இதி க³ம்யதே’ இதி ।

தஸ்யாயமாஶய: – ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இத்யாதே³ர்த³ஹராகாஶரூபப்³ரஹ்மாந்தஸ்ஸமாஹிதத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³மாத்ரோபாஸநாவிதா⁴யகத்வே உதா³ஹ்ருதவாக்யஶேஷ: கத²முபபாத³நீய: ? ந ஹ்யப்ராப்தம் கு³ண்யுபாஸநம் ப²லஸம்ப³ந்த⁴விதா⁴நாயாநுவதி³தும் ஶக்யம் । நாபி ப்ராப்தம் கு³ணோபாஸநம் விதா⁴தும் ஶக்யம் । கு³ண்யம்ஶே ப²லஸம்ப³ந்த⁴விஶிஷ்டோபாஸநாவிதி⁴: கு³ணாம்ஶே ப²லஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரவிதி⁴ரிதி கல்பநே வைரூப்யம் । தஸ்மாத³ந்யத்ரோபஸம்ஹாரஸ்யோபக்ரமாத்³து³ர்ப³லத்வேப்யத்ராநந்யதா²ஸித்³த⁴: உபஸம்ஹாரஸ்தத: ப்ரப³ல: ; த³ஹராகாஶாந்வய்யபஹதபாப்மத்வாத்³யநேகோபாஸ்யகு³ணப⁴ரிதத்வாச்ச । அதஸ்தத³நுஸாரேண ‘தத³ந்வேஷ்டவ்யம்’ இதி உபாஸநாவிதி⁴வாக்யே ஸ இத்யத்⁴யாஹரணீயம் । ததா² ச தத் த³ஹராகாஶாந்தர்வர்தி ஸ ச த³ஹராகாஶஶ்சாந்வேஷ்டவ்யமித்யுக்தம் ப⁴வதி । அந்வேஷ்டவ்யமிதி ச நபும்ஸகஶேஷைகவத்³பா⁴வாப்⁴யாமுபாஸநாவிதா⁴யகம் கார்யம் । கேசித் – தஸ்மிந்யத³ந்தரித்யத்ர ய இத்யாத்⁴யாஹ்ருத்ய யோ த³ஹராகாஶோ யச்ச தத³ந்தர்வர்தி தத³ந்வேஷ்டவ்யமிதி தத்பத³ம் நபும்ஸகஶேஷைகவத்³பா⁴வாப்⁴யாமுப⁴யபரம் வர்ணயந்தி । ஆசார்யவாசஸ்பதிமிஶ்ராஸ்து உதா³ஹ்ருதபா⁴ஷ்யபா⁴வவர்நநஸமயே ப்ரகாராண்தரம் ப்ரத்யபாத³யந் – ‘தத³நேந க்ரமேண தஸ்மிந்யத³ந்தரித்யத்ர தச்ச²ப்³தோ³(அ)நந்தரமப்யாகாஶமதிலம்க்⁴ய ஹ்ருத்புண்ட³ரீகம் பராம்ருஶதீத்யுக்தம் ப⁴வதி ; தஸ்மிந் ஹ்ருத்புண்ட³ரீகே யத³ந்தராகாஶம் தத³ந்வேஷ்டவ்யமித்யர்த²:’ இதி ।

நந்வித³மநுபபந்நம் தஸ்மிந்நித்யஸ்யாவ்யவஹிதே த³ஹராகாஶே ஸ்தி²தே வ்யவஹிதபுண்ட³ரீகபராமர்ஶித்வகல்பநாயோகா³த் । த³ஹராகாஶஸ்ய ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்த²தாயா: த³ஹரோஸ்மிந்நந்தராகாஸ இத்யுக்ததயா புநஸ்தத்கீர்தநவையர்த்²யாச்ச । தஞ்சேத் ப்³ரூயுரித்யாதி³வாக்யே த³ஹரோஸ்மிந்நந்தராகாஶ இதி ஸ்வயமப்யநூத்³ய புந: கிந்தத³த்ர வர்தத இத்யாக்ஷேபஸ்யாநவகாஶாச்ச । யத்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் கிந்தத³த்ரேதி நபும்ஸகலிங்கா³நாம் ப்ராக் புல்லிங்க³நிர்தி³ஷ்டே த³ஹராகாஶே அநந்வயாச்ச இதி சேத் –

உச்யதே – ஸர்வநாம்நாமவ்யவஹிதபரத்வஸம்ப⁴வே வ்யவஹிதபரத்வம் ந கல்பநீயம் । தத³ஸம்ப⁴வே து கல்பநீயமேவ । அத ஏவ ஸாகமேதீ⁴யே ‘ஏதத்³ப்³ராஹ்மந ஏககபாலோ யத்³ப்³ராஹ்மண இதர:’ இதி வாக்யே ஶ்ருதமேதத்பத³ம் ஸந்நிஹிதஸ்ய வாருணப்ரகா⁴ஸிகைககபாலப்³ராஹ்மணஸ்ய பராமர்ஶஸம்ப⁴வாத் தஸ்யைவ பராமர்ஶகம் , ந து வ்யவஹிதஸ்ய வைஶ்வதை³விகைகபாலப்³ராஹ்மணஸ்யேதி ஸப்தமே வர்ணிதம் । ‘தஸ்ய த்³வாத³ஶதம் த³க்ஷிணா’ இத்யத்ர தஸ்யேதி பத³மவ்யவஹிதேஷு மாஷேஷு வ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத்³வ்யவஹிதகோ³த்³ரவ்யே வர்தத இத்யங்கீ³க்ருதம் த³ஸமே । தஸ்மிந்யத³ந்தரித்யத்ர யத்பத³ம் வக்ஷ்யமாணத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸகலவிஶேஷணவிஶிஷ்டத³ஹராகாஶபரம் , அந்யதா² த³ஹராகாஶவிஶேஷணாநாம் மத்⁴யே க்வசித் ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந்’ இதி ப²லவாக்யே ஸத்யகாமஶப்³தோ³தி³தாநாம் ஸங்கல்பஜபித்ராதீ³நாம் விஶிஷ்ய க்³ரஹணாத³ந்யத்ர ‘தத்³ய ஏவைதாவரஞ்ச ண்யஞ்சார்ணவௌ ப்³ரஹ்மலோகே ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோகஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’(சா².8.5.4) இதி ப²லவாக்யே ப்³ராஹ்மலௌகிகயோரரண்யஶப்³த³வாச்யதோரர்ணவயோர்விஶிஷ்யக்³ரஹணாத்தேஷாம் விஶிஷ்யக்³ரஹணஸ்யேதரபரிஸம்க்²யார்த²த்வாதி³தராணி த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³ந்யபஹதபாப்மத்வாதீ³நி ச கேவலம் ஸ்துத்யர்த²ம் வர்ணிதாநி , ந தூபாஸ்யகோடிப்ரவிஷ்டாநீதி ஸங்கயா தேஷாமுபாஸநா ந ஸித்⁴யேத் । அதஸ்தாவத்³விஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்ய த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸநாநுப்ரவேஶஸித்³த⁴யே ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இதி புந: கீர்தநமிதி ந தத்³வையர்த்²யம் । அத ஏவ ‘கிந்தத³த்ர வித்³யதே’ இத்யப்யுபபத்³யதே । தஸ்ய த³ஹராகாஶே கிம் விஶேஷ(ண)ஜாதம் வர்தத இத்யேதத்பரத்வாத் । நபும்ஸகாநுபபத்திஸங்கா து ப்ராகே³வ த³த்தோத்தரா । தஸ்மாத³யமபி ப்ரகாரோ யுக்த ஏவ । ஏவஞ்ச யத்³யபி த³ஹராகாஶ உபாஸ்யம் ப்³ரஹ்மேத்யங்கீ³க்ருத்ய வர்ணிதே(அ)ஸ்மிந் ப்ரகாரத்ரயே(அ)பி ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்தவ்யம்’ இத்யத்ர அத்⁴யாஹாராதி³ரூப: கியாந் க்லேஶோ(அ)ஸ்தி , ததா²பி தத³ந்தர்வர்த்யுபாஸ்யம் ப்³ரஹ்மேத்யங்கீ³க்ருத்ய கைஶ்சித்ப்ரத³ர்ஶிதே ப்ரகாரத்³வயே ஶிஷ்யவசநே ப்ரஶ்நத்வாங்கீ³காராத³நுவாத³வையர்த்²யமித்யாத³யோ தோ³ஷா: , ஆசார்யவசநே ‘ஏஷ ஆகாஶ:’ இதி பத³வையர்த்²யமித்யாத³யோ தோ³ஷா: । ஏவம் வாக்யத்³வயேப்யசிகித்ஸ்யா ப³ஹவோ தோ³ஷா: ப்ராது³ஷ்ஷ்யுரிதி விஶேஷோ வித்³வத்³பி⁴ரநுஸந்தே⁴ய: ।

வஸ்துதஸ்து – த³ஹராகாஶ: உபாஸ்யம் ப்³ரஹ்மேத்யஸ்மிந் பக்ஷே ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்’ இத்யத்ர நாத்⁴யாஹாரவ்யவஹிதயோஜநாதி³க்லேஶோ(அ)பேக்ஷணீய: । ந ஹீத³முபாஸநாவிதி⁴வாக்யம் , கிந்தூபாஸ்யே ப்³ரஹ்மணி யத் கு³நஜாதமுபாஸநீயமஸ்தி தத்³விசாரரூபே தத³ந்வேஷணே உபாஸநாவித்⁴யர்தா²க்ஷிப்தே விதி⁴ஸரூபம் வாக்யம் । ‘தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இத்யப்யுபாஸநாப²லரூபே தத்ஸாக்ஷாத்காரே விதி⁴ஸரூபம் வாக்யம் । அத ஏவ சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யம் – ‘தஸ்மிந்நாகாஶாக்²யே ப்³ரஹ்மணி யத³ந்தர்மத்⁴யே தத்³வாவ ததே³வ விஶேஷேண ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ஜ்ஞாதுமேஷ்டவ்யம் கு³ர்வாஶ்ரயணாத்³யுபாயைரந்விஷ்ய ஸாக்ஷாத்கரணீயமித்யர்த²:’ இதி । ‘அத² ய இஹாத்மாநம்’ இத்யாதி³ ப²லவாக்யமேவ கு³ணகு³ணிவிஶேஷயோருபாஸநாஸ்வரூபஸ்யாபி விதா⁴யகம் । இத³ந்து விதி⁴ஸரூபம் வாக்யத்³வயம் ப்³ரஹ்மாந்தர்வர்த்யுபாஸநாவிதி⁴த்ஸாவக³மகம் தத³ர்த²வாத³ரூபம் । ந ச விதி⁴நா யாவத³ந்விதம் தத்ஸர்வமர்த²வாதே³பி யோஜநீயமிதி நியம: । த்³ரவ்யதே³வதாவிஶிஷ்டயாக³வித்⁴யர்த²வாதா³நாம் கேவலத்³ரவ்யவிஷயாணாம் ‘ஸ ஆத்மநோ வபாமுத³க்கி²த³த்தாமக்³நௌ ப்ராக்³ருஹ்ணாதத்ததோ(அ)ஜஸ்தூபரஸ்ஸமப⁴வத்’ இத்யாதீ³நாம் , கேவலதே³வதாவிஷயாணாம் ‘அக்³நிம் வா ஏதஸ்ய ஶரீரம் க³ச்ச²தி ஸோமம் ரஸ:’ இத்யாதீ³நாஞ்ச தத்தத்³த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தி⁴கர்மவிதி⁴த்ஸாவக³த்மகாநாம்ப³ஹுலமுபலம்பா⁴த் । ந ச கு³நப்ரதா⁴நதயா வித்⁴யந்விதயோ: ப்ரதா⁴நவிஷய ஏவார்த²வாத³ இதி நியம: । த்³ரவ்யப்ராதா⁴ந்யவாதி³நாம் கர்மமீமாம்ஸகாநாம் தே³வதாவிஷயார்தா²வாதே³, தே³வதாப்ராதா⁴ந்யவதி³நாம் ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸகாநாம் த்³ரவ்யவிஷயார்த²வாதே³ ச வ்யபி⁴சாராத் , இஹ கு³ணிநோ கு³ணாநாஞ்ச ஸமப்ராதா⁴ந்யேநோபாஸ்யத்வாச்ச । தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷாநுஸாரேணோபக்ரமே(அ)பி த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸநா(அ)வக³ம்யத இதி ।

யது³க்தம் ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யே , தத் ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்தவ்யம்’ இத்யத்ர உபாஸநாவிதி⁴ம் தஸ்ய விதி⁴ஸரூபார்த²வாத³த்வே(அ)பி த³ஹராகாஶோபாஸநாவித்⁴யர்த²வாத³ஸ்ய த³ஹராகாஶவிஷயத்வநியமம் வாங்கீ³க்ருத்ய தத்³வாக்யம் த³ஹராகாஶஸ்யாப்யுபாஸநாவிதா⁴யகதயா, தத்ஸாதா⁴ரணவிசாரவிதி⁴ஸரூபார்த²வாத³தயா வா யோஜயிதும் ஸக்யமிதி ப்ரௌடி⁴மவலம்ப்³யோக்தம் । பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ரேததத்³யோஜநாப்ரகார ஏவாத்⁴யாஹாரவ்யவஹிதயோஜநாதி³ரூப: ப்ரத³ர்ஶிதோ வ்யாக்²யாத்ருபி⁴ரிதி ஸர்வமநவத்³யம் । தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷாநுஸாரேணோபக்ரமே(அ)பி த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸநா(அ)வக³ம்யத இதி ।

யது³க்தம் ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யே , தத் ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்’ இத்யத்ர உபாஸநாவிதி⁴ம் தஸ்ய விதி⁴ஸரூபார்த²வாத³த்வே(அ)பி த³ஹராகாஶோபாஸநாவித்⁴யர்த²வாத³ஸ்ய த³ஹராகாஶவிஷயத்வநியமம் வாங்கீ³க்ருத்ய தத்³வாக்யம் த³ஹராகாஶஸ்யாப்யுபாஸநாவிதா⁴யகதயா , தத்ஸாதா⁴ரணவிசாரவிதி⁴ஸரூபார்த²வாத³தயா வா யோஜயிதும் ஶக்யமிதி ப்ரௌடி⁴மவலம்ப்³யோக்தம் । பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ரேததத்³யோஜநாப்ரகார ஏவாத்⁴யாஹாரவ்யவஹிதயோஜநாதி³ரூப: ப்ரத³ர்ஶிதோ வ்யாக்²யாத்ருபி⁴ரிதி ஸர்வமநவத்³யம் । தஸ்மாத்³வாக்யஶேஶக³தஶ்ருதிலிங்கா³நாம் த³ஹராகாஶே(அ)ந்வயோ ந தத³ந்தர்வர்திநீதி த³ஹராகாஶ ஏவோபாஸ்யம் ப்³ரஹ்ம ।

யத்து – தஸ்ய பூ⁴தாகாஸத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மாத்மஶ்ருதிஸ்தத்ர யௌகி³கதயா ஸ்தாவகதயா வோபபத்³யதே ।ஆகாஶஸாத்³ருஸ்யாபஹதபாப்மத்வாத³யஶ்ச தேந தேந ப்ரகாரேணோபபத்³யந்தே இதி அத்ர ப்³ரூம: – ஆகாஶஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³நம் தாவத்³வைபுல்யபர்யவஸாய்யேவ ப்ரத²மாக்ஷேபஸ்யோத்தரம் ப⁴வேத் । தாத்பர்யவஸாநம் து பூ⁴தாகாஶவிஷயதாயாம் நோபபத்³யத இதி ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யோக்தரீத்யா ஸமர்தி²தம் ப்ராக் । ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யேதச்ச வஸ்துதோ த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபதாபரத்வ ஏவ த்³விதீயாக்ஷேபஸ்யோத்தரம் ப⁴வேதி³த்யபி ஸமர்தி²தம் । அபஹதபாப்மத்வம் த்³வேதா⁴ ஸம்ப⁴வதி – ‘த³ஹ்ரம் விபாப்மம்’ இதி ஶ்ருதாசேதநாஸாதா⁴ரணாந்யதீ³யபாப்மஸ்பர்ஶவிரோதி⁴த்வரூபம் ஆதி³த்யமண்ட³லாந்தர்வர்திந: பரமபுருஷஸ்ய உதி³திநாம்நி ப்ரவ்ருத்திநிமித்ததயா ‘தஸ்யோதி³தி நாம ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த:’(சா².1.6.7) இதி ஶ்ருதஸர்வபாப்மராஹித்யரூபம் வா । அத்ர த்³விதீயமேவ க்³ராஹ்யம் ; ‘நைநம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரதோ ந ஜரா ந ம்ருத்யுர்ந ஶோகோ ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே(அ)பஹதபாப்மா ஹ்யேஷ ப்³ரஹ்மலோக:’(சா².8.4.1) இத்யத்ரைவ ப்ரகரணே ஶ்ரவணாத் । அத்ர ஹி த³ஹராகாஶஸ்ய லோகஸித்³த⁴பாப்மஹேதுஸம்ப⁴வே(அ)பி பாப்மநஸ்தமப்ராப்யைவ நிவர்தந்தே , யதோ(அ)யம் பாப்மரஹிதத்வபா⁴வ: । ந ஹி ரூபரஹிதத்வபா⁴வே வாயாவக்³நிஸம்யோக³ஸஹஸ்ராபி க⁴டாதா³விவ ரக்திமாதி³கமாதா⁴தும் ஶக்நோதீத்யயமர்த² உச்யதே ।

அந்யதீ³யபாப்மஸ்பர்ஶவிரோதி⁴த்வாதே³நம் பாப்மநோ ந ஸ்ப்ருஶந்தி இத்யயமர்த² உச்யதாமிதி சேத் ; ந । ஸாமாந்யதோ விஶேஷதோ வா ததா² நியமாபா⁴வாத் । அந்யதீ³யரோக³நிவர்தகாநாமபி ஸ்வயமுத்கடபாபாதீ³நாமநிவர்த்யரோக³வதாம் பி⁴ஷஜாம் , யஷ்ட்ருதா³த்ருக³தபாப்மஸ்பர்ஶவிரோதி⁴நாம் ஸ்வயம் பாபமார்ஜயதாம் யாஜகப்ரதிக்³ரஹீத்ரூணாஞ்ச த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத³பஹதபாப்மத்வமபி ப²லதஸ்ஸம்பூ⁴ததத்³தே⁴துகாயா வர்ண்யமாநேந பாபாஸ்ப்ருஶ்யத்வேந ப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ரூபம் ந பூ⁴தாகாஶே ஸம்ப⁴வதி । ந சாப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴தைவாஸ்து ; ஸித்³தா⁴ந்தே விஜரத்வாதீ³நாம் ததா²த்வாப்⁴யுபக³மாவஶ்யம்பா⁴வாதி³தி வாச்யம் । ‘அபஹதபாப்மா’ இத்யத: பாப்மஶப்³த³லக்ஷ்யாணாம் பாப்மஹேதுகஜராதீ³நாமபா⁴வஸித்³தா⁴வபி யதா² ப்³ரஹ்மணி ஸுக்ருதஹேதுக ஆநந்த³ஸ்ததா² து³ஷ்க்ருதஹேதுகம் ஜராதி³கமஸ்த்வித்யேவம் ஜராதி³ப்ரஸக்தௌ தத³பா⁴வபோ³த⁴நாத் ।

ஹார்தே³ ப்³ரஹ்மணி அஹரஹர்க³திஸத்த்வே யத்³யபி ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்ந ஆகாஶேபி ஸா நிவாரயிதும் ந ஶக்யா, ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மணி ‘ஸதா ஸோம்ய’(சா².6.8.1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தா⁴ பூ⁴தாகாஶே யுக்திகல்பநீயாயாஶ்ஶீக்⁴ரம் பு³த்³தி⁴மாரோஹதீதி ப்³ரஹ்மக³தைவாத்ர க்³ரஹீதும் யுக்தா । ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³(அ)த்ர ப்ரகரணே க்வசித் ஸத்யலோகபரோ த்³ருஷ்ட: ‘அரஶ்ச ஹ வை ண்யஶ்சார்ணவௌ ப்³ரஹ்மலோகே’ இதி । க்வசித்³ப்³ரஹ்மபரோ த்³ருஷ்ட: ‘அபஹதபாப்மா ஹ்யேஷ ப்³ரஹ்மலோக:’ இதி । தத்ர க³திவாக்யஸ்த²ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஸ்ய அஹரஹர்க³திலிங்க³விரோதே⁴ந ஸத்யலோகபரத்வாஸம்ப⁴வே பரிஶேஷாத் ஸமாநாதி⁴கரணஸமாஸலாபா⁴ச்ச ப்³ரஹ்மபரத்வமேவ ப⁴வதி , ந து ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நபூ⁴தாகாஶபரத்வம் । விதா⁴ரகத்வமாத்ரம் யத்³யபி பூ⁴தாகாஶே(அ)பி ஶ்ருதமஸ்தி ஶ்ருத்யந்தரே, ததா²ப்யத்ர விஹாரகத்வம் ஸகலமர்யாதா³வ்யவஸ்தா²பகத்வஸஹிதம் ஶ்ருதம் । அயஞ்ச பாரமைஶ்வர்யரூபோ மஹிமா ப்³ரஹ்மண்யேவ ஶ்ருத்யந்தரேஷூபலப்³த⁴: ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(ப்³ரு.4.4.22) ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்³யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி’(மு.2.2.7) இத்யாதி³ஷு । தஸ்மாதே³தைர்வாக்யஶேஷக³தை: ஶ்ருதிலிங்கை³ர்த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சீயதே । உபக்ரமக³தா யா அப்⁴யஸ்தாயா அப்யேகஸ்யா: ஶ்ருதேர்வாக்யஶேஷக³தப³ஹுஶ்ருதிலிங்கா³நாம் ப³லவத்த்வாத³த்ர ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யாகாஶோபமேயத்வலிங்கா³தீ³நாமநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாச்ச ।

அதோ²க்தஸ்ஸர்வோ(அ)பி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ஸூத்ராரூட⁴: க்ரியதே – த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்ம , உத்தரேப்⁴ய: பாஶ்சாத்யேப்⁴யோ வாக்யஶேஷக³தஶ்ருதிலிங்கே³ப்⁴ய: । தேஷாமுபஸம்ஹாரக³தத்வே(அ)பி ‘பூ⁴யஸாம் ஸ்யாத்ஸத⁴ர்மத்வம்’(ஜை.ஸூ.12.2.22) இதி ந்யாயாத் பூ⁴யஸ்த்வேந ப்ராப³ல்யம் ஸூசயிதும் ப³ஹுவசநம் । நநு த³ஹராகாஶாந்தர்வர்தித்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கமுக்தலிங்கா³ந்வயி, ந து த³ஹராகாஶ இத்யாஶங்காயாமபி ஸூத்ரமேவோத்தரம் – த³ஹராகாஶோ வாக்யஶேஷக³தஶ்ருதிலிங்கா³ந்வயீ ; ப்ரத²மத்³விதீயாக்ஷேபோத்தரவாக்யேப்⁴ய: । யத்³யபி ப்ரத²மாக்ஷேபம் ப்ரதி ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³ ‘ஸமாஹிதம்’ இத்யந்தமேவோத்தரம் ; த்³விதீயாக்ஷேபம் ப்ரதி ச ‘நாஸ்ய ஜரயைதத்’ இத்யாதி³ ‘ஸமாஹிதா’ இத்யந்தமேகமேவ உத்தரம் ; ததா²(அ)பி தத³ந்தர்க³தாவாந்தரவாக்யபா³ஹுல்யாபி⁴ப்ராயம் ப³ஹுவசநம் । த்³விதீயாக்ஷேபாபி⁴ப்ராயவிஷயயாவத³வாந்தரவாக்யார்த²பர்யாலோசநே ப்ரத²மத்³விதீயாக்ஷேபோத்தரக³தகாமஸமாதா⁴நாதா⁴ரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகவாக்யத்³வயார்த²பர்யாலோசநே ச ஸத்யேவ ஹி த்³விதீயாக்ஷேபதது³த்தரக³தைததி³த³ம்பதா³நாம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யாதா⁴ரத³ஹராகாஶபரத்வநிஶ்சயாத் ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யக்³ரே தமேவாநுக்ருஷ்ய ப்ரவ்ருத்தாநாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³நாம் தத³ந்வயோ லப்⁴யதே ।

நநூதா³ஹ்ருதோத்தரபர்யாலோசநேநாக்ஷேபதது³த்தரக³தாந்யேததி³த³ம்பதா³நி ந த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³பராணி , கிந்து ததா³தா⁴ரபராணீத்யேதாவல்லப்⁴யதே । ததா³தா⁴ரஸ்து த³ஹராகாஶோ ந ப⁴வதி , அபி து தத³ந்தர்வர்த்யந்வேஷ்டவ்யம் ப்³ரஹ்ம । ததா² ச ததே³வாக்ஷேபஸமாதா⁴நக³தைஸ்தை: பதை³: பராமர்ஶநீயம் வாக்யஶேஷக³தப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³ந்வயி இத்யாஶங்காயாமபி ஸூத்ரமேவோத்தரம் – த³ஹராகாஶோ த்³யாவாப்ருஹிவ்யாதி³ஸமாதா⁴நாதா⁴ர:; ப்ரத²மாக்ஷேபோத்தரேப்⁴ய: । அத்ராப்யவாந்தரவாக்யாபி⁴ப்ராயம் ப³ஹுவசநம் । ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³வாக்யே த்³விதீயாகாஶபத³ஸ்ய ப்ரத²மாந்தத்வம் த³ஹராகாஶபரத்வஞ்சாவக³த்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³வாக்யேஷு ஶ்ருதஸ்யாநுஷக்தஸ்ய ச ப்ரக்ருதத³ஹராகாஶபராமர்ஶிந: ‘அஸ்மிந்’ இதி பத³ஸ்ய ஸத்³பா⁴வஞ்சாவக³த்ய ஹி த³ஹராகாஶஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யாதா⁴ரத்வம் நிஶ்சேதவ்யம் ।

ஏவஞ்ச ஸூத்ரஸ்ய த்³விதீயத்ருதீயயோஜநயோர்விப⁴க்தத⁴நேஷு ப்⁴ராத்ருஷு விப⁴க்தபத³வது³த்தராவயவவாக்யேஷூத்தரபத³முத்தரபத³லோபேந த்³ரஷ்டவ்யம் । யத்து – ‘பூ⁴தாகாஶே(அ)பி வாக்யஶேஷக³தப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கா³நி யோஜயிதும் ஶக்யாநி । ‘யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்மேதீத³ம் வாவ தத்’ இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । அதஸ்தாந்யுபக்ரமக³தாகாஶஶ்ருத்யப்⁴யாஸாநுஸாரேண ததை²வ யோஜநீயாநி ; அந்யதா²ஸித்³தே⁴ஷு பூ⁴யஸ்த்வந்யாயாப்ரவ்ருத்தே:’ இத்யுக்தம் தத்ராபி ஸூத்ரமேவோத்தரம் தத்ர ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யத³ர்ஶிதயா ரீத்யா ஸமர்தி²தம் । பூ⁴தாகாஶோபமேயத்வலிங்க³ம் த்³விதீயாக்ஷேபஸமாதா⁴நநிர்வாஹாய வ்ருத்த்யந்தராஸஹிஷ்ணுர்ப்³ரஹ்மஶ்ருதிஶ்சேத்யுப⁴யமாகாஶஶ்ருத்யபேக்ஷயா உத்தரம் ஶ்ரேஷ்ட²ம் வ்ருத்த்யந்தரஸஹிஷ்ணுத்வேநாந்யதா²ஸித்³தா⁴யா ஆகாஶஶ்ருதேரந்யதா²ஸித்³த⁴த்வேந ப்ரப³லமிதி யாவத் । அபஹதபாப்மத்வாதி³கம் உத³: உதி³திநாம்ந: , தரம் ப்ரவ்ருத்திநிமித்ததயா ப்ராப்தம் இதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸே உத்தரம் । தரதிதா⁴து: ‘நைநம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரத:’ இதி ‘ஏதம் ஸேதும் தீர்வா’ இதி ச ஶ்ருதௌ த³ஹராகாஶப்ரகரண ஏவ ப்ராப்த்யர்தே² ப்ரயுக்த: । ஏவஞ்ச ஶ்ரேஷ்ட²வாசகயோருத்தரோத்தரஶப்³த³யோருந்நாமப்ரவ்ருத்திநிமித்தவாசகஸ்யோத்தரஶப்³த³ஸ்ய ச ‘நபும்ஸகமநபும்ஸகேந’(பா.ஸூ.1.2.69) இத்யேகஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய: ॥1.3.14॥

அத² க³திஶ்ரவணப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³யோரந்யதா²ஸித்³த⁴த்வஶங்காபரிஹாரார்த²ம் ஸூத்ரம் –

பூர்வஸூத்ரக்ரோடீ³க்ருதஹேதூநாம் மத்⁴யே ப்ரஜாநாமஹரஹர்த³ஹராகாஶக³திம் த³ஹராகாஶே ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஞ்ச ‘க³திஶப்³தா³ப்⁴யாம்’ இத்யநூத்³ய ‘ததா²ஹி த்³ருஷ்டம்’ இத்யநேந ‘தது³ப⁴யம் வாக்யாந்தரே ப்³ரஹ்மணி த்³ருஷ்டம், ந பூ⁴தாகாஶே இத்யதஸ்தது³ப⁴யமிஹ ப்³ரஹ்மக³தமேவ க்³ராஹ்யம் ; வாக்யாந்தரப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , ந பூ⁴தாகாஶக³தம்; கல்பநீயத்வேந விலம்பி³தோபஸ்தி²திகத்வாத்’ இதி த³ர்ஶிதம் । நநு ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஸ்ஸத்யலோகே வாக்யாந்தரேஷு ஸ்ம்ருதிபுராணாதி³ஷு ச ப்ரஸித்³த⁴தர: ; ப்ரஸித்³த⁴தரஷஷ்டீ²ஸமாஸே ச ஶப்³தே³ நரபதிராஜகுமாராதி³ஶப்³த³ இவ ந நிஷாஸ்த²பதிந்யாயாவதார: ; இத்யாஶங்காயாம் நிஷாத³ஸ்த²பதிந்யாயாநவதாரேப்யஹரஹர்க³தி: ஸமாநாதி⁴கரணஸமாஸபரிக்³ரஹே லிங்க³மஸ்தீதி லிங்க³மித்யநேநோக்தம் ।

நநு நேத³ம் லிங்க³ம் , ‘அஹரஹர்வா ஏவம் வித்ஸ்வர்க³ம் லோகமேதி’ இதி வத³ஹரஹஶ்ஶ்ரவணஸ்யார்த²வாத³த்வஸம்ப⁴வாத், இதி ஶங்காயாமஹரஹர்க³மநம் ஸத³பி ப்³ரஹ்ம ப்ரஜா ந விந்த³ந்தீதி தத³ஜ்ஞாநோக்தே: ; தத³ஜ்ஞாநஸ்ய ‘தத்³யதா² ஹிர்ரண்யநிதி⁴ நிஹிதமக்ஷேத்ரஜ்ஞா உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ ந விந்த³ந்தி’(சா².8.3.2) இதி ‘அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:’(சா².8.3.2) இதி ச ஹேதுத்³ருஷ்தாந்தாப்⁴யாமுபபாத³நாச்ச நேத³மர்த²வாத³மாத்ரம் , கிந்து லிங்க³மேவேத்யவதா⁴ரணார்தே²ந சகாரேண த³ர்ஶிதம் । த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ப்யஸித்³த⁴: தத்ராஹரஹ:ஶ்ரவணஸ்ய ‘ஏவம்வித்’ இத்யநேநாந்வயாத் । அதோ(அ)பி லிங்க³மேவேத்யபி தேந ஸூசிதம் । ஸூத்ரே த்³ருஷ்டஶப்³த³: ‘ததா² சேதோ(அ)ர்பணாநிக³தா³த்ததா²ஹி த³ர்ஶநம்’(ப்³ர.ஸூ.1.1.25) இதி ஸ்த்ரே த³ர்ஶநஶப்³த³ இவ பா⁴வப்ரத்யயாந்த: , ந து கர்மணி நிஷ்டா²ந்த: । ததா² ச த்³ருஷ்டஶப்³த³ஸ்ய க³திஶப்³தௌ³ ப்ரதி விஶேஷணதயா புல்லிங்கே³ந த்³விவசநேந ச பா⁴வ்யமிதி ஶங்காயா நாவகாஶ: ।

யத்து பா⁴ஷ்யே ‘ததா²ஹ்யஹரஹர்ஜீவாநாம் ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் ப்³ரஹ்மவிஷயம் க³மநம் த்³ருஷ்டம்’ இத்யாதி³ க³தேர்ப்³ரஹ்மணி த³ர்ஶநப்ரத³ர்ஶகம் வாக்யம் , யச்ச ‘ததா² ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³(அ)பி’ இத்யாதி³ ‘த்³ருஷ்ட: ஶ்ருத்யந்தரே’ இத்யாத்⁴யாஹாரேண பூரணீயம் ‘நநு கமலாஸநலோகமபி’ இத்யாதே³ஸ்ஸௌத்ரபதா³வதாரிகாத: ப்ராசீநம் வாக்யம் தத்ரோப⁴யத்ராபி த்³ருஷ்டஶப்³த³ஸ்ய கர்மணி நிஷ்டா²ந்ததயா க³திஶப்³த³விஶேஷணத்வேந நிவேஶநம் ப²லிதார்த²ப்ரத³ர்ஶநபரம் ; ந ஸௌத்ரத்³ருஷ்டபத³யோஜநாபரமிதி ந விரோத⁴: । அஸ்து வா கர்மணி நிஷ்டா²ந்த:, ததா²பி ந விரோத⁴: விஶேஷ்யஸ்ய பும்ல்லிக³த்³விவசநாந்தநிர்தி³ஷ்டத்வே(அ)பி பாணிநீயே ‘த்³விகு³ரேகவசநம்’(பா.ஸூ.2.4.15) இதி ஸூத்ரே லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷயா பும்ல்லிங்க³விஶேஷணே நபும்ஸகலிங்க³வத் , ‘கர்மணோ ரோமந்த²தபோப்⁴யாம் வர்திசரோ:’(பா.ஸூ.3.1.15) இதி ஸூத்ரே விஶேஷ்யத்³வயக³தப்ராதிஸ்விகைகத்வவிவக்ஷயா த்³விவசநாந்தவேஷணே ஏகவசநவச்சாத்ர விஶேஷணே நபும்ஸகஸ்ய ஏகவசநஸ்ய சோபபத்தே: ।1.3.15।

நநு விதா⁴ரகத்வம் பூ⁴தாகாஶே(அ)பி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴மஸ்தீத்யதி⁴காஶங்காயாம் தஸ்ய ஹேதுத்வோபபாத³நார்த²ம் ஸூத்ரம் –

நாத்ர பூ⁴தாகாஶஸாதா⁴ரணம் விதா⁴ரகத்வமாத்ரம் ஶ்ரூயதே , கிந்து விதா⁴ரணலக்ஷண: கோ(அ)பி மஹிமா ஶ்ரூயதே । லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய ஸேதுரிதி விஶேஷணாத் நநு தேந விஶேஷணேந யதா² ஜலமத்⁴யே நிப³த்³த⁴ஸ்ஸேதுர்ஜலராஶித்³வயஸ்யாஸங்கராய ப⁴வதி , ஏவமயமபி லோகப்³ருந்த³ஸ்யேத்யேதாவத் ப்ரதிபாத்³யதே । இத³ம் பூ⁴தாகாஶஸாதா⁴ரணமேவ । யதி³ ஹி லோகாநாமந்தரா(அ)ந்தரா(அ)வகாஶாத்மகோ பூ⁴தாகாஶோ ந ஸ்யாத், ததா³ தேஷாம் ஸங்கர: ஸ்யாதே³வ , இதி ஶங்காபாகரணாய த்வர்தே² சஶப்³த³: । ‘ஸேதுர்வித்⁴ருதி:’ இத்யாதி³நா ஸ்தா²வரஜங்க³மாத்மகஸர்வலோகவ்யவஸ்தி²ததத்ஸ்வரூபஸ்வபா⁴வக்ருத்யாத்³யஸங்கராபாத³கஸர்வநியமநஶக்திமத்த்வரூபபாரமேஶ்வர்யாதீ⁴நவ்இதா⁴ரகத்வரூஓ மஹிமா ப்ரதிபாத்³யதே । குத ஏதத³வக³ம்யதே ? இஹ ஹி நாஸ்தி ஸேதுத்வவிதா⁴ரணயோரைஶ்வர்யாதீ⁴நத்வவிஶேஷணம் ; இத்யாஶம்க்யோக்தம் ‘அஸ்யாஸ்மிந்நுபலப்³தே⁴:’ இதி । அஸ்யோக்தரூபஸ்ய மஹிம்நோ(அ)ஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(ப்³ரு.4.4.22) இதி ப்³ருஹதா³ரண்யகே த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: । அத்ர ஹி ஸர்வேஶ்வராதி³பதை³ர்நிரதிஶயைஶ்வர்யாதி³வர்ணநம் ஸேதுத்வவிஶேஷிதவிதா⁴ரகத்விபயோகி³தயைவ ; ‘ஏதஸ்ய வாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:......த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:...ப்ராச்யோ(அ)ந்யா நத்³யஸ்ஸ்யந்த³ந்தே ப்ரதீச்யோ(அ)ந்யா:’(ப்³ரு.3.8.9) இத்யக்ஷரப்³ராஹ்மணே த³ர்ஶநாத் । ஸ ஏவேஹ ப்³ருஹதா³ரண்யகோக்த: பாரமைஶ்வர்யாதீ⁴நேவிதா⁴ரகத்வரூபோ மஹிமா(அ)த்ர ப்ரதிபாத்³ய: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே।

நந்வஸ்து நாமைவம் ; ததா²(அ)பி நாயம் மஹிமா த³ஹராகாஶே வர்ண்யதே । ‘அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதி:’ இத்யத²ஶப்³தே³ந த³ஹராகாஶப்ரகரணவிச்சே²தா³த் , இத்யாஶங்காயாமபி ‘அஸ்யாஸ்மிந்நுபலப்³தே⁴:’ இத்யேவோத்தரம் ; அஸ்யமஹிம்நோ(அ)ஸ்மிந்த³ஹராகாஶ ஏவோபலப்³தே⁴: ப்ரக்ருதபராமர்ஶிநோ யத்பத³ஸ்ய த³ஹராகாஶே ப்ராக் ப்ரயுக்தஸ்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ச வித்³யமாநதயா ஸேதுத்வாதி³வர்ணநஸ்ய தத³ந்யவிஷயத்வயோகே³நாத²ஶப்³த³ஸ்ய பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷார்த²த்வகல்பநோபபத்தே: । தத³ர்த²த்வகல்பநஸ்ய ச ப்ராங்நிர்தி³ஷ்டா நிர்தே³க்ஷ்யமாணா கு³ணா: பரஸ்பராபேக்ஷயா ஸமுச்சித்யோபாஸ்யா இதி ஸூசநார்த²த்வேந ஸப²லத்வாத் । அந்யதா² ‘ஏதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந்’ இத்யஸ்ய கு³ணாந்தரபரிஸம்க்²யார்த²த்வஶங்கயா ஸர்வேஷாமுபாஸ்யத்வாஸித்³தே⁴: ।

ஏவம் ‘அஸ்யாஸ்மிந்நுபலப்³தே⁴:’ இதி ஸூத்ரக²ண்ட³ஸ்ய ஶங்காந்தரோத்தரத்வேந த்³விதீயயோஜநா ‘கத²ம்’ இத்யாதி³நா ‘நிர்தி³ஶதி’ இத்யந்தேந விஷயவாக்யாவதாரிகாபா⁴ஷ்யேண ஸூசிதா । தத்ர ‘அநதிவ்ருத்தப்ரகரணம்’ இத்யேநநாத்ராத²ஶப்³த³: ப்ரகரணவிச்சே²த³கோ ந ப⁴வதீதி த³ர்ஶிதம் । தத்ர ஹேதூ ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இதி ஹி ப்ரக்ருத்யாஸ்மிந்நேவ சாத்மஶப்³த³ம் ப்ரயுஜ்ய’ இதி விஶேஷணாப்⁴யாம் த³ர்ஶிதௌ । ‘ஆகாஶௌபம்யபூர்வகம் தஸ்மிந் ஸர்வஸமாதா⁴நமுக்த்வா அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணயோக³ம் சோபதி³ஶ்ய’ இதி விஶேஷணாப்⁴யாம் நிர்தி³ஷ்டகு³ணாநுவாத³ரூபாப்⁴யாம் பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷார்த²ஸ்யாத²ஶப்³த³ஸ்யோக்தவக்ஷ்யமாணகு³ணாநாம் பரஸ்பராபேக்ஷயா ஸமுச்சித்யோபாஸ்யத்வஸித்³தி⁴: ப²லமிதி த³ர்ஶிதம் ।

யத்³யபி ஸூத்ரே ‘மஹிம்ந:’ இத்யேதாவதே³வோக்தரூபவிதா⁴ரகத்வோபஸ்தா²பநே பர்யாப்தம் ; ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி’(மு.2.2.7) இத்யாத²ர்வணே பாரமேஶ்வரகு³ணகலாபே கேவலஸ்ய மஹிமஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³த், அதா²பி ஹேதுவிஶேஷஸ்பு²டீகரணார்த²ம் ‘த்⁴ருதே:’ இதி விஶேஷிதம் । ஏவமஸ்ய ஸூத்ரத்³வயஸ்ய ப்ரத²மஸூத்ரக்ரோடீ³க்ருதஹேதூநாம் மத்⁴யே கேஷாஞ்சித³ஹேதுத்வஶங்காநிராகரணார்த²தயா ப்ரத²மஸூத்ரஶேஷத்வம் ‘த ஏவோத்தரே ஹேதவ இதா³நீம் ப்ரபஞ்ச்யந்த’ இதி பூர்வஸூத்ராவதாரிகாபா⁴ஷ்யேண த³ர்ஶிதம் ॥1.3.16॥

ஸ்யாதே³தத் – ப⁴வது நாம வாக்யஶேஷக³தப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்கை³ர்ப்³ரஹ்மேஹ ப்ரதிபாத்³யமிதி , ப்³ரஹ்ம து த³ஹராகாஶோ ந ப⁴வதி , கிது தத³ந்தர்வர்த்யேவ ; ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இத்யாதி³ஸ்வாரஸ்யாத் , பூர்வஸூத்ரோதா³ஹ்ருதஸ்ய ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர:’ இத்யாதே³ரத⁴ஸ்தநே ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்சே²தே ஸர்வேஸ்ய வஶீ ஸர்வஸ்யேஶாந:’(ப்³ரு.4.4.22) இதி வாக்யே ‘யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி’ இத்யஸ்யோபரிதநே ‘தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோம்ந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த:’(மு.2.2.7) இதி வாக்யே ‘யஸ்யைஷ மஹிமா பு⁴வி’ இத்யஸ்யோபரிதநே ‘தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோம்ந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த:’(மு.2.2.7) இதி வாக்யே ச ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாகாஶாந்தர்வர்தித்வப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச । ததஶ்ச தத³நுஸாராத் ‘யாவாந்வா’ இத்யாதி³வாக்யஸ்ய க்லிஷ்டயோஜநா ந தோ³ஷாயேத்யாஶம்க்யாஹ –

ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாகாஶாந்தர்வர்தித்வப்ரஸித்³தி⁴வத்³த்⁴ருத³யாந்தர்வர்தித்வப்ரஸித்³தி⁴ரப்யஸ்த்யேவ ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே’(சா².3.15.3) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு । கிஞ்சாத்ராபி வாக்யஶேஷே ஹ்ருத³யாந்தர்வர்தித்வம் ஶ்ரூயதே । ‘ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதீ³தி தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் ஹ்ருத்³யயமிதி தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யம்’(சா².8.3.3) இதி நாமநிர்வவசநரூபேணார்த²வாதே³ந தாத்பர்யவிஷயதயா ஜ்ஞாப்யதே । ஏவஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாந்தர்வர்தித்வஸ்ய , ஹ்ருத³யாகாஶாந்தர்வர்தித்வஸ்ய ச ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தி⁴தௌல்யாத் பக்ஷத்³வயே(அ)பி ப்ரக்ருதவிஷயவாக்யஸ்ய க்வசித்க்வசித் க்லிஷ்டயோஜநாவஶ்யம்பா⁴வே ச ஸதி ‘ஸந்தி³க்³தே⁴ து (ஷு)வாக்யஶேஷாத்’(ஜை.ஸூ.1.4.24) இதி ந்யாயாத³ர்த²வாதா³க³மிததாத்பர்யேண வாக்யஶேஷேண த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி நிர்ணீயதே । அதா²பி தத³ந்தர்வர்தி ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் யத்³யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய க்வசித³பி ப்³ரஹ்மணி ப்ரஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । அஸ்தி தஸ்ய தத்ர ப்ரஸித்³தி⁴: ‘ஆகாஶ இதி ஹோவாச’(சா².1.9.1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு । கிஞ்ச மாபூ⁴த³ந்யத்ர தத்ர தஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴: , இஹைவாகாஶஶப்³தோ³க்தம் ப்³ரஹ்மேதி நிர்ணேதும் ஶக்யம் ; தத³ந்தர்வர்தி ப்³ரஹ்மேத்யப்⁴யுபக³மே வாக்யயோஜநாக்லேஶாதிஶயஸத்³பா⁴வாத் । ஸூத்ரே ‘ப்ரஸித்³தே⁴:’ இத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாந்தர்வர்தித்வப்ரஸித்³தே⁴ரித்யேகோ(அ)ர்த²: । தத்ர சகாரோ வாக்யஶேஷஸமுச்சயார்த²: । ப்³ரஹ்மண்யாகாஶஶப்³த³ப்ரஸித்³தே⁴ரிதி த்³விதீயோ(அ)ர்த²: । தத்ர சகார: பூர்வபக்ஷே வாக்யயோஜநாக்லேஶாதிஶயஸ்ய ஸமுச்சயார்த²: ॥1.3.17॥

ஸ்யாதே³தத் – மாபூ⁴த்³த³ஹரோ பூ⁴தாகாஶ: , ஜீவஸ்து ஸ்யாத்; ‘அத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாஞ்ச²ரீராத் ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச’(சா².8.2.4) இதி வாக்யஶேஷே ஜீவபராமர்ஶாத் । ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³த³ஸ்ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²வாசகஸ்தத்³வதி ஜீவே வர்திதும் ஶக்நோதி , ந ப்³ரஹ்மணி । ஶரீராத் ஸமுத்தா²நஞ்ச ததா³ஶ்ரயஸ்ய ஜீவஸ்யைவோபபத்³யதே । ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யா ஸ்வரூபாவிர்பா⁴வஶ்ச தஸ்யைவோபபத்³யத இத்யாஶங்காமுத்³பா⁴வ்யாபஹதபாப்மத்வாத்³யஸம்ப⁴வாந்மைவமிதி பரிஹரதி –

யத்³யபி அபஹதபாப்மத்வாத்³யஸம்ப⁴வோ ஜீவே ஸ்பஷ்ட ஏவ ; ததா²பி தத்ஸம்ப⁴வஶங்காம் காஞ்சிந்நிராகர்துமுபோத்³கா⁴தரூபமித³ம் ஸூத்ரம் ॥1.3.18॥

தாமேவ ஶங்காமுத்³கா⁴ட்ய நிராகரோதி –

ஜீவஸ்யாப்யபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணாந் த³ஹரவாக்யாது³த்தரஸ்மாத் ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்பஸ்ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்யஸ்ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யஸ்ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதி’(சா².8.6.1) இதி ப்ரஜாபதிவாக்யாத³வக³ச்சா²ம: । ந ச தத³பி ப்³ரஹ்மவிஷயம் ; தது³பரி ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மா’(சா².8.6.4) இதி ‘ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரத்யேஷ ஆத்மா’(சா². 8.10.1) இதி ச ஜாக³ரிதஸ்வப்நஸுஷுப்த்யவஸ்தா²வர்ணநேந , ‘ஏவமேவைஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:’(சா².8.12.3) இதி ஶ்ரவணேந ச தஸ்ய ஜீவவிஷயத்வநிஶ்சயாத் । நநு தத்ர ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ஜீவஸ்யோபாஸநாவிஶேஷரூபஸாத⁴நஸாத்⁴யாபஹதபாப்மத்வாதி³ஸ்வரூபாவிர்பா⁴வ உச்யதே , த³ஹரவாக்யே து ஸாத⁴நாதீ⁴நம் பாபத்⁴வம்ஸாதி³மத்த்வரூபமபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ந க்³ராஹ்யம் ; கிந்து பாபாத்யந்தாபா⁴வவத்த்வரூபம் ; ‘நைதம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரத:’(சா².8.4.1) இத்யாதி³த³ஹரவாக்யஶேஷே பாப்மநாமப்ராப்திவர்ணநாத் இதி சேத் ; தர்ஹி ப்ரஜாபதிவாக்யே(அ)பி ‘அபஹதபாப்மாவிஜரோ விம்ருத்யு:’ இத்யாதி³த³ஹரவாக்யஸ்த²பதா³நாமேவாவர்தநேந ததை²வ தத³ர்த²: ஸ்வீகரணீய: ।

ஏவம் தர்ஹி ப்ரஜாபதிவாக்யம் ஜீவஸ்ய ஜைவேந ரூபேணாபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ந ப்ரதிபாத³யதி ; தத்ர தஸ்ய மாநாந்தரவிருத்³த⁴த்வாத் , கிந்து யத³ஸ்ய பாரமார்தி²கம் முக்திபாப்யம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் தத்³ரூபேணேதி ப்³ரஹ்மண ஏவ ததஸ்தத்ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் ; ந ஸம்ஸாரித்வாவஸ்தா²பந்நஸ்ய ஜீவஶப்³தி³தஸ்ய । ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:’ இதி ச ஜீவஸ்ய முக்திகாலே பாரமார்தி²கப்³ரஹ்மபா⁴வாவிர்பா⁴வாபி⁴ப்ராயம் ஸ்யாத் இதி சேத் ; உச்யதே – ந முக்தௌ ஜீவஸ்ய ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி । நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மபா⁴வாப்⁴யுபக³மே து ஸத்யகாமத்வம் ஸத்யஸங்கல்பத்வஞ்ச ந ஸம்ப⁴வதி । நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ராப்தஸ்ய முக்தஸ்ய ச ‘ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷந் க்ரீட³ந்ரமமாண: ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா’(சா².8.12.3) இத்யாதி³வாக்யஶேஷோக்தம் ப²லம் ந ஸம்ப⁴வதி । ‘ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதி’(சா².8.7.1) இத்யுபக்ரமேண ததை²வோபஸம்ஹாரேண ச ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ஸர்வலோககாமாவாப்திப²லஞ்ச ந ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத³த்ர ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’(சா².8.7.1) இத்யாதி³நா ஸம்ஸாரித்வாவஸ்தா²பந்நோ ஜீவ ஏவாந்ருததிரோஹிதாபஹதபாப்மத்வஸத்யகாமத்வாதி³மாநுச்யதே । தஸ்யைவோக்தரூபஜீவோபாஸநாமநுஷ்டி²தவத: ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மலோகஸ்த²விஶேஷப்³ரஹ்மாவாப்திபூர்வக: ஸத்யகாமத்வாதி³ஸ்வரூபாவிர்பா⁴வ உச்யதே இத்யேவ யுக்தம் ; ‘மநஸைதாந் காமாந் பஶ்யந்ந்ரமதே ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே’(சா².8.12.5) இதி வாக்யஶேஷாத் , பஞ்சாக்³நிவித்³யாவத் ஶரீரேந்த்³ரியவிவிக்தஜீவவிஷயயா(அ)பி ப்ராஜாப்த்யவித்³யயா ‘தம் வா ஏதே (தம்) தே³வா: ஆத்மாநமுபாஸதே தஸ்மாத்தேஷாம் ஸர்வே ச லோகா ஆப்தா: ஸர்வே ச காமா:’(சா².8.12.6) இத்யுபாஸநாரூபத்வேந ஶ்ருதயா ப்³ரஹ்மலோகாவாப்திஸம்ப⁴வாச்ச ।

நநு ததா²(அ)பி த³ஹராகாஶே வர்ணிதமதிரோஹிதஸ்வபா⁴வமபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ஜீவஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத் ; க ஏவமுபதி³தே³ஶ ? திரோஹிஅமேவ ஹி தத் தத்ரோபதி³ஷ்டம் । ததா² ஹி – ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி’(சா².8.2.1) இத்யாதி³நா ஸங்கல்பமாத்ரேண பித்ராதி³ஸ்ருஷ்ட்யா ஜீவஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பத்வம் ப்ரபஞ்சேநோபவர்ண்ய ‘த இமே ஸத்யா: காமா’(சா².8.3.1) இதி த இமே பித்ராத³ய: காம்யமாநதயா காமஶப்³தோ³க்தா: கேவலம் ஸாங்கல்பிகத்வே(அ)பி நோபபோ⁴கா³க்ஷமா விததா²: , கிந்து ஸத்யா இத்யுக்தம் । ததா² ச ‘ஸத்யகாமஸ்ஸத்யஸங்கல்ப:’ இத்யத்ர தத்ப்ரகரணக்ருதவ்யாக்²யாநாநுஸாரேணாவிதத²ஸங்கல்பஜபித்ராதி³மத்த்வமேவார்தோ² க்³ராஹ்ய: । தேஷாஞ்ச பித்ராதீ³நாம் ‘த இமே ஸத்யா: காமா:’ இதி பராமர்ஶாநந்தரம் ‘அந்ருதாபிதா⁴நா:’ இதி தேஷாம் ஸத்யாநாமந்ருதமபிதா⁴நமிதி ‘யோ ஹ்யஸ்யேத: ப்ரைதி ந தமிஹ த³ர்ஶநாய லப⁴தே’(சா².8.3.1) இதி ச இஹலோகே ஸ்தி²தௌ திரோஹிதத்வம் ஸ்பஷ்டமேவோக்தம் । அத² ‘யே சாஸ்ய ஜீவா யே ச ப்ரேதா யச்சாந்யதி³ச்ச²ந்ந லப⁴தே ஸர்வம் தத³த்ர க³த்வா விந்த³தே’(சா².8.3.2) இதி ப்³ரஹ்மலோகக³மநாநந்தரம் ததா³விர்பா⁴வஶ்சோக்த: । ஏவம் ஸங்கல்பஜபித்ராதீ³நாம் திரோஹிதத்வோக்த்யைவ ஸத்யஸங்கல்பத்வஸ்ய திரோஹிதத்வமர்த²ஸித்³த⁴ம் । பாப்மஜராமரணஶோகாதீ³நாம் து ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதே³ஹத⁴ர்மாணாமபா⁴வஸ்ய தே³ஹேந்த்³ரியதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸஸமயே திரோஹிததத்வம் ரஜதாத்⁴யாஸஸமயே ஶுக்தௌ ரஜதத்வாபா⁴வஸ்யேவ ஸ்பஷ்டமேவ । அத: ஸத்யகாமத்வமாத்ரஸ்ய திரோதா⁴நமுக்தம் ।

ஏதேந – ப்ரஜாபதிவாக்யே ஸம்ஸாரத³ஶாயாமவித்³யாதிரோஹிதமபஹதபாப்மத்வாதி³கமுக்தம் ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி முக்தித³ஶாயாம் ததா³விர்பா⁴வஶ்ரவணாத் , த³ஹரவாக்யே த்வதிரோஹிதஸ்வபா⁴வமேவ தது³க்தம் திரோதா⁴நாஶ்ரவணாத் – இதி நிரஸ்தம் । த³ஹரவாக்யாந்தர்க³தேபி ‘ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³’ இதி வாக்யே ‘ஸ்வேந ரூபேநாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ஶ்ரவணாச்ச । தஸ்மாத³பஹதபாப்மத்வாதி³கம் ஜீவே ஸம்ப⁴வத்யேவ , ப்ரத்யுத ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸ்வஸங்கல்பஸமுத்தி²தாதீதநிஜபித்ராதி³மத்த்வரூபம் ஸத்யகாமத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி । கிஞ்ச ‘ப்³ரஹ்மபுரே’ இத்யுபக்ரமோ(அ)பி த³ஹராகாஶோ ஜீவ இதி பக்ஷ ஏவ ஸ்வாரஸிக: ; ஜீவஸ்யைவ ஸப்தமீநிர்தி³ஷ்டாதா⁴ரம் ப்ரத்யாதே⁴யத்வஸ்ய போ⁴க்த்ருபோ⁴கா³யதநபா⁴வரூபஸமாஸாந்தர்வர்திஷஷ்ட்²யுக்தாஸாதா⁴ரணஶரீரஸம்ப³ந்த⁴வத்த்வஸ்ய சோபபத்தே: । ப்³ரஹ்மணி து நாதே⁴யத்வம் ந வா ஶரீரேண விஶேஷஸம்ப³ந்த⁴வத்த்வம் ; காரணத்வேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸர்வவிகாரஸாதா⁴ரண்யாத் । அஸாதா⁴ரண்யேந ஹி வ்யபதே³ஶா ப⁴வந்தி ; தத்³யதா² க்ஷிதிஸலிலபீ³ஜாதி³ஜந்மா(அ)ப்யங்குரோ(அ)ஸாதா⁴ரண்யேந ஶாலிபீ³ஜேந வ்யபதி³ஶ்யதே ‘ஶால்யம்குர’ இதி ந து கார்யாந்தரஸாதா⁴ரணை: க்ஷித்யாதி³பி⁴: । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ரூடி⁴ம் பரித்யஜ்ய ப்³ரும்ஹயதி தே³ஹமந்நபாநாதி³பி⁴ரிதி ஜீவே யோக³ஸ்ஸ்வீகர்தும் யுக்த: ।

ததா² பூ⁴தாகாஶோபமேயத்த்வமபி ஜீவே ஸம்ப⁴வதி ; அத்ராபி மாநஸவைபுல்யஸத்³பா⁴வாத், தஸ்யாந்த:கரணாவச்சி²ந்நரூபேணாவ்யாபகத்வே(அ)ப்யவித்³யோபஹிதேந ரூபேண ஸர்வஶரீராநுஸ்யூதேந வ்யாபகத்வாச்ச । வஸ்துதஸ்து மாநஸமேவ வைபுல்யமிஹ ‘யாவாந்வா’ இயாதி³வாக்யார்த²தயா க்³ராஹ்யம் ; ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வவர்ணநஸ்ய ப்ரக்ருதாநுபயோகி³த்வாத் , ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இத்யத்ராந்தஶ்ஶப்³தே³ந , ‘அந்தரேவ ஸமாஹிதே’(சா².8.1.3) இத்யத்ர ஸாவதா⁴ரணேநாந்தஶ்ஶப்³தே³ந , ‘அஸ்மிந்ஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வே ச காமா:’(சா².8.1.4) இத்யத்ர தே³ஹாந்தர்க³தஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாந்தர்வர்திநி த³ஹராகாஶே ஸர்வஸமாதா⁴நோக்த்ய தே³ஹ ஏவ ஸர்வஸமாதா⁴நமுக்தம் ஸ்யாதி³த்யநுவாதே³ந ச , ஹ்ருத³யாந்த:ப்ரதே³ஶாவச்சே²தே³ந த³ஹராகாஶவைபுல்யப்ரதிபாத³நஸ்யைவாகாம்க்ஷிதத்வாத் । ஏவஞ்ச த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத³யோ(அ)ப்யத்ர ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவச்சி²ந்நே த³ஹராகாஶே ஸமாஹிதா மாநஸா ஏவ க்³ராஹ்யா இதி ததா³தா⁴ரத்வம் ஜீவஸ்ய நாநுபபந்நம் ; ஸ்வப்நருஷ்டாநாமிவாந்யேஷாமபி மாநஸாநாம் ஜீவ ஏவாத்⁴யாஸாத் । ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரம்’ இத்யேதத³பி தே³ஹாக்²யம் ப்³ரஹ்மபுரமந்ருதம் , இத³ம் து ஸத்யம் தே³ஹப்³ருஹ்மணத்வாத் ப்³ரஹ்ம ஸகலகாமாதா⁴ரத்வாத் புர்மிதி ஜீவே ஸங்க³ச்ச²தே । அஹரஹர்க³திஶ்ரவணமபி ஜீவ ஏவாவித்³யாமாத்ரோபஹிதரூபே யுஜ்யதே ; ஸ்வப்நஜாக³ரயோரந்த: கரணோபதா⁴நேந ஸ்தி²தஸ்ய தஸ்ய ஸுஷுப்தாவந்த:கரணலயே ஸதி அவித்³யாமாத்ரோபஹிதமாத்ரரூபாபத்திஸத்வாத் । ஜக³த்³விதா⁴ரகத்வஶ்ரவணமபி ஸத்யஸங்கல்பஜவஸ்துவிதா⁴ரகத்வாபி⁴ப்ராயம் , ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³பி⁴ப்ராயம் வா ஈவே யோஜயிதும் ஶக்யம் । யத்³யப்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ஶ்ருத்யந்தரே நாஸ்தி ஜீவே ப்ரஸித்³தி⁴: , ததா²(அ)ப்யத்ரைவ ஸத்யகாமாதி³தத்³த⁴ர்மஸமபி⁴வ்யாஹாராத் தத்³விஷயத்வம் கல்ப்யதே , அந்யதா² லோகே தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத³ர்ஶநாத் ப்³ரஹ்மத⁴ர்மஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மவிஷயத்வகல்பநமபி தஸ்ய ந ஸ்யாத் । தஸ்மாஜ்ஜீவ ஏவ த³ஹராகாஶ இதி பூர்வ:பக்ஷ: ।

அத்ரோத்தரம் – ‘ஆவிர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து’ இதி । த³ஹரவாக்யாது³த்தரஸ்மிந் ப்ரஜாபதிவாக்யே ஜீவஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³கோக்தேர்த³ஹரோ ஜீவ இதி ஶங்கா ந கார்யா । யதஸ்தத்ராவிர்ப்⁴தபரப்³ரஹ்மஸ்வரூப ஏவ ஜீவோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³ரூப: ப்ரதிபாத்³ய இதி , தேந ப்³ரஹ்மண ஏவாபஹதபாப்மத்வாதி³கமுக்தம் ப⁴வதி । தத்ர ஹி ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷாணி’ இத்யாதி³ஷு த்ரிஷ்வபி ஜாக³ரஸ்வப்நஸுஷுப்திஅர்யாயேஷு ‘ஏஷ ஆத்மா’ இதி ‘ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத் ப்³ரஹ்ம’ இதி ச ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வ: ஶ்ரூயதே । தத்ர ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகாந்வேஷ்டவ்யாத்மரூபத்வம் ‘அம்ருதம்’ இதி பூ⁴மாக்²யநிரதிஶயாநந்த³ரூபத்வம் ‘அப⁴யம்’ இதி ராக³த்³வேஷாதி³கலுஷஸம்ஸாராக்²யமஹாப⁴யராஹித்யஞ்சோக்த்வா ப்³ரஹ்மண ஏவ ஹி தத்ப்ரஸித்³த⁴ம் , தத் கத²ஞ்ஜீவஸ்யோச்யத இதி தடஸ்த²ஶங்காயாம் ‘ஏதத் ப்³ரஹ்ம’ இதி சோக்தம் । தத்ர யத்³யபி ஜாக³ராத்³யவஸ்தா²வத்த்வரூபம் ஜீவலிங்க³ம் ப்ரத²மஶ்ருதம் ; ததா²(அ)பி அம்ருதத்வாப⁴யத்வாப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மலிங்கா³ப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யா சைகைகமநுவாத்³யம் ஜீவலிங்க³ம் ப³ஹ்வநுக்³ரஹந்யாயேந , அம்கு³ஷ்டா²தி⁴கரணந்யாயேந சோபம்ருத்³ய தத்தத³வஸ்தோ²பலக்ஷிதஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வோ விதீ⁴யதே । ஏவஞ்ச ‘ஏவமேவைஷ ஸம்ப்ரஸாத³:’ இத்யாதி³ சதுர்த²பர்யாயவாக்யம் ஜீவஸ்ய ஶரீரத்³வயவிவேகாவதா⁴ரணரூபத்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴நபூர்வகேண ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸாக்ஷாத்காரேணாவஸ்தா²த்ரயாநுவ்ருத்தத்வே(அ)ப்யந்ருததிரோஹிதஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகநிரஸ்தநிகி²லஸம்ஸாரமஹாப⁴யநிரதிஶயாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யாவிர்பா⁴வம் ப்ரதிபாத³யதீத்யேவ வக்தவ்யம் । நிர்கு³ணவித்³யாயாம் ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மலோகாவாப்திகத²நஸ்யாநுபயோகா³த் முக்தாநாம் யாவத்ஸர்வமுக்திம் பி³ம்பே³ஶ்வரபா⁴வாபத்திரஸ்தீத்யஸ்மாபி⁴ஸ்ஸித்³தா⁴ந்தலேஶஸம்க்³ரஹே ஸமர்தி²தத்வேநாவிர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்ய ஸத்யகாமத்வம் ஸத்யஸங்கல்பத்வஞ்சோபபத்³யதே । தஸ்ய ஶுத்³த⁴சைதந்யபா⁴வாபத்த்யப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யுபபத்³யத ஏவ ; ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்ய ஜீவேஶ்வராநுஸ்யூதசைதந்யஸாமாந்யாத்மநா(அ)வஸ்தா²நாத் ।

ஶுத்³த⁴சைதந்யம் ஹி யாவத்ஸர்வமுக்தி ஜீவேஶ்வராநுஸ்யூதசைதந்யஸாமாந்யாத்மநா(அ)வதிஷ்ட²தே , ந து த்ருதீயகோடிதயா ப்ருத²க³வதிஷ்ட²தே । ந ஹி ஶுத்³த⁴முக²ம் பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்பா³நுஸ்யூதமுக²ஸாமாந்யாத்மநா விநா ப்ருத²க³வதிஷ்ட²மாநம் த்³ருஶ்யதே । அத ஏவ ஸாக்ஷாத்க்ருதப்³ரஹ்மணாம் யாவத்ஸர்வமுக்தி ஸர்வாத்மதாபத்திரஸ்தீதி வாமதே³வஸ்ய மநுஸூர்யாதி³பா⁴வப்ரதிபத்தி: ஶ்ரூயதே । ஶுகஸ்ய ச ஸர்வபூ⁴தமயத்வாபத்தி: ஸ்மர்யதே । ஏவஞ்ச முக்தஸ்ய ஸார்வப்⁴ௐஆதி³மாநுஷாத்மநா , இந்த்³ராதி³லோகபாலாத்மநா , த³ஹரோபாஸநாதி³ப²லாநுப⁴வித்ருபுருஷாத்மநா ச ஜக்ஷணாதி³கம் ஸர்வலோககாமாவாப்திமத்த்வம் ப்³ரஹ்மலோகஸாஅஹிதஸத்யகாமாநுப⁴வித்ருத்வஞ்ச வ்யபதே³ஷ்டும் ஶக்யமிதி ஜக்ஷணாதி³ஶ்ரவணமப்யுபபத்³யதே । ந சைவம் முக்தஸ்ய ஸர்வாத்மதாபத்த்யா தத்தத்³து³:க²போ⁴க்த்ருத்வஸ்யாபி வ்யபதே³ஶப்ரஸங்க³: ; முக்தஸ்ய நிரஸ்தாவித்³யஸ்ய ஜக்ஷணாதி³ஜந்யஸுக²வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நஸ்வப்ரகாஶாநந்த³ரூபதாபத்திவதா³வித்³யகது³:கி²த்வாபத்தேரபா⁴வாத் । அந்யதி³ஹ ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமுபபாத³நீயம் ஸர்வம் ‘ஜ்யோதிர்த³ர்ஶநாத்’(ப்³ர.ஸூ.1.3.40) இத்யதி⁴கரணே சிந்தயிஷ்யதே ।

யத்து த³ஹரவித்³யாப்ரகரண ஏவ ஸ்வஸங்கல்பஸமுத்தி²தாதீதநிஜபித்ராதி³மத்த்வரூபதயோபவர்ணிதம் ஸத்யகாமத்வம் ப்³ரஹ்மணி ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் – அத்ர ப்³ரூம: । த்³வயமிஹ ஸத்யகாமத்வம் நிரூபிதம் । ஏகமுபாஸ்யஸ்ய தது³பாஸநாவிஷயதயா ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதா³வுக்தம் । த்³விதீயமுபாஸகஸ்ய தது³பாஸநாவிஷயதயா ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதா³வுக்தம் । த்³விதீயமுபாஸகஸ்ய தது³பாஸநாப²லதயா ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி’ இத்யாதா³வுக்தம் । தத்ர த்³விதீயமேவ ஸம்குசிதம் ஸ்வஸங்கல்பஸமுத்தி²தபித்ராதி³மத்வரூபம் , ந த்வாத்³யமபி ; தத்ஸங்கோசகாபா⁴வாத் । நந்வித³மேவ தஸ்யாபி ஸங்கோசோபபத்தே: । யத்³யப்யுபாஸ்யஸ்ய ஸர்வே(அ)பி காமநாவிஷயா: ஸங்கல்பமாத்ரஸ்ருஷ்டா: ஸாதா⁴ரணப்ரபஞ்சாந்தர்க³தா வியதா³த³யோ(அ)பி ஸத்யா: , ந து விததா² மநோராஜ்யவிஜ்ரும்பி⁴தப்ராதிபா⁴ஸிகவஸ்துவத்³போ⁴கா³நுபயுக்தா: , ததா²(அ)ப்யுபாஸகஸ்ய ஸங்கல்பஸமுத்தி²தா: ஸ்வாஸாதா⁴ரணபோ⁴கோ³பயுக்தா: பித்ராத³ய ஏவ ஸத்யா ந து வியதா³த³யோ(அ)பீதி தாவந்மாத்ர ஏவ ஸத்யகாமத்வவிஷயதத்க்ரதுந்யாயாவதார இதி ।

நந்வேதத³நுஸாரேணோபாஸ்யக³தம் ஸத்யகாமத்வம் ந ஸங்கோசநீயம் ; கிந்து தத்க்ரதுந்யாய ஏவேத்யத்ர கிம் விநிக³மகமிதி சேத் ; உச்யதே । ஸத்யகாமத்வஸங்கோசே ஸத்யஸங்கல்பத்வமபி ஸங்கோசநீயம் ; ‘ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதரஸ்ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’ இத்யாதி³நோபாஸகக³தஸத்யஸங்கல்பத்வஸ்யாபி ஸங்கோசிதத்வாத் । ததோ வரமேகஸ்யைவ தத்க்ரதுந்யாயஸ்ய கு³ணத்³வயவிஷயே(அ)பி ஸங்கோசகல்பநம் । கிஞ்ச ஸர்வேஶ்வரத்வகு³ணவிஶிஷ்டோபாஸநாயாம் தத்க்ரதுந்யாயஸ்யாவஶ்யக: ஸம்கோச: । ந ச ததோ²பாஸநைவ நாஸ்தி ; ‘காரணம் து த்⁴யேய: ஸர்வைஶ்வர்யஸம்பந்ந: ஸர்வேஶ்வரஶ்ச ஶம்பு⁴ராகாஶமத்⁴யே’ இத்யத²ர்வஶிகா²யாம் ஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத் தத்க்ரதுந்யாயஸ்யைவ க்வசித்³கு³ணே க்ல்ருப்த: ஸங்கோசோ(அ)ந்யத்ராபி ஸ்வீகார்ய: । ஏதேநேத³மபி நிரஸ்தம் – த³ஹரவித்³யாயாம் வர்ணிதம் கு³ணாஷ்டகம் திரோஹிதமேவ க்³ராஹ்யம் ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமிவாத்ராபி ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந தஸ்யாவிர்பா⁴வவர்ணநாத் , விஶிஷ்ய ஸத்யகாமத்வதிரோதா⁴நவர்ணநாச்ச , தத்து ஜீவஸ்யைவ ஸம்ப⁴வதி , ந ப்³ரஹ்மண இதி । யதஸ்தத்ர உபாஸநாப²லஸ்யாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வவர்ணநம் , ந தூபாஸநீயஸ்ய । தத்த்வதிரோஹிதம் நித்யாவிர்பூ⁴தமேவ க்³ராஹ்யம் ; திரோதா⁴நாவசநாத் । வஸ்துதஸ்த்விதா³நீம் ஸங்கல்பஸ்ருஜ்யா அந்ருததிரோஹிதாஸ்ஸாத்யா: காமா ஜீவநாமதீதவர்தமாநபித்ருபுத்ராத³யோ ந ஸந்த்யேவ । த³ஹராகாஶே இதா³நீம் ஸதாமேவ தேஷாமந்ருததிரோஹிதத்வஶ்ரவணம் து த³ஹரோபாஸநாஸித்³தா⁴நாம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யநந்தரமயத்நலப்⁴யத்வப்ரதிபத்த்யர்த²மதிஶயோக்திமாத்ரம் ।

நநு ச பூ⁴தார்த²வாத³ ஏவ கிம் ந ஸ்யாத் ‘அத்ர ஹ்யேதே ஸத்யா: காமா: தத்³யதா² ஹிரண்யநிதி⁴ம் நிஹிதமக்ஷேத்ரஜ்ஞா உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ ந விந்தே³யுரேவமேவேமாஸ்ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்த்யந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:’(சா².8.3.2) இதி ஹிரண்யநிதி⁴த்³ருஷ்தாந்தேநோபபாத³நஸ்ய தாத்பர்யலிங்க³ஸ்ய ஸத்த்வாத் , த⁴நலோலுபாநாம் த⁴நாந்தா⁴நாம் த⁴நவிஷயமநோராஜ்யரூபேண ஸங்கல்பேந ஶுக்ரஸ்ய த⁴நக்³ருஹே த⁴நம் ஸ்ருஜ்யத இதி பா⁴ரதராமாயணாதி³வசநப்ராமாண்யாத³ங்கீ³கர்தவ்யத்வேந தத்³வத் ஸர்வேஷாமபி ஸங்கல்பேந த³ஹராகாஶே பித்ருபுத்ராதி³பா³ந்த⁴வாந்நபாநகீ³தவாதி³த்ராதி³போ⁴க்³யஸ்ருஷிஸம்ப⁴வாச்சேதி சேத் –

மைவம் । ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதஸ்ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’(சா².8.2.1) இத்யாதி³பூர்வக²ண்டே³ ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந் தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’(சா².8.1.6) இதி தத்பூர்வப்ரக்ருதம் த³ஹரோபாஸநயா ப்³ரஹ்மலோகக³தம் ஸ இதி பராம்ருஶ்ய தத்ஸங்கல்பேந பித்ராதி³ஸ்ருஷ்ட்யுக்த்யநந்தரம் ‘த இமே ஸத்யா: காமா:’ இதி தாநேவ பித்ராதீ³ந் பராம்ஶ்யாந்ருததிரோஹிதத்வஸ்யோச்யமாநதயா தேஷாமிதா³நீமஸத்த்வஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வாத் । ‘அநுவித்³ய வ்ரஜந்தி’ இத்யஸ்ய த³ஹராகாஶமுபாஸ்ய ப்³ரஹலோகம் ப்ரந்தீத்யேதாவத்பர்யந்தமர்த²ம் ஸ்வீக்ருத்ய த³ஹரோபாஸகாநாமிஹைவ காலேந ஸத்யா: காமா நிஷ்பத்³யந்தே தேஷாஞ்சாந்ருததிரோஹிதத்வவசநமபேக்ஷிதமிதி திரோதா⁴நவசநஶ்ரத்³த⁴யா ஸமர்த²நே(அ)பி த³ஹரோபாஸநாரம்பா⁴த் பூர்வம் ஸத்யகாமத்வாத்³யபா⁴வாத்தத்³வத்தயா ந ஜீவஸ்யோபாஸ்யத்வஸித்³தி⁴: । ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யத⁴ர்மக்³ரஹணஸம்ஶயே ச ஸித்³த⁴க்³ரஹணம் ந்யாய்யமித்யலம் விஸ்தரேண ।

யத்து – ஜீவஸ்ய தே³ஹேநாஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீதி தத்ர தஸ்ய புரமிதி வ்யபதே³ஶோ யுக்த: , ந து ப்³ரஹ்மண – இதி தத்துச்ச²ம் ; ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யஸாதா⁴ரணதயோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நே தஸ்மிந் தத்புரமிதி வ்யபதே³ஶோபபத்தே: , ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய ப்ரதா⁴நதயா தத்³விஶேஷணபூ⁴தஷஷ்ட்²யர்த²ஸ்ய தத³நுஸாரேண நேதவ்யத்வாச்ச । யச்சோக்தமந்தஶ்ஶப்³தா³தி³ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத³யோ மாநஸா ஏவ க்³ராஹ்யா இதி தேஷாம் ஜீவ ஏவ ஸமாதா⁴நோக்திர்யுக்தா, ந ப்³ரஹ்மணி; ஸ்வாப்நாநாமிவ மாநஸாநாம் ஜீவே(அ)த்⁴யஸ்தத்வாதி³தி தத³பி துச்ச²ம் ; உபாதி⁴பரிச்சி²ந்நஸ்ய ஜீவஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணி ஸமாஹிதத்வேந தத்ராத்⁴யஸ்தாநாம் மாநஸாநாம் ப்³ரஹ்மணி ஸமாதா⁴நநிவாரணாத் , அந்யதா² ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாதா⁴ரத்வஶ்ருதீநாம் வ்யாகோபப்ரஸங்கா³த் ।

வஸ்துதஸ்து த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத³யோ மாநஸா ஏவ க்³ராஹ்யா இத்யயுக்தம் ; த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஶ்ருதிஸங்கோசாபத்தே: । உபர்யத⁴ஶ்சாபாரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தரேவ ஸர்வம் ஸமாஹிதமித்யபி⁴ப்ராயேண ‘யஸ்யாந்தஸ்ஸ்தா²நி பூ⁴தாநி’ இதிவத³ந்தஶ்ஶப்³தா³வதா⁴ரணயோருபபத்தே: । ‘அஸ்மிம்ஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வம் ஸமாஹிதம்’ இதி ஶங்காவாக்யக³தாநுவாத³ஸ்ய ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்ந ஏவ த³ஹராகாஶே ஸர்வஸமாதா⁴நமுக்தமிதி ப்⁴ராந்த்யா ‘யோ(அ)யம் ப⁴க³வோ(அ)ப்ஸு பரிக்²யாயதே யஶ்சாயமாத³ர்ஶே கதம ஏஷ:’(சா².8.7.4) இதீந்த்³ரவிரோசநயோ: ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரஜாபதிநா சா²யாபுருஷ உபதி³ஷ்ட இதி ப்⁴ராந்த்யேவோபபந்நத்வாத் । மாநஸமாத்ரக்³ரஹணபக்ஷே(அ)பி ‘யதை³நம் ஜரா வா(அ)ப்நோதி ப்ரத்⁴வம்ஸதே வா கிம் ததோ(அ)திஶிஷ்யதே’(சா².8.1.4) இதி ஶங்காம்ஶே ப்⁴ராந்திமூலத்வகல்பநாயா ஆவஶ்யகத்வாத் । ந ஹி ஸ்தூ²லாநாமிவ மாநஸாநாம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் தே³ஹாந்தஸ்ஸமாஹிதத்வே(அ)பி ஜரத்குஸூலாந்தர்நிஹிதவ்ரீஹ்யாதி³ந்யாயேந தே³ஹஸ்ய ஜராதௌ³ ஸதி ப்⁴ரம்ஶஶங்கா(அ)வகாஶம் லப⁴தே । ஏவஞ்ச ஸதி ‘ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரமஸ்மிந்காமாஸ்ஸமாஹிதா:’ இத்யாசார்யவாக்யமப்யந்தேவாஸிக³ணப்⁴ராந்திவாரணார்த²தயைவ வ்யாக்²யேயம் । ந ஹி தே³ஹரூபஸத்யப்³ரஹ்மபுராவச்சி²ந்நே த³ஹராகாஶே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத³யஸ்ஸமாஹிதா: யேநார்த²தஸ்தஸ்மிந்நவச்சே²த³க ஏவ ஸமாஹிதத்வமாபத்³யதே । கிந்து தத³வச்சே²த³மநபேக்ஷ்ய அஸ்மிந் ஸ்வரூபேண பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகதயோக்தே த³ஹராகாஶ ஏவ ஸமாஹிதா: – இத³ந்து ஸத்யமவிதத²ம் ப்³ரஹ்மாக்²யம் புரம் புரவத்ஸர்வேஷாம் விப⁴க்ததயா(அ)வஸ்தா²நபூ⁴மிரிதி । அத ஏவோக்தமாபஸ்தம்பே³ந பரமாத்மாநம் ப்ரக்ருத்ய ‘ஸ வை வைபா⁴ஜநம் புரம்’(ஆ.த⁴.1.8.22.7) இதி । தஸ்மாத³ஸங்குசிதத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸர்வாதா⁴ரத்வாதிரோஹிதாஸம்குசிதகு³ணாஷ்டகப்ரப்⁴ருதிஹேதுபி⁴ர்த³ஹராகாஶ: ப்³ரஹ்ம , ,ந து ஜீவ இதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸூத்ரஸ்ய – ப்ரஜாபதிவித்³யாவலம்ப³நஶங்காயாமயமர்த²: – உத்தராத் ப்ரஜாபதிவாக்யாத் ஜீவஸ்யாபி அபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ஸம்ப⁴வதீதி சேத் – ஆவிர்பூ⁴தஸ்வரூபோ ஜீவஸ்தத்ராபஹதபாப்மத்வாதி³மத்தயா ப்ரதிபாத்³யதே ஸ த்வபேஜீவப⁴வோ ப்³ரஹ்மைவேதி ந ஜீவஸ்ய ஜைவேந ரூபேணாபஹதபாப்மத்வாதி³ஸம்ப⁴வ இதி । த³ஹரவித்³யாப்ரகரணக³தஸத்யகாமத்வாவலம்ப³நஶங்காயாமயமர்த²: – உத்தராத் ‘த இமே ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நா:’ இதிஸங்குசிததிரோஹிதஸத்யகாமத்வப்ரதிபாத³நலிங்கா³த் த³ஹராகாஶோ ஜீவ இதி சேத் – த³ஹராகாஶஸ்திரோஹிதஸத்யகாமத்வாதி³ஸ்வரூபோ ந ப்ரதிபாத்³யதே , கிம் த்வாவிர்பூ⁴தஸத்யகாமத்வாதி³ஸ்வரூப ஏவ ; ஸத்யகாமத்வாதி³திரோதா⁴நம் து தத்க்ரதுந்யாயேந உபாஸநாப²லம் லப⁴மாநஸ்யோபாஸகஸ்யோக்தம் , இதி । துஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தா³த்³யவலம்ப³நஶங்காந்தரவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: ॥1.3.19॥

யதி³ த³ஹராகாஶோ ந ஜீவ: , தர்ஹி ‘ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³’ இத்யாதௌ³ ஜீவபராமர்ஶ: கிமர்த²: ? ஸ்தத்ராஹ –

ஜீவஸ்ய உபாஸ்யத³ஹராகாஶரூபதாப்ரதிபத்த்யர்தோ² ந ஜீவபராமர்ஶ: , கிந்த்வந்யார்த²: । கத²ம் ? ‘ஏவம் வித்ஸ்வர்க³ லோகமேதி’(சா².8.3.3) இதி ப்ரக்ருதோ வித்³வாந் ‘ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³’(சா².8.3.4) இதி பராம்ருஶ்யதே । ஸோ(அ)த² இத³ம் ஸரீரம் ஹித்வா ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யநந்தரமஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய க்ரமேண ஶரீரத்³வயவிவிக்தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸாக்ஷாத்காரப்ராப்த்யா தே³ஹாத்மபா⁴வம் பரித்யஜ்ய பரம்ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய பரமேஶ்வரரூபபரப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ராப்ய ஸ்வேந ரூபேண நிரதிஶயஸுகா²த்மநா ரூபேணாவிர்ப⁴வதி , யத்பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்தவ்யமித்யுக்தம் , ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணக உபாஸ்ய: , ஏததே³வாப⁴யமம்ருதம் ப்³ரஹ்ம இதி த³ஹராகாஶபரமேஶ்வரோபாஸநஸ்ய க்ரமமுக்திப²லகத்வப்ரதிபத்த்யர்த² இதி । அயம் சா²ந்தோ³க்³ய பா⁴ஷஸ்வரஸஸித்³தோ⁴(அ)ர்த²: ।

யத்³வா ‘ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³:’ இதி ஸாமாந்யதோ ஜீவ உச்யதே । ஸ ஜாக³ரே ஸ்தூ²லதே³ஹாபி⁴மாநீ ஸந் பா³ஹ்யபதா³ர்தா²நநுபூ⁴ய ஸ்வப்நே ஸூக்ஷ்மதே³ஹாபி⁴மாநீ பூ⁴த்வா வாஸநாமயபதா³ர்தா²நநுபூ⁴யாத² ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமுப⁴யஶரீராபி⁴மாநம் பரித்யஜ்ய த³ஹராகாஶரூபம் பரம் ப்³ரஹ்மோபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேண விஶேஷவிஜ்ஞாநக்ருதகாலுஷ்யரஹிதேந சைதந்யாத்மநா(அ)வதிஷ்ட²தே , யத் பரம்ஜ்யோதிஸ்ஸுஷுப்தாவுபஸம்பத்தவ்யம் ; ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணக உபாஸ்ய: இதி த³ஹராகாஶரூபபரமேஶ்வரஸ்யோபாஸ்யஸ்ய ஜாக³ரிதஸ்வப்நபரிஶ்ராந்தஜீவஜாதஸமாஶ்ரயணீயத்வமஹிமப்ரதிபத்த்யர்தோ² ஜீவபராமர்ஶ: । அயம் ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யஸ்வரஸஸித்³தோ⁴(அ)ர்த²: ।

அத²வா ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³: ஶ்ரீமத்³பா⁴ஷ்யத³ர்ஶிதரீத்யா(அ)வஸ்தா²த்ரயவாந் , ஏஷ ஏவாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணக ஆத்மா அம்ருதமப⁴யம் ப்³ரஹ்ம சேதி ஜீவஸ்யாவஸ்தா²த்ரயவிலயேந பாரமார்தி²கப்³ரஹ்மபா⁴வோபதே³ஶார்தோ² ஜீவபராமர்ஶ: । அயம் பா⁴மதீஸ்வரஸஸித்³தோ⁴(அ)ர்த²: । அஸ்மிந் பக்ஷே அஸ்ய வாக்யஸ்ய வக்ஷ்யமாணாயாம் ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் ஶிஷ்யாணாம் ஜிஜ்ஞாஸாஜநநார்த²ம் தத³ர்த²ஸங்க்ஷேபரூபத்வம் , ஏவஞ்ச ‘இதி ஹோவாச’(சா². 8. 3. 4) இத்யேதத் இதி ப்ரஜாபதிருவாசேத்யேவமர்த²கம் , ந து ‘ஸ ப்³ரூயாத்’ இதிவதா³சார்யவசநப்ரதிபாத³கமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸூத்ரே சகாரேண ஜீவேத்த²ம்பா⁴வப்ரதிபத்த்யர்தோ²(அ)பி ப⁴வதி ஜீவபராமர்ஶ இதி ஸமுச்சீயதே । ப்ரதிபந்நே ஹி ஜீவஸ்யேத்த²ம்பா⁴வே க்ரமமுக்திப²லிகாயாம் ஜாக³ராவாவர்தமாநஸம்ஸாரக்லேஶபரிபந்தி²ந்யாமஸ்யாமுபாஸநாயாம் ப்ரவ்ருத்திர்ப⁴வேதி³தி । 1.3.20 । 

ஏவம் வாக்யஶேஷக³தஹேத்வாஶ்ரயாம் ஜீவாஶங்காம் பரிஹ்ருத்ய வாக்யோபக்ரமக³தஹேத்வாஶ்ரயாம் தாமுத்³பா⁴வ்ய பரிஹரதி –

த³ஹர இத்யல்பபரிமாணஶ்ருதேராராக்³ரோபமிதோ ஜீவோ த³ஹராகாஶோ ப⁴விதுமர்ஹதீதி சேத்தத்ர வக்தவ்யமுத்தரம் ப்ராகே³வோக்தம் ‘நிசாய்யத்வாதே³வம் வ்யோமவச்ச’(ப்³ர.ஸூ.1.2.7) இதி । ஶ்ருத்யா சோக்தம் ‘தாவநேஷா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ’ இதி । ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமணீயஸ்த்வம் நோபக்ரமக³தம் ; இஹ த³ஹரத்வமுபக்ரமக³தமித்யதி⁴காஶங்கா । வாக்யஶேஷக³தப³ஹுஶ்ருதிலிங்க³விரோதா⁴து³பக்ரமக³தமபி நாத³ரணீயமித்யதி⁴கபரிஹார: । இஹ ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ஸ்பஷ்டத்வே(அ)பி த³ஹராகாஶாந்தர்வர்த்யந்வயாபா⁴ஸாத்³த³ஹராகாஶாந்வயித்வேநாஸ்பஷ்டதா த்³ரஷ்டவ்யா ॥1.3.21॥

ஆத²ர்வணிகா: ஸமாமநந்தி ‘ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: । தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’(மு.2.2.10) அத்ர ‘தத்ர’ இதி ஸர்வநாம்நா நிர்தி³ஷ்டோ லௌகிக: கஶ்சித் தேஜோதா⁴து:, பரம் ப்³ரஹ்ம வேதி ஸப்தம்யா: ஸதி , விஷயே ச ஸாதா⁴ரண்யாத் ஸம்ஶயே , பூர்வ: பக்ஷ: – ப³லீயஸா ஹி ஸௌரேண லௌகிகதேஜஸா மந்தே³தேஜஶ்சந்த்³ரதாரகாதி³ அபி⁴பூ⁴யமாநம் த்³ருஷ்டம் । தத்³யஸ்மிந் ஸதி ஸர்வமித³ம் தேஜோ(அ)பி⁴பூ⁴யதே , தத் கிஞ்சித் ஸர்வாதிஶாயி லௌகிகம் தேஜ இதி யுக்தம் । ந ச – தத்ரேதி ஸதிஸப்தமீ மாபூ⁴த் விஷயஸப்தம்யஸ்து , ததா² ஸதி ஸூர்யாத்³யப்ரகாஶ்யத்வம் ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம் । தம் விஷயம் ஸூர்யோ ந பா⁴ஸயதீதி ணிஜர்தா²த்⁴யாஹாராபத்தே: । ந ச ததா²(அ)பி ஸூர்யதீ³பாதேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகக⁴நகுட்³யாதி³வத³தேஜஸ்த்வோபபத்தி: ; க⁴நகுட்³யாதீ³நாம் ஸூர்யதீ³பாத்³யபி⁴பா⁴வகத்வாபா⁴வாத் , க⁴நகுட்³யாத்³யாவரணே ஸதி சக்ஷுஸ்ஸந்நிகர்ஷாபா⁴வாதே³வ ஸூர்யாத்³யக்³ரஹணோபபத்தே: । ந சைவமபி ஸுவர்ணரூபதேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகபார்தி²வபா⁴க³வத³தேஜஸ்த்வோபபத்தி: । பீதிமகு³ருத்வாஶ்ரயபார்தி²வாதிரிக்தஸுவர்ணாநங்கீ³காராத் , ப்ரகாஶகஸ்ய ஸதஸ்தேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகஸ்ய தேஜஸ்த்வநியமாங்கீ³காராச்ச । ததா² ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இதி ஸர்வஶப்³தோ³க்தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய ஸூர்யாதி³தேஜஸோ(அ)நுபா⁴நரூபாத்தத³நுகாராத³பி தத்ஸஜாதீயம் தேஜ இதி யுக்தம் । ஸமாநேஷ்வேவ ஹ்யநுகரணம் த்³ருஷ்டம் ‘க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தி’ இதி யதா² ।

நந்வபி⁴ப⁴வலிங்க³ம் தாவத³ஸித்³த⁴ம் ; மாநாந்தரவிரோதா⁴த் । ந ஹீதா³நீம் பா⁴த்யேவ ஸூர்யாதௌ³ ந பா⁴தீத்யேதத³ந்வேதி । காலாந்தரே தஸ்மிந் தேஜஸி ஸதி ந பா⁴ஸ்யதீத்யர்த² இதி சேத் , தர்ஹி விஷயஸப்தம்யேவாஸ்து । க்வசந ணிஜர்த²ஸ்யாந்யத்ர ப⁴விஷ்யத³ர்த²ஸ்யாத்⁴யாஹார இதி தௌல்யாத் । யதி³ வ்யத்யயாநுஶாஸநால்லடைவ ப⁴விஷ்யத³ர்த²லாப⁴ இதி நாத்⁴யாஹார: , தர்ஹீஹாபி விஷயஸப்தமீப³லாத்³விஷயித்வேந ந பா⁴தீதி ஸாமர்த்²யேந ணிஜர்த²லாப⁴ இதி நாத்⁴யாஹார: । ஏவமநுகாரலிங்க³மப்யஸித்³த⁴ம் ; பூர்வாபரவிரோதா⁴த் । ந ஹி யஸ்மிந் ஸதி யந்ந பா⁴தி , தத்தத³நுபா⁴தீதி யுக்தம் । ந க²லு யஸ்மிந் க³ச்ச²தி யோ ந க³ச்ச²தி , ஸ தமநுக³ச்ச²தி । உச்யதே – அநுபா⁴தீத்யத்ர தத³பேக்ஷயா நிக்ருஷ்டபா⁴நத்வமுச்யதே । அதோ ‘ந பா⁴தி’ இத்யத்ர ந மாநாந்தரவிரோத⁴: ; தேஜோந்தராபி⁴பூ⁴தஸ்ய ஸூர்யாதே³ர்நாஹாராத்³யாவ்ருதஸ்யேவ ஸர்வாத்மநா பா⁴நாநிஷேதா⁴த் । ‘அநுபா⁴தி’ இத்யத்ராபி ந பூர்வாபரவிரோத⁴: ; நிக்ருஷ்டபா⁴நவசநாத் । ஏவமுப⁴யஸாமஞ்ஜஸ்யஸம்ப⁴வே வ்யத்யயாநுஶாஸநமாஶ்ரித்ய ப⁴விஷ்யத³ர்த²லாப⁴ இதி வா । விஷயோக்திஸாமர்த்²யமவலம்ப்³ய ணிஜர்த²லாப⁴ இதி வா க்லேஶோ நாஶ்ரயணீய: ।

நநு ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இத்யுக்தம் ஸர்வப்ரகாஶகத்வம் தேஜஸி ந ஸம்ப⁴வதி , தேஜஸஶ்சக்ஷுர்விஷயமாத்ரப்ரகாஶகத்வாத் । ந ச தத்ராபி ஸர்வஶப்³த³: ப்ரக்ருதஸூர்யாதி³மாத்ரபர: ; ஸூர்யாதி³தேஜ:ப்ரகாஶே சக்ஷுர்வ்யதிரிக்தபா⁴ஸமாநதேஜோந்தராநபேக்ஷணாத் । யதி³ தேஜோந்தராத்³ருஷ்டமபி ஸர்வப்ரகாஶகத்வம் ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶகத்வம் வா க்வசித்தேஜஸி கல்ப்யதே , தர்ஹி தேஜஸ்ஸாஜாத்யாபா⁴வே(அ)பி ஸூர்யாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மணைவாபி⁴ப⁴வஸ்தத³நுகரணஞ்ச கல்ப்யதாம் । ந ச – ப்³ரஹ்மபக்ஷோ த்³வயம் அப்ரஸித்³த⁴ம் கல்பநீயம் , தேஜ:பக்ஷே த்வேகமேவேதி வாச்யம் ; தேஜ:பக்ஷே ததா²பூ⁴தஸ்ய த⁴ர்மிணஸ்தேஜஸோ(அ)ப்யப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய கல்பநீயத்வாத் । உச்யதே – தேஜஸஸ்தேஜ:ப்ரகாஶகத்வம் நாத்³ருஷ்டசரம் ; லாக⁴வேந சாக்ஷுஷத்வாவச்சி²ந்நே தேஜோ(அ)பேக்ஷாங்கீ³காராத் , தீ³பே தத்ஸம்யுக்தஸ்யாலோகே பரஸ்பரஸம்யுக்தாநேககிரணாத்மகே தத்தத்ஸம்யுக்தகிரணஸ்ய ச தேஜஸ: ஸத்³பா⁴வாத் , அந்ததஸ்ஸர்வத்ர தத்தத³வயவாவயஸத்³பா⁴வாச்ச , தத்³ரஹிதஸ்யாபி த்ரிஸரேண்வாதே³: ஜாலாந்தரக³தாலோகே ஏவ பா⁴நாத் । ஏவஞ்சாபி⁴ப⁴வாநுகாரலிங்க³த்³வயப³லாத் , தேஜ:ப்ரகாஶகத்வாவிரோதா⁴ச்ச தேஜோதா⁴துரேவ கஶ்சிந்மந்த்ரப்ரதிபாத்³ய இதி நிஶ்சயே ஸதி பூ⁴தயோநிப்³ரஹ்மப்ரகரணம் நாத³ரணீயம் ; லிங்கா³ப்⁴யாம் தஸ்ய பா³தா⁴த் । ந ச தத்ரேத்யாதி³ஸர்வநாம்நாம் ப்ரக்ருதபரத்வநிர்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி ; ‘தேந ரக்தம் ராகா³த்’(பா.ஸூ.4.2.1) இத்யாதா³வப்ரக்ருதபராணாமபி தேஷாம் த³ர்ஶநாத் ।

நநு ‘தேந ரக்தம் ராகா³த்’ ‘தஸ்யாபத்யம்’(பா.ஸூ. 4.1.92) இத்யாதி³ஸூத்ரோதா³ஹரணேஷு ‘மாஹாரஜநம்’ ‘ஔபக³வ:’ இத்யாதி³ஷு தத்³தி⁴தார்தே² ‘மஹாரஜநேந ரக்தம்’ ‘உபகோ³ரபத்யம்’ இத்யாதி³வாக்யைர்வ்யாக்²யாயமாநே மஹாரஜநாதே³:ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்ய ஶப்³த³த: ப்ரக்ருதத்வமஸ்தீதி தஸ்ய ‘தேந’ ‘தஸ்ய’ இத்யாதி³ஸர்வநாமபி⁴: பராமர்ஶோ யுக்த இதி சேத் । யத்³யேதாவதா த்ருப்திஸ்தர்ஹீஹாப்யபி⁴ப⁴வாதி³லிங்க³மாலோச்ய ஸூர்யாத்³யபி⁴பா⁴வகம் தத உத்க்ருஷ்டப்ரகாஶம் தத்ப்ரகாஶகஞ்ச தேஜோ(அ)ஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ப்ரதிபாத்³யமிதி வ்யாக்²யாயமாநே தேஜஸ: ஶப்³த³த: ப்ரக்ருதத்வமஸ்தீதி ஸந்துஷ்யதாம் । தஸ்மாத்தேஜ ஏவ கிஞ்சிது³பாஸநீயம் மந்த்ரப்ரதிபாத்³யம் ந து ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்ம । ப்³ரஹ்மபக்ஷே சாசாக்ஷுஷே ப்³ரஹ்மணி ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶ்யத்வநிஷேத⁴ஸ்யாப்ரஸக்தநிஷேத⁴தா ஸ்யாத் । பா⁴ரூபே தஸ்மிந் ‘பா⁴ந்தம்’ இதி ஶத்ருப்ரத்யயஸ்ய ‘தஸ்ய பா⁴ஸா’ இதி ஷஷ்ட்²யாஶ்ச நிர்விஷயதா ஸ்யாத் । ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மபா⁴நாந்யபா⁴நாபா⁴வேந ‘அநுபா⁴தி’ இத்யஸ்ய நிர்விஷயதா ஸ்யாத் । ‘க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தி’ இத்யாதௌ³ க³மநபே⁴தே³ ஸத்யேவ ஹ்யநுஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: । ந ச ஶ்ருதித்³ருஷ்டோ(அ)யம் வ்யபதே³ஶோ ‘வஹ்நிம் த³ஹந்தமயோ(அ)நுத³ஹதி’ இதி லௌகிகவ்யபதே³ஶவதா³ரோபிதபே⁴த³நிமித்தோ வ்யாக்²யாதுமுசித இதி ।

அத்ர ராத்³தா⁴ந்த: – தேஜோ மந்த்ரப்ரதிபாத்³யமிதி பக்ஷே ப்ரஸித்³த⁴விலக்ஷணம் கிஞ்சித்தேஜஸ்தாவத³நுமந்தவ்யம் । தத்ப்ரதிபாத³நாவையர்த்²யாய தது³பாஸநவிதி⁴ஸ்தத்ப²லஞ்சேத்யுப⁴யம் கல்பநீயம் । ப்³ரஹ்மப்ரகரணஞ்ச பா³த⁴நீயம் । ப்ரக்ருஅபராமர்ஶிந்ய: ஸர்வநாமஶ்ருதயஶ்சாதிலங்க³நீயா: । ந ச தாஸாமுக்தநிர்வாஹோ யுக்த: । த்³விவிதா⁴: ஹி ஸர்வநாமஶப்³தா³: – ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரா: , வ்யவஸ்தி²தைகார்த²பரா: । தே து தஸ்மிந்நேவ ஸந்த³ர்பே⁴ பூர்வப்ரக்ருதமபேக்ஷ்ய தத³பா⁴வே ப்ரகரிஷ்யமாணமபேக்ஷ்யோப⁴யாபா⁴வ்(அ)ந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴மபேக்ஷ்ய வா ப⁴வந்தி । யதா² ‘தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்’(சா².8.1.1) இதி ‘ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதி’(சா².8.7.1) இதி ‘இத்த²ம் ப்ரச்ச²ந்நபாபஸ்ய ஸ ஏவ தவ ஶாஸிதா’ இதி । இஹ ‘தத்ர’ இத்யாத³யோ வ்யவஸ்தி²தைகார்த²பரா: । நாத்ர ஸந்த³ர்பே⁴ தேஜ: பூர்வப்ரக்ருதமஸ்தி । நாபி ப்ரகரிஷ்யமாணம் । ந ச ததா²பூ⁴தஸ்ய தேஜஸோ(அ)ந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி । தஸ்மாதி³ஹ ஸர்வநாமஶ்ருதீநாம் ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபரத்வமவர்ஜநீயமிதி தத³திலங்க³நதோ³ஷோ(அ)பி ஸ்யாதே³வ ।

ஏவமபி தேஜோ மந்த்ரப்ரதிபாத்³யமிதி கத²ஞ்சித³ப்⁴யுபக³ம்யேத யதி³ தஸ்மிந்நுபாஸநாஶேஷத்வேநாபி⁴மதே மாநாந்தரவிரோதோ⁴ ந ஸ்யாத் । தஸ்மிந்நபி ஸதி கத²ம் தத³ப்⁴யுபக³ம: ? யதி³ ஹி ஸூர்யாதி³தேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகம் ததோ(அ)தி⁴கப்ரகாஶம் தஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி ப்ரகாஶகதயா வ்யாப்ய ஸர்வதா³ ஸ்தி²தம் ச கிஞ்சித்தேஜஸ்ஸ்யாத் கத²ம் தந்நாநுபூ⁴யதே ? கத²ம் ச ஸௌரசாந்த்³ராதி³தேஜஸாமபா⁴வே(அ)பி க⁴டாதி³ப்ரகாஶோ ந ஸ்யாத் ? ந ச மணிப்ரபா⁴ந்யாயேண ஸூர்யசந்த்³ரதீ³பாத்³யநுவிதா⁴ய்யேவ தத்தேஜ: , ததீ³யத்வாரோபாச்ச ஸூர்யாதி³தேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகமித³மந்யத்தேஜஸ்ஸூர்யாதீ³நாம் ஸஹஜம் நிக்ருஷ்டம் தேஜ: கிஞ்சித்ப்ரகாஶமாநமபி தத்கரம்பி³தமித்யேவம் விவேகக்³ரஹவைது⁴ர்யமூலாத்தத³நுப⁴வாமாவாபி⁴மாந: ; ததா² ஸதி தீ³பநிர்வாபணே ஸதி தீ³பப்ரபா⁴மண்ட³லஸ்யேவ தஸ்யாபி நாஶ இத்யுபக³மாபத்தே: । ந சேஷ்டாபத்தி: ; ப்ரதிதீ³பவ்யக்தி தத்தத³பி⁴பா⁴வகதேஜோந்தராப்⁴யுபக³மஸ்ய நிர்மூலத்வாத் । மந்த்ரே தத்ர தஸ்ய தமிதி பத³க³தைரேகவசநைஸ்யைவ ப்ரதீதே: । தஸ்மாத் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மைவாத்ர ஸர்வநாமஶ்ருதிஸார்பிதம் மந்த்ரப்ரதிபாத்³யம் ; அநுக்ருதே: – அநுபா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – த்யதே³தத் ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம்’ இத்யநுபா⁴நம் தத்³ப்³ரஹ்மபரிக்³ரஹே(அ)வகல்பதே , ந தேஜ:பரிக்³ரஹே । ந ஹ்யத்ர ‘க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தி’ இத்யத்ர தத்³க³மநாநுகாரிக³மநாந்தரவத்த்வமிவ தத்³பா⁴நாநுகாரிபா⁴நாந்தரவத்த்வமுச்யதே ; ‘தமேவ பா⁴ந்தம்’ இதி தஸ்யைவ பா⁴நவத்த்வோக்திவிரோதா⁴த் । ந ஹி யத்ர க்ரியாபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி தத்ர ‘தமேவ க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தி’ இத்யுச்யதே । உச்யதே து க்ரியாபே⁴தா³பா⁴வஸ்த²லே வஹ்நிமேவ த³ஹந்தம் தப்தாயு:பிண்டோ³(அ)ப்யநுத³ஹதீதி । ததா² ச பா⁴ரூபே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தாநாம் ஸூர்யாதீ³நாம் தத்ஸத்தயைஅ ஸத்த்வவத் , தத்ப்ரியதயைவ ப்ரியத்வவச்ச தத்³பா⁴நேநைவ பா⁴நவத்த்வமித்யபி ஸங்க³ச்ச²தே । யதா³ஹு: –

‘அஸ்தி பா⁴தி ப்ரியம் ரூபம் நாம சேத்யம்ஶபஞ்சகம் । ஆத்³யம் த்ரயம் ப்³ரஹ்மரூபம் ஜக³த்³ரூபம் ததோ த்³வயம்’ இதி ।

தேஜஸி து ந ஸங்க³ச்ச²தே ; தேஜோதா⁴தூநாம் ஸமத்வேநாந்யோந்யாநபேக்ஷத்வாத் । ந ஹி ப்ரதீ³ப: ப்ரதீ³பாந்தரபா⁴நேந பா⁴நவாநுபலப்⁴யதே । கிஞ்ச ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இத்யத்ர ஸர்வஸப்³த³: ஸகலப்ரபஞ்சபர: ; ஸங்கோசகாரணாபா⁴வாத் । ந ச ஸகலப்ரபஞ்சபா⁴ஸகத்வம் தேஜஸ உபபத்³யதே ; தஸ்ய சாக்ஷுஷமாத்ரபா⁴ஸகத்வாத் , ஸர்வப்ரபஞ்சபா⁴ஸககிஞ்சில்லௌகிகதேஜோ(அ)ப்⁴யுபக³மே தமஸி கஸ்யாப்யநுபலம்பா⁴பா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ப்³ரஹ்மணி தூபபத்³யதே ; தஸ்ய ஸ்வாத்⁴யஸ்தஸகலாநுப⁴வரூபத்வாத் । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மண்யேவ மந்த்ரோ(அ)யம் வ்யாக்²யேய: । தஸ்மிந் ரூபாதி³மத்த்வப்⁴ராந்த்யா ப்ரஸக்தஸ்ய ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶ்யத்வஸ்ய ‘ந சக்ஷுஷா பஶ்யதி கஞ்சிதே³நம்’ இதி சாக்ஷுஷத்வஸ்யேவ நிஷேத⁴: ஸங்க³ச்ச²தே । பா⁴ரூபே தஸ்மிந் ‘பா⁴ந்த’ இதி வ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப்ரகாஶாந்தரமநபேக்ஷ்ய ஸ்வயம் ப்ரகாஶரூபத்வாபி⁴ப்ராயேண ‘ஸவிதா ப்ரகாஶதே’ ‘கு³ருஸந்நிதி⁴மாத்ரேண ஶிஷ்யே ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶதே’ இத்யாதி³வ்யபதே³ஶவது³பபத்³யதே । ‘தஸ்ய பா⁴ஸா’ இதி பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)பி விஷயாவச்சி²ந்நரூபாபி⁴ப்ராயேணோபபத்³யதே ।

ஸூத்ரே ‘அநுபா⁴நாத்’ வக்தவ்யே ‘அநுக்ருதே:’ இதி ஸாமாந்யோக்திர்ப்³ரஹ்மாத்⁴யஸ்தம் ஸூர்யாதி³ ப்³ரஹ்மஸத்தயைவாஸ்தீதிவத் ப்³ரஹ்மஸ்பு²ரணேநைவ (தேஜ:) ஸ்பு²ரதீதி யுக்தம் ; ஶுக்த்யத்⁴யஸ்தரங்க³ரஜதாதீ³நாமதி⁴ஷ்டா²நபா⁴ஸ்வரரூபேணைவ பா⁴ஸ்வரத்வோபபத்த்யா ப்ரத்யத்⁴யாஸம்பா⁴ஸ்வரரூபாந்தரஸ்யேவாத்ராபி ப்ரதிவஸ்து அநுப⁴வவ்யக்த்யந்தரஸ்யாகல்பநீயத்வாதி³தி ஶ்ரௌதாவதா⁴ரணாநுக்³ராஹகோபபத்திஸூசநார்த²ம் । ‘தஸ்ய’ இதி மந்த்ரக³தசதுர்த²பாத³ஸ்ய க்³ரஹணம் தத³ர்த²ஸ்ய ஸர்வப்ரபஞ்சபா⁴ஸகத்வஸ்ய ஹேத்வந்தரஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । பஞ்சம்யபா⁴வாத்தஸ்யேத்யஸ்ய ஹேத்வந்தரபரத்வஸ்பு²டமிதி தத்தாத்பர்யஸ்பு²டீகரணாய ஸ்பு²டோக்தஹேதுநா தத்ஸமுச்சயார்த²ஶ்சகார: । விஷயவாக்யே ப்ராணாகாஶாதி³பத³வத் ஸர்வநாமாதிரிக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரயுக்தஸ்ய பத³ஸ்யாபா⁴வாத் ‘அத ஏவ ப்ராண:’(ப்³ர.ஸூ.1.1.13) இத்யாதா³விவ பக்ஷநிர்தே³ஶ: । ஹேதுஸாமர்த்²யாத் பக்ஷ உந்நேய இதி தாத்பர்யம் ॥1.3.22॥

ஸ்யாதே³தத் – ‘ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி’ இத்யாதி³நா ஸூர்யாதீ³நாமபி⁴ப⁴வ உச்யத இத்யேவ வக்தவ்யம் ; ‘குதோ(அ)யமக்³நி:’ இதி கைமுதிகந்யாயாத் । யேந மஹதா தேஜஸா ஸூர்யோ(அ)ப்யபி⁴பூ⁴யதே , தேநாக்³நிரபி⁴பூ⁴யதே இதி கிமுவக்தவ்யமிதி ஹி கைமுதிகந்யாயோபந்யாஸ: ஶோப⁴தே । ந து – யத்ர ரூபாதி³ஹீநே ப்³ரஹ்மணி த்³ரஷ்டவ்யே ஸூர்யோ ந காரணம் , தத்ராக்³நிர்ந காரணமிதி கிமு வக்தவ்யமிதி கைமுதிகந்யாய: ப்ரவர்ததே । ஏவமபி⁴ப⁴வலிங்கே³ந தேஜஸி நிஶ்சிதே தத்ரைவ ‘தமேவ பா⁴ந்தம்’ இத்யேதத³பி தத்தேஜோ(அ)நுப்ரவேஶேந ஸூர்யாதீ³நாம் தேஜஸ்வித்வமித்யேததா³ஶயம் யோஜ்யம் । ந ச தேஜஸோ: ஸமத்வாத³நபேக்ஷா ; ஶ்ருதிப³லாதே³வாங்கீ³காரோபபத்தே: । அங்கீ³க்ரியதே ஹி ஜ்யோதிஶ்ஶாஸ்த்ரப³லாத் சந்த்³ரமண்ட³லஸ்ய ஸௌரதேஜோ(அ)நுப்ரவேஶாதே³வ தேஜஸ்வித்வமிதி । ஏவஞ்ச ‘ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இத்யேதத³பி ப்ரக்ருதஸ்ய ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶஸ்ய ஸர்வஸ்ய தத்தேஜ:ப்ரகாஶ்யத்வாபி⁴ப்ராயம் யோஜ்யமித்யாஶங்க்யாஹ –

‘ந தத்³பா⁴ஸயதே ஸூர்யோ ந ஶஶாங்கோ ந பாவக: । யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே தத்³தா⁴ம பரமம் மம’(ப⁴.கீ³.15.6)

‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜோ ஜக³த்³பா⁴ஸயதே(அ)கி²லம் । யச்சந்த்³ரமஸி யச்சாக்³ரௌ தத்தேஜோ வித்³தி⁴ மாமகம்’(ப⁴.கீ³.15.12) இதி ப⁴க³வத்³கீ³தாஸு ஸ்மர்யதே । ததா²சோபப்³ரும்ஹ்மணாநுஸாரேண ‘ந தத்ர ஸூர்ய:’ இத்யாதே³ர்ப்³ரஹ்மதேஜோ(அ)நுப்ரவேஶேந ஸூர்யாதீ³நாம் தேஜஸ்வித்வமித்யேவார்த²: । அபிஶப்³தே³ந கட²வல்லிஷ்வயம் மந்த்ர: பரப்³ரஹ்மப்ரகரணே ஶ்ரூயத இத்யதோ(அ)பி பரப்³ரஹ்மபர இதி ஸமுச்சீயதே । ந ச தத்ராபி துல்யா ஶங்கா ‘த்ரயாணாமேவ சைவமுபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச’ இத்யாநுமாநிகாதி⁴கரணஸூத்ரே கட²வல்லிஷு த்ரயாணாமக்³நிஜீவப்³ரஹ்மணாமேவ ப்ரதிபாத³நம் , நாந்யஸ்யேதி வர்ணயிஷ்யமாணத்வாத் । கைமுதிகந்யாயோபந்யாஸஸ்த்வதிஸௌக்ஷ்ம்யேண து³ர்த³ர்ஶத்வாபி⁴ப்ராயேண யோஜ்ய: । யத்க²லு அதிஸூக்ஷ்மம் வஸ்து ஸௌராதபேநாபி ந ப்ரகாஶ்யதே , தத் தீ³ப: ப்ரகாஶயிதும் நேஷ்ட இதி கிமு வக்தவ்யமித்யுக்திர்யுக்தைவ । கட²வல்லிஷு ப்³ரஹ்மணோ து³ர்த³ர்ஶத்வமேவ ப்ரக்ருதம் ‘‘ததே³ததி³தி மந்யந்தே(அ)நிர்தே³ஶ்யம் பரமம் ஸுக²ம் । கத²ம் நு தத்³விஜாநீயாம் கிமு பா⁴தி விபா⁴தி வா’(க. 5.14) இதி । ஆத²ர்வணே து ‘ஹிரண்மயே பரே கோஶே விரஜம் ப்³ரஹ்ம நிஷ்கலம் । தச்ச்²ருப்⁴ரம் ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஸ்தத்³யதா³த்மவிதோ³ விது³:’(மு.2.2.9) இதி பூர்வமந்த்ரே ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிரித்யுக்தம் ; தத்கத²மித்யாகாங்க்ஷாயாம் ப்³ரஹ்மைவ ஸூர்யாதீ³நாமபி பா⁴ஸகமித்யேதத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேநாயம் மந்த்ர: பட்²யதே । ஏவமுப⁴யத்ராபி ப்ரக்ருதஸ்ய து³ர்த³ர்ஶத்வஸ்ய ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஷ்ட்வஸ்ய சோபபாத³நார்த²த்வேந ஏதந்மந்த்ரபாட²ஸ்ய த்³ருஷ்டார்த²த்வோபபத்தாவப்ரஸித்³த⁴தேஜ:ப்ரஸித்³த⁴தேஜ:கல்பநாபேக்ஷோபாஸநாவித்⁴யர்த²த்வேநாத்³ருஷ்டார்த²த்வகல்பநமநுசிதமேவ । இயமபி யுக்தி: ஸௌத்ரேணா பிஶப்³தே³ந ஸமுச்சீயதே ।

நநு பூர்வஸூத்ரே ப்³ரஹ்மாத்⁴யஸ்தஸ்ய ஸூர்யாதே³ர்ப்³ரஹ்மபா⁴நேநைவ பா⁴நமநுபா⁴நம் ஸூர்யாதி³விஷயஸ்ய அஸ்மதா³த்³யநுப⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யரூபத்வம் பர்யவஸிதமிதி வ்யாக்²யாதம் । கத²மஸ்மிந்ஸூத்ரே ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ இதி கீ³தாவசநமநுஸ்ருத்ய ஜக³த்³பா⁴ஸகம் ஸூர்யாதி³க³தம் தேஜோ ப்³ராஹ்மமேவ , ந து ஸூர்யாதே³ரந்யத்தேஜோ(அ)ஸ்தீத்யேவம் ப்³ராஹ்மதேஜோநுப்ரவேஶேந தேஜஸ்வித்வமநுபா⁴நமிதி வ்யாக்²யாயதே ? உச்யதே – யதி³ கஸ்யசித்தேஜஸோ(அ)நுப்ரவேஶேந தேஜஸ்வித்வமநுபா⁴நமித்யாஶங்க்யதே , ததா³(அ)பி பூர்வபக்ஷ்யபி⁴மதம் லௌகிகம் கிஞ்சித்ஸூர்யாத்³யபி⁴பா⁴வகம் தேஜோ மந்த்ரப்ரதிபாத்³யம் ந ஸேத்ஸ்யதி , கிந்து ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ இதி ஸ்ம்ருத்யநுஸாரேண ப்³ரஹ்மைவ மந்த்ரப்ரதிபாத்³யம் ஸேத்ஸ்யதீத்யுத்³கா⁴டயிதும் ‘ந தத்³பா⁴ஸயதே ஸூர்ய:’ இதி ஸூத்ரிதஸ்ம்ருத்யுதா³ஹரணப்ரஸங்கா³த்³பா⁴ஷ்யே ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ இதி ஸ்ம்ருதிரப்யுதா³ஹ்ருதா । வஸ்துதஸ்து ‘ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இத்யத்ர ஸர்வஶப்³த³ஸங்கோசே காரணாபா⁴வாத்³ப்³ரஹ்மணோ வா(அ)ந்யஸ்ய வா கஸ்யசித்³பா³ஹ்யதேஜோரூபயா ரப⁴யா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தீத்யர்த²ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷபராஹதத்வாத் ப்³ரஹ்மணஶ்சைதந்யப்ரப⁴யைவ ஸூர்யாதி³பா⁴ஸகத்வமர்தோ² க்³ராஹ்ய: । ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ இதி ஸ்ம்ருதௌ து ஸூர்யாதி³தேஜஸாம் ப்³ரஹ்மஶக்த்யதி⁴ஷ்டி²தத்வாத்³ரூபாதி³வ்யஞ்ஜகத்வமிதி ப்³ரஹ்மஶக்த்யதீ⁴நத்வமாத்ரமுச்யதே । ‘தாபநீ பாவநீ சைவ ஶோஷணீ ச ப்ரகாஶிநீ । நைவ ராஜந்ரவே: ஶக்தி: ஶக்திர்ந்நாராயணஸ்ய ஸா’ இதி பா⁴ரதவசநாநுரோதா⁴தி³தி யுக்தம் । அத்ராநுபா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யாஸ்பஷ்டதா ஸ்பஷ்டைவ । ‘பரஞ்ஜ்ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’(சா².8.3.4) இத்யாதி³வாக்யார்த²விசாரப்ரஸங்கா³த் ‘தச்சு²ப்⁴ரஞ்ஜ்யோதிஷாஞ்ஜ்யோதி:’(மு.2.2.9) இதி வாக்யோக்தபரஜ்யோதிஷ்ட்வஸாத⁴கோ ‘ந தத்ர ஸூர்ய:’ இத்யாதி³மந்த்ரோ விசாரித இதி பூர்வாதி⁴கரணஸங்க³தி: ॥1.3.23 ॥

‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி’(க.2.1.12) இதி ‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ ஜ்யோதிரிவாதூ⁴மக: । ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ஸ ஏவாத்³ய ஸ உ ஶ்வ: ஏதத்³வை தத்’((க. உ 2.1.13) இதி ச கட²வல்லீமந்த்ரஶ்ருத: புருஷோ ஜீவோ வா , ப்³ரஹ்ம வேதி அல்பபரிமாணலிங்கே³ஶாநஶ்ருதிப்⁴யாம் ப்ரத²மசரமஶ்ருதாப்⁴யாம் ஸம்ஶயே –

பூர்வ:பக்ஷ: – அல்பபரிமாணாத் ஜீவலிங்கா³ஜ்ஜீவோ(அ)யம் , ஈஶாநஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நஶ்ருதித்வே(அ)பி ப்ராத²ம்யேந ஜீவலிங்க³ஸ்ய ப்ரப³லத்வாத் , ஸ்வபா⁴வப³லாத³பி ப்ராத²ம்யப³லஸ்யாதி⁴கத்வாத் ; அத ஏவோபக்ரமாதி⁴கரணே விதே⁴: ப்ராதா⁴ந்யப³லமவிக³ணய்யார்த²வாத³ஸ்ய ப்ராத²ம்யப³லமநுஸ்ருதம் । கிஞ்சாத்ர ஈஶாநஶப்³தோ³ ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி⁴தா⁴நஶ்ருதி: ; ‘பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இத்யைஶ்வர்யப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யுபாதா³நே ரூட்⁴யநுந்மேஷாத் , ‘‘பத்³மாநி யஸ்யாக்³ரஸரோருஹாணி ப்ரபோ³த⁴யத்யூர்த்⁴வமுகை²ர்மயூகை²:’(குமா.ஸம்.1.16) இதி ஶ்லோகே ஸர:ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யக்³ரோபாதா³நவதி ஸரோருஹஶப்³தே³ ஸ்தி²தே(அ)பி பத்³மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் , அந்யதா² ‘‘உத்பு²ல்லஸ்த²லநலிநீவநாத³முஷ்மாது³த்³தூ⁴தஸ்ஸரஸிருஹோத்³ப⁴வ: பராக³:’(க.ரா.5.39) இத்யத்ர ஸரஸிருஹஶப்³த³ஸ்யேவாத்ர ஸரோருஹஶப்³த³ஸ்ய ரூட்⁴யுந்மேஷே பத்³மபத³ஸ்ய பௌநருக்த்யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாதி³ஹ ‘ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இதி பத³த்³வயஸமபி⁴வ்யாஹாரரூபவாக்யபோ³த்⁴யம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மாத்ரம் । தத்து ப்ரத²மஶ்ருதாஜ்ஜீவலிங்கா³த்³து³ர்ப³லமிதி நிர்விவாத³ம் ।

ஸ்யாதே³தத் – அல்பபரிமாணம் ஜீவலிங்க³மிஹ ந ப்ரத²மஶ்ருதம் , கிந்து ‘ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இத்யேதத்பூர்வஶ்ருதேநைதந்மந்த்ரஶ்ருதேந ச பூ⁴தப⁴வ்யேஶித்ருத்வேந ஸந்த³ஷ்டம் அல்பபரிமாணஞ்ச , ந ஜீவலிங்க³ம் । தத்³தி⁴ ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாந்த³ஹரவித்³யாயாஶ்ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஹ்ருத³யாயதநோபாதி⁴கம் ஸம்ப்ரதிபந்நம் । ந ச – தத்ரோப⁴யத்ராபி ‘ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந்’(சா².3.14.3) இதி, ‘த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’(சா².8.1.1) இதி ச ஸ்தா²நநிர்தே³ஶாத் தது³பாதி⁴கமல்பபரிமாணமிதி யுக்தம் , ந த்வத்ரேதி வாச்யம் । அத்ராபி ‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி’(க.4.12) இதி பூர்வமம்த்ரே ஸ்தா²நநிர்தே³ஶாத் । ந ச – ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வபா⁴வவசநத்வே கஸ்ய ஸ்வபா⁴வ இத்யஜ்ஞாநாத் ஜீவவசநத்வே ப்³ரஹ்மவசநத்வே ச தயோர்மத்⁴யாபா⁴வாதி³ஹ நாஸ்தி ஸ்தா²நநிர்தே³ஶ: , கிந்து மத்⁴யே உதா³ஸீநே ஸ்வபா⁴வே திஷ்ட²தி உதா³ஸீநஸ்வபா⁴வோ ப⁴வதீத்யேவ தத³ர்த² இதி வாச்யம் ; ‘‘ஊர்த்⁴வம் ப்ராணமுந்நயத்யபாநம் ப்ரத்யக³ஸ்யதி । மத்⁴யே வாமநமாஸீநம் விஶ்வேதே³வா உபாஸதே’(க.5.3) இத்யத்ர மந்த்ராந்தரே ப்ராணாபாநமத்⁴யே(அ)வஸ்தா²நஸ்ய , தது³பாதி⁴கவாமநத்வஸ்ய ச ஶ்ரவணேநாத்ராபி மத்⁴யஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணாபாநமத்⁴யே(அ)வஸ்தா²நஸ்ய , தது³பாதி⁴கவாமநத்வஸ்ய ச ஶ்ரவணேநாத்ராபி மத்⁴யஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணாபாநமத்⁴யபரதயா ஹ்ருத³யஸ்தா²நலாபா⁴த் , ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ‘ஆத்மா ஜீவே த்⁴ருதௌ தே³ஹே’ இத்யநுஶிஷ்டதே³ஹபரத்வோபபத்தே: , ‘ஆத்மைவ மஹநீய:’ ‘ஆத்மா பரிசர்ய:’(சா². உ.8.8.4) இதி விரோசநக்ருததே³ஹாத்மவாதோ³பதே³ஶே தே³ஹவிஷயாத்மஶப்³த³த³ர்ஶநாச்ச । கிஞ்ச ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸந்நிவிஷ்ட:’இத்யத்ரத்யமந்த்ராந்தரே ஹ்ருத³யோபாதி⁴நிர்தே³ஶ: ஸ்பஷ்ட ஏவாஸ்தி । நந்வம்கு³ஷ்ட²மாத்ர இதி மாத்ரஶப்³தே³நாதி⁴கபரிமாணவ்யாவ்ருத்தி: க்ரியமாணா(அ)ந்த:கரணோபாதி⁴ஸம்பிண்தி³தரூபே ஜீவே ஸம்ப⁴வதி , ந ப்³ரஹ்மணீதி சேத் ; ந । மாத்ரஶப்³தோ³ ஹ்யத்ர ப்ரமாணவாசிப்ரத்யய: ‘ப்ரமாணே த்³வயஸஜ்த³க்⁴நஞ்மாத்ரச:’(பா.ஸூ.5.2.37) இதி ஸூத்ரேணாநுஶிஷ்ட: , ந து ‘க்ஷீரமாத்ரம் பிப³’ இத்யத்ரேவோத்தரபத³த்வநியதம் ப்ராதிபதி³கம் । ததா² ஸதி அங்கு³ஷ்ட²பரிமாணமாத்ர இத்யர்த²லாபா⁴யாம்கு³ஷ்ட²ஶப்³த³ஸ்யாங்கு³ஷ்ட²பரிமாண இத்யர்தே² லக்ஷணாபத்தே: ।

நநு ‘அத² ஸத்யவத: காயாத்பாஶப³ந்த⁴வஶாங்க³தம் । அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரம் புருஷம் நிஶ்சகர்ஷ யமோ ப³லாத்’ இதி ஜீவோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: ஸ்மர்யதே । கோ நேத்யாஹ ? ந ஹி வயம் ஜீவஸ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் நாஸ்தீதி ப்³ரூம: , கிந்து ப்³ரஹ்மண்யபி ஸம்ப⁴வதா தேந ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ந பா³த⁴நீயமிதி ப்³ரூம: । ப்³ரஹ்மண்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரம் புருஷம்’ இதி ஸ்மார்தஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ஜீவ இவ ந ஸம்ப⁴வதி இதி சேத், மாபூ⁴த் , ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²ஞ்ச ஸமாஶ்ரித: । ஈஶஸ்ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ரபு⁴: ப்ரீணாதி விஶ்வபு⁴க்’(மஹாநாரா 16.3) இதி தைத்திரீயே, ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸந்நிவிஷ்ட: । ஹ்ருதா³ மநீஷாமநஸா(அ)பி⁴க்ல்ருப்தோ ய ஏநம் விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி’(ஶ்வே.உ. 3.13) இதி ஶ்வேதாஶ்வதரே ச ப்³ரஹ்மவிஷயமந்த்ரஶ்ரவணேந ப்³ரஹ்மணி ததோ ப³லவதீ ப்ரத²மாந்தஶ்ரௌதஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ஜாக³ர்தி । தஸ்மாத³ம்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வலிங்கா³ஜ்ஜீவ இதி நிர்ணயோ ந யுக்த இதி சேத் ;

அத்ர ப்³ரூம: – அம்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் ந பூ⁴தப⁴வ்யேஶித்ருத்வேந ஸந்த³ஷ்டம் , கிந்து ததே³வ மந்த்ரத்³வயே படி²தமபி ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி’ இதி தத்ப்ராக்ஶ்ருதேந ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா’ இதி தத³நந்தரஶ்ருதேந சாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வேந ஸந்த³ஷ்டம் । அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஞ்ச ஹ்ருத³யாயதநோபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மணி ந ஸம்ப⁴வதி ; தைத்திரீயே ஹ்ருத³யாக்³ரவர்த்யதிஸூக்ஷ்மவஹ்நிஶிகா²மத்⁴யஸ்ய ப்³ரஹ்மாயதநத்வேநோக்ததயா தது³பாதி⁴கஸ்யாணீயஸ்த்வஸ்யைவ ப்ராப்தே: , தத³பி⁴ப்ராயேணைவ ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாம் தஸ்ய ஶ்யாமாகதண்து³லாத³ப்யணீயஸ்த்வோக்தே: ; த³ஹரவித்³யாயாம் புண்ட³ரீகத³ஹரத்வோக்த்யைவ த³ஹரத்வஸித்³தா⁴வபி புநர்த³ஹரத்வோக்த்யா(அ)திஸூக்ஷ்மத்வஸ்ய வ்யஞ்ஜநாச்ச । தைத்திரீயே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஶ்ரவணமம்ங்கு³ஷ்டா²வச்சே²தோ³பாதி⁴கமிதி தத்ரைவ ஸ்பஷ்டம் ।

யத்து ஶ்வேதாஶ்வதரே ஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴காம்ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வவர்ணநம் தத் ப்³ரஹ்மணோ ஜீவாத்மாபி⁴ப்ராயேணேதி யுஜ்யதே ; ‘த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி த்வம் குமார உத வா குமாரீ । த்வம் ஜீர்ணோ த³ண்டே³ந வஞ்சஸி த்வஞ்ஜாதோ ப⁴வஸி விஶ்வதோமுக²:’(ஶ்வே.உ.4.3) இத்யாதி³தத்ரத்யமந்த்ராந்தரேஷு ஜீவாத்மநா ப்³ரஹ்மோபவர்ணநத³ர்ஶநாத் । ஜீவே ஹி ஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴கமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமஞ்ஜஸா ஸம்ப⁴வதி – அந்த:கரணஸம்பிண்டி³தோ ஜீவ: । அந்த:கரணம் ச ப்ராயேண ஹ்ருத்கமலகோஶஸ்தா²நம் । ஹ்ருத்கமலகோஶஸ்து மநுஷ்யாணாமங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இதி , ந து தத்ர ப்³ரஹ்மண இவாக்³ரஸுஷிரவ்ருத்தித்வாதி³விஶேஷஶ்ரவணமஸ்தி । ஸ்பஷ்டஞ்ச ஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴கோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரோ ஜீவ இதி ‘‘அ ங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸந்நிவிஷ்ட:’(க.6.17) இத்யத்ரமந்த்ரஸ்யோத்தரார்தே⁴ ‘‘தம் ஸ்வாச்ச²ரீராத் ப்ரவ்ருஹேந்முஞ்ஜாதி³வேஷீகாம் தை⁴ர்யேண । தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதம்’(க.6.17) இத்யஸ்மிந் ஶரீரவிவிக்ததயா ஜ்ஞாதவ்யத்வப்ரதிபாத³நேந । ஸ்பஷ்டஞ்சாந்யேஷ்வபி மந்த்ரேஷு ‘ப்ராணாதி⁴பஸ்ஸஞ்சரதி ஸ்வகர்மபி⁴: அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரோ ரவிதுல்யரூப:’(ஶ்வே.உ.5.7.8) இத்யாதி³ஷு । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபி ஸ்மார்த்யேவாநுக்³ராஹிகா ; ஸ்ம்ருதௌ ஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴காங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வவர்ணநாத் உத்க்ரமணகாலே ஜீவஸ்ஸஹ மந:ப்ராணேந்த்³ரியைர்ஹ்ருத³யம் ப்ரவிஶ்ய தத ஏவோத்க்ராமதீதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴: । ந ச ‘ந தத்ர ஸூர்ய:’ இதி மந்த்ரஸ்ய தேஜோவிஷயத்வே இவாஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஜீவவிஷயத்வே ப்ரகரணவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி ; கட²வல்லிஷு ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ப்ரஶ்நாநுஸாரேண ஜீவஸ்யாபி வக்தவ்யத்வாத் । தஸ்மாத் ப்ரத²மஶ்ருதஹ்ருத³யாவச்சே²தோ³பாதி⁴காங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வலிங்க³ஸமர்பிதோ ஜீவ ஏவ ஸங்குசிததே³ஹேந்த்³ரியாதி³பூ⁴தப⁴வ்யேஶித்ருத்வேந வா , அஸங்குசிதபூ⁴தப⁴வ்யேஶித்ருதயோபாஸ்யத்வேந வா ‘தத்³யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸௌ யோ(அ)ஸௌ ஸோ(அ)ஹம்’ இத்யத்ரேவ ததா²பூ⁴தேஶ்வராத்மதயோபாஸ்யத்வேந வா அஸ்மிந்மந்த்ரே ப்ரதிபாத்³யத இதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: – அம்கு³ஷ்ட²ப்ரமித: பரமாத்மா ; தத³பி⁴தா⁴நஶ்ருதிரூபாதீ³ஶாநஶப்³தா³த் । ந ச யௌகி³கார்த²ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யநுபாதா³ந ஏவ ரூட்⁴யுந்மேஷ இதி நியம: ; தத்ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யுபாதா³நே(அ)பி ரூட⁴ஶப்³த³ஶ்ரவணப்ரயுக்தரூட்⁴யுந்மேஷஸ்யாநிவார்யத்வாத் । காவ்யேஷு து வ்யம்க்³யார்த²ப்ரதா⁴நேஷு யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய யௌகி³கார்தோ² வ்யஞ்ஜநாவ்யாபாராநுகூலஸ்தம் ஶப்³த³ம் யௌகி³கார்த² ஏவோபக்ஷீணம் க்ருத்வா ததீ³யரூட்⁴யர்த²ஸமர்பணார்த²ம் க்வசித் க்வசித் பதா³ந்தரமுபாத³த³த இதி தத்பதா³ந்தரோபாதா³நம் ந யௌகி³கார்தே²ப்ரதிஸம்ப³ந்த்⁴யுபாதா³நஸ்ய ரூட்⁴யுந்மேஷவிரோதி⁴த்வப்ரயுக்தம் ; தத³நுபாதா³நேபி ‘‘தவ ப்ரஸாதா³த் குஸுமாயுதோ⁴(அ)பி ஸஹாயமேகம் மது⁴மேவ லப்³த்⁴வா । குர்யாம் ஹரஸ்யாபி பிநாகபாணே: தை⁴ர்யச்யுதிம் கே மம த⁴ந்விநோ(அ)ந்யே’(க.மா. 3.10) இத்யத்ர தத்³த³ர்ஶநாத் । அத்ர ஹி கைமுதிகந்யாயோபயோகி³ஸாரதராயுத⁴த்வவ்யஞ்ஜநாநுகூலே யௌகி³கார்த² ஏவ பிநாகபாணிஶப்³த³முபக்ஷீணம் க்ருத்வா தத்³ரூடி⁴விஷயஶிவஸமர்பணார்த²பதா³ந்தரம் ப்ரயுக்தம் । கிஞ்ச யஸ்ய யோக³ரூடி⁴மத: பத³ஸ்ய ஸந்நிதௌ⁴ தத³லப்⁴யஸ்ய கஸ்யசித³வயவார்த²ஸ்ய விஶேஷகம் கிமபி ப்ரத²மமுபாதீ³யதே – யதா² ‘பத்³மாநி யஸ்யாக்³ரஸரோருஹாணி’ இதி யதா² வா ‘லபநம் பத்³மமேவாஸ்யா லாவண்யஸரஸீருஹம்’ இதி – தத்பத³ம் தத்³விஶேஷிதயௌகி³கார்த²வஶீக்ருதமிதி தேநாபி ஹேதுநா தத்ர ரூட்⁴யுந்மேஷோ ந ப⁴வதீதி வக்தும் ஶக்யம் । இஹ து ஸங்கோசகாபா⁴வாதீ³ஶாநபத³யௌகி³கார்த²தயா தல்லப்³த⁴ ஏவார்தோ² ‘பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இத்யநேந பஶ்சாத³நுவதி³ஷ்யத இதி நாத்ர தத³நுந்மேஷஶாவகாஶ: ।

நந்வீஶாநஶ்ருத்யநுரோதே⁴ ப்ரத²மஶ்ருதஸ்யாப்யநுவாத்³யஸ்ய தாத்பர்யவதா விதே⁴யேந விரோதே⁴ ஸத்யுபமர்தோ³ யுக்த ஏவ ; உக்த்²யாக்³நிஷ்டோமாதி⁴கரணந்யாயாத் । ததா² ஹி – ‘உக்த்²யாக்³நிஷ்டோமஸம்யோகா³த³ஸ்துதஶஸ்த்ர: ஸ்யாத்ஸதி ஹி ஸம்ஸ்தா²(அ)ந்யத்வம்’(ஜை.ஸூ.10.5.12) இதி தா³ஶமிகாதி⁴கரணே ‘அப்யக்³நிஷ்டோமே ராஜந்யஸ்ய க்³ருஹ்ணீயாத³ப்யுக்த்²யே க்³ராஹ்ய:’ இதி வசநாத்³ராஜந்யநிமித்தேநோக்த்²யாக்³நிஷ்டோமயோ: கர்தவ்ய: ஷோட³ஶிக்³ரஹயாகா³ப்⁴யாஸ: ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரரஹித: ஸ்யாத் , தத்ஸஹிதோ வேதி ஸம்ஶயே, உக்த்²யஸ்யாக்³நிஷ்டோமஸ்ய ச ஸத: ஷோட³ஶியாகா³ப்⁴யாஸவிதா⁴நாத்தத³ங்க³ஸ்ய ஷோட³ஶிஸ்தோத்ரஸ்யாநுஷ்டா²நே க்ரதோருக்த்²யஸ்தோத்ராந்தத்வரூபஸ்யோக்த்²யத்வஸ்ய அக்³நிஷ்டோமஸ்தோத்ராந்தத்வரூபஸ்யாக்³நிஷ்டோமத்வஸ்ய சோபமர்த³ப்ரஸங்கா³த் ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரரஹித: ஸ்யாதி³தி ப்ராபய்ய , ஷோட³ஶியாகா³ப்⁴யாஸவிதி⁴நா ஸாங்க³ஸ்ய தஸ்ய விதா⁴நேந தத³ங்க³பூ⁴தயோ: ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரயோரநிவார்யத்வாத்³விதே⁴யேந ஸம்ஸ்தா²ந்தரேணாநுவாத்³யயோருக்த்²யாக்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்த²யோருபமர்தோ³ ந்யாய்ய இதி ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரஸஹித ஏவ ஸ்யாத் । ஏவஞ்சோக்த்²யஸம்ஸ்தோ²(அ)க்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்தோ² வா ய: க்ரது: ப்ராப்த: ஸ ராஜந்யஸ்ய ந ததா² , கிந்து ப்ராப்தஸம்ஸ்தோ²பமர்தே³ந ஷோட³ஶிஸம்ஸ்த²: கர்தவ்ய இதி । உக்தம் ச ‘உக்த்²யஸம்ஸ்தோ² ஹி ய: ப்ராப்தஸ்ததா²(அ)க்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்தி²க: । ராஜந்யஸ்ய ததா² நாஸௌ கிந்து ஷோட³ஶிஸம்ஸ்தி²கம்’ இதி । ஏவமிஹாப்யந்த:கரணோபாதி⁴பரிகல்பிதரூபதயா யோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: ப்ராப்தோ ஜீவ: ஸ ந ததா² , கிந்த்வஸம்குசிதஸகலபூ⁴தப⁴விஷ்யத்³வர்தமாநவஸ்துநியந்த்ருத்வப்ராப்தஸகலாந்தரவஸ்தா²நதயா வ்யாபக: பரமாத்மைவைத்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

நந்விஹாம்கு³ஷ்ட²மாத்ரமநூத்³ய தஸ்யேஶாநபா⁴வோ விதீ⁴யதே சேத் அஸ்து நாம பூர்வரூபோபமர்த³: । ததே³வ குதோ(அ)வஸீயதே । நஹ்யத்ர கிஞ்சித³நுவாத்³யம் கிஞ்சித்³விதே⁴யமித்யத்ர ஜ்ஞாபகமஸ்தீதி சேத் ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோந்தராத்மா’ இத்யுத்தரமந்த்ரவஶாதே³வமவஸீயதே । தத்ர ஹி பூர்வார்த்³தே⁴ந ஜீவமநூத்³ய ‘தம் ஸ்வாச்ச²ரீராத்ப்ரவ்ருஹேத்’ இதி தஸ்ய ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதே³ஹத்³வயாத³ப்ரமாதே³ந பு³த்³தி⁴ப³லேந விவேசநம் விதா⁴ய விவேசிதஸ்ய தஸ்ய ‘தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதம்’ இதி ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபா⁴வோ விதீ⁴யதே । இஹாபி ஸ ஏவார்த²: ஸம்க்³ரஹேண வர்ண்யதே । அத்ர ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ:’ இதி ஜீவாநுவாத³: । ‘ஜ்யோதிரிவாதூ⁴மக:’ இதி ஜட³தே³ஹாந்த:கரணஸம்வலிதஸ்ய தஸ்ய ததோ விவேசநம் । ‘ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இதி தஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வவிதி⁴ரிதி । நநு தத்³வத³த்ர ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபா⁴வோபதே³ஶோ ந த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந । அத்ரால்பபரிமாணத்வோபமர்தே³ந தத்³விரோதி⁴வ்யாபகப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபத்தயே வ்யாபகத்வோபலக்ஷகஸ்ய ஸர்வநியந்த்ருத்வஸ்யோபந்யாஸாத் । உக்த்²யாக்³நிஷ்டோமவாக்யயோரபி ஹ்யநூதி³தோக்த்²யாக்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்தோ²பமர்த³கவிதே⁴யஷோட³ஶியாக³ஸம்ஸ்தோ²பலக்ஷகம் ஷோட³ஶிக்³ரஹணமேவோபஸ்யஸ்தம் ।ஸூத்ரக³த ஏவகார: – கத²ம் ‘அஹமிஹைவாஸ்மி ஸத³நே ஜாநாந:’ இத்யல்பபரிமாணத்வேநாநுபூ⁴யமாநஸ்ய வ்யாபகப்³ரஹ்மபா⁴வ: ? இத்யாஶங்காயாம் வசநப³லாதே³வ , நஹ்யஸ்தி வசநஸ்யாதிபா⁴ர இதி பரிஹாரஜ்ஞாபநார்த²: ॥1.3.24॥

நநு ஜீவஸ்யாப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வேநாநுவாதோ³ ந யுக்த: । தஸ்யாராக்³ரமாத்ரத்வஶ்ரவணாதி³த்யாஶம்க்யாஹ –

ஜீவஸ்ய ஹ்ருத்³யவஸ்தா²நமபேக்ஷ்ய இத³மங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமுச்யதே । நாடீ³ஸஞ்சாரமபேக்ஷ்ய த்வந்யத்ர ஆராக்³ரமாத்ரத்வஶ்ரவணம் । அத ஏவாபரத்ராதிஸூக்ஷ்மநாடீ³ஸஞ்சாரமபேக்ஷ்ய வாலாக்³ராயுதபா⁴க³த்வஶ்ரவணமபி த்³ருஶ்யதே । நாடீ³ஹ்ருத³யாதி³தத்தத³வகாஶாநுஸாரிஸங்கோசவிகாஸேநாந்த:கரணேநாவச்சி²ந்நோ ஜீவோ(அ)பி ஹி ததா² ததா² ப⁴வதி । நநு ஹ்ருத³யாபேக்ஷமப்யம்ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமநுபபந்நம் ; ஹஸ்திமஶகாதீ³நாம் ஹ்ருத³யபரிமாணபே⁴தா³த் । ந ச தத்தத³ங்கு³ஷ்ட²பரிமாணம் க்³ராஹ்யம் ; க²ரதுரகா³தீ³நாமங்கு³ஷ்டா²பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யோக்தம் ‘மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாத்’ இதி । மநுஷ்யாதி⁴காரம் ஶாஸ்த்ரம் , அதோ மநுஷ்யாந்ப்ரதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வ உபபாத³நீய: । மநுஷ்யாணாஞ்ச ஹ்ருத³யம் தத³ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரமிதி தத³வச்சி²ந்நஜீவஸ்ய ததா²த்வேநாநுவாதோ³ யுஜ்யத ஏவ । யத்து பா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வோபபாத³நபரதயா(அ)ஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய வ்யாக்²யாநம் , தத் அயம்மந்த்ர: ‘தத்த்வமஸி’ வாக்யவஜ்ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³பரமஹாவாக்யவித⁴யேவ ப்³ரஹ்மபராவாந்தரவாக்யவித⁴யா(அ)பி யோஜயிதும் ஶக்ய இதி ப்ரௌடி⁴வாத³மவலம்ப்³ய , ந து பா⁴ஷ்யாபி⁴மதம் । அக்³ரே ‘யத³ப்யுக்தம்’ இத்யாதா³வங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இத்யநேந ஜீவாநுவாத³ இத்யஸ்யைவார்த²ஸ்யாநுமோத³நாத் । நந்வித்த²மங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஶ்ரவணம் மநுஷ்யதே³ஹாபந்நஜ்ஜீவவிஷயதயா ஸங்கோசநீயநம் சேத் , ஏவமேவ பூ⁴தப⁴வ்யேஶாநத்வஶ்ரவணமபி தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நியந்த்ருத்வவிஷயதயா ஸங்கோச்ய க்ருத்ஸ்நோ(அ)யம் மந்த்ர: கிமிதி ஜீவபரோ நாப்⁴யுபேயதே – இத்யாஶங்காபரிஹாரார்த²ஸ்துஶப்³த³: । அநந்யக³திகதயா கஸ்யசித்ஸங்கோச: க்ருத இதி தஸ்யாபி ஸங்கோச: கர்தும் ந யுக்த: ; ஜீவஸ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமுபம்ருத்³ய தத³பே⁴தே³நோபதே³ஶ்யே ப்³ரஹ்மணி வ்யாபகதோபலக்ஷணத்வேந தத³ஸங்கோசோபபத்தேரிதி பரிஹாராபி⁴ப்ராய: ॥1.3.25॥

ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரித்வம் மநுஷ்யாணாம் யதீ³ரிதம் ।
தத்ப்ரஸங்கே³ந தே³வாநாமப்யஸ்தீதி ப்ரஸாத்⁴யதே ॥
மநுஷ்யாணாமுபரி யே தே³வாஸ்தேஷாஞ்ச மந்யதே ।
ஸூத்ரகாரோ(அ)தி⁴காரித்வம் தத்ரார்தி²த்வாதி³ஸம்ப⁴வாத் ॥
தி³வ்யே ஸுகே² நிமக்³நாநாமபி மோக்ஷார்தி²தா ப⁴வேத் ।
தஸ்யாபி நிர்விஶேஷத்வாத் க்ஷயஸாதிஶயத்வயோ: ॥
தேஷாம் ஸாமர்த்²யமப்யஸ்தி படுதே³ஹேந்த்³ரியாதி³கம் ।
மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணாத்³யுபவர்ணிதம் ॥
தேஷாமநுபநீதாநாமதீ⁴திர்நாஸ்தி சேத³பி ।
வேதோ³ ஜந்மாந்தராதீ⁴த: ஸ்வயம் பா⁴யாந்மஹாத்மநாம் ॥
ஶ்ருதஞ்சேந்த்³ரஸ்ய வித்³யார்த²ம் கு³ரூபஸத³நம் ஶ்ருதௌ ।
தேஷாம்ருஷீணாஞ்ச ந்ருணாம் முக்தத்வமபி வித்³யயா ॥
ஸூத்ரே தது³பரீத்யேததந்மநுஷ்யாணாமத⁴ஸ்தநாத் ।
வ்யாவர்தயதி பஶ்வாதீ³ந் ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரத: ॥1.3.26॥

யத்³யவாப்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாமிந்த்³ராத்³யா முக்திமாப்நுயு: ।
யஷ்டவ்யதே³வதா(அ)பா⁴வாத் கர்மலோபோ ப⁴வேத்ததா³ ॥
இதி சேந்மைவமாம்நாயதத³ந்தேஷு ஸ்ம்ருதிஷ்வபி ।
அநேகஸ்யேந்த்³ரவஹ்ந்யாதி³பா⁴வஸந்ப்ராப்தித³ர்ஶநாத் ॥
நக்ஷத்ரேஷ்ட்யர்த²வாதா³தி³ஷ்விந்த்³ராதீ³நாமநேகதா ।
யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வாதி³பே⁴த³கைர்ஹி ப்ரத³ர்ஶதா ॥
ததஶ்ச முக்திம் கஸ்மிம்ஶ்சித்³வித்³யயா ஸமுபேயுஷி ।
தத³ந்ய இந்த்³ரஸ்தத்காலே யஷ்டவ்ய: கர்மணாம் ப⁴வேத் ॥1.3.27॥

ஸ்யாதே³தத் –
கர்மண்யேவம் விரோத⁴ஸ்ய ஸமாதா⁴நம் விதந்வத: ।
இந்த்³ராதி³ஶப்³தே³ ஸ ப⁴வேத் கர்மாங்க³மநுஷு ஶ்ருதே ॥
ந ஹ்யேக இந்த்³ரஸ்தஸ்யார்தோ² நியந்தும் ஶக்யதே ததா³ ।
ந சாநேகத்ர தத்³வ்ருத்திர்நிமித்தைக்யம் விநா ப⁴வேத் ॥
நைவாஸ்தி டி³த்த²ஶப்³த³ஸ்ய ஸங்கேதவிஷயேஷ்விவ ।
அர்தே²ஷு தேஷு தேஷ்வேகம் நிமித்தம் தஸ்ய யோஜகம் ॥
க்ரியேதேந்த்³ராதி³ஶப்³த³ஸ்ய யதி³ டி³த்தா²தி³ஶப்³த³வத் ।
ப்ரத்யர்த²வ்யக்திஸங்கேதஸ்ததா³ ஸாபேக்ஷதா ப⁴வேத் ॥
வ்யவஸ்தி²தஶ்சார்த² ஏகோ மந்த்ராணாம் நைவ ஸம்ப⁴வேத் ।
தத்ஸம்ப⁴வே ச தச்சூ²ந்யே கல்பே தே ஸ்யுர்நிரர்த²கா: ॥
தஸ்மாதி³ந்த்³ராதி³ஶப்³த³ஸ்ய வாச்யோ மந்த்ரார்த²வாத³யோ: ।
நித்ய ஏகைக ஏவார்தோ² ந பி⁴ந்ந: காலபே⁴த³த: ॥
யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வஸ்து ந கர்மாநதி⁴காரிணாம் ।
அர்த²வாதை³: ப்ரஶம்ஸார்த²ம் கல்பிதோ பே⁴த³ஸாத⁴க: ॥
ப்³ரஹ்மா விஷ்ணுஶ்ச ருத்³ரஶ்ச ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ச யஷ்ட்ருதாம் ।
யஷ்டவ்யத்வஞ்ச தைர்நீதம் வாச்யம் தத்ரைவமேவ ஹி ॥
ஆத்மாஸாதா⁴ரணம் த்³ரவ்யமந்யஸாதா⁴ரணம் ஸுரை: ।
க்ருதம் வாஸ்த்விஷ்டிபி⁴ஸ்தேஷாம் பே⁴த³ஸித்³தி⁴: கத²ம் தத: ॥
வஸ்வாத்³யுபாஸகாநாந்து வஸ்வாதி³ப⁴வநோக்தய: ।
போ⁴க³ஸாம்யபரா: கல்ப்யா: தேஷாம் வஸ்வாதி³பி⁴ஸ்ஸஹம் ॥
அந்யதா² க²லு வஸ்வாதி³ஸம்க்²யாதி⁴க்யம் ப்ரஸஜ்யதே ।
பரஶ்ஶதேஷு யுக³பத்ப்ரேப்ஸுஷூபாஸநாப²லம் ॥
த்³ருஷ்டா ஹி விஷ்ணுபா⁴வஸ்ய தத்³யாக³ப²லதாஶ்ருதே: ।
தத்³போ⁴க³ஸாம்யபரதா ஸர்வேஷாமபி ஸம்மதா ॥
ஸ்ருஷ்டிப்ரலயவாக்யாநாமயந்து விஷயோ ப⁴வேத் ।
தே³வாநாம் தே³ஹநிகர: ஸ்ருஜ்யதே ஹ்ரியதே ச யத் ॥
ஸர்கா³தௌ³ ப⁴க³வாந்தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத் ।
இத்யேவமாதி³வாக்யாநாம் லப்⁴யதே சைவமார்ஜவம் ॥
ஏவஞ்சாஸ்ப்ருஷ்டதே³ஹாதௌ³ தத்ததா³தமிகவாசகே ।
இந்த்³ராதி³ஶப்³த³நிகரே ந விரோத⁴: ப்ரஸஜ்யதே ॥
அஸ்ப்ருஷ்டமத்ஸ்யரூபாதௌ³ பரமாத்மைகவாசகே ।
விஷ்ணுர்நாராயண: க்ருஷ்ணோ விது⁴ரித்யாதி³கே யதா² ॥
ததா²சேந்த்³ராதி³தே³வாநாமிந்த்³ரத்வாத்³யநபாயத: ।
ஸஹ்யம் ஸாதிஶயத்வம் ஸ்யாத் க்ருச்ச்²ரஞ்ச ப்ரலயாதி³கம் ॥
தஸ்மாந்முக்தாவஸாத்⁴யாயாமர்தி²த்வம் ந ஸுபர்வணாம் ।
இத்யாஶங்கா(அ)பநோதா³ர்த²மித³ம் ஸூத்ரம் ப்ரவர்ததே ॥

ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் தே³வாநாம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வதா யத: ।
அதோ(அ)த்ர நேத்³ருஶீ ஶங்கா(அ)வகாஶம் ப்ரதிபத்³யதே ॥
ஏவம் க²ல்வத்ராஶங்கா க்ருதா – வர்தமாநேந்த்³ரஸ்ய வித்³யயா முக்தௌ யஷ்டவ்யேந்த்³ராபா⁴வாத³க்³ரே கர்மலோபோ மாபூ⁴தி³த்யேதத³ர்த²ம் ததா³நீமிந்த்³ராந்தரஸ்ருஷ்ட்யப்⁴யுபக³மே கர்மாங்க³மந்த்ரேஷு ‘இந்த்³ராக³ச்ச² ஹரிவ ஆக³ச்ச²’ ‘ஆயாஹீந்த்³ர பதி²பி⁴ரீடி³தேபி⁴ஸ்ஸோமம் பிப³ வ்ருத்த்ரஹந் ஶூர வித்³வாந்’ இத்யாதி³ஷு ஶ்ருதே இம்த்³ரஶப்³தே³ விரோத⁴: ஸ்யாத் । ந ஹி பூ⁴தோ ப⁴விஷ்யந்வர்தமாநோ வா தஸ்யைக ஏவேந்த்³ரோ வாச்ய இதி நியந்தும் ஶக்யதே ; விநிக³மநாவிரஹாத் , இந்த்³ராந்தரே யஷ்டவ்யே தஸ்ய தத³வாச்யத்வேநைந்த்³ர்யா கா³ர்ஹபத்ய இவ தஸ்ய தத்ர விநியோஜகஶ்ருத்யபா⁴வேந ச லிங்க³விநியோஜ்யாநாமைந்த்³ரமந்த்ராணாம் தத்ர விநியோகா³பா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । ந ச தாவத்ஸ்வித்³ரேஷ்விந்த்³ரஶப்³த³ஸ்ய வ்ருத்திரேகம் ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் விநா ஸம்ப⁴வதி । ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஞ்சைகம் டி³த்த²ஶப்³த³ஸ்ய தத்ஸங்கேதவிஷயேஷ்விவாத்ராபி தாவத்ஸ்விந்த்³ரேஷ்வநுக³தம் நாஸ்தி । ஏவமக்³ந்யாதி³ஶப்³தா³நாமப்யக்³ந்யாத்³யார்தே²ஷு । யதி³ சைத்ரமைத்ராதீ³நாம் புத்ரேஷூத்பந்நேஷு தத்³வ்யவஹாரார்த²ம் பித்ராதி³பி⁴ரிச்ச²யா டி³த்த² இதி ஸங்கேத இவ தத்தத்காலவ்ருத்திஷ்விந்த்³ராதி³ஷூத்பந்நேஷு தத்³வ்யவஹாரார்த²ம் காஶ்யபாதி³பி⁴: ஸ்வேச்ச²யேந்த்³ரோ(அ)க்³நிர்மித்ரோ வருண இத்யாதி³ஸங்கேத: க்ரியதே , ததா³ வைதி³காநாமிந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் தத்தத்காலஸங்கேதயித்ருபுருஷபு³த்³த்⁴யதீ⁴நஸங்கேதாபேக்ஷதத்தத்காலவர்திபி⁴ந்நபி⁴ந்நார்த²போ³த⁴கத்வே தத்ஸாபேக்ஷத்வலக்ஷணமப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் । வ்யவஸ்தி²தஶ்சைகைகோ(அ)ர்தோ² ந ஸ்யாத் । வ்யவஸ்தி²தைகைகேந்த்³ராத்³யர்தா²ப்⁴யுபக³மே ச தத³ந்யேந்த்³ராதி³மதிகல்பே ‘இந்த்³ராக³ச்ச²’ இத்யாதி³மந்த்ராணாம் விநியோகோ³ ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத்தேஷாமநபாயீந்த்³ரத்வாதி³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தோ நித்ய ஏகைக ஏவார்த²: ஸ்வீகர்தவ்ய: ।

அத்ரேயமாஶங்கா ஸ்யாத் – நக்ஷத்ரேஷ்ட்யர்த²வாதே³ஷு ‘இந்த்³ரோ வா அகாமயத ஜ்யைஷ்ட்²யம் தே³வாநாமபி⁴ஜயேயமிதி ஸ ஏதமிந்த்³ராய ஜ்யேஷ்டா²யை புரோடா³ஶமேகாத³ஶகபாலம் நிரவபத்’ ‘அக்³நிர்வா அகாமயத । அந்நாதோ³ தே³வாநாம் ஸ்யாமிதி । ஸ ஏதமக்³நயே க்ருத்திகாப்⁴ய: புரோடா³ஶமஷ்டாத³ஶகபாலம் நிரவபத்’ இத்யாதி³ஷ்விந்த்³ரஸ்யேந்த்³ரோ யஷ்டா அக்³நேரக்³நி: ஸோமஸ்ய ஸோம: ஸவிது: ஸவிதேத்யாதி³ப்ரகாரேண யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வஶ்ரவணாதி³ந்த்³ரபே⁴தா³தி³கம் தாவத்ஸ்வீகர்த்தவ்யம் । இந்த்³ராதீ³நாம் ஸ்வஸ்வோத்³தே³ஶேந த்³ரவ்யத்யாகா³த்மகயாகா³நுஷ்டா²நாநுபபத்தே: ஸ்வஸ்மை ஸங்கல்ப்யமாநஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய ஸ்வத்வத்யாகா³ஸம்ப⁴வாத் । ஏவமிந்த்³ரபே⁴தா³தி³கஞ்ச கல்பமந்வந்தராதி³காலபே⁴தே³நோபபாத³நீயம் ; யுக³பதி³ந்த்³ரத்³வயாத்³யபா⁴வாத் । ததா² ச ஏதத்கல்பாதி³வர்தீந்த்³ர: பூர்வகல்பாதி³ஸ்தி²தாயேந்த்³ராய ததா³நீம் ஹவிர்நிரவபதி³த்யாதி³ஸ்தத³ர்த²: பர்யவஸ்யதீதி நேந்த்³ராதீ³நாம் நித்யத்வம் யுஜ்யதே ।

ததா² மது⁴வித்³யாயாம் ‘தத்³யத்ப்ரத²மம்ருதம் வேத³ வஸூநாமேவைகோ பூ⁴த்வா(அ)க்³நிநைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி । ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேத³ ருத்³ராணாமேவைகோ பூ⁴த்வேந்த்³ரேணைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் , உபாஸ்யேஷ்வந்யதமஸ்ய வஸுபா⁴வாதி³பராவ்ருத்திம் விநா தத்தது³பாஸகஸ்ய வஸ்வாதி³பா⁴வப்ராப்தௌ ‘அஷ்டௌ வஸவ ஏகாத³ஶ ருத்³ரா த்³வாத³ஶாதி³த்யா:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴வஸ்வாதி³ஸம்க்²யா(அ)திரேகப்ரஸங்கா³ச்ச । உபாஸ்யாநாம் வஸ்வாதீ³நாம் யாவத³தி⁴காரமவஸ்தா²ய பராவ்ருத்தௌ புநஶ்ச வஸ்வந்தராதி³ஸ்ருஷ்டிகாலே பூர்வம் வஸ்வாத்³யுபஜீவ்யாதி³த்யமண்ட³லக³தரோஹிதாதி³ரூபாத்மகாம்ருதோபாஸநாக்ருதோ(அ)பி தேஷு தேஷ்வந்யதமபா⁴வம் ப்ராப்நுவந்தீத்யேவ தத³ர்த²: பர்யவஸ்யதீதி வஸுருத்³ராத்³தி³த்யமருத்ஸாத்⁴யக³ணாநாமபி நித்யத்வம் ந யுஜ்யதே । ஏவஞ்சாந்யேஷாமபி தே³வாநாம் ப்ரஸித்³தா⁴ப்ரஸித்³தா⁴நாம் நித்யத்வம் ந யுஜ்யத இதி கைமுதிகந்யாயேந ஸித்³த்⁴யதி । அத ஏவ வேதே³ஷு வேதா³ந்தேஷு இதிஹாஸபுராணேஷு ச இந்த்³ராதீ³நாம் ஸர்வேஷாமபி தே³வாநாம் ஸ்ருஷ்டிப்ரலயௌ வர்ண்யேதே இதி ।

அத்ரேத³முத்தரம் – யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வஸ்து நேந்த்³ராதி³பே⁴த³ஸாத⁴க: । தே³வைரப்யநுஷ்டி²தாநி கர்மாணி மநுஷ்யைரநுஷ்டே²யாநீதி கிமு வக்தவ்யமிதி கைமுதிகந்யாயேந ப்ரஶம்ஸார்த²ம் கல்பிதோ ஹி ஸர்வத்ர ‘தே³வா வை ஸத்ரமாஸத’ இத்யாத்³யர்த²வாத³ஜாதே கர்மாநுஷ்டா²த்ருபா⁴வ: ; வஸ்துதோ தே³வாநாம் கர்மாதி⁴காராபா⁴வேந பா³தி⁴த்வாத் । ததா² ச யஷ்டவ்யா இந்த்³ராத³யோ(அ)பி ஜ்யைஷ்ட்²யாதி³ப²லமேதாபி⁴ரிஷ்டிபி⁴: ப்ராப்நுவந் , அந்யைஸ்தத்ப்ராப்த்யர்த²மநுஷ்டே²யா ஏதா இதி கிமு வக்தவ்யமித்யேவம்விதே⁴நாபி கைமுதிகந்யாயேந ப்ரஶம்ஸார்த²ம் யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வோ(அ)பி கல்பித ஏவ ஸ்யாத் । ஶ்ரூயதே ஹி ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மாபி ப்³ரஹ்மவித்³யயைவ ப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ராபத் , அந்யைர்தே³வர்ஷிமநுஷ்யாதி³பி⁴ர்ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ராப்த்யர்த²ம் ப்³ரஹ்மவித்³யா(அ)வாப்தவ்யேதி கிமு வக்தவ்யமிதி கைமுதிகந்யாயேந ப்ரஶம்ஸார்த²மர்த²வாத³: ‘ததா³ஹு: யத்³ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸர்வம் ப⁴விஷ்யந்தோ மநுஷ்யா மந்யந்தே கிமு தத்³ப்³ரஹ்மாவேத்³யஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ இதி । ‘ப்³ரஹ்ம வா இத³மக்³ர ஆஸீத்ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ இதி , ததை²வ ‘இந்த்³ரோ வா அகாமயத’ இத்யாத³யோ(அ)ப்யர்த²வாதா³: ஸ்யு: । ததா² ஸதி ஹி யஷ்ட்ருபரேந்த்³ராதி³பதா³நாம் ப⁴விஷ்யதி³ந்த்³ராதி³பா⁴வேஷு லக்ஷணா பரிஹ்ருதா ப⁴வதி । அவஶ்யஞ்ச ரோஹிணீஶ்ரவணார்த்³ராநக்ஷத்ரேஷ்டிவித்⁴யர்த²வாதே³ஷ்வேவமேவோபபாத³நீயம் । தைர்ஹி ப்³ரஹ்மவிஷ்ணுருத்³ரா: ஸர்வகல்பாநுயாயிந: கல்பாந்தரே ப்³ரஹ்மவிஷ்ணுருத்³ராந்தராபா⁴வேநாபே⁴தே³(அ)பி யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வம் நீதா: । யே து ப்³ரஹ்மவிஷ்ணுருத்³ராநப்யதி⁴காரிஜீவவிஶேஷதயா ப்ரதிகல்பம் பி⁴ந்நாந்மந்யந்தே , தைரப்யபி⁴ஜிந்நக்ஷத்ரேஷ்ட்யர்த²வாதே³ இத்த²முபபாத³நீயம் । தேந ஹி ஸாக்ஷாத்பரம் ப்³ரஹ்மைவ யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வம் நீதம் ।

அஸ்து வேந்த்³ராதீ³நாம் நக்ஷத்ரேஷ்டிஷ்வகல்பிதோ யஷ்ட்ருயஷ்டயபா⁴வ: । ஸ த்விந்த்³ராதி³பே⁴தா³பா⁴வே(அ)ப்யுபபத்³யத ஏவ । ந ஹி நக்ஷத்ரேஷ்டிஷு கேவலா இந்த்³ராத³யோ யஷ்டவ்யா: , கிந்து ஜ்யேஷ்டாதீ³நி நக்ஷத்ராண்யபி । ததா²சேந்த்³ராதி³பி⁴: ஸ்வஸ்வாஸாதா⁴ரணமேகாத³ஶகபாலாதி³ த்³ரவ்யம் யாகே³ ஜ்யேஷ்டா²நக்ஷத்ராதி³ஸாதா⁴ரணம் க்ருதமிதி நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யத்வாந்ந தத்ர யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வேந பே⁴த³ஸித்³தி⁴ஶங்காவகாஶ: । மது⁴வித்³யாயாமுபாஸகஸ்ய வஸ்வாதி³பா⁴வஶ்ரவணம் து வஸ்வாதி³பத³ப்ராப்திபூர்வகம் தத்தத்³போ⁴க³ஸாம்யபரமுபபத்³யதே ‘அஸ்மாகம் ப்⁴ராத்ரூணாம் மத்⁴யே த்வமேக:’ இதி லௌகிகவசநவத் । அந்யதா²(அ)ஷ்டாதி⁴கஸம்க்²யேஷூபாஸகேஷு யுக³பது³பாஸநாப²லப்ராப்த்யர்த²முபஸ்தி²தேஷு ஸர்வேஷாம் வஸ்வாதி³பா⁴வப்ராப்த்யா தத்ஸம்க்²யா(அ)திரேக: ஸ்யாத் । த்³ருஷ்டஞ்ச ‘வைஷ்ணவம் வாமநமாலபே⁴த ஸ்பர்த⁴மாந:’ இதி விதி⁴ஶேஷஸ்ய ‘விஷ்ணுரேவ பூ⁴த்வேமாந் லோகாநபி⁴ஜயதி’ இத்யர்த²வாத³ஸ்ய ஜேத்ருத்வே விஷ்ணுஸாம்யமாத்ரபரத்வம் । இந்த்³ராதீ³நாம் ப்ரதிகல்பம் பூர்வதே³ஹோபஸம்ஹாரதே³ஹாந்தரஸ்ருஷ்டீ ஸ்த: புண்ட³ரீகாக்ஷஸ்யேவ । ‘த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய ஸம்ப⁴வாமி யுகே³ யுகே³’(ப⁴.கீ³.4.8) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தௌ⁴ பூர்வதே³ஹாந்தர்த்³தா⁴நதே³ஹாந்தரபரிக்³ரஹாவிதி ஸ ஏவ தே³வஸ்ருஷ்டிப்ரலயவாக்யாநாம் விஷய: ।

ஏவஞ்ச ‘ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத்’(மஹாநாரா.5.7) இத்யாதி³ஶ்ருதீநாமப்யாஞ்ஜஸ்யம் லப்⁴யதே । யதா² ராஷ்ட்ரக்ஷோபே⁴ யா த³க்³த⁴க்³ருஹா: ப்ரஜா: , தா ஏவ புநர்க்³ருஹாந்தரநிர்மாணேந ராஜா கல்பயதி , ஏவம் யா: ஸூர்யாசந்த்³ரமஸத்³யுப்ருதி²வீப்ரப்⁴ருதயோ தே³வதா: ப்ரலயேநோபஸம்ஹ்ருததே³ஹாஸ்தா ஏவ ஸர்கா³தௌ³ புநர்தே³ஹாந்தரநிர்மாணேந ப்ரஜாநாம் பதிரகல்பயதி³தி ஹி தத³ர்த²: ப்ரதீயதே । ந சைவமபி தே³வமநுஷ்யாதி³ஶப்³தா³நாமிவேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் தே³ஹவிஶிஷ்டாத்மவாசகத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாதே³கஸ்யேந்த்³ராதே³: ப்ரதிமந்வந்தரம் பி⁴ந்நாநாம் ப³ஹூநாம் தே³ஹாநாம் தத்தந்மாத்ராநுக³தஜாத்யவச்சி²ந்நத்வாபா⁴வதே³கைகதே³ஹவிஶிஷ்ட ஏவேந்த்³ராதௌ³ ப்ருத²க்ப்ருத²க்ஸங்கேதோ(அ)ங்கீ³கர்தவ்ய இதி புநரபி ஶப்³த³விரோத⁴ஸ்தத³வஸ்த² இதி வாச்யம் । இந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் வஜ்ராயுதா⁴தீ³நீவ விக்³ரஹாநபி விஹாய ஆத்மவாசகத்வோபபத்தே: । விஷ்ண்வாதி³ஶப்³தா³நாம் பரஸ்பரவிலக்ஷணமத்ஸ்யாதி³மூர்தீரபஹாய வ்யூஹாவதாராதி³ஸகலமூர்த்யநுஸ்யூதபரமாத்மமாத்ரவாசகத்வத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாந்நித்யஸம்ஸாரிவாதி³மதே ஸம்ஸாரித்வவந்நித்யத்வேநாநபாயிந இந்த்³ரத்வாதே³ர்வித்³யயா(அ)பாஸிதுமஶக்யத்வாதி³ந்த்³ரசந்த்³ராதி³பதா³நாம் ஸாதிஶயத்வம் ஸாதிஶயமுக்திவாதி³மதே முக்தாவிவ ஸம்ஸார ஏவ ஸோட⁴வ்யம் । ததா² ப்ரலயமந்வந்தராத்³யகி²லமபீதி தே³வாநாம் முக்தே: ஸாத⁴யிதுமஶக்யதயா தத்ஸாத⁴நஸாமர்த்²யாபா⁴வாத் , தது³பயோகி³ஶ்ரவணாதி³ப்ரவ்ருத்திகரார்தி²த்வாஸம்ப⁴வாச்ச ந முக்திஸாத⁴நவித்³யார்தே²ஷு ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநஸகு³ணோபாஸநேஷ்வதி⁴கார இதி ।

நேயமாஶங்கா(அ)வகாஶம் லப⁴தே , ‘ஏத இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத , அஸ்ருக்³ரமிதி மநுஷ்யாந் , இந்த³வ இதி பித்ரூந்’ ‘ஸ பூ⁴ரிதி வ்யாஹரத் ஸ பூ⁴மிமஸ்ருஜத , ஸ பு⁴வ இதி வ்யாஹரத் ஸோ(அ)ந்தரிக்ஷமஸ்ருஜத’(தை.ப்³ரா.2.2.4.2) ‘வேதே³ந ரூபே வ்யாகரோத் ஸதாஸதீ ப்ரஜாபதி:’ ‘ஸர்வேஷாம் து ஸ நாமாநி கர்மாணி ச ப்ருத²க்ப்ருத²க் । வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவாதௌ³ ப்ருத²க்ஸம்ஸ்தா²ஶ்ச நிர்மமே’ ‘நாமரூபஞ்ச பூ⁴தாநாம் க்ருத்யாநாஞ்ச ப்ரபஞ்சநம் । வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவாதௌ³ தே³வாதீ³நாஞ்சகார ஸ:’(மநு.1.21) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிக³ணாப்⁴யாம் தே³வாதி³கஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வாவஸாயாத் ।

நநு வேத³வத் ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வஸ்ய ஜக³த: கத²ம் வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் கத²ஞ்ச தாவதேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³விரோத⁴பரிஹார இதி சேத் ; அத்ராஹு: – பூர்வஸ்யாமிந்த்³ராதி³வ்யக்தௌ விநஷ்டாயாம் ஜக³த்ஸ்ரஷ்டா வைதி³காதி³ந்த்³ராதி³ஶப்³தா³ந்மநஸி விபரிவர்தமாநாத்பூர்வேந்த்³ராத்³யாகாரைஶ்வர்யாதி³கம் பு³த்³தா⁴வாலிக்²ய ததா³காரைஶ்வர்யயுக்தாமேவாபராமிந்த்³ராதி³வ்யக்திம் ஸ்ருஜதி , யதா² குலாலோ க⁴டாதி³ஶப்³தா³ந்மநஸி விபரிவர்தமாநாத் ப்ராசீநக⁴டாத்³யாகாரமநுஸந்தா⁴ய ததா³காராம் க⁴டாதி³வ்யக்திம் ஸ்ருஜதீத்யநேநரூபேண நிமித்தகாரணபூ⁴தவைதி³கஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வமிஹாபி⁴மதம் । தேந சேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் ஜாதிநிமித்தகத்வத்³யோதநாத் ஸாங்கேதிகத்வஶங்காமூலகஶப்³த³விரோத⁴பரிஹாரோ லப்⁴யதே । ஜாதிநிமித்தகேப்⁴யோ ஹி க⁴டாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய உக்தரீத்யா நிமித்தபூ⁴தேப்⁴யஸ்தத்தத³ர்தா²: ப்ரப⁴வந்தோ த்³ருஶ்யந்தே । ஸாங்கேதிகாஸ்து டி³த்தா²தி³ஶப்³தா³: ப்ராகு³த்பந்நை: பித்ராதி³பி⁴ர்வ்யவஹாரார்த²ம் நாமதே⁴யாபேக்ஷை: ப்ரயோஜ்யமாநா: ஸ்வயமேவார்தே²ப்⁴ய: ப்ரப⁴வந்தி । ஜாதிநிமித்தகத்வஞ்சேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் பூர்வாபரேந்த்³ராதி³க்³ரஹாநுக³தைகைகஜாதிஸத்³பா⁴வாந்மநுஷ்யபஶுபக்ஷ்யாதி³ஸப்³த³ந்யாயேந , த்ரிதி³வத்வாதி³ஜாத்யாவச்சி²ந்நைகைகஸ்தா²நாதி⁴பத்யஸத்³பா⁴வாந்நரபத்யமாத்யாதி³ஶப்³த³ந்யாயேந சோபபத்³யத இதி ।

அத்ரேத³மாக்ஷிப்யதே – இந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் உக்தரீத்யா கௌ³ணமப்யர்த²ஸ்ருஷ்டிநிமித்தத்வமஸித்³த⁴ம் ; அர்த²ஸித்³த்⁴யர்த²மபேக்ஷிதஸ்ய தத³நுஸந்தா⁴நஸ்ய ப்ராக்தநதத³நுப⁴வாதே³வ ஸம்ப⁴வேந தத்³வாசகஶப்³தா³நபேக்ஷணாத் । அத ஏவ கைஶ்சிது³பகரணை: கிஞ்சித³ர்த²நிர்மாணம் த்³ருஷ்ட்வா தத்³வாசகஶப்³தா³நபி⁴ஜ்ஞா அபி நாநாஶில்பநிபுணாஸ்தைருபகரணைஸ்ததா²பூ⁴தமேவ வ்யக்த்யந்தரம் நிர்மிமாணா த்³ருஶ்யந்தே । ஶில்பிநாம் ப்ரதிமாதி³நிர்மாணார்த²ம் தத³நுஸந்தா⁴நஸ்ய ஶாஸ்த்ராபேக்ஷத்வே(அ)பி பரமாத்மநோ ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்யர்த²ம் ஜக³த³நுஸந்தா⁴நஸ்ய தத்ஸாபேக்ஷத்வமஸித்³த⁴ம் ; தஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸர்வஜ்ஞத்வாத் । அத ஏவ ஸாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணே தஸ்ய ஶாஸ்த்ராநபேக்ஷமேவ ஸார்வஜ்ஞ்யம் ஶாஸ்த்ரயோநித்வேந ஸாதி⁴தம் । ஆக³ந்துகஸார்வஜ்ஞ்யஶ்சதுர்முகோ² தே³வாதீ³நாம் நாமரூபஸ்ரஷ்டா , ந ஸாக்ஷாத் பரமாத்மா இதி சேத் , ந । தே³வாதீ³நாம் நாமரூபஸ்ரஷ்டா பரமாத்மைவேதி ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்ல்ருப்த்யதி⁴கரணே நிர்ணீதத்வாத் । அஸ்து வா சதுர்முகோ²(அ)பி, ததீ³யஸ்யாபி ஸ்ருஜ்யாநுஸந்தா⁴நஸ்ய வாசகஶப்³தா³பேக்ஷத்வமஸித்³த⁴ம் ; ‘ஜ்ஞாநமப்ரதிக⁴ம் யஸ்ய வைராக்³யம் ச ஜக³த்பதே: । ஐஶ்வர்யம் சைவ த⁴ர்மஶ்ச ஸஹஸித்³த⁴ம் சதுஷ்டயம்’ இதி பூர்வகல்பாநுஷ்டி²தஸத்கர்மாதீ⁴நஸ்யாபி தத்ஸார்வஜ்ஞ்யஸ்ய ஸஹஜத்வஶ்ரவ்ணாத் । தே³வாதீ³நாம் வாசகஶப்³த³ப்ரப⁴வதாயாம் ‘ஏத இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யுதா³ஹரணமப்யயுக்தம் ; ‘ஏதே’ ‘அஸ்ருக்³ரம்’ ‘இந்த³வ:’ இதி பதா³நாம் தே³வமநுஷ்யபித்ருவாசகத்வாபா⁴வாத் , கத²ஞ்சித்³யோகா³தி³நாபி தத்தத்ஸ்ருஷ்ட்யுபயோகி³தத்ததா³க்ருதிவிஶேஷோபஸ்தி²திஜநகத்வாஸம்ப⁴வாச்ச ।

யத்து – ஏதச்ச²ப்³தோ³ தே³வாநாம் கரணேஷ்வநுக்³ராஹகத்வேந ஸந்நிஹிதாநாம் ஸ்மாரக: । அஸ்ருக்³ருதி⁴ரம் ; தத்ப்ரதா⁴நதே³ஹேரமமாணாநாம் மநுஷ்யாணாம் அஸ்ருக்³ரஶப்³த³: । இந்து³மண்ட³லஸ்த²பித்ரூணாமிந்து³ஶப்³த³ இதி , தத³யுக்தம் ; கல்பாதௌ³ தே³வஸ்ருஷ்டே: பூர்வம் தத்ஸ்ரஷ்டு: கரணேஷ்வதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந தே³வாநாம் ஸந்நிதா⁴நாஸம்ப⁴வாத் । தத்ஸம்ப⁴வே(அ)ப்யேத இத்யேகேந ஸர்வநாமஶப்³தே³ந தத்தத்³தே³வாஸாதா⁴ரணாக்³நிஸூர்யேந்த்³ராதி³பத³ஜாதேநேவ தத்தத்³தே³வஜாதீயவ்யக்த்யந்தரஸ்ருஷ்ட்யநுகூலாயா: பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தஜாத்யவச்சி²ந்நதத்தத்³தே³வோபஸ்தி²தேரஸம்ப⁴வாத் । தத்ஸம்ப⁴வே(அ)பி ‘ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வஸ்திர: பவித்ரமாஶவ: । விஶ்வாந்யபி⁴ஸௌப⁴க³’ இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே லதாரூபஸோமதே³வத்யப³ஹிஷ்பவமாநஸ்தோத்ரவிநியுக்தே ‘ச²ந்தா³ம்ஸி வை ஸோமமாஹரம்ஸ்தம் க³ந்த⁴ர்வோ விஶ்வாவஸு: பர்யமுஷ்ணாத்தேநாப: ப்ராவிஶத் । தம் தே³வதா அந்வைச்ச²ந் । தம் விஷ்ணுரப்ஸு பர்யபஶ்யத் । ஸ ஹ்யகாங்க்ஷாத³யம் நு நாப்ய இதி । தம் புரா ப்ராஸ்பு²ரத்தஸ்மாத் ப்ருத²கி³ந்த³வோ(அ)ஸ்ருஜ்யந்த । ஸ தே³வதாப்⁴யோ(அ)பி⁴தஸ்திஷ்ட²ந்தீப்⁴ய: ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ இதி ப்ராப்³ரவீத் । ப³ஹிஷ்பவமாநேந வை யஜ்ஞ: ஸ்ருஜ்யதே । யதே³தே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ இதி ப்ரஸ்தௌதி । யஜ்ஞமேவ தத்ஸ்ருஷ்டம் தே³வேப்⁴ய: ப்ராஹேதி । ஏத இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத’ இத்யாத்³யர்த²வாதா³நந்தரஶ்ருதவிநியோகா³நுரோத்⁴யர்த²வாதா³நுஸாரேண , வேத³பா⁴ஷ்யகாராதி³க்ருதவ்யாக்²யாநாநுஸாரேண ச ‘ஏதே இந்த³வஸ்ஸோமா:, திர:பவித்ரம் திர்யக்³பூ⁴தம் த³ஶாபவித்ரம் ப்ரதி , ஆஶவ: ஶீக்⁴ரகா³மிந: , விஶ்வாநி ஸௌப⁴கா³ ஸர்வாணி ஸௌபா⁴க்³யாநி அபி⁴ உத்³தி³ஶ்ய , அஸ்ருக்³ரம் அஸ்ருஜ்யந்த’ இத்யேவமர்த²கே ஶ்ருதஸ்யைத இத்யஸ்யேந்து³ஶப்³தோ³க்தஸோமவிஶேஷணதயா கரணாதி⁴ஷ்டாத்ருதே³வபராமர்ஶித்வாஸம்ப⁴வாத் ।

விநியோகா³நுஸார்யர்த²வாத³விரோதி⁴ந: ‘ஏதே இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத’ இத்யர்த²வாத³ஸ்ய ‘ந்ருமேத⁴ஶ்ச பருச்சே²பஶ்ச ப்³ரஹ்மவாத்³யமவதே³தாம்’ இத்யாத்³யர்த²வாத³ஸ்ய அக்³நிஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யாதா⁴நவர்ணநேந ‘ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ:’ இதி மந்த்ரஸ்துதௌ தாத்பர்யோபபத்தே: । அஸ்யார்த²வாத³ஸ்ய ப்ரத²மஶ்ருதத்வேந ப³லவத்த்வோக்தாவதோ(அ)பி ப்ரத²மஶ்ருதேந ‘ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ இதி ப³ஹுப்⁴ய: ப்ரதிபத³ம் குர்யாத்’ இதி ப³ஹுயஜமாநகக்ரதுக³தப³ஹிஷ்பவமாநஸ்தோத்ரே உதா³ஹ்ருதமந்த்ரஸ்ய விநியோக³விதே⁴: ஶேஷேண ‘ஏதே இதி ஸர்வாநேவைநாந்ருத்⁴யை பூ⁴த்யா அபி⁴வத³தி’ இத்யர்த²வாதே³ந ‘ஏதே’ இத்யஸ்ய யஜமாநபரத்வஸ்ய வக்தவ்யதயா கரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வபராமர்ஶித்வஸ்யாநுபபத்தே: , அர்த²வாத³த்³வயமத்⁴யே ஶ்ருதஸ்யாப்யஸ்யைவ ப³லவத்த்வே(அ)பி ‘யதே³த இதி தஸ்மாத்³யாவந்த ஏவாக்³ர தே³வாஸ்தாவந்த இதா³நீம்’ இத்யஸ்யைவ ஶேஷபூ⁴தேநாநந்தரஶ்ருதார்த²வாதே³ந ‘ஏதே’ இத்யஸ்யாதீதவர்தமாநகல்பயோரஷ்டௌ வஸவ ஏகாத³ஶ ருத்³ரா இத்யாதி³த³வக³ணஸம்க்²யாஸாம்யபரதயா வ்யாக்²யாதத்வேந தத்தத³ஸாதா⁴ரணஜாத்யவச்சி²ந்நகரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வபராமர்ஶித்வோக்தே: கத²மப்யவகாஶாபா⁴வாச்ச । ஏதேந – தே³வாதி³ஸ்ருஷ்டேர்வைதி³கஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வே ‘ஸ பூ⁴ரிதி வ்யாஹரத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யுதா³ஹரணமபி நிரஸ்தம் ; ஜக³த்ஸ்ரஷ்டு: ஸஹஜஸார்வஜ்ஞ்யாதீ⁴நாயா தே³வாதி³ஸ்ருஷ்டேர்வைதி³கஶப்³தா³:’ இத்யநேந ரூபேண வேத³ஸ்துதிபரத்வஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் । பூர்வோத்தரேந்த்³ராத்³யநுக³தஜாத்யுபாதி⁴ப்ரத³ர்ஶநேந ஶப்³த³விரோத⁴பரிஹாராவிவக்ஷாயாம் ச ததே³வ ஸூத்ரே ஸாக்ஷாத்ப்ரத³ர்ஶநீயம் , ந து தது³பபாத³கத்வேநாபி⁴மதம் து³ருபபாத³ம் ச இந்த்³ராதீ³நாம் வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் । தத்ர ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிதி³த³ர்ஶயிஷாயாம் ச ‘ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம்’ இத்யேவ ஸூத்ரணீயம் , ந ‘ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாம்’ இதி ; அஸ்பு²டார்த²த்வாத் , கு³ருத்வாச்ச । தஸ்மாத் ஸர்வமித³மஸமஞ்ஜஸமிவ பா⁴தி ।

அத்ர ப்³ரூம: –
ஸ்ருஷ்டிஷு த்ரித³ஶாதீ³நாம் ஸரஸீருஹபூ⁴ரபி ।
கர்தைவ கலஶாதீ³நாம் குலால இவ ஸ்ருஷ்டிஷு ॥
அத ஏவ தபஸ்தஸ்ய ஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யஸித்³த⁴யே ।
இதிஹாஸபுராணேஷு ப்ரபஞ்சேந ப்ரத³ர்ஶிதம் ॥
ஸ்ருஷ்ட்வா ஸமாதி³ஶத்தஸ்மை வேதா³நீஶ இதீரிதம் ।
‘யோ ப்³ரஹ்மாணம்’ இதி ஶ்ருத்யா யத்தஸ்யாயம் கிலாஶய: ॥
ஶில்பீ யதா² ஶில்பஶாஸ்த்ரவசநேப்⁴யோ மருத்வதாம் ।
விஜ்ஞாய நாமரூபாணி நிர்மாதி ப்ரதிமாதி³கம் ॥
ததை²வ த்ரித³ஶாதீ³நாம் நாமரூபாணி ஸர்வஶ: ।
விஜ்ஞாய வேத³ஶப்³தே³ப்⁴யோ விஶ்வம் வேதா⁴ஸ்ஸ்ருஜத்விதி ॥
ஏவம் ச லப்³த⁴ம் ஸார்வஜ்ஞ்யம் ஜாதமாத்ரேண வேத³த: ।
ஸஹஜம் தேந தத்ஸ்ருஷ்டா தே³வாஸ்ஸ்யுர்வேத³ஶப்³த³ஜா: ॥
யத்³யபீந்த்³ரஸ்ஸஹஸ்ராக்ஷ இத்யாதே³ரேவ வைதி³காத் ।
நைதே அஸ்ருக்³ரமித்யாதே³ஶ்ஶப்³தா³தி³ந்த்³ராதி³ஸம்ப⁴வ: ॥
தே³வஸங்க்²யாக்ல்ருப்திரபி பூர்வகல்பாநுவர்திநீ ।
அஷ்டௌ வஸவ இத்யாதே³ர்நைதஸ்மாதே³த இத்யத: ॥
ததா²பி மஹிமா(அ)ந்யஸ்யா வைதி³க்யா: பத³ஸம்ஹதே: ।
ப்ரத்யாஸத்த்யோபசாரேண ஸ்துதயே(அ)ந்யத்ர வர்ண்யதே ॥
கல்பவ்ருக்ஷவலக்ஷாம்ஶுலக்ஷ்மீப்ரப⁴வதாதி³க: ।
கலஶாப்³த்⁴யாதி³மஹிமா லவணாம்பு³நிதா⁴விவ ॥
ஸமுத்³ரமத²நோத்³பூ⁴தஶ்ஶிவபூ⁴ஷணதாத்மக: ।
கலாத⁴ர்ம இவ வ்யோம்நி சரிஷ்ணௌ சந்த்³ரமண்ட³லே ॥
ஸர்கா³த்³யகாலஜைகைகவிப்ராதி³வ்யக்திமாத்ரக³ம் ।
முக²பா³ஹூருபஜ்ஜத்வம் வர்ணேஷ்வத்³யதநேஷ்விவ ॥
ஏத இத்யாதி³ஶப்³தா³நாம் தே³வஸம்க்²யாத்³யவாசிநாம் ।
தாத³ர்த்²யோக்திஸ்து நேதவ்யா ஸ்வபித்யாதி³நிருக்திவத் ॥
பா⁴ஷ்யம் து வேதா³த்³தே³வாதி³ப்ரப⁴வோ(அ)ஸ்தி ஶ்ருதீரித: ।
இத்யேதல்லகதயா ஸா(அ)பி ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா ॥
பூர்வாபரேந்த்³ராதி³க³தஜாதீநாமேவ ஸித்³த⁴யே ।
வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வதாம் தே³வாதீ³நாமஸூத்ரயத் ॥
நாமரூபாண்யநுஸ்ம்ருத்ய ஸ்ருஷ்டாநாம் ஹி க⁴டாதி³வத் ।
ஸமாநமாமரூபத்வம் தே³வாதீ³நாம் ப்ரஸித்³த்⁴யதி ॥
ப்ரஸித்³த்⁴யந்தி ததஸ்தேஷாம் நாம்நாம் வ்யக்திஷு ஹேதவ: ।
ஸமாநாக்ருத்யபி⁴வ்யம்க்³யா வாஸவத்வாதி³ஜாதய: ॥
ஸாக்ஷாத்து ஜாதிவாசித்வம் ஹேதூகர்தும் ப்³ந ஶக்யதே ।
அஸித்³த⁴ம் தத்³தி⁴ ஶம்க்யேத பராஸம்ப்ரதிபத்தித: ॥
ஸமாநநாமரூபத்வம் ஹேதூகர்தும் ந ஶக்யதே ।
தத்ராபி ஹேதுரத்ரோக்தஸ்ஸோ(அ)ப்யக்³ரே த³ர்ஶயிஷ்யதே ॥
இந்த்³ராதி³தே³வபா⁴வஸ்ய கர்மப்ரப⁴வதா(அ)(அ)த்மகம் ।
அர்தா²ந்தரமபி க்ரோடீ³கர்துஞ்சேத்த²மஸூத்ரயத் ॥
ஸமாநநாமாக்ருதயோ ப³ஹவஸ்ஸந்து விக்³ரஹா: ।
தே³வத்வம் த்வநபாய்யஸ்த்வித்யாஶங்கா தேந வார்யதே ॥
கர்மஜத்வே(அ)பி தே³வாநாம் யௌக³பத்³யே(அ)பி கர்மணாம் ।
அஷ்டௌ வஸவ இத்யாதி³ஸம்க்²யாயா ந ப⁴வேத் க்ஷதி: ॥
ஸம்க்²யாஶ்ருதிப³லாத் கர்மவிபாகே கல்ப்யதே க்ரம: ।
யௌக³பத்³யமிவைதஸ்மிந் ப்ரலயோத்பாதவர்ணநாத் ॥
யத்ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாமித்யஸூத்ரயத³ஸ்பு²டம் ।
தத³ப்யர்தா²ந்தரம் தேந க்ரோடீ³கர்தும் ந தத்³வ்ருதா⁴ ॥
ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரதிமாஸ்வேதச்ச²ப்³தா³த் ப்ரப⁴வதீதி யத் ।
அநுமேயம் விரிஞ்சேந ஸ்ருஷ்டேஷு ஸுமநஸ்ஸ்விதி ॥
அயமத்ர பரிஹாரார்த²: – யத்³யபி ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்ல்ருப்த்யதி⁴கரணே நாமரூபவ்யாகரணம் பரமேஶ்வரகர்த்ருகமிதி நிர்ணீதம் , ததா²(அ)பி க⁴டாதி³ஸ்ருஷ்டிஷு குலாலாதி³வத்³தே³வாதி³ஸ்ருஷ்டிஷு சதுர்முகோ²(அ)பி கர்தைவ ; இதிஹாஸபுராணேஷு தஸ்ய ஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யஸித்³த⁴யே தபஶ்சரணஸ்ய தல்லப்³த⁴ஸாமர்த்²யேந தே³வாதி³ஸ்ரஷ்ட்ருத்வஸ்ய ச வர்ணநாத் । ‘தம் ஹ தே³வமாத்மபு³த்³தி⁴ப்ரகாஶம் முமுக்ஷுர்ஹவை ஶரணமஹம் ப்ரபத்³யே’(ஶ்வே.உ.6.18) இதி ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷந்மந்த்ரே ஶ்ரூயதே । தத்ர ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்யதி⁴காரிதயா ஸ்ருஷ்டாய ப்ரத²மம் வேதோ³பதே³ஷ்டுரித்த²மாஶயோ வர்ணநீய: – யதே²தா³நீம் ஶில்பீ ஶில்பஶாஸ்த்ரவசநேப்⁴யோ தே³வாதீ³நாம் நாமரூபாணி விஜ்ஞாய ப்ரதிமாதி³கம் நிர்மாதி , ஏவஞ்சதுர்முகோ²(அ)பி வேதா³தி³வசநேப்⁴யஸ்தந்நாமரூபாணி விஜ்ஞாய தே³வாதி³கம் ஸர்வம் ஜக³த்ஸ்ருஜது இதி । தஸ்ய பரமேஶ்ரவோபதி³ஷ்டவேத³லப்³த⁴ம் ஸார்வஜ்ஞ்யம் ஜாதமாத்ரேண லப்³த⁴த்வாத் ஸஹஜஸித்³த⁴மிதி பௌராணிகைர்கீ³யதே । ததஶ்ச வேத³லப்³த⁴ஸ்ருஷ்ட்யுபயோகி³நாமரூபவிஜ்ஞாநேந தேந ஸ்ருஷ்டா தே³வா வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வா இதி யுக்தமேவ । யத்³யபி இந்த்³ராதி³நாமாநி ஸஹஸ்ராக்ஷத்வாதி³ரூபப்ரதிபாத³கபதா³நி ச யேஷு வேத³வாக்யேஷு ஸந்தி , தேப்⁴ய ஏவேந்த்³ராதீ³நாம் தத்தந்நாமரூபவிஶிஷ்டாநாம் ப்ரப⁴வ: , ந து ‘ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ:’ இத்யாதி³பத³ஸம்ஹதே: ; யத்³யபி (ச) ‘அஷ்டௌ வஸவ:’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராதே³வ தே³வஸம்க்²யாக்ல்ருப்தேநாத்ரத்யாதி³ந்து³விஶேஷணாத் ‘ஏத’ இதி பதா³த் , ததா²ப்யந்யேஷாமபி வைதி³கபதா³நாம் மஹிமா வைதி³கத்வஸாமாந்யேந தத்ஸந்நிக்ருஷ்டேஷ்வந்யேஷூபசாரேண ஸ்துதயே(அ)ர்த²வாதே³ஷு வர்ண்யதே ; காவ்யேஷு யதா² கல்பவ்ருக்ஷப்ரப⁴வத்வாதி³: க்ஷீரஸமுத்³ரஸ்ய மஹிமா ஸமுத்³ரத்வஸாமாந்யால்லவணஸமுத்³ரே வர்ண்யதே , ஸமுத்³ரமத²நப்ரப⁴வத்வாதி³: கலாத⁴ர்மஶ்சந்த்³ரத்வஸாமாந்யாத் ப்ரஸித்³தே⁴ சந்த்³ரமண்ட³லே வர்ண்யதே , முக²ஜத்வபா³ஹுஜத்வாதி³: ஸர்கா³த்³யகாலப்ரப⁴வைகவ்யக்தித⁴ர்மோ(அ)த்³யதநேஷ்வபி ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியாதி³ஷு வர்ண்யதே ।

யத்து ‘ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ:’ இதி மந்த்ராம்நாதாநாமேத இத்யாதி³பதா³நாமர்த²வாதே³ஷு தே³வஸம்க்²யாதி³வாசித்வவர்ணநம் தத் ‘ஸ்வபிதி’ இத்யாதி³நிருக்திவத்³யதா²கத²ஞ்சித் தத்தத்பத³ஶக்திஸம்பாத³நேந ஸ்துத்யர்த²மிதி நேதவ்யம் । ஶ்ரூயதே ஹி ‘யத்ரைதத்புருஷ: ஸ்வபிதி நாம ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி தஸ்மாதே³நம் ஸ்வபிதீத்யாசக்ஷதே ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி’(சா².6.8.1) ‘யத்ரைதத்புருஷோ(அ)ஶிஶிஷதி நாம ஆப ஏவ தத³ஶிதம் நயந்தே தத்³யதா² கோ³நாயோ(அ)ஶ்வநாய: புருஷநாய இத்யேவம் தத³ப ஆசக்ஷதே அஶநாயா’(சா².6.8.3) இத்யாதி³ । ந ஹி ஸ்வஶப்³த³ப்ராதிபதி³காப்யுபஸ்ருஷ்டைதிதா⁴த்வந்தரரூபாவயவத்³வயக⁴டித:ஸ்வபிதிஶப்³த³: ; ந வா பு³பு⁴க்ஷாயாம் நிபாதிதோ(அ)ஶநாயாஶப்³தோ³ கோ³நாயாதி³ஶப்³த³வத் கர்மோபபதா³ந்நயதேரணந்த: ; ததா²ப்யக்ஷரஸாம்யமாத்ரேண தத்ர யதா²(அ)ர்த²வாதே³ஷு தத்தத³ர்த²வர்ணநமேவமிஹாபி நேதவ்யம் । யத்து பா⁴ஷ்ய தே³வாநாம் வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வதாயாம் ‘ஏத இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத’ இத்யாதே³ரவிவக்ஷிதஸ்வார்த²ஸ்யார்த²வாத³ஸ்ய ப்ரமாணதயா ப்ரத³ர்ஶநம் தத³ஸ்மிந்நர்தே² ஶ்ருதய: ஸந்தீதி ஶ்ருத்யந்தரோபலக்ஷகதயா , ந து ஸ ஏவார்த²வாத³ஸ்தத்ர ப்ரமாணமித்யாஶயேந । அத ஏவ ‘ஸ பூ⁴ரிதி வ்யாஹரத்’ இத்யாதீ³நி ஶ்ருத்யந்தராண்யபி பா⁴ஷ்யே ப்ரத³ர்ஶிதாநி । யது³க்தம் – ஶப்³த³விரோத⁴பரிஹாரார்த²மிந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாமிந்த்³ரத்வாதி³ஜாதிவாசித்வே , தத்தத்பத³விஶேஷாதி⁴பத்யரூபோபாதி⁴வாசித்வே வா ஹேதூகர்த்தவ்யே கிமர்த²ம் ஸூத்ரே தே³வாநாம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வவர்ணநம் ? இதி ; தத்ரேத³முத்தரம் – ஜாதிவாசித்வம் பூர்வோத்தரேந்த்³ராதி³க³தஜாதிஸித்³தி⁴ஸாபேக்ஷம் , உபாதி⁴வாசித்வம் தத்³க⁴டகபூர்வோத்தரேந்த்³ராதி³பத³க³தஜாதிஸித்³தி⁴ஸாபேக்ஷமிதி தாஸாமேவ ஜாதீநாம் ஸித்³த⁴யே தே³வாதீ³நாம் தத்தத்பத³விஶேஷாணாம் ச வேதோ³பவர்ணிததத்தந்நாமரூபாநுஸந்தா⁴நபூர்வகம் ப்ரஜாபதிநா ஸ்ருஷ்டத்வம் ஸூத்ரே வர்ணிதம் । தேந ஹி பூர்வோத்தரேந்த்³ராதி³ஷு , தத்பதா³தி³ஷு ச க⁴டாதி³ஷ்விவ நாம்நாமாக்ருதீநாஞ்ச ஸமாநத்வம் ஸித்³த்⁴யதீதி தேஷாம் நாம்நாம் ஸாக்ஷாதி³ந்த்³ராதி³ஷு ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபூ⁴ததாத்³ருஶோபாதி⁴ஸங்க⁴டநஸமர்தா²ஶ்ச ஸமாநாக்ருத்யபி⁴வ்யங்க்³யா இந்த்³ராதி³க³தாஸ்தத்பத³விஶேஷக³தாஶ்ச ஜாதய: ஸித்³த்⁴யந்தி । ஸாக்ஷாஜ்ஜாதிவாசித்வஸ்ய ஹேதூகரணே த்விந்த்³ரத்வாதி³ஜாதீநாம் பூர்வபக்ஷ்யஸம்மதத்வாத³ஸித்³தி⁴ஶங்கா ஸ்யாத் । யத்³யபி தாஸாம் ஜாதீநாம் ஸாக்ஷாத்ஸாத⁴கம் ஸமாநநாமரூபத்வம் ஸூத்ரயிதும் ஶக்யம் , தஸ்யோதா³ஹரிஷ்யமாணஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴த்வாத் , ததா²பி தத்³தே⁴துர்தா³ட்⁴ர்யார்த²ம் தஸ்யாப்யுபபாத³கம் தே³வாநாம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் ஸூத்ரிதம் । ஸோ(அ)பி ஹேது: ‘ஸமாநநாமரூபத்வாத்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 3. 30) இதி ஸூத்ரே த³ர்ஶயிஷ்யதே । 

அபிச தே³வத்வேந்த்³ரத்வாதீ³நாம் கர்மாதீ⁴நத்வரூபமர்தா²ந்தரம் க³ர்பீ⁴கர்துமபி ‘அத: ப்ரப⁴வாத்’ இதி ஸூத்ரிதம் । அஸ்மிந்நர்தே² ‘அத’ இத்யநேந பூர்வஸூத்ரப்ரக்ருதகர்மபராமர்ஶ: । ப்ரப⁴வ: ப்ராது³ர்பா⁴வ: கர்மஜந்யேஷ்விந்த்³ராதி³விக்³ரஹேஷு தே³வத்வேந்த்³ரத்வாதி³ஜாதிவிஶேஷாணாமபி⁴வ்யக்தி: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி தே³வத்வாதீ³நாம் கர்மாதீ⁴நத்வம் । ததா² ஹி – ச²ந்தோ³க³ப்³ராஹ்மணே தாவத் ‘அதிராத்ர: ப்ருஷ்ட்யஷட³ஹோ மஹாவ்ரதம் ப்ருஷ்ட்யஷட³ஹஸ்த்ரயயஸ்த்ரிம்ஶாரம்ப⁴ணோ(அ)திராத்ர: ஏதாபி⁴ர்வை தே³வா தே³வத்வமக³ச்ச²ந் தே³வத்வம் க³ச்ச²ந்தி ய ஏதா உபயந்தி’ இதி தே³வத்வஸ்ய கர்மாதீ⁴நத்வம் ஶ்ரூயதே । ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷதி³ ச ‘தத்³யதா² பேஶஸ்காரீ பேஶஸோ மாத்ராமுபாதா³யாந்யம் நவதரம் கல்யாணதரம் ரூபம் குருதே, ஏவமேவாயமாத்மேத³ம் ஶரீரம் நிஹத்யாவித்³யாக³மயித்வா(அ)ந்யந்நவதரம் கல்யாணதரம் ரூபம் குருதே பித்ர்யம் வா கா³ந்த⁴ர்வம் வா தை³வம் வா ப்ராஜாபத்யம் வா ப்³ராஹ்மம் வா(அ)ந்யேஷாம் வா பூ⁴தாநாம்’(ப்³ரு. 4. 4. 4) இதி கர்மணாமைஹிகஶரீரத்யாகா³நந்தரம் பித்ருக³ந்த⁴ர்வதே³வாதி³ரூபப்ராப்திப்ரதிபாத³நேந தே³வத்வாதீ³நாம் கர்மவிஶேஷாதீ⁴நத்வம் க்²யாப்யதே । இதிஹாஸபுராணேஷு சந்த்³ராதி³பா⁴வஸ்ய ஶதாஶ்வமேதா⁴தி³ப்ராப்யத்வமுபவர்ண்யதே । நஹுஷசரிதபஞ்சேந்த்³ரோபாக்²யாநாதி³ஷ்விந்த்³ராதி³பா⁴வஸ்யாப்ராப்தஸ்ய ப்ராப்தே: ப்ராப்தஸ்ய நிவ்ருத்தேஶ்ச ப்ரதிபாத³நேந தத்தத்கர்மாதீ⁴நத்வம் ஜ்ஞாப்யதே । 

ஏவம் தே³வத்வாதீ³நாம் ஶ்ருத்யாதி³ப்ரஸித்³த⁴கர்மாதீ⁴நத்வஸூத்ரணேநேயம் ஶங்கா வ்யாவர்த்யதே ஸந்து நாமேந்த்³ராதீ³நாம் ப்ரதிகல்பம் நவநவா விக்³ரஹாஸ்ஸமாநாக்ருதய:, ததா²பி தேஷாம் தே³வத்வேந்த்³ரத்வாதி³கம் நித்யமநபாய்யஸ்து , இதி । இத்த²ம் ச தத்³வ்யாவர்தநம் – தே³வத்வாதீ³நாம் தாவத் கர்மாதீ⁴நத்வம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் , தத்து ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸ்வாரஸ்யேந ததை²வாங்கீ³கர்தும் யுக்தம் , இந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாமுக்தரீத்யா ஜாதிவாசித்வஸமர்த²நேந ஶப்³த³விரோத⁴ஸ்ய பரிஹ்ருததயா தத்பரிஹாரார்த²மிந்த்³ரத்வாதி³நித்யத்வஸ்யாஸமர்த²நீயத்வேந தத³ந்யதா²நயநக்லேஶாயோகா³த் இதி । தே³வாநாம் கர்மஜத்வே(அ)பி தத்கர்மாநுஷ்டா²த்ரூணாமாநந்யே(அ)பி தேஷாம் கர்மணாம் யௌக³பத்³யஸம்ப⁴வே(அ)பி ந வஸ்வாதி³ஸம்க்²யாநியமப⁴ங்க³: ப்ரஸஜ்யதே । யதோ வஸ்வாதி³ஸம்க்²யாஶ்ருதிப³லேந தேஷாம் கர்மணாம் விபாகக்ரம: கல்ப்யதே ப்ரலயஶ்ருதிப³லேந பி⁴ந்நகாலஜாநாமபி ஸர்வப்ராணிக³ததே³ஹாதி³வியோஜககர்மணாம் விபாகயௌக³பத்³யவத் , உத்பாதஶ்ருதிப³லேந ஶிதி²லிநீஶலபா⁴த்³யுத்³க³மஹேதுததீ³யகர்மணாம் விபாகயௌக³பத்³யவச்ச । 

யத்து – ‘ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம்’ இதி ஸ்பு²டார்தே² லகு⁴நி ஸூத்ரே கர்தவ்யே கிமர்த²ம் ‘ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாம்’ இதி ஸூத்ரிதமிதி சோத்³யம் ; தத்ரேத³முத்தரம் – தேநாப்யர்தா²தரம் க்ரோடீ³கர்தும் ததா² ஸூத்ரிதமிதி ந தத்³வையர்த²ம் । அர்தா²ந்தரம் ச தே³வாதீ³நாம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வே ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யநுக்³ராஹகயுக்திரூபம் । யத்³தி⁴ ஶாஸ்த்ராவக³ம்யரூபவிஶேஷ வஸ்த்வந்யேந நிர்மீயமாணம் த்³ருஷ்ட்வா கேநசித்³பு³த்³தி⁴பூர்வகம் நிர்மீயதே தச்சா²ஸ்த்ரஜந்யதந்நாமரூபாவக³த்யைவேதி ஶில்பஶாஸ்த்ரஜ்ஞேந நிர்மீயமாணேஷு ப்ரதிமாதி³ஷு ஸர்வஸம்வேத்³யமேவ தத் । தமேவ ப்ரதிமாதி³ஷு க்³ருஹீதம் நியமமவலம்ப்³ய ஸர்கா³தௌ³ விரிஞ்சேந ஸ்ருஷ்டேஷு தே³வாதி³ஷு அநுமீயதே இதி । தஸ்மாத் ஸர்வம் ஸமம்ஜஸமேவ । ஏவம் தே³வாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யார்த²ஶ்ரவணாத்³யாதி⁴காரமப்⁴யுபக³ச்ச²த: ஸூத்ரகாரஸ்ய மதே இந்த்³ராதீ³நாமேகைகவ்யக்திதாங்கீ³காரே தந்முக்த்யநந்தரம் யஷ்டவ்யேந்த்³ராத்³யபா⁴வாத் கர்மணி விரோத⁴: ஸ்யாத் । அநேகவ்யக்தித்வாங்கீ³காரே தேஷாமிந்த்³ராதி³பதே³ஷு க்ரமேணாக³ச்ச²தாமமாத்யஸேநாபத்யாதி³பதே³ஷ்வாக³ச்ச²தாமிவாநுக³தாநதிப்ரஸக்தேந்த்³ராதி³ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வயோக்³யஜாதிமத்த்வே ப்ரமாணாபா⁴வாத்தேஷு ஶக்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வேநேந்த்³ராதி³ஶப்³தே³ விரோத⁴: ஸ்யாதி³தி ஶங்காபரிஹாரார்த²தயா ‘விரோத⁴: கர்மணீதி சேத்’ இத்யாதி³ஸூத்ரத்³வயஸ்ய பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ரேதயோஜநா த³ர்ஶிதா । 

அத² தே³வதாநாம் விக்³ரஹாங்கீகாரே கர்மணி , ஶப்³தே³ ச விரோத⁴: ஸ்யாதி³தி ஶங்காபரிஹாரார்த²தயா ஸூத்ரத்³வயஸ்ய யோஜநாம் பா⁴ஷ்யே கண்ட²த: ப்ரத³ர்ஶிதாமுபந்யஸ்யாம: । தே³வதாநாம் விக்³ரஹாப்⁴யுபக³மே யாகா³தி³கர்மணி ஸந்நிதா⁴நேந பா⁴வ்யம் ; விக்³ரஹவதோ(அ)ங்க³ஸ்ய ருத்விகா³தி³வத் ஸந்நிதா⁴ய ருதூபகாரகத்வநியமாத் । ந ச தாஸாம் யாகா³தி³தே³ஶே ஸந்நிதா⁴நமங்கீ³கர்தும் ஶக்யம் ; யுக³பத் ப்ரவ்ருத்தாநேகயாக³தே³ஶக³மநாஸம்ப⁴வாத் , ப்ரத்யக்ஷபா³தி⁴தத்வாச்ச ; இத்யாத்³யஸூத்ரே ஶங்கா । தே³வதாநாம் யோகி³நாமிவ யுக³பத³நேகதே³ஹப்ராப்தே: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு த³ர்ஶநாத் , ஸாமர்த்²யவிஶேஷேணாஸ்மதா³த்³யத்³ருஶ்யத்வஸம்பா⁴வாச்ச யாக³தே³ஶே தாஸாம் ஸந்நிதா⁴நம் ஸம்ப⁴வதீதி தத்பரிஹார: । அத²வா மாபூ⁴த்³யாக³தே³ஶே தே³வதாஸந்நிதா⁴நம் । ஸ்வஸ்தா²நஸ்தி²தாமேவ தே³வதாமுத்³தி³ஶ்ய யுக³பத்³யஜமாநா: ஸ்வஸ்வத்³ரவ்யம் த்யக்ஷ்யந்தி । ப³ஹுபி⁴ர்நமஸ்க்ரியமாணஸ்யைகஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஸ்வஸ்தா²நஸ்தி²தஸ்யைவாநேககர்த்ருகநமஸ்காரகர்மணி யுக³பத³ங்க³பா⁴வப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாத் தத்³வதி³ஹாப்யுபபத்திரிதி பரிஹார: । தே³வதாநாம் விக்³ரஹவத்த்வே ஜநநமரணாவஶ்யம்பா⁴வேந இந்த்³ராதி³ஜநநாநந்தரம் தத்பித்ராதி³க்ருதமிந்த்³ராதி³நாம டி³த்தா²தி³நாமவத்புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வம் ப⁴வேதி³தி தத்பூர்வகவாக்யார்த²ப்ரத்யயஸ்ய புருஷபு³த்⁴யபேக்ஷிதமாநாந்தராபேக்ஷத்வாபத்த்யா வைதி³கஶப்³தே³ ஸாபேக்ஷத்வலக்ஷணாப்ராமாண்யாபத்திரூபோ விரோத⁴ இதி த்³விதீயஸூத்ரே ஶங்கா । இந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் ப்ராகு³க்தரீத்யா வேதோ³பத³ர்ஶிதநாமரூபாநுஸந்தா⁴நஸஷ்டேந்த்³ராதி³விக்³ரஹரதஸமாநாக்ருத்யபி⁴வ்யம்க்³யஜாதிவாசித்வஸமர்த²நேந தத்பரிஹார: । 

இத³மத்ர சிந்த்யதே –
ஸ்யாத்கர்மணி விரோத⁴ஶ்சேத்³தே³வாநாம் விக்³ரஹே ஸதி ।
விக்³ரஹாபா⁴வபக்ஷே வா கத²ம் தத்ஸ்யாந்ந தூ³ஷணம் ॥
ந நியம: கத²மப்யுபகாரகே க்ரதுஷு விக்³ரஹவத்யபி ஸந்நிதே⁴: ।

அவநிதா³நமுகை²ருபகாரகோ ந க²லு ஸந்நிஹிதோ ந்ருபதி: க்ரதௌ ॥ 

அஸ்தி விக்³ரஹவதோ(அ)ங்க³தாஜுஷ:ஸந்நிதௌ⁴ நியம இத்யுரீக்ருதௌ ।
வ்யர்த²மேவ நியமே விஶேஷணம் ஸர்வமங்க³மயதே ஹி ஸந்நிதி⁴ம் ॥
ஜுஹூமத³ந்த்யாதி³ஷு கிம் ந ஸந்நிதி⁴ர்வ்யபேக்ஷ்யதே விக்³ரஹவர்ஜிதேஷ்வபி ।
அத: கத²ங்காரமவிக்³ரஹா(அ)பி தே ந ஸந்நிதா⁴யாங்க³மிஹாஸ்து தே³வதா ॥
விக்³ரஹேண ரஹிதா(அ)பி தே³வதா நோ க²லு க்ரதுக³ணேஷு கேநசித் ।
இந்த்³ரமித்ரவருணாதி³ஶப்³தி³தா ஸந்நிதி⁴ம் வித³த⁴தீ ஸமீக்ஷ்யதே ॥
அபி சாபரிஹார்யஸ்தே தோ³ஷோ(அ)யம் விக்³ரஹம் ப்ரதிக்ஷிபத: ।
விக்³ரஹவதீ ஹி குர்யாத்³யுக³பத்ஸந்நிதி⁴மநேககாயப³லாத் ॥
விக்³ரஹவதீ ச க³ச்சே²த³ங்க³த்வம் தே³வதா ந ஸந்நிஹிதா(அ)பி ।
ப்ரவஸந்நிவ யஜமாந: கர்தா காலேஷு யாஜமாநஜபஸ்ய ॥
அவிக்³ரஹம் க்ரியாஶப்³த³வ்யதிரிக்தம் ந வீக்ஷ்யதே ।
யத்க²ல்வஸந்நிதா⁴நே(அ)பி க³ச்சே²த் க்ரத்வங்க³தாம் க்வசித் ॥
யதி³ புருஷோச்சார்யத்வாத்³யாகே³ஷ்விந்த்³ராதி³ஶப்³த³ ஏவாங்க³ம் ।
ந து தத்தத³ர்த² இதி மதிரநங்க³மர்த²ஸ்ததா³(அ)ஸ்து விக்³ரஹவாந் ॥
ந ஹி விக்³ரஹவத்த்வே ஸ்யாத³ர்தோ²(அ)ப்யங்க³மிதீத்³ருஶம் ।
ஆபாத³நம் க்ரியத இத்யவகாஶவதீ ஸ்ப்ருஹா ॥
ஶப்³தே³ விரோதோ⁴ யதி³ விக்³ரஹே ப⁴வேத் கத²ம் ஸமாதி⁴ஸ்தத³பா⁴வஸம்மதௌ ।
நாஸ்த்யர்த² ஏவேதி யதி³ ப்ரபத்³யஸே த்³ருடீ⁴ப⁴வேத்தர்ஹி விரோத⁴து³ர்த³ஶா ॥
நித்யோ(அ)ர்த² இத்யுபக³மே த்வநித்யாஸ்ஸந்து விக்³ரஹா: ।
ஶப்³த³வாச்யப³ஹிர்பூ⁴தா: க விரோத⁴: ப்ரஸஜ்யதே ॥
இத்யாபத்தேரநித்யார்தே² விக்³ரஹாஸம்மதாவபி ।
வக்தவ்யே ஸதி பூர்வோக்தவிரோத⁴தத³வஸ்தி²தி: ॥
தஸ்மாதா³க்ஷேபபா⁴க³ஸ்ய ஸூத்ரயோரநயோர்த்³வயோ: ।
தே³வதாவிக்³ரஹாக்ஷேபபரதா நோபபத்³யதே ॥
அயமத்ர ஶங்கா(அ)ர்த²: । தே³வதாவிக்³ரஹாங்கீ³காரே ததே³வ தூ³ஷணமுத்³பா⁴வநீயம் , யத்தத³நங்கீ³காரே ந ப்ரஸரதி । கர்மவிரோத⁴தூ³ஷணம் து தத³நங்கீ³காரே(அ)பி ப்ரஸரதி । ததா² ஹி – விக்³ரஹவத: க்ரருதூபகாரகத்வே ஸந்நிதா⁴நநியமமவஷ்டப்⁴யகர்மணி விரோத⁴ ஆபாதி³த: , உத க்ரத்வங்க³த்வே ? ஆத்³யே ஸ்வஸ்தா²ந ஏவ ஸ்தி²த்வா த⁴நதா³நயஜ்ஞவாடரக்ஷணாதி³நா க்ரதூபகாரகே ராஜ்ஞி வ்யபி⁴சார: । த்³விதீயே விக்³ரஹவத இதி விஶேஷணம் வ்யர்த²ம் ; விக்³ரஹரஹிதஸ்யாபி ஜுஹ்வாதே³: க்ரத்வங்க³ஸ்ய ஸந்நிதா⁴நநியமத³ர்ஶநாத் । அதோ விக்³ரஹரஹிதா(அ)பி தே³வதா ஸந்நிதா⁴நாபா⁴வே கர்மாங்க³ம் ந ஸ்யாதி³தி கத²ம் விக்³ரஹாபா⁴வபக்ஷே(அ)பி கர்மணி விரோதோ⁴ ந ஸ்யாத் । ந ஹி விக்³ரஹரஹிதா(அ)பி தே³வதேந்த்³ராதி³ஶப்³தி³தா க்ரதுஷு ஸந்நிஹிதா கேநசித்³த்³ருஶ்யதே । அபிச விக்³ரஹாநங்கீ³கார ஏவாபரிஹார்ய: கர்மணி விரோத⁴ ஆபததி । ந ஹி விக்³ரஹரஹிததே³வதாயாம் யுக³பத் ப்ரவ்ருத்தேஷு யாகே³ஷு காயவ்யூஹேந ஸந்நிதி⁴ரிதி பரிஹார: ப்ரவர்ததே । கிஞ்ச விக்³ரஹவத்த்வே தே³வதாயா: ப்ரவஸத்³யஜமாநவத³ஸந்நிதா⁴நே(அ)பி க்ரத்வங்க³த்வமுபபாத³யிதும் ஶக்யம் , ந து தத்³ராஹித்யே । ந ஹி விக்³ரஹரஹிதம் ப்ரவஸத்³யஜமாநஜப்யமாநமந்த்ரேப்⁴யஸ்தத்தத்க்ரியமாணவிஷ்ணுக்ரமேப்⁴யஶ்சாந்யத³ஸந்நிஹிதம் க்ரத்வங்க³ம் த்³ருஶ்யதே । யத்³யுச்யேத க்ரதுவிந்த்³ராதி³ஶப்³த³ ஏவாங்க³ம் ; புருஷேணோச்சார்யதயா(அ)நுஷ்டா²தும் ஶக்யத்வாத் து தத³ர்த²: ; அநநுஷ்டே²யத்வாதி³தி , ததா³ தத³ர்த²ஸ்ய விக்³ரஹவத்த்வம் கத²ம் ஸந்நிதா⁴நாபா⁴வேந ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்யம் ? அநங்க³த்வேந ஸந்நிதா⁴நாநபேக்ஷணாத் । ந ஹி விக்³ரஹவத்த்வே(அ)ர்தோ²(அ)ப்யங்க³ம் ஸ்யாதி³த்யாபாத³நம் ஸம்ப⁴வதி ; விஶேஷாபா⁴வாத் । 

ஶப்³த³விரோதா⁴பாத³நமபி விக்³ரஹாபா⁴வபக்ஷஸாதா⁴ரணம் । கத²ம் ? யதி³ விக்³ரஹராஹித்யோக்திப⁴ம்க்³யேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாமர்த² ஏவ நாஸ்தீத்யுக்தம் ஸ்யாத் , ததே³ந்த்³ராதி³ஶப்³த³க⁴டிதவைதி³கவாக்யார்தா²நிஷ்பத்த்யா ஶப்³த³விரோத⁴: । அர்தா²ங்கீ³காரே(அ)பி தஸ்ய நித்யத்வாப்⁴யுபக³மே விக்³ரஹவாதி³நா(அ)பி நித்யமிந்த்³ராதி³ஶப்³தா³ர்த²மங்கீ³க்ருத்ய தஸ்யாக³மாபாயிநாம் பூ⁴ஷணாயுதா⁴தி³வதி³ந்த்³ராதி³ஶப்³த³வாச்யப³ஹிர்பூ⁴தாநாம் விக்³ரஹாணாம் ஸ்வீகர்தும் ஶக்யத்வாத் விரோதோ⁴ ந ப்ரஸஜ்யத இதி தோ³ஷாபத்தேரநித்ய ஏவார்தே² விக்³ரஹாபா⁴வவாதி³நா(அ)ப்யங்கீ³கர்தவ்யே ஸதீந்த்³ராதி³ஶப்³தே³ தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநாதி³த்வாஸம்ப⁴வேந புருஷபு³த்³தி⁴கல்பிதத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாச்ச²ப்³த³விரோத⁴ஸ்தத³வஸ்த²: । தஸ்மாத³நயோ: ஸூத்ரயோராக்ஷேபபா⁴க³ஸ்ய தே³வதாவிக்³ரஹாக்ஷேபபரதா நோபபத்³யத இதி । 

அத்ர ப்³ரூம: – 
அஸாராவித்த²மாக்ஷேபௌ பூர்வமீமாம்ஸகை: க்ருதௌ ।
தே³வதாவிக்³ரஹத்³வேஷப⁴ராந்தீ⁴க்ருதத்³ருஷ்டிபி⁴: ॥
தாவேவாத்ராபஹஸிதும் பரிஹாரஞ்ச தாத்த்விகம் ।
வக்தும் ஸூத்ரபதா³ரூடௌ⁴ வித³தே⁴ பா⁴ஷ்யக்ருந்முநி: ॥ 1.3.28॥ 

ஏவம் தே³வதாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யா(அ)தி⁴காரமம்ருஷ்யமாணை: பரைருத்³பா⁴விதம் ஶப்³த³விரோத⁴ம் ‘அத: ப்ரப⁴வாத்’ இதி ஹேதுநா பரிஹத்ய தத்³தே⁴தூக்திஸாமர்த்²யலப்³தே⁴ந ஜக³த்காரணத்வேந வேத³ஸ்யாபௌருஷேயத்வலக்ஷணம் நித்யத்வம் வ்யவஸ்தா²பயதி –

வேத³: பௌருஷேயோ ந ப⁴வதி ; ஜக³த்காரணத்வாதீ³ஶ்வரவத் । ந சாத்³ருஷ்டே வ்யபி⁴சார:, ஸ்வதந்த்ரேண புருஷேணார்த²முபலப்⁴ய தேந ஹேதுநா விரசிதவர்ணபதா³நுபூர்வீவிஶேஷரூபஸந்த³ர்ப⁴வத்த்வம் பௌருஷேயத்வமிதி தத³பா⁴வஸ்தா²த்³ருஷ்டே(அ)பி ஸத்த்வாத் । ஏவமாநுஷங்கி³கவேதா³பௌருஷேயத்வஸித்³தி⁴ஹேதுவிஶேஷலாபோ⁴(அ)பி ‘அத: ப்ரப⁴வாத்’ இதி பூர்வஸூத்ரே ஹேதுநிர்தே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநம் । சகார: ஸ்வதந்த்ரகர்த்ரஸ்மாரணாதி³ஹேத்வந்தரஸமுச்சயார்த²: । 1. 3. 29 ।

கிமர்த²மித³ம் ஸூத்ரம் ? ஸமாஹித: க²லு ‘ஶப்³த³ இதி சேந்நாத: ப்ரப⁴வாத்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 3. 28) இதி ஸூத்ரே ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வேநேந்த்³ராதீ³நாம் ஸமாநநாமரூபத்வம் ப்ரத³ர்ஷ்ய தேஷாம் நாம்நாம் ஸமாநரூபாபி⁴வ்யம்க்³யஜாதிவாசித்வேந ஶப்³த³விரோத⁴: । அத² மஹாப்ரலயே நிராஶ்ரயாணாமிந்த்³ரத்வாதி³ஜாதீநாமவஸ்தா²நாயோகே³ந தத்பூர்வாபரகல்பஸம்ப⁴வேந்த்³ராத்³யநுக³தேந்த்³ரத்வாதி³ஜாத்யஸம்ப⁴வாதி³ந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் வ்யக்திவாசித்வபக்ஷ இவ ஜாதிவாசித்வபக்ஷே(அ)ப்யைகார்த்²யாஸம்ப⁴வேநாநேகத்ர ஸாம்கேதிகத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாத் ஶப்³த³விரோத⁴ஸ்தத³வஸ்த² இத்யதி⁴காஶங்காயாம் மஹாப்ரலயவ்யவதா⁴நே(அ)பி பூர்வோத்தரகல்பஸம்ப⁴வேந்த்³ராதீ³நாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் ஸமாநநாமரூபத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தத³நுக³தாநாம் மஹாப்ரலயாவஸ்தா²யிநீநாமிந்த்³ரத்வாதி³ஜாதீநாமவஶ்யாங்கீ³கர்தவ்யத்வாத் । ஸர்வபதா³ர்தா²நாஞ்ச ஶக்த்யாத்மநா ஸூக்ஷ்மரூபேண மஹாப்ரலயே(அ)ப்யவஸ்தா²நஸத்த்வேந நிராஶ்ரயத்வாப்ரஸக்தேர்ஜாதிவாசித்வம் ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரத³ர்ஶநேந பரிஹாரார்த²மித³ம் ஸூத்ரமிதி சேத் ; மஹாப்ரலயாங்கீ³காரப்ரயுக்தா க²ல்வியம் ஶங்கா , நேந்த்³ராத்³யநேகத்வவிக்³ரஹவத்த்வாங்கீ³காரப்ரயுக்தா । அத ஏவேயம் க³வாதி³ஶப்³த³ஸாதா⁴ரணீ ; கோ³த்வாதி³ஜாதீநாமபி மஹாப்ரலயே நிராஶ்ரயாணாமவஸ்தா²நாயோக³ஶங்காயாஸ்துல்யத்வாத் । ந சேயம் ஶங்கா(அ)த்ர ப்ரஸாத்⁴யமாநதே³வதா(அ)தி⁴காரவிரோதி⁴நீ , யேநாத்ர பரிஹார்யா ப⁴வேத் । லப்ஸ்யமாநபரிஹாரா சேயம் ஶங்கா ‘ஸூக்ஷ்மம் து தத³ர்ஹத்வாத்’(ப்³ர. ஸூ. 1.4.2) ‘தத³தீ⁴நத்வாத³ர்த²வத்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 4. 3) இத்யாநுமாநிகாதி⁴கரண ஸூத்ராப்⁴யாம் ।

நந்வித³ம் ஸூத்ரம் வ்யவஹிதஸூத்ரப்ரஸாதி⁴தஸ்ய ஶப்³த³விரோதா⁴பா⁴வஸ்ய ஸமர்த²நார்த²ம் மாபூ⁴த் அவ்யவஹித ஸூத்ரப்ரஸாதி⁴தே வேத³நித்யத்வே விரோத⁴ஸமாதா⁴நார்த²மஸ்து । மஹாப்ரலயே(அ)த்⁴யாபகாத்⁴யேத்ருஸந்தாநவிச்சே²தா³த்³வேத³ஸ்ய நித்யத்வமநுபபந்நமிதி விரோத⁴ஶங்காஸம்ப⁴வாதி³தி சேத் ; மைவம் । வேத³ஸ்யாபௌருஷேயத்வலக்ஷணம் ஹி நித்யத்வம் பூர்வஸூத்ரே ப்ரஸாதி⁴தம் , ந து ஸ்வரூபநித்யத்வம் ; ஆநுபூர்வீவிஶேஷவிஶிஷ்டவர்ணஸமுதா³யரூபஸ்ய வேத³ஸ்ய ஸ்வரூபநித்யத்வாஸம்ப⁴வாத் , அத்³ருஷ்டாதௌ³ வ்யபி⁴சாரேண பூர்வஸூத்ரப்ரத³ர்ஶிதஜக³த்காரணத்வஹேதுகதத்ஸ்வரூபநித்யத்வஸித்⁴யஸம்ப⁴வாச்ச । அவாந்தரப்ரலயவர்தித்வம் நித்யத்வம் விவக்ஷிதமிதி ந வ்யபி⁴சார இதி சேத் ; தர்ஹி தஸ்ய மஹாப்ரலயே(அ)த்⁴யயநாத்⁴யாபநஸந்தாநவிச்சே²தே³(அ)பி விரோதா⁴பா⁴வாத் தத்³விரோத⁴ஶங்கா நிராலம்ப³நா ஸ்யாத் । ப்ரவாஹரூபேண ஸகலகாலவர்தித்வம் ஸாத்⁴யம் ; அத்³ருஷ்டாதீ³நாஞ்ச மஹாப்ரலயே(அ)ப்யவஸ்தா²நாந்ந வ்யபி⁴சார: இதி சேத் ; தர்ஹி தஸ்ய விரோத⁴ஸ்யாநேநாபி ஸூத்ரேண ஸமாதா⁴நம் ந ஸ்யாத் । மஹாப்ரலயே வேதா³த்⁴யயநாத்⁴யாபநஸந்தாநவிச்சே²த³ஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யங்கீ³காராத் । அத்ரோச்யதே –

வேத³நித்யத்வமாக்ஷிப்ய பூர்வஸூத்ரப்ரஸாதி⁴தம் ।
ஸமாதா⁴தும் ஸூத்ரக்ருதா ஸூத்ரமேதத் ப்ரவர்திதம் ॥
ததா²ஹி –

மந்த்ராணாம் ப்³ராஹ்மணாநாஞ்ச பதா³நாமபி தஜ்ஜுஷாம் ।
கர்தாரஸ்ஸம்ஹிதாநாஞ்ச ஶ்ரூயந்தே ப³ஹவ:ஶ்ருதௌ ॥
ஈஶ்வராத்³யஜுராதீ³நாமுத்பத்திரபி வர்ண்யதே ।
யஜ்ஞேந வாச இத்யாத்³யா த்³ருஶ்யந்தே ஶ்ருதயோ ஹி யா: ॥
தாஸ்த்வவாந்தரகல்பாதி³விஷயத்வேந ஸங்க³தா: ।
ஸமாநநாமரூபத்வஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவசாம்ஸ்யபி ॥
தந்மாத்ரவிஷயத்வேந ப்ரபத்³யந்தே(அ)ர்த²ஶாலிதாம் ॥

‘நம ருஷிப்⁴யோ மந்த்ரக்ருத்³ப்⁴யஸ்ஸம்ஹிதாகாரபத³காரஸூத்ரகாரப்³ராஹ்மணகாராணாம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு வேதா³ந்தர்க³தாநாம் மந்த்ராணாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் தத³ந்தர்க³தபதா³நாம் தத்ஸம்ஹிதாநாஞ்ச கர்தார: ருஷய: ஶ்ரூயந்தே । ‘ச²ந்தா³ம்ஸி ஜஜ்ஞிரே தஸ்மாத் யஜுஸ்தஸ்மாத³ஜாயத’ ‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நிஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³:’(ப்³ரு. 2. 4.10) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு பரமேஶ்வரஶ்ச வேதா³நாம் கர்தா ஶ்ரூயதே । அதோ வேதோ³ நித்ய இத்யயுக்தம் । யா து யஜ்ஞேந வாச: பத³வீயமாயந் தாமந்வவிந்த³ந்ந்ருஷிஷு ப்ரவிஷ்டாம்’(ரு. ஸம். 10. 71. 3) இதி யஜ்ஞாதி³புண்யேந வேத³க்³ரஹணயோக்³யதாம் ப்ராப்தாநாம்ருஷிஷு ஸ்தி²தாயா ஏவ வேத³வாசோ லாப⁴ இதி ஶ்ருதி: , யா ச யுகா³ந்தே(அ)ந்தர்ஹிதாந்வேதா³ந் ஸேதிஹாஸாந் மஹர்ஷய: । லேபி⁴ரே தபஸா பூர்வமநுஜ்ஞாதாஸ்வயம்பு⁴வா’ இதி ப்ரலயே(அ)ந்தர்ஹிதாநாமேவ வேதா³நாம் தபஸ்ஸமாராதி⁴தசதுர்முக² ப்ரஸாதா³ல்லாப⁴ஸ்ம்ருதி: ஸா ஸர்வா(அ)ப்யவாந்தரப்ரலயாந்தர்ஹிதவேத³ப்ராப்திவிஷயத்வேந ஸங்க³ச்ச²தே । 

அத ஏவோதா³ஹ்ருதயோ: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ‘ருஷிஷு ப்ரவிஷ்டாம்’ இதி ‘ஸேதிஹாஸாந்’ இதி ச விஶேஷணம் । அவாந்தரப்ரலயே ஹி பூ⁴ர்பு⁴வஸ்ஸுவரிதி லோகத்ரயமாத்ரவ்யாபிநி ப்³ரஹ்மலோகாதி³க³தேஷு ருஷிஷு ப்ரவிஶ்ய வேத³ஸ்திஷ்ட²தி , ந து மஹாப்ரலயே ஸகலபூ⁴தவ்யாபிநி । அவாந்தரப்ரலயாநந்தரமேவ ச ப்³ரஹ்மலோகாதி³ஸ்தி²தாநாமிதிஹாஸாநாம் ப்ராப்தி: ஸம்ப⁴வதி , ந து மஹாப்ரலயாநந்தரம் ; மஹாப்ரலயே ப்ராசீநபௌருஷேயவாக்யாநாம் நிரந்வயவிநாஶாத் । ஸமாநநாமரூபத்வக³மகாநி தே³வாதீ³நாம் வேத³ப்ரப⁴வத்வவிஷயாணி ஸாக்ஷாத்ஸமாநநாமரூபத்வப்ரதிபாத³காநி ச யாநி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவசநாநி ஸந்தி , தாந்யப்யவாந்தரகல்பாதி³விஷயத்வேநைவார்த²வத்தாம் ப்ரதிபத்³யந்தே । அத ஏவ ‘ருஷீணாம் நாமதே⁴யாநி யாஶ்ச வேதே³ஷு த்³ருஷ்டய: । ஶர்வர்யந்தே ப்ரஸூதாநாம் தாந்யேவைப்⁴யோ த³தா³த்யஜ:’ இதி ஸ்ம்ருதீ ‘ஶர்வர்யந்தே ப்ரஸூதாநாம்’ இதி விஶேஷிதம் । ஶர்வர்யந்தோ ஹி சதுர்முக²ராத்ரிரூபஸ்யாவாந்தரப்ரலயஸ்யாவஸாநம் , ந து ததா³யுஸ்ஸமாப்த்யநந்தரபா⁴விநோ மஹாப்ரலயஸ்ய । அநேந விஶேஷணேநேத்த²ம் ஜ்ஞாயதே – அவாந்தரகல்பாதி³ஷு ஸ்ருஷ்டாநாம்ருஷீணாம் வஸிஷ்டா²தீ³நாம் யாநி நாமதே⁴யாநி தேஷாம் தத்தத்³வேத³பா⁴க³த³ர்ஶநாநி ச , தாநி தத்தத்கல்பாந்தர்க³தமந்வந்தரேஷு தது³த்தராவாந்தரகல்பேஷு ச ஸ்ருஷ்டேப்⁴யோ த³தா³தி , ந து மஹாகல்பாதி³ஷு ஸ்ருஷ்டாநாம் நாமதே⁴யாநி மஹாகல்பாந்தரே ஸ்ருஷ்டேப்⁴யோ த³தா³தீதி । ஏவம் மஹாகல்பாவாந்தரகல்பபே⁴தே³ந வேகர்த்ருத்³ரஷ்ட்ருவிஷயோப⁴யவித⁴ஶ்ருதிஸாமஞ்ஜஸ்யே ஸம்ப⁴வதி நைகாநுஸாரேணாந்யநயநக்லேஶ: ஸமாஶ்ரயணீய: । 

ந ச ப்ரதிகல்பம் வேத³ஸ்ய வர்ணபத³வாக்யக்ரமஸ்வராந்யத்வே பாராயணாதி³பி⁴: க்கசித்கல்பே(அ)பி⁴மதப²லப்ரதோ³ வேத³: கல்பாந்தரே வாக்³வஜ்ர: ஸ்யாதி³தி த⁴ர்மாத⁴ர்மவ்யவஸ்தா²விப்லவோ தோ³ஷ: ; இஷ்டாபத்தே: । ப்ரதிமஹாகல்பமந்ய ஏவ வேதா³: அந்ய ஏவ சைஷாமர்தா²: , அந்யாந்யேவ ச வைதி³காநி பதா³நி தேஷு தேஷ்வர்தே²ஷு தத்தத்கல்பாதி³ஷு பத³காரைர்மஹர்ஷிபி⁴ஸ்ஸங்கேதிதாநீத்யங்கீ³காரே தோ³ஷாபா⁴வாத் । ஏகஸ்மிந்நபி ஹி கல்பே ஹிம்ஸாஸ்தேயபரயோஷித³பஹாராதி³கம் விஷயபே⁴தே³ந த⁴ர்மாத⁴ர்மோப⁴யரூபதயா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । கல்பபே⁴தே³ந வேத³தது³க்தகர்மணாம் தது³ப⁴யரூபத்வஸ்வீகாரே கோ தோ³ஷ: கிஞ்சைகஸ்ய ஶ்ராத்³த⁴கர்மண: தி³நே நிஶாயாஞ்ச க்ருதஸ்ய , ஏகஸ்யைவ காம்யகர்மண: ஶுத்³த⁴மாஸே மலமாஸே ச க்ருதஸ்யைகஸ்யைவ கோ³மது⁴பர்கஸ்ய க்ருதாதி³ஷு கலௌ ச க்ருதஸ்யைகஸ்யைவ வஹ்நே: ஶிஶிரே நிதா³கே⁴ ச ஸேவிதஸ்யார்தா²நர்த²ஹேதுத்வம் ஸம்ப்ரதிபந்நமிதி தத்³வத்ப்ரதிகல்பபி⁴ந்நவேத³தது³க்தகர்மணாம் கல்பபே⁴தே³நார்தா²நர்த²ஹேதுதயா த⁴ர்மாத⁴ர்மரூபத்வமங்கீ³கர்தும் ஶக்யமேவ । ததா² ச வாஸிஷ்டே² வஸிஷ்ட²ம்ப்ரதி பூ⁴ஸுண்டா³க்²யஸ்யாநேககல்பஜீவிநோ வாயஸஸ்ய வசநம் த³ர்ஶிதம் –
‘ஸுராபப்³ராஹ்மணம் தாத நிஷித்³த⁴ஸுரஶூத்³ரகம் ।
ஸ்வைரவ்ருத்தஸதீகஞ்ச கஞ்சத்ஸர்க³ம் ஸ்மராம்யஹம் ॥
கலௌ க்ருதயுகா³சாரம் க்ருதே கலியுக³ஸ்தி²திம் ।
த்ரேதாயாம் த்³வாபரே சைவ விபர்யாஸம் ஸ்மராமி ச’ ॥
இதி । தஸ்மாத³நுபபந்நம் வேத³ஸ்ய நித்யத்வமித்யாக்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²மித³ம் ஸூத்ரம் । 

ஸமாதா⁴நப்ரகாரஸ்து – மஹாப்ரலயாநந்தரம் ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்யாவ்ருத்தாவபி ந வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: ; ஸ்ருஜ்யமாநஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஜக³தஸ்தத்பூர்வகல்பஜக³த்ஸமாநநாமரூபத்வாத் , தத்ஸமாநஸ்வபா⁴வஜ்ஞாநைஶ்வர்யாதி³மத்வாச்ச । குத இத³மவக³ம்யதே ? ‘ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத்’(ரு ஸம். 10. 190. 3.) இத்யாதி³ஶ்ருதித³ர்ஶநாத் ।
 ‘யத²ர்துஷ்வ்ருதுலிம்கா³நி நாநாரூபாணி பர்யயே ।
த்³ருஶ்யந்தே தாநி தாந்யேவ ததா² பா⁴வா யுகா³தி³ஷு ॥
ததா²(அ)பி⁴மாநிநோ(அ)தீதாஸ்துல்யாஸ்தே ஸாம்ப்ரதைரிஹ ।
தே³வா தே³வைரதீதைர்ஹி ரூபைர்நாமபி⁴ரேவ ச ॥
 தேஷாம் யே யாநி கர்மாணி ப்ராக்ஸ்ருஷ்டயாம் ப்ரதிபேதி³ரே ।
தாந்யேவ தே ப்ரபத்³யந்தே ஸ்ருஜ்யமாநா: புந:புந: ॥
ஹிம்ஸ்ராஹிம்ஸ்ரே ம்ருது³கரே த⁴ர்மாத⁴ர்மாவ்ருதாந்ருதே ।
தத்³பா⁴விதா: ப்ரபத்³யந்தே தஸ்மாத்தத்தஸ்ய ரோசதே’ ॥(வி.பு.)
இதி ஸ்மரணாத் , தே³வர்ஷிமநுஷ்யதிர்யக்ஸ்தா²வராதி³பா⁴வஸ்ய யஜ்ஞாதி³ப²லத்வாச்ச । பூர்வஸ்மிந் கல்பே யைர்மஹேந்த்³ரவருணகுபே³ராதி³தே³வபா⁴வஸ்ய , வஸிஷ்ட²விஶ்வாமித்ராதி³ருஷிபா⁴வஸ்ய , ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரியாதி³மநுஷ்யபா⁴வஸ்ய வா ப்ராபகத்வேந வேத³விஹிதாநி யஜ்ஞாத்⁴யயநதா³நதபாம்ஸி , உபாஸநாநி வா யதா²விதி⁴ தத்தத்³பா⁴வப்ராப்திஸங்கல்பபூர்வகமநுஷ்டி²தாநி , த ஏவ மஹாப்ரலயபா⁴விந்யாமபி ஸ்ருஷ்ட்யாவ்ருத்தாவிந்த்³ராதி³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யந்தே ।

யைர்க³வாஶ்வக³ஜத⁴நதா⁴ந்யக்³ருஹக்ஷேத்ராராமாதி³ப்ராபகத்வேந விஹிதாநி , தாந்யநுஷ்டி²தாநி தத்தத்³பா⁴க்³யதயா திர்யஞ்சஸ்ஸ்தா²வராஶ்ச ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே । தே சாநுஷ்டா²தாரஸ்தஸ்மிந்கல்பே ப்ரசரத்³பி⁴ர்வேத³வாக்யைஸ்தத்காலவர்திநாமிந்த்³ராதீ³நாம் தி³வ்யாவிக்³ரஹைஶ்வர்யமஹாபோ⁴கா³தி³கம் வஸிஷ்டா²தீ³நாம் தி³வ்யஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யாதி³கஞ்ச யாத்³ருஶம் வர்ணிதம் ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ஶ்ச ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியாதீ³நாம் விஶிஷ்டதே³ஶஜாதிகுலரூபாயுஶ்ஶ்ருதாபத்தவ்ருத்தஸுக²மேத⁴ஸாம் முக்திபர்யந்தஸகலபுருஷார்த²ஸம்பாத³நாதி⁴காரவதாம் வைஶிஷ்ட்யம் கா³வாஶ்வாதீ³நாம் தோ³ஹநவாஹநாதி³க்ருததது³பயோகி³ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாதி³கஞ்ச யாத்³ருஶமவக³தம் , தாத்³ருஶமேவ ப்ராப்தவ்யதயாஸங்கல்பயந்தே நாந்யாத்³ருஶமவக³ம்யதே ; இஷ்டஸாத⁴நவிஷயத்வாதி³ச்சா²யா: , தஸ்மிந் கல்பே ப்ரசராத்³பி⁴ர்வேத³வாக்யைஸ்தத்காலவர்தி தே³வர்ஷிமநுஷ்யாதி³வாசகபத³வத்³பி⁴ஸ்தத்ஸஜாதீயதே³வபா⁴வாதி³ப்ராப்திஸாத⁴நத்வேநைவ யஜ்ஞாதீ³நாமுபாஸநாநாம் ச விதா⁴நாச்ச । ததா² ச ததா²ஸங்கல்பபூர்வகமநுஷ்டி²தாநாம் கர்மணாம் ப²லதயா ப⁴வந்தீ தே³வாதி³ஸ்ருஷ்டி: பூர்வகல்பஸ்தி²ததே³வாதி³நாமரூபஸ்வபா⁴வப்ரபா⁴வவைப⁴வவதீ வஜ்ரலேபாயதே ।

ஏதேந – ஸமாநநாமரூபத்வாதி³விஷயஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவசநஜாதமவாந்தரகல்பாதி³விஷயமஸ்த்விதி ஶங்கா(அ)பி நிரஸ்தா । தே³வாதி³பா⁴வப்ராபககர்மாநுஷ்டா²நஹேதுஸங்கல்பாநுஸாரேண மஹாகல்பபே⁴தே³(அ)பி ஸமாநநாமரூபத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ‘ஶர்வர்யந்தே’ இதி து மஹாப்ரலயாவஸாநமபி வக்தும் ஶக்யம் । மஹாப்ரலயோ ஹி பரப்³ரஹ்மணஸ்ஸுஷுப்திகாலத்வேநௌபசர்யதே । உக்தஞ்சாசார்யவாசஸ்பதிநா அஸ்ய ச ஸுப்திர்மஹாப்ரலய:’ இதி ।

நந்வஸ்து ஶ்ருதிஸ்ம்ருதியுக்திபி⁴ர்மஹாகல்பபே⁴தே³நேந்த்³ராதீ³நாம் ஸமாநநாமரூபத்வம் । தேந வைதி³கேந்த்³ராதி³பத³ஸாங்கேதிகத்வஶங்காமூலக ஏவ வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: ஸமாஹிதோ ப⁴வதி , ந து புராணாதி³வத்தத்தத்கல்பாதி³ஷு நவநவா வேதா³: புருஷப்ரணீதா: ஸந்த்விதி ஶங்காமூலக இதி சேத் । ஸோ(அ)பி தேந ஸமாஹிதோ ப⁴வத்யேவ । ஸமாநநாமரூபத்வே பூர்வஸ்மிந் கல்பே யைர்வேத³வாக்யைரிந்த்³ராதி³ரூபமவக³ம்ய தத்³பா⁴வப்ராப்தயே கைஶ்சித்கர்மாண்யநுஷ்டி²தாநி தைரேவ தத்கல்பஸ்தி²தேந்த்³ராதி³நாமரூபாணி ஸ்ம்ருத்வா சதுர்முகே²ந மஹாப்ரலயவ்யவஹிதாயாம் புநஸ்ஸ்ருஷ்ட்யாவ்ருத்தௌ தத்ஸமாநரூபேந்த்³ராதி³பா⁴வேந தே ஸ்ருஷ்டா இத்யங்கீ³கர்தவ்யத்வாத் , ததா³நீந்தநபுருஷப்ரணீதைர்வேத³வாக்யைஸ்தந்நாமரூபாநுஸந்தா⁴நாஸம்ப⁴வாத் । தேஷாம் ப்ராசீநகல்பஸ்தி²தவேத³ஸமாநார்த²த்வஸ்வீகாரே(அ)பி தே மந்த்ரக்ருத்த்வாதி³ப்ரஸித்³தி⁴மத்³ருஷிப்ரணீதா இத்யங்கீ³காரே தைஸ்தேஷாம்ருஷீணாம் தத:பூர்வம் ஸ்ருஜ்யாநாம் தே³வாநாஞ்ச ஸ்ருஷ்ட்யுபயோகி³நோ நாமரூபஜ்ஞாநேஶ்வர்யாத்³யநுஸந்தா⁴நஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , ‘யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி பூர்வம் யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை’ இதி (ஶ்வே.6.18) ப்³ரஹ்மஸ்ருஷ்ட்யநந்தரமேவ தத்கர்த்ருகதே³வருஷிமநுஷ்யாதி³ஸ்ருஷ்ட்யர்த²நாமரூபாநுஸந்தா⁴நோபயோகி³வேத³ப்ரதா³நஶ்ரவணவிரோதா⁴பத்தேஶ்ச । தேஷாம் ப்³ரஹ்மஸ்ருஷ்டேரபி ப்ராக் பரமேஶ்வரப்ரணீதத்வாங்கீ³காரே ‘ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜத’ ‘ஸ பூ⁴மிமஸ்ருஜத’ இத்யாதி³ஷு லஙாதி³ஶ்ரவணாவிரோதா⁴பத்தே: । பூர்வகல்பவ்ருத்தாந்தவிஷயதயா கத²ஞ்சில்லஙாதி³ஸமர்த²நே(அ)பி பரமேஶ்வரோபாதா³நகத்வரூபஸ்ய , பரமேஶ்வரகர்த்ருகத்வரூபஸ்ய வா வியதா³தி³ப்ரபஞ்சஸாதா⁴ரணஸ்ய பரமேஶ்வரப்ரப⁴வத்வஸ்ய வேதே³(அ)ப்⁴யுபக³மேந ப்ராங்நிருக்தாபௌருஷேயத்வரூபதந்நித்யத்வவிரோதா⁴ப்ரஸக்தேஶ்ச , ‘அஸ்ய பூ⁴தஸ்ய நிஶ்வஸிதமேதத்’ ‘யஜுஸ்தஸ்மாத³ஜாயத’ இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் தந்மாத்ரவிஷயதயோபபந்நத்வாத் ; வேத³த்வம் ஸமாநாநுபூர்வீகோச்சாரணபூர்வகத்வரஹிதஸ்வதந்த்ர புருஷோச்சாரணவிஷயவ்ருத்தி ; வாக்யவ்ருத்தித்வாத் , ஸத்தாவதி³த்யாத்³யநுமாநாநாமப்ரயோஜகத்வாத் , தத்ப்ரமாணஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வேந வக்த்ருவாக்யார்த²யதா²ர்த²ஜ்ஞாநாதி³ரூபகு³ணாபேக்ஷத்வாத் । 

தஸ்மாத்ஸர்வதை³கரூபாநுபூர்வீ விஶிஷ்டா வேதா³ மஹாப்ரலயேஷ்வத்⁴யாபகாத்³யபா⁴வேந கி²லீபூ⁴தா அபி புநஸ்ஸர்கே³ ப்ராசீநாநுபூர்வீ விஶிஷ்டதயோத்³த்⁴ருத்ய பரமேஶ்வரேண ஹிரண்யக³ர்பா⁴ய ப்ரதீ³யந்தே । தேஷு கேசித்³பா⁴கா³: கைஶ்சிகைஶ்சித் ப்ராசீநபுண்யப²லாத்³வாஸிஷ்ட²விஶ்வாமித்ராதி³ருஷிபத³ம் ப்ராப்தைஸ்ததா³நீமத்⁴யயநாபா⁴வே(அ)பி பூர்வகல்பாதீ⁴தா ஏவாநுஸந்தா⁴ய ஶிஷ்யேஷு ப்ரவர்த்யந்தே । கைஶ்சித்பத³விபா⁴க³ம் ப்ரத³ர்ஶ்ய பதா³த்⁴யயநஸம்ப்ரதா³யா: ப்ரவர்த்யந்தே கைஶ்சித்³வர்ணபதா³நாம் ஸம்ஹிதாயா லக்ஷணக்³ரந்தா²ந்நிர்மாய ஸம்ஹிதாஸ்வரூபமஸந்தி³க்³த⁴ம் க்ரியத இதி த ஏவ வேதே³ஷு மந்த்ரக்ருதோ ப்³ராஹ்மணகாரா: பத³காரா: ஸம்ஹிதாகாரா இதி வ்யபதி³ஶ்யந்தே । வைதி³கபதை³ர்தே³வதாதி³ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரக்ருதா³தி³ருஷிஸத்³பா⁴வஶ்ச ப்ரவாஹாநாதி³ரித்யநாதி³ஷ்வபி வேதே³ஷு ‘ஸ பூ⁴மிமஸ்ருஜத’ இத்யாத³யோ லஙாதி³ப்ரயோகா³: மந்த்ரக்ருதா³தி³நிர்தே³ஶாஶ்ச க்ரியந்த இத்யேவ யுக்தமிதி । 

ஸூத்ரே மஹாஸர்கா³வ்ருத்தாவப்யவாந்தரகல்பவித⁴ தே³வர்ஷிப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸமாநநாமரூபத்வாச்சஶப்³த³ஸமுச்சிதாத் ஸமாநஸ்வபா⁴வப்ரபா⁴வத்வாச்ச ந தேஷாம் நாம்நாம் க⁴டாதி³நாமவத³நுக³தநாமரூபாபி⁴வ்யம்க்³யஜாதிவாசித்வஸ்ய ஸேநாந்யாதி³நாமவத³நுக³தாதி⁴கவிஶேஷரூபோபாதி⁴வாசித்வஸ்ய வா(அ)வஶ்யம்பா⁴வாத் தத³நுஸாரேண பத³காரஶ்ருதி: பதா³த்⁴யயநஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தகத்வபரேதி ததோ வைதி³கபதா³நாம் ஸாங்கேதிகத்வரூப: ஶப்³த³விரோதோ⁴ ந ப்ரஸஜ்யதே இதி ந தத்க்ருதோ வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: இத்யேவமவிரோத⁴பதா³வத்யா யோஜநம் கார்யம் । புநஶ்ச மந்த்ரக்ருதா³தி³ஶ்ரவணேநாபி நாஸ்தி வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: । மஹாஸர்கா³வ்ருத்தாவப்யவாந்தரகல்பாதி³ஷ்விவ பூர்வேஷாமுத்தரேஷாம் ச மந்த்ராதி³க்ருதாம் வஸிஷ்டா²தீ³நாம் ஸமாநநாமரூபாதி³மத்த்வேந தத்ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்ஸித்³தை⁴ர்வைதி³கஶப்³தை³ரேவ நாமரூபாத்³யநுஸந்தா⁴ய தேஷாம் தேப்⁴ய: ப்ராக் ஸ்ருஜ்யாநாம் தே³வாதீ³நாஞ்ச ஸ்ரஷ்டவ்யதயா மந்த்ரக்ருதா³தி³ஶப்³தா³நாம் மந்த்ரத்³ரஷ்ட்ருபரத்வஸ்ய கல்பநீயத்வாதி³த்யேவமர்த²கத்வேந ‘அவிரோத⁴’ இத்யந்தமாவ்ருத்த்யா யோஜநீயம் । புநஶ்ச ‘யஜுஸ்தஸ்மாத³ஜாயத’ இத்யாதி³ஶ்ரவணேநாபி ந வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: ; வியதா³தீ³நாமிவ வேதா³நாம் ஸ்ருஷ்ட்யாவ்ருத்தாவபி ஸமாநநாமரூபத்வாத் । ந ஹி வேதா³நாம் ப்ரதிகல்பம் ஸ்ருஷ்ட்யவ்ருத்திவதா³நுபூர்வீவிஶேஷாத்மகரூபபே⁴தோ³ வா , ப்ரதிபாத்³யவிஶேஷாத்மகரூபபே⁴தோ³ வா ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வேந ரூபபே⁴தா³ங்கீ³காராபாத³கோ நாமபே⁴தோ³ வா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே , யேந ப்ரதிகல்பம் பி⁴ந்நநாமரூபா வேதா³ஸ்தத்ர தத்ர கல்பே பரமேஶ்வரேண நிர்மிதா வக்தவ்யா இதி வேத³நித்யத்வவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யேதத³ர்த²த்வேநாப்யவிரோத⁴ இத்யந்தமாவ்ருத்த்யா யோஜநீயம் ।

தே³வர்ஷிமநுஷ்யாதீ³நாம் வேதா³நாஞ்ச ஸமாநநாமரூபத்வே ஸ்யாதே³வமவிரோத⁴: , ததே³வ குத இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ‘த³ர்ஶநாத் ஸ்ம்ருதேஶ்ச’ இதி ஸூத்ரஶேஷ: । தே³வாதீ³நாம் ஸமாநநாமரூபத்வே ப்ராக் ப்ரத³ர்ஶிதா: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதியுக்தய: , வேதா³நாம் ஸமாநநாமரூபத்வே ‘வாசா விரூபநித்யயா’ ‘அநாதி³நித⁴நா நித்யா வாகு³த்ஸ்ருஷ்டா ஸ்வயம்பு⁴வா । ஆதௌ³ வேத³மயீ தி³வ்யா யதஸ்ஸர்வா: ப்ரவ்ருத்தய:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணாநி । அத்ர ஹி ஶ்ருதௌ நித்யத்வம் ஸ்ம்ருதாவநாதி³நித⁴நத்வஞ்ச ந ஸ்வரூபதோ விவக்ஷிதம் ; ஆநுபூர்வீவிஶேஷவிஶிஷ்டவாக்யாநாம் தத³ஸம்ப⁴வாத் । கிந்து வர்ணபத³வாக்யததா³நுபூர்வீதத்ப்ரதிபாத்³யதத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தகநாமபே⁴த³ம் விநா ஸர்வகல்பேஷ்வைகரூப்யேணாத்⁴யயநாத்⁴யாபநஸம்ப்ரதா³யவிஷயத்வம் । ‘அநாதி³நித⁴நா நித்யா’ இதி ஸ்ம்ருத்யுக்தம் நித்யத்வம் து ‘அதஏவ ச நித்யத்வம்’(ப³. ஸூ. 1. 3. 29.) இதி ஸூத்ரோக்தமிவ ஸ்வதந்த்ரபுருஷவிஶ்ராந்த்யபா⁴வரூபமபௌருஷேயத்வமிதி விவேக: ।

அபி ச ‘யஜ்ஞேந வாச: பத³வீயமாயந்’ ‘யஜ்ஞோ ம ஆக³ச்ச²து’ ‘உத்தராம் தே³வயஜ்யாமாஶாஸ்தே பூ⁴யோ ஹவிஷ்கரணமாஶாஸ்தே’ ‘புண்ய: புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி’ இத்யாதி³மந்த்ரப்³ராஹ்மணப்ரதிபந்நவேத³வைதி³ககர்மப்ராப்த்யர்த²யஜ்ஞாத³ஸத்கர்மாநுஷ்டா²நம் தத்ப்ரேப்ஸயா வக்தவ்யம் । அவக³தேஷ்டஸாத⁴நவிஷயா ச ப்ரேப்ஸா ப⁴வதி கர்மாநுஷ்டா²நகாலே ப்ரசரந்த்வேவ ச வேத³வைதி³ககர்மாண்யவக³தாநி நாந்யாத்³ருஶாநீதி மஹாப்ரலயவ்யவஹிதபூர்வகல்பாநுஷ்டி²தகர்மபி⁴ஸ்தத³நந்தரகல்பே ப்ராப்யாணி வேத³வைதி³ககர்மாணி பூர்வகல்பப்ரவ்ருத்தாந்யேவ ப⁴வந்தீத்யதோ(அ)பி வேதா³நாம் ஸமாநநாமரூபத்வஸித்³தி⁴:। நாமரூபபே⁴தே³ ப்ரமாணாபா⁴வாச்ச । தத்ர ப்ரமாணாபா⁴வே ஹி லாக⁴வாத் ஸமாநநாமரூபத்வமேவ ஸித்³த்⁴யதி । வாஸிஷ்ட²வசநம் து ந வைதி³ககர்மபே⁴தே³ ப்ரமாணம் ; அவாந்தரகல்பபே⁴தே³ந வைதி³ககர்மவைரூப்யஸ்ய பூர்வபக்ஷிணா(அ)ப்யநங்கீ³க்ருதத்வாத் , மஹாகல்பபே⁴தே³ந தத்³வைரூப்யஸ்ய காகேநாநுபூ⁴ததயா வக்துமஶக்யத்வாத் , மஹாகல்பத்³வயஜீவிந: காகஸ்யாப்யபா⁴வாத் । தஸ்மாத் வாஸிஷ்டே² பூ⁴ஸுண்டா³க்²யகாகவசநம் ஜக³த்³வைசித்ர்யாத்³யுக்திமாத்ரபரமிதி நேதவ்யம் ।

ஏவம் மஹாகல்பாதௌ³ ப்ராத²மிகாத்⁴யயநவிஷயோ வேத³: பூர்வவேத³ஸமாநநாமரூப: ; வேத³த்வாதி³தா³நீந்தநாத்⁴யாபநவிஷயவேத³வத் ; விபக்ஷே நாமரூபபே⁴த³கல்பநாயாம் கௌ³ரவம் ; ‘வாசா விரூபநித்யயா’ ‘அநாதி³நித⁴நா தி³வ்யா’ ‘தாந்யேவைப்⁴யோ த³தா³த்யஜ:’ ‘யுகா³ந்தேந்தர்ஹிதாந் வேதா³ந் ஸேதிஹாஸாந் மஹர்ஷய:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவ்யாகோபஶ்ச । ‘ஸேதிஹாஸாந்’ இதி இதிஹாஸஶப்³தே³ந ‘த்ரயோ ஹோத்³கீ³தே² குஶலா ப³பூ⁴வு:’ । ‘தே³வாஸுரா: ஸம்யத்தா ஆஸந்’ இத்யாதீ³நி வைதி³காநி புராவ்ருத்தாநி விவக்ஷிதாநி , ந து பௌருஷேயப்ரப³ந்த⁴விஶேஷா: । புராவ்ருத்தக்³ரஹணம் ச வேதா³ர்தை²ஸ்ஸஹ வேதா³நாம் லப்³த⁴த்வப்ரத்யாயநார்த²ம் । அத ஏவ ‘யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை’ இதி ஶ்ருதௌ சகாரேண ஸ்ருஷ்ட்யுபயோகீ³ந்த்³ராதி³நாமரூபபரிஜ்ஞாநார்த²ம் ஸர்க³ப்ரலயாத்³யர்த²வாதா³ர்த²ப்ரதா⁴நம் ஸம்க்³ருஹீதமிதி விவரணார்தே² தது³பப்³ரும்ஹணே ‘ப்³ரஹ்மாணம் வித³தே⁴ பூர்வம் ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்யர்த²மீஶ்வர: । தஸ்மை வேதா³ந் புராணாநி த³த்தவாநக்³ரஜந்மநே’ இதி ஶ்லோகே புராணஶப்³த³: ப்ரயுக்த: । தத்ர ஹி புராணஶப்³தோ³ வைதி³கார்த²வாத³நிரூபிதஸர்க³ப்ரலயபர ஏவ வக்தவ்ய: , ந து பௌருஷேயப்ரப³ந்த⁴பர: ; மஹாகல்பாதௌ³ ப்³ரஹ்மஸ்ருஷ்ட்யநந்தரம் ததீ³யஜக³த்ஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யோபயோகி³வேத³ப்ரதா³நஸமயே பௌருஷேயப்ரப³ந்தா⁴நாமநிஷ்பத்தே: । ஏவம்விதா⁴: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதியுக்தயோ’ த³ர்ஶநாத் ஸ்ம்ருதேஶ்ச’ இதி ஸூத்ரஶேஷேண ஸம்க்³ருஹீதா: । தத்ர ‘ஶ்ருதே:’ இதி ஸூத்ரணீயே ‘த³ர்ஶநாத்’ இதி கு³ருஸூத்ரகரணம் ஶங்காந்தரவாரணார்த²மர்தா²ந்தரமபி க்ரோடீ³கர்தும் । 

இத்த²மத்ர ஶங்கா ஸமுந்மிஷதி – மந்த்ரக்ருதா³த³யோ மந்த்ரத்³ரஷ்டார: , ந து மந்த்ராதி³கர்தார இத்யயுக்தம் । மந்த்ராதி³த்³ரஷ்ட்ருத்வம் ஹி கல்பாந்தராதீ⁴தமந்த்ராதி³ஸ்மர்த்ருத்வமபி⁴மதம் । தந்ந ஸம்ப⁴வதி ; ஸர்வவ்யவஹாரோச்சே²தி³நா மஹாப்ரலயேந வ்யவதா⁴நாத் । ந ச வாச்யம் – ‘‘யதா³ ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி ததை³நம் வாக் ஸர்வைர்நாமபி⁴ஸ்ஸஹாப்யேதி சக்ஷுஸ்ஸர்வைரூபைஸ்ஸஹாப்யேதி ஶ்ரோத்ரம் ஸர்வைஶ்ஶப்³தை³: ஸஹாப்யேதி மந: ஸர்வைர்த்⁴யாநை: ஸஹாப்யேதி ஸ யதா³ ப்ரதிபு³த்⁴யதே யதா²(அ)க்³நேர்ஜ்வலத: ஸர்வா தி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’(கௌ. 3. 3.) இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேண ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோ: ப்ரலயப்ரப⁴வஸத்த்வே(அ)பி ஸ்வாபவ்யவஹிதம் ப்ரபோ³தே⁴ ஸ்மர்யதே , தத்³வத் மஹாப்ரலயவ்யவஹிதமபி ஸ்மர்யேத – இதி । ஸ்வாபே மரணஸ்ய கால விப்ரகர்ஷஸ்ய வா வாஸநோச்சே²த³காரணஸ்யாபா⁴வேந ஸத்யாம் வாஸநாயாம் ஸ்மரணமுபபத்³யதே , கஸ்யசித் ஸ்வாபே(அ)ப்யந்யேஷாம் ப்ரபோ³தா⁴த் தேப்⁴யஶ்ச க்³ரஹணமுபபத்³யதே ; மஹாப்ரலயே ஸர்வேஷாம் யுக³பந்மரணம் பூ⁴யாந் காலவிப்ரகர்ஷஶ்சேதி கத²மதீதகல்பவ்ருத்தாந்தாநுஸந்தா⁴ந ஸம்ப⁴வேதி³தி ।

தத்ரேத³முத்தரம் ஸூத்ரஶேஷேண விவக்ஷிதம் । மரணகாலவிப்ரகர்ஷஸத்த்வே(அ)பி ஸ்ம்ருதேர்த³ர்ஶநாத் மஹாப்ரலயவ்யவதா⁴நே(அ)பி ஸ்ம்ருதிருபபத்³யதே । ததா²ஹி – ப்ராணிநாமநேகஜந்மாந்தரவ்யவஹிதேஷு மநுஷ்யபக்ஷிஸரீஸ்ருபாதி³ஜந்மஸு ப்ராப்தேஷு தத்தஜ்ஜாத்யுசிதஸ்தந்யபாநாதி³ப்ரவ்ருத்தயோ ஹிம்ஸ்ராஹிம்ஸ்ரத்வதத்தஜ்ஜாத்யந்தரவிஷயவிரோதா⁴தி³ஸ்வபா⁴வப்ரதிபத்தயஶ்ச த்³ருஶ்யந்தே । தாஸ்ஸர்வாஅப்யநேகஜந்மஸஹஸ்ரவ்யவஹிததத்தத்ஸஜாதீயஜந்மாந்தராப்⁴யஸ்தஸ்ம்ருதிம் விநா ந ஸம்ப⁴வந்தீதி தத்தஜ்ஜாதிப்ராபககர்மாண்யேவ தத்ஸ்ம்ருதிஜநகஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴காநீதி ஸ்வீகரணீயம் । ஏவமேவ வஸிஷ்ட²விஶ்வாமித்ராதி³ப்ரப்⁴ருதிமந்த்ரக்ருஷிஜந்மப்ராபகாணி ஜ்ஞாநகர்மாணி பூர்வகல்பேஷ்வநுஷ்டா²ய மஹாகல்பாதி³ஷு வஸிஷ்டா²தி³ஜந்ம ப்ராப்நுவதாம் தாநி கர்மாணி கத²ம் தத்தந்மத்ராதி³விஷயஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴காநி ந ஸ்யுரிதி । தஸ்மாத் ஸமஞ்ஜஸமித³ம் ஸூத்ரம் । பா⁴ஷ்யஸ்யாப்யஸ்மிந்நர்தே² யோஜநா ஸுகரைவ । 1. 3. 30 । 

ஏவம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் தே³வாநாமதி⁴காராங்கீ³குவார்ணஸ்ய ப⁴க³வதோ பா³த³ராயணஸ்ய மதம் ப்ரத³ர்ஶிதம் । அத² தமநங்கீ³குர்வாணஸ்ய ஜைமிநேர்மதம் பூர்வபக்ஷதயோத்³பா⁴வ்யதே । அத்ராயம் பர்வ பக்ஷ: –
வஸுருத்³ராதி³த்யமருத்ஸாத்⁴யாஶ்ச க³ணவர்திந: ।
ரவிஶ்ச மது⁴வித்³யாயாமுபாஸ்யா நாதி⁴காரிண: ॥
ஸம்வர்க³வித்³யாதி³ஷு ச வாய்வாத்³யா நாதி⁴காரிண: ।
அக்³நிஹோத்ராதி³ஷு ததா² யஷ்டவ்யாஸ்ஸர்வதே³வதா: ॥
மது⁴வித்³யா(அ)க்³நிஹோத்ராதி³ஷ்வந்தர்யாமீ ஸுபர்வணாம் ।
ப⁴வேது³பாஸ்யோ யஷ்டவ்ய இத்யுக்திஸ்து ந யுஜ்யதே ॥
ததா²(அ)ப்யுபாஸ்யா வஸ்வாத்³யா நாந்தர்யாமீதி க³ம்யதே ।
உபஜீவகதாயாஶ்ச தத்³பா⁴வஸ்ய ச வர்ணநாத் ॥
யஷ்டவ்யாஶ்ச மஹேந்த்³ராத்³யா தே³வா இத்யவஸீயதே ।
ப்ரஸித்³த⁴வ்ருத்ரஹந்த்ருத்வமுக²தோ த⁴ர்மவர்ணநாத் ॥
ஸ்வமிஷ்டவத்³ப்⁴யோ தே³வேப்⁴யஸ்ஸ்வதே³வத்யே மஹாக்ரதௌ ।
தத்தத்³பா⁴கா³: ப்ரஸந்நேந விதீர்ணா ஹரிணேதி சேத் ॥
தாவதா விஷ்ணுதே³வத்யஸ்ஸ ஏகஸ்ஸித்³த்⁴யதி க்ரது: ।
நாநாதே³வத்யதாந்யேஷாம் ப⁴வேத் தஸ்யாபி ஸம்ப்ரதி ॥
அர்த²வாதா³ம்ஶ்ச நிஸ்ஸாராநவலம்ப்³யைதிஹாஸிகாந் ।
ந யுஜ்யதே கல்பயிதும் த⁴ர்மாத⁴ர்மஸ்தி²திச்யுதி: ॥
அந்யதா² ஹி ஶ்வேதகேதோஶ்ஶாபாதா³ரப்⁴ய யோஷிதாம் ।
ஸம்ப்ரவ்ருத்தைகவர்தித்வவ்யவஸ்தே²தி ப்ரயுஜ்யதே ॥ 
ஶ்வேதகேதோ: கோபாலிங்கா³த் தத்³வ்யவஸ்தி²த்யநாதி³தா ।
ஜ்ஞாதேதி தத்கதா² ஸ்வார்த²விவக்ஷாரஹிதேதி சேத் ॥
யஜ்ஞாக்³ரஹாரோபாக்²யாநகதா²(அ)ப்யேவமிதி ஸ்மர ।
தஸ்யா விவக்ஷிதார்த²த்வே யதஸ்ஸ்யாத் ப³ஹ்வஸங்க³தம் ॥
தஸ்மிந் ஸத்ரே யதி³ ததா³ தீ³க்ஷணீயா க்ருதாக்³நிநா ।
அத்³ய விஷ்ணோரபா⁴க³த்வம் ந சேத³க்³நே: ப்ரஸஜ்யதே ॥
உபஸத்ஸு க்ருதஶ்சேத் ஸ்யாத் யாக³: கேநாபி வைஷ்ணவ: ।
ததீ³ய ஏவேதா³நீம் ஸ்யாந்ந சேத்ஸ்யாத்³விகல: க்ரது: ॥
ஸர்வைருத³வஸாநீயாவஸாநாஸ்ஸர்வ ஏவ சேத் ।
அநுஷ்டி²தாஸ்ததா³நீம் ஸ்யுஸ்ஸர்வே ஸ்ஸர்வேஷு பா⁴கி³ந: ॥
கைஶ்சித் கேசித்³யதி³ க்ருதாஸ்ஸர்வேஷாமபி ஸ க்ரது: ।
விகலஸ்ஸ்யாத்ததோ விஷ்ணோ: குத: ப்ரீதி: குதோ வர: ॥
தத்³தே³வதாவிதீ⁴நாம் ச வையர்த்²யம் காலபே⁴த³த: ।
அத்³ருஷ்டசரமந்யத்ர ப்ரஸஜ்யேதாநிவாரிதம் ॥
ஏதேநேந்த்³ராத³யோ விஷ்ணும் யஜந்தி மநுஜாஸ்து தாந் ।
இத்யபாஸ்தந்து வையர்த்²யம் தேஷாம் ஸ்யாத்³தி⁴ ததா³ ஸதா³ ॥
ஏவமேவ க்ரதுபு⁴ஜாம் யஜ்ஞாநுஷ்டா²நகோ³சரா:।
அர்த²வாதா³ஶ்ச விஜ்ஞேயா விவக்ஷாரஹிதார்த²கா: ॥
அக்³நிஷ்டோமம் கத²ம் குர்யாத் ஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யஸித்³த⁴யே ।
த்ரிவ்ருத்ஸ்தோமாதி³ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக் ப்ராக் தத்ஸ்ருஷ்டேஶ்ச விஶ்வஸ்ருக் ॥
யஷ்ட்ரூணாம் ஸாப்தத³ஶ்யஞ்ச ப்³ராஹ்மண்யஞ்ச விநா கத²ம் ।
சத்வாரஸ்ஸத்ரமாஸீரந்நக்³நீந்த்³ரப்ரமுகா²ஸ்ஸுரா: ॥
கத²ம் வைஶ்வஸ்ருஜே ஸத்ரே குர்யாதா³ர்த்விஜ்யமங்க³நா ।
ருத்விஜாம் க²லு பும்ல்லிங்கை³ர்வேதை³: பும்ஸ்த்வம் விவக்ஷிதம் ॥
கத²ஞ்சோந்நேத்ருகர்மைகம் குர்யாதாமேககர்த்ருகம் ।
ஸர்பௌ ச கவிஶங்காக்²யௌ ஸர்பாணாமயநே க்ரு(க்ர)தௌ ॥
தஸ்மாத்³வித்³யாவிஶேஷேப்⁴ய: கர்மப்⁴யஶ்ச ச்யுதாஸ்ஸுரா: ।
ச்யவந்தே ஶ்ரவணாதி³ப்⁴யோ வைதி³கத்வாவிஶேஷத: ॥
தே³வாநாம் ப்³ரஹ்மவித்த்வம் யத³ர்த²வாதே³ஷு வர்ணிதம் ।
பூர்வஜந்மாநுவ்ருத்தம் தத் க⁴டதே வாமதே³வவத் ॥
இந்த்³ரஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யார்த²ம் ப்³ரஹ்மசர்யஸ்ய வர்ணநம் ।
யஷ்ட்ருத்வவாத³வந்நேயம் ஶூந்யமர்த²விவக்ஷயா ॥
கத²ம் ஹி ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸ்யாத் க்ஷணமப்யம்ருதாந்த⁴ஸாம் ।
ஸதா³ க்ரதுஹவிர்பூ⁴தமது⁴மாம்ஸாதி³போ⁴ஜிநாம் ॥
பத்³யைஸ்ஸமக்³ரஹீஷ்மேத்த²ம் பத்³த⁴திம் பூர்வபக்ஷிண: ।
புநஸ்ஸ்பு²டீகரிஷ்யாமோ வாக்யைரநதிவிஸ்தரை: ॥ 

மது⁴வித்³யாயாமாதி³த்யவ்யபாஶ்ரயவஸ்வாதி³பஞ்சதே³வக³ணோபஜீவ்யபஞ்சாம்ருதோபாஸநாஸு மத்⁴வத்⁴யாஸேநாதி³த்யோபாஸநாயாஞ்ச வஸ்வாதீ³நாம் , ஸம்வர்கா³தி³வித்³யாதி³ஷு வாய்வாதீ³நாம் , அக்³நிஹோத்ரேஷ்டிஸோமயாகா³தி³ஷு அக்³ந்யாதி³ஸர்வதே³வதாநாஞ்ச நாதி⁴கார: ; அபே⁴தே³ உபாஸ்யோபோஸகபா⁴வஸ்ய யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வஸ்ய சாஸம்ப⁴வாத் । ந ச தேஷு வஸ்வாதி³தத்தத்³தே³வாந்தர்யாமீ பரமாத்மைவோபாஸ்யோ யஷ்டவ்யஶ்ச ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । மது⁴வித்³யாயாம் ஹி ‘தத்³யத் ப்ரத²மமம்ருதம் தத்³வஸவ உபஜீவந்தி’ இத்யாதௌ³ வஸ்வாதி³ஶப்³தோ³க்தாநாம் தத்தத³ம்ருதோபஜீவநம் ஶ்ருதம் , ந து தத்தத்³போ⁴க³மாத்ரம் । உபஜீவநம் சாப்ராப்தப்ராப்த்யர்த²ம் கிஞ்சிதா³ஶ்ரயணம் । தத்து ந பரமாத்மநி ஸம்ப⁴வதி । ததா² ‘வஸூநாமேவைகோ பூ⁴த்வா’ இத்யுபாஸகஸ்ய வஸூநாமந்யதமபா⁴வாபத்தி: ஶ்ருதா । ஸா(அ)பி பரமாத்மநி ந ஸம்ப⁴வதி ; நிர்தா⁴ரணஷஷ்டீ²ப³ஹுவசநஸ்யார்த²ப³ஹுத்வமநபேக்ஷ்யைகஸ்மிந்நந்தர்யாமிண்யந்வயாயோகா³த் । தஸ்மாதி³ஹ வஸ்வாதி³ஶப்³தோ³க்தா க³ணதே³வதா ஏவேத்யவஸீயதே । யதா² ‘ஸ ய ஏததே³வம்ருதம் வேத³’(சா². 3.6.3) இத்யத்ரோபாஸகத்வலிங்கா³த்³யச்ச²ப்³தோ³க்தோ ஜீவ: நாந்தர்யாமீ , ‘ந ஹ வா அஸ்மா உதே³தி ந நிம்ரோசதி ஸக்ருத்³தி³வாஹைவாஸ்மை ப⁴வதி ய ஏதாமேவம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம் வேத³’ இத்யௌபஸம்ஹாரிகம் ப்³ரஹ்மப்ராப்திகத²நம் வஸ்வாதி³பா⁴வத்³வாரா க்ரமமுக்திபரம் , ப்³ரஹ்மோபநிஷத்பத³ம் வேதோ³பநிஷத³ர்த²கஞ்சேதி யுஜ்யதே , ததா² ருதுஷு யஷ்டவ்யா அபி ப்ரஸித்³தா⁴ மஹேந்த்³ராத³ய இத்யவஸீயதே । ‘த்வஷ்டா ஹதபுத்ரோ வீந்த்³ரம் ஸோமமாஹரத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய வ்ருத்ரஹந்துரிந்த்³ரஸ்யைவ , ‘ஸம்ப⁴வத³க்³நீஷோமாவபி⁴ஸமப⁴வத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதௌ வ்ருத்ரேணாபி⁴ப⁴விதும் யோக்³யயோ: ப்ரஸித்³த⁴யோரக்³நீஷோமயோரேவ , ‘அக்³நிர்வை தே³வாநாமவம:’ இத்யாதி³ஶ்ருதாவவமத்வாதி³ யோக்³யாநாமக்³நிப்ரப்⁴ருதீநாமேவ சேஷ்டிஸோமாதி³ஷு தே³வதாத்வஸ்யாவக³ம்யமாநஸ்யாப்ரத்யாக்²யேயத்வாத் । 

நநு மஹாபா⁴ரதே –  
‘ததஸ்தே விபு³தா⁴ஸ்ஸர்வே ப்³ரஹ்மா தே ச மஹர்ஷய: ।
வேத³த்³ருஷ்டேந விதி⁴நா வைஷ்ணவம் ருதுமாரப⁴ந் ॥
தஸ்மிந் ஸத்ரே ததா³ ப்³ரஹ்மா ஸ்வயம் பா⁴க³மகல்பயத் ।
தே³வா மஹர்ஷயஶ்சைவ ஸர்வே பா⁴க³மகல்பயந் ॥
தே கார்தயுக³த⁴ர்மாணோ பா⁴கா³: பரமஸத்க்ருதா: ।
ப்ராபுராதி³த்யவர்ணம் தம் புருஷம் தமஸ: பரம் ॥’ இத்யாத்³யபி⁴தா⁴ய
‘யஜ்ஞைஶ்வர்யே(அ)பி யக்ஷ்யந்தி ஸர்வலோகேஷு வை ஸுரா: ।
கல்பயிஷ்யந்தி வோ பா⁴கா³ம்ஸ்தே நரா வேத³கல்பிதாந் ॥
யோ மே யதா² கல்பிதவாந் பா⁴க³மஸ்மிந் மஹாக்ரதௌ ।
ஸ ததா² யஜ்ஞபா⁴கா³ர்ஹோ வேத³ஸூத்ரே மயா க்ருத:॥
இதி தத³நந்தரம் விஷ்ணுவசநவர்ணநேந பூர்வம் வைஷ்ணவாநாமேவ ஸதாம் யஜ்ஞபா⁴கா³நாம் ததீ³யவரதா³நேந தே³வதாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் ஜ்ஞாதவ்யமித்யவக³ம்யதே । தஸ்மாதி³ந்த்³ராதீ³நாம் ருதுஷு தே³வதாத்வம் ப்ரதிபாத³யதாமர்த²வாதா³நாம் நாஸாங்க³த்யமிதி சேத் । கி தத: தஸ்மாத் வைஷ்ணவஸத்ராத³ந்யேஷாம் க்ரதூநாம் தஸ்யாப்யது⁴நேந்த்³ராதி³ நாநாதே³வத்யதாங்கீ³க்ருதைவேதி கத²மிந்த்³ராதீ³நாம் யாகா³தி⁴கார: ஸ்யாத் ? கிஞ்சைதாத்³ருஶாநிதிஹாஸத்³ருஷ்டாநர்த²வாதா³நவலம்ப்³ய பூர்வமந்யதா²ப்ரவ்ருத்த: த⁴ர்ம இதா³நீமந்யதா² ப்ரவ்ருத்த இதி த⁴ர்மமர்யாதா³விப்லவாங்கீ³காரோ ந யுக்த: ; அந்யதா² ஹ்யத⁴ர்மமர்யாதா³(அ)ப்யேவம் விப்லுதா(அ)ங்கீ³க்ரியேத । த்³ருஶ்யதே ஹி பா⁴ரத ஏவ பூர்வமநாவ்ருதாநாம் ஸ்த்ரீணாம் ஶ்வேதகேதுஶாபப்ரப்⁴ருத்யேகபத்நீத்வாவரணம் ப்ரவ்ருத்தமித்யாதி³ரத⁴ர்மவிப்லவார்த²வாத³:। 

நநு ஶ்வேவகேதூபாக்²யாநே ஸ்த்ரீணாம் பூர்வமநாவ்ருதத்வே நிர்த⁴நேநோத்ஸவார்த²ம் க்ரியமாணாயாமாப⁴ரணப்ரார்த²நாயாமிவாபத்நீகேந ப்³ராஹ்மணேநாபத்யார்த²ம் க்ரியமாணாயாமுத்³தா³லகபத்நீப்ரார்த²நாயாம் தத்புத்ரஸ்ய ஶ்வேதகேதோ: கோபோ ந ஸ்யாத் । கோபஶ்ச தத்ரைவ வர்ணித: ‘மாதரம் தாம் ததா³ த்³ருஷ்ட்வா நீயமாநாம் ப³லாதி³வ । தபஸா தீ³ப்தவீர்யோ ஹி ஶ்வேதகேதுர்ந சக்ஷமே । ஸம்க்³ருஹ்ய மாதரம் ஹஸ்தே ஶ்வேதகேதுரபா⁴ஷத । து³ர்ப்³ராஹ்மண விமுஞ்ச த்வம் மாதரம் மே பதிவ்ரதாம்’ இதி । ததஸ்த்ரீணாமேகபத்நீத்வநியமஸ்யாநாதி³த்வாவக³மாத் தஸ்மிந்நுபாக்²யாநே ‘அநாவ்ருதா ஹி வர்ணாநாம் ஸர்வேஷாமங்க³நா பு⁴வி । யதா² கா³வ: ஸ்தி²தாஸ்தாத ஸ்வே ஸ்வே வர்ணே ததா² ப்ரஜா:’ இதி நாரீணாம் ப்ராக³நாவ்ருதத்வவசநம் ‘வ்யுச்சரந்த்யா: பதிம் நார்யா: அத்³யப்ரப்⁴ருதி பாதகம் । ப்⁴ரூணஹத்யாக்ருதம் பாபம் ப⁴விஷ்யத்யஸுகா²வஹம்’ இதி ததா³ப்ரப்⁴ருத்யேகபத்நீத்வவ்யவஸ்தா²பநவசநம் ச குந்த்யபத்யார்த²ம் புருஷாந்தரம் ப்ரவர்தயிதுகாமஸ்ய பாண்டோ³ஸ்ஸ்வகல்பிதார்த²விஷயம் வசநமிவ ப்ரரோசநாமாத்ரபரமித்யவஸீயத இதி சேத் । 

யஜ்ஞாக்³ரஹாரோபாக்²யாநவசநஜாதமப்யேவமேவேத்யவதா⁴ரய , அந்யதா² ஹி தத்ர ப³ஹ்வஸமஞ்ஜஸமாபத்³யதே । ததா² ஹி – தஸ்மிந்ஸத்ரே தீ³க்ஷணீயாயாமாக்³நாவைஷ்ணவ: புரோடா³ஶோ(அ)க்³நிநா நாநுஷ்டி²தஶ்சேத³க்³நேர்பா⁴கோ³ ந ஸ்யாத் । அநுஷ்டி²தஶ்சேத் விஷ்ணோரிதா³நீம் பா⁴கா³நுவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । உபஸத்ஸு வைஷ்ணவோ யாக³: கேநாபி தே³வேநாநுஷ்டி²தஶ்சேத் ததீ³ய ஏவேதா³நீம் ஸ்யாந்நவைஷ்ணவ: ; நாநுஷ்டி²தஶ்சேத் க்ரதுர்விகல: ஸ்யாத் ; உத³வஸாநீயாவஸாநா: ஸர்வே(அ)பி தே³வர்ஷிபி⁴ரநுஷ்டி²தாஶ்சேத் ஸர்வேஷு ஹவிஷ்ஷு ஸர்வே(அ)பி பா⁴கி³ந: ஸ்யு: । கைஶ்சித்கேசித்க்ருதாஶ்சேத்ஸர்வேஷாமபி ஸ க்ரதுர்விகல இதி ததோ விஷ்ணோ: ப்ரீதிஸ்ததோ தே³வாநாம் வரலாப⁴ஶ்ச ந ஸ்யாத் । கிஞ்ச பூர்வம் வைஷ்ணவ: க்ரது: காலவிஶேஷே நாநாதே³வத்யோ ஜாத இத்யப்⁴யுபக³மே தஸ்மிந்நுபதே³ஶாதிதே³ஶாப்⁴யாம் ‘ப்ரவ்ருத்தேஷு விதி⁴ஷு ஶ்ருதாநாம் தே³வதாஸமர்பகபதா³நாம் பூர்வம் விஷ்ணுவாசித்வமிதா³நீம் நாநாதே³வதாவாசித்வமிதி க்வாபி அத்³ருஷ்டசரம் விவிதா⁴ர்த²வத்த்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ஏதேந – ‘இந்த்³ராத³யோ தே³வா விஷ்ணும் யஜந்தீதி ந யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யபா⁴வவிரோத⁴: மநுஜாஸ்த்விந்த்³ராதீ³ந்யஜந்தீதி நேந்த்³ராதீ³நாம் யஷ்டவ்யத்வப்ரஸித்³தி⁴விரோத⁴ஶ்ச’ இத்யபாஸ்தம் । ததா³ ஹி விதி⁴ஷு தே³வதாவாசகபதா³நாம் நித்யமேவ வையர்த்²யம் ப்ரஸஜ்யேத । 

ஏவம் யஜ்ஞாக்³ரஹாரோபாக்²யாநவதே³வ தே³வாநாம் க்ரத்வநுஷ்டா²நார்த²வாதா³ அப்யவிவக்ஷிதார்தா² த்³ரஷ்டவ்யா: , அந்யதா² ஹி தத்ராப்யஸாங்க³த்யமாபத்³யேத । ததா² ஹி – ச²ந்தோ³க³ப்³ராஹ்மணே ‘ப்ரஜாபதிரகாமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி ஸ ஏதமக்³நிஷ்டோமமபஶ்யத்தமாஹரத்தேநேமா: ப்ரஜா அஸ்ருஜத’ இதி ப்ரஜாபதேஸ்ஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யஸித்⁴யர்த²மக்³நிஷ்டோமாநுஷ்டா²நமுக்த்வா ‘ஸோ(அ)காமயத யஜ்ஞம் ஸ்ருஜேயேதி ஸ முக²த ஏவ த்ரிவ்ருதமஸ்ருஜத தம் கா³யத்ரீச²ந்தோ³(அ)ந்வஸ்ருஜ்யதாக்³நிர்தே³வதா ப்³ராஹ்மணோ மநுஷ்யா வஸந்த ருது:’ இத்யாதி³நா யஜ்ஞாநுஷ்டா²நார்த²ம் தத³பேக்ஷிதாநாம் த்ரிவ்ருத்பஞ்சத³ஶாதி³ஸ்தோமநாம் கா³யத்ரீத்ரிஷ்டுபா⁴தி³ச்ச²ந்த³ஸாம் ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியாதி³மநுஷ்யாணாம் வஸந்தக்³ரீஷ்மாதி³ருதூநாஞ்ச ஸ்ருஷ்டிருக்தா । புராணேஷு து ‘கா³யத்ரஞ்ச ருசஶ்சைவ த்ரிவ்ருத்ஸ்தோமம் ரத²ந்தரம் । அக்³நிஷ்டோமஞ்ச யஜ்ஞாநாம் நிர்மமே ப்ரத²மாந்முகா²த்’ இத்யாதி³நா ஸ்தோமாதி³ஸ்ருஷ்டித: ப்ருத²க³க்³நிஷ்டோமாதி³யஜ்ஞஸ்ருஷ்டிரப்யுக்தா । ஏவமக்³நிஷ்டோமதத³ங்க³கலாபஸ்ருஷ்டே: ப்ராகே³வ ‘ப்ரஜாபதிரக்³நிஷ்டோமமாஹரத்’ இதி கத²ம் க⁴டதே ? ததா² ‘தே³வா வ யஶஸ்காமாஸ்ஸத்ரமாஸத அக்³நிரிந்த்³ரோ வாயுர்முக²:’ இதி சதுர்ணாம் தே³வாநாம் ஸத்ராநுஷ்டா²நமுக்தம் । கத²ம் சத்வார ஏவ ப்³ராஹ்மண்யரஹிதாஸ்ஸத்ரமநுதிஷ்டே²யு: ? ஸப்தத³ஶாவராணாம் ப்³ராஹ்மணாநாமேவ ஹி ஸத்ராநுஷ்டா²நம் । ‘ப்³ரஹ்ம வை தே³வாநாம் ப்³ருஹஸ்பதி: க்ஷத்ரமிந்த்³ர:’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் தே³வேஷ்வபி ப்³ராஹ்மணாதி³பா⁴வோ(அ)ஸ்தீதி சேத³ஸ்து நாம । ததா²(அ)பி ப்³ருஹஸ்பதேரேவ தே³வேஷு ப்³ராஹ்மணத்வேந நிர்தா⁴ரிதஸ்ய ஸத்ராதி⁴கார: ஸ்யாந்ந த்வக்³ந்யாதீ³நாம் । த்வம் தே³வேஷு ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்யஹம் மநுஷ்யேஷு’ இதி அக்³நேரபி தே³வேஷு ப்³ராஹ்மண்யநிர்தா⁴ரணம் ஶ்ரூயதே இதி சேத் , தர்ஹ்யர்த²வாத³த்³வயமப்யவிவக்ஷிதார்த²மித்யேவ பர்யவஸ்யேத் ; உப⁴யோரிதரவ்யவச்சே²தே³ந ப்³ராஹ்மண்யநிர்தா⁴ரணாயோகா³த் । ததா²பீந்த்³ராதீ³நாம் ஸத்ராதி⁴காரோ ந ஸ்யாதே³வ । ததா² விஶ்வஸ்ருஜாமயநே ஸ்த்ரியா ஆர்த்விஜ்யம் ஶ்ரூயதே ‘வாக் ஸுப்³ரஹ்மண்ய (ண்யா)’ இதி । ததை²வ தைத்திரீயஶாகா²யாமபி ஶ்ரூயதே ‘வாகே³ஷாம் ஸுப்³ரஹ்மண்யாஸீச்ச²ந்தோ³யோகா³ந்விஜாநதீ’ இதி । கத²ம் ஸ்த்ரியா ஆர்த்விஜ்யம் ? ஹோதாரம் வ்ருணீதே இத்யாதி³விதி⁴வாக்யக³தைர்ஹி பும்லிங்கை³: ருத்விஜாம் பும்ஸ்த்வம் விவக்ஷிதம் । ததா² ஸர்பாணாமயநே சகபிஶங்க³யோர்த்³வயோருந்நேத்ருகர்ம ஶ்ரூயதே ‘சகபிஶங்கா³வுந்நேதாரௌ’ இதி । கத²மேககர்த்ருகமுந்நேத்ருகர்ம த்³வௌ குர்யாதாம் ? தஸ்மாத³விவக்ஷிதார்த² ஏவ தே³வாநாம் க்ரத்வநுஷ்டா²நார்த²வாத³: । அதோ வித்³யாவிஶேஷேப்⁴ய: கர்மப்⁴யஶ்ச ப்ரச்யுதா தே³வா: ஶ்ரவணாதி³ப்⁴யோ(அ)பி ச்யவந்த இத்யேவ யுக்தம் ; வைதி³கத்வாவிஶேஷாத் । 

யத்து கட²கௌஷீதகீஶாகா²தி³ஷு யமமஹேந்த்³ராதீ³நாம் ப்³ரஹ்மவித்³யோபதே³ஷ்டத்வமுக்தம் , தத் வாமதே³வவத்பூர்வஜந்மாநுவ்ருத்தயா ப்³ரஹ்மவித்³யயா க⁴டதே । யத்து சா²ந்தோ³க்³ய இந்த்³ரஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யார்த²மேகஶதவர்ஷப்³ரஹ்மசர்யவர்ணநம் தத் க்ரத்வநுஷ்டா²நவர்ணநவத³விவக்ஷிதார்த²ம் நேதவ்யம் । நந்விஹ விரோதா⁴பா⁴வே கிமித்யவிவக்ஷிதார்த²த்வம் கல்ப்யதே ? இஹாபி விரோத⁴ஸ்துல்ய ஏவ । கத²ம் ஹி தே³வாநாம் சித்ரேஷ்ட்யாதி³ஷு , பஶுயாகா³தி³ஷு ச ஹவிர்பூ⁴தாநி மது⁴மாம்ஸாநி தத்ர தத்ர யஜமாநை: ப்ரதீ³யமாநாநி ஸதா³ பு⁴ஞ்ஜாநாநாம் க்ஷணமபி ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸம்ப⁴வேத் ? ப்³ரஹ்மசர்யகாலே தத்³போ⁴ஜநாபா⁴வே ச ஹவிர்போ⁴ஜநேந த்ருப்தாநாம் தே³வாநாம் ப²லப்ரதா³த்ருத்வமிதி நியமஸ்த்யக்த ஏவ ஸ்யாத் । தஸ்மாந்நாஸ்தி தே³வாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யா(அ)தி⁴கார: । 

ஸூத்ரஸ்ய மது⁴வித்³யாதி³ஷ்வதி⁴காராஸம்ப⁴வாத் வைதி³கத்வாவிஶேஷேண ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமப்யநதி⁴காரம் ஜைமிநிர்மேந இத்யேகோ(அ)ர்த²: । மது⁴மாம்ஸப⁴க்ஷணஶீலேஷுப்³ரஹ்மசர்யாஸம்ப⁴வாத் தேஷ்வநதி⁴காரம் ஜைமிநிர்மேந இத்யபரோ(அ)ர்த²: । 1. 3. 31 । 

ஏவம் விக்³ரஹாதி³பஞ்சகவதீ தே³வதாம் ஸித்³தா⁴ந்திரீத்யா(அ)ப்⁴யுபக³ம்ய தஸ்யா: ஶ்ரவணாதி³ஷ்வதி⁴காரோ நிராக்ருத: । இதா³நீம் ததா²பூ⁴தாயாம் தே³வதாயாம் ப்ரமாணாபா⁴வாத் தஸ்யாஸ்தத³தி⁴காரவ்யவஸ்தா²பநம் க³க³நகுஸுமஸ்ய ஸௌரப்⁴யப்ரதா³நேந துல்யமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

யாகா³தி³விதி⁴ஸாமர்த்²யம் ஆதி³த்யாதி³பத³ஸாமர்த்²யம் மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணேஷு விக்³ரஹாதி³பஞ்சகவத்³தே³வதாகீர்தநஞ்ச ததா²பூ⁴ததே³வதாஸ்தித்வே ப்ரமாணத்வேந ஶங்கநீயதயா ஸம்பா⁴விதம் । ததா² ஹி தத்தத்³தே³வத்யயாக³வித⁴ய: ஶ்ரூயந்தே । யாகா³ஶ்ச தத்தத்³தே³வதாராத⁴நரூபா: ; ‘யஜ தே³வபூஜாயாம்’ இதி ஸ்மரணாத் । ப²லகாமிநாஞ்ச தே³வதாராத⁴நாநி ராஜாராத⁴நவத்ப²லார்தா²நீத்யாராத்⁴யமாநாநாம் தே³வதாநாம் ராஜ்ஞாமிவ ப²லதா³த்ருத்வமத்ரக³ம்யதே । ந ச ப²லஸ்யாநீஶாநாநாம் ப²லதா³த்ருத்வம் க⁴டதே । நாப்யப்ரஸந்நா: ப²லம் ப்ரயச்ச²ந்தி । நாபி தீ³யமாநம் ஹவிரபு⁴ஞ்ஜாநா: ப்ரஸீத³ந்தி । ந சைதத்ஸர்வமசேதநாநாம் விக்³ரஹரஹிதாநாமுபபத்³யத இதி யாக³விதி⁴ஸாமர்த்²யாத்³விக்³ரஹோ ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரஸாத³வத்த்வமைஶ்வர்யம் ப²லதா³த்ருத்வம் ச தே³வதாநாம் கல்ப்யதே । 

ததா² ‘யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபால:’ இத்யாதி³ஷ்வக்³ந்யாதீ³நாம் போ⁴ஜ்யேந புரோடா³ஶாதி³நா ஸம்ப³ந்தோ⁴ யோக்³யதயா போ⁴க்த்ருத்வமேவ । போ⁴க்த்ருத்வே ச தது³பபாத³கோ விக்³ரஹஸ்தத்ஸாத்⁴யம் ப்ரஸாதா³தி³கம் ச லப்⁴யத இத்யேவம் த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴விதி⁴ஸாமர்த்²யாத³பி தாஸாம் விக்³ரஹாதி³பஞ்சகம் கல்ப்யதே । ததா² ப்ரகீ³தாப்ரகீ³தமந்த்ரஸாத்⁴யகு³ணவசநரூபஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத³பி । கு³ணவசநம் ஹி தே³வதாநாம் ராஜ்ஞாமிவாராத⁴நரூபம் ப⁴வதி । தேநாராத்⁴யமாநாநாம் தே³வதாநாம் ப²லதா³த்ருத்வம் கல்ப்யதே । தேந தாஸாம் ப²லைஶ்வர்யம் ஸ்தாவகேஷு ப்ரஸாதோ³ கு³ணவசநாகர்ணநம் விக்³ரஹவத்தா சேதி ஸர்வம் கல்ப்யதே । ததா² ’யஸ்ய தே³வதாயை ஹவிர்க்³ருஹீதம் ஸ்யாத்தாம் த்⁴யாயேத்³வஷட்கரிஷ்யந்’ இதி தே³வதாத்⁴யாநவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத³பி விக்³ரஹாதி³கம் கல்ப்யதே । நஹி விக்³ரஹரஹிதா தே³வதா த்⁴யாநகோ³சரீப⁴வதீதி ரூபவிஶேஷாகாம்க்ஷாயாம் மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்ரஸித்³த⁴ம் விக்³ரஹாத்மகமேவ ரூபம் க்³ராஹ்யம் । ஹவி:ப்ரதா³நஸமயே ஹவிருத்³தே³ஶ்யபூ⁴தவிக்³ரஹவத்³தே³வதாத்⁴யாநம் ச த்³ருஷ்டார்த²த்வாய ஹவி:ஸ்வீகரணார்த²ம் । தச்ச போ⁴ஜநார்த²ம் । தேந ப்ரஸாத³ஸ்தேந ப²லகாமநயா ஹவிஸ்த்யக்தவதே யஜமாநாய ப²லப்ரதா³நஞ்சேதி ஸர்வம் லப்⁴யதே ।

ததா² ஆதி³த்யோ(அ)க்³நிஶ்சந்த்³ர இந்த்³ர இத்யாத³ய: ஶப்³தா³ விதி⁴மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணேஷு லோகே ச ப்ரஸித்³தா⁴: । தேஷாஞ்ச விதி⁴மந்த்ராதி³ஷ்வேவ ப்ராதிபதி³காத் விஹிதைர்விப⁴க்திதத்³தி⁴தைர்யோக³த³ர்ஶநாத் நிக²ண்ட்³வாதி³ஷு ரவி: ஸூர்யோ வஹ்நிர்ஜ்வலநோ விது⁴ஶ்சந்த்³ரமா மக⁴வாந் மருத்வாநித்யாதி³பர்யாயஸ்மரணாச்ச ஹும்ப²டா³தி³வைலக்ஷண்யேநார்த²வத்த்வஸ்ய , லோகவேத³ப்ரஸித்³தே⁴ந்த்³ராண்யாதி³ஶப்³தே³ஷு ‘பும்யோகா³தா³க்²யாயாம்’(பா. ஸூ. 4. 1. 48.) இதி விஹிதஸ்த்ரீப்ரத்யயயோகா³த்³விக்³ரஹவத³ர்த²வத்த்வஸ்ய ச ஸித்³தௌ⁴ விக்³ரஹவிஶேஷாகாம்க்ஷாயாம் மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்ரஸித்³தோ⁴ விக்³ரஹ: ஸமாநவாக்யோபாத்தத்வாத்³த⁴விர்போ⁴க்த்ருத்வாதி³கஞ்சேதி ஸர்வம் லப்⁴யதே । ஸாக்ஷாச்ச விதி⁴நைரபேக்ஷ்யேண ‘வஜ்ரஹஸ்த: புரந்த³ர:’ ‘பிபா³ ஸோமமிந்த்³ர மந்த³து த்வா’ ‘த்ருப்த ஏவைநமிந்த்³ர: ப்ரஜயா பஶுபி⁴ஸ்தர்பயதி’ ‘இஷ்டாந் போ⁴கா³ந்ஹி வோ தே³வா தா³ஸ்யந்தே யஜ்ஞபா⁴விதா:’ ‘தே த்ருப்தாஸ்தர்பயந்த்யேநம் ஸர்வகாமப²லை: ஶுபை⁴:’ இத்யாதி³மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணைரபி தே³வதாநாம் விக்³ரஹாதி³பஞ்சகம் ஸித்³த்⁴யதீதி । 

தத்ர பத³ஸாமர்த்²யம் தாவந்நோக்தரூபதே³வதாஸ்தித்வே ப்ரமாணம் ; ஆதி³த்யோ(அ)க்³நிஶ்சந்த்³ர: வித்³யுந்நக்ஷத்ராணீத்யேவமாதி³பதா³நாமசேதநக³க³நபரித்³ருஶ்யமாநமண்ட³லாதி³ரூபே ப்ரஸித்³தே⁴ ஜ்யோதிஷி வ்ருத்தே: । தத்ரைவ தேஷாம் லோகப்ரஸித்³தே⁴: , ‘ந தத்ர ஸூர்ய:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ஸத்³பா⁴வாத் ; இந்த்³ரோ மித்ரோ வருண இத்யாதி³பதா³நாமபி ‘ஜ்யேஷ்டா² நக்ஷத்ரமிந்த்³ரோ தே³வதா’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யநுஸாரேண நக்ஷத்ரரூபே ஜ்யோதிஷ்யேவ வ்ருத்தே: । நக்ஷத்ரேஷ்டியாஜ்யாநுவாக்யாஸு க்வசித்க்வசித் இந்த்³ரோ ஜ்யேஷ்டா²மநு நக்ஷத்ரமேதி’ இத்யாதீ³ ஜ்யேஷ்டா²தி³நக்ஷத்ராணாமிந்த்³ராதி³தே³வதாநாஞ்ச பே⁴த³நிர்தே³ஶஸ்ய நக்ஷத்ரபத³வாச்யலௌகிகதேஜோவிஶேஷத்வதே³வதாபத³வாச்யாலௌகிகஹவிருத்³தே³ஶ்யத்வாத்மகரூபபே⁴தே³நோபபத்தே: । ஸோ(அ)யம் க³கார இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாலம்பி⁴தஸர்வவிஷயக³காராபே⁴தா³நுஸாரேண ‘த்³வாவேதௌ க³காரௌ தாரேண மந்த்³ரோ(அ)பி⁴பூ⁴த: தாராந்மந்த்³ரோ(அ)ந்ய:’ இத்யாதி³பே⁴த³ப்ரத்யயாநாமௌபாதி⁴கரூபபே⁴த³விஷயத்வஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வேந தத்³வதி³ஹாபி ஸம்ப⁴வாத் । அந்யேஷாம் ச லோகவேத³ப்ரஸித்³த⁴தே³வதாவாசிபதா³நாம் ஜ்யோதிர்மண்ட³லமத்⁴யக³தே க்வசித்க்வசிந்நக்ஷத்ரே இந்த்³ராதி³பத³வத் வர்தநஸம்ப⁴வாத் । இந்த்³ராண்யாதி³ஶப்³தா³நாம் நக்ஷத்ரவாசிதயா பும்விஶேஷயுக்தஸ்த்ரீவாசித்வாபா⁴வே(அ)பி ஹிமாநீயவாநீஶப்³த³வத் ஸ்த்ரீப்ரத்யயாந்தத்வஸம்ப⁴வாத் । ப்ருதி²வ்யாபோ வாயுரந்தரிக்ஷமோஷத⁴யோ வநஸ்பதய: புஷ்பாணி ப²லாந்யஹோராத்ரௌ ப்ராசீ ப்ரதீசீ மநஶ்சித்தமித்யாதி³கர்மவிஶேஷவிநியுக்ததே³வதாவாசிபதா³நாம் லோகவேத³ப்ரஸித்³த்⁴யநுஸாரேண ப்ரஸித்³தே⁴ஷு ம்ருதா³தி³ஷ்வேவ வ்ருத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் பத³ஸாமர்த்²யம் ந விக்³ரஹாதி³மத்³தே³வதா(அ)ஸ்தித்வே ப்ரமாணம் । 

நாபி யாகா³தி³விதி⁴ஸாமர்த்²யம் ; யாக³விதீ⁴நாம் பூஜாவிஷயத்வேந , த்³ரவ்யஸம்ப³ந்த⁴விதீ⁴நாம் த்³ரவ்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந , ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரவிதீ⁴நாம் ஸ்துதிவிஷயத்வேந , த்⁴யாநவிதே⁴ர்த்⁴யாநவிஷயத்வேந சாதி³த்யாதி³ஜ்யோதிஷி ம்ருதா³தௌ³ ச தாத்பர்யாத் । ததா² ஹி –  
பூஜ்ய: ப²லப்ரதா³தேதி நியமோ நைவ வித்³யதே ।
தூ³ரே தஸ்ய ப²லைஶ்வர்யப்ரீதிபோ⁴ஜநவிக்³ரஹா: ॥
பூஜ்யா ஹி ராஜ்ஞஶ்ஶிஶவ: பூஜ்யாஸ்தத்பாது³காத³ய: ।
க்ரதௌ ஸோமஶ்ஶிவேஜ்யாயாம் பூஜோபகரணாத³ய: ॥
தாநுத்³தி³ஶ்ய க்ருதா பூஜா ராஜாதீ³நாம் ப⁴வேத்³யதி³ ।
ததா³(அ)ஸ்து யஜ்ஞே தே³வாநாம் பூஜா ப்³ரஹ்மண ஏவ ந: ॥ 
பிதுர்மாதுர்கு³ரோ: பத்யுரதிதீ²நாம் த்ரயீவிதா³ம் ।
பூஜாயாம் க³திரேஷைவ ஹ்யுபாஸ்யா ஸகலைரபி ॥
இஷ்ட்யோ: பார்வணஹோமாப்⁴யாம் தே ஏவ க²லு கர்மணி ।
யஷ்டவ்யே ஸ்வீக்ருதே தத்ர கா க³தி: கதி²தேதரா ॥
துரங்க³மேதே⁴ மேத்⁴யஸ்ய துரங்க³ஸ்ய கு³ணக்ரியா: ।
அங்கா³நி ச யதி³ஜ்யந்தே க³திஸ்தத்ராபி நாபரா ॥
ச²ந்தோ³கா³நாம் விவாஹேஷு யா கந்யா பரிணீயதே ।
ஸைவேஜ்யதே தத³ங்க³ம் ச தத்ராப்யந்யா(அ)ஸ்தி நோ க³தி: ॥
ஶ்ராத்³தே⁴ஷ்வதீதா: பிதர: திர்யக்³ஜந்மக³தா அபி ।
இஜ்யந்தே நாமகோ³த்ராப்⁴யாம் தத்ராப்யேஷா க³திஸ்ஸமா ॥ 
சேதநத்வே(அ)பி தே³வாநாம் பா⁴விகல்பாந்தரே ப²லம் ।
ஈஶ்வரேணைவ தா³தவ்யம் ந து தைர்விலயம் க³தை: ॥
அத²வா கர்மஜந்யேந ஸம்ஸ்காரேணைவ கேவலம் ।
ந த்³ரவ்யதா³நப்ரீதேந தே³வேநாக²ண்ட³லாதி³நா ॥ 
ஆஹூதாயாப்ரதா³நம் ச க்ஷேபம் ஸம்கல்பிதஸ்ய ச ।
தத்ப்ரீதிமிச்ச²ந் க: குர்யாதா³ஶ்ரயந் ப்³ரஹ்ம கர்ம வா ॥
யதா³க்³நேயாதி³வாக்யேஷு தத்³தி⁴தாதி³ஸமர்பித: ।
த்³ரவ்யதை³வதஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ஶப்³த³த்³வாரோ விவக்ஷித: ॥ 
விதி⁴வத்³தே³வதாவாசிஶப்³தோ³ச்சாரணபூர்வகம் ।
த்³ரவ்யஸ்ய த்யஜ்யமாநத்வம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தாபி⁴ரஸ்தி ஹி ॥
ஶப்³த³த்³வாரக ஏவாத்ர ஸம்ப³ந்தோ⁴ விதி⁴மர்ஹதி ।
ஶக்யம் பும்ஸாமநுஷ்டா²தும் ஶப்³தோ³ச்சாரணமேவ யத் ॥ 
அத ஏவ ஹி பர்யாயா: பத³ஸ்ய விதி⁴வர்திந: ।
யஜ்ஞேஷு ந ப்ரயுஜ்யந்தே தே³வதாஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴யே ॥
அக்³நயே பாவகாயேதி விஹிதா யத்ர தே³வதா ।
தத்ர ஶப்³தௌ³ ப்ரயுஜ்யதே பர்யாயாவபி தாவுபௌ⁴ ॥ 
ஸோம: க்ரதுஹவிர்பூ⁴தஸ்தஸ்யாபி⁴ஷவஸாத⁴ந: ।
க்³ராவா ச ஸ்தூயதே தத்³வத³ர்ஹந்தீந்த்³ராத³ய: ஸ்துதிம் ॥
ப்ரஜாபதேர்ஹி ந ப்ரீத்யை தத்பரீவாத³ஶம்ஸநம் ।
அந்யத்ர ஸ்தோத்ரஶப்³த³ஸ்ய தாத³ர்த்²யே கஸ்தவாக்³ரஹ: ॥
ஸமுத்³ரத்⁴யாநவத்³த்⁴யாநம் தே³வதாநாம் ப்ரஸித்⁴யதி ।
தாஸாம் நாசேதநத்வேந கிஞ்சித³ப்யபராத்⁴யதே ॥ 
ஶ்லோகஸ்ஸம்க்³ருஹீதமர்த²ஜாதமஸ்பு²டார்த²கரம்பி³தம் வாக்யை: ஸ்பு²டீகுர்ம: । பூஜ்ய: ப²லப்ரதா³தேதி நாஸ்தி நியம: ; யேந யாகே³ஷு பூஜநீயாநாம் தே³வாதீ³நாம் ப²லைஶ்வர்யாதி³கம் ஸித்³த்⁴யேத் । ராஜ்ஞஶ்ஶிஶவஸ்தத்பாது³காத³யஶ்ச ராஜப்⁴ருத்யைருசிதோபசாரேண பூஜ்யந்தே । ஜ்யோதிஷ்டோமே ஸோமலதா பயோ(அ)ந்நநிவேத³நேந பூஜ்யதே । ஶிவபூஜாயாம் பூஜோபகரணநிர்மால்யாத³யோ க³ந்த⁴புஷ்பாதி³பி⁴: பூஜ்யந்தே । ந ஹி தேஷாம் ப²லதா³த்ருத்வமஸ்தி । யத்³யுச்யதே ராஜகுமாராதீ³நாமுபசாரோ ராஜாதீ³நாமேவ பூஜா தேஷாம் ச ப²லதா³த்ருத்வமஸ்தீதி நாஸ்தி நியமவிரோத⁴ இதி , ததா³ க்ரதுஷு தே³வாநாமிஜ்யா தத்தத்³வர்ணாஶ்ரமாசாராதி³ரூபாஜ்ஞாப்ரவர்தகஸ்ய பரப்³ரஹ்மண ஏவ பூஜா தஸ்ய ப²லதா³த்ருத்வமஸ்தீதி நாஸ்மாகமபி நியமவிரோத⁴: । அவஶ்யஞ்ச பித்ராதி³பூஜாஸு த³ர்ஶபூர்ணமாஸேஷ்ட்யோர்த³ர்ஶபூர்ணமாஸஶப்³தி³தகர்மஸமுதா³யதே³வத்யத்வேநாத ஏவ ஆக்³நேயாதி³ப்ரத்யேகயாக³விகாரேஷு ஸௌர்யாதி³ஷு அநதிதே³ஶ்யத்வேந ச ஸ்வீக்ருதயோ: பார்வணஹோமயோரஶ்வமேதே⁴ சாஶ்வஸ்ய கு³ணக்ரியாங்கா³ந்யுத்³தி³ஶ்ய ‘க்ருஷ்ணாய ஸ்வாஹா ஶ்வேதாயஸ்வாஹா யந்மேஹஸி தஸ்மை ஸ்வாஹா யச்ச²க்ருத்கரோஷி தஸ்மை ஸ்வாஹா த³த்³ப்⁴யஸ்ஸ்வாஹா ஹநூப்⁴யாம் ஸ்வாஹா’ இத்யாதி³மந்த்ர: க்ரியமாணேஷு ஹோமேஷு , ஸாமகா³நாம் பரிணயநகர்மணி பரிணீயமாநாம் கந்யாமுத்³தி³ஶ்ய லேகா²ஸம்தி⁴ஷு பக்ஷ்மஸு’ இத்யாதி³மந்த்ரை: க்ரியமாணேஷு ஹோமேஷு , தத³ங்க³விஶேஷமுத்³தி³ஶ்ய ‘இமம் த உபஸ்த²ம் மது⁴நா ஸம்ஸ்ருஜாமி’ இத்யாதி³மந்த்ரேண க்ரியாமாணே ஹோமே , திர்யக்³ஜந்மக³தாநபி ம்ருதாநுத்³தி³ஶ்ய க்ரியமாணேஷு ஶ்ராத்³தே⁴ஷு கல்பாவஸாநக்ருதயாகா³தி³ஷு ச நாந்யா க³திரஸ்தி ; பித்ராதீ³நாம் பித்ருஶுஶ்ரூஷாதி³வித்⁴யுக்தைஹிகாமுஷ்மிகப²லதா³நஸாமர்த்²யாஸம்ப⁴வாத் , சேதநத்வேநாப்⁴யுபக³தாநாமபி யாகே³ஷு யஷ்டவ்யாநாமிந்த்³ராதீ³நாம் கல்பாந்தரேஷ்வநுவ்ருத்திரஹிதாநாம் பா⁴விகல்பாந்தரபோ⁴க்³யபூர்வகல்பாவஸாநக்ருதகர்மப²லதா³நஸாமர்த்²யாஸம்ப⁴வாச்ச । தஸ்மாத³நந்யக³த்யா தே³வாநாமிஜ்யாயா: பரப்³ரஹ்மணைவ ப²லம் தே³யமிதி வா ப்³ரஹ்மவாதா³நப்⁴யுபக³மே கர்மஜந்யஸம்ஸ்காரேணைவாபூர்வரூபேண ப²லம் தே³யமிதி வா(அ)(அ)ஶ்ரயணீயம் । த்³ரவ்யதா³நப்ரீதேந இந்த்³ராதி³நா ப²லம் தே³யமிதி த்வயுக்தமேவ ; கர்மாந்வயிதே³வதாநாம் சேதநத்வப²லைஶ்வர்யப²லதா³நகாலபர்யந்தஸ்தா²யித்வநியமாபா⁴வாத் । 

கிஞ்ச ‘ஐந்த்³ரமேகாத³ஶகபாலம் நிர்வபேத் மாருதம் ஸப்தகபாலம் க்³ராமகாம:’ இதி விஹிதாயாமிஷ்ட்யாம் ‘ஐந்த்³ரஸ்யாவத்³யந் ப்³ரூயாதி³ந்த்³ராயாநுப்³ருஹீத்யாஶ்ராவ்ய ப்³ரூயாந்மருதோ யஜேதி மாருதஸ்யாவத்³யந்யாந்மருத்³ப்⁴யோ(அ)நுப்³ருஹீத்யாஶ்ராவ்ய ப்³ரூயாதி³ந்த்³ரம் யஜ’ இத்யாஹூததே³வதாயை த்³ரவ்யாப்ரதா³நமநாஹூததே³வதாயை தத்ப்ரதா³நஞ்ச கர்தவ்யதயா ஶ்ரூயதே । ‘யஸ்ய ஹவிர்நிருப்தம் புரஸ்தாச்சந்த்³ரமா அப்⁴யுதே³தி ஸ த்ரேதா⁴ தண்டு³லாந்விப⁴ஜேத்’ இத்யாதி³வாக்யவிஹிதாயாமப்⁴யுத³யேஷ்டௌ த்³ரவ்யஸம்ப்ரதா³நத்வேந ஸங்கல்பிததே³வதாநிராஸோ த்³ரவ்யாணாம் தே³வதாந்தரோத்³தே³ஶேந த்யாக³ஶ்ச கர்தவ்யதயா ஶ்ரூயதே । ததே³தத் யாகா³தீ³நாம் தே³வதாப்ரீணநேந தத: ப²லாவாப்த்யர்த²பக்ஷே ந யுஜ்யதே । கோ ஹி த்³ரவ்யதா³நேந கஞ்சித்ப்ரீணயிதுமிச்ச²ந் த்³ரவ்யதா³நார்த²ம் தமாஹூய தத்³த்³ரவ்யமந்யஸ்மை த³த்³யாத் ? கஸ்மைசித்³த்³ரவ்யம் ஸங்கல்பிதம் ப்ரதிக்ஷிப்யாந்யஸ்மை தத்³த்³ரவ்யஞ்ச த³த்³யாத் ? ந ஹ்யப்ரீணநீயே ப்ரீணநீயத்வப்⁴ராந்த்யா ததா³ஹ்வாநஸங்கல்பௌ ; அக்³ரே யஷ்டவ்யாநாமிந்த்³ராதீ³நாமவஶ்யம் ப்ரீணநீயத்வாத் , தேஷாமபி ததா²(அ)(அ)ஹ்வாநஸங்கல்பாப்⁴யாம் கோபஜநநாயோகா³த் । அத: கர்மப்³ரஹ்மாந்யதராநாஶ்ரயேண யஷ்ட்ரூணாம் தே³வதாப்ரீணநபரதாயாமீத்³ருஶகர்மாநுஷ்டா²நாயோகா³தீ³த்³ருஶை: கர்மபி⁴ராத்மநோ லீலாரூபை: ப்ராப்தம் ப்³ரஹ்மைவ வா , அபூர்வத்³வாரகம் கர்மைவ வா விஶ்வஸந்தோ யஷ்டவ்ய தே³வதாப்ரீதிமநாத்³ருத்ய யதா²விதி⁴ கர்மாநுதிஷ்ட²ந்தி । கர்மவித⁴யஶ்ச யஷ்டவ்யதே³வதாப்ரீதிமத்³வாரீகுர்வந்த: ஸர்வகர்மாராத்⁴யஸ்ய பரப்³ரஹ்மண: ப²லதா³த்ருத்வே கர்மண ஏவாபூர்வத்³வாரகஸ்ய ப²ல ஜநகத்வே வா தாத்பர்யவந்த: ப்ரவ்ருத்தா இத்யேவோபபாத³நீயம் । த்³விதீயபக்ஷே பூஜ்ய: ப²லப்ரதா³தேதி நியமஶ்ச த்யக்தவ்ய: , பூஜைவ ப²லஜநிகேத்யப்⁴யுபேயம் । தஸ்மாந்ந யாக³விதி⁴ஸாமர்த்²யம் தே³வதாநாம் விக்³ரஹாதி³மத்த்வே ப்ரமாணம் । 

நாபி த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴விதி⁴ஸாமர்த்²யம் । ‘யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபால:’ ‘அநுமத்யை புரோடா³ஶம்’ இத்யாதி³விதி⁴ஷு தத்³தி⁴தசதுர்தீ²ஸமர்பித: த்³ரவ்யாணாம் தே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ ந போ⁴க்த்ருபோ⁴ஜ்யபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴: ; தஸ்ய புருஷேணாநுஷ்டா²துமஶக்யஸ்ய வித்⁴யகோ³சரத்வாத் । கிந்து யதா²விதி⁴ தத்தத்³தே³வதாவாசிஶப்³தோ³ச்சாரணபூர்வகத்யாக³விஷயத்வரூப: பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴: ; ஶப்³தோ³ச்சாரணஸ்யைவ புருஷேணாநுஷ்டா²தும் ஶக்யஸ்ய வித்⁴யர்ஹத்வாத் । அத ஏவ த்³ரவ்யத்யாகா³தி³விஷயே தத்தத்³விதி⁴ஶ்ருததே³வதாவாசிஶப்³தோ³சாரண ஏவ விதி⁴பர்யவஸாநம் , ந தே³வதாயாம் , த்³ரவ்யஸ்ய தத்தத்ஸம்ப³ந்தே⁴ வா । அத ஏவாக்³நேயாதி³யாக³காலேஷு அக்³ந்யாதி³ஶப்³த³பர்யாயா நோச்சார்யந்தே – அந்யதா² உத்³தே³ஶ்யதே³வதாஸ்ம்ருதிமாத்ரார்த²த்வே கதா³சிதி³ச்ச²யா பர்யாயா அபி ப்ரயுஜ்யேரந் । 

யத்³யுச்யேத – வித்⁴யுபாத்ததே³வதாவாசிஶப்³த³ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதஸ்ய த்யாகே³ காரணாபா⁴வாத் ஸ ஏவ யாக³காலே ப்ரயுஜ்யதே – இதி , ததா²பி ‘அக்³நயே பாவகாய புரோடா³ஶம்’ இத்யாதி³ விதி⁴விஹிதயாகா³நுஷ்டா²நே த்³வயோரக்³நிவாசகபத³யோ: ப்ரயோகோ³ ந ஸ்யாத் ; ஏகேநாப்யர்த²ஸ்ம்ருதிஸித்³தே⁴: । அதோ விதி⁴வாக்யஶ்ருதயாவத்³தே³வதாவாசிஶப்³தோ³ச்சாரணவிதி⁴ப³லாதே³வ ஸ நியமோ நிர்வாஹ்ய இதி ந தே³வதாவிதி⁴ஸாமர்த்²யமபி தாஸாம் விக்³ரஹாதி³மத்த்வே ப்ரமாணம் । ஸ்துதிஸ்த்விந்த்³ராதீ³நாமசேதநாநாமபி ப³ஹிஷ்பவமாநஸ்தோத்ரே ஸோமலதாயா இவ , க்³ராவஸ்துதௌ தத³பி⁴ஷவஸாத⁴நாநாம் ப்ராணாமிவ சோபபத்³யதே । கிஞ்ச த்³வாத³ஶாஹே ‘ப்ரஜாபதிம் பரிவத³ந்தி’ இதி விதா⁴நாத் ‘அகுஶலோ வா அயம் ப்ரஜாபதிர்யோ த³ம்ஶமஶகாந் ஸஸ்ருஜே யஸ்தேநாந்’ இத்யாதீ³ந் ப்ரஜாபதிபரிவாதா³ந்ந தத்ப்ரீத்யர்த²மதீ⁴யதே । நிந்தா³நாம் கோபஜநகத்வாத் , கிம்த்வத்³ருஷ்டார்த²மித்யேவோபபாத³நீயம் । ஏவமேவாந்யஸ்யாபி ஸ்துதஶஸ்த்ரவசநஸ்யாத்³ருஷ்டார்த²த்வோபபத்தௌ ப்ரீத்யர்த²தாயாமாக்³ரஹோ ந யுக்த: । தே³வதாநாம் த்⁴யாநமபி ப்³ருஹத்ஸ்தோத்ராதி³காலேஷு ஸமுத்³ராதீ³நாமிவாசேதநாநாமபி க⁴டதே । தஸ்மாத்³தே³வதாநாமசேதநத்வே கிமபி ந விருத்⁴யதே இதி ந யாக³தே³வதாஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரதே³வதாத்⁴யாநவிதீ⁴நாம் ஸாமர்த்²யம் தாஸாம் விக்³ரஹாதி³மத்த்வே ப்ரமாணம் । 

நாபி மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணவசநஜாதம் தத்ர ப்ரமாணம் । ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மதத³ங்க³கலாபாந்வயிஷு மந்த்ரேஷு தத்³வித்⁴யந்வயிஷ்வர்த²வாதே³ஷு ச தே³வதாநாம் ஸர்க³ப்ரலயவிக்³ரஹசரித்ராதி³வர்ணநஸ்யாநுஷ்டே²யார்த²ஸ்ம்ருதித்³வாரா விதே⁴யஸ்துதித்³வாரா ச ஜ்யோதிஷ்டோமாதௌ³ ப்ரதா⁴நே தத³ங்க³கலாபே ச , ஔபநிஷத³மந்த்ரார்த²வாதே³ஷ்விதிஹாஸபுராணேஷு ச தத்³வர்ணநஸ்ய தே³வதாநாம் ஸ்ருஷ்டிப்ரலயகர்தரி தபஶ்சர்யாதி³பி⁴: தாஸாமுபாஸ்யே தத்³வைரிநிக்³ரஹாதி³நா தாஸாம் பாலகே பரப்³ரஹ்மஜ்யோதிஷி , தது³பாஸநாவிஶேஷேஷு ச தாத்பர்யாத் । ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மதத³ங்க³விதி⁴பி⁴: பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிரூபணபரமஹாவாக்யைஸ்தது³பாஸநாவிதி⁴பி⁴ஶ்சைகவாக்யதாபந்நாநாம் தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ஸமர்பகமந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணவசநாநாம் ப்ரதீயமாநே(அ)ர்தா²ந்தரே தாத்பர்யாயோகா³த் ।

ஸ்யாதே³தத் – தேஷாம் வித்⁴யாத்³யேகவாக்யத்வேந தே³வதாவிக்³ரஹாதீ³ தாத்பர்யாபா⁴வே(அ)ப்யவாந்தரபத³ஸம்ஸர்க³த: ப்ரதீயமாந: ஸோ(அ)ப்யர்தோ²(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய ஏவ ; ப்ரதீயமாநார்த²த்யாகே³ காரணாபா⁴வாத் , ‘ந ஸுராம் பிபே³த்’ இத்யத்ர பத³த்ரயஸ்ய பதை³கவாக்யத்வாத் ஸுராம் பிபே³தி³தி பத³த்³வயஸம்ஸர்க³தோ(அ)ர்த²ப்ரதீதிரேவ நாஸ்தீதி தத³நப்⁴யுபக³ம: । மந்த்ராதீ³நாம் து ஸந்நிஹிதவித்⁴யாதி³பி⁴: வாக்யைகவாக்யதேதி தேப்⁴யோ(அ)வாந்தரார்த²ப்ரதீதி: ஸர்வாநுப⁴வஸித்³தா⁴ ந ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்யா । அத ஏவ ஜைமிநிநா(அ)பி ‘அவிஶிஷ்டஸ்து வாக்யார்த²:’(ஜை. ஸூ. 1. 2. 32) ‘அர்தை²கத்வாதே³கம் வாக்யம்’(ஜை , ஸூ. 2. 1. 46) இத்யாதி³ஸூத்ரைர்மந்த்ராணாம் வாக்யார்த²வத்த்வம் த³ர்ஶிதம் । தத்³விரோதி⁴நஶ்ச தத³ர்த²ஶாஸ்த்ராத³யோ மந்த்ராதி⁴கரணே பரிஹ்ருதா: । அபரிபூர்ணேஷு மந்த்ரவாக்யேஷு தத³ர்த²ப்ரதீத்யுபபாத³கோ சாநுஷங்கா³த்⁴யாஹாரௌ ‘அநுஷங்கோ³ வாக்யஸமாப்தி:’(ஜை. ஸூ. 2. 1. 48) ‘வ்யவதா⁴நா (வ்யவாயா) நாநுஷஜ்யதே’(ஜை. ஸூ. 2. 1. 48) இதி ஸூத்ராப்⁴யாம் த³ர்ஶிதௌ । மந்த்ரவாக்யார்த²ப்ரதீதிமுபஜீவ்யைவ ச ‘ப³ர்ஹிர்தே³வஸத³நம் தா³மி’ இத்யாதி³மந்த்ராணாம் லைங்கி³கவிநியோகோ³(அ)ங்கீ³க்ருத: । அர்த²வாத³வாக்யாநாமர்த²வத்த்வவிரோதி⁴நஶ்ச ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டவிரோதா⁴த³யோ(அ)ர்த²வாதா³தி⁴கரணே பரிஹ்ருதா: । தத³ர்த²ப்ரதீத்யுபபாத³காஶ்ச தத்கார்யகரத்வாதி³லக்ஷணாஸ்தத்ஸித்³தி⁴பேடிகாயாம் த³ர்ஶிதா: । அர்த²வாத³வாக்யார்த²ப்ரதீதிமுபஜீவ்யைவ ச ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ப²லஸமர்பகஸ்வர்க³ஶப்³த³ஸ்யாலௌகிகஸுக²விஷயத்வம் ராத்ரிஸத்ரஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²ப²லத்வம் , ஜ்யோதிஷ்டோமஶப்³த³ஸ்ய ஸோமயாக³மாத்ரவிஷயத்வம் சாதுர்மாஸ்யே த்³வயோ: பர்வணோரப்ராக்ருதாக்³நிப்ரணயநாந்தரவிதா⁴நஸ்ய மத்⁴யமபர்வவிஷயத்வம் கா³வாமயநிகாரம்ப⁴காலவிதா⁴யகவாக்யக³தபௌர்ணமாஸீஶப்³த³ஸ்ய மாக⁴பௌர்ணமாஸீவிஷயத்வம் த்³வாத³ஶாஹவிகாரேஷு ததீ³யமத்⁴யமத³ஶராத்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்க³வாமயநே த்ர்யநீகாயாம் ஸ்வஸ்தா²நவிவ்ருத்³தி⁴: த³ண்ட³கலிதபதா³வ்ருத்திரித்யாத்³யர்த²ஜாதம் நிர்ணீதம் । கிம்ப³ஹுநா । க்ருஸ்நமபி பூர்வதந்த்ரம் மந்த்ரார்த²வாத³லிங்கா³ந்யுபஜீவ்யைவ ப்ரவ்ருத்தம் । ததா²பி மந்த்ரார்த²வாதா³தீ³நாம் வித்⁴யாத்³யேகவாக்யதயா(அ)ந்யத்ர தாத்பர்யவதாம் தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ரூபே ஸ்வார்தே² தாத்பர்யாபா⁴வாந்ந தத்ர ப்ரமாண்யமஸ்தீதி சேத் ;

ந ; தாத்பர்யவிஷய ஏவார்தே² ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி நியமாபா⁴வாத் । ப்ரமாணத: ப்ராப்திவிரோத⁴யோரஸதோ: பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரலப்⁴யார்த²மாத்ரே தஸ்ய ப்ராமாண்யாத் । அந்யதா² ‘ஏதஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயமக்³நிஷ்டோமஸாம க்ருத்வா பஶுகாமோ ஹ்யேதேந யஜேத’ இதி வாக்யாத் ரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயஸாமஸாத்⁴யாக்³நிஷ்டோமஸ்தோத்ரவிஶிஷ்டக்ரதுவிதி⁴பராத் ‘ரேவதீர்நஸ்ஸத⁴மாத³’ இத்யாதி³ருக்த்ரயாதா⁴ரவாரவந்தீயஸாமரூபமக்³நிஷ்டோமஸ்தோத்ரஸ்ய விஶேஷணம் ந ஸித்³த்⁴யேத் । ந ஹி தத் ‘ஸோமேந யஜேத’ இத்யாதி³விஶிஷ்டவிதி⁴ஷு ஸோமலதாதி³விஶேஷணவல்லோகஸித்³த⁴ம் । நாபி ‘கவதீஷு ரத²ந்தரம் கா³யேத்’ இதி தத்ப்ரமாபகவித்⁴யந்தரமஸ்தி । ந சாஸ்யைவ விஶிஷ்டகோ³சரஸ்ய விதே⁴ர்விஶேஷணவிதா⁴வபி தாத்பர்யம் வக்தும் ஶக்யம் ; வித்⁴யாவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் । ந சாக்ஷேபாத்³விஶேஷணவிதி⁴லாப⁴: । லோகப்ரஸித்³தே⁴ ஹி விஶேஷணே விஶிஷ்டவிதி⁴வாக்யக³தஸோமாதி³பதா³த்ப்ரதீதே தத்³விஶிஷ்டயாகா³தி³கோ³சரோ விதி⁴: விஶேஷணவிதி⁴மாக்ஷிபேத் । ந சேஹ ததா² விஶேஷணஸ்ய லோகத: ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி । ந சாக்ஷேபாதே³வ தஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரப்யேஷ்டவ்யா । ஆக்ஷேபாத் விஶேஷணப்ரஸித்³தௌ⁴ ஸத்யாம் விஶிஷ்டவிதி⁴: , விஶிஷ்டவிதி⁴நைவ ச விஶேஷணதத்³வித்⁴யோராக்ஷேப இதி பரஸ்பராஶ்ரயாபத்தே: । தஸ்மாத் விஶிஷ்டவிதே⁴ர்விஶேஷணஸ்வரூபே தாத்பர்யாபா⁴வே(அ)பி தஸ்மிந்நப்ரஸித்³தே⁴ ‘ரேவதீஷு வாரவந்தீயம்’ இதி பத³த்³வயஸமபி⁴வ்யாஹாரஸ்யைவ ப்ராமாண்யமப்⁴யுபக³ம்ய ததஸ்தத்ப்ரஸித்³தி⁴ராஶ்ரயணீயா । 

ஏவம் மந்த்ரார்த²வாதா³தி³பி⁴ஸ்தாத்பர்யரஹிதைரபி தே³வதாவிக்³ரஹாதி³கம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ந நிவார்யதே । அந்யார்த²ப்ரவ்ருத்தஸ்யாபி ப்ரமாணஸ்ய ப்ரமாணஸ்வாபா⁴வ்யேந யாவத்ஸ்வவிஷயபரிச்சே²த³கத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் ; ‘க⁴டாயோந்மீலிதம் சக்ஷு: படம் கிம் ந ப்ரகாஶயேத்’ இதி ந்யாயாத் । யதி³ ச ஶப்³த³ஸ்ய தாத்பர்யவிஷய ஏவ ப்ராமாண்யமிதி நியமஸ்ததா²(அ)பி ந தோ³ஷ: । யாகா³தி³விதி⁴பி⁴: ப்³ரஹ்மபரவாக்யைருபாஸநவிதி⁴பி⁴ஶ்ச வாக்யைகவாக்யதயா தேஷு மஹாதாத்பர்யவதாமபி மம்த்ரார்த²வாதா³தீ³நாம் ப்ரதா⁴நவித்³த்³யேகவாக்யதாவதாம் ப்ரயாஜாதி³வாக்யாநாமிவ ஸ்வகா²ர்தே²ஷ்வவாந்தரதாத்பர்யஸம்ப⁴வாத் । ப்ரயாஜாதீ³நாமிதிகர்தவ்யதாரூபேண ப்ரதா⁴நவித்⁴யாகாம்க்ஷிதத்வாத் தேஷ்வவாந்தரதாத்பர்யமஸ்தி , ந தே³வதாவிக்³ரஹாதௌ³ , அநபேக்ஷிதத்வாதி³தி சேத் ; ந । ‘க்ல்ருப்தோபகாரஸாகாம்க்ஷா: ப்ரத²மம் ப்ராக்ருதைஸ்ஸஹ । ஸம்ப³த்⁴யந்தே ஸமீபஸ்த²ம் விகாரா: ப்ரோஜ்ஜ்²ய சோதி³தம்’ இத்யுக்தந்யாயேந க்ல்ருப்தோபகாரப்ராக்ருதாங்க³கலாபப்ராத²மிகாந்வயநிராகாம்க்ஷீக்ருதப்ரதா⁴நவித்⁴யநபேக்ஷிதாங்க³ஸமர்பகாணாமப்யாமநஹோமாதி³விதா⁴நாம்ஸ்வார்தே²ஷ்வவாந்தரதாத்பர்யாப்⁴யுபக³மாத் । மம்த்ரார்த²வாத³ப்ரதிபாத்³யநாமாநபேக்ஷிதத்வமப்யஸித்³த⁴ம் ; விதீ⁴யந்வய்யர்த²வாதா³ர்தா²நாம் யாகா³தி³ஷூபாஸநாஸு ச பரீக்ஷகப்ரவ்ருத்த்யுபயோகி³ஸ்துதித்³வாரத்வாத் । 

யத்³யபி காவ்யேஷு புரவர்ணநாதி³ரூபா ஸஹ்ருத³யஹ்ருத³யோல்லாஸப்ரயோஜநா , லோகே ராஜாதி³ஹ்ருத³யாவர்ஜநப்ரயோஜநா , பா³லாநாமௌஷதா⁴தி³ப்ரவ்ருத்திப்ரயோஜநா ச ஸ்துதிரஸத³ர்தா²வலம்ப³நா(அ)பி த்³ருஶ்யதே , ததா²பி பரீக்ஷகாணாம் யாகா³தி³ப்ரவ்ருத்திப்ரயோஜநா ஸ்துதிரஸத³ர்தா²வலம்ப³நா ந ஸம்ப⁴வத்யேவ । ஏவம் ‘நகிரிந்த்³ர த்வது³த்தர:’ ‘விஶ்வஸ்மாதி³ந்த்³ர உத்தர:’ இத்யாதி³மம்த்ரார்தா²நாமபி ஸ்துதித்³வாரத்வாத³ஸத³ர்தா²வலம்ப³நதா ந ஸம்ப⁴வதி । யே து கேவலமநுஷ்டே²யார்த²ப்ரகாஶகா மம்த்ரா ந து ஸ்தாவகா: தத³ர்தா² அப்யநுஷ்டே²யார்த²ப்ரகாஶநஸ்யைவ நிர்வாஹார்த²மபேக்ஷிதா: । ததா² ப்³ரஹ்மவாக்யாந்வயிஸ்ருஷ்டிப்ரலயாதி³ப்ரதிபாத³கமம்த்ரார்த²வாதா³ அப்யத்⁴யாரோபாபவாதா³தி³பி⁴ர்ப்³ரஹ்மணோ நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வாதி³ப்ரஸித்³த்⁴யர்த²மபேக்ஷிதா ஏவ । ஏவமிதிஹாஸபுராணார்தா² அபி । தஸ்மாந்மம்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணைர்தே³வதாநாம் விக்³ரஹாதி³கம் ஸித்³த்⁴யயதீதி சேத் ;

உச்யதே – யது³க்தம் ப்ராப்திவிரோத⁴யோரபா⁴வாத் மந்த்ரார்த²வாதா³தி³பி⁴ரந்யபரைரபி தே³வதாநாம் விக்³ரஹாதி³கம் ஸித்³த்⁴யதீதி , தத்ர விரோதா⁴பா⁴வஸ்தாவத³ஸித்³த⁴: । ததா² ஹி – தே³வதாநாம் விக்³ரஹம் ப்ரதிபாத³யதாம் தேஷாமசேதநேஷு ஜ்யோதிராதி³ஷ்வாதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாம் ஶக்திக்³ராஹகைஸ்தத³நுஸாரிபி⁴ர்லௌகிகவைதி³கப்ரயோகை³ஶ்ச விரோத⁴: । ‘அஸௌ யோ(அ)வஸர்பதி நீலக்³ரீவோ விலோஹித: உதைநம் கோ³பா அத்³ருஶந்நத்³ருஶநுத³ஹார்ய: உதைநம் விஶ்வா பூ⁴தாநி ஸ த்³ருஷ்டோ ம்ருட³யாதி ந:’ இத்யாதி³த்யஸ்ய விக்³ரஹம் கோ³பாலஸலிலாஹரணீப்ரப்⁴ருதிபாமரஜநஸாதா⁴ரண்யேந ஸகலத்³ருஶ்யம் ப்ரதிபாத³யதோ மந்த்ரஸ்ய ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴: । அஸ்ய ச ‘நமஸ்ஸூர்யாயாதி³த்யாய நமோ நீலக்³ரீவாய ஶிதிகண்டா²ய’ இதி க்ருச்ச்²ராங்கா³தி³த்யோபஸ்தா²நமந்த்ரஸ்ய ச நீலக்³ரீவத்வாதி³விஶிஷ்டமாதி³த்யவிக்³ரஹம் ப்ரதிபாத³யதஸ்ததா²பூ⁴தவிக்³ரஹம் ஶிவாஸாதா⁴ரணம் ப்ரதிபாத³யத்³பி⁴ர்மந்த்ரார்த²வாதா³தி³பி⁴ர்விரோத⁴: । ‘அர்யம்ணே சரும் நிர்வபேத்ஸ்வர்க³காமோ(அ)ஸௌ வா ஆதி³த்யோ(அ)ர்யமா’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணவிஹிதே காம்யேஷ்டிவிஶேஷே க்ரமப்ரமாணேந விநியுக்தஸ்ய அர்யமாயாதி வ்ருஷப⁴ஸ்துவிஷ்மாந்தா³தா வஸூநாம் புருஹூதோ அர்ஹந் । ஸஹஸ்ராக்ஷோ கோ³த்ரபி⁴த்³வஜ்ரபா³ஹுரஸ்மாஸு தே³வோ த்³ரவிண த³தா³து’ இதி மந்த்ரஸ்ய வஜ்ரஹஸ்தத்வாதி³விஶிஷ்டம் விக்³ரஹம் மஹேந்த்³ராஸாதா⁴ரணம் ப்ரதிபாத³யத்³பி⁴ஸ்தைர்விரோத⁴: । ‘ஏதேந வை ஸர்பா அபம்ருத்யுமஜயந்நபம்ருத்யும் ஜயந்தி ய ஏதது³பயந்தி தஸ்மாத்தே ஹித்வா ஜீர்ணாம் த்வசமதிஸர்பந்த்யப ஹி தே ம்ருத்யுமஜயந்ஸர்பா வா ஆதி³த்யா ஆதி³த்யாநாமேவைஷாம் ப்ரகாஶோ ப⁴வதி ய ஏதது³பயந்தி’ இதி ஸர்பாணாமயநார்த²வாத³ஸ்யாதி³த்யாநாம் கத்³ரூஸுதரூபத்வம் ப்ரதிபாயதஸ்தேஷாம் பௌருஷேயாந்விக்³ரஹாநதி³திப்ரப⁴வாந் ப்ரதிபாத³யத்³பி⁴ஸ்தைர்விரோத⁴: । ‘ஸாயம் யாவாநஶ்ச வை தே³வா: ப்ராதர்யாவாநஶ்சாக்³நிஹோத்ரிணோ க்³ருஹமாக³ச்ச²ந்தி’ ‘அத்⁴வர்யோ த்³ராவய த்வம் ஸோமமிந்த்³ர: பிபாஸதி । உபநூநம் யுயுஜே வ்ருஷணா ஹரீ ஆ ச ஜகா³ம வ்ருத்ரஹா’ இத்யாதீ³நாம் யாக³தே³ஶாக³மநம் தே³வதாநாம் ப்ரதிபாத³யதாம் ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴: ; யுக³பத்ப்ரவ்ருத்தாநேகயாக³தே³ஶாக³மநவிரோத⁴ஶ்ச ।

ந ச காயவ்யூஹகல்பநேந ஸர்வத்ராக³மநநிர்வாஹ: । மாதாபித்ருப்ரப⁴வத்வநியதாநாம் கரசரணாபி⁴லாபாதி³மத்காயாநாமிச்சா²மாத்ரேணாவிர்பா⁴வகல்பநாநுபபத்தே: । ‘கஸ்ய வாஹ தே³வா யஜ்ஞமாக³ச்ச²ந்தி கஸ்ய வா ந ப³ஹூநாம் யஜமாநாநாம்’ இதி ப்³ராஹ்மணஶ்ருதப்ரஶ்நாநுபபத்தேஶ்ச । காயவ்யூஹபரிக்³ரஹே ஹி ஸர்வேஷாமபி யஜ்ஞமாக³ச்சே²யுரவிரோதா⁴த் । ‘யோ வை தே³வதா: பூர்வ: பரிக்³ருஹ்ணாதி ஸ ஏநாஶ்ஶ்வோபூ⁴தே யஜதே’ இதி தது³த்தரமபி விருத்³த⁴ம் । பஶ்சாத்³தே³வதாபரிக்³ரஹம் க்ருதவதாம் யஜ்ஞம் ப்ரதி தே³வதாநாமநாக³மநேந தந்நைஷ்ப²ல்யப்ரஸங்கா³த் , ஏவமபி யுக³பத்ப்ரவ்ருத்தாநேகயாக³தே³ஶாக³மநாநிர்வாஹாச்ச । ததா² தே³வதாநாம் யாகீ³யஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிபாத³யதாம் மந்த்ரார்த²வாதா³தீ³நாம் ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴: । அக்³நௌ ஹுதாநி ஹி த்³ரவ்யாணி ப்ரத்யக்ஷம் ப⁴ஸ்மீப⁴வந்தி த்³ருஶ்யந்தே । பத³ஹோமாதி³த்³ரவ்யாணி ச பாம்ஸ்வாதி³ஷு நிலீயமாநாநி த்³ருஶ்யந்தே । பஞ்சஶாரதீ³யோக்ஷஹயமேத⁴பரஸ்வதா³த³யஶ்ச யாகீ³யா: பஶவ: பர்யக்³நிகரணாந்தே தே³வதாதே³ஶேந த்யக்தா யதா²பூர்வம் ஜீவந்த ஏவ த்³ருஶ்யந்தே । ஶ்ராத்³தே⁴ஷு விஶ்வதே³வாத்³யுத்³தே³ஶேந த்யக்தாநி சாநாநே நிமந்த்ரிதைப்³ராஹ்மணைரேவ பு⁴ஜ்யமாநாநி தேஷாமேவ ச த்ருப்திம் ஜநயந்தி த்³ருஶ்யந்தே । ஹவிஷாம் ஸூக்ஷ்மா: ரஸாம்ஶா: தே³வைர்பு⁴ஜ்யந்த இதி மது⁴கரபு⁴க்தஸூக்ஷ்மரஸாம்ஶேஷு புஷ்பேஷ்விவ நாஸ்தி ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ இதி சேத் ; ஏவமபி ஹவிஷாம் பரலோகோத்க்ரமணப்ரத்யாவ்ருத்திஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோத⁴: । ததா² ஹி – அக்³நிஹோத்ராஹுதீ: ப்ரக்ருத்ய வாஜஸநேயகே ஶ்ரூயதே ‘தே வா ஏதே ஆஹுதீ உத்க்ராமத: தே அந்தரிக்ஷமாவிஶதஸ்தே அந்தரிக்ஷம் தர்பயத: தே தி³வமாவிஶத: தே தி³வம் தர்பயத: தே ஆவர்தேதே । தே இமமாவிஶத: தே புருஷமாவிஶத: தே ஸ்த்ரியமாவிஶத: தத: புத்ரோ ஜாயதே’ இதி । ஸ்மர்யதே ச ‘அக்³நீ ப்ராஸ்தாஹுதிஸ்ஸம்யகா³தி³த்யமுபதிஷ்ட²தே । ஆதி³த்யாஜ்ஜாயதே வ்ருஷ்டிர்வ்ருஷ்டேரந்நம் தத: ப்ரஜா:’(மைத்ரா , 6. 37) இதி ।

ந ச ‘தி³வம் தர்பயத’ இதி ஶ்ரவணாத்³த⁴விஷாம் கஸ்மிம்ஶ்சித³ம்ஶே தே³வைர்பு⁴க்தே(அ)ஶாந்தரஸ்ய ப்ரத்யாவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ‘தி³வம் தர்பயத’ இத்யஸ்ய ‘அந்தரிக்ஷம் தர்பயத’ இத்யஸ்ய சாவிஶேஷேண தத்தல்லோகப்ரீதிபரதயா விஶிஷ்ய அக்³நிஹோத்ரதே³வதாபூ⁴தாக்³நிஸூர்யப்ரஜாபதிதர்பணபரத்வாபா⁴வாத் । அந்யதா² ‘அந்தரிக்ஷமாவிஶத’ இத்யஸ்யாயோகா³த் , அக்³நிஸூர்யப்ரஜாபதீநாமந்தரிக்ஷலாகேவாஸித்வாபா⁴வாத் । அபி ச ஹவிர்பு⁴ஞ்ஜாநா தே³வா: க²ஸ்ஸ்தா²ந ஏவ ஸ்தி²த்வ பு⁴ஞ்ஜதே உத யாக³தே³ஶமாக³த்ய ? ஆயே யாக³தே³ஶாக³மநம் வ்யர்த²மிதி ‘அத்⁴வயோம் த்³ராவய த்வம்’ இத்யாதி³ஶ்ரதிவிரோத⁴: த்³விதீயே ஹவிரக்³நிநா தே³வாநாம் ஸ்தா²நம் ப்ரதி ந நேதவ்யமிதி ‘அதந்த்³ரோ ஹவ்யா வஹஸி ஹவிஷ்க்ருத:’ ‘அக்³நேஸ்த்ரயோ ஜ்யாயாம்ஸோ ப்⁴ராதர ஆஸந்தே தே³வேப்⁴யோ ஹவ்யம் வஹந்த: ப்ராமீயந்த’ இத்யாதி³ஶ்ரதிவிரோத⁴: । 

ஏவம் ஶ்ராத்³தே⁴ஷு தர்பணீயா: ஸ்வஸ்தா²நஸ்தா² பு⁴ஞ்ஜத இத்யங்கீ³காரே புராணாதி³ஷு தேஷாம் ஶ்ராத்³த⁴தே³ஶாக³மநவர்ணநவிரோத⁴: । உக்தம் ஹி பத்³மபுராணே ஶ்ரீராமசந்த்³ரேணாபி யோக³வாப்யாங்க³யாயாம் ஶ்ராத்³தே⁴ க்ரியமாணே த³ஶரத²தத்பித்ருபிதாமஹாஸ்தம் தே³ஶமாக³த்ய நிமந்த்ரிதப்³ராஹ்மணாநாம் தே³ஹேஷு ஸ்தி²தா: ஸீதயா த்³ருஷ்டா இதி । தத்ர கிமர்த²ம் நிமந்த்ரிதாந் ப்³ராஹ்மணாந் த்³ருஷ்ட்வைவ ஶ்ராத்³த⁴ தே³ஶாத³பக்ராந்தா(அ)ஸீதி ப்ருஷ்டவந்தம் ஶ்ரீராமசந்த்³ரம் ப்ரதி ஶ்ரீஸீதாவசநம் ‘ஶ்ருணு த்வம் நாத² யத்³த்³ருஷ்டமாஶ்சர்யம் ஹி மயேத்³ருஶம் । பிதா தவ மயா த்³ருஷ்டோ ப்³ராஹ்மணாங்கே³ஷு ராக⁴வ । ஸர்வாப⁴ரணஸம்யுக்தோ த்³வாவந்யௌ ச ததா²விதௌ⁴ । த்³ருஷ்ட்வா த்ரபா(அ)ந்விதா சாஹமபக்ராந்தா தவாந்திகாத்’ இதி । ஶ்ராத்³த⁴தே³ஶமாக³த்ய நிமந்த்ரிதப்³ராஹ்மணமுகே²நாவிஷ்டமநுஷ்யமுகே²ந பிஶாசா இவ பு⁴ஞ்ஜத இத்யங்கீ³காரே து ‘அபூ⁴ந்நோ தூ³தோ ஹவிஷோ ஜாதவேதா³ அவாட்³ட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வா ப்ராதா³த் பித்ருப்⁴யஸ்வத⁴யா தே அக்ஷந்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴: । ஸ்தா²வரதிர்யங்மநுஷ்யாதி³ஜந்ம ப்ராப்தாநாம் ஶ்ராத்³த⁴தே³ஶக³மநாஸம்ப⁴வயுக்திவிரோத⁴ஶ்ச ; பூர்வஜந்மபுத்ராதி³க்ருதஶ்ராத்³தை⁴: கஸ்யாபி கதா³பி த்ருப்தேரத³ர்ஶநாத் ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஶ்ச । பா⁴வ்யம் ஹி ஹவ்யகவ்யோத்³தே³ஶ்யாநாம் தத்³போ⁴க்த்ருத்வே கதா³சித³ப்யகஸ்மாதே³வ பூர்வஜந்மபுத்ராதி³கர்த்ருகஶ்ராத்³த⁴த³த்தாந்நபாநவிஶேஷோபயோக³ஜந்யை: ப்ரீதிவிஶேஷை: । 

கிஞ்ச தே³வதாநாம் ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வாங்கீ³காரே ‘நஹ வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி’ இதி ஶ்ருத்யந்தரவிரோத⁴ஶ்ச । ப்ரஸ்தரயாக³ஸ்வரூபஹோமவாதநாமஹோமாதி³த்³ரவ்யேஷு குஶகாஶதா³ருஶகலவாய்வாதி³ஷு மநுஷ்யாத்³யநத³நீயேஷு யுக்திவிரோத⁴ஶ்ச । ததா² ஸ்ருவாதி³க்³ருஹீதைராஜ்யாதி³த்³ரவ்யை: த்³வ்யவதா³நாதி³பரிமிதை: புரோடா³ஶாதி³த்³ரவ்யைஶ்ச , மஹாவிக்³ரஹத்வேந மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்ரதிபந்நாநாம் தே³வதாநாம் த்ருப்திம் ப்ரதிபாத³யதாம் தேஷாம் யுக்திவிரோத⁴: । ‘யஸ்மை வா அல்பேநாஹரந்தி நாத்மநா த்ருப்யதி நாந்யஸ்மை த³தா³தி யஸ்மை மஹதா த்ருப்யத்யாத்மநா த³தா³த்யந்யஸ்மை மஹதா பூர்ணம் ஹோதவ்யம் த்ருப்த ஏவைநமிந்த்³ர: ப்ரஜயா பஶுபி⁴ஸ்ஸமத்³த⁴ர்யதி’ இதி ஶ்ருதிரபி ஸ்ருவாத்³யல்பபாத்ரப்ரவிஷ்டைராஜ்யாதி³த்³ரவ்யைஸ்த்ருப்த்யஸம்ப⁴வயுக்திமநுமோத³தே ।

ததா² தே³வாநாம் ப²லதா³த்ருத்வம் ப்ரதிபாத³யதாம் கல்பாந்தரபோ⁴க்³யப²லதா³த்ருத்வாஸம்ப⁴வயுக்திவிரோத⁴: , ‘ப²லமத உபபத்தே: (ப்³ர.ஸூ 3.2.3) இத்யதி⁴கரணோக்தந்யாயாவிரோத⁴ஶ்ச । ஏகைவாக்³நிஹோத்ரதே³வதா த³த்⁴நா ப்ரீதேந்த்³ரியம் ப்ரயச்ச²தி , பயஸா ப்ரீதாபஶமித்யாதி³ப²லவ்யவஸ்தா²யாம் லோகத்³ருஷ்டவிரோத⁴ஶ்ச । லோகே த்³ரவ்யப்ரதா³நேந ப்ரீணநீயாநாம் ராஜாதீ³நாம் ப்ரதே³யத்³ரவ்யபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தப²லதா³த்ருத்வாத³ர்ஶநாத் । ஏதேந – ப²லதா³த்ருத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா தே³வதாநாம் தத்தத்ப²லைஶ்வர்யகல்பநமபி நிரஸ்தம் । தஸ்மாத³ஸித்³தோ⁴ விரோதா⁴பா⁴வ: ।

யது³க்தமந்யபரவாக்யைரபி ப்ரதீயமாநம் தே³வதாவிக்³ரஹாதி³கம் ஸித்³த்⁴யதி , தாத்பர்யவிஷய ஏவார்தே² ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி நியமாபா⁴வாதி³தி , தத³ஸங்க³தம் । ததா² நியமாபா⁴வே ‘ஶ்வேதோ தா⁴வதி’ இதி ஶ்வித்ரிகர்த்ருகவஶ்வநிர்ணேஜநபரவாக்யஸ்ய ‘இத: ஸாரமேயோ க³ச்ச²தி’ இத்யர்தா²ந்தரே(அ)பி ப்ரதீயமாநே ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । ந சேஷ்டாபத்தி: । அவிருத்³தே⁴(அ)பி ஶப்³த³ஸ்ய தாத்பர்யாவிஷயவ்யதிரிக்தே(அ)ர்தே² பர்வதோ வஹ்நிநமாநித்யநுமாநஸ்யாநுமேயவ்யதிரிக்தே(அ)ர்தே² பர்வதாதா³விவ ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராமாண்யவ்யவஹாராபா⁴வஸ்ய ஸர்வஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் । வ்யவஹாராநுஸாரேணைவ ப்ராமாண்யஸ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் । நநு ஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வதந்த்ர ஏவார்த²த்³வயே ப்ராமாண்யம் நாஸ்தி । த்³வாரத்³வாரிபா⁴வாபந்நே து அஸ்தீதி சேத் ; ந । ஶ்லிஷ்டகாவ்யேஷு விஶ்வதோமுகே²ஷு ஸூத்ரேஷு ச வக்த்ருவிவக்ஷயா ஶப்³த³தாத்பர்யவிஷயே ஸ்வதந்த்ரார்த²த்³வயே(அ)பி ப்ராமாண்யஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நதயா விவக்ஷிதவிவேகதஸ்தாத்பர்யவிஷய ஏவார்தே² ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி பர்யவஸாநேநோக்தவ்யவஸ்தா²யா நிஷ்ப்ரமாணகத்வாத் । ‘ரேவதீஷு வாரவந்தீயம்’ இத்யத்ர தாத்பர்யாவிஷயே(அ)ப்யர்தே² ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் த்³ருஷ்டமிதி சேத் ந । அஸித்³தே⁴: ; ‘ஸோமேந யஜேத’ இத்யாதி³ஷ்விவாத்ராபி விஶிஷ்டவிதி⁴நைவ விஶேஷணவித்⁴யாக்ஷேபாங்கீ³காராத் । ந சோக்தபரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸங்க³: ; ஸோமத்³ரவ்யப்ரதீதிவத் விஶிஷ்டவிதி⁴க³தபத³லப்⁴யாம் ரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயப்ரதீதிமுபஜீவ்ய ப்ரவ்ருத்தேந விஶிஷ்டவிதி⁴நா ரேவதீஷு வாரவந்தீயம் குர்யாதி³தி விஶேஷணவித்⁴யாக்ஷேபஸம்ப⁴வாத் । தத்ப்ரதீத்யபா⁴வே த்வயா(அ)பி தத்ர ப்ராமாண்யஸ்யாங்கீ³கர்துமஶக்யத்வேந தத்ப்ரதீதேரேவாவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் ।

இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – ஸோமலதாதி³விஶேஷணம் மாநாந்தரஸித்³த⁴ம் பதா³த்ப்ரதீயதே , இத³ந்து மாநாந்தராஸித்³த⁴மேவ பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ப்ரதீயத இதி । ப்ரதீயமாநே(அ)பி விஶேஷணே தாத்பர்யாபா⁴வாத் தத்ர விஶிஷ்டவிதே⁴: ப்ராமாண்யாபா⁴வ உப⁴யத்ராப்யவிஶிஷ்ட: । அயஞ்சாபரோ விஶேஷ: – ஸோமலதாதி³த்³ரவ்யஸ்ய லோகஸித்³த⁴த்வாத் தத்ர யாக³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநைவ விதி⁴: , கல்ப்ய: । ‘விஶ்வஜித் ஸர்வப்ருஷ்டோ²(அ)திராத்ரோ ப⁴வதி’ இதி விஶ்வஜிதி ஷாட³ஹிகப்ருஷ்ட²க³தஸர்வதாவிதௌ⁴ ஷாட³ஹிகப்ரஷ்டா²நாம் லோகஸித்³த⁴த்வாபா⁴வே(அ)பி த்³வாத³ஶாஹப்ரகரணக³தவிதி⁴ஸித்³த⁴த்வாத்தேஷ்வபி விஶ்வஜித்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநைவ விதி⁴: கல்ப்ய: । இஹ து விஶேஷணஸ்வரூபஸ்யாபி மாநாந்தராஸித்³த⁴த்வாத்ப்ரதீயமாநே(அ)பி தஸ்மிந் விஶிஷ்டவிதே⁴: ப்ராமாண்யாபா⁴வாச்ச தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்வரூபேண ஸ்தோத்ரவிஶேஷஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ச விதி⁴த்³வயம் கல்ப்யமிதி । தஸ்மாத் தாத்பர்யாவிஷயே(அ)பி ஶப்³த³: ப்ரமாணமித்யேதத³ஸங்க³தம் ।

யது³க்தம் – தே³வதாவிக்³ரஹாதீ³நாமவாந்தரவாக்யார்த²த்வாத்ப்ரயாஜாமநஹோமாதி³ஷ்விவ தேஷ்வவாந்தரதாத்பர்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி , தத³ப்யஸங்க³தம் । வேதே³ ந்யாயேந தாத்பர்யம் வ்யவதிஷ்ட²தே , லோகே வக்த்ருவிவக்ஷயேவ । அஸ்தி ப்ரயாஜாதீ³நாமவாந்தரதாத்பர்யஸத்³பா⁴வாவக³மகோ ந்யாய: । தேஷாம் ப்ரயாஜாதி³விதி⁴தாத்பர்யாபா⁴வே ஹி வையர்த்²யம் ஸ்யாத் । ததா² ஸதி ப்ரயாஜாதீ³நாம் நிஷ்ப்ரமாணகத்வாபத்த்யா த³ர்ஶபூர்ணமாஸாத்³யந்வய்யங்க³ஸமர்பகத்வாபா⁴வேந தத்³வித்⁴யேகவாக்யதயா(அ)பி ஸார்த²கத்வகல்பநாநவகாஶாத் । ந சாத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ருஹீதாநாம் தேஷாம் வையர்த்²யம் யுக்தமிதி । ந சேஹ ததா² மந்த்ரார்த²வாதா³நாம் தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ஷ்வவாந்தரதாத்பர்யகல்பகோ(அ)ஸ்தி ந்யாய: । தேஷாமநுஷ்டா²நகாலிகத்³ரவ்யதே³வதாதி³ஸ்வரூபப்ரகாஶநப்ராஶஸ்த்யஸமர்பணரூபவ்யாபாராந்தரவதாம் தத்³த்³வாரேண தத்தத்³வித்⁴யேகவாக்யதயா ஸார்த²கத்வஸம்ப⁴வாத் । யதி³ து தாத்பர்யகல்பகந்யாயமநபேக்ஷ்யைவ க்வசித்தாத்பர்யவதாம் வேத³வாக்யாநாம் ப்ரதிபத்துரிச்ச²யா(அ)ந்யத்ராபி தாத்பர்யமப்⁴யுபக³ம்யேத , ததா³ ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இத்யாதி³ஜக³த்காரணவாக்யாநாமுபக்ரமோபஸம்ஹாராதி³ப³லவந்ந்யாயவஶாத்க்வசித³ர்தே² தாத்பர்யவதாம் தத்தத்³வாத்³யப்⁴யுபக³தப்³ரஹ்மவிஷ்ணுருத்³ரேந்த்³ரசந்த்³ரஸூர்யாநலாதி³ஷ்வந்யேஷ்வபி ப³ஹுஷு தாத்பர்யம் ஸ்யாதி³தி அநேகேஶ்வரவாதோ³ வேத³ஸித்³த⁴: ப்ரஸஜ்யேத । 

நநு மந்த்ரார்த²வாதா³நாமஸத³ர்த²விஷயத்வே தாத்பர்யாப்ரதீத்யா பரீக்ஷகப்ரவ்ருத்த்யுபயோகி³ந்யா விதே⁴யஸ்துதிபு³த்³தே⁴ர்விஹிதாநுஷ்டா²நஸ்ய சாஸம்ப⁴வாத்தது³ப⁴யத்³வாரா வித்⁴யேகவாக்யத்வம் ந நிர்வஹதீதி தந்நிர்வாஹார்த²மேவ தேஷாம் ஸத³ர்த²விஷயகத்வம் கல்பநீயமிதி சேத் ; உச்யதே – ஸ்தாவகவாக்யாநாம் தாவத்ஸ்துதித்³வாரகாவித்⁴யேகவாக்யத்வநிர்வாஹார்த²மஸத³ர்த²விஷயத்வமேவ கல்பநீயம் । ததா²த்வ ஏவ ஸ்துதிபரத்வநிஶ்சயேந ஜ²டிதி ஸ்துதிபு³த்⁴யுத்பத்தே: । அந்யதா² ஸ்வார்த²போ³த⁴விஷயைவ வாக்யப்ரவ்ருத்திரிதி ஶங்கயா ஸ்துதிபரத்வநிஶ்சயாஸம்ப⁴வாத் । அத ஏவ ஸ்துதிபரவாக்யாநாமஸதா³வலம்ப³நத்வம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வோக்தமபி⁴யுக்தை: ‘பூ⁴தார்த²வ்யாஹ்ருதி: ஸா ஹி ந ஸ்துதி: பரமேஷ்டி²ந:’ இதி । ப⁴ட்டபாதை³ரப்யாஶங்காபரிஹாராப்⁴யாம் ததை²வ த³ர்ஶிதம் ‘அதோ²ச்யேத அஸத³ர்தா²ந்வாக்²யாநே குத:ஸ்துதிநிந்தா³த்வமிதி ஸுதராம் தத்ர ப்ரதீயதே காம பரார்தே² வக்தாரோ ப⁴வந்தி கா(அ)த்ர ஸ்துதிநிந்தா³ வா । ஸத்யமேவைதத்’ இதி । 

நந்வஸத³ர்தா²வலம்ப³நயா ஸ்துத்யா பரீக்ஷகா: கத²ம் ப்ரரோசிதா: ப்ரவர்தந்தே ? இத்த²ம் – ஆரோக்³யாதி³ப²லே கடுதிக்தாத்³யௌஷத⁴ஸேவநே ப³ஹுநியமபரிகரே ப்ரவர்தகஸ்ய பித்ராதே³: ப்ரவர்தநீயேஷ்டதமாஸத்யாநேகப²லோக்தீநாமிவ ப³ஹுவித்தவ்யயாயாஸஸாத்⁴யே கர்மணி ப்ரவர்தகஸ்ய வேத³ஸ்ய ஸ்தாவகவாக்யாநாமஸத³ர்த²விஷயத்வமவக³ச்ச²ந்தோ(அ)பி ப்ரவர்தநீயா: பரீக்ஷகா யத³ஸ்ய வாஸ்தவம் ப²லம் தல்லம்ப⁴நார்த²மவஶ்யமித³மநுஷ்டா²பநீயமிதி ஸ்தாவகவாக்யாநாமஸத³ர்தா²வலம்ப³நத்வே ஹிதைஷித்வேந ப்ரவ்ருத்திப்ரதிப³ந்த⁴கத்³வேஷாலஸ்யாதி³ப⁴ங்க³ரூபப்ரரோசநார்த²மஸத்யாந்யந்யாந்யபி ப²லாந்யுபந்யஸ்ய க்ருத்யுத்³தே³ஶ்யதாஹமித³ம் கர்மேதி பித்ராதி³வத்³வேத³: ஸ்தோதீதி ஸ்தாவகவாக்யாநாமஸதா³வலம்ப³நத்வே(அ)ப்யபா³தி⁴தாயாம் கர்மஸ்துதௌ தாத்பர்யம் நிஶ்சித்ய ப்ரவர்தகஸ்ய வேத³ஸ்ய ஹிதைஷித்வேநாநதிக்ரமணீயத்வவிஶ்வாஸாத்ஸ்துதித்³வாரபூ⁴தார்தா²ஸத்யத்வமதோ³ஷம் மந்யமாநா: ப்ரவர்தந்தே । ஏவமேவாஸத³ர்தா²வலம்ப³நநிந்தா³வாக்யஶ்ரவணேந ச நிவர்தந்தே । ஏவமஸத³ர்தா²வலம்ப³நஸ்துதிநிந்தா³வாக்யாநாம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரத்வாஸமர்த²நே பா⁴ரதாதி³ஷு , க்³ருத்⁴ரகோ³மாயுஸம்வாதா³தீ³நாமஸது³பாக்²யாநாநாம் கா க³தி: ? தே ஹி தியஞ்சோ(அ)பி ஏவம் வஞ்சயந்தி ; விஶிஷ்டபு³த்³த⁴யோ மநுஷ்யா வஞ்சநப்ரவ்ருத்தாஶ்சேத்கத²ம் கத²ம் ந வஞ்சயேயு: ? தஸ்மாத்³வஞ்சகாநிம்கி³தாகாரை: ஸம்பக்ஸம்ஶோத்⁴ய தத³நுஸாரேண ப்ரவர்தநீயம் நிவர்தநீயம் வேத்யாத்³யுபதே³ஶே தாத்பர்யவந்த: ப்ரமாணபூ⁴தா இத்யேவ ஸமர்த²நீயம் । இயமேவ ‘த்ரயோ ஹோத்³கீ³யே குஶலா ப³பூ⁴வு:’ இத்யாதி³வைதி³கோபாக்²யாநாநாமபி க³தி: । ந ஹி தேஷாம் ஸத³ர்த²விஷயத்வமங்கீ³கர்தும் ஶக்யம் ; வேத³ஸ்யாநித்யஸம்யோக³ப்ரஸங்கா³த் ।

மந்த்ராணாந்து அநுஷ்டா²நார்த²ம் ப்ரகாஶநீயேஷு த்³ரவ்யதே³வதாதி³ஷு ஸத்³விஷயத்வநியமே(அ)பி தத்³விஶேஷணேஷு ச நாஸ்தி ஸத்³விஷயத்வநியம: । ‘தஸ்மிந்ஸீதா³ம்ருதே ப்ரதிதிஷ்ட² வ்ரீஹீணாம் மேத⁴ ஸுமநஸ்யமாந:’ ‘ஜக்³ருப்⁴ணாதே த³க்ஷிணமிந்த்³ரஹஸ்தம்’ ‘தா⁴ந்தே தூ⁴மோ க³ச்ச²த்வந்தரிக்ஷமர்சி:’ ‘ப்ருதி²வீம் ப⁴ஸ்மநா ப்ரீணய ஸ்வாஹா’ ‘தி³வமக்³ரேண மா லேகீ²ரந்தரிக்ஷம் மத்⁴யேந மா ஹிம்ஸீ: ப்ருதி²வ்யா ஸம்ப⁴வ’ ‘அஶ்விநோர்பா³ஹுப்⁴யாம் பூஷ்ணோ ஹஸ்தாப்⁴யம் அக்³நயே ஜுஷ்டம் நிர்வபாமி’ இத்யாதி³ மந்த்ரேஷு ப்ரகாஶநீயாநாம் த்³ரவ்யதே³வதாக்ரியாணாமிவ தத்³விஶேஷணாநாம் ஸௌமநஸ்யாதீ³நாம் ஸத்யத்வாபா⁴வாத் । ‘அவசநம் தேஷாமிதரார்த²ம் ப்ரயுஜ்யதே’(ஜை. ஸூ. 9. 1. 37) இதி நாவமிகாதி⁴கரணே கர்மஸமவேதநிர்வாபாதி³விஶேஷணஸ்ய ‘அஶ்விநோர்பா³ஹுப்⁴யாம்’ இத்யாதே³ரஸமவேதஸ்யாபி⁴தா⁴நமத்³ருஷ்டார்த²மிதி வ்யவஸ்தா²பிதத்வாத் । ஏவமேவ கர்மஸமவேததே³வதாப்ரகாஶகேஷு மந்த்ரேஷு விக்³ரஹாதி³ரூபதத்³விஶேஷணாபி⁴தா⁴நமஸமவேதாபி⁴தா⁴நம் ஸம்ப⁴வதீதி ந கிஞ்சித் ஹீயதே । அவஶ்யஞ்ச ‘அக்³நிஸ்தே தநுவம் மாதிதா⁴த்’ ‘வ்ரீஹீணாம் மேத⁴ ஸுமநஸ்யமாந:’ இத்யாதி³மந்த்ரேஷு த்³ரவ்யவிஶேஷணதே³ஹேந்த்³ரியாத்³யநுவத³நஸமவேதாபி⁴தா⁴நமித்யேவாங்கீ³கார்யம் । தே³வதாவிஶேஷணதே³ஹேந்த்³ரியாத்³யநுவத³நே க: ஸத்³விஷயத்வாக்³ரஹ: ? தஸ்மாத் புரோடா³ஶாதீ³நாமிவாசேதநாநாம் தே³வதாநாமபி தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ கல்பநாமாத்ரமித்யேவ வக்தும் யுக்தம் । புரோடா³ஶாதி³ஶப்³தா³நாமபூர்வாதி³ஷ்விவ ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாமப்யசேதநேஷு ஜ்யோதிராதி³ஷு வ்யுத்பத்திக்³ரஹஸ்யாவிஶிஷ்டத்வாத் । அத ஏவ ‘அஸௌ யோ(அ)வஸர்பதி’ இதி மந்த்ர: பாமரஸாதா⁴ரண்யேந ஸகலத்³ருஷ்டிகோ³சரஜ்யோதிர்மம்ட³லமேவ நீலக்³ரீவத்வேந விஶேஷயதி । ந ஹி தத் கால்பநிகத்வமநங்கீ³க்ருத்ய நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யம் । தஸ்மாத்³தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ப்ரதிபாத³கமம்த்ரார்த²வாதா³நாமபி விக்³ரஹாதி³கல்பநாவதி ஜ்யோதிராதா³வேவ தாத்பர்யாந்ந தத்³ப³லாத³பி தே³வதாநாம் விக்³ரஹாதி³ஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத் விக்³ரஹாதி³ரஹிதத்வேந தே³வதாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரஶங்கா(அ)பி நாவகாஶவதீதி । இத்த²ம் த்³வேதா⁴ பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ – 

யத்³யபி மது⁴வித்³யாதி³ஷ்வதி⁴காரோ நாஸ்தி தே³வாநாம் ।
ந நிவார்யதே ததா²பி ஸ ஶுத்³தா⁴யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் ॥
ந ஹி ஸர்வேஷாம் ஸர்வேஷ்வதி⁴காரோ ராஜஸூயமுக்²யேஷு ।
ஸர்வத்ராநதி⁴காரோ யேநைஷாம் குஹசித³நதி⁴காராத்ஸ்யாத் ॥
கிம்ச மத்⁴வாதி³வித்³யாஸு தே³வாநாம் நாநதி⁴க்ரியா ।
பா⁴ஷ்யே த்வநதி⁴காரோக்தி: க்ருத்வாசிந்தைவ கேவலம் ॥
வஸ்வாத்³யாஸ்ஸமுபாஸீரந்தநாத்மாநம் ஸ்வஸ்வமாத்மநா ।
ஸ்வஸ்வத்மந உபாஸ்யத்வே கோ விரோத⁴: ப்ரஸஜ்யதே ॥
கர்மகர்த்ருவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி நோபாஸ்யோபாஸகத்வத: ।
அஹம்க்³ரஹோபாஸநாஸு ஸ்வஸ்யோபாஸ்யத்வத³ர்ஶநாத் ॥
உபாஸநாவிஶேஷ்யத்வே ஸ சேத³த்ராபி நாஸ்தி ஸ: ।
விஶேஷணாநி ஹ்யம்ருதே வஸ்வாத்³யா வர்ணிதா: ஶ்ருதௌ ॥
தஸ்யாம் விஶேஷ்யத்வமபி ஸ்வஸ்ய நைவ விருத்⁴யதே ।
யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸாவிதி ந கிம் ஸ்வவிஶேஷ்யமுபாஸநம் ॥
கர்மகர்த்ருவிரோதோ⁴க்திஸ்தத்ராப்⁴யுச்சய ஏவ ந: ।
தத்பரத்வேந ஹி முஹு: பூர்வபக்ஷா: ப்ரவர்திதா: ॥
வஸ்வாதீ³நாமபி ஸதாம் வஸ்வாதி³த்வம் ப⁴வாந்தரே ।
ப்ரார்த²நீயம் ப⁴வத்யேவ புத்ரித்வம் புத்ரிணாம் யதா² ॥
தே³வத்வப்ராபகம் ஸத்ரம் தே³வாஸ்ஸந்தோ(அ)பி குர்வதே ।
இத்யேவமுக்திலிம்கா³த³ப்யயமர்தோ²(அ)வஸீயதே ॥
யத்³வா வஸ்வாதி³பா⁴வஸ்ய தஸ்மிந்நேவ ப⁴வே ஸத: ।
ப்ரார்த²நீயம் ப⁴வத்யேவ தீ³ர்க⁴காலாநுவர்தநம் ॥
ஸித்³த⁴ம் கிஞ்சித்ப²லாம்ஶாநாம் தத³ம்ஶாந்தரலிப்ஸயா ।
ரஸாயநாதி³ஸேவாஸு ப்ரவ்ருத்தி: க²லு த்³ருஶ்யதே ॥ 
ஶ்லோகாநாமயம் நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: – யது³க்தம் – தே³வாநாம் மது⁴வித்³யாதி³ஷ்வநதி⁴காராத் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமபி நாதி⁴கார – இதி தத்ரேத³முச்யதே । ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ராஜஸூயாதி³ஷ்வநதி⁴காரே(அ)பி யதா² கர்மாந்தரேஷ்வதி⁴கார: , ஏவமிஹாபி ஸ்யாதி³தி । மத்⁴வாதி³வித்³யாஸு தே³வதாநாமநதி⁴காரோ(அ)ப்யஸித்³த⁴: । பா⁴ஷ்யே தத³நதி⁴காரோக்தி: க்ருத்வாசிந்தைவாக்³நிஹோத்ராத்³யநதி⁴காரே(அ)பி வித்³யாதி⁴காரஸித்⁴யர்தா² । ததா²ஹி – வஸ்வாதீ³நாம் மத்⁴வாத்³யுபாஸநாஸு கர்மகர்த்ருபா⁴வஸ்தாவந்ந விருத்⁴யதே ; அஹம்க்³ரஹோபாஸநாஸு ஸ்வாஸ்ய ஸ்வோபாஸ்யத்வஸம்ப்ரதிபத்தே: । யத்³யுச்யேத – தாஸு ஸ்வாத்மத்வேந ப்³ரஹ்மோபாஸநீயமிதி கா²த்மா விஶேஷணம் விஶேஷ்யத்வே பரம் கர்மகர்த்ருவிரோத⁴ இதி । தர்ஹ்யபி ஸ ந ப்ரஸஜ்யதே । வஸ்வாதி³போ⁴க்³யரோஹிதாதி³பஞ்சரூபாத்மகாம்ருதோபாஸநாஸு வஸ்வாதீ³நாம் விஶேஷணத்வாத் । அதா²பி ஸ்யாத் மத்⁴வாத்³யத்⁴யாஸேநாதி³த்யாத்³யுபாஸநாஸ்வாதி³த்யாதீ³நாம் விஶேஷ்யத்வாத³ஸ்தி தத்ர கர்மகர்த்ருவிரோத⁴ இதி – தத்ராபி நாஸ்தீதி ப்³ரூம: । தத்³யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸௌ யோ(அ)ஸௌ ஸோ(அ)ஹம்’ இத்யுபாஸநாயாம் ஸ்வாத்மநோ விஶேஷ்யத்வஸ்யாபி த³ர்ஶநாத் । க்வ தர்ஹி கர்மகர்த்ருவிரோத⁴ உபாஸ்யோபாஸகதாயாம் ? ந க்வாபி । கத²ம் ? ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இதி வாக்யஸ்ய ஜீவோபாஸநாபரத்வே கர்மகர்த்ருவிரோத⁴: உக்த: அப்⁴யுச்சயமாத்ரம் । அந்யதா² தத³நந்தராதி⁴கரணேஷு ஜீவ உபாஸ்ய இதி பூர்வபக்ஷோ ந க்ரியேத । க்ருதஶ்ச புந: புநஸ்தத்ர தத்ராதி⁴கரணே ததா² । ததா² ப்ராப்தவஸ்வாதி³பா⁴வாநாம் தத்ப்ரேப்ஸா(அ)பி ந விருத்³தா⁴ । இஹ ஜந்மநி புத்ரவதாம் புந: புத்ராந்தரோத்பாத³நாக்ஷமாணாம் பா⁴விஜந்மந்யபி புத்ரவாந் பூ⁴யாஸமிதீச்ச²யா தத³ர்த²கர்மாநுஷ்டா²நத³ர்ஶநேந தத்³வதி³ஹாப்யுபபத்தே: । ஏதாபி⁴ர்வை தே³வா தே³வத்வமக³ச்ச²ந் தே³வத்வம் க³ச்ச²ந்தி ய ஏதா உபயந்தி’ இதி தே³வத்வப்ராப்த்யர்த²தயா விஹிதஸ்ய பஞ்சத³ஶராத்ரஸ்ய ‘ஏதத்³வை தே³வாநாம் ஸத்ரம் தத³த்³யாபி தே³வாஸ்ஸத்ரமாத்ரமாஸத’ இத்யர்த²வாதே³ தஸ்ய தே³வாநுஷ்டீ²யமாநத்வோக்திலிங்கா³ச்ச । ந ஹி தே³வாநாம் ஸதாம் தே³வத்வப்ராபகஸத்ராநுஷ்டா²நம் பா⁴விஜந்மநி தே³வத்வப்ரேப்ஸாம் விநா க⁴டதே । யத்³யபி தே³வத்வ ப்ராப்த்யநந்தரம் யாகா³நுஷ்டா²நவர்ணநம் கல்பிதார்த²விஷயம் , ததா²பி தத்ர ஸ்துத்யாலம்ப³நபூ⁴தோ வாக்யார்தோ² பா⁴விஜந்மநி தே³வத்வப்ரேப்ஸயா க⁴டநீயத்வாத் கல்பிதத்வே(அ)பி ‘ஊரூம் வா ஏதௌ யஜ்ஞஸ்ய யத்³வருணப்ரகா⁴ஸாஸ்ஸாகமேதா⁴ஶ்ச’ இத்யர்த²வாதா³ர்த² இவ லிங்க³ம் ப⁴விதுமர்ஹத்யேவ । 

அபி ச வஸ்வாதீ³நாம் தஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி மந்வந்தராவஸாநே ஸ்வாதி⁴காரநிவ்ருத்திர்மாபூ⁴த் மந்வந்தராந்தரே(அ)பி வஸுபதா³த்³யநுவ்ருத்திரஸ்த்விதி லிப்ஸயா தத³நுஷ்டா²நம் க⁴டதே । த்³ருஷ்டம் ஹி தே³ஹபோஷணநயநபாடவாதி³மதாமேவ அக்³ரே வார்த⁴கேந தத³பசயோ மாபூ⁴தி³தி தத³நுவ்ருத்திலிப்ஸயா வைத்³யகோக்தரஸாயநஸேவநம் । தஸ்மாந்மத்⁴வாதி³வித்³யாஸு ப⁴வத்யேவாதி⁴கார: , அக்³நிஹோத்ராதி³ஷு பரம் ந ஸம்ப⁴வதி ; ஸ்வோபாஸநாவத்ஸ்யோத்³தே³ஶேந த்³ரவ்யத்யாக³ஸ்யாயோகா³த் । ஸ்வாத்மநே ஸங்கல்ப்யமாநஸ்ய த்³ரவ்யஸ்யஸ்வத்வாநிவ்ருத்தே: , த்ரைவர்ணிகத்வருஷிவம்ஶத்வரஹிதாநாம் தேஷாமாதா⁴நஸாத்⁴யஸ்ய அக்³நேரார்ஷேயஸ்ய வரணஸ்ய சாங்க³ஸ்யாஸம்ப⁴வாச்ச । ஏவமக்³நிஹோத்ராதி³ஷ்வநதி⁴காரே(அ)பி ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴கார உபபாதி³த ஏவ । 

‘யத்து – க்ரதுஹவிர்பூ⁴தமது⁴மாம்ஸாதி³ ஸதா³ பு⁴ஞ்ஜாநாநாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴க³மார்த²ம் ப்³ரஹ்மசர்யாநுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் । காயவ்யூஹவதாம் தே³வாநாம் கு³ருகுலவாஸாதி³நா ரூபேண ப்³ரஹ்மசர்யம் , யஜ்ஞதே³ஶாக³தேந , ஸ்வபதா³ஸ்தி²தேந வா ரூபேண ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வமித்யவிரோதா⁴த் , ‘பு⁴ம்ஜீத விஷயாந் கைஶ்சித்கைஶ்சிது³க்³ரம் தபஶ்சரேத்’ இதி ஸ்ம்ருத்யா ரூபாந்தரேண போ⁴க³ஸ்ய ரூபாந்தராநுஷ்டீ²யமாநப்³ரஹ்மசர்யாவிரோதி⁴த்வாவக³மாத் । ஏவம் கர்மாநதி⁴காரப்ரயுக்தோ , ப்³ரஹ்மசர்யாஸம்ப⁴வப்ரயுக்தஶ்ச ப்³ரஹ்மவித்³யாநதி⁴கார: ஸமாஹித: । தத்ர ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரஸ்ய பா⁴வம் ப⁴க³வாந் பா³த³ராயணோ மந்யத இதி ஸூத்ரநிர்தி³ஷ்டே ஸாத்⁴யே ‘அஸ்திஹி’ இதி ஹேது: கர்மாதி⁴காரஹேதுஸாமர்த்²யாபா⁴வே(அ)பி அஸ்தி ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரஹேதுபூ⁴தமர்தி²த்வஸாமர்த்²யாதி³கமிதி , மது⁴மாம்ஸாதி³போ⁴கா³விரோதா⁴பாத³கம் கு³ருகுலவாஸி ரூபாந்தரமிதி ச யோஜநீய: । 

யத்து தே³வதாநாம் சேதநத்வவிக்³ரஹத்வாத்³யபா⁴வாத்தத³தி⁴காரசிந்தைவ நிராலம்ப³நேதி பூர்வபக்ஷாந்தரம் , தந்நிராகரணபூர்விகாயாமபி அதி⁴காரவ்யவஸ்தா²பநாயாம் ‘அஸ்தி ஹி’ இத்யேவ ஹேது: । அஸ்தி ஹி விக்³ரஹாதி³மதீ தே³வதேதி – தத³ர்த²: । தத்ராயமாஶய: । 
கத²ம் தே³வாந்நிராகுர்யாத்கர்மமீமாம்ஸகஸ்வயம் ।
ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³பி⁴ஸ்ஸ்வர்கே³ தே³வத்வஜுஷ ஏவ ஹி ॥
கர்மபி⁴ஸ்ஸ்வர்க³தா தே³வாஸ்ஸந்தீந்த்³ராத்³யாஸ்து நேதி சேத் ।
நநு கர்மபி⁴ரேவாஸந்நிந்த்³ராத்³யா அபி தே³வதா: ॥
மயிவர்சஸ்ஸாமகா³நம் த்ரைலோக்யைஶ்வர்யகாமிந: ।
விஹிதம் ஹி ததோ(அ)ந்யத்கிமிந்த்³ரஸ்யேந்த்³ரத்வமிஷ்யதே ॥
ப்³ரஹ்மேந்த்³ரயக்ஷராஜாதீ³நாவர்தயிதுமிச்ச²த: ।
ஸுதாஸ இதி வர்க³ஸ்ய கா³நம் விஹிதமீக்ஷ்யதே ॥
விஹிதம் ப்³ரஹ்மஸாலோக்யஸார்ஷ்டிஸாயுஜ்யகாமிந: ।
ஸஹஸ்ரவத்ஸரம் ஸத்ரம் வாஜபேயஸ்தமீப்ஸத: ॥ 
ஶ்லோகைஸ்ஸம்க்³ருஹீதமர்த²ஜாதம் ஸ்பஷ்டீகுர்ம: ।
கிம் விக்³ரஹவம்தோ தே³வா ஏவ நேத்யுச்யதே , உத விஶிஷ்ய இந்த்³ராத³யோ ந ஸம்தீதி । கர்மமீமாம்ஸகேந தாவத்³தே³வஸாமாந்யம் நிராகர்தும் ந ஶக்யதே । யதோ தே³வபா⁴வம் ப்ராப்தஸ்யைவ ஸ்வர்க³: । கத²ம் ? ஸ்வர்கோ³ ஹி நாம ஸங்கல்பமாத்ரோபநதஸ்ரக்சந்த³நவநிதாதி³ஸாத⁴நப்ரப⁴வ: ஸாத⁴நார்ஜநது³:கா²ஸம்பி⁴ந்ந: ஸ்வதா³ரநியமப்⁴ரம்ஶாதி³ப்ரயுக்தாக்³ரிமநரகது³:க²க்³ராஸரஹிதஶ்ச ஸுக²விஶேஷ: ‘யந்ந து³:கே²ந ஸம்பி⁴ந்நம்’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் । ஸ சாத்ரத்யப்³ராஹ்மணாதி³ஶரீராவச்சி²ந்நஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி தத்³விக³மநாந்தரம் ‘ஸ்வர்கே³ லோகே யஜமாநம் ஹி தே⁴ஹி’ ‘மாம் நாகஸ்ய ப்ருஷ்டே² பரமே வ்யோமந்’ இத்யாதி³மந்த்ரார்த²வாத³ப்ரதிபந்நே லோகே ‘அந்யந்நவதரம் கல்யாணதரம் ரூபம் குருதே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரதிபந்நதி³வ்யஶரீரம் ப்ராப்தேந லப்³த⁴வ்ய இத்யேவோபபாத³நீயம் । தத்ப்ராப்தஶ்ச தே³வ ஏவ । ஏவஞ்ச தே³வதாஸாமாந்யநிராகரணே ஜ்யோதிஷ்டோமாதீ³நாம் நிஷ்ப²லத்வப்ரஸங்கோ³ தோ³ஷ: । ‘ஸந்து நாம கர்மதே³வா: , ஆஜாநதே³வா இந்த்³ராத³யோ ந ஸம்ப⁴வந்தி’ இதி சேத் – தத்கிமிந்த்³ராத³ய இந்த்³ரத்வாதி³ப்ராபககல்பாந்தராநுஷ்டி²தகர்மவிஶேஷப்ரப⁴வா ந ப⁴வந்தி ? யேந தேஷாம் நிராகரணே ஸுகரம் ப⁴வேத ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி ஶதாஶ்வமேதா⁴தி³ப்ராப்யமிந்த்³ராதி³பத³மிதி । ஶ்ரூயதே ச ச²ந்தோ³கா³நாம் ஸாமவிதி⁴ப்³ராஹ்மணே ‘மயி வர்ச’ இத்யேதேந கல்பேந சத்வாரி வர்ஷாணி ப்ரயுஞ்ஜாநாஸ்த்ராயாணாம் லோகாநாமாதி⁴பத்யம் க³ச்ச²ந்தீதி । ‘மயி வர்ச: மயி யஶ:’ இத்யஸ்யாம்ருசி கீ³தம் ஸாம ப்ராகு³க்தநியமஸாஹித்யேந சத்வாரி வர்ஷாணி ஜபதஸ்த்ரைலோக்யாதி⁴பத்யம் ப⁴வதீதி । தத்³தீ⁴ந்த்³ரபத³மேவ । 

கிஞ்ச தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணே ‘அத² ய: காமயேதாவர்தயேயமித்யேகராத்ரம் க்ஷீரஸம்யுக்தஸ்திஷ்டே²த்ஸுதாஸோ மது⁴மத்தமா இதி வர்க³: ஏதேஷாமேகமநேகம் வா ஸர்வாணி ப்ரயுஞ்ஜாந: ஏகராத்ரேண குடும்பி³நமாவர்தயதி த்³விராத்ரேண ராஜோபஜீவிநம் த்ரிராத்ரேண ராஜாநம் சதூராத்ரேண க்³ராமம் பஞ்சராத்ரேண நக³ரம் ஷட்³த்ரேண ஜநபத³ம் ஸப்தராத்ரேண ஸுரரக்ஷாம்ஸி அஷ்டராத்ரேண பித்ருபிஶாசாந்நவராத்ரேண யக்ஷாந் த³ஶராத்ரேண க³ம்த⁴ர்வாப்ஸரஸோ(அ)ர்த்³த⁴மாஸேந வைஶ்ரவணம் மாஸேநேந்த்³ரம் சதுர்பி⁴: ப்ரஜாபதிம் ஸம்வத்ஸரேண யத்கிம்ஞ்ச ஜக³த் ஸர்வம் ஹாஸ்ய கு³ணீப⁴வதி’ இதி ப்³ரஹ்மேந்த்³ரவருணாதி³வஶீகரணகாமஸ்ய ‘ஸுதாஸோ மது⁴மத்தமா:’ இத்யஸ்யாம்ருசி கீ³தாநாமஷ்டாநாம் ஸாம்நாம் மத்⁴யே ஏகஸ்யாநேகஸ்ய ஸர்வேஷாம் வா ஸாம்நாம் ஜபஶ்சதுர்மாஸாதி³காலவிஶேஷாவச்சி²ந்நோ விஹித: । ததா² ஸாமகா³நாம் பஞ்சவிம்ஶப்³ராஹ்மணே ‘ப்³ரஹ்மணஸ்ஸலோகதாம் ஸார்ஷ்டிதாம் ஸாயுஜ்யம் க³ச்ச²ந்தி ய ஏதது³பயந்தி’ இதி விஶ்வஸ்ருஜாமயநஸ்ய ப்³ரஹ்மஸாலோக்யஸார்ஷ்டிஸாயுஜ்யப²லம் சோதி³தம் । தத்ர ஸாலோக்யம் தல்லோகாவாப்தி: । ப்³ரஹ்மணோ யாவந்தி போ⁴க்³யாநி க³ம்த⁴மால்யந்ருத்யகீ³தவாதி³த்ராதீ³நி தாவதா ப்ராப்திஸ்தத்ஸார்ஷ்டி: தைர்ந்ருத்யகீ³தாதி³பி⁴ஸ்ஸங்கீ³தஶாஸ்த்ராதி³கம் ஸம்யக்³ஜாநாநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யாவத்³பா⁴க³ஸ்தாவத்³போ⁴க³ப்ராப்திஸ்ஸாயுஜ்யமிதி பே⁴த³:।

ததா² தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணே ‘வாஜபேயயாஜீ வா ப்ரஜாபதிமாப்நோதி’ இதி வாஜபேயஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ப²லஞ்சோதி³தம் । ஏவம்ச யதி³ ப்³ரஹ்மேந்த்³ராத³யோ தே³வாஸ்தத்தல்லோகவிஶேஷேஷு விக்³ரஹவந்தோ தி³வ்யபோ⁴க³யுக்தா ந ஸ்யு: ; ததா³நீம் தத்தத்³தை³வபா⁴வாவாப்த்யபி⁴மதவரப்ரார்த²நார்த²தத்³வஶகிரணதல்லோகப்ராப்திதத்ஸத்³ருஶபோ⁴க்³யபோ⁴கா³வாப்திப²லார்த²த்வேந விஹிதாநாம் கர்மணாம் நைப²ல்யப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத்³யதா² ஸ்வர்கா³ர்த²ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³விதி⁴நிர்வாஹாய மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ஷு ஸ்வர்க³ஶப்³தா³ர்த²ப்ரதிபாத³நஸ்ய ச ஸத்யத்வம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³த: ஸ்வர்க³ப²லாவஶ்யம்பா⁴வவிரோதி⁴ந: ‘கோ ஹி தத்³வேத³ யத்³யமுஷ்மிந் லோகே(அ)ஸ்தி வா ந வா’ இதி ப²லஸந்தே³ஹப்ரதிபாத³நஸ்யாஸத்யத்வம் ச ஸ்வீகர்தவ்யம் , ததா² தத்தத்³தே³வபா⁴வதத்³வஶீகரணதல்லோகப்ராப்த்யாத்³யர்த²கர்மவிதி⁴நிர்வாஹாய ப்³ரஹ்மேந்த்³ரவருணாதி³தநுபு⁴வநபோ⁴கா³தி³ப்ரதிபாத³நஸ்ய ஸத்யத்வம் தத்³விரோத்⁴யர்த²ப்ரதிபாத³நஸ்யாஸத்யத்வம் ச ஸ்வீகர்தவ்யம் । ததா² ‘ய: காமயேத் பிஶாசாந் கு³ணீபூ⁴தாந் பஶ்யேயமிதி ஸம்வத்ஸரம் சதுர்தே² காலே பு⁴ஞ்சாந: கபாலேந பை⁴க்ஷம் சரந்ப்ராணஶிஶுரித்யந்தம் ஸதா³ ஸஹஸ்ரக்ருத்வ: ஆவர்தயந் பஶ்யத்யயாசிதமேதேந கல்பேந த்³விதீயம் ப்ரயுஞ்ஜாந: பித்ரூந் பஶ்யதி ஸம்வத்ஸரமித்யஷ்டமே காலே பு⁴ஞ்ஜாந: பாணிப்⁴யாம் பாத்ரார்த²ம் குர்வாணோ வ்ருத்ரஸ்ய வா ஶ்வஸதா²தி³ஷமாணா இத்யேதயோ: பூர்வம் ஸதா³ ஸஹஸ்ரக்ருத்வ: ஆவர்தயந் க³ம்த⁴ர்வாப்ஸரஸ: பஶ்யதி அயாசிதமேதேந கல்பேந த்³விதீயம் ப்ரயுஞ்ஜாநோ தே³வாந்பஶ்யதி’ இதி தே³வாதி³த³ர்ஶநார்த²ஸாமஜபவிதி⁴நிர்வாஹாய ததீ³யகாயவ்யூஹப்ரதிபாத³நஸ்ய ஸத்யத்வம் தத்³விரோதி⁴நாமஸத்யத்வம் ச ஸ்வீகர்தவ்யம் । அந்யதா² ப³ஹுஷு யுக³பத்³தே³வாதி³த³ர்ஶநார்த²ம் ஸாமஜபம் குர்வத்ஸு தாவதாம் தத்ப²லாலாப⁴ப்ரஸங்கா³த் । 

ஏவஞ்சாஜாநதே³வாநாம் ப்ரஸித்³தௌ⁴ கர்மதே³வவத் ।
ஜ்யோதீம்ஷி தி³வி த்³ருஶ்யாநி யாந்தி தத்³தே³ஹதீ³ப்திதாம் ॥
ஆமநந்தி ஹி ருக்ஷாணி ஜ்யோதீம்ஷி ஸுக்ருதாமிதி ।
தத்³வதே³வாவக³ந்தவ்யம் விவஸ்வந்மண்ட³லாத்³யபி ॥
ரவிராதி³த்ய இத்யாத்³யாஸ்வார்தா²தி⁴ஷ்டா²நபா⁴வத: ।
ஶப்³தா³ஸ்தத்ர ப்ரயுஜ்யந்தே நேத்ராத்³யா கோ³லகேஷ்விவ ॥ 
தே³ஹப்ரபா⁴மண்ட³லஸ்ய த³ர்ஶநம் தே³ஹத³ர்ஶநம் ।
க்ருத்வா ஸகலத்³ருஶ்யத்வம் மந்த்ரே நிக³தி³தம் ரவே: ॥
யத³ஸ்ய நீலக்³ரீவத்வாத்³யுக்தம் மந்த்ரேஷு கேஷுசித் ।
தத³ந்தர்யாமிணோ ரூபமபி⁴ப்ரேத்யாம்பி³காபதே: ॥ 
மந்த்ராந்தரே யத³ஸ்யைவ ரூபமைந்த்³ரம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ।
த்³வாத³ஶாதி³த்யமத்⁴யே ததி³ந்த்³ரஸ்யாபி க்வசித்ஸ்தி²தே: ॥ 
ஆதி³த்யத்வம் து ஸர்பாணாமந்யச்சைவம்வித⁴ம் ஶ்ருதம் ।
ஆதி³த்யோ யூப இத்யாதி³ந்யாயேந ஸ்தாவகம் பரம் ॥
ஏவம் ஸித்³தே⁴ ப²லவிதி⁴ப³லாச்சேதநே தே³வவர்கே³ ।
காயவ்யூஹாஶ்ரயணநிபுணே யோகி³வத்³வஶ்யபூ⁴தே ॥
ஆஹூதஸ்ய ருதுஷு யுக³பந்நாங்க³தா(அ)ஸ்த்வித்யயுக்தி: ।
ப்ராத: கர்மாத்³யநுமதிபர: கஸ்ய வாஹேதி வாத³: ॥
த்யக்தஸ்ய ஹவிஷோ வ்ருத்³தி⁴ஶ்ஶ்ரூயதே தே³வதேச்ச²யா ।
பர்யாப்தா தே³வதாவ்ருத்தே: ப்ரத்யாவ்ருத்தேஶ்ச ஸா ப⁴வேத் ॥
நிர்க³த்வரஸ்ய ஹவிஷஸ்ஸூக்ஷ்மஸ்யைவ ரஸஸ்ய வா ।
ஸுரபீ⁴க்ருத்ய ஹவிஷோ வோடா⁴(அ)க்³நிரிதி லிங்க³த: ॥
தத்ர தை³வதத்ருப்த்யர்த²ம் ரஸாம்ஶோ வ்ருத்³தி⁴மாப்நுவந் ।
தேஷாமாஸ்வாத³நே யோக்³யம் பரிணாமம் ப்ரபத்³யதே ॥ 
யதா² ப்ரத்யாவர்தமாநோ ரஸாம்ஶ: ப்ராப்ய பூஷணம் ।
வ்ருஷ்ட்யோயோஷதி⁴ப்ரஜாரூபம் பரிணாமம் ப்ரபத்³யதே ॥
ஶ்ராத்³தே⁴ஷு த³த்தஸ்யாந்நஸ்ய பரிணாமோ முநீஶ்வரை: ।
பித்ராதி³ப்ராப்தஜாத்யர்ஹ: ஸாக்ஷாதே³வம் ச வர்ணித:॥
யேஷ்விஷ்டிஸோமேஷ்வாஹ்வாநம் கரணீயம் ஸுபர்வணாம் ।
ஆக³த்ய பு⁴ஞ்ஜதே தேஷு வஹத்யந்யேஷு ஹவ்யவாத்³ ॥
அபூ⁴ந்நோ தூ³த இத்யேததா³ஹ வோடா⁴ரமாஹுதே:।
விப்ரபோ⁴ஜ்யம் (விப⁴ஜ்யாந்நம்) ச நேதவ்யம் பித்ருஷு ஸ்தா²வராதி³ஷு ॥
மாநுஷாத்³யைர்யத³ந்நாத்³யமகஸ்மாதி³வ லப்⁴யதே ।
தந்மத்⁴யபாதி ஶ்ராத்³தா⁴ந்நம் ப⁴வாந்தரஸ்ருதார்பிதம் ॥ 
அஶநப்ரதிஷேத⁴ஸ்து ரோஹிதாத்³யம்ருதே பரம் ।
ந ஹி ரூபம் பரீணாமம் போ⁴ஜநார்ஹம் ப்ரபத்³யதே ॥
த்³ரவ்யத்வாத்குஶகாஶாதி³ பு⁴க்த்யநர்ஹமபி ஸ்வயம் ।
ப்ரபத்³யதே பரீணாமம் தத³ஹமிதி யுஜ்யதே ॥
ப²லப்ரதா³த்ருதா யேஷு தே³வாநாம் ந விருத்⁴யதே ।
த்³வாரம் தேஷ்வீஶ்வரப்ரீதி: தத்ப்ரீதிஸ்ஸதி ஸம்ப⁴வே ॥ 
கர்மணைவ ப²லோத்பத்தௌ ப்ரீதித்³வாரமிதீஷ்யதே ।
பயஸா பஶுரித்யாதி³வ்யவஸ்தா² தேந யுஜ்யதே ॥
ஏவம் ஸித்³தே⁴ பஞ்சகே தே³வதாயாம் நாஸ்த்யேவாஸ்மிந்விக்³ரஹாதௌ³ விரோத⁴: ।
யஸ்மிந்கர்மண்யஸ்தி தத்ரைவ வாச்யா தாமுத்³தி³ஶ்ய த்யாக³மாத்ராத் ப²லாப்தி: ॥
ஸர்வத்ராபி த்யாக³மாத்ராத்ப²லே(அ)பி ப்ரத்யாக்²யாதும் விக்³ரஹா நைவ ஶக்யா: ।
இம்த்³ரஶ்சந்த்³ரஸ்ஸூர்ய இத்யாதி³காநாம் போ⁴க்³யம் கர்மோபாஸநாநாம் ப²லம் யை: ॥ 
ஶ்லோகாநாமயமர்த²: — ஏவம் கர்மதே³வவதா³ஜாநதே³வாநாம் ஸித்³தௌ⁴ ரவிமண்ட³லாதீ³நி ஜ்யோதீம்ஷி தத்தத்ப்ரபா⁴மண்ட³லாநி பர்யவஸ்யந்தி । ஆமநந்தி ஹி ‘ஸுக்ருதாம் வா ஏதாநி ஜ்யோதீம்ஷி யந்நக்ஷத்ராணி’ இதி । தத்³ப³லாத்காநிசிந்நக்ஷத்ராணி கர்மதே³வாநாமிவ ரவிசந்த்³ரக்³ரஹதாரகாதி³ஜ்யோதீம்ஷ்யாஜாநதே³வாநாம் ப்ரபா⁴மண்ட³லாந்யேவ । ப⁴வந்தி ரவிராதி³த்யஶ்சந்த்³ர இந்த்³ர இத்யாதி³ஶப்³தா³ஸ்து நேத்ராதி³ஶப்³தா³ கோ³லகேஷ்விவ ஸ்வஸ்வவாச்யாதி⁴ஷ்டா²நேஷு ப்ரபா⁴மண்ட³லேஷு கௌ³ணா: । தே³ஹப்ரபா⁴மண்ட³லத³ர்ஶநமேவ தே³ஹத³ர்ஶநம் க்ருத்வா ஸர்வஜநத்³ருஶ்யத்வமாதி³த்யஸ்யோக்தம் ‘அஸௌ யோ(அ)வஸர்பதி’ இதி மந்த்ரே । தஸ்மிந்நந்யேஷு ச கேசித் மந்த்ரேஷ்வாதி³த்யரூபஸ்ய நீலக்³ரீவத்வாத்³யுக்தி: ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷ:’ ‘நமோ ஹிரண்யபா³ஹவே ஹிரண்யபதயே(அ)ம்பி³காபதயே உமாபதயே’ இத்யாதி³மந்த்ராந்தரப்ரதிபந்நமாதி³த்யாந்தர்யாமிண ஶிவஸ்ய ரூபமபி⁴ப்ரேத்ய । ‘அர்யமாயாதி’ இதி மந்த்ரே த்வாதி³த்யஸ்யேந்த்³ரரூபத்வோக்திரிந்த்³ரஸ்யாபி த்³வாத³ஶாதி³த்யமத்⁴யே க்வாசிந்நிவேஶாத் । உக்தம் ஹி ஹரிவம்ஶே — ‘அதி³த்யாம் கஶ்யபாஜ்ஜாதா ஆதி³த்யா த்³வாத³ஶைவ ஹி । இந்த்³ரோ விஷ்ணுர்ப⁴க³ஸ்த்வஷ்டா வருணோம்(அ)ஶோ(அ)ர்யமா ரவி: । பூஷா மித்ரஶ்ச வரதோ³ தா⁴தா பர்ஜந்ய ஏவ ச’ இதி । விஷ்ணுபுராணே(அ)பி — ‘மாரீசாத்காஶ்யபாஜ்ஜாதாஸ்தே(அ)தி³த்யா த³க்ஷகந்யயா । தத்ர விஷ்ணுஶ்ச ஶக்ரஶ்ச ஜஜ்ஞாதே புநரேவ ஹி । அர்யமா சைவ தா⁴தா ச த்வஷ்டா பூஷா ததை²வ ச । விவஸ்வாந்ஸவிதா சைவ மித்ரோ வருண ஏவ ச । அம்ஶோ ப⁴க³ஶ்சாதி³திஜா ஆதி³த்யா த்³வாத³ஶ ஸ்ம்ருதா:’ இதி । மஹாபா⁴ரதே(அ)ப்யாதி³பர்வணி — ‘தா⁴தா மித்ரோ(அ)ர்யமா ஶக்ரோ வருணஶ்சாம்ஶ ஏவ ச । ப⁴கோ³ விவஸ்வாந்பூஷா ச ஸவிதா த³ஶமஸ்ததா² । ஏகாத³ஶஸ்ததா² த்வஷ்டா விஷ்ணுர்த்³வாத³ஶ உச்யதே’ இதி । ‘ஸர்பா வா ஆதி³த்யா:’ இத்யுக்திர்யூபாதி³த்யோக்திவத்ப்ரஶம்ஸாபரா கேவலமாதி³த்யாநாமேவைஷாம் ப்ரகாஶோ ப⁴வதீதி ப²லார்த²வாதா³ர்தா² । 

ஏவம் நிரஸ்தநிகி²லவிரோதே⁴ந ப²லவிதீ⁴நாம் ஸாமர்த்²யேந ஸித்³தே⁴ விக்³ரஹவதி தே³வதாக³ணே யுக³பதா³ரப்³தே⁴ஷு க்ரதுஷ்வேககாலமாஹூதஸ்ய யுக³பத்ஸந்நிதா⁴நமபி நாநுபபந்நம் ; தஸ்ய யோகி³வத்³பூ⁴தவஶிதயா ஸ்வேச்சா²வஶாத்³விஷே தத³பநேத்ருக³ருடோ³பாஸநாதி³வத்க்ரியோத்பாத³நஸாமர்த்²யவத்வேந பூ⁴தாநாம் பரஸ்பரஸம்யோஜநயா காயவ்யூஹநிர்மாணநிபுணத்வாத் । ஶரீரவிஶேஷாணாம் மாதாபித்ருப்ரப⁴வத்வநியமஸ்து தே³வாதி³த³ர்ஶநதத்³வஶீகரணரூபேஷ்டதே³வதாஸம்ப்ரயோகா³தி³ப²லகஸ்வாத்⁴யாயஜபாதி³விதி⁴விரோதா⁴த் அணிமாத்³யஷ்டைஶ்வர்யாதி³ப²லகயோக³விதி⁴விரோதா⁴ச்ச ஸ்வர்கா³பவர்கா³ர்த²யஜ்ஞாதி³ஶ்ரவணாதி³விதி⁴விரோதா⁴த் ஸுக²ஸ்ய து³:க²ஸம்பி⁴ந்நத்வாநித்யத்வநியம இவ ஹேய: । உதா³ஹ்ருதோ ஹி ப்ராக் ஸாமவிதி⁴ப்³ராஹ்மணவர்ணித: ஸ்வாத்⁴யாயாதி³ஷ்டதே³வதாஸம்ப்ரயோக³: । யோகா³ப்⁴யாஸாதை³ஶ்வர்யப்ராப்திஶ்ச ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதா³தி³ஷு வர்ணிதா ; பாதஞ்ஜலே ச ஶாஸ்த்ரே விபூ⁴திபாதே³ ச ப்ரபஞ்சிதா । வத³ந்தி சாக³மிகா: பிஶாசாதி³ஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்தாநாமஷ்டகு³ணஷோட³ஶகு³ணாதி³சதுஷ்ஷஷ்டிகு³ணபர்ய ந்தாநைஶ்வர்யவிஶேஷாந் । ஏவம் ச யஜ்ஞவாடேஷு தே³வாநாமத்³ருஶ்யத்வமப்யைஶ்வர்யாது³பபந்நம் । ‘கஸ்ய வாஹ தே³வா யஜ்ஞமாக³ச்ச²ந்தி’ இத்யாத்³யர்த²வாத³ஸ்து ப்ராதரக்³நிஹோத்ராநந்தரமேவாந்வாதா⁴ய தே³வதாபரிக்³ரஹ: கர்தவ்ய இதி விதே⁴ஸ்ஸ்தாவகோ ந விவக்ஷிதஸ்வார்த²: । 

ஏவம் ஹவிர்போ⁴ஜநார்த²மாஹூதாநாம் யஜ்ஞதே³ஶமாக³தாநாம் தே³வதாநாம் ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வமப்யுபபத்³யதே । தத்ர ந தாவத் ஹவிருத்க்ரமணப்ரத்யாவ்ருத்திஶ்ருதிவிரோத⁴: ‘யத்³வை தே³வா ஹவிர்ஜுஷந்தே அல்பமப்யேகாமாஹுதிமபி தத் கி³ரிமாத்ரம் வர்த⁴யந்தே’ இதி த்யக்தஸ்ய ஹவிஷோ வ்ருத்³தி⁴ஶ்ரவணேந கஶ்சித³ம்ஶஸ்த்ருப்திபர்யாப்தோ தே³வைர்பு⁴ஜ்யதே, கஶ்சித³ம்ஶோ வ்ருஷ்டயந்நாதி³ரூபேணாவர்தத இதி உப⁴யவித⁴ஶ்ருதிநிர்வாஹஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஹவிர்வ்ருத்³தி⁴தத³ம்ஶபோ⁴ஜநதத³ம்ஶாந்தரோத்க்ரமணப்ரத்யாவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மே ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴: । த்யக்தே ஹவிஷி ததோ நிர்க³த்வரஸ்ய ததீ³யஸூக்ஷ்மரஸாம்ஶஸ்யைவ வ்ருத்³த⁴யாத்³யப்⁴யுபக³மாத் ‘அவாட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வா’ இதி ஸுரபீ⁴க்ருதஹவிரவஸ்தா²(அ)ந்தரநயநலிம்கா³த் । ஏவஞ்ச பர்யக்³நிகரணாந்தோத்ஸ்ருஷ்டபஶ்வாதீ³நாம் ஸூக்ஷ்மாம்ஶாபக³மே(அ)பி மது⁴கரோபபு⁴க்தரஸாம்ஶாநாம் புஷ்பாணாமிவ தாத³வஸ்த்²யத³ர்ஶநமபி நாநுபபந்நம் । தத்ர ச ஹவிஷ: ஸூக்ஷ்மே ரஸே தத்தத்³தே³வதாத்ருப்திபர்யாப்தாம் வ்ருத்³தி⁴மாப்நுவந் ப⁴க்ஷ்யாம்ஶஸ்தத்ததா³ஸ்வாத³நயோக்³யரூபேண ஸூர்யம் ப்ராப்ய ப்ரத்யாவர்தமாநஸ்ததி³தராம்ஶோ வ்ருஷ்டயந்நப்ரஜாரூபேணேவ பரிணமத இதி குஶகாஶதா³ருஶகலாதீ³நாமநத³நீயத்வதோ³ஷோ ந ப்ரஸஜ்யதே । ஶ்ராத்³தே⁴ஷு பித்ராத்³யுத்³தே³ஶேந த³த்தஸ்யாந்நஸ்ய பித்ராதி³ப்ராப்தஜாத்யுசிதாஹாரதயா பரிணாம: ஸ்ம்ருதிபுராணேஷு கண்டோ²க்த்யா வர்ணித: । ததா²ஹி மத்ஸ்யபுராணவசநம்  –
‘தே³வோ யதி³ பிதா ஜாத: ஶுப⁴கர்மநியோக³த: ।
தஸ்யாந்நமம்ருதம் பூ⁴த்வா தே³வத்வே(அ)ப்யநுக³ச்ச²தி ॥
கா³ம்த⁴ர்வே போ⁴க்³யரூபேண பஶுத்வே ச த்ருணம் ப⁴வேத் ।
ஶ்ராத்³தா⁴ந்நம் வாயுரூபேண நாக³த்வே(அ)ப்யுபதிஷ்ட²தி ॥
பாநம் ப⁴வதி யக்ஷத்வே ராக்ஷஸத்வே ததா²(அ)(அ)மிஷம் ।
தா³நவத்வே ததா² மாம்ஸம் ப்ரேதத்வே ருதி⁴ரோத³கம் ॥ 
மநுஷ்யத்வே(அ)ந்நபாநாதி³ நாநாபோ⁴க³ரஸோ ப⁴வேத்’ இதி ॥

ததை²வ தே³வதோத்³தே³ஶேந த்யக்தஸ்யாபி ஹவிஷஸ்தத³பி⁴மதாஸ்வாத³நீயத்³ரவ்யதயா பரிணாமோ ப⁴விஷ்யதி । லிங்க³ஞ்சத்ர த்³ருஶ்யதே ‘ஏதத்³வை தை³வ்யம் மது⁴ யத்³க்⁴ருதம்’ இதி । உக்தம் ச தந்த்ரவார்திகே லோகவேதா³தி⁴கரணே ‘யச்சைதத்³க்⁴ருதமஸ்மாகம் தே³வாநாம் மத்⁴வித³ம் யதி³ । ரஸவீர்யாதி³பி⁴ஸ்தத்ர ந ஶப்³தா³ர்தோ²(அ)ந்யதா²பதேத்’ இதி । யேஷ்விஷ்டிஸோமேஷு ‘அக்³நிமக்³ர ஆவஹ’ ‘இந்த்³ராக³ச்ச²’ இத்யாதி³மந்த்ரவத்ஸு தே³வதாநாமாஹ்வாநமஸ்தி தாஏவ தேஷ்வாக³த்ய த்யக்தம் பு⁴ஞ்ஜதே ததி³தரேஷ்வக்³நிநா நீதம் பு⁴ஞ்ஜதே’ இத்யாக³மநஶ்ருதிஹவிர்நயநஶ்ருதிரித்யுப⁴யமப்யுபபத்³யதே । ஶ்ராத்³தே⁴ஷு யத்³யப்யதீதா: பித்ராத³ய ஆக³ச்ச²ந்தீதி ஸ்மர்யதே, ததா²பி தேஷாமதி⁴ஷ்டா²தார ஆஜாநபிதர: ஸந்தி தத்பித்ருபிதாமஹ ப்ரபிதாமஹாநாம் வஸுருத்³ராதி³த்யா வருணப்ரஜாபத்யக்³நயோ மாஸர்துஸம்வத்ஸரா விஷ்ணுப்³ரஹ்மமஹேஶ்வரா: ப்ரத்³யும்நஸங்கர்ஷணவாஸுதே³வா: ஸ்கந்த³ சண்ட³க³ணேஶா: । ஈஶஸதா³ஶிவஶாந்தாஞ்சாதி⁴ஷ்டா²தார: ஸ்ம்ருதிபுராணாக³மேஷு த³ர்ஶிதா: । அந்யே சாக்³நிஷ்வாத்தா ப³ர்ஹிஷத³ ஆஜ்யபா: ஸுகாலிந இத்யாத்³யா ஆஜாநபிதரோ வர்ணிதா: । தேஷு ச கேசித்தத்தத³தி⁴காரிபே⁴த³வ்யவஸ்த²யா, தத³வ்யவஸ்த²யா ச அந்யே ஶ்ராத்³தீ⁴யேஷு ஹோமபிண்ட³போ⁴ஜநேஷு போ⁴க்தார: । யதா² க³ர்ப⁴வ்ருயுத்³தே⁴ஶேந ஸுஹ்ருத்³பி⁴ர்த³த்தம் தௌ³ஹ்ருத³ம் பு⁴க்த்வா த்ருப்யந்த்யோ க³ர்ப⁴வத்யோ க³ர்பா⁴நபி போஷயந்தி ஸுஹ்ருத்³ப்⁴யஶ்ச ப்ரத்யுபகுர்வந்தி ததா² பித்ராதி³த்ருப்யுத்³தே³ஶேந புத்ராதி³பி⁴ர்த³த்தமந்நம் பு⁴க்த்வா த்ருப்தாஸ்தத³தி⁴ஷ்டா²த்ர்யோ தே³வதா: பித்ராதீ³நபி தர்பயந்தி புத்ராதி³ப்⁴யோ(அ)பி ஶ்ராத்³த⁴கல்போக்தப²லப்ரதா³நேநோபகுர்வந்தி । ‘வஸுருத்³ராதி³திஸுதா: பிதரஶ்ஶ்ராத்³த⁴தே³வதா: । ப்ரீணயந்தி மநுஷ்யாணாம் பித்ரூந் ஶ்ராத்³தே⁴ஷு தர்பிதா: । ஏவமேதே மஹாத்மாநஶ்ஶ்ராத்³தே⁴ ஸத்க்ருத்ய பூஜிதா: । ஸர்வாந்காமாந்ப்ரயச்ச²ந்தி ஶதஶோ(அ)த² ஸஹஸ்ரஶ:’ இத்யாதி³வசநத³ர்ஶநாத் தேஷாம் ஸர்வேஷாமாக³மநம் ந ஸ்மர்யதே । அதீதபித்ரூணாஞ்ச ஸ்தா²வரதிர்யங்மநுஷ்யநாரகஜந்மப்ராப்தாநாமாக³மநம் ந ஸம்ப⁴வதீதி தத³ர்த²த்வேந ‘அவாட்³ட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வா’ இதி ஶ்ராத்³தீ⁴யஹவிர்நயநஶ்ரவணமபி ஸங்க³ச்ச²தே । மநுஷ்யாதி³பி⁴ர்விநைவ ஸ்வயத்நமாகஸ்மிகமிவ யதா³ஹாராதி³கம் லப்⁴யதே தந்மத்⁴யபாதி ஸமர்த²யிதும் ஶக்யம் ப⁴வாந்தரஸுதாதி³த³த்தம் ஶ்ராத்³த⁴ம் ; கேவலபுண்யேநேவ ப⁴வாந்தரஸுதாதி³கர்த்ருக ஶ்ராத்³த⁴ஸம்பாத³நத்³வாரகேணாபி புண்யேந தல்லாப⁴ஸம்ப⁴வாத் । 

யத்து ‘ந ஹவை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்தி’ இதி தே³வாநாமஶநாதி³ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ஸ ப்ரக்ருதபஞ்சாம்ருதமாத்ரவிஷய: । ‘தத்³யத்ப்ரத²மமம்ருதம் தத்³வஸவ உபஜீவந்தி’ இத்யாத்³யுக்த்யநந்தரம் ரோஹிதரூபாதி³கு³ணாத்மகாந்யம்ருததாநி கத²ம் வஸ்வாதீ³நாமுபஜீவ்யாநி ஸ்வதோ(அ)நத³நீயத்வாத³த்³ரவ்யத்வேந குஶகாஶாதி³வத³த³நீயபரிணாமாஸம்ப⁴வாச்சேதி ஶம்காயாம் த³ர்ஶநமாத்ரேண தேஷாம் த்ருப்திப்ரதா³நீதி பரிஹாரார்த²த்வேந தத³வதாராத் । யாகீ³யேஷு ஹவிஷ்ஷு ஸ்வதோ(அ)நத³நீயேஷ்வத³நீயவஸ்துதயா பரிம்க³தேஷு ச தே³வதாநாம் போ⁴க்த்ருத்வே நாஸ்த்யநுபபத்தி: । ஹவிஷா தேஷாம் த்ருப்திஸ்து ஹவிர்வத்⁴யேதி ப்ராகே³வ த³ர்ஶிதம் । யத்³யப்யைந்த்³ரமாருதேஷ்ட்யாதி³ஷ்வாஹூதப்ரத்யாக்²யாதாநாம் தே³வதாநாம் புநஸ்தது³த்³தே³ஶேந த்யக்தைரபி ஹவிர்பி⁴: ப்ரீதிலோகத்³ருஷ்டிவிருத்³தா⁴ , யத்³யபி ச ப்ரீதிமதீநாமபி தே³வதாநாம் கல்பாந்தரபா⁴விப²லப்ரதா³த்ருத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, ததா²பி யத்ர ப்ரீதி: ஸம்ப⁴வதி தத்ர ப²லப்ரதா³யாமீஶ்வரப்ரீதௌ ஸா த்³வாரமிதி கல்பநாயாம் ந காசித³நுபபத்தி: । ஈஶ்வரஸ்யாபி ப்ரீதி: கர்மணா , ததா³ஶ்ரிதகாரகேண வா ப²லோத்பத்தௌ த்³வாரமாத்ரம் ந து தயோரீஶ்வரப்ரீதாவுபக்ஷய இதி கர்மதத்காரகவைசித்ர்யாத்ப²லவைசித்ர்யமப்யுபபத்³யதே । ஏவம் ப²லவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்³தே³வாநாம் விக்³ரஹஸ்ய தத³நுப³ந்தி⁴தயா ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வாதே³ஶ்ச ஸித்³தௌ⁴ ந கஶ்சித்³விரோத⁴ இதி ஸ்வீகர்தவ்யமேவ  தேஷாம் விக்³ரஹாதி³பஞ்சகம் । யத்ர து கு³ணக்ரியாவயவாதி³தே³வத்யே கர்மணி தத³ப்⁴யுபக³மே விரோதோ⁴(அ)ஸ்தி, தத்ர தே³வதாமுத்³தி³ஶ்ய த்³ரவ்யத்யாக³மாத்ராதீ³ஶ்வரப்ரீதித்³வாரா கர்மப²லமிதி கல்ப்யதே । ஸர்வத்ராபி ததா²(அ)ஸ்த்விதி சேத³ஸ்து நாம । ந யஸ்மிந்நதி⁴கரணே தே³வதாநாம் யஜ்ஞதே³ஶாபி⁴க³மநம் ஹவிர்போ⁴க்த்ருத்வமித்யாதி³கமபி ஸாத⁴நீயம் । வித்³யாதி⁴காரஸமர்த²நாய தேஷாம் விக்³ரஹமாத்ரம் ஸாத⁴நீயம் । விக்³ரஹாஶ்ச ப்ராகு³தா³ஹ்ருதப²லவிதி⁴ஜாதஸாமர்த்²யாத்தத்தத்³தே³வபத³ப்ராபககர்மோபாஸநாப²லபோ⁴கோ³பயோகி³தயா ஸித்³த்⁴யந்தோ ந ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்யா: । அந்யத்ஸித்³த்⁴யது மா வா, ந ந: கிஶ்சிதி³ஹ தேந ப்ரயோஜநம் । 

அத ஏவ பா⁴ஷ்யே கர்மவிரோத⁴ஸமாதா⁴நஸூத்ராம்ஶஸ்ய ததை²வ த்³விதீயயோஜநா த³ர்ஶிதா । வஸ்துவிசாரணாயாம் து விக்³ரஹாதி³பஞ்சகமபி ஸ்வீகர்தவ்யம் । அஸதி விரோதே⁴ மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணப்ரதீதார்த²பரித்யாகா³யோகா³த் , மாநாந்தரப்ராப்தேரப்யப்ராமாண்யஹேதோரபா⁴வாத் । அநுமிதேஸ்து பர்வதாம்ஶே ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநத: ப்ராப்திரஸ்தீதி ந தத்ர ப்ராமாண்யம் । ‘ஶ்வேதோ தா⁴வதி’ இதி வாக்யாத்³வக்த்ருவிவக்ஷாநாஸ்பத³ஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதீதிரேவ நாஸ்தி । அர்த²வாதே³ப்⁴ய: ஸ்துதித்³வாரபூ⁴தார்த²ஸ்ய ப்ரதீதிரநுப⁴வஸித்³தா⁴ ஸ்துத்யர்த²மபேக்ஷிதா ச । ‘ஶ்வேதோ தா⁴வதி’ இதி வாக்யாத்³வக்துரவிவக்ஷிதே(அ)ர்தே² யதி³ கஸ்யசித்ப்ரதீதிஸ்ஸ்யாத் , ப்ராப்திவிரோதௌ⁴ ச ந ஸ்யாதாம் , ததா³ தஸ்ய தத்ர ப்ராமாண்யமிஷ்டமேவ । அந்யதா² ‘அநதி⁴க³தார்த²போ³த⁴க: ப்ரமாணம்’ இதி லக்ஷணஸ்ய தத்ராதிவ்யாப்திப்ரஸங்கா³த் । ‘ஏதஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயம்’ இத்யத்ராபி அஸ்தி ரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயரூபவிஶேஷணப்ரதீதிஸ்தத்³க⁴டிதவாக்யார்த²ப்ரதீத்யபேக்ஷிதா । நாஸ்தி ச ப்ராப்திரூபமப்ராமாண்யகாரணமிதி தாத்பர்யாவிஷயே(அ)பி தத்ர தஸ்ய ப்ராமாண்யமநிவார்யம் । தத்கர்தவ்யதாமாத்ரஸ்ய விஶிஷ்டவித்⁴யாக்ஷிப்தவிஶேஷணவிதி⁴தோ லாப⁴: । ஸம்ப்ரதிபந்நம் ச ஸ்வர்கா³ர்த²வாத³ஸ்ய தாத்பர்யாவிஷயே(அ)பி ஸ்துதித்³வாரார்தே² ப்ராமாண்யம் । தஸ்ய தத்ராவாந்தரதாத்பர்யமஸ்தீதி சேத் , தத்³வதே³வார்த²வாதா³ந்தரஸ்யாபி தத்ஸ்யாத் । தத³ர்த²ஸ்யாபி ஸ்துதித்³வாரத்வாவிஶேஷாத் । ஸ்வர்கா³ர்த²வாத³: ப²லவித்⁴யபேக்ஷித இதி ஸ்வார்தே² தஸ்யாவாந்தரதாத்பர்யம், நாந்யஸ்யேதி சேத் ; ந । ஏகவாக்யதாயாமபி ஸ்துதித்³வாரபூ⁴தே(அ)ர்தே² க்வசித³வாந்தரதாத்பர்யாப்⁴யுபக³மே தத்³வத³ந்யத்ராபி ப்ராப்திவிரோத⁴யோரஸதோஸ்தஸ்யாநிவார்யத்வாத் । ததா² இஹாபி தே³வதாஹ்வாநவிதி⁴த்³ருஷ்டார்த²த்வாய தே³வதாக³மநமபேக்ஷதே । தத்³த⁴விஷாம் ஸ்வீகரணம் தத்³போ⁴ஜநம் தத்த்ருப்திம் ப²லகாமேந க்ரியமாணம் தே³வதாநாம் த்ருப்திஜநநம் தே³வதாயா: ப²லதா³த்ருத்வஸித்³த⁴ய இதி தத³பேக்ஷதே । ப²லதா³த்ருத்வம் ப²லைஶ்வர்யம் விநா(அ)நுபபந்நம் ப²லைஶ்வர்யமபேக்ஷத இதி தே³வதாக³மநாதீ³நாமபி ஸாக்ஷாத்பரம்பரயா சாஹ்வாநவித்⁴யபேக்ஷிதத்வாச்சேத்யலம் ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்த்யா । தஸ்மாது³பபந்நோ தே³வதாநாமர்தி²த்வஸாமர்த்²யாதி³மத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மவித்³யார்த²ஶ்ஶ்ரவணாத்³யதி⁴கார:। 

நந்வியம் சிந்தா நாஸ்மதா³தீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தாவுபயுக்தா । நாபி தே³வதாநாம் ; தேஷாம் ஸ்வகீயவிக்³ரஹஸத்த்வே தத்ப்ரயுக்தஸாமர்த்²யாதி³மத்த்வே ச ஸித்³தா⁴ந்தந்யாயநிரபேக்ஷமேவாவக³திஸத்³பா⁴வாத் । ந ச தே³வா: ஸ்வபத³நித்யத்வஶங்கயா தத்ர ந ப்ரவர்தேரந்நிதி தத்ப்ரவ்ருத்தாவுபயுக்தா ; தேஷாம் ஜாதிஸ்மரத்வேந ப்ராசீநப்³ராஹ்மணஜந்மாத்³யநுஷ்டி²தஸத்கர்மாயத்தம் ஸ்வபத³ம் ந நித்யமிதி ஸ்வத ஏவாவக³திஸத்த்வாத் । ந சாஸ்மதா³தீ³நாமேவ தே³வோபாஸ்யத்வேந ப்³ரஹ்மோபாஸநஸித்³தா⁴வுபயுக்தா । உபாஸநாப்ரகரணேஷு தே³வோபாஸ்யத்வவிஶேஷணஸத்த்வே த்³யுமூர்த்³த⁴த்வாதி³வதா³ரோபிதேநாபி தேந ரூபேணோபாஸநோபபத்தேரிதி சேத் । 

உச்யதே – தே³வதாநாமஸித்³தௌ⁴ மது⁴வித்³யாதீ³நாம் தத்தத்³தே³வதாபத³ப்ராப்தி: ப²லம் ந ப⁴வேத் , வருணக்³ரஹநிர்மோகாதி³வத்³பா³தி⁴தஸ்ய ஶ்ருதத்வே(அ)பி விதே⁴யக்ரியாப²லத்வாயோகா³த் । கிம்த்வந்யதே³வ ப²லம் கல்ப்யம் ஸ்யாத் । அந்தராதி³த்யவித்³யாஸ்வாதி³த்யதே³வதா(அ)ந்தர்வர்தித்வேந ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ந ஸித்³த்⁴யேத் । ஜ்யோதிர்மண்ட³லாத்³யந்தர்வர்தித்வேநைவ தது³பாஸநம் ஸித்³த்⁴யேத் । உபகோஸலவித்³யாயாம் பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் ச அர்சிராத்³யபி⁴மாநிதே³வதாவிஶேஷா மார்க³பர்வத்வேந சிந்தநீயா ந ஸ்யு: । அர்சிராதீ³ந்யசேதநாந்யேவ ததா² சிந்தநீயாநி ஸ்யு: । ததா² ‘தாம்ஸ்தத்ர தே³வா யதா² ஸோமம் ராஜாநமாப்யாயஸ்வாதக்ஷீயஸ்வேதிப⁴க்ஷயம்த்யேவமேநாம்ஸ்தத்ர ப⁴க்ஷயந்தி யதா² ஹவை ப³ஹவ: பஶவோ மநுஷ்யம் பு⁴ம்ஜ்யுரேவமேகைக: புருஷோ தே³வாந்பு⁴நக்த்யேகஸ்மிந்நேவ பஶாவாதீ³யமாநே அப்ரியம் ப⁴வதி கிம் ப³ஹுஷு தஸ்மாதே³ஷாம் தந்ந ப்ரியம் யதே³தந்மநுஷ்யா வித்³யு:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு கர்மதே³வபா⁴வம் ப்ராப்தாநாமப்ராப்தாநாஞ்ச மநுஷ்யாணாம் யாவஜ்ஜீவமாஜாநதே³வப்⁴ருத்யபா⁴வோக்த்யா வைராக்³யம் ந ஸித்³த்⁴யேத் । ஏதாத்³ருஶஸ்யாபி⁴மதஸ்ய ஸித்³தி⁴: ப்ரயோஜநம் தே³வதாஸத்³பா⁴வப்ரஸாத⁴நஸ்ய । ஆதி³த்யசந்த்³ராதி³பத³வ்யுத்பத்திக்³ரஹாதி³பி⁴ர்விரோதே⁴(அ)பி ஜ்யோதிர்மண்ட³லாத்³யதிரிக்தா தே³வதா: ஸித்³த்⁴யந்தி ; விதி⁴ப²லத்வாத் , த்³ருஷ்டஸுகா²தி³விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வஸ்வர்க³ஸுகா²தி³வதி³தி தே³வதாப்ரஸாத⁴நோபயுக்தந்யாயப்ரத³ர்ஶநஸ்ய ததை²வ த்³ருஷ்டவிரோதே⁴(அ)பி ஶ்ரவணாதி³விதி⁴ப²லத்வாத் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமபி ப்ரஸித்³த்⁴யதீதி ப்ரத³ர்ஶநமபி ப்ரயோஜநம் । மம்த்ரார்த²வாதா³: ப்ராப்திவிரோத⁴யோரஸதோ: ப்ரதீயமாநார்தே² ப்ராமாண்யம் ந ஜஹதீதி தே³வதாதத்³விக்³ரஹாதி³பஞ்சகப்ரஸாத⁴நோபயோகி³ந்யாயப்ரதிபாத³நஸ்ய ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’(சா². 8. 1.6) ‘ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வேத்யேதத்த்ருதீயம் ஸ்தா²நம் தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே தஸ்மாஜ்ஜுகு³ப்ஸேத’(சா². 5. 1. 8) இத்யாதி³மந்த்ரார்த²வாதை³: ஶ்ரவணாதி⁴காரிவிஶேஷணவிவேகவைராக்³யாதி³கமபி ஸித்³த்⁴யதீதி ப்ரத³ர்ஶநமபி ப்ரயோஜநம் । தஸ்மாத்ஸப²லேயம் சிந்தா । 1. 3. 33 

அத்ர ஶ்ரௌதலிங்கா³நுக்³ருஹீதார்தி²த்வாதி³ஸம்ப⁴வாத் தே³வாநாமிவ ஶூத்³ராணாமப்யதி⁴காரோ(அ)ஸ்தி வித்³யாஸ்விதி பூர்வபக்ஷ: । அஸ்தி ஹி தே³வாதி⁴காரே ‘தயோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத’(ப்³ரு. 1. 4. 10) இத்யாதி³லிங்க³மிவ ஶூத்³ராதி⁴காரே(அ)பி லிங்க³ம் ‘அஹ ஹாரே த்வா ஶூத்³ர தவைவ ஸஹ கோ³பி⁴ரஸ்து’(சா². 4. 2. 3) இதி ‘ஆஜஹாரேமாஶ்ஶூத்³ராநேநைவ முகே²ந மாமாலாபயிஷ்யதா²’(சா². 4. 2. 5) இதி ச வித்³யார்த²முபஸந்நம் ஜாநஶ்ருதிம் ப்ரதி ‘ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணம் । ந சாயம் ஶூத்³ரஶப்³தோ³ யோகே³ந த்ரைவர்ணிகே வர்தநீய: ; ரூடே⁴: ப்ரப³லத்வாத் । அந்யதா² ‘வர்ஷாஸு ரத²காரோ(அ)க்³நீநாத³தீ⁴த’ இத்யத்ர ரத²காரஶப்³த³ஸ்யாபி த்ரைவர்ணிகே யோக³: கல்ப்யேத । ந ச ரத²காரஶப்³தோ³ விதி⁴வாக்யே ஶ்ருத: ஶூத்³ரஶப்³தோ³(அ)ர்த²வாத³ இத்யதோ(அ)ஸ்தி கஶ்சித்³விஶேஷ: ; ப்ராமாண்யே வித்³யர்த²வாத³யோரவிஶேஷாத் । அர்த²வாத³ஸ்யாபி ப்ராப்திவிரோத⁴யோரஸதோ: ப்ரதீயமாநார்தே² ப்ராமாண்யஸ்ய பூர்வாதி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பிதத்வாத் தயோரஸதோர்விதி⁴வாக்யஸ்யாபி ப்ராமாண்யாஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதி’ இதி விதி⁴வாக்யம் , ப்ராப்தாயாம் ஹோமகர்தவ்யதாயாம் ‘க்ருஷ்ணலம் ஶ்ரபயேத்’ இதி விதி⁴வாக்யம் மாநாந்தரவிருத்³தா⁴யாம் விக்ல்ருத்திப²லகக்ரியாவிஶேஷரூபஶ்ரபிதா⁴துமுக்²யார்த²கர்தவ்யதாயாஞ்ச ப்ராமாண்யமஶ்நுதே । ந ச ரத²காரஶப்³த³ஸ்ய ரூடௌ⁴ பா³த⁴கம் நாஸ்தி , இஹ து ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய ரூடா⁴வஸ்தி பா³த⁴கம் அத்⁴யயநரஹிதஸ்ய ஶூத்³ரஸ்யாவித்³வத்த்வமிதி வாச்யம் । தஸ்ய ஹிதைஷிவசநேந வித்³யார்த²கு³ரூபக³மநாபக்ஷிதஸ்ய வித்³யாநுஷ்டா²நாபேக்ஷிதஸ்ய ச வித்³வத்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । ந சாத்⁴யயநாவாப்தவேத³ஜந்யவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவதைவ வைதி³ககர்மாண்யநுஷ்டே²யாநீதி நியம: । ததா² நியமே மாநாபா⁴வாத் । ரத²காரஸ்யாதா⁴நே நிஷாத³ஸ்த²பதேரிஷ்டௌ ஶூத்³ரமாத்ரஸ்ய ஸ்வவர்ணத⁴ர்ம த்ரைவர்ணிகாநாமப்யுபநீதாநாமத்⁴யயநஶௌசஸம்த்⁴யோபாஸநஸமிதா³தா⁴நாதி³ஷு ஸ்த்ரீணாமைஷ்டிகஸௌமிகாதி³பத்நீகர்மஸு ச வைதி³கேஷ்வநுஷ்டே²யேஷு தத³பா⁴வாச்ச । 

நந்வத்⁴யயநவிதி⁴ஸ்ததா² நியமே மாநம் । ததா²ஹி – ‘ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:’ இத்யத்⁴யயநவிதே⁴ரஶ்ருதப²லகஸ்யார்த²ஜ்ஞாநம் ப²லத்வேந கல்பநீயம் ; ‘ப²லவத்³வ்யவஹாராங்க³பூ⁴தார்த²ப்ரத்யயாங்க³தா । நிஷ்ப²லத்வேந ஶப்³த³ஸ்ய யோக்³யதாத்வவதா⁴ர்யதே ॥’ இதி ந்யாயாத் , ந து விஶ்வஜிந்ந்யாயாத் ஸ்வர்க³: । ஶ்ருதபதா³ந்வயஸ்வாரஸ்யப⁴ஞ்ஜநஸ்ய , கு³ணகர்மத்வே ஸம்ப⁴வதி அஶ்ருதபதா³ந்வயலேஶேநார்த²கர்மத்வஸ்ய , த்³ருஷ்டப²லத்வே ஸம்ப⁴வதி அத்³ருஷ்டப²லகல்பநஸ்ய சாயுக்தத்வாத் । ஸ்வர்க³ஸ்ய ப²லத்வே ’ஹிரண்யம் தா⁴ர்யம்’ இத்யத்ர ஹிரண்யநிர்வர்த்யேந தா⁴ரணேநேஷ்டம் பா⁴வயேதி³திவத்ஸ்வாத்⁴யாயநிர்வர்த்²யேநாத்⁴யயநேந ஸ்வர்க³ம் பா⁴வயேதி³தி ஶ்ருதோ(அ)த்⁴யயநஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயம் ப்ரதி கு³ணபா⁴வோ ப⁴ஜ்யதே । அர்த²ஜ்ஞாநப²லத்வே து ஶ்ருதபதா³ந்வயலப்⁴யஸ்ய தவ்யப்ரத்யயாத³த்⁴யயநஸம்ஸ்கார்யதயா(அ)வக³ம்யமாநம் ஸ்வாத்⁴யாயம் ப்ரத்யத்⁴யயநே கு³ணபா⁴வஸ்ய ந ப⁴ம்க³: । அத்⁴யயநேந ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யாவாப்திரூபஸம்ஸ்கார: அவாப்தேந ஸ்வாத்⁴யாயேநார்தா²வபோ³த⁴ இதி ப்ரணாட்³யா ப⁴வதி ; அர்த²ஜ்ஞாநரூபே ப²லே ஸ்வாத்⁴யாயஸம்ஸ்காரஸ்யைவ ஸதோ(அ)த்⁴யயநஸ்ய பர்யவஸாநாத் । 

ததா² ஸ்வர்க³ப²லத்வே(அ)த்⁴யயநஜந்யஸ்ய தஸ்ய ஸ்வரூபம் தத்ராத்⁴யயநஜந்யத்வம் ச கல்பநீயமிதி கௌ³ரவமாபத்³யதே । அர்த²ஜ்ஞாநப²லத்வே த்வத்⁴யயநாவாப்தஸ்வாத்⁴யாயஜந்யதயா த்³ருஷ்டே(அ)ர்த²ஜ்ஞாநே(அ)த்⁴யயநஜந்யத்வமாத்ரம் கல்பநீயமிதி லாக⁴வம் லப்⁴யதே । ந ச த்³ருஷ்டப²லே விதி⁴வையர்த்²யம் । அத்⁴யயநேநைவ ஸ்வாத்⁴யாயமவாப்ய தத்³த்³வாரா(அ)ர்த²ஜ்ஞாநம் பா⁴வயேதி³தி நியமார்த²த்வாத் । ஏவம் ச வர்ணவிஶேஷாதி³க்³ரஹணமம்தரேணாவிஶேஷப்ரவ்ருத்தா வைதி³ககர்மவித⁴ய: கர்மாநுஷ்டா²நார்த²மநுஷ்டே²யார்த²ஜ்ஞாநஸம்பந்நாநாதி⁴காரிணோ(அ)பேக்ஷமாணா: ஸ்வத ஏவாத்⁴யயநலப்³தா⁴நுஷ்டே²யார்த²ஜ்ஞாநாந் த்³விஜாதீநாஸாத்³ய நிர்வ்ருண்வந்தி । ப²லகாமத்வாவிஶேஷே(அ)பி ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴காரித்வேந ஸம்க்³ரஹார்த²மநுஷ்டே²யார்த²ஜ்ஞாநம் நாக்ஷிபந்தி । யதா² க்ரதுவித⁴யோ யாஜகாநபேக்ஷமாணா: ஸ்வவர்ணோசிதத்³ரவ்யார்ஜநோபாயவதி யாஜநே ஸ்வத ஏவ ப்ரவ்ருத்தாந் ப்³ராஹ்மணாநாஸாத்³ய நிர்வ்ருண்வந்தி , ந த்வத்⁴யயநவத்வே(அ)பி க்ஷத்ரியவைஶ்யயோர்யாஜகத்வமாக்ஷிபந்தி । ததஶ்ச யாஜநாத்⁴யாபநப்ரதிக்³ரஹைர்ப்³ராஹ்மணோ த⁴நமார்ஜயேத்’ இதி த்³ரவ்யார்ஜநோபாயநியமவிதி⁴ப³லத் ப்³ராஹ்மணாநாமேவார்த்விஜ்யமிதி நியமவத³த்⁴யயநநியமவிதி⁴ப³லாத³த்⁴யயநலப்³தா⁴நுஷ்டே²யார்த²ஜ்ஞாநவதாமேவ வைதி³ககர்மாநுஷ்டா²நமிதி நியமஸ்ய லாபா⁴த் , ததா² நியமே மாநாபா⁴வஸ்தாவத³ஸித்³த⁴: । யத்து ரத²காராதீ³நாமாதா⁴நாத்³யநுஷ்டா²நேஷ்வத்⁴யயநலப்³த⁴மநுஷ்டே²யார்த²ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீத்யுக்தம் தத்ஸத்யமேவ । ததா²(அ)பி விஶிஷ்ய ரத²காராதீ³நாமாதா⁴நாதி³விதி⁴ப³லாதா³ப்தவசநைரேவாதா⁴நாதி³கர்தவ்யதாஜ்ஞாநம் தத்தத³நுஷ்டா²நாபேக்ஷிதமந்த்ரக்³ரஹணம் ச தேஷாமப்⁴யுபக³ம்யதே । அந்யதா² தத்தத்³விதீ⁴நாமாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । ந சேஹ தத்ப்ரஸங்க³: , அத்⁴யயநவத்ஸு த்ரைவர்ணிகேஷ்வக்³நிஹோத்ராதி³விதீ⁴நாம் வித்³யாவிதீ⁴நாஞ்ச ஸார்த²கத்வாத் । தஸ்மாத்கர்மஸ்விவ வித்³யாஸ்வபி நாதி⁴கார இதி சேத் – 

உச்யதே – அர்த²ஜ்ஞாநஸ்யாத்⁴யயநப²லத்வே ஹ்யேததே³வம் ப⁴வேத் , ந து தத் தஸ்ய ப²லம் , கிந்து ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்திரேவ , தவ்யப்ரத்யயேந தஸ்யாத்⁴யயநப்ராப்யத்வஶ்ரவணாத் । ஸா ந புருஷார்த² இதி சேத் – கிமர்த²ஜ்ஞாநம் புருஷார்த²: ? பஶுபுத்ராதி³வத் புருஷார்தோ²பயோகி³தயா கௌ³ணபுருஷார்த²த்வம் து ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்தேரபி துல்யம் । அதா²ர்த²ஜ்ஞாநமந்தரேணாநுஷ்டா²நாஸம் ப⁴வாத் தஸ்யாநுஷ்டா²நோபயோகி³தயா கௌ³ணபுருஷார்த²த்வம் ஸாமர்த்²யாத³வக³தம் ந ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்தேரிதி சேத் ; ந । தாம் விநா ஜபபாராயணாத்³யயோகே³ந தஸ்யாபி ததா²த்வஸ்ய ஸாமர்த்²யாத³வக³தே: ।

நநு ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’(சா². 1.1.10) இதி ஶ்ருத்யா ஸாமர்த்²யத: ஶீக்⁴ரகா³மிந்யா அர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய ததா²த்வம் ப்ரத²மமவக³தமிதி சேத் ; ந । தஸ்யா: ஶ்ருதே: ப்ரக்ருதோத்³கீ³த²வித்³யாவிஷயத்வஸ்ய புருஷார்தா²தி⁴கரணே ஸூத்ரக்ருதா வக்ஷ்யமாணத்வேநார்த²ஜ்ஞாநபரத்வாபா⁴வாத் । ‘த⁴ந்யம் யஶஸ்யமாயுத்⁴யம் புண்யம் ஸ்வர்கா³பவர்க³த³ம் । தா⁴ரணம் த⁴ர்மஶாஸ்த்ரஸ்ய வேதா³நாம் தா⁴ரணம் ததா² ॥’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்தேரபி ததா²த்வஸ்ய ஶீக்⁴ரமேவாவக³தேஶ்ச । தத்ர தா⁴ரணஸ்ய ப²லார்த²த்வமுக்தம் , ந த்வவாப்தேரிதி சேத் ; ந । ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய தா⁴ரணமவாப்திரித்யபே⁴தா³த் । ஸ்வாதீ⁴நோச்சாரணக்ஷமத்வம் ஹ்யவாப்தி: । தச்ச புருஷஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயோச்சாரணேச்சா²யாமஸ்க²லிததது³ச்சாரணோபயோகி³தாலுமூர்தா⁴தி³வர்ணஸ்தா²நவஶித்வஸஹிதாவிச்சி²ந்நஸ்ம்ருதிஸந்தாநஜநகதத³ந்தர்க³தயாவத்³வர்ணபத³வாக்யாவலீவிஷயஸம்ஸ்காரதா³ர்ட்⁴யமேவ । விதி⁴ஶக்திவிஶேஷணகு³ணநிகயா ச ஸம்பாதி³தம் ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய தா⁴ரணமபி ததே³வ , ந வஸ்த்ரபூ⁴ஷணாதி³வத்தஸ்ய முக்²யம் தா⁴ரணமஸ்தி । அவஶ்யம் சார்த²ஜ்ஞாநம் ப²லமப்⁴யுபக³ச்ச²தா(அ)பி க்வசித் க்வசித³க்ஷராவாப்திரபி ப²லத்வேநாப்⁴யுபக³ந்தவ்யா । ந க²லு ஹும்ப²டா³தீ³நாம் ஸ்தோபா⁴க்ஷராணாமர்தோ²(அ)ஸ்தி । ந வா நிஷேத⁴வாக்யாநாமர்த²வத்த்வே(அ)பி தத³த்⁴யயநஸ்யார்த²ஜ்ஞாநம் ப²லமப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யம் । ததா² ஸதி நிஷேத⁴வித⁴யோ(அ)பி நிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²நபரிஹாராய ஹிம்ஸாந்ருதபரதா³ரக³மநாதி³கம் ப்ரத்யவாயகரமிதி ஜ்ஞாநவத³தி⁴காரிஸாபேக்ஷா: ஸ்வதஸ்ஸித்³த⁴தத்³ஜ்ஞாநேஷு த்ரைவர்ணிகேஷ்வேவ பர்யவஸ்யந்தி , ந ஶூத்³ராணாம் தத்³ஜ்ஞாநமாக்ஷிபந்தீதி த்வதீ³யகல்பநாப்ரஸரேண நிஷேத⁴வாக்யாத்⁴யயநவிதை⁴ருக்தரூபஜ்ஞாநவதாம் த்ரைவர்ணிகாநாமேவ நிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²நம் ப்ரத்யவாயகரமிதி நியமபர்யவஸாயிதயா ஶூத்³ராணாம் ஹிம்ஸா(அ)ந்ருதாதி³பி⁴: ப்ரத்யவாயாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । த்ரைவர்ணிகாநாமபி வேதா³த்⁴யயநே ஸத்யேதாநி நிஷித்³தா⁴நி ப்ரத்யவாயகராணீதி ஜ்ஞாநாவஶ்யம்பா⁴வேந தத³நுஷ்டா²நே ப்ரத்யவாயோ ப⁴வேதி³த்யநிஷ்ட²ப²லத்வப்ரதிஸந்தா⁴நேந தத்ர ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । 

அதோ²ச்யேத – நிஷேத⁴வாக்யேஷு ப்ரத்யவாயப²லகம் நிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²நம் ந ஶாஸ்த்ரார்த²: , கிந்து ப்ரத்யவாயபரிஹாரப²லக தத³நநுஷ்டா²நமிதி தத்³விஷய ஏவ நியம: – அத்⁴யயநபூர்வகநிஷேத⁴வாக்யார்த²ஜ்ஞாநவத ஏவ நிஷித்³தா⁴நநுஷ்டா²நம் ப்ரத்யவாயபரிஹாராய ப⁴வதீதி । ததா² ச நிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²நேந ப்ரத்யவாயஜநநே நிஷேத⁴வாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் நாபேக்ஷிதமிதி ஶூத்³ராணாம் தத³நுஷ்டா²நே ப்ரத்யவாயாபா⁴வோ ந ப்ரஸஜ்யேத ; த்ரைவர்ணிகாநாம் ப்ரத்யவாயபரிஹாரோபயோகி³ஜ்ஞாநப²லகமத்⁴யயநம் நாநிஷ்டப²லகமிதி தேஷாமத்⁴யயநே ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வோ(அ)பி ந ப்ரஸஜ்யதே – இதி । ஏவமபி அநதீ⁴தவேதா³நாம் நிஷித்³தா⁴நநுஷ்டா²நே(அ)பி ப்ரத்யவாயாபரிஹாராத³வஶ்யம்பா⁴விப்ரத்யவாயஸ்தத³நுஷ்டா²நேநைவாஸ்த்விதி ப்ரதிஸந்தா⁴நேந ஶூத்³ராணாம் நிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²நப்ரஸங்கோ³ து³ர்வார: । ஏவம் ச யத்³யபி ப்³ராஹ்மணாநாமஶ்வமேதா⁴தி³பா⁴கா³ர்த²ஜ்ஞாநம் யாஜநாத்³யுபயோகி³ , க்ஷத்ரியவைஶ்யயோர்ப்³ருஹஸ்பதிஸவாதி³பா⁴கா³ர்த²ஜ்ஞாநம் தத³வக³மார்தி²ப்⁴ய உபதே³ஶோபயோகி³ ‘ஆபத்கல்போ ப்³ராஹ்மணஸ்ய அப்³ராஹ்மணாத்³வித்³யோபயோக³’ இதி ஸ்மரணாத் , ஜைவலிகேகயாஜாதஶத்ருப்ரப்⁴ருதீநாம் க்ஷத்ரியாணாம்ருஷீந் ப்ரத்யங்கா³வப³த்³த⁴ஸகு³ணநிர்கு³ணப்³ரஹ்மவித்³யோபதே³ஷ்ட்ருத்வஶ்ரவணாச்ச , ஸர்வேஷாமபி தத் மீமாம்ஸாஸாத்³த்⁴யவிசாரோபயோகி³ அஶ்வமேதா⁴தி³பா⁴க³விசாரஸ்ய மீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரே க்ருதஸ்ய ந்யாயஸாம்யேந ப்³ராஹ்மணாத⁴நுஷ்டே²யார்த²நிர்ணயேஷ்வப்யபேக்ஷிதத்வாத் , அதஸ்தத்ராத்³த்⁴யயநஜந்யார்த²ஜ்ஞாநவதைவ க்ரியமாணம் விசாரயாஜநோபதே³ஶம் ஸ்வஸ்ய யாஜ்யோபதே³ஶ்யாநாஞ்ச ப²லாய ப⁴வதீதி நியம: ஸம்ப⁴வதீதி ; ததா²(அ)பி ஸ்தோபா⁴தி³ஷ்வர்தா²பா⁴வாத் நிஷேத⁴வாக்யேஷு விபரீதப²லகத்வாச்ச ததா² கஶ்சித³ர்த²ஜ்ஞாநப²லகாத்⁴யயநவிதி⁴லப்⁴யோ நியமோ வக்தும் ந ஶக்யத இதி தத்ராக்ஷராவாப்திரேவ ப²லத்வேந ஸ்வீகர்தவ்யா । ஏவஞ்சேத் ஸர்வத்ராபி ஸைவ ப²லமஸ்து வ்யாபித்வாத் ।

நநு ததா²(அ)ப்யர்த²ஜ்ஞாநமபி ஸம்ப⁴வஸ்த²லேஷு ப²லத்வேந ஸ்வீகர்தவ்யம் , அந்யதா² வேத³வாக்யாநாம் தத்ர தத்ரார்தே² தாத்பர்யாஸித்³த்⁴யா தந்நிர்வாஹார்த²லக்ஷணாதி³கல்பநோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த் ; அர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய ஶப்³தோ³ச்சாரணேந ஹி லோகவாக்யாநாம் தாத்பர்யமவக³ம்ய தந்நிர்வாஹார்த²ம் முக்²யார்தா²ஸம்ப⁴வே லக்ஷணாதி³கம் கல்ப்யதே , ந தூச்சாரணமாத்ரேண । அத ஏவ ‘கௌ³ரஶ்வ: புருஷோ ஹஸ்தீ’ இதி பதா³நாமுச்சாரணமாத்ரேண லக்ஷணா ந கல்ப்யதே । யதா³ விஶிஷ்டார்த²போ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய தேஷாமுச்சாரணமிதி தாத்பர்யமவக³ம்யதே , ததை³வ தந்நிர்வாஹார்த²ம் அயங்கௌ³: ப³லீவர்த³: , அஶ்வோ வேக³வாந் , புருஷோ நியதசேஷ்ட: , ஹஸ்தீ மஹாப³ல: , இத்யஶ்வாதி³பதா³நாம் லக்ஷணா கல்ப்யதே । ஏவஞ்ச வேத³வாக்யாநாமர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய உச்சாரணாபா⁴வே தாத்பர்யாஸித்³த்⁴யா தந்நிர்வாஹார்த²லக்ஷணாகௌ³ணவ்ருத்த்யநுஷங்கா³த்⁴யாஹாரவ்யவஹாரகல்பநோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³த³வஶ்யம் வேதே³(அ)ப்யர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய உச்சாரணஸ்ய வக்தவ்யத்வாத்³வேதே³ ச லோக இவ தமுத்³தி³ஶ்ய ராக³ப்ரயுக்தோச்சாரணாபா⁴வாவிதி⁴ப்ரயுக்தமேவ ததா³ஶ்ரயணீயம் । விதி⁴ஶ்சாத்⁴யயநாவிதே⁴ரந்யோ ந த்³ருஶ்யத இதி தேநைவார்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய கு³ருமுகோ²ச்சாரணாநூச்சாரணரூபமத்⁴யயநம் விதீ⁴யத இதி அகாமேநாபி ஸ்வீகர்தவ்யம் । ஏவம் ச த்³ருஷ்டப²லே(அ)ப்யர்தா²வபோ³தே⁴ விதி⁴ரந்யதோ(அ)ஸித்³த்⁴யதஸ்தாத்பர்யஸ்ய ஸித்³த்⁴யர்த²: , ந து ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநஜந்யார்த²ஜ்ஞாநவத ஏவ தத³ர்த²கர்மாநுஷ்டா²நேந தத்தத்³வாக்யோக்தம் ப²லம் ப⁴வதீதி நியமார்ய இதி நிஷேத⁴யாக்யேஷ்வப்யர்த²ஜ்ஞாநகாமாதி⁴காரே ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । 

அத ஏவாத்⁴யயநவிதா⁴வபி ந தோ³ஷ: । தத³த்⁴யயநஜந்யார்த²ஜ்ஞாநவதைவ தத்³விதே⁴யமத்⁴யயநமநுஷ்டே²யமிதி நியமபர்யவஸாயீ ஸ விதி⁴ரித்யங்கீ³காரே ஹ்யாத்மாஶ்ரயதோ³ஷ: ஸ்யாத் । ஸ்தோபா⁴க்ஷரேஷு பரம் விஶிஷ்டார்த²பராணாம்ருசாம் தத³ந்தர்க³தபதா³நாம் தத³ந்தர்க³தவர்ணாநாஞ்ச மத்⁴யே ப்ரவிஷ்டத்வாத்கத²மப்யர்த²பரதயா வர்ணயிதுமஶக்யேஷு ஸ ந ஸம்ப⁴வதீதி தேஷு ஜபபாராயணஸ்தோத்ரஶாஸ்த்ராத்³யர்த²கீ³திவிராமோபயோகி³ந்யக்ஷராவாப்திரேவ ப²லம் । ந சைவம் விதி⁴வைரூப்யதோ³ஷப்ரஸங்க³: , யதே³வ கிஞ்சந வித்⁴யந்தரோபயோகி³ ஸ்வாத்⁴யாயஸம்ஸ்காரரூபேணாத்⁴யயநேந ஶக்யம் பா⁴வயிதும் தத்ஸர்வமநேந பா⁴வயேதி³த்யேகதை⁴வ வசநப⁴ம்க்³யோப⁴யார்த²த்வலாபா⁴த் । ஏவஞ்ச க்ரமப²லமபி ஸம்க்³ருஹீதம் ப⁴வதி । க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டவர்ணபத³வாக்யஸங்கா⁴தோ ஹி ஸ்வாத்⁴யாயஶப்³தா³ர்த²: । அதோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴: க்ரமவிஶிஷ்டதயைவ ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யாத்⁴யயநம் வித⁴த்தே । க்ரமவிஶேஷஸ்ய சைதத்ப்ரயோஜநம் யத்ஸமிதா³தி³விதி⁴வாக்யபாட²க்ரமேண ப்ரயாஜாத்³யநுஷ்டா²நோபயோகீ³ ஆக்³நேயாக்³நீஷோமீயாதி³மம்த்ரபாட²க்ரமேண தத³நுஷ்டா²நோபயோகீ³ ச ஸ்ம்ருதிக்ரம: காம்யேஷ்டிகாம்ட³ஸமாம்நாதாநாமைந்த்³ராக்³நாதீ³நாம் யாஜ்யாநுவாக்யாகாண்ட³ஸமாம்நாதாநாம் ‘உபா⁴வாமித்³ராக்³நீ ஆஹுவத்⁴யை’ இத்யாதி³மம்த்ராணாம் ச யதா²ஸம்க்²யாபாட²க்ரமேணாங்கா³ங்கி³பா⁴வ: உச்சைஸ்த்வாதி³ஸ்வரவிதி⁴ஷு வேதோ³பக்ரமேண ருகா³தி³பதா³நாம்ருக்³வேதா³தி³ஷு லக்ஷணா , பா³ர்ஹஸ்பத்யே ஸப்தத³ஶஶராவே சராவாதிதே³ஶிகசதுர்முஷ்டிநிர்வாபாஸம்ப⁴வாத³வஶ்யம்பா⁴விநி ஸம்க்²யாமுஷ்ட்யந்யதரபா³தே⁴ ச சரமஶ்ருதமுஷ்டிபா³த⁴ இத்யாதி³ । யத்ர து நைதாத்³ருஶம் ப²லமஸ்தி , தத்ரைவ பரம் க்ரமஸ்ய ஜபயஜ்ஞாதி³மாத்ரோபயோக³ இதி ।

நந்வக்ஷராவாப்திவத³நுஷ்டா²நகாலாபேக்ஷிதஶ்ருதிஸ்ம்ருதிக்ரமோ(அ)பி ப⁴வது நாம ப²லமத்⁴யயநவிதே⁴: , ததா²(அ)ப்யர்த²ஜ்ஞாநம் ப²லம் ப⁴விதும் நார்ஹதி ; அத்⁴யயநாத்ப்ராக்தத்காமநாயா அஸம்ப⁴வாத் । இஷ்டஸாத⁴நகோ³சரா க²லு காமநா இஷ்டஸாத⁴நதாவச்சே²த³கப்ரகாரேண தத்³கோ³சரஜ்ஞாநாத்³ப⁴வதி । ஜ்ஞாநே இஷ்டஸாத⁴நதாவச்சே²த³கஸ்தத்தத்³வாக்யார்த²விஶேஷ ஏவ , ந து வாக்யார்த²ஸாமாந்யம் ய:கஶ்சித³ர்தோ²(அ)ஸ்தீதி । ஏதாவதா தஜ்ஜிஜ்ஞாஸா(அ)நுத³யாத் । ஸ்வாத்⁴யாயாந்தர்க³தாநந்தவாக்யார்த²கோ³சரஜ்ஞாநஞ்ச மாணவகஸ்ய ஸ்வதோ வா , ஹிதைஷிவசநாத்³வா ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத் । 

மைவம் । ந வயம் மாணவகஸ்யாத்⁴யயநாரம்ப⁴ஸமயே தத்ப²லபூ⁴தார்த²ஜ்ஞாநவிஷயகாமநா(அ)ஸ்தீதி ப்³ரூம: , கிந்து யதை²வார்ப⁴கமாதுரம் பி⁴ஷஜ்யத்³பி⁴ர்ஹிதகாரிபி⁴ரௌஷத⁴ஸேவாப²லமாரோக்³யம் ஜாநத்³பி⁴ரர்ப⁴காபேக்ஷிதப²லாந்தரப்ரதிபாத³நேந ஸாமாதி³நா வா(அ)நுஷ்டா²ப்யமாநஸ்ய ஔஷத⁴ஸேவநஸ்ய ததீ³யமேவாரோக்³யம் ப²லமேவமத்⁴யயநஸாத்⁴யம் தத்தத்³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் மாணவகஸ்ய ஶ்ரேயஸ்கரமவக³ச்ச²த்³பி⁴ர்ஹிதகாரிபி⁴ரநுஷ்டா²ப்யமாநஸ்யாத்⁴யயநஸ்ய மாணவகக³தமர்த²ஜ்ஞாநம் ப²லமிதி ப்³ரூம: । அக்ஷராவாப்த்யாத³ப²லபக்ஷே(அ)ப்யேவமேவோபபாத³நீயம் । ந ஹ்யஷ்டமே வயஸி வர்தமாந: ஸர்வோ(அ)பி மாணவக: ஸ்வாத்⁴யாயாக்ஷராவாப்தி: ஶ்ரேயஸீ ப⁴வதீதி ஜாநாநஸ்தத்காமநயா(அ)த்⁴யயநே ப்ரவர்ததே । ந வோபநயநதத்பூர்வகஶௌசஸந்த்⁴யாவந்த³நஸமிதா³தா⁴நாதி³கர்மஸு தத்தத்ப²லகாமநயா ப்ரவர்ததே । ந ச தாவதா(அ)த்⁴யயநாதீ³நாமக்ஷராவாப்த்யாதி³கம் ப²லமபி ஹீயதே । பா³ல்ய ஏவ கேசந மேதா⁴விநோ(அ)க்ஷராவாப்த்யாதி³காமா: ஸம்ப⁴வந்தி அர்த²ஜ்ஞாநகாமஸ்து கோ(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதி இதி சேத் । ந । அர்த²ஜ்ஞாநகர்மாநுஷ்டா²நப்ரணாடி³கயா ஸ்வர்கா³தி³ப²லபர்யவஸாயிநீமக்ஷராவாப்திம் காமயமாநாநப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் தேஷாமேவார்த²ஜ்ஞாநகாமநாயா அப்யுபபாத³நீயத்வாத் । அந்யதா² ஸதோ(அ)புருஷார்த²ரூபாயாம் தஸ்யாம் காமநோத³யாஸம்ப⁴வாத் । கத²ம் ச ஸ்வயம்விவித⁴விசித்ரார்த²ப்ரதிபாத³காந்ப்ரப³ந்தா⁴ந்நிர்மாய தேஷாமத்⁴யேத்ருஷு ப்ரசயக³மநமிச்ச²ந்நர்த²ஜ்ஞாநகாமநாம் நிராகுர்யாத் । ந ஹி வேதா³நாமிவ தேஷாமத்⁴யயநேஷ்வக்ஷராவாப்திகாமா: ப்ரவர்தேரந் । ந வா தத³ர்த²ஜ்ஞாநகாமநாயாமேவமஸம்ப⁴வஶங்கா நிவர்தேரந் । தஸ்மாதி³ஹைவமாத³யோ(அ)ர்தா²: ப்ரதிபாத்³யா: தேஷாமவக³மஸ்தஸ்மை ப²லாய ப⁴வதீதி ஹிதைஷிவசநாத்ஸாமாந்யதஸ்தத³ர்தா²ந்விஶிஷ்ய தேஷாமவக³மஸ்யேஷ்டோபாயதாஞ்சாவக³ம்ய ஹிதைஷிவசநவிஶ்வாஸாதே³வ விஶிஷ்ய தத³ர்த²ஜ்ஞாநம் காமயந்த இத்யுபபாத³நீயம் । தது³பபாத³நம் ப்ரக்ருதே(அ)பி ந த³ம்ட³வாரிதம் । தஸ்மாத்³யுக்தமத்⁴யயநவிதே⁴ரர்த²ஜ்ஞாநம் ப²லமிதி । 

உச்யதே – தவ்யப்ரத்யயேந ஸ்வாத்⁴யாயே பா⁴வ்யதயா போ³த்⁴யமாநே தத³வாப்திமதிலம்த்⁴யார்த²ஜ்ஞாநஸ்யாப்யத்⁴யயநவிதி⁴ப²லத்வகல்பநம் தாவத்தாத்பர்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் ந ஸ்வாபி⁴மதப்ரயோஜநஸித்³த்⁴யர்த²ம் ; ஶ்ருதப²லஸாத்⁴யஸ்யாபி வைத⁴ப²லத்வகல்பநாயோகா³த் । அந்யதா² சித்ராபுத்ரேஷ்ட்யாதி³வாக்யஶ்ருதேஷு பஶுபுத்ராதி³ப²லேஷு ப்ராப்தேஷ்வபி தைஸ்ஸம்பாத³நீயஸ்ய ஸ்வபோ⁴க³ஸ்ய கதா³சித³ப்ராப்திஸ்ஸ்யாதி³தி தத்ப்ராப்திநையத்யஸித்³த⁴யே பஶுபுத்ராதி³ப்ரயுக்தஸ்ய போ⁴க³ஸ்யாபி சித்ராபுத்ரேஷ்ட்யாதி³விதி⁴ப²லத்வகல்பநாப்ரஸங்கா³த் , லோகவ்யுத்பத்திஸித்³த⁴ஸ்ய ஶப்³தா³நாமர்த²பரத்வஸ்யௌத்ஸர்கி³கஸ்ய க்வசித்க்வசில்லௌகிகவாக்யே வக்த்ருதோ³ஷாத³பவாதே³(அ)ப்யபௌருஷேயே வேதே³ தத³பா⁴வாந்நிரபவாத³ஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸதஸ்தஸ்யார்த²ஜ்ஞாநோத்³தே³ஶ்யகஶப்³தோ³ச்சாரணவிதி⁴நிரபேக்ஷத்வாச்ச । ஶப்³தா³நாமர்த²பரத்வமாத்ரம் வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴ம் ந த்வக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யம் தத்தத³ர்த²விஶேஷபரமித்யபி । தத்து தத்தத³ர்த²விஶேஷமுத்³தி³ஶ்யோச்சாரணமபேக்ஷத இதி தத³ர்தோ²(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ஸ்ஸ்யாதி³தி சேத் , ந । அத்⁴யயநவிதி⁴நா(அ)பி தத³லாபா⁴த் । ந ஹ்யத்⁴யயநவிதி⁴: ப்ரதிவாக்யம் தத்தத³ர்த²விஶேஷஜ்ஞாநமுத்³தி³ஶ்ய தத்தத்³வாக்யோச்சாரணவிதா⁴நே வ்யாப்ரியதே । ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநேந யத்³பா⁴வயிதும் ஶக்யம் தத³நேந பா⁴வயேதி³தி விதா⁴நே ஸத்யக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யாத்⁴யயநேந ந்யாயலப்⁴யதத்தத³ர்த²விஶேஷஜ்ஞாநமேவ பா⁴வயிதும் ஶக்யமிதி தத்ர தத்ரார்த²விஶேஷதாத்பர்யமர்த²தஸ்ஸித்³த்⁴யேதி³தி சேத் , தர்ஹ்யக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யாநாமௌத்ஸர்கி³கமர்த²பரத்வமேவ ந்யாயபர்யாலோசநேந தத்தத³ர்த²விஶேஷதாத்பர்யரூபதயா பர்யவஸ்யதீத்யேவாஸ்து , கிமுச்சாரணவிதி⁴நா ? யதி³ ச லோகே த்³ருஷ்டமித்யேதாவதா வேதே³(அ)ப்யர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய உச்சாரணமாத்³ரியேத , ததா³ ஸ்வதந்த்ரவக்த்ருவிவக்ஷிதேதரார்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்ய ஶ்ரோத்ருபி⁴ருச்சாரணே க்ருதே(அ)பி தஸ்ய வாக்யஸ்ய தத்ர தாத்பர்யம் ந த்³ருஷ்டம் கிந்து ஸ்வதந்த்ரவக்துர்யத³ர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்யோச்சாரணம் தத்ரைவ தாத்பர்யம் த்³ருஷ்டமிதி வேத³ஸ்ய தாத்பர்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் பௌருஷேயத்வமபி கல்ப்யேத । 

வஸ்துதஸ்து லோகே(அ)பி நோச்சாரணாதீ⁴நம் தாத்பர்யம் ; மௌநிநா லிகி²த்வா த³த்தே பரேணாபி லிகி²தம் த்³ருஷ்ட்வா மநஸா(அ)நுஸம்ஹிதே ஶ்லோகாதா³வுச்சாரணாபா⁴வாத் । கிந்த்வஸ்மாத்³வாக்யாதே³தத³ர்த²ப்ரதீதிர்ப⁴வத்விதி வக்த்ருவிவக்ஷா(அ)தீ⁴நம் ததி³தி தாத்பர்யஸித்³த்⁴யர்த²மத்⁴யயநவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴ப²லகத்வகல்பநாயா: கத²ம்சித³பி நாவகாஶ: । வக்த்ருவிவக்ஷா த்வபௌருஷேயே வேதே³ ந ஸம்ப⁴வதீதி லோகவ்யுத்பத்திஸித்³த⁴மர்த²பரத்வம் வக்த்ருவிவக்ஷிதே விஶேஷே பர்யவஸ்யதி , வேதே³ து ந்யாயலப்⁴யே விஶேஷே । தத³நுஸாரேண ச லக்ஷணாதி³கல்பநமித்யேவாப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் । அத ஏவ வேத³ஸ்ய தாத்பர்யவத்த்வரூபஸ்வாபி⁴மதப்ரயோஜநஸித்³தி⁴மேவ ந்யாய்யம் மத்வா அநேநாபி ந்யாயதோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ரர்தா²வபோ³த⁴மபி ப²லத்வேந க்³ருஹ்ணாதீதி தத்தாத்பர்யம் நிஶ்சித்ய தத்³ப³லேந ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்தேரேவ ப²லதாப்ரத்யாயகஸ்ய தவ்யப்ரத்யயஸ்ய ஸ்வாரஸ்யமுல்லங்கி³தம் । ந ஹ்யத்⁴யயநவிதே⁴ருக்தார்த²தாத்பர்யநிஶ்சயோ(அ)யமர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்யோச்சாரணவித்⁴யதீ⁴ந: ; ததா²பூ⁴தவித்⁴யந்தராபா⁴வாத் அஸ்யைவ விதே⁴ரபேக்ஷாயாமாத்மாஶ்ரயாபத்தே: , கிம்து கேவலந்யாயாதீ⁴ந ஏவ வக்தவ்ய: । தஸ்மாத்தாத்பர்யஸித்³த்⁴யர்த²மத்⁴யயநவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴ப²லகத்வகல்பநமித்யேதத் தாவத³யுக்தம் ।

க்ரமப²லஸங்க்³ரஹார்த²ம் யத³நேந ஶக்யம் பா⁴வயிதும் தத்³பா⁴வயேதி³த்யத்⁴யயநவித்⁴யர்த²பர்யவஸாநாத³த்⁴யயநேந பா⁴வயிதும் ஶக்யமர்த²ஜ்ஞாநமபி தத்³பா⁴வ்யகோடாவநுப்ரவிஶேதி³த்யப்யயுக்தம் ; அநுஷ்டா²நகாலாபேக்ஷிதஸ்ய ஸமித்³யாகா³தி³ஸ்ம்ருதிக்ரமஸ்யாத்⁴யயநக்³ருஹீதஸ்வாத்⁴யாயபாட²க்ரமேணாத்⁴யயநவிதி⁴ப²லாக்ஷராவாப்த்யநுநிஷ்பாதி³தயா ஸ்வத ஏவ ஸம்ப⁴வதோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப²லத்வேந ஸங்க்³ராஹ்யத்வாபா⁴வாத் । தத்ஸம்க்³ரஹார்த²ம் மீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரபாட²காலாபேக்ஷிதக்ரமப²லஸ்யாபி ததை²வ விதி⁴ப²லத்வேந ஸம்க்³ராஹ்யத்வாபா⁴வாத் , தத்ஸம்க்³ரஹார்த²ம் யத³நேந பா⁴வயிதும் ஶக்யம் தத்ஸர்வமநேந பா⁴வயேதி³த்யத்⁴யயநவித்⁴யர்தா²ங்கீ³காரே அர்த²ஜ்ஞாநவத்க்²யாதிலாபா⁴தீ³நாம் சார்வாகாபாதி³தப²லாதீ³நாமபி தத்³பா⁴வ்யகோட்யநுப்ரவேஶப்ரஸங்கா³ச்ச । தேஷாமபி லோகத: , ‘ஶோப⁴தே ஹ்யஸ்ய முக²ம் ய ஏவம் வேத³’ ‘ஆஸ்ய ப்ரஜாயாம் வாஜீ ஜாயதே’ இத்யாதி³ஶ்ரௌதலிங்க³தஶ்சாத்⁴யயநேந பா⁴வயிதும் ஶக்யத்வாவக³மாத் । ‘ஶோப⁴தே(அ)ஸ்ய முக²ம் ய ஏவம் வேத³’ இதி ஹி க³ர்க³த்ரிராத்ரப்³ராஹ்மணஜ்ஞஸ்ய தத்³ஜ்ஞாநப²லாநுவாத³: ஶிஷ்யைருத்³வீக்ஷ்யமாணத்வாத்தத்³ஜ்ஞஸ்ய முக²ம் ஶோப⁴தே இதி தது³பபாத³நம் க்ருதமர்த²வாதா³தி⁴கரணே । அநேந க்²யாதேரத்⁴யயநாவாப்யத்வம் லப்³த⁴ம் । ‘ஆஸ்ய ப்ரஜாயாம் வாஜீ ஜாயதே’ இதி வேதா³நுமந்த்ரணமந்த்ரஜ்ஞஸ்ய தத்³ஜ்ஞாநப²லாநுவாத³: குலே ஸந்ததாத்⁴யயநஶ்ரவணாத் தத்³ஜ்ஞஸ்ய ப்ரஜாஸு மேதா⁴வீ வேத³விஜ்ஜாயதே ஸ ப்ரதிக்³ரஹாத³ந்நமாப்நோதீதி தது³பபாத³நம் க்ருதம் । அநேந கைமுதிகந்யாயேந ஸாக்ஷாத³த்⁴யேதுர்த⁴நலாப⁴ஸ்ய தத³த்⁴யயநாவாப்யத்வம் லப்³த⁴ம் । வித்⁴யந்தராபேக்ஷிதம் யத்³பா⁴வயிதும் ஶக்யமிதி விஶேஷிதமிதி சேத் , த⁴நலாபோ⁴(அ)பி நந்வர்த²ஜ்ஞாநக்ரதுவிதி⁴பி⁴ரபேக்ஷித ஏவ । க்²யாதிரபி த⁴நலம்ப⁴நத்³வாரா க்ரதுஷூபயுஜ்யதே । தஸ்மாத³த்⁴யயநவிதே⁴ஸ்தவ்யப்ரத்யயோபாத்தாக்ஷராவாப்திப²லகத்வேநார்த²ஜ்ஞாநபர்யந்தத்வாபா⁴வாத³ந்யதோ லப்³த⁴ஜ்ஞாநாநபஶ்யந்த: க்ரதுவித⁴யோ வித்³யாவித⁴யஶ்சாநுஷ்டா²நாபேக்ஷிதம் ஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவாக்ஷிபந்தி । 

ஏவஞ்ச யத்³யபி க்ரதுவித⁴ய: ஶூத்³ரஸ்ய ஸ்வாநுஷ்டா²நோபயுக்தம் ஜ்ஞாநம் நாக்ஷிபந்தி ; ‘தஸ்மாச்சூ²த்³ரோ யஜ்ஞே(அ)நவக்ல்ருப்த:’ இதி தஸ்ய க்ரதுப்ரதிஷேதா⁴த் , ததா²பி வித்³யாவித⁴யஸ்தஸ்ய ஸ்வோபயுக்தம் ஜ்ஞாநம் கிமிதி நாக்ஷிபேயு: ? க்ரதுஷ்விவ வித்³யாஸு தஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴பா⁴வாத் , ப்ரத்யுத விஶிஷ்ய தஸ்ய க்ரதுப்ரதிஷேதே⁴ந வித்³யா(அ)நுமத்யவஸாயாத் । யதி³ ஹ்யத்⁴யயநவிதி⁴ரர்த²ஜ்ஞாநபா⁴வ்யக: ஸ்யாத்ததா³(அ)த்⁴யயநவிதி⁴லப்³த⁴ஜ்ஞாநாந்த்³விஜாதீநாஸாத்³ய நிர்வ்ருதா: க்ரதுவித்³யாவித⁴ய: ஶூத்³ரஸ்ய ஸ்வாநுஷ்டா²நோபயோகி³ ஜ்ஞாநம் நாக்ஷிபந்தீதி ந்யாயமூலம் யஜ்ஞாநவக்ல்ருப்திவசநம் வித்³யா(அ)நவக்ல்ருப்தேரப்யுபலக்ஷணம் ஸ்யாத் । ந த்வயமர்த²ஜ்ஞாநபா⁴வ்ய இத்யுக்தம் । 

அஸ்து வா(அ)யமர்த²ஜ்ஞாநபா⁴வ்ய:, ததா²பி ஶூத்³ரஸ்யாநிவார்யோ வித்³யாதி⁴கார: ; க்ரதுவித்³யாவிதி⁴பி⁴ஸ்த்ரைவர்ணிகாநாம் ஸ்வஶாகே²தரஶாகா²விஹிதாங்க³கு³ணோபஸம்ஹாராய தத்தச்சா²கா²(அ)த்⁴யாயிப்⁴யஸ்தத்தத³ங்க³கு³ணஜ்ஞாநஸ்யேவ ஶூத்³ரஸ்யாபி வித்³யாவிதி⁴பி⁴ஸ்தத்தத்³ஜ்ஞாநஸ்ய ஆக்ஷேப்தும் ஶக்யத்வாத் । அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஹ்யேகஸ்யா ஏவ ஶாகா²யா அத்⁴யயநம் விதீ⁴யதே ; ப்ரதிவ்யக்தி க⁴டத்வஸ்யேவ ப்ரதிஶாக²ம் ஸ்வாத்⁴யாயத்வஸ்யாத்⁴யயநேந பரிஸமாப்தத்வாத் । அத்⁴யயநவிதே⁴ரர்த²ஜ்ஞாநப²லகத்வபக்ஷே ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநேநார்த²ஜ்ஞாநம் பா⁴வயேதி³தி ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யோபாதே³யகோடிப்ரவேஶாத³தீ⁴தேந ஸ்வாத்⁴யாயேநார்த²ஜ்ஞாநம் பா⁴வயேதி³தி தஸ்ய ஸாக்ஷாத் , உபாதே³யத்வாத்³வா தத்ஸம்க்²யாயா விவக்ஷிதத்வாத் । ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யோபாதே³யத்வே(அ)பி தஸ்யார்த²ஸித்³த⁴மத்⁴யயநஸம்ஸ்கார்யத்வமப்யஸ்தீதி தவ்யப்ரத்யயேந ‘சருமுபத³தா⁴தி’ இத்யத்ர த்³விதீயயா சரோருபதா⁴நஸம்ஸ்கார்யத்வஸ்யேவ தஸ்யாநுவாதா³த் । அக்³நிப்ரகரணாம்நாதேந ‘சருமுபத³தா⁴தி’ இதி விதி⁴நா சரூபதா⁴நே ஸ்த²ண்டி³லாங்க³தயா விநியுஜ்யமாநே தஸ்ய ஸாக்ஷாத்ஸ்த²லநிர்வர்தகத்வாயோகா³து³பஹிதேந சருணா தந்நிர்வ்ருத்தித³ர்ஶநாச்சோபதா⁴நஸ்ய ஸ்த²லாங்க³த்வம் சருஸம்ஸ்காரத்³வாரகமித்யர்த²ஸித்³த⁴மேவ யதா² சரோருபதா⁴நஸம்ஸ்கார்யத்வம் த்³விதீயயா(அ)நூத்³யதே , ஏவமிஹாப்யத்⁴யயநஸ்ய தத்ஸமாப்த்யநந்தராரம்ப⁴ணீயமீமாம்ஸாபரிசயோத்தரகாலபா⁴விந்யர்த²ஜ்ஞாநே ஸாக்ஷாத்காரணத்வாயோகா³த³த்⁴யயநக்³ருஹீதஸ்வாத்⁴யாயேந காலாந்தரே ஸ்ம்ருதிஸமாரூடே⁴ந த்³வாரேணார்த²ஜ்ஞாநத³ர்ஶநாச்சார்த²ஸித்³த⁴ம் ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யாத்⁴யயநஸம்ஸ்கார்யத்வம் தவ்யப்ரத்யயேநாநூத்³யத இதி உபபத்தே: । ஸம்ஸ்காரகர்மாத்⁴யயநம் ஸ்வாத்⁴யாயாவாப்திப²லகமிதி பக்ஷே ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யாத்⁴யயநஸம்ஸ்கார்யத்வேநோபாதே³யத்வே(அ)பி ஸ்வஶப்³தே³நாத்மீயவாசிநா பித்ருபிதாமஹாதி³பரம்பராக³தாயா ஏவ ஶாகா²யா அத்⁴யாயஶப்³தோ³க்தாயா அத்⁴யயநவிதா⁴நாத் ஸர்வஶாகா²நாமத்⁴யேதுமஶக்யதயா ஸங்கோசாபேக்ஷாஸத்த்வேநோத்³தே³ஶ்யஸ்யாபி ஸ்வீயத்வவிஶேஷணஸஹிஷ்ணுத்வாத் । ஏவஞ்ச கீ²யேதரஶாகா²விஹிதமங்க³கு³ணஜாதம் விநைவ தத³த்⁴யயநம் தத³த்⁴யேத்ருப்⁴யோ க்³ருஹீத்வா(அ)நுஷ்டீ²யத இதி த்ரைவர்ணிகேஷு த்³ருஷ்டத்வாத் ஶூத்³ரம் ப்ரதி ஸர்வாஸாமபி ஶகா²நாம் ஸ்வீயேதரத்வாத் தத³த்⁴யயநாபா⁴வே(அ)பி தத³த்⁴யேத்ருப்⁴யோ(அ)தி⁴க³த்ய வித்³யாநுஷ்டா²நே ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । 

நநு ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாநுஷ்டா²நாபேக்ஷிதம் ஜ்ஞாநம் கார்த்ஸ்ந்யேநாபேக்ஷணீயம் த்ரைவர்ணிகாநாம் ஸ்வஶாகே²தரஶாகா²விஹிதகு³ணவிஷயஸ்ததே³கதே³ஶ இத்யாக்ஷேபலாக⁴வாத் வித்³யாவித⁴யஸ்த்ரைவர்ணிகாநேவாதி⁴குர்யு:, ந ஶூத்³ரமிதி சேத் ; ஏவம் தர்ஹி யஸ்ய கர்மணோ யஸ்யாம் ஶாகா²யாம் பூ⁴யஸாமங்கா³நாம் விதா⁴நம் ‘பூ⁴யஸ்த்வேநோப⁴யஶ்ருதி’(ஜை. ஸூ. 3. 3. 10) இதி ந்யாயேந ப்ரதா⁴நஸ்யாபி விதா⁴நம் ஶாகா²ந்தரே து கிஞ்சித³ங்க³விதா⁴நம் தத்ர கர்மணி தச்சா²கா²த்⁴யாயிநாமேவாதி⁴கார: ஸ்யாத் ஜ்ஞாநாக்ஷேபலாக⁴வாந்ந து ஶாகா²ந்தராத்⁴யாயிநாம் । யஸ்ய கர்மணஸ்தத³ங்க³ஸ்ய வா கஸ்யசித்³யஸ்யாம் ஶாகா²யாம் விதா⁴நம் நாஸ்தி கிந்து ஶாகா²ந்தர ஏவ ஸாங்க³ஸ்ய தஸ்ய விதா⁴நம் தத்ர கர்மணி தச்சா²கா²த்⁴யாயிநாமதி⁴காரோ ந ஸ்யாத் । ஶூத்³ரவத்தேஷாம் தத³நுஷ்டா²நோபயோகி³ஜ்ஞாநஸ்ய கார்த்ஸ்ந்யேநாபேக்ஷணீயத்வாத் । ஸம்ப⁴வந்தி ஹி கு³ணப²லவிதி⁴ரூபாணி க்ஷுத்³ரகர்மாணி ஶாகா²விஶேஷேஷு ஸர்வதை²வாநிரூபிதாநி । தஸ்மாத்த்ரைவர்ணிகாநாமபி ஜ்ஞாநாக்ஷேபஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் தத்³வத் ஶூத்³ரஸ்யாபி வித்³யாநுஷ்டா²நோபயோகி³ஜ்ஞாநாக்ஷேபஸம்ப⁴வாத் வேத³வித்³ப்⁴யோ விஜ்ஞாய வித்³யாநுஷ்டா²நமுபபத்³யதே । அந்யதா²(அ)த்⁴யயநாபா⁴வேந ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாப்ரத்யாக்²யாநே மைத்ரேயீப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸ்த்ரீணாம் ப்³ரஹ்மவித்³யா(அ)வாப்தௌ கா க³தி: ? ந ஹி அத்ரத்யஸ்ய ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய க்ஷத்ரிய இவ மைத்ரைய்யாதி³ஶப்³தா³நாம் புருஷேஷு வ்ருத்திஸ்ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)பி கல்பயிதும் ஶக்யதே ; ‘அத² ஹ யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய த்³வே பா⁴ர்யே ப³பூ⁴வது: மைத்ரேயீ ச காத்யாயநீ ச’(ப்³ரு. 4. 5. 1) இத்யாதி³வாக்யாந்தரவிரோதா⁴த் । 

நநு ததா²(அ)பி நிர்கு³ணவித்³யோத³யார்த²ம் ஶூத்³ரஸ்ய வேதா³ந்தக்³ரஹண நோபபத்³யதே ‘அத² ஹாஸ்ய வேத³முபஶ்ருண்வதஸ்த்ரபுஜதுப்⁴யாம் ஶ்ரோத்ரப்ரதிபூரணமுதா³ஹரணே ஜிஹ்வாச்சே²தோ³ தா⁴ரணே ஶரீரபே⁴த³:’ இதி ஶூத்³ரஸ்ய வேத³ஶ்ரவணாதி³ப்ரதிஷேதா⁴தி³தி சேத் , ந । கூபக²நநப்ரயுக்தம் பங்கிலதே³ஹத்வம் தல்லப்³த⁴ஜலேநேவ வேதா³ர்த²விசாரப்ரயுக்தம் வேத³ஶ்ரவணோதா³ஹரணதா⁴ரணக்ருதது³ரிதம் தல்லப்³த⁴ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேநாபநேஷ்யத இதி தி⁴யா தஸ்ய வேதா³ந்தஶ்ரவணே(அ)பி ப்ரவ்ருத்யுபபத்தே: । நநு ஶூத்³ரஸ்ய ஸகு³ணவித்³யாநுஷ்டா²நார்த²ம் வேதா³ந்தார்த²விசாரார்த²ம் சோபதே³ஷ்டா ந லப்⁴யதே ‘ந ஶூத்³ராய மதிம் த³த்³யாத்’ இதி ப்ரதிஷேதா⁴தி³தி சேத் , ந । ஸகு³ணவித்³யாநுஷ்டா²நேந நிர்கு³ணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந வா தது³பதே³ஷ்ட்ருத்வப்ரயுக்தம் து³ரிதமபநேஷ்யாமீதி மந்யமாநஸ்ய பரமகாருணிகஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் ; ஸ்நேஹார்த²லோபா⁴து⁴பாதி⁴நா(அ)திக்ராந்தநிஷேத⁴ஸ்ய வோபதே³ஷ்டத்வஸம்ப⁴வாத் । அந்யதா² ஸோமவிக்ரய்யலாபே⁴ந த்ரைவர்ணிகாநாம் யஜ்ஞாநுஷ்டா²நஸ்யாபி லோபப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத³ஸ்தி ஶூத்³ரஸ்ய ஸகு³ணவித்³யா(அ)நுஷ்டா²நே நிர்கு³ணவித்³யார்த²ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாநுஷ்டா²நே சாதி⁴கார இதி । ஏவம் ப்ராப்தே பூர்வபக்ஷே –  

ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ – ‘ஶுக³ஸ்ய தத³நாத³ரஶ்ரவணாத் ததா³த்³ரவணாத் ஸூச்யதே ஹி’ । யது³க்தம் – தே³வாநாமிவ ஶூத்³ராணாமபி வித்³யாதி⁴காரே வைதி³க லிங்க³மஸ்தீதி, தத்ர தாவதி³த³முச்யதே । ந ஜாநஶ்ருதௌ ஶூத்³ரஶப்³தோ³ ரூட்⁴யர்த²விவக்ஷயா ப்ரயுக்த:, கிந்து யோகா³ர்த²விவக்ஷயா ப்ரயுக்த: । அஸ்ய ஹி ஜாநஶ்ருதே: ஶுகு³த்பந்நா । குத: காரணாத் ? தத³நாத³ரஶ்ரவணாத் தஸ்மாத்³த⁴ம்ஸவாக்யாதா³த்மநோ(அ)நாத³ரஶ்ரவணாத் । ஸா ரைக்வேண மஹர்ஷிணா ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஸூச்யதே । ஆத்மந: பரோக்ஷஜ்ஞாநவத்த்வஜ்ஞாபநாய । கத²ம் ஸா ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஸூச்யதே ? ததா³த்³ரவணாத் தயா ஶுசா ஹேதுநா ரைக்வஸ்யாத³வணாத் – வித்³யார்தா²பி⁴க³மநாத் । ரைக்வஸ்யாபி⁴க³மநம் ஶுசேதி சாக்²யாயிகயைவ ஸூச்யதே ।

ஏவம் ஹி உபாக்²யாயதே – ஜாநஶ்ருதி: கில பௌத்ராயண: ஶ்ரத்³த⁴யா ப³ஹுத⁴நாநப்ரத³: ஸர்வாஸு தி³க்ஷு க்³ராமநக³ரமார்கா³ரண்யதீர்தா²தி³ஷு பாந்தா²நாமநாதா²நாஞ்ச ஶீதவாதவர்ஷாதபபா³த⁴நிவாரகாந்நோத³கஶயநாச்சா²த³நாதி³போ⁴க்³யஜாதஸ்ய பூர்ணாநாவஸதா²ந்மாபயாஞ்சக்ரே । ஏவம் கர்மபத²ரஸிகம் வித்³யாபத²மஜாநாநம் கர்மபி⁴: க்ஷீணது³ரிதம் தம் வித்³யாபதே² ப்ரவர்தயிதுகாமா: கேசந மஹர்ஷய: ஸாராஸாரே வித்³யாகர்மணீ க்ஷீரநீரே இவ ஸ்வயம் விவேக்தும் குஶலா இதி வ்யஞ்ஜயிதும் ஹம்ஸரூபமாஸ்தா²ய நிஶாயாம் ஹர்ம்யே ஶயாநஸ்ய தஸ்யோபரி பங்க்திமாப³த்⁴யாஜக்³மு: । தேஷாமக்³ரேஸரம் ஹம்ஸம் ஸம்போ³த்⁴ய ப்ருஷ்ட²த: பதந்நேகதமோ ஹம்ஸ: ஸாகூதமுவாச – போ⁴போ⁴யி ப⁴ல்லாக்ஷ ப⁴ல்லாக்ஷ ஜாநஶ்ருதே: பௌத்ராயணஸ்ய ஸமந்தி³வாஜ்யோதிராததம் தந்மா ப்ரஸாங்க்ஷீஸ்தத்த்வா மா ப்ரதா⁴க்ஷீதி³தி । ஏவம் ப⁴ல்லாக்ஷேத்யநேந விபரீதலக்ஷணயா மந்த³லோசநேதி ஸம்ப்⁴ரமேண த்³விவாரம் ஸம்போ³த்⁴ய ஜாநஶ்ருதேரந்நதா³நாதி³ப்ரபா⁴வஜநிதம் ஜ்யோதிர்த்³யுலோகபர்யந்தம் வ்யாப்தம் வர்ததே தத்ர த்வம் லக்³நோ மாபூ⁴ரிதி தேந தவ ப்ரத³க்³த⁴தா மா பூ⁴தி³த்யுக்தே தமக்³ரகா³மீ ஹம்ஸ: ப்ரத்யுவாச ‘கம்ப³ர ஏநமேதத்ஸந்தம் ஸயுக்³வாநமிவ ரைக்வமாத்த²’(சா². 4. 1. 3) இதி । ததி³த³மக்³ரகா³மிநோ ஹம்ஸஸ்ய வாக்யம் அரே ஹம்ஸ ஏநம் ராஜாநம் கமு கமேவ கேநைவ மாஹாத்ம்யேந யுக்தம் ஏதத்ஸந்தமேதாத்³ருஶம் ஸந்தம் மநுஷ்யஸாமாந்யத³ஶாமநதிக்ரம்ய வர்தமாநம் , ஸயுக்³வாநமுபகரணநயநார்தே²ந ஶகடேந ஸஹிதம் ரைக்வமிவ ஏவம் ஸப³ஹுமாநமாத்தே²த்யேததா³கர்ண்ய தேந ப்ருஷ்ட²கா³மிநா ஹம்ஸேந கோ(அ)ஸௌ ரைக்வ இதி புந: ப்ருஷ்டஸ்ஸ ஏவ ப்ரத்யுவாச ஸர்வேஷாமபி யத்³யாவத் ஸாது⁴ கர்ம தத்ஸர்வம் ப²லதோ ரைக்வஸ்ய த⁴ர்மே(அ)ந்தர்ப⁴வதி ததா²(அ)ந்யோ(அ)பி ய: புருஷதௌ⁴ரேயோ ரைக்வோபாஸ்யமுபாஸ்தே தஸ்யாபி த⁴ர்மே தத்ஸர்வமந்தர்ப⁴வதி ததா²பூ⁴தோ ரைகோ மயோக்த இதி ।  ததே³தத்³த⁴ம்ஸவாக்யம் ததா²பூ⁴தஸ்ய ரைக்வஸ்ய ஹி கர்மஜ்ஞாநஜநிதம் ஜ்யோதிரஸஹ்யம் ந த்வஸ்ய வராகஸ்யேதி ஸ்வநிந்தா³க³ர்ப⁴மாகர்ண்ய ஜாநஶ்ருதி: கத²மபி நிஶாமதிவாஹ்ய தல்பம் த்யஜந்நேவ க்ஷத்தாரமாஹூய ஸசிஹ்நம் ரைக்வமுக்த்வா தத³ந்வேஷணாய ப்ரேஷயித்வா க்வசித்³விவிக்தே தே³ஶே ஶகடஸ்யாத⁴ஸ்தாத்பாமாநம் கண்டூ³யமாநம் ரைக்வமுபலப்⁴ய ப்ரத்யாக³தே தஸ்மிந் ஸ்வயம் ரைக்வமுபஸத்³ய க³வாம் ஷட்ஶதாநி ஹாரமஶ்வதரீயுக்தம் ரத²ஞ்சோபஹ்ருத்ய த்வது³பாஸ்யாம் தே³வதாமநுஶாதீ⁴தி ரைக்வம் ப்ரார்த²யாமாஸ । ரைக்வ: ஸ்வயோக³மஹிமவிதி³தஸகலவ்ருத்தாந்தோ ஜாநஶ்ருதேர்வித்³யாவிது⁴ரதாநிமித்தாநாத³ரக³ர்ப⁴ஹம்ஸவாக்யஶ்ரவணஜநிதாம் ஶுசம் தத³நந்தரமேவ வித்³யார்த²ம் ஸ்வோபஸர்பணஞ்ச விதி³த்வா சிரகாலஸேவாம் விநா த்³ரவ்யப்ரதா³நேந மாம் தோஷயிதுகாமஸ்யாஸ்ய யாவச்ச²க்தி ப்ரதா³நம் விநா வித்³யா ப்ரதிஷ்டி²தா ந ப⁴வேதி³தி மத்வா தத³நுஜிக்⁴ருக்ஷயா ஸ்வஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநவத்தாரூபம் ஸ்வமஹிமாநம் ‘ஶூத்³ர’ இதி ஸம்பு³த்⁴யா க்²யாபயந்நாஹ ‘அஹ ஹாரே த்வா ஶுத்³ர தவைவ ஸஹ கோ³பி⁴ரஸ்து’(சா². 4. 2. 3) இதி । அஹேதி நிபாத: । ஹாரஸஹித இத்வா ரத²: கோ³பி⁴:ஸஹ தவைவாஸ்து கிமநேந அல்பத⁴நேந மம ஸந்தோஷ: கலத்ரஹீநஸ்ய மம ஏதத்³த⁴நரக்ஷணே வா ஶக்தி:, தவ வா மத்ப்ரயோஜநாபர்யவஸாய்யல்பத⁴நதா³நேந ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: । புநர்ஜாநஶ்ருதௌ ஸஹஸ்ரம் க³வாம் பூர்வாநீதம் ஹாராதி³கம் ரைக்வஸ்ய பரிணயநார்த²ம் ஸ்வகந்யாம் தத்ரத்யம் க்³ராமஞ்சோபஹ்ருத்ய ப்ரார்த²யமாநே வித்³யாப்ரதா³நார்த²முபஹாரஸ்ய பர்யாப்ததாமநுஜாநந் புநரபி ததே³வ ‘ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணம் பூர்வோக்தாநுகரணமாத்ரத்வேநாவர்தயந் ‘ஆஜஹாரேமா:ஶூத்³ராநேநைவ முகே²நாலாபயிஷ்யதா²:’(சா². 4. 2. 5) இதி இமாம் த³க்ஷிணாம் ஆஜஹர்த² ; அநேநைவ முகே²ந வித்³யாக்³ரஹணோபாயேந மாம் வாசயிஷ்யஸீத்யர்த²: ।  

அஸ்யாமாக்²யாயிகாயாம் ஹம்ஸவாக்யாநாத³ரஶ்ரவணாநந்தரமேவ க்ஷத்ருப்ரேஷணவ்யக்³ரத்வப்ரதிபாத³நேந ஜாநஶ்ருதே: ஶுகு³த்பந்நா ஸூச்யதே । அதஸ்தது³த்பந்நயா ஶுசா வித்³யார்த²ம் ஸ்வாத்³ரவணம் ரைக்வேண ஶூத்³ரேத்யாமந்த்ரணேந ஸூச்யத இதி யுக்தம் । யோகா³த்³ரூடே⁴ர்ப³லீயஸ்த்வே(அ)பி பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதார்த²விஷயயோக³ஸ்யாததா²பூ⁴தரூடி⁴த: ப்ரதிபத்திலாக⁴வேந ப³லீயஸ்த்வாத் । இஹ ச நைரக்தப்ரக்ரியயா ‘ருத³ம் (ஜம்) த்³ராவயதி’ இத்யர்தே² ருத்³ரஶப்³த³வச்சு²சா து³த்³ராவ’ இத்யர்தே² ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய நிஷ்பத்திஸம்ப⁴வாத் । உகாரஸ்ய தீ³ர்க⁴ஸ்து நைருக்த இஹாதி⁴க: । கேசித் ‘ஸம்ஹிதாயாம் யத்ர தை³ர்க்⁴யம் பதே³ யத்ர ந வித்³யதே । உக்தார்த²ஸ்ய மஹாதி⁴க்யம் ஶ்ருதேஸ்தத்ர விவக்ஷிதம் ॥’ இதி வசநமுதா³ஹரந்த: ஶோகாதி⁴க்யத்³யோதகோ தீ³ர்க⁴ இத்யாஹு: । 

நந்வேவம் ஸதி ஸூத்ரே ஸூச்யத இத்யஸ்யாக்²யாயிகயா ‘ஶுகு³த்பந்நா ஸூச்யதே’ இதி ஏஷைவ யோஜநா யுக்தா । ரைக்வேண ‘ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணேந ஸா ஸூச்யத இதி யோஜநாந்தரம் து ந யுக்தம் ; யௌகி³கேந ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஶுச: கண்டோ²க்த்யைவ ப்ரதிபாத³நாத் । நைஷ தோ³ஷ: । ஹம்ஸவாக்யாநாத³ரஶ்ரவணக்ருதயா ஶுசா வித்³யார்த²ம் மாமப்⁴யாக³தவாநஸீத்யேதாவதோ(அ)ர்த²ஸ்ய ரைக்வேண சிக்²யாபயிஷிதஸ்யைகதே³ஶப்ரதிபாத³நத்³வாரா ஸூசநீயத்வாத் । ஏவஞ்ச யதி³ நைருக்தப்ரக்ரியயா ஶுசிதா⁴தோர்வ்யுத்பந்நோ(அ)யம் ஶூத்³ரஶப்³த³: கேவலயௌகி³க:, ந து ‘ஸ்தா²யிதஞ்சிவஞ்சிஶகிக்ஷிபிக்ஷுதி³ஸ்ருபி’ இத்யாதி³ஸூத்ரதோ ரப்ரத்யயே அநுவர்தமாநே ‘ஶதே³ரூச’ இத்யௌணாதி³கஸூத்ரேண நிஷ்பந்நஶ்சதுர்த²வர்ணே ரூட⁴: । ததா³ ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஶுச: கண்டோ²க்த்யா ப்ரதிபாத³நாத்கத²ம் தேந ஸூச்யத இத்யுக்தமித்யாஶங்காயாமபி ஸூத்ரே ‘ததா³த்³ரவணாத்’ இத்யேவோத்தரம் । ல்யப்³லோபே பஞ்சமீயம் ; ந ஹி ஶுசமேவ கேவலாமபேக்ஷ்ய ஸூச்யத இத்யுக்தம் , கிந்து ததா³த்³ரவணமபேக்ஷ்ய, தயா ‘ஶுக³ஸ்ய தத³நாத³ரஶ்ரவணாத்’ இதி ஸூத்ரபா⁴கே³ ப்ரக்ருதயா அநாத³ரஶ்ரவணஜத்வவிஶிஷ்டயா ஶுசா ஹேதுநா யதா³த்³ரவணம் ரைக்வாப்⁴யாக³மநம் தத³பேக்ஷ்ய । தத்து ஸூசநீயமேவேதி பா⁴வ: । ஏவம் ஸத்யாடு³பஸர்கோ³(அ)ப்யர்த²வாந் ப⁴வதி । ஶூத்³ரஶப்³த³ப்ரவிஷ்டாவயவார்த²மாத்ரப்ரத³ர்ஶநபரத்வே ‘தத்³த்³வணாத்’ இத்யேவ ஸூத்ரம் க்ரியேத ।

கேசிது³ணாதி³ஸூத்ரே ரக்ப்ரகரணே ‘ஶதே³ரூச’ இதி ஸூத்ரபாட²மநங்கீ³க்ருத்ய தத³நம்தரபடி²தாத் ‘அமிதம்யோர்தீ³ர்க⁴ஶ்ச’ இதி ஸூத்ராத³நந்தரம் ‘ஶுசேர்த³ஶ்ச இதி ஸூத்ராந்தரபாட²ம் கல்பயந்த: தேந நிஷ்பாதி³தோ(அ)யம் ஶூத்³ரஶப்³த³: கேவலம் ஶோசித்ருத்வார்த²க:, ந துஶுசாத்³ரவணார்த²க:, ஔணாதி³கநிர்வாஹே ஸம்ப⁴வதி நைருக்தநிர்வாஹாயோகா³த் । பாணிநீயநிர்வாஹோ முக்²ய:, தத ஔணாதி³கஸ்ததோ நருக்த: இதி ஹி மர்யாதே³தி வத³ந்தி । ஏவம் ஶுத்³தே⁴ஷு ஸூத்ரகோஶேஷ்வத்³ருஷ்டம் வ்ருத்திக்³ரந்தே²ஷ்வவ்யாக்²யாதம் பாடா²ந்தரம் கல்பயித்வா ததா²வ்யுத்பாத³நே நாஸ்மாகம் கஶ்சித்³தோ³ஷ: ; ‘ததா³த்³ரவணாத்’ இதி ஸூத்ரபா⁴க³ஸ்ய தத்³வ்யாக்²யாநபா⁴ஷ்யஸ்ய ச வைதி³கஶூத்³ரபத³வாச்யார்த²ப்ரதிபாத³நபரத்வம் விஹாய கேவலம் தத்ஸூத்ரார்த²ப்ரதிபாத³நபரத்வகல்பநோபபத்தே: । கிந்து ஔணாதி³கப்ரத்யயாந்ததாயாம் ந ஶோசித்ருத்வார்த²லாபே⁴நாபி ஜாத்யர்த²த்வநிராஸஸித்³தி⁴: । ஔணாதி³கப்ரத்யயாந்தாநாமவ்யுத்பந்நப்ராதிபதி³கத்வாத் ஸர்வேஷாம் நாம்நாமௌணாதி³கப்ரத்யயாந்தத்வேந ஜாதிவாசிந: ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்யாபி ததா²த்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । 

அத ஏவாஹு: ஶப்³த³வித³: – ‘ஔணாதி³கப்ரத்யயாந்தாந்யவ்யுத்பந்நப்ராதிபதி³காநி’ இதி ‘அத: க்ருகமிகம்ஸகும்ப⁴பாத்ரகுஶாகர்ணீஷ்வநவ்யயஸ்ய’(பா. ஸூ. 8. 3. 46) இத்யேதத்ஸூத்ரே கமிக்³ரஹணே ஸத்யபி கமேரௌணாதி³கப்ரத்யயாந்தஸ்ய கம்ஸபத³ஸ்ய க்³ரஹணேந ஸர்வேஷாம் நாம்நாமௌணாதி³கப்ரத்யயை: க்ருத³ந்தாநாம் க்ருத்தத்³தி⁴தஸூத்ரத: ப்ராதிபதி³கஸம்ஜ்ஞாஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வே(அ)பி அர்த²வத்ஸூத்ரப்ரணயநேந ச ஜ்ஞாபிதமிதி । யத்³யபி ‘ததா³த்³ரவணாத்’ இத்யத்ர தத்பத³ஸ்யேவ ‘தத³நாத³ரஶ்ரவணாத்’ இத்யத்ர தத்பத³ஸ்ய ‘அஸ்ய’ இதி பத³ஸ்ய ச ஸூத்ரப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வம் நாஸ்தி, ததா²(அ)பி ‘அஹ ஹாரே த்வா ஶூத்³ர’ இதி வைதி³கலிங்க³மவலம்ப்³ய ப்ரத்யவதிஷ்ட²மாநஸ்ய பூர்வபக்ஷிண: தஸ்யாமாக்²யாயிகாயாம் வர்ண்யமாநோ ஜாநஶ்ருதி: தமுத்³தி³ஶ்ய ஹம்ஸ வாக்யஞ்ச பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதமிதி பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி ஜாநஶ்ருதௌ ஶூத்³ரஶப்³த³ப்ரயோக³நிர்வாஹார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தே ஸூத்ரே ப்ரயுக்தயோஸ்தயோர்போ³த்⁴யபு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதபராமர்ஶித்வமஸ்தீதி தயோர்நிர்வாஹ: । ஏவமப்ரதிபந்நரூடி⁴த: ப்ரதிபந்நயோக³ஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத் ஜாநஶ்ருதிர்ந ஜாதிஶூத்³ர இத்யுபபாதி³தம் । 1. 3. 34 । 

அத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஜாநஶ்ருத்யாக்²யாயிகாஸமாப்த்யநந்தரமுத்தரத்ர ஜாநஶ்ருதயே ரைக்வேண உபதி³ஷ்டாயா: ஸம்வர்க³வித்³யாயா வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயதே ‘அத² ஹ ஶௌநகஞ்ச காபேயமபி⁴ப்ரதாரிணஞ்ச காக்ஷஸேநிம் பரிவிஷ்யமாணௌ ப்³ரஹ்மசாரீ பி³பி⁴க்ஷே’(சா²., 4. 3. 5) இதி । தத்ராபி⁴ப்ரதாரீ சித்ரரத²வம்ஶ்ய: க்ஷத்ரியஶ்சேதி தாவத்³வக்தவ்யம் ; காபேயாக்²யயாஜகயோகா³த் । காபேயயாஜக யாகோ³ ஹி ச்ச²ந்தோ³க³ப்³ராஹ்மணே சித்ரரத²ஸ்ய ஶ்ருத: । தத்ர ஹி த்³விராத்ரப்ரகரணே ‘ஏகாகிநமேவைநமந்நாத்³யஸ்யாத்⁴யக்ஷம் கரோதி’ இதி ப²லார்த²வாதா³நந்தரம் தது³பபாத³கமர்த²வாதா³ந்தரம் ஶ்ருதம் ‘ஏதேந வை சித்ரரத²ம் காபேயா அயாஜயந் தமேகாகிநமந்நாத்³யஸ்யாத்⁴யக்ஷமகுர்வந் தஸ்மாத் சைத்ரரதீ² நாமைக: க்ஷத்ரபதிரஜாயத’(தாண்ட்³ய ப்³ரா. 20. 12. 5) இதி । தேநாபி⁴ப்ரதாரிண: ஸம்ஜ்ஞாபே⁴தா³த் சித்ரரத²த்வாஸித்³தா⁴வபி தத்³வம்ஶ்யத்வம் ஸித்³த்⁴யதி ; ஸமாநாந்வயாநாம் ஸமாநாந்வயா யாஜகா ப⁴வந்தீதி ப்ராயேண த³ர்ஶநாத் । சித்ரரத²வம்ஶ்யத்வே ஸதி க்ஷத்ரியத்வமப்யுதா³ஹ்ருதச்ச²ந்தோ³க³ப்³ராஹ்மணவசநப³லாதே³வ ஸித்³த்⁴யதி । ஏவம் சோத்தரத்ர ப்³ராஹ்மணேந காபேயேந யுக்தோ(அ)பி⁴ப்ரதாரீ க்ஷத்ரிய இதி நிஶ்சிதே தத்ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ப்³ராஹ்மணேந ரைக்வேண யுக்தோ ஜாநஶ்ருதிரபி க்ஷத்ரியோ க³ம்யதே ।

கிஞ்ச ஜாநஶ்ருத்யாக்²யாயிகாயாமேவ தஸ்ய க்ஷத்ரியத்வே லிங்க³மஸ்தி । தத்ர ஹி ஶ்ரூயதே ‘ஜாநஶ்ருதிர்ஹ பௌத்ராயண: ஶ்ரத்³தா⁴தே³யோ ப³ஹுதா³யீ ப³ஹுபாக்ய ஆஸ । ஸ ஹ ஸர்வத ஆவஸதா²ந்மாபயாஞ்சகே’(சா².1.1.1) இத்யாதி³ । தத்ர யத்³யபி தா³நம் ஶூத்³ரஸ்யாப்யஸ்தி ‘தா³நஞ்ச த³த்³யாத் ஶூத்³ரோ(அ)பி பாகயஜ்ஞைர்யஜேத ச’ இதி ஸ்மரணாத் ; ஶூத்³ராதி³ப்⁴ய: பக்வாந்நதா³நஞ்ச தஸ்ய ஸம்ப⁴வதி ; ததா²(அ)பி ‘ப³ஹுதா³யீ’ இத்யுக்தம் தா³நபதித்வம் ஸர்வத்ராவஸதா²ந்நிர்மாயாந்நஸத்ரப்ரவர்தநஞ்ச ப³ஹுத⁴நஸாத்⁴யம் ந தஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । ‘ஶக்தேநாபி ஹி ஶூத்³ரேண ந கார்யோ த⁴நஸஞ்சய:’ இதி தஸ்ய ப³ஹுத⁴நஸம்பாத³நநிஷேதா⁴த் । ‘யஞ்சார்யமாஶ்ரயேத ப⁴ர்தவ்யஸ்தேந க்ஷீணோ(அ)பி தேந சோத்தரஸ்தத³ர்தோ²(அ)ஸ்ய நிசயஸ்ஸ்யாத் , இதி யம் த்³விஜாதிம் ஶுஶ்ரூஷதே தஸ்ய கதா³சித் க்ஷீணதாயாம் தத்³ப⁴ரணம் கார்யமிதி தந்மாத்ரோபயுக்தத⁴நஸங்க்³ரஹணஸ்யைவாநுமதித³ர்ஶநாத் । ததா² ‘ஸ ஹ ப்ராத: ஸம்ஜிஹாந உவாச’(சா². 4. 1. 5) இத்யுக்தம் க்ஷத்த்ருப்ரேஷணமபி ந தஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । ராஜ்ஞ ஏவ ஹி க்ஷத்த்ருஸம்ப³ந்த⁴: ‘வைஶ்யாத்³ப்³ராஹ்மணகந்யாயாம் க்ஷத்தா நாம ப்ரஜாயதே । ஜீவிகா வ்ருத்திரேதஸ்ய ராஜா(அ)ந்த:புரரக்ஷணம்’ இதி ஸ்மரணாத் । ததா² ரைக்வேத³ம் ஸஹஸ்ரம் க³வாமயம் நிஷ்கோ(அ)யமஶ்வதரீரத²: இயம் ஜாயா(அ)யம் க்³ராமோ யஸ்மிந்நாஸ்ஸே’ இத்யுக்தம் யத்ர க்³ராமே ரைக்வஸ்ததா³நீம் வஸதி தஸ்ய க்³ராமஸ்ய தஸ்மை ஸமர்பணம் ‘தே ஹைதே ரைக்வ பர்ணா நாம மஹாவ்ருஷேஷு யத்ராஸ்மாஉவாஸ’(சா². 4. 2. 4) இதி வர்ணிதம் । மஹாவ்ருஷாக்²யதே³ஶக³தேஷு யேஷு க்³ராமேஷு ரைக்வேணோஷிதம் தேஷாம் ஸர்வேஷாமபி க்³ராமாணாமத்³யாபி ரைக்வபர்ணநாம்நா ப்ரஸித்³தா⁴நாம் தஸ்மை ஸமர்பணஞ்ச ஜநபதா³தி⁴பத்யஸாத்⁴யம் ஶூத்³ரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதி । ஸர்வமேதத் க்ஷத்ரியஸ்யைவ ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத³பி க்ஷத்ரிய ஏவாயம் ந ஶூத்³ர இதி க³ம்யதே । அத்ரேத³ஞ்சிந்த்யதே –
ரூடே⁴ரஸ்த்யத்ர யோக³ஸ்ய ப³லீயஸ்த்வே ஹி காரணம் ।
வர்ணிதம் ப்ரதிபந்நத்வம் தத்தாவந்நோபபத்³யதே ॥
ஹம்ஸவாக்யம் ஶ்ருதவத: க்ஷத்த்ருப்ரேஷணகர்மணா ।
விகாரோ மாநஸ: கோ(அ)பி க³ம்யதே ஶுக்த்வஸௌ குத: ॥
யதா² ஸ்வநிந்தா³ ஶோகாய ததா² ரைக்வப்ரஶம்ஸநம் ।
தது³பாஸ்யோபாஸகாந்யஸ்தவநஞ்ச ப⁴வேந்முதே³ ॥
ஸ்வஸ்யாபி ரைக்வமஹிமப்ராப்த்யுபாயப்ரத³ர்ஶநாத் ।
கு³ரோஶ்ச தது³பாயாப்தௌ ஸசிஹ்நம் தஸ்ய ஸூசநாத் ॥
மஹாத்மநாஞ்ச ஶோகாய ஸ்வநிந்தா³ நைவ கல்பதே ।
நதராஞ்ச க்ருதா பத்²யே ப்ரவர்தயிதுமிச்ச²தா ॥
ஸர்வப்ராணிருதாபி⁴ஜ்ஞஶ்ஶ்ராத்³தோ⁴ ஜாநஶ்ருதிர்யதி³ ।
தஸ்ய ஹம்ஸக்ருதா நிந்தா³ நைவ ஶோகாய கல்பதே ॥
ஸ்மரந்தி ஹி மஹாத்மாநோ மந்வாத்³யாஸ்ஸ்ம்ருதிகாரகா: ।
அவமாநாத்தபோவ்ருத்³தி⁴ம் ஸம்மாநாச்ச தப:க்ஷயம் ॥
யதி³ ஸா தே³வபா⁴ஷேதி ஹிதைஷீ ஹம்ஸரூபத்⁴ருக் ।
ருஷிரேவ ஸமாகா³தி³த்யபி⁴ஜ்ஞோ நதராம் ததா³ ॥
ந சாஸ்ய நிந்தா³ யத்³தி³வ்யஜ்யோதிர்வைகல்யவர்ணநம் ।
ந ஹ்யஸம்பா⁴விதகு³ணாபா⁴வோக்த்யா கோ(அ)பி நிந்த்³யதே ॥
க்ஷத்ரிய: க்ஷத்ரியேணாஸாவக்³ரதோ(அ)பி⁴ப்ரதாரிணா ।
ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வாதி³த்யேதத³ப்யஸமஞ்ஜஸம் ॥
யாஜ்யயாஜகபா⁴வோ(அ)த்ர காபேயாபி⁴ப்ரதாரிணோ: ।
ந ஶ்ருதோ(அ)பி⁴ப்ரதார்யேஷ யேந சைத்ரரதோ² ப⁴வேத் ॥ 
நாப்யந்யத்ர ஶ்ருதோ நாபி கல்ப்யோ ந க²லு வித்³யதே ।
மூலஸம்ப³ந்த⁴நியம: கயோஶ்சித் க்வாபி மேலநே ॥
ஸதி வா நியமே தஸ்மிந்யாஜகத்வம் தத: கத²ம் ॥
யௌநமௌகா²தி³ஸம்ப³ந்தா⁴நபஹாயாந்யகா³மிந: ।
ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ ஸம்ப³ந்தோ⁴ யதி³ ஸங்க்³ராஹ்ய இஷ்யதே ॥
ஏகவித்³யத்வமேவ ஸ்யாந்நது யாஜகதா ததா³ ।
ஸம்வர்க³வித்³யா வித்த்வம் ஹி காபேயாபி⁴ப்ரதாரிணோ: ॥ 
ப்ரஸித்³த⁴மத்ரைவ ந தத் ஶ்ருத்யந்தரமபேக்ஷதே ।
ப்ராயேண சைகவித்³யாநாம் ச்சா²ந்தோ³க்³யே மேலநம் ஶ்ருதம் ॥
ப்ராசீநஶாலஶிலகப்ரப்⁴ருதீநாம் நிரீக்ஷ்யதே ।
அந்யோந்யஸ்மாத்³விஶேஷாணாம் க்³ரஹணார்த²தயா ஹி தத் ॥ 
நிப³த்⁴யமாநமத்³யாபி வித்³யாவத்ஸூபயுஜ்யதே ।
வித்³யாப்ரகரணே யாஜ்யயாஜகாதி³ஸமாக³ம: ॥
வர்ண்யமாந: ப்ரபத்³யேத கிம் வா த்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் ।
ஏவஞ்சாபி⁴ப்ரதாரீ ஸ்யாத் காபேயஸஹபாட²த: ॥ 
அநிர்தா⁴ரிதவர்ணத்வாத்தத்³வத் ப்³ராஹ்மண ஏவ ந: ।
தஸ்மாஜ்ஜாநஶ்ருதேஸ்தேந ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வத: ॥
க்ஷத்ரியத்வம் ந நிர்ணேதும் கத²ஞ்சித³பி ஶக்யதே ।
யத்து தா³நபதித்வாதி³லிங்க³ம் தத³பி து³ர்ப³லம் ॥
உபபாத³யிதும் ஶக்யம் ஸர்வம் ஶூத்³ரே(அ)பி தத்³யத: ।
தா⁴ர்மிகஸ்ய ஹி ஶூத்³ரஸ்யாப்யநுஜ்ஞாதம் த⁴நார்ஜநம் ॥
ராஜ்யாதி⁴பத்யமப்யஸ்தி தஸ்யாவேஷ்டிநயோதி³தம் ।
த்³ருஷ்டஞ்ச கர்ணஸ்யாத்மாநம் மந்யமாநஸ்ய ஸூதஜம் ॥
அங்க³ராஜ்யாதி⁴பத்யஞ்ச தா³த்ருத்வஞ்சாதிமாநுஷம் ।
ஏவஞ்ச ஶூத்³ர ஏவாயம் ஶூத்³ரேத்யாமந்த்ரணாந்வயாத் ॥
ராஜ்யாதி⁴பத்யதா³நாதி³ தஸ்மிந் ஸங்க³ச்ச²தே(அ)கி²லம் ।
ந ஹ்யஸ்ய யாக³ஹோமாதி³ கிஞ்சித³ப்யத்ர வர்ணிதம் ॥
ந ஸங்க³ச்சே²த யச்சூ²த்³ரே தஸ்மாச்சூ²த்³ரோ ப⁴வத்வயம் ॥ இதி । 
ஶ்லோகாநாமயமர்த²: – இஹ ஶூத்³ரஶப்³தே³ ரூடி⁴தோ யோக³ஸ்ய ப³லீயஸ்த்வே காரணம் ஶுச: ப்ரதிபந்நத்வமுக்தம் । தந்ந யுஜ்யதே ; தத்ப்ரதிபத்த்யஸித்³தே⁴: । ஹம்ஸவாக்யஶ்ரவணாநந்தரமேவ க்ஷத்த்ருப்ரேஷணேந தத்ப்ரேஷணஹேது: கஶ்சிந்மாநஸோ பா⁴வோ ஹம்ஸவாக்யஶ்ரவணாது³தி³த இத்யேதாவத்ப்ரதிபத்தும் ஶக்யதே । ஸ பா⁴வ: ஶுகி³தி குத: ப்ரதிபத்தவ்யம் ? ஹம்ஸவாக்யம் ஜாநஶ்ருதிநிந்தா³த்மகமிதி ததஸ்தஸ்ய ஶுச ஏவோத³யோ யுக்த இதி சேத் , ந । தத்³ரைக்வஸ்ய தத³ந்யஸ்யாபி தது³பாஸ்யதே³வதோபாஸகஸ்ய ஸ்துதிரூபஸம்ப⁴வதீதி ததஸ்தோஷோத³யோ(அ)பி யுக்த ஏவ । ஸ்வஸ்யாபி ரைக்வமஹிமப்ராப்த்யுபாயஸ்தது³பாஸ்யதே³வதோபாஸநமிதி ப்ரத³ர்ஶநாத்தது³பாஸநப்ரகாரோபதே³ஶார்த²ம் ப்ரார்த²நீய: ஸ ஏவ ரைக்வ இத்யபி ‘ஸயுக்³வாநம்’ இதி ஸசிஹ்நோபந்யாஸேந ஸூசநாத் । அந்யதா² கோ(அ)ஸௌ ரைக்வ இதி ப்ருஷ்ட²கா³மிநோ ஹம்ஸஸ்ய ப்ரஶ்நே ப⁴ல்லாக்ஷேண ரைக்வமஹிமமாத்ரஸ்ய வர்ணநீயதயா ‘யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³’ இத்யநேந யத்ஸ ரைக்வோ வேத³ தத்³ரைக்வாத³ந்யோ(அ)பி யோ வேத³ தஸ்யாபி த⁴ர்மே ஸகலப்ரஜாநாம் ஸாது⁴கர்ம ப²லதோ(அ)ந்தர்ப⁴வதீதி ப்ரதிபாத³நஸ்ய , ரைக்வசிஹ்நோபந்யாஸஸ்ய ச வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்ப்ருஷ்ட²கா³மிநம் ஹம்ஸம் ப்ரத்யுத்தரம் ப்ரயச்ச²தைவ ப⁴ல்லாக்ஷேண ஜாநஶ்ருதிம் ப்ரதி த்வமபி ரைக்வோபாஸ்யாம் தே³வதாமுபாஸ்வ , ரைக்வ இவ மஹாமஹிமா ப⁴விஷ்யஸி , தது³பாஸநாப்ரகாரே ச ஸ ஏவ ரைக்வ: உபதே³ஷ்டா ப்ரார்த²நீய: தஸ்ய சிஹ்நம் ஸஶகடபர்யடநம் , தமந்விஷ்ய ததோ வித்³யாம் லப்³த்⁴வா க்ருதார்தோ² ப⁴வேதி வ்யம்ஜயிதுமேவ தது³ப⁴யப்ரதிபாத³நமதி ததஸ்தோஷோத³யோ யுக்த ஏவ । 

அத ஏவ ஜாநஶ்ருதிநா(அ)பி ரைக்வாந்வேஷணாய க்ஷத்த்ருப்ரேஷணே ‘ஸயுக்³வாநம்’ இதி யுக்³வா தச்சிஹ்நமுபந்யஸ்தம் । ஸ்வயம் தது³பஸர்பணாநந்தரம் ‘அநு ம ஏதாம் ப⁴க³வோ தே³வதாம் ஶாதி⁴ யாம் தே³வதாநுபாஸ்ஸே’ இதி தது³பாஸ்யவித்³யோபதே³ஶஶ்ச ப்ரார்தி²த: । தஸ்மாத்³த⁴ம்ஸவாக்யஶ்ரவணாநந்தரப்ரவ்ருத்தேந க்ஷத்த்ருப்ரேஷணகார்யேணாஸ்ய ஶோகோத³யோ நிஶ்சேதும் ந ஶக்யதே । ததா²பி நிந்தா³லக்ஷணகாரணேநைவாயமவஸீயதே இதி சேத் ; ந । மஹாத்மநாம் ஹி யேநகேநசித³பி க்ருதா நிந்தா³ ஶோகாய நாவகல்பதே । ஹிதே ப்ரவர்தயிதுமிச்ச²தா க்ருதா து நதராம் । ஸா க²ல்வந்யேஷாமபி ஶோகாய ந ப⁴வத்யேவ । ததா²ஹி – ஜாநஶ்ருதி: ‘ஶ்ரத்³தா⁴தே³ய’ இதி விஶேஷிதத்வாத் ஶாஸ்த்ரசோதி³தேஷ்வர்தே²ஷு ஶ்ரத்³தா⁴வாந் । ஸ யதி³ ஸர்வப்ராணிருதாபி⁴ஜ்ஞ இதி க்ருத்வா லோகே யேநகேநசித் புருஷேண க்ருதாம் நிந்தா³மவதா⁴ர்ய லௌகிகேநைவ ஹம்ஸேந ஸ்வபா⁴ஷயா அநூத்³யமாநாம் தாமஶ்ரௌஷீதி³தி கல்ப்யதே ; ததா³ ஸா நிந்தா³(அ)ஸ்ய ஶோகாய நாவகல்பதே ; யதோ விவேகிபி⁴ஸ்வநிந்த³நஸ்யாத³ரணீயத்வமேவ மந்வாத³யஸ்ஸ்மரந்தி ‘அவமாநாத்தபோவ்ருத்³தி⁴ஸ்ஸம்மாநாச்ச தப:க்ஷய: । அம்ருதஸ்யேவ காங்க்ஷேத அவமாநஸ்ய ஸர்வத:’ இதி । யதி³ து ஹம்ஸக்ருதநிந்தா³வாக்யம் கீ³ர்வாணபா⁴ஷாரூபமிதி தேந லிங்கே³ந ப்ராகு³பந்யஸ்தேந ப்ரக்ருதாநுபயுக்தரைக்வோபாஸ்யதே³வதோபாஸகபுருஷாந்தரஸ்தவநரைக்வசிஹ்நோபந்யாஸலிங்கே³ந ச நாயம் லௌகிகோ ஹம்ஸ: , கிந்து மம ஹிதைஷீ கஶ்சித்³ருஷிரேவாந்யைரபி ருஷிபி⁴ஸ்ஸஹ க²யமுக்திப்ரத்யுக்திவ்யாஜேந மாம் போ³த⁴யிதுமாக³த இத்யஜ்ஞாஸீதி³தி கல்ப்யதே , ததா³ நிந்தா³ கத²மபி ஶோகாய நாவகல்பதே , கிந்து ஸம்ராஜமேவ ராஜாநம் ப்ரதி ‘கியத³ஸ்த்யது⁴நா ராஜ்யம் கியதா³ஜ்ஞாப³லம் தவ । அநேந த்வமுபாயேந ஸார்வபௌ⁴மோ ப⁴விஷ்யஸி’ இத்யதி⁴கைஶ்வர்யோபாயே ப்ரவர்தயிதுகாமேந க்ருதா வித்³யமாநைஶ்வர்யநிந்தே³வ ஹர்ஷாயைவ கல்பதே । 

கிஞ்ச நேயம் ஜாநஶ்ருதேநிந்தா³ யத் பு⁴வமாரப்⁴ய த்³யுலோகபர்யந்தம் வ்யாப்தஸ்ய காலாக்³நிஜ்வாலாகலாபவத் ஸ்பர்ஶமாத்ரேண த³ஹமாநஸ்ய ஸூர்யே(அ)ப்யஸம்பா⁴விதஸ்ய ஜ்யோதிஷஸ்தஸ்மிந்நபா⁴வவர்ணநம் । ஸம்பா⁴விதகு³ணவைகல்யவர்ணநம் ஹி நிந்தா³ ப⁴வதி , ந து ‘ஆகாஶமயம் கா²தி³துமஶக்த:’ இதிவத³ஸம்பா⁴விதகு³ணவைகல்யேந கஶ்சிந்நிந்த்³யமாநோ த்³ருஶ்யதே । யதி³ த்வேவம்பூ⁴தம் ஜ்யோதிஸ்ஸ்வஸ்ய நாஸீதி³தி ஜாநஶ்ருதே: ஶோக: கல்ப்யதே , ததா³நீம் ‘ஏதத்தஸ்ய முகா²த் கியத் , கமலிநீபத்ரே கணம் பாத²ஸோ யந்முக்தாமணிரித்யமம்ஸ்த ஸ ஜட³ஶ்ஶ்ருண்வந்யத³ஸ்மாத³பி । அம்கு³ல்யக்³ரலகு⁴க்ரியாப்ரவிலயிந்யாதீ³யமாநே ஶநைஸ்தத்ரோட்³டீ³ய க³தோ மமேத்யநுதி³நம் நித்³ராதி நாந்தஶ்ஶுசா’(ப⁴.்லடஶதகம் ) இதி ஶ்லோகோக்தரீத்யா தஸ்யாதிஜட³த்வமேவ கல்பிதம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத்³விவேகீ ஜாநஶ்ருதிர்வித்³யயா(அ)பி ரைக்வஸ்ய ததா²பூ⁴தம் ஜ்யோதிர்ந ஸம்பா⁴வ்யதே , ஸ்வஸ்ய ததா²பூ⁴தஜ்யோதிரபா⁴வோ(அ)பி ந தோ³ஷ: , கிந்து ரைக்வோபாஸ்யவித்³யாப்ரஶம்ஸா) கஶ்சித³யம் கல்பநாவிஶேஷ இதி ஜாநாத்யேவ । அத ஏவ ரைக்வாந்வேஷணாய க்ஷத்தாரம் ப்ரேஷயந் ஶகடஸாஹித்யமேவ தசிஹ்நமாஹ , ந து ததா²பூ⁴தம் ஜ்யோதி: । க்ஷத்ரா(அ)பி பாமாநம் கஷமாணஸ்தபஸா , தா³ரித்³ர்யேண ச க்ருஶ ஏவ ரைக்வோ த்³ருஷ்ட இதி வர்ணிதம் , ந த்வாதி³த்யவத்³து³ர்த³ர்ஶோ த்³ருஷ்ட இதி வர்ணிதமிதி கேநாபி ப்ரகாரேண ஜாநஶ்ருதேர்நாஸ்தி ஶோகாவகாஶ: । ஏவஞ்சேஹ யோக³ப³லீயஸ்த்வே காரணஸ்யாக்²யாயிகயா ஶுச: ஸூசிதத்வஸ்ய வர்ணநம் ப்ரத²மஸூத்ரக்ருதம் தாவத³ஸமஞ்ஜஸம் । 

ததா² த்³விதீயஸூத்ரக்ருதமபி⁴ப்ரதாரிஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வேந க்ஷத்ரியத்வநிர்தா⁴ரணமபி । தத்க²ல்வபி⁴ப்ரதாரிண: க்ஷத்ரியத்வநிர்தா⁴ரணே , தத் தஸ்ய சைத்ரரதி²த்வநிர்தா⁴ரணே , தத³பி தஸ்ய காபேயயாஜ்யத்வநிர்தா⁴ரணே ஸதி ப⁴வதி । ததே³வ குதோ நிர்தா⁴ர்யதே ? ந தாவத³ஸ்யாம் ஶ்ருதௌ ஶ்ருத்யந்தரே வா ஶ்ருதமஸ்தி தத் । நாபி கல்ப்யம் ; கல்பகாபா⁴வாத் । ந ச க்வசிந்மிலிதயோர்மூலஸம்ப³ந்த⁴நியமோ(அ)ஸ்தி ; நாநாதே³ஶாக³தேஷு ஸத்ராநபோ⁴க்த்ருஷு வ்யபி⁴சாராத் । ஸதி வா தந்நியமே யாஜ்யயாஜகபா⁴வ ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴ இதி குத: ? பா³ந்த⁴வரூபஸ்ய யௌநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய , லௌகிகவ்யவஹாரக்ருதஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்ய வா கல்பநோபபத்தே: । யதி³ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தயோர்க்³ராஹ்யஸ்ததா³ ஸம்வர்க³வித்³யாவித்வம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ஸித்⁴யதி । தத்³தி⁴ ஸம்வர்க³வித்³யாவாக்யஶேஷ ஏவ ப்³ரஹ்மசாரிஸம்வாதே³ ப்ரஸித்³த⁴ம் । ப்ராயேண சா²ந்தோ³க்³யக³தாஸ்வாக்²யாயிகாஸு ஏகவித்³யாநாமேவ மேலநம் வர்ண்யதே । யதா² வைஶ்வாநரவித்³யாயாம் ப்ராசீநஶாலஸத்யயஜ்ஞேந்த்³ரத்³யும்நஜநபு³டி³லாருணீநாம் , உத்³கீ³த²வித்³யாயாம் ஸிலகதா³ல்ப்⁴யஜைவலீநாம் , அஸ்யாமேவ வித்³யாயாம் காபேயாபி⁴ப்ரதாரிப்³ரஹ்மசாரிணாம் । வித்³யா(அ)ங்க³பூ⁴தாஸ்வாக்²யாயிகாஸ்வேகவித்³யாநாம் மேலநகத²நமந்யோந்யஸ்மாத்³விஶேஷக்³ரஹணார்த²ம் ஸத³த்³யாபி வித்³யாவத்³பி⁴: பரஸ்பரஸ்மாத் ஸம்பா⁴விதவிஶேஷக்³ரஹணாய மிலித்வா சிந்தநீயம் , ந து வித்³யோபதே³ஶலாப⁴மாத்ரேண க்ருதார்த²தயா ஸ்தா²தவ்யமிதி ஶிக்ஷாதா³நேநோபயுஜ்யதே । தாஸு யாஜ்யயாஜகாதி³ஸமாக³மகத²நம் கத²முபயுஜ்யதே ? ஏவஞ்சாபி⁴ப்ரதாரீ ஸந்தி³க்³த⁴வர்ணவிஶேஷ: காபேயஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³ப்³ராஹ்மணஸ்ஸித்³த்⁴யதீதி தத்ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்ரியத்வநிர்தா⁴ரணமப்யஸமஞ்ஜஸமேவ । 

ததா² தா³நபதித்வாதி³லிம்க³ஜாதேந தந்நிர்தா⁴ரணமபி ஶூத்³ரே(அ)பி தா³நபதித்வாதி³ஸம்ப⁴வாத் । த⁴ர்மாநபி⁴ஜ்ஞஸ்ய தத்ப்ராவண்யரஹிதஸ்ய ஹி ஶூத்³ரஸ்ய பாபப்ரஸக்திஶங்கயா த⁴நார்ஜநம் நிஷித்³த⁴ம் மாநவே த⁴ர்மஶாஸ்த்ரே ‘ஶக்தேநாபி ஹி ஶூத்³ரேண ந கார்யோ த⁴நஸஞ்சய: । ஶூத்³ரோ ஹி த⁴நமாஸாத்³ய ப்³ராஹ்மணாநேவ பா³த⁴தே’(மநு. 10.129) இதி । தா⁴ர்மிகஸ்ய து ஶூத்³ரஸ்ய த⁴ர்மார்த²ம் த⁴நார்ஜநமநுஜ்ஞாதம் வ்யாஸஸ்ம்ருதௌ ஶூத்³ரப்ரகரணே ‘ராஜ்ஞா வா ஸமநுஜ்ஞாத: காமம் குர்வீத தா⁴ர்மிக: । பாபீயாந்ஹி த⁴நம் லப்³த்⁴வா வஶே குர்யாத்³க³ரீயஸ:’ இதி । க்³ராமதா³நாயாபேக்ஷிதம் ராஜ்யாதி⁴பத்யமபி ஶூத்³ரஸ்யாவேஷ்டிநயே த³ர்ஶிதம் । தத்ர ஹி ‘ராஜா ஸ்வாராஜ்யகாமோ ராஜஸூயேந யஜேத’ இதி விஹிதே ராஜஸூயே த்ரயாணாமபிவர்ணாநாமதி⁴காரோ(அ)ஸ்தி ; ராஜஶப்³த³ஸ்யார்யாவர்தப்ரஸித்³த்⁴யா ராஜந்யபாலயித்ருவாசித்வேந க்ஷத்ரியஜாதிவாசித்வாபா⁴வாதி³தி , பூர்வபக்ஷே ராஜஶப்³த³ஸ்ய ராஜந்யபாலயித்ருவாசித்வே(அ)பி கத²ம் த்ரயாணாம் வர்ணாநாமதி⁴கார: ; க்ஷத்ரியஸ்யைவ ராஜ்யபாலயித்ருத்வேந தஸ்ய தஸ்மிந்நேவ பர்யவஸாநாதி³த்யாஶம்க்ய உக்தம் வார்திகே ‘தச்ச ராஜ்யமவிஶேஷேண சத்வாரோ(அ)பி வர்ணா: குர்வாணா த்³ருஶ்யந்தே தஸ்மாத்ஸர்வே(அ)பி ராஜாந:’ இதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ராஜஶப்³த³ஸ்ய ராஜ்யபாலயித்ருவாசித்வே ஶூத்³ரஸ்யாநக்³நித்வாவேத³த்வப்ரதிஷேத⁴ஹேதுபி⁴ரதி⁴காராப்ரஸக்தாவபி ப்³ராஹ்மணவைஶ்யயோரதி⁴கார: ப்ராப்நுயாதா³ஜஸூயே இத்யேதத³ம்கீ³க்ருத்யைவ ‘ராஜ்ஞ: கர்ம ராஜ்யம்’ இத்யஸ்மிந்நர்தே² யத்ப்ரத்யயவிதா⁴யகேந பாணிநிஸ்மரணேநாநுக்³ருஹீதயா த³க்ஷிணாபத²ப்ரஸித்⁴யா தஸ்ய க்ஷத்ரியஜாதிவாசித்வம் ஸ்தா²பிதம் । மஹாபா⁴ரதே ஸூதாத்மஜமாத்மாநம் மந்யமாநஸ்ய கர்ணஸ்யாங்க³தே³ஶாதி⁴பத்யம் மஹோதா³ரத்வஞ்ச வர்ணிதம் । ஏவஞ்ச ஜாநஶ்ருதே: ஶூத்³ரத்வே(அ)பி ராஜ்யாதி⁴பத்யேந க்³ராமதா³நக்ஷத்த்ருப்ரேஷணாதீ³நாமுபபந்நத்வாத் ‘ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணேந ப்ராப்தம் ஶூத்³ரத்வம் ந ஹாதவ்யம் । அத ஏவாஸ்ய ஶூத்³ரத்வாதே³வ தா³நாதி³ரூபஸ்ஸாதா⁴ரணத⁴ர்ம ஏவ ஜாநஶ்ருதேராக்²யாயிகாயாம் வர்ணித: , ந து த்ரைவர்ணிகாஸாதா⁴ரணோ யாகா³தி³: । தஸ்மாச்சூ²த்³ரஶப்³த³ரூடி⁴ப³லீயஸ்த்வாத் ஶூத்³ர ஏவாயம் ப⁴வேதி³தி । ஏதேந – அல்ப த⁴நமாஹ்ருதமிதி ருஷா க்ஷத்ரியோ(அ)பி ஸந் ‘அஹ ஹாரேத்வா ஶூத்³ர’ இதி ஶூத்³ரஶப்³தே³நாமந்த்ரித: – இத்யபி கல்பநம் நிரஸ்தம் । பர்யாப்தத⁴நாஹரணாநந்தரமபி ‘ஆஜஹாரேமா: ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணத³ர்ஶநாச்ச । 

அத்ர ப்³ரூம: – ப⁴ல்லாக்ஷஸ்ய ரைக்வஜாநஶ்ருதிவிஷயாத³ராநாத³ரவசஸீ தி³வ்யஜ்யோதிஸ்தத³பா⁴வாவலம்ப³நத்வே(அ)பி வஸ்துதோ வித்³யாதத்³வைகல்யப்ரயுக்தே ஏவ பர்யவஸ்யத: । அந்யதா² ‘க³க³நமயம் கா²த³தி , க³க³நம் கா²தி³தும் ந ஶக்நோத்யயம் வராக:’ இத்யுக்திப்ரத்யுக்திவத் ஹம்ஸாப்⁴யாம் க்ருதயோருக்திப்ரத்யுக்த்யோரபார்த²கத்வப்ரஸங்கா³த் । வித்³யா ச ஸம்பா⁴விதகு³ண இதி தத்³வைகல்யேந ‘கம்ப³ரஏநம்’ இத்யாதி³ ஜாநஶ்ருத்யநாத³ரவசநம் தந்நிந்தா³ ப⁴வதீதி தத்³வசநம் ஜாநஶ்ருதேரத்யந்தாஸ்திகஸ்ய ஏதாவந்தம் காலமேவம் ப்ரஶஸ்தாம் வித்³யாம் நாத்⁴யக³மம் யேநைவமத்யந்தாப்தேந பித்ருஸ்தா²நீயேந மஹர்ஷிணா வா க்ருதஸ்யாவமாநஸ்ய பாத்ரமபூ⁴வமிதி ஶோகஹேதுர்ப⁴வத்யேவ । ‘அம்ருதஸ்யேவ காம்க்ஷேத’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிவசநந்த்வஸூயாலுபி⁴ர்நிந்தா³ஸு க்ரியமாணாஸு விவேகிபி⁴: கோபோ ந கர்தவ்ய: ; தஸ்யைஹிகாமுஷ்மிகஸகலப்ரயோஜநவிரோதி⁴த்வாத் , அஸூயயா நிந்த³ந்தஸ்து ஸ்வயமேவ நம்க்ஷ்யந்தீத்யேதத்பரம் , ந து வேத³வைதி³ககர்மஸு ப்ரவர்தயிதுகாமேந பித்ராதி³நா க்ருதே தி⁴க்³வசநே(அ)பி புநரபி ததே³வ காங்க்ஷேதேத்யேதத்பரம் ; புத்ராநுஶாஸநாதீ³நாமகார்யகரத்வாபத்தே: । ஏவஞ்ச யத்³யபி ப⁴ல்லாக்ஷவசநம் ப்ரஶஸ்தவித்³யாதது³பதே³ஷ்டகு³ருஸத்³பா⁴வப்ரத்யாயகதயா ஹர்ஷஹேதுர்ப⁴வதி , ததா²பி உக்தரீத்யா ததஶ்ஶோகோ(அ)பி ப⁴வேதி³தி ஸ ஏவ ஹேதுகார்யாப்⁴யாம் ஸஹ ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஸூச்யதே மஹர்ஷிணா ஸ்வஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநவத்த்வக்²யாபநாய , தஸ்ய வித்³யாதி⁴க³மே விஶிஷ்டாதி⁴காரித்வஜ்ஞாபநாய ச । கேவலம் வித்³யாகாமாத்³தி⁴ வித்³யாவைகல்யக்ருதேநாநுதாபேநாபி யுக்தோ(அ)தி⁴காரீ விஶேஷ்யதே । தஸ்மாத்³யுக்தமாக்²யாயிகயா ஶுச: ஸூசநேந ப்ரதிபத்திலாக⁴வஸத்த்வாச்சூ²த்³ரஶப்³தோ³ யௌகி³க இதி । 

காபேயஸந்நிதா⁴நாத³பி⁴ப்ராதாரீ தத்³யாஜ்யஶ்சைத்ரரத²ஶ்சேத்யேதத்தயோர்மூலஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷாநியமமவலம்ப்³ய நோச்யதே , கிந்த்வவிதி³தபூர்வஸ்ய ஹஸ்திநோ நிகடே புருஷே த்³ருஶ்யமாநே தஸ்மிம்ஶ்ச ராஜ்ஞோ ஹஸ்திபகோ(அ)யமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே ஸதி அயமஸ்ய ஹஸ்திபகஸ்ய ஶிக்ஷணீயோ ஹஸ்தீ ராஜகீயஶ்சேதி பு³த்³தி⁴ரௌத்ஸர்கி³கீ யதா² ஜாயதே , ஏவமிஹாபி அபி⁴ப்ரதாரிஸந்நிதா⁴நே காபேயே ஶ்ரூயமாணே தஸ்மிம்ஶ்ச ஶ்ருத்யந்தரப³லாஞ்சித்ரரத²யாஜகத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே காபேயயாஜ்யோ(அ)யமபி⁴ப்ரதாரீ சித்ரரத²வம்ஶ்யஶ்சேதி பு³த்³தி⁴ர்ஜாயமாநா ந நிவாரயிதும் ஶக்யதே । ஸா ச பா³த⁴காபா⁴வாத் ப்ரமாணமவதிஷ்ட²த இத்யௌத்ஸர்கி³கந்யாயமவலம்ப்³ய உச்யதே । ஏவஞ்ச ப்³ராஹ்மணத்³விதீயஸ்யாபி⁴ப்ரதாரிணஶ்சைத்ரரத²த்வேந க்ஷத்ரியத்வநிஶ்சயே தத்ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³ப்³ராஹ்மணஸ்ய ரைக்வஸ்ய த்³விதீயோ ஜாநஶ்ருதிரபி க்ஷத்ரிய இதி நிர்தா⁴ரணமபி யுக்தமேவ । ‘ப³ஹுதா³யீ ப³ஹுபாக்ய:’ இத்யேதயோ: கத²ஞ்சந ரைக்வஶூத்³ரே ஸம்ப⁴வே(அ)பி க்ஷத்த்ருப்ரேஷணஸ்ய ரைக்வாத்³த்⁴யுஷிதக்³ராமாணாம் தஸ்மை தா³நஸ்ய க்ஷத்ரியத⁴ர்மராஜ்யாதி⁴பத்யஸாத்⁴யஸ்ய தத்ர ந ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । ராஜ்யபாலநம் ஹி க்ஷத்ரியஸ்ய வ்ருத்தி: ஆபத்³வ்ருத்தித்வேநாப்யேதத்³ப்³ராஹ்மணஸ்ய ப⁴வதி ந வைஶ்யஶூத்³ரயோ: । ‘ப்³ராஹ்மம் ப்ராப்தேந ஸம்ஸ்காரம் க்ஷத்ரியேண யதா²விதி⁴ । ஸர்வஸ்யாஸ்ய யதா²ந்யாயம் கர்த்தவ்யம் பரிரக்ஷணம் ॥ அஜீவம்ஸ்து யதோ²க்தேந ப்³ராஹ்மண: ஸ்வேந கர்மணா । ஜீவேத் க்ஷத்ரியத⁴ர்மேண ஸ ஹ்யஸ்ய ப்ரத்யநந்தர:’ ‘யோ மோஹாத³த⁴மோ பூ⁴த்வா ஜீவேது³த்க்ருஷ்ட கர்மணா । தம் ராஜா நிர்த⁴நம் க்ருத்வா க்ஷிப்ரமேவ ப்ரவாஸயேத்’ இத்யாதி³ஸ்மரணாத் । அவேஷ்டிநயேத்வதிக்ராந்தநிஷேதா⁴நாம் சரித்ரமுதா³ஹ்ருதம் , தாவதா(அ)பி தத்ர ப்ரக்ருதோபயோக³ஸித்³தே⁴: । த்ரயாணாமபி வர்ணாநாம் ராஜஸூயாதி⁴காரமுபபாத³யதா ஹி பூர்வபக்ஷிணா ஸ்வாபி⁴மதம் ராஜஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் ராஜ்யபாலநம் வர்ணாந்தரேஷ்வபி த³ர்ஶநீயம் । ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வஞ்ச த⁴ர்ம்யவத³த⁴ர்ம்யஸ்யாப்யஸ்ய பாசகத்வயாஜகத்வாதே³ரிவோபபத்³யதே । 

அத ஏவ தத³தி⁴கரணபூர்வபக்ஷவார்திகே ‘க்ஷத்ரியஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ராஜ்யம் விஹிதம் அந்யாயேந இதரௌ குர்வாணௌ ந ராஜாநௌ ஸ்யாதாம்’ இத்யாஶங்க்ய பரிஹ்ருதம் – ‘ஸர்வதா² தாவத்³ராஜ்யகரணாத்தாப்⁴யாமபி ராஜத்வம் லப்³த⁴ம் । தாவதா ச ராஜஸூயசோத³நாயா: ப்ரயோஜநம் । யௌ து ந்யாயாந்யாயௌ தயோ: புருஷத⁴ர்மத்வாந்ந கோ(அ)பி க்ரதுநா க்³ருஹ்யதே’ இதி । ஏதேந – இதிஹாஸபுராணாதி³ப்ரஸித்³த⁴மப்யக்ஷத்ரியாணாம் ராஜ்யாதி⁴பத்யம் வ்யாக்²யாதம் । ந சேத³மபி ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்த்ருப்ரேஷணாதி³லிங்கா³வக³தம் ராஜ்யாதி⁴பத்யம் தாத்³ருஶமிதி வக்தும் ஶக்யம் ; பா³த⁴காபா⁴வே வைதி³கலிங்கா³வக³தஸ்ய க்ஷத்ரியத⁴ர்மஸ்யைவாம்கீ³கர்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² ‘ஶூத்³ர’ இத்யாமந்த்ரணேந லிம்கே³நாவக³தம் ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாக்³ரஹணமத⁴ர்ம்யம் வேதே³ந நிப³த்³த⁴மித்யேவ வக்தும் ஶக்யதயா(அ)ஸ்மாபி⁴ரபி ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாதி⁴காரே உக்தவைதி³கலிம்கா³ஸித்³தே⁴ர்வக்ஷ்யமாணபா³த⁴காநாம் சாநுபந்யஸநீயத்வாபத்தே: । 

ந ச இதிஹாஸபுராணேஷு கேஷாஞ்சித்³வர்ணிதம் ராஜ்யாதி⁴பத்யம் தேஷ்வேவ தேஷாம் ம்லேச்ச² ஜாதிவாத்³யுக்த்யா பா³த⁴கேநாத⁴ர்ம்யமப்⁴யுபக³ம்யதே யதா² , ஏவமிஹாபி ஶூத்³ரஶ்ருத்யா பா³த⁴கேந தத³த⁴ர்ம்யமப்⁴யுபக³ம்யதாமிதி வாச்யம் । ப³ஹுலிங்க³விரோதே⁴ந ஶூத்³ரஶ்ருதேரேவாந்யதா² நேயத்வாத் । ததா² ஹி – க்ஷத்த்ருப்ரேஷணம் க்³ராமதா³நஞ்ச தாவத்³விரோதி⁴லிங்க³முபந்யஸ்தம் । ததா² ரைக்வஸ்ய ஜாநஶ்ருதிராஜ்ய ஏவ கேஷுசித்³க்³ராமேஷு ப்ராங்நிவாஸ: வித்³யார்தி²தயா ஸமாக³தாய தஸ்மை வித்³யாதா³நம் தத்கந்யாபரிணயநம் சேத்யேதத³பி விரோதி⁴லிம்க³ம் । ‘நாதா⁴ர்மிகைஶ்ஶ்ரிதே க்³ராமே ந வ்யாதி⁴ப³ஹுலே ததா² । ந ஶூத்³ரராஜ்யே நிவஸேந்ந பாஷண்ட³ஜநைர்வ்ருதே’ இதி ஶூத்³ரபாலிதே ராஜ்யே நிவாஸஸ்ய , ‘ந ஶூத்³ராய மதிம் த³த்³யாந்நோச்சி²ஷ்டம் ந ஹவிஷ்க்ருதம் । ந சாஸ்யோபதி³ஶேத்³த⁴ர்மாந்நசாஸ்ய வ்ரதமாதி³ஶேத்’ இதி ஶூத்³ராய மதிதா³நஸ்ய , ‘ந ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியயோராபத்ஸ்வபி ஹி திஷ்ட²தோ: । கஸ்மிம்ஶ்சித³பி வ்ருத்தாந்தே ஶூத்³ர பா⁴ர்யோபதி³ஶ்யதே’ இதி ஶூத்³ராயா த⁴ர்மதா³ரத்வேந பரிக்³ரஹஸ்ய ச நிஷித்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத் க்ஷத்த்ருப்ரேஷணாதி³லிம்க³ஜாதேந ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்ரியத்வஸமர்த²நமபி ஸமஞ்ஜஸமேவ । 

ஸூத்ரே ‘சைத்ரரதே²ந லிங்கா³த்’ இதி பி⁴ந்நவிப⁴க்திநிர்தே³ஶதஶ்சைத்ரரதே²ந ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வாதி³த்யத்⁴யாஹாராஶய உந்நீயதே । ‘அபி⁴ப்ரதாரிணா’ இதி ஶ்ருத்யுபாத்தஶப்³தே³ நிர்தே³ஷ்டவ்யே ‘சைத்ரரதே²ந’ இதி நிர்தே³ஶோ நாபி⁴ப்ரதாரிண: காபேயயாஜ்யத்வேந க்ஷத்ரியத்வமவக³ந்தும் ஶக்யம் , தத்³தி⁴ தஸ்ய தேந சித்ரரத²த்வஸித்³தி⁴த்³வாரா(அ)வக³ந்தவ்யம் ; ஶ்ருத்யந்தரே சித்ரரத²ஸ்யைவ காபேயயாஜ்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டத்வாத் । ந ச தத்தஸ்ய ஸித்³த்⁴யதி ; ஸம்ஜ்ஞாபே⁴தே³ந சித்ரரதா²த்³பே⁴த³ப்ரதீதேரித்யாஶங்காபரிஹாரார்த²: । சித்ரரதா²த்³பே⁴தே³(அ)பி தத்³வம்ஶ்யத்வஸித்³தி⁴த்³வாரா தேந தஸ்ய க்ஷத்ரியத்வம் ஸித்³த்⁴யதி ‘ஸமாநாந்வயாநாம் ஸமாநாந்வயா: யாஜகா ப⁴வந்தி’ இதி த்³ருஷ்டத்வாதி³தி பரிஹாராபி⁴ப்ராய: । ‘அயமஶ்வதரீரத²:’ இத்யுக்தசித்ரரத²வத்த்வம் க்ஷத்ரியத்வே லிங்க³தயோபந்யஸ்தமிதி மந்தா³நாம் ப்⁴ராந்திவாரணார்த² ‘உத்தரத்ர’ இதி விஶேஷணம் । அஸ்து தத³பி லிங்க³ம் கோ தோ³ஷ: ? ந । தஸ்ய லிங்க³த்வாஸித்³தே⁴: । ஶூத்³ரஸ்யாபி ரத²ஸம்ப⁴வாத் ஶூத்³ரஸ்ய வேத³நிஷேத⁴வத்³ரத²நிஷேத⁴ஸ்ய ப்ராமாணிகவசநரூட⁴ஸ்யாத³ர்ஶநாத் , தஸ்ய தந்நிஷேத⁴ஸத்த்வே(அ)பி ஸஶகடம் பர்யடதோ ரைக்வஸ்யாஶ்வதரீரத²: ப்ரியதரோ ப⁴வேதி³தி தத³ர்த²ம் ஸம்பாத்³யாநயநஸம்ப⁴வாச்ச । ஸ்வோபபோ⁴கா³ர்ஹமேவ பரஸ்மை தா³தவ்யமிதி நியமாபா⁴வாத் , தஸ்ய தல்லிங்க³த்வே(அ)பி லிங்கா³தி³த்யநேநைவ ஸம்க்³ராஹ்யதயா ப்ருத²ங்நிர்தே³ஶாயோகா³ச்ச । ஏவம் ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாதி⁴காரே வைதி³கலிம்க³ம் விக⁴டிதம் । 1. 3. 35 । 

ததா²(அ)ப்யர்தி²த்வாதி³ஸத்³பா⁴வாத³த்⁴யயநாபா⁴வேபி ஸ்த்ரீணாமிவ வித்³யாக்³ரஹணஸம்ப⁴வாச்ச தத³தி⁴கார: ஸ்யாதி³த்யாஶங்காநிராகரணார்த²ம் ஸூத்ரம் –  

ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரதே³ஶேஷு உபநயநகு³ருஶுஶ்ரூஷாதி³ஸம்ஸ்காரா: பராம்ருஶ்யந்தே । உபநயநமத்⁴யயநாங்கா³த் ப்ரஸித்³தா⁴த³ந்யத³ஸ்தி வித்³யாங்க³ம் ‘தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²த் ஸமித்பாணி: ஶ்ரோத்ரியம் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ம்’(மு. 1. 2. 12) இதி விஹிதம் கு³ரூபஸத³நம் , ‘அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ:’(சா². 7. 1. 1) இதி மந்த்ரபூர்வகம் குர்வாணஸ்ய வித்³யார்தி²நஶ்ஶிஷ்யத்வமங்கீ³க்ருத்ய கு³ருணா க்ரியமாணமநுஜ்ஞாதா³நாதி³நா ஸ்வஸமீபப்ராபணம் , ‘ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வருணம் பிதரமுபஸஸார அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்ம’(தை. 3. 1. 1) இதி ‘அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ இதி ஹோபஸஸாத³ ஸநத்குமாரம் நாரத³:’(சா². 7.1.1) இத்யாதி³ஷு ஶ்ருதிஷு , உபஸந்நேப்⁴யோ வித்³யோபதே³ஶேநார்தா²த்ஸித்³த⁴ம் ; ப்ரஜாபதிவித்³யாதி³ஷு ‘வஸாபராணி த்³வாத்ரிஶதம் வர்ஷாணி’ இத்யாத்³யக்³ரேதநவசநைரபி ஸ்பு²டீக்ருதம் । ‘தம் ஹோபநிந்யே’ இத்யாதௌ³ க்வசித்கண்ட²தஶ்சோக்தம் । இத³ம் ச கேநசிந்ந க்ரியதே உபஸந்நாநாமிஷ்டாம் வித்³யாம் ஸாகல்யேநாஜாநந்ய: ஸ்வஸ்ய கு³ருத்வம் நாப்⁴யுபக³ச்ச²தி । 

அத ஏவ ப்ராசீநஶாலாதி³ஷு வைஶ்வாநரவித்³யார்த²மப்⁴யாக³தேஷூத்³தா³லக: ‘ப்ரக்ஷ்யந்தி மாமிமே மஹாஶாலா மஹாஶ்ரோத்ரியாஸ்தேப்⁴யோ ந ஸர்வமிவ ப்ரதிபத்ஸ்யே ஹந்தாந்யமப்⁴யநுஶாஸாநி’(சா². 5. 11. 3) இதி மந்வாநஸ்ஸந் ‘அஶ்வபதிர்வை ப⁴க³வந்தோ(அ)யம் கைகயஸ்ஸம்ப்ரதீமமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமத்⁴யேதி தம் ஹந்தாப்⁴யாக³ச்சா²ம’(சா². 5.11. 4) இத்யுவாச । யோ வா ஹீநவர்ணஸ்தேநாபி ‘ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ஶாதி⁴ மாம்’ இதி ப்ரார்த²நயோபஸந்நேஷு ஸ்வஸ்ய கு³ருத்வாப்⁴யநுஜ்ஞயைவ தந்ந க்ரியதே । அத ஏவ ‘தே ஹ ஸமித்பாணய: பூர்வாஹ்ணே ப்ரதிசக்ரமிரே’(சா². 5. 11. 7) இதி தேஷாம்ருஷீணாமுபஸத³நமுக்த்வா அஶ்வபதிநோபநயநமக்ருத்வைவ வித்³யோபதி³ஷ்டேத்யுக்தம் தாந்ஹாநுபநீயைவைதது³வாச’(சா². 5. 11. 7) இதி । அஜாதஶத்ருணா ச ராஜ்ஞா விதி⁴வது³பஸந்நஸ்ய கா³ர்க்³ய॑ஸ்ய பா³லாகேரக்ருத்வைவோபநயநம் வித்³யோபதி³ஷ்டேத்யுக்தம் ‘‘தத இஹ பா³லாகிஸ்ஸமித்பாணி: ப்ரதிசக்ராமோப த்வா(அ)யாநீதி தம் ஹோவாசாஜாதஶத்ரு: ப்ரதிலோமரூபமேவ ஸ்யாத்³யக்ஷத்ரியோ ப்³ராஹ்மணமுபநயேதே³ஹி வ்யேவ த்வா ஜ்ஞாபயிஷ்யாமி’(க.ஷீ. 4. 19) இதி । அந்யேந ஸர்வேணாபி கர்த்தவ்யமுபநயநம் । ந சைதச்சூ²த்³ரஸ்ய விதி⁴வத்³கு³ரூபஸத³நபூர்வகமுபநயநம் ஶிஷ்யஸம்ஸ்காரரூபம் ஸம்ப⁴வதி ; ‘ந ஶூத்³ரே பாதகம் கிஞ்சிந்ந ச ஸம்ஸ்காரமர்ஹதி’ இதி மாநவே த⁴ர்மஶாஸ்த்ரே ஶூத்³ரஸ்ய ஸகலஸம்ஸ்காராபா⁴வாபி⁴லாபாத் ।

நநு தத்ரைவ ‘த⁴ர்மேப்ஸவஸ்து த⁴ர்மஜ்ஞாஸ்ஸதாம் வ்ருத்திமநுவ்ரதா: । மந்த்ரவர்ஜம் ந து³ஷ்யந்தி ப்ரஶம்ஸாம் ப்ராப்நுவந்தி ச’ இதி தத³நந்தரஶ்லோகேந தா⁴ர்மிகாணாம் ஶூத்³ராணாம் மந்த்ரவர்ஜஸம்ஸ்காராணாமப்⁴யநுஜ்ஞாநம் க்ருதம் । ந சாமந்த்ரஸம்ஸ்காரோ ந வித்³யோபயோகீ³தி வாச்யம் ; ஸ்த்ரீணாம் வித்³யா(அ)நதி⁴காரப்ரஸங்கா³த் । தாஸாம் விவாஹஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸமந்த்ரகத்வேப்யந்யேஷாம் ஸம்ஸ்காராணாமமந்த்ரகதயா கு³ரூபஸத³நஸ்யாப்யமந்த்ரகஸ்யைவாங்கீ³கர்தவ்யத்வாதி³தி சேத் ; மைவம் । ஶூத்³ராணாமமந்த்ரகம் ஜாதகர்மாதி³ஸம்ஸ்காராந்தராப்⁴யநுஜ்ஞாநே(அ)பி ‘ஶூத்³ரஶ்சதுர்தோ² வர்ண ஏகஜாதி:’ இதி விஶிஷ்யோபநயநஸம்ஸ்காராபா⁴வாபி⁴லாபாத் । 

ந ச வாச்யம் – ‘ஏகஜாதி:’ இத்யநேந த்³விதீயஜந்மரூபோபநயநஸ்யாபா⁴வோ(அ)பி⁴லப்யதே । க³ர்பா⁴ஷ்டமாதி³ஷு கர்தவ்யமத்⁴யயநாங்கோ³பநயநமேவ ச த்³விதீயஜந்ம । ததே³வோபக்ரம்ய தத்³விதீயம் ஜந்ம’ இதி ஸ்மரணாத் । ததா² ச வித்³யாங்கோ³பநயநேந ஏகஜாதித்வஹாந்யபா⁴வாத் தச்சூ²த்³ராணாமபி ஸ்யாதி³தி । ‘த்வம் ஹி ந: பிதா யோ(அ)ஸ்மாகமவித்³யாயா: பரம் பாரம் தாரயஸி’(ப்ர. 6.8) இதி வைதி³கலிங்கே³ந தஸ்யாபி ஜந்மரூபத்வாத் । ந ச த்³விஜாதீநாம் ஜந்மத்³வயமேவேதி நியம: ; ‘மாதர்யக்³ரேதி⁴ஜநநம் த்³விதீயம் மௌஞ்ஜிப³ந்த⁴நம் । த்ருதீயம் யஜ்ஞதீ³க்ஷாயாம் த்³விஜஸ்ய விதி⁴சோதி³தம்’ இதி மநுநா யஜ்ஞதீ³க்ஷாயா அபி ஜந்மத்வாபி⁴தா⁴நாத் । ‘அந்ருதாத்ஸத்யமுபைமி மாநுஷாதை³வமுபைமி’ ‘த³க்ஷிணம் பூர்வமாங்க்தே ஸவ்யம் ஹி பூர்வம் மநுஷ்யா ஆஞ்ஜதே’ இத்யாதி³மந்த்ரார்த²வாத³லிங்கை³ரக்³ந்யாதா⁴நபூர்விகாயா யஜ்ஞதீ³க்ஷாயா மநுஷ்யதோத்தீர்ணதே³வஜந்மத்வஸூசநாச்ச । ததா² ச யதா² ‘தத்ர யத்³ப்³ரஹ்மஜந்மாக்²யம் மௌஞ்ஜீப³ந்த⁴நசிஹ்நிதம் । தத்ராஸ்ய மாதா ஸாவித்ரீ பிதாத்வாசார்ய உச்யதே’ இதி த்³விதீயே ஜந்மநி மாதாபிதரௌ ஸ்ம்ருதௌ ஏவமிஹாபி ‘த்வம் ஹி ந: பிதா’ இதி பிதா ஶ்ருத: । அர்தா²ச்ச ப்³ரஹ்மவித்³யைவ மாதா ப⁴வதி யா தே³ஹத்³வயவிவிக்தநித்யஶுத்³த⁴நிரதிஶயாநந்த³பரப்³ரஹ்மரூபதயா ப்ரகாஶமாநம் வித்³வதா³த்மாநம் ஸூதே இத்யேதத³பி ஜந்மைவேதி யுக்தம் । தஸ்மாத³த்⁴யயநாங்கோ³பநயநாபா⁴வாத்³த்⁴யயந இவ வித்³யாங்கோ³பநயநாபா⁴வாத்³வித்³யாயாமபி ஶூத்³ரஸ்ய நாதி⁴கார: । 1. 3. 36 । 

இதஶ்ச ந ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாதி⁴கார: । யத்ஸத்யவசநேந ஶூத்³ரத்வாபா⁴வே நிர்தா⁴ரிதே ஜாபா³லம் கௌ³தம உபநேதுமநுஶாஸிதுஶ்ச ப்ரவவ்ருத்தே ‘நைதத³ப்³ராஹ்மணோ விவக்துமர்ஹதி ஸமித⁴ம் ஸோம்யாஹரோப த்வா நேஷ்யே ந ஸத்யாத³கா³:’(சா². 4. 4.5) இதி ஹி கௌ³தமவசநம் ஶ்ரூயத இதி । அத்ரேத³ம் சிந்த்யதே – அத்⁴யயநாங்கோ³பநயநம் கௌ³தமேந க்ருதம் , ந வித்³யாங்க³ம் । ஏவம் ஹ்யுபாக்²யாயதே – ஶைஶவே ம்ருதபித்ருகஸ்ஸத்யகாமஸ்ஸ்வாம் மாதரம் ‘அஹமாசார்யமுபேத்ய ப்³ரஹ்மசர்யம் சரிஷ்யாமி , கிம்கோ³த்ரோ(அ)ஹம்’ இதி ப்ருஷ்ட்வா தயா ‘த்வஜ்ஜநகபரிசரணம் க்ருத்வைவ ஸ்தி²தாஸ்மி நாஹம் கோ³த்ரம் வேத³’ இத்யுக்தோ கௌ³தமமாஸாத்³ய ‘ப்³ரஹ்மசர்யம் ப⁴வதி விவத்ஸ்யாம்யுபேயாம் ப⁴வந்தம்’(சா²., 4.4. 3) இத்யுக்த்வா ‘கிம்கோ³த்ரஸ்த்வம்’ , இதி தேந ப்ருஷ்டோ ‘நாஹம் மம கோ³த்ரம் வேத³ , மாதா(அ)பி நாவேதீ³ந்மாதா மே ஜபா³லா ஸத்யகாமோ(அ)ஹமித்யேதாவத்³வேத³’ இதி ஸத்யமுவாச । அத² கௌ³தமஸ்ஸத்யவசநேந ப்³ராஹ்மண்யம் நிாஶ்சேத்ய தமுபநிந்ய இதி । 

அஸ்யாமாக்²யாயிகாயாமுக்தம் கோ³த்ராபரிஜ்ஞாநமக்ருதாத்⁴யயநாம்கோ³பநயநஸ்ய பா³லஸ்ய ஸம்ப⁴வதி , ந தூபநீதஸ்யாதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யா(அ)தி⁴ஜிக³மிஷயா கு³ருமுபஸீத³த: । அத்⁴யயநாங்கோ³பநயந ஏவ ச கோ³த்ரபரிஜ்ஞாநம் ப்³ராஹ்மண்யநிர்தா⁴ரணஞ்சோபயுஜ்யதே । கோ³த்ரபே⁴தே³ந ப்³ராஹ்மணாதி³ஜாதிபே⁴தே³ந ச தத்ர ப்ரகாரபே⁴த³ஸ்மரணாத் , வித்³யாம்கோ³பநயநே தத³பா⁴வாத் । ‘நைதத³ப்³ராஹ்மண:’ இதி ச ப்³ராஹ்மண்யநிர்தா⁴ரணமேவ , ந து ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணம் । அப்³ராஹ்மணஶப்³த³ஸ்ய க்ஷத்ரியவைஶ்யஸாதா⁴ரணத்வேந ஶூத்³ரமாத்ரபரத்வாபா⁴வாத் । ‘நஞிவயுக்தமந்யஸத்³ருஶாதி⁴கரணே ததா²ஹ்யர்த²க³தி:’ இதி ஶாப்³தி³கோக்தந்யாயேநாத்யந்தஸமக்ஷத்ரியவைஶ்யமாத்ரபரதயா ஶூத்³ராஸ்பர்ஶித்வாச்ச । 

நநு கௌ³தமேநாத்⁴யயநாங்க³முபநயநம் க்ருதம் சேத³த்⁴யாபநமக்³ரே கர்தவ்யம் ஸ்யாத் । ப்³ரஹ்மவித்³யோபதே³ஶ ஏவ க்ருத: ‘உப த்வா நேஷ்யே ந ஸத்யாத³கா³:’ இதி கௌ³தமோக்திப்ரத³ர்ஶநாநந்தரமேவம் க²லு ஶ்ரூயதே । கௌ³தமஸ்தம் ஸத்யகாமமுபநீய ஸ்வகீயாத்³கோ³யூதா²த் க்ருஶாநாம் து³ர்ப³லாநாம் க³வாம் சத்வாரி ஶதாநி ப்ருத²க்க்ருத்ய தத்போஷணே தம் நியுயுஜே । ஸ து ஸத்யகாமஸ்தாஸாம் க³வாம் ஸஹஸ்ரஸம்க்²யாபூரணாத் ப்ராக் ந ப்ரத்யாக³ச்சே²யமிதி ப்ரதிஜ்ஞாய த்ருணோத³கப³ஹுலமரண்யம் நீத்வா தா: ஸம்ரக்ஷந்வர்ஷக³ணம் ப்ரோவாஸ । தா: ஸஹஸ்ரம் ஸம்பேதி³ரே । தத³நந்தரம்ருஷபோ⁴(அ)க்³நிஹம்ஸோ மத்³கு³ரிதி சத்வாரோ தே³வதாத்மாநஸ்தஸ்ய கு³ருஶுஶ்ரூஷயா ஸந்துஷ்டாஸ்தஸ்மை ஷோட³ஶகலப்³ரஹ்மவித்³யாமுபதி³தி³ஶு: । தத: ஸஹ கோ³பி⁴ராசார்யகுலம் ப்ராப்யாசார்யேண ‘ப்³ரஹ்மவிதி³வ வை ஸோம்ய பா⁴ஸி கோ(அ)நு த்வா(அ)நுஶஶாஸ’(சா². 4. 9. 2) இதி ப்ருஷ்டஸ்தம் வ்ருத்தாந்தமுக்த்வா தே³வைருபதி³ஷ்டமித்யதோ(அ)பி நாஹம் த்ருப்யாமி ஸ்வகீயாதா³சார்யாதே³வ லப்³தா⁴ கில வித்³யா ஸாதீ⁴யஸீ ப⁴வதி ப⁴க³வாநேவ மஹ்யம் ப்³ரவீது’ இதி ப்ரார்த²யாமாஸ । ததோ கௌ³தமஸ்தஸ்மை தாமேவ ஷோட³ஶகலவித்³யாமுபதி³தே³ஶதி । அத்ராத்⁴யாபநம் ந தாவத்³கோ³ஸம்ரக்ஷணாத் ப்ராக்ருதமஸ்தி ‘தமுபநீய க்ருஶாநாமப³லாநாஞ்ச சதுஶ்ஶதம் கா³ நிராக்ருத்யோவாச’(சா². 4.4.5) இத்யுபநயநாநந்தரமேவ கோ³ஸம்ரக்ஷணநியோக³ப்ரதிபாத³நாத் । நாபி பஶ்சாத் ‘ப⁴க³வாநேவோபதி³ஶது’ இத்யுபஸந்நாய ருஷபா⁴யுபதி³ஷ்டஷோட³ஶகலவித்³யாமாத்ரமந்யூநாநதிரிக்தமுபதி³தே³ஶேத்யுக்தத்வாத் । ‘தஸ்மை ஹ ததே³வோவாசாத்ர ஹி ந கிஞ்சந வீயாய’(சா². 4.9. 3) இதி ஹி ஶ்ரூயதே । 

உச்யதே – அத்⁴யயநாங்க³முபநயநம் க்ருதமித்யுபக்ரமதோ நிஶ்சயாத்தத³நுஸாரேண ‘உபநீய’ இத்யங்கோ³க்த்யா ப்ரதா⁴நபூ⁴தாத்⁴யயநநிர்வர்தநமபி ஶௌசாசாராதி³ஶிக்ஷணவது³பலக்ஷணீயம் । ததஸ்ஸமாவர்தநாத் ப்ராக்³கு³ருத³க்ஷிணார்த²தயா மஹதீம் கு³ருஶுஶ்ரூஷாம் க்ருத்வா தயா ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணோ வித்³யாதி⁴ஜிக³மிஷாமவாப்ய தத³ர்த²மஸ்மிந் புநருபஸந்ந: காஞ்சந ப்³ரஹ்மவித்³யாமப்யதி⁴க³ச்ச²த்வித்யபி⁴ப்ராயேண வா கோ³ஸம்ரக்ஷணநியோகே³ க்ருதே தத்ஸம்ரக்ஷணஸந்துஷ்டாபி⁴ர்தே³வதாபி⁴ஸ்தஸ்மை ஷோட³ஶகலவித்³யோபதி³ஷ்டா । ஆசார்யாத்³வித்³யா லப்³த⁴வ்யேத்யுபஸந்நாய தஸ்மை ஸைவ வித்³யா புநராசார்யேணாப்யுபதி³ஷ்டேதி ஶ்லிஷ்யத ஏவ । தஸ்மாச்சூ²த்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணே ஸத்யேவ வித்³யாங்கோ³பநயநே வித்³யோபதே³ஶே ச ப்ரவ்ருத்தேரிதி ஹேதுரஸித்³த⁴: । ‘நைதத³ப்³ராஹ்மணோ விவக்துமர்ஹதி’ இதி நிர்தா⁴ரணமபேக்ஷ்ய க்ருதஸ்யோபநயநஸ்ய வித்³யாங்க³த்வாபா⁴வாந்நிர்தா⁴ரணஸ்ய சாவஶ்யாபேக்ஷிதப்³ராஹ்மண்யவிஷயத்வேந ஶூத்³ரத்வாபா⁴வவிஷயத்வாபா⁴வாத் । கோ³த்ராபரிஜ்ஞாநே(அ)பி ஹ்யாசார்யகோ³த்ரமாஶ்ரித்யோபநயநம் ஸம்ப⁴வதி , ந து வர்ணவிஶேஷாநிர்ணயே । த்ரைவர்ணிகாநாம் ப்ரதிவர்ணமுபநயநே ப்ரகாரபே⁴த³ஸ்யோபதே³ஷ்டவ்யகா³யத்ரீபே⁴த³ஸ்ய ச ஸத்த்வாத் । ஸித்³தா⁴வப்யஸ்ய ஹேதோர்நாநேந ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யா(அ)நதி⁴காரித்வஸித்³தி⁴: ; தஸ்ய வித்³யா(அ)தி⁴காரித்வே(அ)பி ‘ந ஶூத்³ராய மதிம் த³த்³யாத்’ இதி ப்ரதிஷேத⁴மாலோச்ய ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணாபேக்ஷோபநயநப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । ந ஹி ஸந்ததஸந்தந்யமாநஷோட³ஶமஹாதா³நேந மஹாப்ரபு⁴ணா ஸமாஹூதா வயம் வ்ருத்திம் ப்ராப்தஸ்ய ப்ரதிக்³ரஹப்ரதிஷேத⁴மாலோச்ய ப்ரதிக்³ரஹப்ரார்த²நார்த²ம் கிமயமாஹ்வயதீதி ஶங்கமாநாஸ்தத³பி⁴க³மநே ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மாஹ்வாநஸ்யாதாத³ர்த²நிர்தா⁴ரணமபேக்ஷாமஹ இதி ஏதாவதா தஸ்ய மஹாதா³நாநதி⁴காரஸித்³தி⁴ரிதி । 

அத்ர ப்³ரூம: – ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணமபேக்ஷ்யாஸ்யாமாக்²யாயிகாயாமபி⁴ஹிதாத்⁴யயநாங்கோ³பநயநே ப்ரவ்ருத்திரபி ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாங்கோ³பநயநதத்பூர்வகவித்³யாக்³ரஹணயோரயோக்³யத்வே ஹேதுர்ப⁴விதுமர்ஹதி । ஸ ச ஹேதுரநயா(அ)ப்யாக்²யாயிகயா லப்⁴யத ஏவ । ததா² ஹி – அப்³ராஹ்மணஶப்³த³ஸ்தாவச்சூ²த்³ரஸ்யாபி ஸாதா⁴ரண: ; ப்³ராஹ்மணபி⁴ந்நத்வஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்யாவைகல்யாத் । ‘யத்³ப்³ராஹ்மணஶ்சாப்³ராஹ்மணஶ்ச ப்ரஶ்நமேயாதாம்’ இத்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । நஞிவயுக்தந்யாயேநாபி ப்³ராஹ்மணத்வஶங்காப்ரஸஞ்ஜகதத்ஸாத்³ருஶ்யரஹிதேப்⁴யோ லோஷ்டாதி³ப்⁴ய ஏவ வ்யாவர்ததே , ந தத்³வத்³ப்⁴யஶ்ஶூத்³ரேப்⁴ய: । அத ஏவ மஹாபா⁴ஷ்யே ‘அப்³ராஹ்மணமாநயேத்யுக்தே ப்³ராஹ்மணஸத்³ருஶம் புருஷமாநயதி , நாஸௌ லோஷ்டமாநீய க்ருதீ ப⁴வதி’ இத்யப்³ராஹ்மணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ராஹ்மணேதரபுருஷமாத்ரே வ்ருத்திருக்தா । தஸ்ய ச ஸாதா⁴ரணஶப்³த³ஸ்யாத்ர விஶிஷ்ய ஶூத்³ரே தாவத்தாத்பர்யமேஷ்டவ்யம் ; ‘ந ஸத்யாத³கா³:’ இதி ஹேதோ: ஶூத்³ரத்வவ்யாவர்தநே ஏவ ஸாமர்த்²யாத் । ஶூத்³ர: க²லு ஸ்வபா⁴வதோ மாயாவீதி ‘அந்ருதஞ்சாதிவாத³ஶ்ச பைஶுந்யமதிலோப⁴தா । நிக்ருதிஶ்சாபி⁴மாநஶ்ச ஜந்மதஶ்ஶூத்³ரமாவிஶத் । த்³ருஷ்ட்வா பிதாமஹஶ்ஶூத்³ரமாபி⁴பூ⁴தம் து தாமஸை: । த்³விஜஶுஶ்ரூஷணம் த⁴ர்மம் ஶூத்³ராணாம் து ப்ரயுக்தவாந் । நஶ்யந்தி தாமஸா பா⁴வாஶ்ஶூத்³ராணாம் த்³விஜப⁴க்தித:’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴: । 

ஏவஞ்ச ‘ப்³ரஹ்மசர்யம் ப⁴க³வதி விவத்ஸ்யாம்யுபேயாம் ப⁴க³வந்தம்’ இத்யத்⁴யயநார்த²வித்³யார்தோ²பக³மநத்³வயஸாதா⁴ரணமுபக³மநம் குர்வாணே ஸத்யகாமே ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணமபேக்ஷ்ய யா கௌ³தமஸ்ய தது³பநயநே ப்ரவ்ருத்தி: ஸா ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாங்கோ³பநயநே வித்³யாக்³ரஹணே சாநதி⁴காரம் க³மயிதுமீஷ்டே । தஸ்ய தத³தி⁴காரஸத்த்வே ஹி ஶூத்³ரஸ்ஸந்நபி ஸத்யகாமோ வித்³யாங்கோ³பநயநேந ஸம்ஸ்க்ருத்ய வித்³யாம் க்³ராஹயிதும் யோக்³ய இதி ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்தா⁴ரணமபேக்ஷ்ய ஸமிதா³ஹரணே ந நியுஜ்யேத । தஸ்ய தத³நதி⁴காரே த்வஸ்ய ஶூத்³ரத்வாபா⁴வே நிஶ்சிதே ஸதி அக்ருதாத்⁴யயநாங்கோ³பநயநோ(அ)யம் ப்ரத²மம் தேந ஸம்ஸ்க்ருத்யாத்⁴யாபநீயஸ்ததோ வித்³யாகாமஶ்சேத்க்ரமேண தாமபி க்³ராஹயிதவ்ய இத்யாலோசயதா கௌ³தமேந ஶூத்³ரத்வாபா⁴வே நிஶ்சிதே ஸத்யுபநிநீஷுணா ஸமிதா³ஹரணே நியுக்த இதி ஶ்லிஷ்யதே । ஏவம் ஸதி ‘கிம்கோ³த்ரஸ்த்வமஸி’ இதி கோ³த்ரப்ரஶ்நோ(அ)பி ந தத்³கோ³த்ரநிர்தி³தா⁴ரவிஷயா ; ஶூத்³ரத்வபர்யந்தஸந்தே³ஹாநுவ்ருத்திஸமயே ப்³ராஹ்மணஜாத்யுபநயநமாத்ரோபயுக்தகோ³த்ரப்ரஶ்நஸ்யாநவஸரது³ஸ்த²த்வாத் । கிந்து ஶூத்³ரஶ்சேத் கிமப்யுபநயநம் நார்ஹதீதி மத்வா கோ³த்ரப்ரஶ்நே கிமயம் வக்ஷ்யதீதி தஜ்ஜாதிபரீசிக்ஷிஷயா । 

ஏவமஸ்ய வித்³யாப்ரகரணபடி²தாக்²யாயிகாஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய வித்³யாவித்⁴யபேக்ஷிதாதி⁴காரிவிஶேஷநிர்ணயோபயோகி³த்வே ஸம்ப⁴வதி தத³நபேக்ஷிதார்த²பரதயா யோஜநமபி ந யுக்தம் ; ப்ரதா⁴நப்ரதிபாத்³யவித்⁴யபேக்ஷிதார்த²ஸமர்பகத்வே ஸம்ப⁴வதி தத³ங்கா³வித்³யாஸ்துதித்³வாரபூ⁴தாத்⁴யயநாங்கோ³பநயநாபேக்ஷிதார்த²ஸமர்பகத்வகல்பநஸ்யாயுக்தத்வாத் । வர்ணவிஶேஷநிர்ணயம் விநா(அ)த்⁴யயநாங்கோ³பநயநகரணாஸம்ப⁴வே தத்கரணாந்யதா²நுபபத்த்யா தந்நிர்ணயோ(அ)பி யதா²கத²ஞ்சிஜ்ஜாத இதி கல்ப்யதாம் , ந து தந்நிர்வாஹாய கௌ³தமஸத்யகாமப்ரஶ்நோத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ப்ரதா⁴நவித்⁴யபேக்ஷிதார்த²பரத்வம் விஹாயாந்யாபேக்ஷிதார்த²பரத்வகல்பநம் யுக்தம் । ந ஹி ‘சதுரோ முஷ்டீந்நிர்வபதி’ இத்யத்ர முஷ்டய: ஸ்வபரிச்சே²த³கஸம்க்²யாவிஶேஷாபேக்ஷா இத்யேதாவதா சதுஸ்ஸம்க்²யா நிர்வாபாந்வயமபஹாய முஷ்ட்யந்வயமநுப⁴வதி । ததா²ஸதி ஸப்தத³ஶஶராவாதி³ஷு ப்ரதா⁴நபூ⁴தமுஷ்ட்யபா³தா⁴ய ஸம்க்²யாபா³த⁴நப்ரஸங்கா³த் । ததா²ச யதா² தத்ர ஸம்க்²யாயா: ஶாப்³தே³ நிர்வாபாந்வயே ஸதி பார்ஷ்டி²கமுஷ்டயந்வயகல்பநயா முஷ்டீநாமப்யாகாம்க்ஷா ஶாம்திரேவம் கௌ³தமஸத்யகாமப்ரஶ்நோத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய வித்³யாதி⁴காரிவிஶேஷநிர்ணயோபயோகி³ந: ப்ரதா⁴நபூ⁴தவித்³யாவித்⁴யந்வயே ஸதி ப்ராகே³வ மயா கோ³த்ரவிமர்ஶ: க்ருதோ(அ)ஸ்தீத்யேவம்ரூபஸத்யகாமவசநார்த²பர்யாலோசநயா ப்³ராஹ்மணஸ்யைவோபநயநார்த²ம் கோ³த்ரவிஶேஷவிமர்ஶப்ரஸக்திர்ப⁴வதி , நாந்யஸ்யேத்யர்தா²பத்த்யா வர்ணவிஶேஷநிர்ணயாபேக்ஷஸ்ய உபநயநஸ்யாப்யாகாம்க்ஷாஶாந்திர்ப⁴வதி சேத் , ஸா ந நிவார்யதே । 

ஏதேந – ஶூத்³ராய மதிதா³நநிஷேதா⁴த³பி தத³பா⁴வநிர்தா⁴ரணே ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யத இதி ஹேதோரஸாத⁴கத்வஶங்காபி நிரஸ்தா । தத³பா⁴வநிர்தா⁴ரணஸ்யாஸாதா⁴ரணவித்³யாவித்⁴யபேக்ஷிதாதி⁴காரிவிஶேஷநிர்ணயோபயோகி³த்வஸம்ப⁴வே ஸாதா⁴ரணதத³நபேக்ஷிதார்த²பரத்வகல்பநாயோகா³த் । ஶூத்³ராய மதிதா³நநிஷேதோ⁴ ஹி கர்மணி ப்³ரஹ்மணி வா ஶ்ருதிபி⁴ஸ்ஸ்ம்ருதிபி⁴ரிதிஹாஸை: புராணைர்லௌகிகவாக்யைர்வா ‘ஶூத்³ராய மதிர்ந தா³தவ்யா’ இத்யேவம் ஸாதா⁴ரணோ வித்³யாவித்⁴யநபேக்ஷிதஶ்ச । தஸ்மாது³பபந்நோ(அ)யம் தத³பா⁴வநிர்தா⁴ரணே ச ப்ரவ்ருத்தேரிதி ஹேது: । 1. 3. 37 । 

இதஶ்ச ந ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாதி⁴கார: । யத³ஸ்ய வேத³ஶ்ரவணம் வேதா³த்⁴யயநஞ்சார்த²: ப்ரயோஜநம் யஸ்ய ஸமீபே வேதோ³ச்சாரணஸ்ய தஸ்யாபி ப்ரதிஷேதோ⁴ ப⁴வதி ‘பத்³யு ஹ வா ஏதச்ச்²மஶாநம் யச்சூ²த்³ர: தஸ்மாச்சூ²த்³ரஸமீபே நாத்⁴யேதவ்யம்’ இத்யத்ர ஶூத்³ரஸ்ய ஸஞ்சாரிஶ்மஶாநத்வவாத³: ஶ்மஶாநவத³த்⁴யயநே தூ³ரம் பரிஹரணீயத்வப்ராப்த்யர்த²: । ‘அத்⁴யயநம் வர்ஜயேத்’ இத்யநுவ்ருத்தௌ ‘ஶ்மஶாநம் ஸர்வதஶ்ஶம்யாப்ரஸாத்’ இத்யுக்த்வா ‘ஶ்மஶாநவச்சூ²த்³ரபதிதௌ’ இதி ஸ்மரணாத் । வேதோ³ச்சாரணே ஶூத்³ரஸ்ய ஸுதூ³ரம் பரிஹரணீயத்வோக்திஶ்ச மாயாவீ ஶூத்³ரோ நிஷேதா⁴த³ப்யபி³ப்⁴யச்ச²த்³மநா வேதா³க்ஷராணி க்³ருஹ்ணீயாத் தத³ண்வபி மா க்³ரஹீதி³தி த்³ருஷ்டார்த²மபி , ந து ஶ்மஶாநவச்சூ²த்³ரஜாதேஸ்ஸாமீப்யம் தோ³ஷாவஹமிதி கேவலமத்³ருஷ்டவிரோத⁴பரிஹாரார்த²ம் । அத ஏவ ஶூத்³ரஜாதிஸாமாந்யே(அ)பி ஶூத்³ரஸ்த்ரீ ஸவிதோ⁴ச்சார்யமாணாந்யபி வேதா³க்ஷராணி க்³ரஹீதும் தா⁴ரயிதும் வா ந ஶக்தேதி ‘ஶூத்³ராயாம் து ப்ரேக்ஷணப்ரதிப்ரேக்ஷணயோரேவாநத்⁴யாய:’ இதி தத³நந்தரமுக்தம் । ஏவஞ்ச யஸ்ய ஸமீபே(அ)பி நாத்⁴யேதவ்யம் , தஸ்ய வேத³ஶ்ரவணாதீ³நி கைமுதிகந்யாயேந நிரஸ்தாநி । ஸாக்ஷாச்ச ஶூத்³ரஸ்ய வேத³ஶ்ரவணே தந்மூலகே(அ)த்⁴யயநே தஸ்யார்தே² ப்ரயோஜநே தா⁴ரணே ச ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி ; ‘அத² ஹாஸ்ய வேத³முபஶ்ருண்வத:’ இத்யாதி³நா ஶூத்³ரஸ்ய வேத³ஶ்ரவணோச்சாரணதா⁴ரணேஷு ப்ராயஶ்சித்தஸ்மரணாத் । ததஶ்ச ஶூத்³ரஸ்ய வேத³ஶ்ரவணாத்³யபா⁴வே வேதா³ர்த²விசாரஸ்ய சாபா⁴வ: கைமுதிகந்யாயஸித்³த⁴:। 

ஸாக்ஷாச்ச தயோரபி ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி ‘கபிலாக்ஷீரபாநேந ப்³ராஹ்மணீக³மநேந ச । வேதா³க்ஷரவிசாரேண ஶூத்³ரஶ்சண்டா³லதாம் வ்ரஜேத் । யோ ஹ்யஸ்ய த⁴ர்மமாசஷ்டே யஶ்சைவாதி³ஶதி வ்ரதம் । ஸோ(அ)ஸம்வ்ருதம் நாம தமஸ்ஸஹ தேநைவ க³ச்ச²தி’ இதி வேத³விசாரதத³ர்த²க்³ரஹணயோஸ்தஸ்யாத்யந்தம் து³ர்க³திஸ்மரணாத் । ஏவஞ்ச வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநாபா⁴வே வேத³விஹிதாநாம் கர்மணாம் வித்³யாநாஞ்சாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வோ(அ)பி அர்த²ஸித்³த⁴: । ஸாக்ஷாச்சாத்ராதி⁴காரப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி ‘ந ஶூத்³ரே பாதகம் கிஞ்சிந்ந ச ஸம்ஸ்காரமர்ஹதி । நாஸ்யாதி⁴காரோ த⁴ர்மே(அ)ஸ்தி நாத⁴ர்மாத்ப்ரதிஷேத⁴நம்’ இதி மநுஸ்மரணாத் । ஶூத்³ரமுத்³தி³ஶ்ய விஶிஷ்ய யந்நித்யவத்³விஹிதம் தத³கரணே தஸ்ய பாதகம் நாந்யத்ர । யஸ்ஸம்ஸ்காரோ விஶிஷ்ய விஹிதஸ்தமேவ ஸோ(அ)ர்ஹதி நாந்யம் । யோ த⁴ர்மோ விஶிஷ்ய விஹிதஸ்தத்ரைவ தஸ்யாதி⁴காரோ நாந்யத்ர । அத⁴ர்மோ(அ)பி யோ விஶிஷ்ய ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ஸ ஏவ தஸ்ய பரிஹரணீயோ நாந்ய இத்யர்த²: । ஏவஞ்ச ஶூத்³ரஸ்ய ஸகு³ணவித்³யாஸு , நிர்கு³ணவித்³யார்தே²ஷு வேதா³ந்தஶ்ரவணாதி³ஷு ச விஶேஷவித்⁴யபா⁴வேந ச தேஷாம் நிஷேத⁴வசநை: க்ரோடீ³க்ருதத்வாந்ந தேஷு தஸ்யாதி⁴கார: । 

ஏதேந – ஶூத்³ரஸ்ய வேத³ஶ்ரவணாத்⁴யயநதா⁴ரணார்தா²வக³தீநாம் ப்ரதிஷித்³த⁴த்வே(அ)பி கூபக²நநந்யாயமாஶ்ரித்ய ஸகு³ணவித்³யாநாம் ஶ்ரவணாதீ³நாஞ்சாநுஷ்டா²நமஸ்து ; ஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யாநாம் வேதா³ந்தஶ்ரவணஜநிதநிர்கு³ணவித்³யாயாஶ்ச ப்ராரப்³தே⁴தரஸகலபாபத்⁴வம்ஸகத்வேந வேத³ஶ்ரவணாதி³ப்ரதிஷேதோ⁴ல்லங்க⁴நக்ருதபாபஸ்யாபி தத ஏவ த்⁴வம்ஸஸம்ப⁴வாதி³த்யபி – நிரஸ்தம் ; அநதி⁴காரிணா(அ)நுஷ்டி²தாநாம் வைதி³ககர்மணாம் ப²லபர்யவஸாயித்வாபா⁴வேந கூபக²நநந்யாயாநவதாராத் । இஹ வித்³யாங்கோ³பநயநாபா⁴வேந , விஶேஷவிஹிதேதரவைதி³ககர்மாதி⁴காரப்ரதிஷேதே⁴ந ச ஶூத்³ராணாமநதி⁴காரித்வஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி விது³ரத⁴ர்மவ்யாத⁴ப்ரப்⁴ருதீநாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞத்வம் ? பூர்வஜந்மாதி⁴க³தஜ்ஞாநாப்ரமோஷாத் । ‘த⁴ர்மவ்யாதா⁴த³யோ(அ)ப்யந்யே பூர்வாப்⁴யாஸாஜ்ஜுகு³ப்ஸிதே । வர்ணாவரத்வே ஸம்ப்ராப்தாஸ்ஸம்ஸித்³தி⁴ம் ஶ்ரமணீ யதா²’ இதி ஹி ஸ்மரந்தி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி தேஷாம் । ஹீநஜாதிஷு ஜநநம் து ப்ராரப்³த⁴ப³லாத் ।

நநு பூர்வஜந்மாநுஷ்டி²தயஜ்ஞாதி³கர்மபி⁴: ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணதயோத்பந்நப்³ரஹ்மவிவிதி³ஷாணாமபி ஸாத⁴நஸம்பத்த்யபா⁴வேநாநுத்பந்நப்³ரஹ்மவித்³யாநாம் தத:ப்ராரப்³த⁴ப³லேந ஶூத்³ராதி³ஜந்மப்ராப்தாநாம் பூர்வஸம்ஸ்காராநுவ்ருத்த்யா விரக்தாநாமநுவ்ருத்தப்³ரஹ்மவிவிதி³ஷாணாம் கிம் ப்³ரஹ்மவித்³யோபாயோ நாஸ்தி ? அஸ்த்யேவேதிஹாஸபுராணாதி³: । நநு ‘ஶ்ரோதவ்யஶ்ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴ய:’ இதி ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநார்த²ம் வேதா³ந்தஶ்ரவணநியமவிதி⁴நா ஸகலோபாயாந்தரவ்யாவர்தநாத் கத²மிதிஹாஸபுராணாதே³ஸ்தது³பாயத்வேந பரிக்³ரஹ: ? ந । த்ரைவர்ணிகாந் ப்ரதி ஸ நியமவிதி⁴ரிதி தல்லப்³த⁴நியமஸ்யாபி தத்³விஷயத்வாத் । ஏவந்தர்ஹீதிஹாஸபுராணாதி³வத்³வேதா³ந்தார்த²க்³ரத²நரூபோ பா⁴ஷாப்ரப³ந்த⁴: ‘த்வமேவ ப்³ரஹ்மாஸி’ இத்யாதி³லௌகிகவாக்யஞ்ச தது³பாயோ(அ)ஸ்து ; தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஜ்ஞாநஜநநஸமர்த²த்வாத் । ந ச – அத்⁴யாஸநிவர்தநக்ஷமம் தத³பரோக்ஷஜ்ஞாநம் வேதா³ந்தைஸ்தந்மூலைரிதிஹாஸபுராணைர்வா ப⁴வதி நாந்யைரிதி – வாச்யம் । விஷயஸ்வாபா⁴வ்யேந ‘த³ஶமஸ்த்வமஸி’ இத்யாதி³லௌகிகவாக்யைரப்யபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்⁴யுபக³தத்வாத் । ததா²(அ)பி லௌகிகவாக்யஜமபரோக்ஷஜ்ஞாநமஸம்பா⁴வநாவிபரீதபா⁴வநாப்ரதிப³ந்தா⁴நாத்⁴யாஸநிவர்தநக்ஷமம் , இதி சேத் ; ந । வேதா³ந்தஜாபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யேவ தஸ்யாபி மநநநிதி³த்⁴யாஸநாப்⁴யாம் ப்ரதிப³ந்த⁴கநிவர்தநஸம்ப⁴வாத் । 

யத்³வா மாபூ⁴த்³பா⁴ஷாப்ரப³ந்தோ⁴ மா ச பூ⁴ல்லௌகிகவாக்யம் । மநநாக்²யேநாநுமாநகலாபேநைவ ப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்த்யர்த²மவஶ்யாபேக்ஷிதேந ‘சிந்மாத்ரம் தத்த்வமந்யத் ஸர்வமாரோபிதம்’ இதி நிர்தா⁴ரணம் ஸம்ப⁴வதி । தச்ச விஷயஸ்வாபா⁴வ்யாத³பரோக்ஷமிதி மநநமாத்ரம் நிதி³த்⁴யாஸநஶிரஸ்கம் ஶூத்³ரணாம் ப்³ரஹ்மவித்³யோபாயோ(அ)ஸ்து । யதி³ மநநம் ப்ரமாணப்ரமேயாநுபபத்திநிராஸகதர்கரூபதயா வேதா³ந்தஶ்ரவணஸ்யேதிகர்தவ்யதாரூபம் ந ஸ்வதந்த்ரம் தர்ஹி ‘இதிஹாஸபுராணாப்⁴யாம் வேத³ம் ஸமுபப்³ரும்ஹயேத்’ இதி வசநாதி³திஹாஸபுராணமபி ததை²வ । யதி³ ச தத்³வசநமநேகஶாகா²பி⁴ஜ்ஞமஹர்ஷிக்ருதேதிஹாஸபுராணாநுஸாரிண்யேவார்தே² வேத³ஸ்ய தாத்பர்யம் க்³ராஹ்யமித்யேவம்பரம் , ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ததோ(அ)ர்த²நிர்ணயநிஷேத⁴பரம் , தர்ஹி ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய:’ இதி ஶ்ரவணாங்க³த்வேந மநநவிதி⁴ரபி வேதா³ந்தேஷு ஸம்பா⁴விதப்ரமாணப்ரமேயாநுபபத்திஶங்கா மநநேந நிரஸநீயேத்யேதாவந்மாத்ரபரம் , ந து ஸ்வாதந்த்ர்யேணாநுமாநாத்³ப்³ரஹ்மநிர்ணயோ ந ப⁴வதீத்யேதத்பரம் । ‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா’ இதி ஶ்ருதேர்நாநுமாநக³ம்யம் ப்³ரஹ்மேதி சேத் – ‘தந்த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி’ இதி ஶ்ருதேர்நேதிஹாஸபுராணாதி³க³ம்யமித்யபி ஸ்யாத் । ஔபநிஷத³த்வஶ்ருதிருபநிஷத்³விரோதி⁴ஶப்³தா³ந்தரக³ம்யத்வநிராஸபரா சேத் ஸா(அ)பி ஶ்ருதிஸ்தத்³விரோதி⁴தர்கக³ம்யத்வநிராஸபரா(அ)ஸ்து । அத²வா மாபூ⁴த்³பா⁴ஷாப்ரப³ந்த⁴லௌகிகவாக்யாநுமாநஜாதம் ஶூத்³ரஸ்ய ப்³ரஹ்மாவக³த்யுபாய: । மா ச பூ⁴த் த்வது³க்தமிதிஹாஸபுராணம் । வேதா³ந்தவாக்யஜாதமேவ லிகி²தபாடா²தி³நா க்³ருஹீதமவிதி⁴நா விசாரிதம் தது³பாயோ(அ)ஸ்து ; வ்யுத்பந்நஸ்ய லிகி²தபாடா²தி³க்³ருஹீதாத³பி ததோ(அ)ர்த²ப்ரத்யயஸ்யாநிவார்யத்வாத் । அவிஹிதவிசாரஸ்யாப்யார்த்³ரகமரீசாதி³விஷயஸ்யேவாஸம்பா⁴வநாநிவர்தநக்ஷமத்வாத் । அவிஹிதவிசாரஸ்ய ச வைதி³காதி⁴காரநிரபேக்ஷதயா தத்³வைகல்யேந நிஷ்ப²லத்வாப்ரஸக்தே: ஶூத்³ரஸ்ய வேத³க்³ரஹணநிஷேதோ⁴ல்லங்க⁴நே ச கூபக²நநந்யாயேந ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தேரிதி சேத் । 

அத்ர ப்³ரூம: । ப³ஹூநி மநுஷ்யாணாம் ப்³ரஹ்மவித்³யோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴காநி து³ரிதாநி ‘தஸ்மாதே³ஷாம் தந்ந ப்ரியம் யதே³தந்மநுஷ்யா வித்³யு:’ இத்யாதி³வைதி³கலிங்கா³வக³தாநி । தத்ர காநிசித்³விவிதி³ஷோரபி ஶ்ரவணாதி³ஸாத⁴நஸம்பத்திவிக⁴டநத்³வாரகாணி , அபராணி ஶ்ரவணாதி³ஸாத⁴நஸம்பத்தாவபி பு³த்³தி⁴ஸாமர்த்²யவிக⁴டநத்³வாரகாணி , இதராணி வித்³யோத³யே(அ)ப்யஸம்பா⁴வநாதி³பா³ஹுல்யாபாத³காநி । கிம் ப³ஹுநா ? நிரஸ்தஸமஸ்தாஸம்பா⁴வநாதி³ப்ரதிப³ந்த⁴நிர்விசிகித்ஸப்³ரஹ்மவித்³யோத³யே(அ)ப்யவித்³யா(அ)நிவ்ருத்திகராணி ஸத்யபி விஶேஷத³ர்ஶநே ப்⁴ரமாநிவ்ருத்திகரோபாதி⁴ஸந்நிதா⁴நகல்பாநி காந்யபி ஸந்தி । தாநி ஸர்வாணி யஜ்ஞதா³நாதி³பி⁴ஸ்ஸந்யாஸாபூர்வேண வேதா³ந்தஶ்ரவணநியமாத்³ருஷ்டேநேதிஹாஸபுராணாதி³ஶ்ரவணநியமாத்³ருஷ்டேந ச நிவர்தநீயாநி । ஏதாநி ச ப்ரதிப³ந்த⁴கநிவர்தகாநி யதா²(அ)தி⁴காரம் வ்யவதிஷ்ட²ந்தே । ததா² ச ‘ஶ்ராவயேச்சதுரோ வர்ணாந் க்ருத்வா ப்³ராஹ்மணமக்³ரத:’ ‘ஶூத்³ரஸ்ஸுக²மவாப்நுயாத்’ இத்யாதி³வசநைரிதிஹாஸபுராணஶ்ரவணபட²நாதி⁴காரித்வேநாவக³தஸ்ய ஶூத்³ரஸ்ய தச்ச்²ரவணநியமஸம்பாத்³யமத்³ருஷ்டம் விநா லிகி²தபாட²க்³ருஹீதவேதா³ந்தாதி³பி⁴: கத²மப்ரதிப³த்³த⁴ப்³ரஹ்மாவக³திஸம்ப⁴வ: । ஸந்தி ஹி புராணேதிஹாஸஶ்ரவணஸாமாந்யே கேசந நியமா: விஶிஷ்ய ச புராணபே⁴தே³ந பா⁴ரதபர்வாதி³பே⁴தே³ந சாந்யே நியமா: । தத்ராபி ப்³ரஹ்மாவக³த்யுபாயேஷு கீ³தாதி³பா⁴கே³ஷு ‘ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ஶாதி⁴ மாம்’ இத்யாதி³பார்த²வசநப்ரப்⁴ருதிலிங்கா³வக³தா கு³ரூபஸத³நாதி³நியமா: । தஸ்மாந்நியமரஹிதைர்லிகி²தபாட²க்³ருஹீதவேதா³ந்தபா⁴ஷாப்ரப³ந்த⁴லௌகிகவாக்யதர்ககலாபைரத்⁴யாஸநிவர்தநக்ஷமப்³ரஹ்மா வக³த்யாபாத³நமநதி⁴க³தவைதி³கமர்யாதா³நாமேவ ஶோப⁴தே । 

நநு ததா²(அ)பி ஶூத்³ரஸ்யேதிஹாஸபுராணாதி³நா(அ)பி நாஸ்தி வித்³யாதி⁴க³மே(அ)தி⁴கார: । ந ஹி தமுத்³தி³ஶ்ய விஶிஷ்யாஸ்தி வித்³யாவிதா⁴நம் । விஶேஷவிஹிதேதரத⁴ர்மாஸ்து தஸ்ய ப்ரதிஷித்³தா⁴ இத்யுக்தம் । ஸத்யம் । ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் நாஸ்தி வித்⁴யபேக்ஷா । ஆநந்த³ஸாக்ஷாத்காரத்வேந தஸ்யா: ப²லத்வாத் ப³ந்த⁴நநிவ்ருத்திரூபமுக்திஸாத⁴நத்வே(அ)பி ப்ரமாணவஸ்துபரதந்த்ரத்வேந வித்⁴யநர்ஹத்வாத் , கிந்து தத்ஸாத⁴நே । தத்ர ச த்ரைவர்ணிகாநாம் வேதா³ந்தஶ்ரவணரூப இவ ஶூத்³ராணாமிதிஹாஸபுராணஶ்ரவணரூபே விஶேஷதோ(அ)ஸ்த்யேவ விதி⁴: । நநு ‘த்³ரஷ்டவ்யஶ்ஶ்ரோதவ்ய:’ இதி வேதா³ந்தஶ்ரவணே ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநப²லாநுவாத³வதி³ஹ தத³நுவாதோ³ நாஸ்தி ? ஸத்யம் । ததா²(அ)பி யத்ர யோ(அ)ர்த²: ப்ரதிபாத்³யதே தத³வக³திரஸதி பா³த⁴கே தத்ர ப²லத்வேந வ்யவதிஷ்ட²தே । ‘த⁴ர்மே சார்தே² ச காமே ச மோக்ஷே ச ப⁴ரதர்ஷப⁴ । யதி³ஹாஸ்தி தத³ந்யத்ர யந்நேஹாஸ்தி ந தத்க்வசித்’ இத்யாதி³வசநைஸ்தத்தத்ப்ரதிபாத்³யப்ரத³ர்ஶநமபி தத்தத³வக³தே: ப²லத்வஸூசநாயைவ । ஏவஞ்சேதிஹாஸபுராணேஷு யஸ்யாதி⁴காரிணோ யத³ர்தா²வக³திர்யதோ²பயுஜ்யதே , ததை²வ ஸா தஸ்ய ப²லதயா வ்யவதிஷ்ட²தே । ததஶ்ச யத்³யபி தேப்⁴யஶ்ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாவக³திர்வேதா³ந்தஶ்ரவணநியமவதாம் த்ரைவர்ணிகாநாம் தத்ர வேதா³ந்ததாத்பர்யஸ்தி²ரீகரணார்த²தயா உபயுஜ்யதே , ததா²(அ)பி ப்ரதிஷித்³த⁴வேத³ஶ்ரவணாநாம் ஶூத்³ராணாம் ஸாக்ஷாந்முக்திஸாத⁴நதயைவோபயுஜ்யதே । தஸ்யாஸ்தத்ஸாத⁴நத்வப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநே அபி ஶூத்³ரஸ்ய முக்திஸாத⁴நே ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லகேதிஹாஸபுராணஶ்ரவணவிதி⁴நைவாக்ஷிப்யேதே யதா²(அ)த்⁴யயநவிதி⁴நா ஸ்வப²லஸ்யார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய க்ரத்வநுஷ்டா²நாதி³ஸாத⁴நத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் விசார ஆக்ஷிப்யதே । தஸ்மாத்³யுக்தமுக்தம் ஶூத்³ராணாமிதிஹாஸபுராணாதி³கம் முக்திஸாத⁴நப்³ரஹ்மவித்³யோபாய இதி । ததா²பி தத்தல்லோகவிஶேஷாவாப்திப²லகஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யா விதே⁴யத்வாத்³விஶிஷ்ய ஶூத்³ரந் ப்ரத்யவிதா⁴நாச்ச தேஷாம் ந ஸ்யாதி³தி சேத் , மா பூ⁴த் । தத³ம்ஶே யஜ்ஞாதி³ர்மாம்ஶ இவ இதிஹாஸபுராணாதி³ஶ்ரவணமர்தா²வக³திப²லகம் பாபக்ஷயப²லகமஸ்து । அத்⁴யயநவிதி⁴ரபி ஹ்யர்தா²வபோ³த⁴ப²லகத்வபக்ஷே ந ஸர்வத்ரார்தா²வபோ³த⁴ப²லக: । 

கிஞ்ச ஶூத்³ரஸ்ய க்வசித்க்வசித³ஸ்த்யேவேதிஹாஸபுராணப்ரதிபாத்³யாயாம் ஸகு³ணவித்³யாயாமப்யதி⁴கார: யத்ர விஶிஷ்ய விதா⁴நம் லிங்க³ம் வா(அ)ஸ்தி யதா² ப்ரணவரஹிதேந பஞ்சாக்ஷரேண ஶிவோபாஸநாயாம் , யதா² வா நாரத³ஸ்ய ப்ராசீநே ஶூத்³ரஜந்மநி யதிபி⁴ருபதி³ஷ்டாயாமச்யுதோபாஸநாயாம் । ஏவம் ஶைவபாஶுபதபாஞ்சராத்ராதி³த்³ருஷ்டேஷு ஸகு³ணவித்³யாவிஶேஷேஷ்வபி ஶூத்³ரோசிதஸம்ஸ்காரபூர்வகம் விஶிஷ்ய விஹிதேஷு தஸ்யாதி⁴காரோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ஏவம் ஶூத்³ரஸ்ய இதிஹாஸபுராணாதி³மூலகவித்³யாதி⁴காரஸத்த்வே(அ)பி வேத³மூலகஸம்வர்க³வித்³யாத்³யதி⁴காரஶங்காநிவாரணார்த²ம் ஸூத்ரே ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்ரியத்வஸமர்த²நம் । வேத³மூலகாதி⁴காரநிராகரணார்த²ம் ஹ்யேதத³தி⁴கரணம் । அத ஏவ வேத³ஶ்ரவணாதி³ப்ரதிஷேத⁴: ஸூத்ரக்ருதா ஹேதூக்ருத: இத்யலம் ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்த்யா । ஸௌத்ரே ஶ்ரவணாத்⁴யயநார்த²பதே³ ப³ஹுவ்ரீஹி: । அர்த²பத³ம் ப்ரயோஜநபரம் । புநஶ்ச த்³வந்த்³வ: । ததா³நீம் தத்ப்ரயோஜநபரம் ப்ரதிபாத்³யபரஞ்ச । ப்ரதிபாத்³யபரத்வே தத³ஜ்ஞாநஸ்ய தத³நுஷ்டா²நஸ்ய ச லக்ஷகமித்யேதத்ஸர்வம் ப்ராகே³வ வர்ணித ப்ராயம் । சதுர்ஷ்வபி கு³ணஸூத்ரேஷு சகாரஸ்தத்ர தத்ரோத்³பா⁴விதஶங்காபரிஹாரத்³யோதநாய । 1. 3.38 । 

அவஸித: ப்ராஸங்கி³கோ(அ)தி⁴காரவிசார: । யதா²பூர்வம் வாக்யார்த²விசார: க்ரியதே । ‘‘யதி³த³ம் கிஞ்ச ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராண ஏஜதி நிஸ்ஸ்ருதம் । மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம் ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி’(க. 2. 3. 2) இதி கட²வல்லீமந்த்ரே முக்²யப்ராணோ பா³ஹ்யவாயுஶ்சோபாஸ்யகு³ணவிஶேஷவிஶிஷ்டாவாம்நாயேதே உத ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத்³யத இதி ஸம்ஶயே பூர்வ: பக்ஷ: । 

ஸர்வமித³ம் ஜக³த்³யதா³ஶ்ரயம் ஸ்பந்த³த இதி யத: காரணாந்நிஸ்ஸ்ருதஞ்சேத்யுச்யதே ஸ முக்²யப்ராணரூபோ வாயு: ; ப்ராணஶ்ருதிமுக்²யத்வாநுரோதே⁴ந ‘ஸர்வம் ஜக³த்’ இத்யஸ்ய ப்ராணாத்மகவாயுவிகாரரூபஸர்வவஸ்துபரதோபபத்தே: । ஏவம் ஸதி ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வார்தை²கதே³ஶே வ்ருத்திஸங்கோசே(அ)பி ப்³ரஹ்மபரத்வே ப்ராணஶப்³த³ஸ்யேவ ஸர்வதா⁴ ஸ்வார்த²த்யாகா³பா⁴வாத் , ‘நிஸ்ஸ்ருதம்’ இத்யஸ்ய ‘தச்ச ஸர்வம் ஜக³த்ப்ராணாந்நிஸ்ஸ்ருதம்’ இதி பி⁴ந்நவாக்யத்வமபஹாய ‘ப்ராணே ததோ நிஸ்ஸ்ருதம் ஸர்வம் ஜக³தே³ஜதி’ இத்யேகவாக்யத்வாங்கீ³காரே நிஸ்ஸ்ருதவிஶேஷணேநைவ ஸர்வஶப்³த³ஸங்கோசஸ்ய லம்ப⁴நாச்ச । ‘ஸர்வம் ஜக³த்’ இத்யஸ்ய ஸர்வப்ராணிபரத்வே ‘ப்ராணே’ இதி ஸப்தம்யாஶ்ச நிமித்தார்த²கத்வே ஸர்வஸ்யாபி ப்ராணிஜாதஸ்ய சேஷ்டாயா: ப்ராணஸ்தி²த்யதீ⁴நத்வேந ஸங்கோசகாரணாநபேக்ஷணாச்ச । உஷஸ்திவாக்யக³தப்ராணஶப்³தே³ நிரபேக்ஷஸர்வஜக³த்காரணத்வப்ரதிபாத³காவதா⁴ரணோபப்³ரும்ஹிதோபக்ரமோபஸம்ஹாரஶ்ருதப்ரதிபிபாத³யிஷிததே³வதாஶப்³தோ³தி³தசேதநத்வலிங்க³ஸ்யேவாத்ர முக்²யார்த²த்யாஜகஸ்ய ப³லவதோ பா³த⁴கஸ்யாபா⁴வாச்ச । ததா² மஹத்³ப⁴யகாரணம் வஜ்ரஶப்³தி³தமுத்³யதம் யது³ச்யதே ஸ பா³ஹ்யவாயு: ; தஸ்யைவ தூ⁴மஜ்யோதிஸ்ஸலிலஸம்வலிதஸ்ய வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுவ்ருஷ்ட்யஶநிபா⁴வேந பரிணாமிதயா வஜ்ரஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்தா²ப்ரஹாணாத் ப்³ரஹ்மபக்ஷ இவ வஜ்ரஸத்³ருஶேர்கௌ³ணத்வஸ்யாகல்பநீயத்வாத் , ‘வாயுரேவ வ்யஷ்டி: வாயுஸ்ஸமஷ்டி: அபபுநர்ம்ருத்யுஞ்ஜயதி ய ஏவம் வேத³’(ப்³ரு. 3.3.2) இதி ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶநேந வாயுவேத³நாத³ம்ருதத்வஸம்ப⁴வாச்ச ।  

ஸ்யாதே³தத் – அஸ்மாந்மம்த்ராத் பூர்வோத்தரௌ ‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ:’(க. 2. 1. 12) ‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா’(க. 2. 3. 17) இதி மந்த்ராவங்கு³ஷ்டா²தி⁴கரணே ப்³ரஹ்மபரௌ நிர்ணீதௌ । ‘‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே । தஸ்மிந் லோகாஶ்ரிதாஸ்ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந’ । (க. 2. 1. 8) ‘‘ப⁴யாத³ஸ்யாக்³நிஸ்தபதி ப⁴யாத்தபதி ஸூர்ய: । ப⁴யாதி³ந்த்³ரஶ்ச வாயுஶ்ச ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம:’(க. 2. 2. 3) இத்யவ்யவஹிதபூர்வோத்தரமந்த்ராவஸம்ஶயம் ப்³ரஹ்மபரௌ । தத்ர சோத்தரஸ்மிந் மந்த்ரே ‘அஸ்ய’ இதி ஸர்வநாமஶப்³த³ ஏதந்மந்த்ரப்ரதிபாத்³யம் பராம்ருஶதி । ‘அத்தா சராசரக்³ரஹணாத்’(ப்³ர. ஸூ. 1. 2. 9) இத்யதி⁴கரணே த³ர்ஶிதஞ்ச ப்³ரஹ்மப்ரகரணமிஹாநுவர்ததே । ஆநுமாநிகாதி⁴கரணே ச ‘த்ரயாணாமேவ சைவமுபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச’(ப்³ர. ஸூ. 1.4. 6) இதி ஸூத்ரே கட²வல்லீஷ்வக்³நிஜீவப்³ரஹ்மணாம் த்ரயாணாமேவ ப்ரதிபாத³நம் நாந்யஸ்யேதி வக்ஷ்யதே । கத²மகஸ்மாத் தந்மத்⁴யபாதிந்யஸ்மிந்மந்த்ரே முக்²யப்ராணபா³ஹ்யவாயுபரத்வஶங்கா ? ஏவம் பூர்வாபரபர்யாலோசநேந ப்³ரஹ்மபரதயா நிர்ணீதேஷு ப்ரகரணேஷு ஶ்ருதஸ்ய ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தி: ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே ஸமர்தி²தா । 

அபி சைதந்மந்த்ரபர்யாலோசநயா(அ)பி ந பூர்வபக்ஷே ஹேதும் பஶ்யாம: । ‘ஸர்வம் ஜக³தே³ஜதி’ இத்யஸ்ய ஸ்வஶாஸநாதிலங்க⁴நே கிமயம் கரிஷ்யதீதி ப⁴யாத்கம்பத இத்யேவமர்த²கத்வாத் ‘ஏஜ்ரு கம்பநே’ இத்யர்த²நிர்தே³ஶாநுஸாரேண கம்பஸாமாந்யவாசிநோ(அ)பி தா⁴தோ: ‘மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம்’ ‘ப⁴யாத³ஸ்யாக்³நிஸ்தபதி’ இத்யாத்³யுத்தரவாக்யபர்யாலோசநயா ப⁴யப்ரயுக்தகம்பே பர்யவஸாநாத் முக்²யப்ராணஸ்ய ஶாஸித்ருத்வாபா⁴வேந தத்ராஸ்ய லிங்க³ஸ்ய கத²மப்யந்வயாஸம்ப⁴வாத் அநந்யதா²ஸித்³த⁴லிங்க³விரோதே⁴ ச ஶ்ருதேரப்யந்யதா² நேயத்வாத் । அஶநிகாரணகலாபமத்⁴யே வாயோரநுப்ரவேஶே(அ)பி வாயோரேவாஶநித்வாபா⁴வேநாஶநிவாசிநோ வஜ்ரஶப்³த³ஸ்ய வாயாவபி லக்ஷணா(அ)வஶ்யம்பா⁴வாத் , அம்ருதத்வஸாத⁴நவேத³நவிஷயத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராஸம்ப⁴வாத் ; ‘தந்நிஷ்ட²ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶாத்’(ப்³ர.ஸூ. 1.1.7) இதீக்ஷத்யதி⁴கரணஸூத்ர ஏவ ததா² வ்யவஸ்தி²தே: ‘அபபுநர்முத்யுஞ்ஜயதி’ இதி வாயுவிஜ்ஞாநாத³பம்ருத்யுஞ்ஜயஸ்யைவோக்தத்வேந ம்ருத்யுஞ்ஜயரூபாம்ருதத்வப்ராப்தேரநுக்தத்வாச்சேதி சேத் –  

உச்யதே – யத்³யஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்³ரஹ்மைவ ப்ரதிபாத³நீயம் நாந்யத் கத²ம் தர்ஹி ‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி மந்த்ராத் ப்ராக் ‘‘ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்சா²க² ஏஷோ(அ)ஶ்வத்த²ஸ்ஸநாதந:’(க. 2.3.1) இதி ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷகீர்தநம் ? தந்மூலத்வேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தௌ தத³ங்க³மிதி தத்³வர்ணநம் ந ப்ரகரணவிரோதி⁴ இதி சேத் , ஹந்த தர்ஹி முக்²யப்ராணபா³ஹ்யவாய்வோருக்தரூபேணோபாஸநமபி நிர்விசிகித்ஸப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தௌ ப்ரதிப³ந்த⁴காதி³நிவர்தகத்வேநாங்க³மிதி தத்³விதா⁴நமபி ந ப்ரகரணவிரோதீ⁴த்யவேஹி । த்³ருஷ்டம் ஹ்யுபகோஸலவித்³யாயாம் ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம’ இத்யுபாஸநாயா அங்க³த்வம் । அவஶ்ஶ்சாயம் மந்த்ரோ(அ)ங்க³ஸர்பக இத்யேவ ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்யுபபாத³நீயம் ; ‘‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’(க. 1. 2. 14) இதி நிர்விஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ருஷ்டஸ்யைவோத்தரே ப்ரகரணித்வேந ப்ரதிபாத்³யதயா(அ)ஸ்ய மந்த்ரஸ்யைதத்பூர்வாபரமந்த்ராணாஞ்சார்த²ஸ்ய ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மத⁴ர்மஸ்ய நிர்விஶேஷப்ராதிபத்த்யங்க³த்வோக்திம் விநா ஸங்க³மயிதுமஶக்யத்வாத் । ஏவமஸ்ய மந்த்ரஸ்ய முக்²யப்ராணாயுபாஸ்யபரத்வே ஸத்யநந்தரமந்த்ரே ஶ்ருதஸ்யாஸ்யேதி பத³ஸ்ய வ்யவஹிதமந்த்ரப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶித்வம் ந விருத்⁴யதே । யதா² ‘ஊர்த்⁴வமூல:’ இதி வாக்யஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷபரத்வே ஸதி ‘ததே³வ ஶுக்ரம்’ இத்யநந்தரமந்த்ரஶ்ருதஸ்ய தத்பத³ஸ்ய ப்ரதா⁴நத்வேந ப்ரஸ்துதம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷமபஹாய தது³பஸர்ஜநமூலபராமர்ஶித்வம் । ‘ஏஜதி’ இதி ச சேஷ்டத இத்யர்த²பரம் , ந து ப⁴யாத் கம்பத இத்யேதத்பரம் ; அக்³நிஸூர்யேந்த்³ராதி³தே³வவத் ஶாஸிது: பரப்³ரஹ்மணஸ்ஸத்³பா⁴வமஜாநாநஸ்ய மநுஷ்யபஶுபக்ஷிஸரீஸ்ருபஸ்தா²வரஸஹிதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஜக³தஸ்தச்சா²ஸநாதிலங்க⁴நப்ரயுக்தப⁴யாபா⁴வாத் । வஜ்ரஶப்³தே³ ச ந லக்ஷணா ப்ரஸஜ்யதே ; அஶந்யாகாரபரிணதஸ்யைவ வாயோருபாஸ்யத்வாங்கீ³காராத் । யத்³யபி வஜ்ரஶப்³தே³ந வஜ்ராயுத⁴மபி வக்தும் ஶக்யம் , ததா²(அ)பி வாயுவிஶேஷரூபப்ராணஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³வாயுவிகார ஏவாத்ர வஜ்ரஶப்³தா³ர்தோ² க்³ருஹ்யதே । உபாஸகஸ்யாம்ருதத்வப²லகீர்தநமபி ந விருத்⁴யதே ‘ஔது³ம்ப³ரோ யூபோ ப⁴வதி ஊர்க்³வா உது³ம்ப³ர: ஊர்ஜைவாஸ்மா ஊர்ஜம் பஶூநாப்நோத்யூர்ஜோ(அ)வருத்⁴யை’ இதி பஶ்வவாப்திப²லகஸோமாபௌஷ்ணபஶ்வங்க³யூபப்ரக்ருத்யுது³ம்ப³ரதாவித்⁴யர்த²வாத³ இவ ப்ரதா⁴நப²லாநுவாதோ³பபத்தே: । தஸ்மாத்ஸம்வர்க³வித்³யாயாமிவோபாஸ்யௌ முக்²யப்ராணபா³ஹ்யவாயூ கீர்த்யேதே । ப்ராணவஜ்ரஶ்ருத்யநுஸாராத் தத்³பா³த⁴காபா⁴வாச்சேத்யேவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்தமாஹ – ‘கம்பநாத் ‘ । 

‘ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித:’ இதி ஸூத்ரத: ஶப்³தா³தி³த்யநுவர்ததே மண்டூ³கப்லுதிந்யாயேந । தேந ‘யதி³த³ம் கிஞ்ச’ இதி மந்த்ரே ப்³ரஹ்மைவ ப்ராணஶப்³தா³த் ப்ரதீயத இதி ஸாத்⁴யம் லப்⁴யதே । தத்ர ஹேது: கம்பநாத் – ஸகலப்ராணிஜாதஸ்பந்த³நாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி தத்ஸ்பந்த³யித்ருத்வம் முக்²யப்ராணஸ்யாப்யஸ்தி , ததா²பி நிரபேக்ஷம் தத்³ப்³ரஹ்மண ஏவ ‘‘ந ப்ராணேந நாபாநேந மர்த்யோ ஜீவதி கஶ்சந । இதரேண து ஜீவந்தி யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதௌ (க. 2. 2. 5) இதி ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’(ப்³ரு. 4. 4. 18) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । நிரபேக்ஷ ஏவ த⁴ர்மோ(அ)ந்தர்யாம்யதி⁴கரணந்யாயேந க்³ராஹ்ய: । ஏவஞ்சாப்ரதிபந்நரூடி⁴த: ப்ரதிபந்நயோகோ³ ப³லீயாநிதி பூர்வாதி⁴கரணோக்தந்யாயேந நிரபேக்ஷஸகலஜக³த்ப்ராணநவ்யாபாரஹேதுத்வவாசிநா ப்ராணஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மைவ ப்ரதீயத இதி ஸாத்⁴யம் ஸித்³த்⁴யதி । ததஶ்ச ‘மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம்’ இத்யநேநாப்யப்⁴யுத்³யதம் வஜ்ராயுத⁴மிவ மஹத்³ப⁴யம் பி³பே⁴த்யஸ்மாதி³தி வ்யுத்பத்த்யா ப⁴யகாரணமித்யநேந ரூபேண ப்³ரஹ்மைவோச்யத இதி ஸித்³தௌ⁴ நோபாஸநவிதா⁴நம் ,  உபாஸநஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யங்க³த்வநிர்வாஹாய து³ரிதக்ஷயஸ்ய த்³வாரத்வஞ்ச கல்பநீயமிதி லாக⁴வம் । ஸர்வஶப்³தே³ ச ந ஸங்கோசஶங்கா । ப்ரகரணஞ்சைவமஞ்ஜஸா ஸங்க³ச்ச²தே , பூர்வாபரமந்த்ரஸந்நிதா⁴நஞ்ச । பூர்வமந்த்ரே ‘தஸ்மிந் லோகாஶ்ரிதாஸ்ஸர்வே’ இதி ப்³ரஹ்மண: ஸகலஜக³தா³ஶ்ரயத்வமாத்ரமுக்தம் । அஸ்மிந்மந்த்ரே ஸகலஜக³ஜ்ஜீவநஹேதுத்வமுக்தம் । புநஶ்சாஸ்மிந்மந்த்ரே ப்³ரஹ்மணோ ஜக³ச்சா²ஸிதுர்மஹாப⁴யஹேதுத்வமுக்தம் । உத்தரமந்த்ரே ஜக³ச்சா²ஸித்ருத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)வக³ச்ச²தாமக்³ந்யாதி³தே³வாநாம் ததோ மஹதா ப⁴யேந தச்சா²ஸநே ப்ரவ்ருத்திருக்தேதி ஸர்வஸாமஞ்ஜஸ்யாத் ஸகலஜக³தே³ஜயிதா ப்ராண: பரமாத்மேதி ஸித்³த⁴ம் । 1. 3. 39 । 

சா²ந்தோ³க்³யே ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே ‘ஏவமேவைஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத் ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:’(சா². 8. 12. 3) இதி । கிமத்ராதி³த்யஜ்யோதிர்விவக்ஷிதமுத பரம் ப்³ரஹ்மேதி ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³பரஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே பூர்வபக்ஷ: – ஆதி³த்ய இஹ ஜ்யோதிர்ப⁴விதுமர்ஹதி । பூர்வஸ்மிந்த³ஹரவித்³யாப்ரகரணே ‘ஶதஞ்சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்த்³தா⁴நமபி⁴நிஸ்ஸ்ருதைகா । தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி விஷ்வங்ஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்தி’(சா². 8. 6. 6) இத்யுபாஸகாநாமூர்த்⁴வநாட்³யா ஶரீராத் ஸமுத்தா²நஸ்ய ‘ஸ யாவத் க்ஷிப்யேந்மநஸ்தாவதா³தி³த்யம் க³ச்ச²தி’(சா²., 8. 6. 5) இதி தத³நந்தரமேவாதி³த்யப்ராப்தேஶ்ச வர்ணிதத்வாத் । இஹாபி ஶரீராத் ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³யேதி ஶப்³தா³ப்⁴யாம் தத³ர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ஆதி³த்யஜ்யோதிஷஶ்ச மார்கே³ ப்ரத²மபர்வபூ⁴தார்சிர்ஜ்யோதிரபேக்ஷயா பரத்வேந கத²ஞ்சித் பரஶப்³தோ³பபத்தே: । ந ச ப்ரத²மஶ்ருதபரஶப்³த³முக்²யதா(அ)நுரோதே⁴ந ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தோ³ நேதும் யுக்த: ; அஸ்மாத்³விஷயவாக்யாத் பூர்வஸ்மிந் ‘யதை²தாந்யமுஷ்மாதா³காஶாத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்தே’(சா². 8. 12. 2) இத்யுபமாநவாக்யே ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ இத்யஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டாதி³த்யதேஜ:ப்ராப்திபரதயா த்³ருஷ்டத்வாத் । தஸ்ய ஹ்யயமர்த²: – யதா² ஏதாநி வாயுரப்⁴ரம் வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுரிதி பூர்வப்ரக்ருதாநி ப்ராவ்ருஷி வர்ஷாதி³ப்ரயோஜநாநந்தரம் ஸ்தூ²லரூபம் விஹாய ஸூக்ஷ்மரூபேணாகாஶே ஸ்தி²தாநி புந: ப்ராவ்ருடா³ரம்பே⁴ கிஞ்சிது³ச்ச்²வஸிதாநி பூ⁴த்வா ததஸ்ஸமுத்தா²ய க்³ரீஷ்மப்ரவ்ருத்³த⁴ம் ஸௌரம் தேஜஸ்ஸஹகாரி ப்ராப்ய ஸ்வேந புரோவாதாதி³ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்தே – இதி । ஏவஞ்சோபமேயபா⁴கே³(அ)பி ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ இத்யஸ்ய ஆதி³த்யஜ்யோதி:ப்ராப்திரேவார்தோ² வக்தவ்ய: । அந்யதா² த³ஹராதி⁴கரணே த³ர்ஶிதயா ரீத்யா பரம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்க்ருத்யேதி தத³ர்தோ²க்தாவுபமாநோபமேயவைரூப்யப்ரஸங்கா³த் । ந ச தஸ்ய பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ராப்யேத்யேவார்த²: । ஸாக்ஷாத்காரஸ்து ‘அபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இத்யநேந உச்யதே – இதி வாச்யம் । ததா² ஸதி ‘அபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி பா⁴கே³ உபமாநவைரூப்யப்ரஸங்கா³த் , ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராநந்தரபா⁴விந்யாம் ப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ க்த்வாப்ரத்யயேந தத்பூர்வபா⁴வித்வநிர்தே³ஶஸ்யாநுபபந்நத்வாச்ச । ந ச ‘முக²ம் வ்யாதா³ய ஸ்வபிதி’ இதிவத்தது³பபத்தி: । தத்ர வ்யாதா³நோத்தரகாலாநுவ்ருத்தஸ்வாபாபேக்ஷயா வ்யதா³நஸ்ய பூர்வபா⁴வித்வாத் , இஹ நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ராப்த்யநந்தரம் ஸாக்ஷாத்காராநுவ்ருத்த்யபா⁴வாத் । 

ஏதேந – ‘உபஸம்பத்³ய’ ‘அபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி த்³வாப்⁴யாமபி ஶப்³தா³ப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மப்ராப்திரேவோச்யதே – இத்யபி நிரஸ்தம் । ததா² ஸத்யபே⁴தே³ந க்த்வாப்ரத்யயபோ³த்⁴யபௌர்வாபர்யஸ்ய ஸுதராமபா⁴வாத் । கிஞ்ச ‘ஶரீராத் ஸமுத்தா²ய’ இத்யஸ்ய ஶரீராத்³விவேகஜ்ஞாநமர்த² இதி த³ஹராதி⁴கரணோக்தார்த²ஸ்வீகாரே தத்ராப்யுபமாநபா⁴க³வைரூப்யம் ஸ்யாதி³தி தத்பரிஹாராய ஶரீராதூ³ர்த்⁴வதே³ஶாக்ரமணமேவ தத³ர்தோ² வாச்ய: । அதஸ்தத³நுஸாரேணாபி ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ இத்யஸ்ய ஆதி³த்யப்ராப்திரர்தோ² க்³ராஹ்ய: ; தஸ்ய பரஶப்³தா³த³பி ப்ரத²மஶ்ருதத்வாத் । ஏவஞ்ச ஸமுத்தா²நஜ்யோதிருபஸம்பத்திஶ்ருதீநாமநுக்³ரஹோ(அ)பி லப்⁴யதே । தஸ்மாது³பமாநபா⁴க³ஸாரூப்யஶ்ருதித்ரயாநுக்³ரஹாநுரோதே⁴ந யுக்தம் பரஶப்³த³ஸ்ய கத²ஞ்சித³ர்த²வர்ணநம் । 

ஸ்யாதே³தத் – ப்ரஜாபதிவாக்யம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபாத³நபரம் நோபாஸநாவிதி⁴பரமிதி த³ர்ஶிதம் த³ஹராதி⁴கரணே । தத்ர க: ப்ரஸங்க³ஸ்ஸகு³ணவித்³யாப²லப்ராப்த்யுபாயமார்க³பர்வபூ⁴தாதி³த்யப்ராப்திவர்ணநஸ்ய ? ந ச ப்ரகரணாத் ஸமுத்தா²நாதி³ஶ்ருதயோ ப³லீயஸ்ய இதி வாச்யம் । ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²பரத்வே நிஷ்ப²லத்வப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி நிர்கு³ணவித்³யாப்ரகரணே தஸ்யாஸ்த்யுபயோக³: । நாபி பஞ்சாக்³நிவித்³யாதி³க³தே விஸ்பஷ்டே(அ)ர்சிராதி³மார்கோ³பதே³ஶே ஜாக்³ரதி ததே³கதே³ஶபர்வபூ⁴தாதி³த்யமாத்ரகீர்தநமத்ரத்யம் கயாசந ஸகு³ணவித்³யதா²(அ)பேக்ஷ்யதே , யஸ்யாமஸ்ய பௌஷ்ணயாகே³ பூஷாநுமந்த்ரணமந்த்ரஸ்யேவ உத்கர்ஷ: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ‘ஆநர்த²க்யப்ரதிஹதாநாம் விபரீதம் ப³லாப³லம்’ இதி ந்யாயேந ஶ்ருதித்ரயாத³ப்யத்³வைதப்³ரஹ்மப்ரகரணம் ப³லவதி³தி சேத் ; ஸ்யாதே³ததே³வம் யதி³ ப்ரஜாபதிவாக்யம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபாத³கம் ஸ்யாத் । ததே³வாஸித்³த⁴ம் ; தஸ்ய ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴பரத்வாத் । ததா² ஹி – தத்ர ‘ய ஆத்மா’ இத்யாதி³ப்ரத²மவாக்யம் தாவத் ஸகு³ணப்³ரஹ்மபரம் , ந ஜீவபரம் ‘ஏஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதி³த³ஹரவாக்யார்தா²நுவாத³ரூபத்வாத் । அக்ஷிவாக்யமபி ததா² ; உபகோஸலவித்³யோபாஸ்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ஏவம் ச ஸ்வப்நஸுஷுப்திவாக்யத்³வயமபி ததை²வ ।

நநு ஸ்வப்நஸுஷுப்திஸம்ப³ந்த⁴லிங்கா³ஜ்ஜீவபரத்வம் தயோர்யுக்தம் । த³ஹரவித்³யாப்ரகரணே ‘தத்³யத்ரதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதி’(சா². 8. 6. 3) இதி ஜீவபரத்வேந நிர்ணீதம் யத் ஸுஷுப்திவாக்யம் ததே³வாத்ராபி ஶ்ரூயத இதி தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³பி ஜீவபரத்வம் யுக்தமிதி சேத் । மைவம் । ப்ரதிபர்யாயமுபக்ரமே ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி’(சா². 8. 11. 3) இதி ப்ரதிஜ்ஞாயோபஸம்ஹாரே அம்ருதத்வாப⁴யத்வலிங்க³ப்³ரஹ்மஶ்ருதீநாம் ஶ்ரவணேந ச ப³ஹ்வநுக்³ரஹந்யாயாநுரோதே⁴ந ஜீவலிங்க³யோ: கத²ஞ்சிந்நேதவ்யத்வாத் । அஸ்தி ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸ்வப்நஸம்ப³ந்த⁴: ‘ஸ்வப்நே ந ஶாரீரமபி⁴ப்ரஹத்யாஸுப்த: ஸுப்தாநபி⁴சாகஶீதி’(ப்³ரு. 4. 3.11) இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴: । ஸ ஏவாத்ர க்³ராஹ்ய: । ஏவஞ்ச மஹீயமாநத்வலிங்க³மப்யாஞ்ஜஸ்யம் லப⁴தே । ஸுஷுப்திவாக்யம் து யத்ர யஸ்மிந்நாதா⁴ரே ஸமஸ்தோ(அ)பி ஜந்துஸ்ஸுஷுப்தோ ப⁴வதீதி ஸுஷுப்தாதா⁴ரப்³ரஹ்மபரதயா நேதவ்யம் । 

நந்வேவம் ஸதி ஸ்வப்நபர்யாயோபதே³ஶாநந்தரம் ஸ்வப்நாவஸ்த²ஜீவஸ்ய ப⁴யஶோகாதி³த³ர்ஶநாத³பஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகாம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வோ(அ)நுபபந்ந இதி ஶங்கா ஸுஷுப்திபர்யாயோபதே³ஶாநந்தரம் ஸுஷுப்தஸ்ய ஜீவஸ்யாபி நஷ்டப்ராயத்வாது³க்தரூபப்³ரஹ்மபா⁴வோ(அ)நுபபந்ந இதி சேந்த்³ரக்ருதா ஶங்கா நிரவகாஶா ஸ்யாதி³தி சேத் ; நைஷ தோ³ஷ: । யதா²(அ)க்ஷிபர்யாயே சா²யாபுருஷ உபதி³ஷ்ட இதீந்த்³ரவிரோசநயோர்ப்⁴ராந்தி: , யதா² ச ப்ரதிபி³ம்பா³வேக்ஷணே விரோசநஸ்ய தே³ஹ உபதி³ஷ்ட இதி ப்⁴ராந்தி: , ததா² ஸ்வப்நஸுஷப்திபர்யாயயோர்ஜீவ உபதி³ஷ்ட இதீந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்திரிதி கல்பநோபபத்தே: । அத ஏவ ‘ஏதந்த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாத்’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகமுபக்ராந்தே சதுர்த²பர்யாயே ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வ உபதி³ஷ்ட இதி இந்த்³ரப்⁴ராந்திவாரணாயைவ ‘தம் வா ஏதம் தே³வா ஆத்மாநமுபாஸதே’(சா².8.12.6) இதி ஸகு³ணோபாஸநம் தத்ப²லஞ்ச ஜக்ஷணக்ரீடா³தி³கமுபவர்ணிதம் । ந ச ஜக்ஷணாதி³கம் த³ஹராதி⁴கரணோக்தரீத்யா கத²ஞ்சிந்நேதும் யுக்தம் । ஸுஷுப்திபர்யாயோபதே³ஶாநந்தரம் ‘நாஹ க²ல்வயமேவம் ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி । நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’(சா². 8.11.2) இத்யுக்தவத: ஸ்வாத்மாநம் பூ⁴தாநி சாவிஜாநந்தம் ஸுஷுப்தம் ஜீவம் விநஷ்டப்ராயமபுருஷார்த²ம் ச மந்யமாநஸ்யேந்த்³ரஸ்ய ஸவிஶேஷப²லமநிஷ்டம் மத்வா ‘ஏவமேவைஷ மக⁴வந்’ இத்யுக்தவதா ‘ஸர்வாம்ஶ்ச லோகநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்’(சா². 8.12. 6) இதி ஸ்வோக்தப²லாபி⁴லாஷேணேந்த்³ர: ஸமாக³த இத்யவக³ச்ச²தா ச ப்ரஜாபதிநா ஸவிஶேஷப²லஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் ஸகலலோககாமாவாப்திப²லஸ்ய உபக்ரமோபஸம்ஹாரயோ: ஶ்ருதத்வேந தத்ர தாத்பர்யாவக³மாச்ச । தஸ்மாத³த்ராதி³த்ய ஏவ ஜ்யோதி: । 

ஏவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: । ஜ்யோதிரிஹ பரம் ப்³ரஹ்ம ; ப்³ரஹ்மணோ வக்தவ்யத்வேநாத்ர ப்ரகரணே(அ)நுவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । இஹ ஹி ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’(சா². 8. 7. 1) இத்யாதி³ ‘யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதி’(சா². 8.7. 1) இத்யந்தம் ப்ரஜாபதிவசநம் ஜக³தி ப்ரஸித்³த⁴மாகர்ண்யாந்வேஷ்டவ்யாத்மரூபவிஜிஜ்ஞாஸயோபஸேதி³வத்³ப்⁴யாம் த்³வாத்ரிஶதம் வர்ஷாணி க்ருதஶுஶ்ரூஷணாப்⁴யாமிந்த்³ரவிரோசநாப்⁴யாம் ப்ரஜாபதிரக்ஷிவாக்யேநாத்மாநமுபதி³ஶ்ய ச்சா²யாபுருஷ ஆத்மேத்யுபதி³ஷ்ட இதி ப்⁴ராந்த்யா ஸ்வக்³ருஹீதார்த²த்³ருடீ⁴கரணாய ஜலாத³ர்ஶாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³(அ)ப்யக்ஷிப்ரதிபி³ம்பா³பி⁴ந்நாத்மைவ உத தத்³பி⁴ந்நோ(அ)நாத்மேத்யபி⁴ப்ராயேண ‘அத² யோ(அ)யம் ப⁴க³வோ(அ)ப்ஸு பரிக்²யாயதே யஶ்சாயமாத³ர்ஶே கதம ஏஷ:’(சா²., 8 , 7. 4) இதி தாப்⁴யாம் ப்ருஷ்டே ‘ஏஷ உ ஏவைஷு ஸர்வேஷ்வந்தேஷு பரிக்²யாயதே’(சா². 8. 7. 4) இத்யநேந தாப்⁴யாம் க்³ருஹீதமர்த²ம் மநஸி நிதா⁴ய பி³ம்பா³பி⁴ந்ந: ப்ரதிபி³ம்ப³: ப்ரத்யுபாதி⁴ ந பி⁴த்³யத இதி வா ஸ்வோபதி³ஷ்டமர்த²ம் மநஸி நிதா⁴ய யஶ்சக்ஷுஷி த்³ரஷ்டா மயோக்த: ஸ ஸர்வாந்தரோ ஜலாதி³ஷ்வபி ந பி⁴த்³யத இதி சோத்தரம் த³தௌ³ । தஸ்யாயமபி⁴ப்ராய: – ஸுராஸுரேந்த்³ராவிந்த்³ரவிரோசநௌ ஸ்வாத்மந்யத்⁴யாரோபிதபாண்டி³த்யமஹத்வாதிஶயௌ ததை²வ ஜக³தி ப்ரஸித்³தௌ⁴ ச தத்³யதி³ யுவாம் ப்⁴ராந்தாவிதி ப்³ரூயாம் ததா³ சித்தாவஸாதா³த்புந: ப்ரஶ்நக்³ரஹணாவதா⁴ரணேஷு ப⁴க்³நோத்ஸாஹௌ ஸ்யாதாம் । அதோ யதா²ஶ்ருதப்ரஶ்நமாத்ரஸ்யோத்தரமிதா³நீம் வக்தவ்யம் தேநாக்ஷிப்ரதிபி³ம்பா³பி⁴ந்நோ ஜலாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³ ஹ்யாத்மேத்யத்ர தாத்பர்யமிதி தத்தாத்பர்யப்⁴ரமேண ப்ராகு³த்பந்ந: ப்ரதிபி³ம்ப³ ஆத்மேத்யுபதி³ஷ்ட இதி தயோர்ப்⁴ரமோ த்³ருடீ⁴ப⁴வந்நுபாயேந கேநசித³பநேதவ்ய இதி । தத்³ப்⁴ரமாபநயார்த²மேவ தத³நந்தரம் ‘உத³ஶராவ ஆத்மாநமவேக்ஷதாம்’ இதி தௌ நியுஜ்ய த்³வாத்ரிம்ஶத்³வர்ஷப்³ரஹ்மசர்யதீ³ர்கீ⁴பூ⁴தநக²ரோமாதி³யுக்தச்சா²யாபுருஷத³ர்ஶநாநந்தரம் ‘ஸாத்⁴வலம்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதௌ பூ⁴த்வா புநராத்மாநமுத³ஶராவே பஶ்யதம்’ இதி ந்யயோஜயத் ।

தத்ரைவம் ப்ரஜாபதேரபி⁴ஸம்தி⁴: – ஆக³மாபாய்யவ்யவஸ்தி²ததே³ஹாநுகாரிகு³ணதோ³ஷவத்த்வாத்³தே³ஹ இவ தத்ப்ரதிபி³ம்போ³ப்யநாத்மேதி ஜாநீதாமிதி । ஏவம் ஸத்யபி தாவநிவ்ருத்தப்⁴ரமௌ ‘கிம் பஶ்யத²’ இதி ப்ரஜாபதிநா ப்ருஷ்டாவபி யதா²த்³ருஷ்டம் கத²யித்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வது: । தத: ப்ரஜாபதிப்⁴ராந்திநிவாரணார்த²ம் மயா க்ருதஸ்ய த்³விவித⁴ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநஸ்யாபி⁴ப்ராயமிமாவப்ரக்ஷீணகல்மஷத்வாந்நாவக³ச்ச²த: , ப்ரத்யக்ஷம் ச யுவாம் ப்⁴ராந்தாவிதி வக்துர்ஹோ ந ப⁴வதஸ்ததி³தா³நீமேததீ³யஹ்ருத³யாநுரோதே⁴ந ப்ரதிபி³ம்ப³மேவ நிர்தி³ஶ்ய ஸர்வாந்தரம் பரமாத்மாநம் மநஸி நிதா⁴ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இத்யுபதே³ஶநைதயோராகாம்க்ஷாம் நிவர்தயிஷ்யாமி ; காலேந கல்மஷே ப்ரக்ஷீணே மத்³வசநஸம்த³ர்ப⁴ஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யபி⁴ப்ராயம் ஸ்வயமேவாவக³மிஷ்யத: , விசிகித்ஸமாநௌ வா மத்ஸமீபமாக³மிஷ்யத: இதி மத்வோவாச ‘ஏஷ ஆத்மா ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி । ததஶ்சேந்த்³ரவிரோசநயோர்நிவ்ருத்தாகாம்க்ஷதயா ப்ரதிநிவ்ருத்தயோ: ப்ரஜாபதிர்ப்⁴ராந்திக்³ருஹீதார்த²ஶ்ரத்³த⁴யா(அ)பி நஷ்டௌ மாபூ⁴தாமித³மபி மம வசநம் ‘ய ஆத்மா’ இத்யாதி³வசநவத்கர்ணாகர்ணிகயா ஶ்ருணுதாமித்யபி⁴ஸம்தா⁴யோவாச ‘அநுபலப்⁴யாத்மாநமநநுவித்³ய வ்ரஜதோ யதர ஏதது³பநிஷதோ³ ப⁴விஷ்யந்தி தே³வா வா அஸுரா வா தே பராப⁴விஷ்யந்தி’(சா².8.8.4) இதி । தயோர்விரோசந: ப்ராஜாபத்யஸ்ய த்³விவித⁴தே³ஹச்சா²யாத³ர்ஶநநியோக³ஸ்ய தே³ஹாநுகாரித்வாச்சா²யாயா தே³ஹ ஆத்மேதி ஸூசநே தாத்பர்யமலம்க்ருததே³ஹச்சா²யாம் நிர்தி³ஶ்யைஷ ஆத்மேத்யுபதே³ஶஸ்ய நீலாநீலயோராத³ர்ஶே த்³ருஶ்யமாநயோர்வாஸஸோர்யந்நீலம் தந்மம மஹார்ஹமிதி வசநஸ்ய சா²யாநிமித்தே பி³ம்ப³வாஸஸீ வாலம்க்ருதே தே³ஹே தாத்பர்யமிதி மந்வாநோ தே³ஹ ஏவாத்மா(அ)லங்காராதி³பி⁴: பரிசரணீய இதி நிஶ்சித்ய ராஜ்யம் ப்ராப்யாஸுரேப்⁴யஸ்ததை²வோபதே³ஷ்டுமுபசக்ரமே । அஸுராஶ்ச தது³பதே³ஶம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நா தே³ஹபரிசர்யாயாமேவ ப்ரவவ்ருதிரே । 

இந்த்³ரஸ்து தாவத்கல்மஷரஹிததயா தே³ஹஸ்ய சா²யா யதா² தே³ஹகு³ணாலம்க்ருதத்வாதீ³நநுவித⁴த்தே ஏவம் தத்³தோ³ஷாநப்யாந்த்⁴யஸ்ராமச்சே²த³விநாஶாதீ³நிதி தத்ராத்மலக்ஷணவிரஹமம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வாநுபபத்திச்சாநுஸம்த³தா⁴நோ(அ)க்ஷிவாக்யஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³ம் நிர்தி³ஶ்ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இதி வசநஸ்ய ச தாத்பர்யம் ஜிஜ்ஞாஸமாநோ மார்கா³த்ப்ரதிநிவ்ருத்ய புந: ப்ரஜாபதிமுபஸஸாத³ । ப்ரஜாபதி: ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி வஸாபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி’(சா². 8. 9. 3) இத்யுக்த்வா தாவத்காலமுஷிதவதே தஸ்மை ஸ்தூ²லஶரீரதோ³ஷாநநுவிதா⁴யிநம் ஸ்வப்நாவஸ்த²ம் ஜீவமாத்மாநமுபதி³தே³ஶ । இந்த்³ரஸ்தத்ராபி ஹந்யமாநத்வத்³ராவ்யமாணத்வப³ந்த⁴நமரணாத்³யப்ரியத்³ரஷ்ட்ருத்வரோதி³த்ருத்வாதி³ப்ரதிபா⁴ஸேந தோ³ஷம் பஶ்யநுக்தார்தா²நுபபத்திமநுஸந்த³தா⁴ந: ப்ரஜாபதிம் புநருபஸஸாத³ । ப்ரஜாபதி: பூர்வவது³க்த்வா ததை²வ புநரபி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாண்யுஷிதவதே தஸ்மை ஸ்வப்நாவஸ்தா²தி³ப்ரதிபா⁴ஸப்ரயுக்தப⁴யஶோகரஹிதம் ஸுஷுப்தாவஸ்த²ம் ஜீவமாத்மாநமுபதி³தே³ஶ । இந்த்³ரஸ்தஸ்மிந்விஶேஷவிஜ்ஞாநரஹிதே விநஷ்டப்ராயத்வேநாபுருஷார்த²தாம் மந்யமாந: ப்ராகு³க்தார்தா²நுபபத்த்யநுஸம்தா⁴நேந புநரபி ப்ரஜாபதிமுபஸஸாத³ । ‘ப்ரஜாபதி: ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாத்³வஸாபராணி பஞ்ச வர்ஷாணி’(சா². 8.11. 3) இத்யுக்த்வா தாவத்காலமுஷிதவதே ஏகஶதவர்ஷப்³ரஹ்மசர்யவாஸேந ஸம்யக்ப்ரக்ஷீணகல்மஷாயேந்த்³ராய பூர்வபர்யாயாநபி ஸங்க³மயந்நுபதே³ஷ்டுமுபசக்ரமே – ‘மக⁴வந்மர்த்யம் வா இத³ம் ஶரீரமாப்தம் ம்ருத்யுநா’(சா². 8. 12. 1) இத்யாதி³நா ப்ரத²மபர்யாயே ப்ரதிபி³ம்ப³ உபதி³ஷ்ட இதி ஸம்ஜாதேந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்தி: த்³விதீயத்ருதீயபர்யாயயோ: ஸ்வப்நஸுஷுப்த்யவஸ்தோ²பந்யாஸலிங்கே³ந , ப்ரத²மபர்யாயே(அ)பி ‘அக்ஷ்ணி த்³ருஶ்யதே’ இத்யநேந த³ர்ஶநலிங்கா³த³க்ஷ்ணி ஸந்நிஹிதோ(அ)நுமீயத இத்யர்த²கேந ஜாக³ராவஸ்தோ² ஜீவ உபதி³ஷ்ட இத்யவக³த்யா நிவர்திதைவ । கிந்து ஸ்வப்நாவஸ்த²ஜீவே ப⁴யஶோகாதி³மத்த்வதோ³ஷம் பஶ்யத இந்த்³ரஸ்ய தத்ராபி தத்³தோ³ஷத³ர்ஶநம் ஸ்யாதி³தி மந்யமாந: ப்ரஜாபதி: ஸ்வப்நஜாக³ரயோர்ஜீவோ ப⁴யஶோகாதி³மாநிதி தத்³ப்⁴ராந்திவாரணம் தாவத்கரோதி – இத³ம் ஶரீரம் ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதே³ஹத்³வயம் மரணத⁴ர்மகம் ம்ருத்யுநா ராக³த்³வேஷஶோகப⁴யாத்³யநர்த²ஜாதேந ஆஸ்கம்தி³தமிதி । தேந ஜீவஸ்ய ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்ஸாரதோ³ஷவத்த்வம் வ்யாவர்திதம் । ‘தத³ஸ்யாம்ருதஸ்யாஶரீரஸ்யாத்மநோ அதி⁴ஷ்டா²நம்’(சா². 8. 12. 1) இத்யத்ராஶரீரஸ்யேதி விஶேஷணேந கர்த³மலிப்தஸ்ய வஸ்த்ரஸ்ய கர்த³மகாயேந கார்ஷ்ண்யதோ³ஷவத்வமிவ பரஸேநாவிஜிதஸைந்யஸ்ய ராஜ்ஞ: விஜிததோ³ஷவத்வமிவ ச தே³ஹத்³வயே ஸம்ஸாரதோ³ஷாஶ்ரயே ஸதி தத்³வாரகபரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந தத்ஸ்வாமித்வேந வா ஜீவஸ்யாபி ப்ரஸக்தம் ஸம்ஸாரதோ³ஷவத்த்வம் வ்யாவர்திதம் । 

ஏவஞ்ச ஜீவஸ்ய ஶரீரேண வஸ்துத: கோ(அ)பி ஸம்ப³ந்தோ⁴ நாஸ்தீதி தஸ்ய ததீ³யைர்ஜராமரணஶோகப⁴யாதி³தோ³ஷைஸ்தத்³வத்த்வாநுப⁴வோ ‘லோஹித: ஸ்ப²டிக:’ இத்யநுப⁴வ இவாத்⁴யாஸரூப இதி பரிஶேஷாத்³த⁴ர்ஶிதம் ப⁴வதி । கத²ம் ஜீவஸ்ய ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வ: ‘மம தே³ஹ:’ ‘மம மந:’ இத்யாத்³யநுப⁴வத³ர்ஶநாதி³த்யாஶம்க்ய தஸ்யாத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நம் விஷயம் த³ர்ஶயிதுமாத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நமிதி ஶரீரம் விஶேஷிதம் । அஶரீரஸ்ய ஸத: ஸஶரீரத்வோக்த்யா ஹி தஸ்ய ஸஶரீரத்வமத்⁴யாஸநிஷ்பந்நம் லோகாநுப⁴வகோ³சர இதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி ; அஶரீரத்வேந விரோதி⁴நா ஸஶரீரத்வோபமர்தா³வஶ்யம்பா⁴வாத் । ந ச – அம்கு³ஷ்டா²தி⁴கரணந்யாயாதி³ஹ விதே⁴யேந ஸஶரீரத்வேநைவாஶரீரத்வோபமர்த³: ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் । லோகஸித்³த⁴ஸ்ய ஸஶரீரத்வஸ்ய வித்⁴யநர்ஹதயா தத³நூத்³ய தது³பமர்தே³நாஶரீரத்வவிதா⁴நே தாத்பர்யோந்நயநாத் । ஏவம் ‘‘அஶரீரம் ஶரீரேஷு அநவஸ்தே²ஷ்வஸ்தி²தம்’(க. 1. 2. 21) இதி ஶ்ருதேரபி தாத்பர்ய த்³ரஷ்டவ்யம் । ந ச ஶ்ருதித்³வயே(அ)ப்யஶரீரமிதி ஶரீராந்யத்வமுச்யத இதி வாச்யம் । அஸ்யாம் ஶ்ருதாவாத்மந: ஶரீராதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வஸ்யாஶரீரமிதி ஶ்ருதாவேகஸ்யாத்மநோ(அ)நேகஶரீராநுஸ்யூதத்வஸ்ய ச கத²நேந தஸ்ய ஶரீராந்யத்வஸித்³தே⁴: । ஏவம் ஜராமரணப⁴யஶோகாத³ய: ஶரீரத்³வயஸ்ய த⁴ர்மா: ; ந ஜீவஸ்ய , ஶரீரத்³வயஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ஜீவஸ்யாத்⁴யாஸக்ருதோ ந ஸ்வாபா⁴விக இதி ப்ரத³ர்ஶநேந ஜீவஸ்ய ஸாக்ஷாத்³த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ந , ஶரீரத்³வயத்³வாரகபரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந வா ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ந வா ஜராமரணப⁴யஶோகாதி³மத்த்வம் நாஸ்தீதி ஸ்வப்நஜாக³ரயோஸ்தஸ்யாம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வாநுபபத்திர்நிரஸ்தா । 

அத² ஸுஷுப்தௌ தஸ்ய தத³நுபபத்திஶங்காநிராஸார்த²ம் ஸஶரீரத்வம் ஸம்ஸாரதோ³ஷநிதா³நமஶரீரத்வம் தத்³விரோதீ⁴தி த³ர்ஶயதி – ‘ஆர்தோ வை ஸஶரீர: ப்ரியாப்ரியாப்⁴யாம் , ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி ; அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’(சா². 8. 12. 1) இதி । அஶரீரத்வாதே³வ ஸம்ஸாரதோ³ஷராஹித்யம் வாயோரப்⁴ரவித்³யுத்ஸ்தநயித்நூநாஞ்சேத்யுதா³ஹரணப்ரத³ர்ஶநரூபேணார்த²வாதே³நாஶரீரத்வஸ்ய ஸம்ஸாரதோ³ஷவிரோதி⁴த்வம் த்³ருடீ⁴கரோதி ‘அஶரீரோ வாயுரப்⁴ரம் வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுரித்யேதாநி’(சா². 8. 12. 2) இதி । ஏதேந – ஸஶரீரோ பூ⁴த்வா ஸ்வாத்மநோ பூ⁴தாநாஞ்சாநுப⁴வேந யத் ப்ரியம் லப⁴தே ஸ ஏவ புருஷார்த²ஸ்தத்³ரஹிதோபி நஷ்டப்ராய: ஸுஷுப்தஜீவஸ்த்வபுருஷார்த² இதீந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்திஸ்தஸ்ய ப்ரியஸ்யாப்ரியஸம்ப்ருக்தஸ்வபா⁴வதயா ஹேயத்வப்ரத³ர்ஶநேந – நிரஸ்தா । ஏவஞ்ச பூர்வம் தத்ர தத்ராம்ருதஶப்³தே³ந யத்³பூ⁴மாக்²யம் நிரதிஶயஸுக²ரூபமுக்தம் ததே³வ ஸகலாநர்தா²த்⁴யாஸநிவ்ருத்தாவாவிர்பூ⁴தம் பரமபுருஷார்த² இத்யுக்தம் ப⁴வதி । தஸ்யேதா³நீமத்⁴யாஸதிரோஹிதஸ்ய கத²மாவிர்பா⁴வ இத்யாகாம்க்ஷாயாம் தத்ப்ரகார: ஸத்³ருஷ்டாந்த உச்யதே – ‘யதை²தாந்யமுஷ்மாதா³காஶாத்’(சா². 8. 12. 2) இத்யாதி³நா ‘ஸ உத்தம: புருஷ:’(சா². 8. 12. 3) இத்யந்தேந । அத்ர ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் ந ஶரீராதூ³ர்த்⁴வமுத்க்ரமணம் , கிந்து ஶரீராதா³த்மநோ விவேக: ; லோகத்³ருஷ்ட்யா ஸஶரீரஸ்யாபி ஜ்ஞாநிநோ விவேகஜ்ஞாநோபநேயம் யத³ஶரீரத்வம் தஸ்யைவ ஸம்ஸாரவிரோதி⁴தயா ப்ராக் ப்ரஸ்துதத்வாத் । நசோபமாநவைரூப்யதோ³ஷ: ; ஆகாஶாத்ஸமுத்தா²நஸ்யாபி ததோ விவேகரூபத்வாத் ; புரோவாதாதி³ஸ்தூ²லரூபம் விஹாய ஸௌக்ஷ்ம்யேணாகாஶஸாம்யம் ப்ராப்தா ஹி வாய்வப்⁴ரவித்³யுத்ஸ்தநயித்நவ: ஸ்வர்கா³த³வரோஹந்தோ ஜீவா வாய்வப்⁴ரமேக⁴வ்ரீஹியவாதி³காதி³வ ஆகாஶாத்³விவிச்ய க்³ரஹீதுமஶக்யதயா ஸ்தி²தா: புந: ப்ராவ்ருடா³ரம்பே⁴ கிஶ்சிது³ச்²வஸநேந ததோ விவிக்தா ப⁴வந்தி ।

கிஞ்ச ஸமுத்தா²நஸ்யோபமாநோபமேயயோர்பி⁴ந்நபி⁴ந்நரூபத்வே(அ)பி ந தோ³ஷ: । ஸமாநத⁴ர்மிநிர்தே³ஶஸ்ய தத்தத்³யோக்³யமுக்²யகௌ³ணார்த²பே⁴த³பர்யவஸாநே(அ)பி ஶப்³தை³க்யமாத்ரேணோபமாநிர்வாஹஸ்ய ‘பங்கஜைரிவ குமாரமீக்ஷணைர்விஸ்மயேந விகசைர்வவுர்ஜநா:’ இத்யாதி³காவ்யேஷு ப்ரசுரதரமுபலம்பா⁴த் , வேதே³(அ)பி ‘யதா² வை ஶ்யேநோ நிபத்யாத³த்தே ஏவமயம் த்³விஷந்தம் ப்⁴ராத்ருவ்யம் நிபத்யாத³த்தே’ இத்யாதௌ³ த³ர்ஶநாச்ச । ந ஹி நிபத்ய மத்ஸ்யாத்³யாதா³நம் ஶ்யேநபக்ஷிண உபமாநஸ்யேவ நிபத்ய ப்⁴ராத்ருவ்யாதா³நம் ஶ்யேநாக்²யஸ்ய யாக³ஸ்யோபமேயஸ்ய முவ்யம் ஸம்ப⁴வதி । ஏவஞ்ச ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ இத்யநேந தே³ஹத்³வயதத்³த⁴ர்மாஸ்ப்ருஷ்டஶுத்³த⁴ஜீவவிஷயவிவேகஜ்ஞாநாத்மகத்வம்பதா³ர்த²பரிஶோத⁴நாநந்தரபா⁴விஜீவஸ்வரூபபூ⁴தபரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்கார ஏவம் ப்ரகரணாநுராதே⁴ந வக்தவ்ய: । ப்ராப்திவாசகஸ்யாபி ஶப்³த³ஸ்ய ‘கு³ரோரயமர்த²: ப்ராப்த:’ இதி ஜ்ஞாநே ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் விஶிஷ்ய ச வேதா³ந்தமூலே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ததா²பூ⁴தஸ்யோபநிஷச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இத்யுக்த்தஸ்வரூபாபி⁴நிஷ்பத்திஸ்து உக்தரூபஸாக்ஷாத்காரநிவர்திதஸகலாநர்த²ஜாதஸ்யாபேதஜீவபா⁴வஸ்ய ஜீவஸ்ய நிரதிஶயஸுகா²த்மகபரப்³ரஹ்மபா⁴வேநாவஸ்தா²நமிதி । 

நந்வநயா ரீத்யா யதி³ ப்ரஜாபதிவாக்யஜாதம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபாத³கம் ஸ்யாத்ததா³ ஜ்யோதிரிஹ பரம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாதே³வ ; ந த்வேவம் ; தஸ்ய ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴பரத்வஸ்ய உக்தத்வாத் , இதி சேத் ; ஸத்யமுக்தம் । து³ருக்தம் து தத் । ததா²ஸதி ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோர்ப⁴யஶோகவிநஷ்டகல்பத்வதோ³ஷோத்³தா⁴டநமநுபபந்நம் ஸ்யாத் । ந சேந்த்³ரஸ்ய தத்தத³வஸ்தா²பந்நோ ஜீவ உபதி³ஷ்ட இதி ப்⁴ராந்தி: கல்பநீயா । ததா²த்வே தத்³ப்⁴ராந்திவாரணோபயோகி³ந ஏவ சதுர்த²பர்யாயே ப்ரஜாபதிநா உபதே³ஷ்டவ்யத்வாபத்தே: । ந து தது³பதி³ஷ்டம் ; கிந்து தஸ்யைவ ஜீவஸ்யாம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வாநுபபத்திஶங்காவாரணோபயோகி³நோ மரணஶோகப⁴யாதீ³நாம் தே³ஹத்³வயத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய தே³ஹத்³வயஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யம் தத்ஸம்ப³ம்தா⁴த்⁴யாஸாதீ⁴நப்ரியாப்ரியகரம்பி³தத்வேந ஹேயத்வம் ஸ்வரூபஸுக²ஸ்யைவ பரமபுருஷார்த²த்வஞ்ச உபதி³ஷ்டம் । ந ச ‘ஏஷ உ ஏவ ஏஷு ஸர்வேஷ்வந்தேஷு பரிக்²யாயதே’(சா². 8. 7.4) இதி வசநவத்ப்ரதிபி³ம்ப³ம் நிர்தி³ஶ்ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இதி வசநவச்ச ஶிஷ்யப்⁴ராந்திமநுத்³கா⁴ட்ய கிஞ்சித³ந்யந்மநஸி நிதா⁴ய வசநமிதி யோஜயிதும் ஶக்யம் । ஶோகப⁴யாதீ³நாமாத்மத⁴ர்மத்வமிதி ப்⁴ராந்தே: , விஷயபோ⁴கா³நாமேவ புருஷார்த²த்வமிதி ப்⁴ராந்தேஶ்ச நிவர்தநேந ஜாக³ரஸ்வப்நஸுஷுப்திஷு ஜீவஸ்யாம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வோபபாத³நாத் । ஏவமபி கத²ஞ்சித³ந்யதா² நீயேத யதி³ பூர்வம் ப்⁴ராந்திக்³ருஹீதமேவார்த²ம் த்³ருடீ⁴க்ருத்ய நிவ்ருத்தயோரிந்த்³ரவிரோசநயோ: ‘அநுபலப்⁴யாத்மாநமநநுவித்³ய வ்ரஜத:’(சா². 8. 8. 4) இதி ப்ரஜாபதிவசநமிவ விரோசநக்ருதப்⁴ராந்திக்³ருஹீததே³ஹாத்மவாத³ப்ரவர்தநோக்த்யநந்தரம் ‘அஶ்ரத்³த³தா⁴நமயஜமாநமாஹுராஸுரோ ப³தேத்யஸுராணாம் ஹ்யேஷோபநிஷத்’(சா². 8. 8. 5) இதி தந்நிந்தா³வசநமிவ இந்த்³ரஸ்ய விசிகித்ஸயா புநர்கு³ரூபஸத³நவசநமிவ சாக்³ரே கிஞ்சிதே³தத³பவாத³கம் ஶ்ரூயேத । தஸ்மாத் ‘ஹேயத்வாவசநாத்’ இதி ஸூத்ரோக்தந்யாயேந ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோர்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபாத³நபரத்வம் விப²லமித்யக்ஷிவாக்யஸ்யாப்யுபகோஸலவித்³யாவாக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமவிக³ணய்ய ததே³கவாக்யதாஸம்ரக்ஷணாய ஜாக³ராவஸ்தோ²பலக்ஷிதஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபாத³நே தாத்பர்யமங்கீ³கர்தவ்யம் । 

யத்³யபி ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதி³ப்ரத²மவாக்யம் த³ஹரவித்³யோபாஸ்யஸகு³ணப்³ரஹ்மபரமேவ ; தத்பதே³ந ப்ரக்ருதஸ்ய தஸ்யாநுவாதா³த் , சா²ம்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யே ‘யஸ்யோபாஸநாய ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமபி⁴ஹிதம் யஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா: ஸத்யா அந்ருதாபிதா⁴நா: யது³பாஸநஸஹபா⁴வி ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸாத⁴நமுக்தம் யது³பாஸநப²லபூ⁴தகாமப்ராப்தயே ச மூர்த⁴ந்யநாட்³யா க³திரபி⁴ஹிதா’ இதி தஸ்ய யத்பத³ஸ்ய ப்ரக்ருதத³ஹரவித்³யோபாஸ்யபரமேஶ்வரபரதயா வ்யாக்²யாதத்வாச்ச , ததா²பி பரமேஶ்வவபா⁴வோபலக்ஷிதப்³ரஹ்மபா⁴வ ஏவ ஜீவஸ்ய ‘தத்த்வமஸி’ வாக்யைரிவாக்ஷிவாக்யாதி³பி⁴ருபதி³ஶ்யத இதி கிமநுபபந்நம் ? நந்வேவம் ஸதி ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் ஜீவஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணாஷ்டகம் க்வசித³பி நோச்யத இதி ஆயாதம் ; ‘ய ஆத்மா’ இத்யாதே³: பரமேஶ்வரபரத்வாத் ‘ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச’ இத்யஸ்ய கு³ணவைஶிஷ்ட்யாம்ஶமபோஹ்ய ப்ரக்ருதபரமேஶ்வரரூபாத்மஸ்வரூபாபே⁴த³மாத்ரபோ³த⁴நபரத்வாத் । ஏவஞ்ச கத²ம் ‘உத்தராச்சேதா³விர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து’(ப்³ர. ஸூ. 1. 3. 19) இதி ஸூத்ரே ஜீவஸ்யாபி ப்ரஜாபதிவாக்யாவக³தமபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணாஷ்டகமஸ்தீதி ஶங்கா க்ருதா ? ந ச வாச்யம் – ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இத்யத்ர ஜீவஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³ரூபேணாவிர்பா⁴வ உச்யத இதி தத³வலம்ப³நா ஶங்கா ; அத ஏவாவிர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்யாபேதஜீவபா⁴வஸ்யோச்யமாநமபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ப்³ரஹ்மண ஏவ ந ஜீவஸ்யேதி ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³தாநுபபத்திரிதி பரிஹாரோ(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே இதி । யதோ ஜீவஸ்ய யத்ஸ்வரூபம் ப்ராகு³க்தம் தேந ரூபேணாவிர்பா⁴வஸ்தத்ரோச்யதே । ந ச கு³ணாஷ்டகம் ஜீவரூபத்வேந ப்ராகு³க்தம் , கிந்து நிரதிஶயாநந்த³ரூபநிரஸ்தாநர்த²வ்ராதஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மபா⁴வ ஏவ தத்³ரூபத்வேநோக்த: । கிஞ்ச ‘ஸ்வேந ரூபேண’ இத்யத்ர ஸ்வஶப்³த³ ஆத்மபர: ந த்வாத்மீயபர இதி ‘ஸம்பத்³யாவிர்பா⁴வஸ்ஸ்வேந ஶப்³தா³த்’(ப்³ர. ஸூ. 4. 4. 1) இத்யதி⁴கரணே நிர்ணேஷ்யதே । ந ச ஸத்யகாமத்வம் ஸத்யஸங்கல்பத்வஞ்ச ஜீவஸ்ய ஸ்வாத்மகம் ரூபம் ; காமஶப்³தோ³தி³தாநாம் காமநாவிஷயஸ்ருஜ்யபதா³ர்தா²நாம் ஸங்கல்பஶப்³தோ³தி³தஸ்ய தத்ஸ்ருஷ்டிஹேதுமாயாவ்ருத்திவிஶேஷஸ்ய வஸ்துஸ்வரூபப³ஹிர்பூ⁴தத்வாதி³தி சேத் –

உச்யதே – த³ஹராதி⁴கரணே த³ஹரவித்³யோபாஸ்யோ ஜீவ இதி பூர்வபக்ஷத³ஶாயாம் ஸா ஶங்கா க்ருதா । ந ச தஸ்யாம் த³ஶாயாம் ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இத்யாதே³: புரோவாதா³நுஸாரேண விஷயோ நிர்ணேதும் ஶக்யத இத்யக்ஷிபர்யாயாதி³வாக்யஶேஷாநுஸாரேண தஸ்ய ஜீவோ விஷய இத்யாஶ்ரித்ய ஸா ஶங்கா க்ருதா । பரிஹாரோ(அ)பி பூர்வபக்ஷ்யாஶயமப்⁴யுபக³ம்ய ஜீவஸ்ய கு³ணாஷ்டகமுச்யதாம் நாம , ததா²பி தத்தஸ்ய ஜைவேந ரூபேண நோச்யதே , கிந்து முக்திப்ராப்யேண ப்³ராஹ்மேண ரூபேணதி ந கு³ணாஷ்டகஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வாநுபபத்திரிதி வர்ணித: । அத ஏவ ‘உத்தராச்சேத்’ இதி ஸூத்ரே பரிஹாரபா⁴ஷ்யம் ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி யத³ஸ்ய பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபம் பரம் ப்³ரஹ்ம தத்³ரூபதயேநம் ஜீவம் வ்யாசஷ்டே , ந ஜைவேந ரூபேண । யத் தத்பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்தவ்யம் ஶ்ருதம் தத் பரம் ப்³ரஹ்ம । தச்சாபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகம் । ததே³வ ச ஜீவஸ்ய பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபம் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரேப்⁴ய: , நேதரது³பாதி⁴கல்பிதமிதி ।

வஸ்துதஸ்த்வேவமத்ர வக்தும் ஶக்யம் – த³ஹரவித்³யாயாமஸம்குசிதமதிரோஹிதஞ்சோபாஸ்யக³தம் ஸத்யகாமத்வாதி³கமங்கீ³கரணீயம் ; ஸங்கோசே திரோதா⁴நே ச மாநாபா⁴வாத் । தத்து ஜீவஸ்ய கத²மபி ந ஸம்ப⁴வதீதி தத ஏவ த³ஹரவித்³யோபாஸ்ய ஈஶ்வர: । ஸ ஏவ ச ‘ய ஆத்மா’ இத்யாதி³ப்ரஜாபதிவாக்யேநாநுவாத்³ய: । தத்³ரூபத்வம் ச ஜீவஸ்ய ‘ஏஷ ஆத்மா’ இதி வாக்யேந ‘தத்த்வமஸி’ வாக்யேநேவ கு³ணவைஶிஷ்ட்யாம்ஶமபோஹ்யைவ ப்ரதிபாத்³யதே । ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இத்யத்ர ச ஜீவஸ்ய யத் ஸ்வாத்மகம் ரூபம் ப்ராகு³க்தமம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மபா⁴வரூபம் தேநாவிர்பா⁴வ உச்யதே , ந து ஸ்வரூபப³ஹிர்பூ⁴தேந கு³ணாஷ்டகேநேதி ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் ந கேநாபி வாக்யேந ஜீவஸ்ய கு³ணாஷ்டகஸித்³தி⁴ரிதி । 

ஸூத்ரே பரிஹாராம்ஶோ(அ)ப்யேவமேவ யோஜயிதும் ஶக்ய: – ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இத்யத்ர ஜீவ ஆவிர்பூ⁴தாம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மஸ்வரூப ஏவோச்யதே , ந த்வாவிர்பூ⁴தஸ்வரூபப³ஹிர்பூ⁴தகு³ணாஷ்டக இதி । துஶப்³தே³ந ச ‘ய ஆத்மா’ இத்யாதி³ப்ரத²மவாக்யேந ‘ஏஷ ஆத்மா’ இதி வாக்யேந ச ஜீவஸ்ய கு³ணாஷ்டகஸித்³தி⁴ஶங்கா வ்யாவர்தநீயா । பரிஹாரபா⁴ஷ்யமப்யேவமேவ யோஜயிதும் ஶக்யம் । தச்சாபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகம் தத்³ப்³ரஹ்ம த³ஹரவித்³யோபாஸ்யபரமேஶ்வரரூபமபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகம் ததே³வ ச கு³ணவைஶிஷ்ட்யாம்ஶமபோஹ்ய பரமேஶ்வரஸ்வரூபமாத்ரமேவ ஜீவஸ்ய பாரமார்தி²கஸ்வரூபம் ; ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³பா⁴க³த்யாக³லக்ஷணாயுக்தஸ்வரூபமாத்ராபே⁴த³போ³த⁴கஶாஸ்த்ரேப்⁴ய: , நேதரத்ஸத்யகாமத்வாதி³கமுபாதி⁴கல்பிதமிதி । ஏவம் ஸதி ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் த³ஹரவித்³யோபாஸ்யகு³ணாஷ்டகமபராமர்ஶோ ந ப்³ரஹ்மண்யுபாஸநார்த²: ; தஸ்யாமுபாஸநாவித்⁴யநங்கீ³காராத் । ந தஸ்மிந்நவக³த்யர்த²: ; முக்த்யர்த²தயா நிரூபணீயாயாஸ்தத³வக³தே: ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாங்கீ³காராத் । ஜீவே முக்தாவாவிர்ப⁴விஷ்யத்தயா தத்³போ³த⁴நார்தோ²(அ)பி ந ப⁴வதி சேத்³வைய்யர்த்²யமேவ ப்ராப்தம் । ‘தத்த்வமஸி’ இத்யுபதே³ஶஸ்த²லே ப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³பாதா³நத்வாதி³வர்ணநஸ்யாத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாயேந நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வபோ³த⁴நார்த²தயேவாத்ர ப்ரகாராந்தரேண ஸார்த²கத்வோபபாத³நாயோகா³தி³த்யாஶங்காபரிஹாரார்த²த்வேநாபி ‘அந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ:’(ப்³ர. ஸூ. 1. 3. 20) இதி ‘உத்தராச்சேத்’ இதி ஸூத்ராநந்தரஸூத்ரம் யோஜநீயம் । 

முக்த்யர்த²ம் ப்³ரஹ்மணி கு³ணவைஶிஷ்ட்யாம்ஶமபோஹ்யாவக³ந்தவ்யேபி ததீ³யகு³ணாஷ்டகபராமர்ஶ: ப்ரவ்ருத்திருச்யுத்பாத³நார்த²: । அஸ்யாம் நிர்கு³ணவித்³யாயாம் ப்ரவர்தநீயா ஹி தே³வாத³ய: ப்ராயேண போ⁴கா³ஸக்தா நிரந்தராயம் போ⁴க³ம் பரமபுருஷார்த²ம் மந்யமாநாஸ்தத³நுகு³ணமேவ ஸாத⁴நமபேக்ஷந்தே । அதோ(அ)ந்வேஷ்டவ்யஸ்யாத்மநோ ஜராமரணாதி³ராஹித்யே ஸத்யகாமஸத்யஸங்கல்பத்வே ச வர்ணிதே ஸதி தத³ந்வேஷணாதே³ஸ்தத³நுகு³ணஸாத⁴நத்வப்⁴ராந்த்யா தஜ்ஜிஜ்ஞாஸயா மாமுபைஷ்யந்தி । தேஷாம் யதா²வத்³ரூபஸத³நேந சிரகாலப்³ரஹ்மசர்யவாஸேந ச போ⁴க³லிப்ஸாபாத³கே கல்மஷே ப்ரக்ஷீணே தத்த்வமுபதே³க்ஷ்யாமி இத்யாஶயவத: ப்ரஜாபதேரயம் கு³ட³ஜிஹ்வாகாந்யாயேந ப்³ராஹ்மகு³ணாஷ்டகபராமர்ஶ இதி । ஏவமேவ ஹி ஸுஷுப்தபர்யாயே ஜீவம் விஷயபோ⁴க³ராஹித்யேந புருஷார்த²ஶூந்யம் மத்வா ‘நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’ இத்யுக்தவந்தம் ப்ரதி ப்ரஜாபதிர்கு³ட³ஜிஹ்விகாந்யாயமவலம்ப்³யைவ விஷயபோ⁴கா³த்மகம் புருஷார்த²முபதே³க்ஷ்யந்நிவ தது³க்தம் ‘ஏவமேவைஷ மக⁴வந்’ இத்யங்கீ³சகார । ஏவமயம் ஸூத்ரபா⁴ஷ்யே யோஜநாப்ரகாரோ த³ஹராதி⁴கரண ஏவ ப்ரத³ர்ஶநீயோ(அ)ப்யஸ்மிந்நதி⁴கரணே ப்ரஜாபதிவித்³யாயா: ஸகு³ணவித்³யாத்வபூர்வபக்ஷ நிராஸேந க்ரியமாணநிர்கு³ணவித்³யாத்வவ்யவஸ்தா²பநமபேக்ஷத இதி தத்ர ந ப்ரத³ர்ஶித: ।  

யத்³வா த³ஹரவித்³யாதி⁴கரணே த³ர்ஶிதா முக்தாநாமபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகேஶ்வரபா⁴வாபத்தி: ப்ரஜாபதிவித்³யாப்ரதிபாத்³யத்வேநாத்ராபி விவக்ஷிதேத்யேவ யோஜநீயம் । அஸ்மிந் பக்ஷே ‘ஶரீராத் ஸமுத்தா²ய’ இத்யநேநைவ ஶரீரவிவிக்தபரப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்வாத்மஸாக்ஷாத்கார உக்த: । ‘பரம் ஜ்யோதி:’ இத்யநேந ‘ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா’ இதி ப்ரக்ருதோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணக: பரமேஶ்வர உக்த: । ‘உபஸம்பத்³ய’ இதி தத்³பா⁴வாபத்திருக்தா । ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ஸர்வமுக்தௌ பரமேஶ்வரபா⁴வப்ரஹாணாநந்தரமப்யநுவர்தமாநா நிரதிஶயாநந்த³ரூபஶுத்³த⁴சைதந்யபா⁴வாபத்திருக்தேதி விவேக்தவ்யம் । ஏவஞ்ச ஸதி ‘தத்³விவேகஸாக்ஷாத்கார: ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் , ந து ஶரீராபாதா³நகம் க³மநம்’ இதி த³ஹராதி⁴கரணக³தபா⁴மதீக்³ரந்த²: , ‘பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ம் , கஸ்மாத் ? த³ர்ஶநாத் , தஸ்ய ஹீஹ ப்ரகரணே வக்தவ்யத்வேநாநுவ்ருத்திர்த்³ருஶ்யதே ; ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மேத்யபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகஸ்யாத்மந: ப்ரகரணாத்’ இதி பா⁴ஷ்யக்³ரந்த²ஶ்ச ஸங்க³ச்ச²தே । ‘ஸம்பத்³யாவிர்பா⁴வ’ இத்யதி⁴கரணக³தமத்ரத்யஜ்யோதிஶ்ஶப்³தா³ர்த²நிர்ணயாநுவாத³ரூபம் ‘ஆத்மா ப்ரகரணாத்’ இதி ஸூத்ரஞ்ச ஸங்க³ச்ச²தே । ‘ஸம்பத்³யாவிர்பா⁴வ:’(ப்³ர. ஸூ. 4. 4. 1) இத்யதி⁴கரணே முக்தாநாம் ஶுத்³த⁴சைதந்யபா⁴வேநைவாவிர்பா⁴வ: , ந த்வாக³ந்துகேந கேநசித்³ரூபேணேதி ஸமர்த²நஸ்ய ‘ப்³ராஹ்மணே ஜைமிநி:’(ப்³ர. ஸூ. 4. 4. 5) இத்யதி⁴கரணே முக்தாநாமபஹதபாப்மத்வாதி³பாரமேஶ்வரகு³ணாஷ்டகஸ்ய ப்ராப்திரஸ்தீதி ஸமர்த²நஸ்ய ச விரோத⁴பரிஹாரோ(அ)பி லப்⁴யதே । விஷயவாக்யே கு³ணாஷ்டகபராமர்ஶஸ்யாபி பரிபூர்ணம் ப²லம் லப்⁴யதே । ந ஹி ப்ரவ்ருத்திருச்யுத்பாத³நம் தஸ்ய பரிபூர்ணம் ப²லம் ; ‘ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்’ இதி ப²லகீர்தநேந தது³த்பாத³நாத் , ப²லகீர்தநாபா⁴வே(அ)ந்வேஷ்டவ்யகு³ணகத²நமாத்ரேண தது³த்பாத³நாஸம்ப⁴வாத் , பரிபூர்ணப²லஸம்ப⁴வே வாயுக்ஷேபிஷ்ட²த்வாதி³வர்ணநவத்³வ்யர்த²ப்ராயத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் , இஹ ச ‘பரம் ஜ்யோதி:’ இத்யநேந ப்ரக்ராந்தம் கு³ணாஷ்டகவிஶிஷ்டம் பரமேஶ்வரம் பராம்ருஶ்ய ஜீவஸ்ய தத்³பா⁴வாபத்திப்ரதிபாத³நே கு³ணாஷ்டகபராமர்ஶஸ்ய தாத³ர்த்²யேந ஸாப²ல்யஸம்ப⁴வாந்முக்திப²லப்ரதிபாத³கவாக்யேஷு ப்³ரஹ்மப்ராப்திப்ரதிபாத³நபரஸ்ய தத்³பா⁴வாபத்திபரதாயா: ஆநந்த³மயாதி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பிதத்வாதி³த்யலம் ப்ரபஞ்சேந । 

ஏவஞ்சாத்ர ‘ஆத்மாநமுபாஸ்தே’ இதி ப்ரக்ருதாத்மஜ்ஞாநஸ்யோபாஸநாரூபத்வஶ்ரவணம் ஶ்ரவணமநநாத்³யாவ்ருத்த்யபி⁴ப்ராயம் । ஜக்ஷணாதி³ஶ்ரவணம் த³ஹராதி⁴கரணத³ர்ஶிதயா ரீத்யா ஜக்ஷணாதி³லீலாபி⁴நயவத் பரமேஶ்வரபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் ஸர்வாத்மதாபத்த்யபி⁴ப்ராயம் வா । அத²வா ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந் ஸஹ’ இதி ஶ்ருதாவாநந்த³மயாதி⁴கரணத³ர்ஶிதயாரீத்யா ஜக்ஷணாத்³யபி⁴வ்யம்க்³யவிஷயஸுக²ஶீகரநிகரமஹாஸமுத்³ராயமாணநிரதிஶயஸ்வரூபஸுகா²நுப⁴வாபி⁴ப்ராயம் ; தத்ர ஸஹஶப்³த³வத³த்ர ஜக்ஷணாதீ³நாம் ‘ஸமித்³பா⁴ரம் வஹந்நத்⁴வாநம் பஶ்யந்நதீ⁴யாநோ க³ச்ச²தி’ இத்யத்ர வஹநாதீ³நாமிவ யௌக³பத்³யப்ராபகயோ: ஶத்ருஶாநசோர்ஜக்ஷணாதி³ஷு ஶ்ரவணாஜ்ஜக்ஷதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாம் தத்தத³பி⁴வ்யங்க்³யஸுக²லக்ஷகத்வோபபத்தேரஶரீரஸ்ய முக்²யஜக்ஷணாத்³யஸம்ப⁴வாத் । அஶரீரத்வஞ்ச முக்தஸ்ய ஸஶரீரத்வநிந்தா³பூர்வகம் ஶரீராத் ஸமுத்தா²நஸ்ய ப்ராக்³வர்ணநேந ‘ஜக்ஷந் க்ரீட³ந் ரமமாணஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா ஜ்ஞாதிபி⁴ர்வா’(சா². 8. 12. 3) இத்யுக்த்யநந்தரம் ‘நோபஜநம் ஸ்மரந்நித³ம் ஶரீரம்’(சா². 8. 12. 3) இதி ஶரீராஸ்மரணோக்த்யா ஹி தஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந தந்நிவ்ருத்திஶ்சேத்யுப⁴யமபி ஸ்பு²டீக்ருதம் । ஏவம் ‘ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதி’(சா².8.12.6) இத்யத்ராபி காமஶப்³தோ³க்தாநாம் ஸர்வேஷாம் வைஷயிகஸுகா²நாமஸம்ப⁴வத்³யௌக³பத்³யாநாம் யௌக³பத்³யஸ்ய ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாகாரதுல்யகாலத்வஸ்ய ச லடா³க்²யாதாப்⁴யாம் ப்ரத்யாய்யமாநத்வேந ஸாக்ஷாத்க்ரியமாணஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸகலவிஷயஸுக²ஶீகரநிகரமஹாம்பு³தி⁴ரூபநிரதிஶயஸுக²ரூபத்வே தாத்பர்யமுந்நேயம் । தஸ்மாஜ்ஜ்யோதிரிஹ ப்³ரஹ்ம , நாதி³த்யாதி³ஜ்யோதிரிதி ஸித்³த⁴ம் । 

ஸூத்ரே யதி³ ஜ்யோதிரித்யஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகமீஶ்வரரூபம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: , ததா³ ‘த³ர்ஶநாத்’ இதி ஹேதோஸ்தஸ்ய ப்ரகரணே வக்தவ்யத்வேநாநுவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³தி பா⁴ஷ்யத³ர்ஶித ஏவார்த²: । ஏவஞ்ச ‘ப்ரகரணாத்’ இதி ஸ்பஷ்டே ஹேதௌ வக்தவ்யே ‘த³ர்ஶநாத்’ இத்யுக்திரபி ஸப²லா । ந கேவலம் ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதமித்யேதாவந்மாத்ரம் , ததீ³யகு³ணாஷ்டகபராமர்ஶஸ்ய ஸாப²ல்யார்த²ம் முக்தௌ ஜீவஸ்ய தத்³பா⁴வாபத்திரஸ்தீத்யேவம் வக்தவ்யத்வேந தஸ்யாநுவ்ருத்திரபி த்³ருஶ்யதே இதி । யதி³ ஸூத்ரே ‘ஜ்யோதி:’ இதி நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்மோச்யதே , ததா³ ‘த³ர்ஶநாத்’ இத்யநேந ‘உபஸம்பத்³ய’ இத்யுக்தஸாக்ஷாத்காரோ(அ)பி ஹேதூகர்தும் ஶக்யதே । ததை³வம் ஹேதோ: பர்யவஸாநம் । யத்³யுபஸம்பத்³யேத்யநேந ப்ராப்திருச்யேத , ததா³ மார்க³பர்வதயா ப்ராப்தவ்ய ஆதி³த்ய: கத²ஞ்சிஜ்ஜ்யோதி: ஸ்யாத³பீதி , ந த்வேவம் ; அத்ர ப்ரகரணாநுஸாரேண ஶ்ரவணமநநாதி³ரூபஸ்ய ஶரீராத் ஸமுத்தா²நஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வாவிர்பா⁴வஸ்ய ச மத்⁴யே ஶ்ருதஸ்யோபஸம்பத்³யேத்யஸ்ய ஶ்ரவணமநநாதீ⁴நப்³ரஹ்மபா⁴வாவிர்பா⁴வஹேதுத³ர்ஶநபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । அதஸ்தஸ்ய த³ர்ஶநஸ்ய விஷயபூ⁴தம் ஜ்யேதிர்ப்³ரஹ்மேத்யேவ யுக்தமிதி । 1. 3. 40 

‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம தத³ம்ருதம் ஸ ஆத்மா’(சா². 8. 1. 4) இதி சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருத ஆகாஶோ பூ⁴தாகாஶ: , பரம் ப்³ரஹ்ம வேத்யாகாஶப்³ரஹ்மஶ்ருதிப்⁴யாம் ஸம்ஶயே ப்ரத²மஶ்ருதாதா³காஶஶப்³தா³த்³பூ⁴தாகாஶ இதி பூர்வ: பக்ஷ:। நநு ப்ரத²மஶ்ருதமப்யேகம் ப்ரமாணமுபரிதநாநேகப்ரமாணவிரோதே⁴ பா³த்⁴யமிதி ஜ்யோதிரதி⁴கரணாதி³ஷு க்ஷுண்ணோ(அ)யமர்த²: । ஸந்தி சாத்ர ப³ஹூநி விரோதி⁴ப்ரமாணாநி । ‘நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ இதி தாவந்நாமரூபவ்யாகர்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மலிங்க³முச்யதே । ‘நிர்வஹிதா’ இத்யஸ்ய நிருபஸர்கா³பா⁴வே வோட்⁴ருத்வபரத்வே(அ)பி தத்ஸத்த்வேந கர்த்ருவாசகத்வாத் । தே நாமரூபே அந்தரா மத்⁴யே யதி³தி நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டத்வம் தல்லிங்கா³ந்தரமுச்யதே । நாமரூபமத்⁴யஸ்த²த்வோக்தேரந்யதரபக்ஷபாதாபா⁴வேந தத³ஸ்ப்ருஷ்டத்வபர்யவஸாயித்வாத் । ‘தத்³ப்³ரஹ்ம தத³ம்ருதம் ஸ ஆத்மா’ இதி ச ஸ்பஷ்டாந்யேவ ப்³ரஹ்மப்ரமாணாநி । கத²மேதாவந்தி ப்ரமாணாந்யநாத்³ருத்ய ப்ரத²மஶ்ருதைகஶ்ருத்யவலம்ப³நேந பூர்வ பக்ஷ: க்ரியதே ? 

அதா²பி க்ரியேத யதி³ ப்³ரஹ்மண்யாகாஶஶப்³தோ³ வர்தயிதுமஶக்ய இதி ஶங்காபீ³ஜம் ஸம்ப⁴வேத் । ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ ப்³ரஹ்மண்யாகாஶஶப்³த³: ‘ஆகாஶ இதி ஹோவாச’ இதி ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’(சா²., 8. 1. 1) இதி ச । உச்யதே । ‘வை நாம’ இதி நிபாதத்³யோதிதா ப்ரஸித்³தி⁴ரிஹ ஆகாஶவிஶேஷணமிதி ‘ஆகாஶோ வை நாம’ இத்யத: ப்ரஸித்³தா⁴காஶ இதி த⁴ர்மிநிர்தே³ஶோ லப்⁴யதே । அதஸ்தஸ்ய விஶேஷணஸ்யாப்ரஸித்³தா⁴காஶரூபம் ப்³ரஹ்ம வ்யாவர்த்ய பர்யவஸ்யதி । ந ஹி ப்³ரஹ்மணோ வேத³ப்ரதிபந்நத்வே(அ)பி க்வசித்க்வசித்³வேத³பா⁴கே³ நிரூட⁴லக்ஷணயா ஆகாஶஶப்³த³விஷயத்வே(அ)பி பூ⁴தாகாஶவத் ஸ்வரூபேணாகாஶஶப்³த³விஷயத்வேந வா லோகவேத³யோ: ப்ரஸித்³த⁴ம் । ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி’(சா². 1. 9. 1) இத்யத்ர து வைஶப்³த³த்³யோதிதப்ரஸித்³தே⁴ர்நாகாஶே த⁴ர்மிண்யந்வய: , கிந்து ஸர்வஜக³த்காரணத்வரூபே தத்³த⁴ர்மே । தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய லோகே ப்ரஸித்³தி⁴ர்நாஸ்தீதி கேவலம் வைதி³க்யேவ க்³ராஹ்யா , ஸா ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ஜக³த்காரணத்வரூபப்³ரஹ்மலிங்கா³ந்வயிநி ஸித்³தா⁴ந்த ஏவோபயுஜ்யதே , இஹ து ப்ரஸித்³தே⁴த⁴ர்மிண்யந்வய: । ஸா து ஸம்ப⁴வாத் கேவலவேத³ப்ரஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மாகாஶரூபவ்யாவர்த்யஸத்த்வாச்ச பூ⁴தாகாஶவிஷயிணீ லோகவேத³ஸித்³தை⁴வ க்³ராஹ்யேதி ஸித்³தா⁴ந்தவிரோதி⁴நீ । தஸ்மாத³ப்ரஸித்³தா⁴காஶவ்யாவர்தநைகப்ரயோஜநகேந ப்ரஸித்³தி⁴விஶேஷணேந பூ⁴தாகாஶே நியம்யமாநேயமாகாஶஶ்ருதிப்³ரஹ்மணி நேதுமஶக்யேதி தத³நுரோதே⁴நாந்யத்ஸர்வம் நேயம் । 

தத்ர நாமரூபநிர்வோட⁴த்வமவகாஶரூபாதி⁴கரணதயா வோட்⁴ருத்வேந வா ஸ்வகு³ணபூ⁴தவர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்⁴வந்யுத்பாத³நத்³வாரா வர்ணஸமுதா³யரூபாணாம் நாம்நாம் வாய்வாதி³த்³வாரா தேஜோஜலப்ருதி²வ்யாதி³ஶ்ரிதாநாமருணத⁴வலநீலாதி³ரூபாணாஞ்ச கரணத்வேந வா யோஜநீயம் । கௌ³ரக்ருஷ்ணாதி³நாமபி⁴ஸ்தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தரூபைஶ்ச அஸ்பஷ்டத்வேந ‘தே யத³ந்தரா’ இத்யேதத் ஸங்க³மயிதவ்யம் । ப்³ருஹத்த்வேந ப்³ரஹ்மஶப்³த³: , ஆபூ⁴தஸம்ப்லவஸ்தா²யித்வேந அம்ருதஶப்³த³: , ஆப்நோதீதி யோகே³ந ஆத்மஶப்³த³ஶ்சோபபாத³நீய: । ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தித³ர்ஶநாஜ்ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்யேவாகாஶாநுவ்ருத்தித³ர்ஶநாத்³ப்³ரஹ்மஶப்³தா³தே³ரபி ஸ்வார்தா²த் ப்ரச்யாவநோபபத்தே: । அத²வா நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மாம்ருதாத்மஶப்³தோ³தி³தம் பரம் ப்³ரஹ்மைவாஸ்து ; நாமரூபநிர்வோடு⁴ர்பூ⁴தாகாஶஸ்ய நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தோ³தி³தஸ்ய ச புல்லிங்க³நபும்ஸகலிங்க³நிர்தே³ஶாப்⁴யாம் பே⁴த³ப்ரதீதே: । ததா² ச நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²த்வேந நாமரூபநிர்வோடு⁴ர்பூ⁴தாகாஶஸ்ய ப்ருத²க்ப்ரதிபாத³நமித்யேதாவாந் பூர்வ: பக்ஷ: । 

ராத்³தா⁴ந்தஸ்து ‘வை நாம’ இதி நிபாதஸமுதா³யோ நாகாஶஸ்ய ஸ்வரூபே ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதக: யேந ததோ(அ)ப்ரஸித்³தா⁴காஶவ்யாவ்ருத்திர்லப்⁴யேத , கிந்த்வாகாஶஸ்ய நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வரூபவிதே⁴யவத்த்வேந ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதக: ; ததை²வ வ்யுத்பத்தே: । ந ஹி ‘தே³வத³த்த: க²லு வித்³வாந்’ இத்யுக்தே ய: ப்ரஸித்³தோ⁴ தே³வத³த்தஸ்ஸ வித்³வாநித்யப்ரஸித்³த⁴தே³வத³த்தவ்யாவ்ருத்தி: ப்ரதீயதே , கிந்து விதே⁴யஸ்ய வித்³வத்த்வஸ்யைவ தே³வத³த்தே ப்ரஸித்⁴யுபபாத³நம் ப்ரதீயதே । ஏவமிஹாபி விதே⁴யஸ்ய நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வஸ்யாகாஶே ப்ரஸித்³த்⁴யுபபாத³நம் க்ரியத இதி ஸ்தி²தே நாமரூபஶப்³த³யோரந்யோந்யஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதயோரஸங்குசிதாபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யமாத்ரபரத்வேந நிர்வோட்⁴ருஶப்³த³ஸ்ய கர்த்ருபரத்வேந ச வ்யுத்பந்நத்வாத் ஸகலநாமரூபவ்யாகர்த்ருத்வமாகாஶஸ்ய ப்ரஸித்³த்⁴யோபபத்³யத இதி பர்யவஸ்யதி । தத்து ந லோகே ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தா⁴வந்விஷ்யமாணாயாம் ‘நாமரூபே வ்யாகரவாணி’(சா². 6. 3.2) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மண ஏவ தத்ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஸ்பு²டமேவ । ஏவஞ்ச தே இதி பத³மப்யஸங்குசிதஸகலநாமரூபபரம் ப்³ரஹ்மாம்ருதாத்மஶப்³தா³ அபி ஸ்வாரஸிகார்த²பரா இதி சரமஶ்ருதைரபி ப³ஹுபி⁴: ஶ்ருதிலிங்கை³ரேகஸ்யா: ஶ்ருதேர்பா³தௌ⁴சித்யாத³யமாகாஶோ ப்³ரஹ்மைவ । யதி³ ச ஆகாஶஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதகோ(அ)யம் நிபாதஸமுதா³ய:ஸ்யாத்ததா²பி வைதி³கஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்யோச்யமாநா ப்ரஸித்³தி⁴ர்வைதி³கேஷ்டிநிமித்ததயோச்யமாநாஶ்வதா³நவத்³வைதி³க்யேவ க்³ராஹ்யா । வைதி³கீ ச ப்ரஸித்³தி⁴ர்யதா² ப்³ரஹ்மணோ ந ததா² பூ⁴தாகாஶஸ்ய । அதோ ப்³ரஹ்மவிஷயாதி⁴கவைதி³கப்ரஸித்³தே⁴ரேவாத்ர ஆகாஶவிஶேஷணதயா தத்³ப³லேநாகாஶஶப்³த³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶே நியமநாஸித்³தே⁴ர்ந தத³நுரோதே⁴ந உத்தரஶ்ருதிலிங்கா³நாமந்யதா²நயநம் யுக்தமிதி தைர்ப்³ரஹ்மைவாயமாகாஶ: । 

வாக்யபே⁴த³பூர்வபக்ஷோ(அ)ப்யேவமேகவாக்யத்வஸம்ப⁴வாத³யுக்த: । யத்தத்பதா³நாம் ப்ரக்ருதாகாஶபராமார்ஶித்வே(அ)பி நபும்ஸகலிங்க³த்வம் ப்³ரஹ்மாம்ருதஶப்³தா³பேக்ஷமுபபந்நம் । ந ச யத்தத்பத³ப்ரக்ருதீநாம் ப்ரக்ருதார்த²நிவேஶேநைகவாக்யதாநுகு³ணத்வே தத்³கு³ணபூ⁴தப்ரத்யயார்த²லிங்கா³நுரோதே⁴ந வாக்யபே⁴த³ஶங்கா(அ)ப்யவகாஶம் லப⁴தே । ‘கு³ணே த்வந்யாய்யகல்பநா’ இதி ஹி ந்யாயஸூத்ரே । அர்தா²ந்தரத்வம் நாமரூபபதா³பேக்ஷயா । தேந ‘தே யத³ந்தரா’ இத்யநேநோக்தோ நாமரூபாஸ்ப்ருஷ்டத்வஹேதுர்லப்⁴யதே । ஏவம் வ்யாக்²யாநம் விஷயவாக்யே ரூபஶப்³த³ஸ்ய நாமப்ரவ்ருத்திநிமித்தத⁴ர்மவாசித்வமங்கீ³க்ருத்ய । ஸ யதா³ நாமவிஷயத⁴ர்மவாசீ ததா³ ‘தே யத³ந்தரா’ இத்யநேந நாமரூபாந்யத்வமுக்தம் ஸ்யாதி³தி ஸ ஏவ ஹேதுரந்தரத்வஶப்³தே³ந விவக்ஷித: । அர்தா²ந்தரத்வஞ்ச தஸ்யாதி³ஶ்ச ப்ராத²மிகத்வேந , தத்பத³பராமர்ஶநீயநாமரூபஸமர்பகத்வேந வா(அ)(அ)தி³பூ⁴தோ நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வஹேதுஶ்ச தயோர்வ்யபதே³ஶாத் ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²கேந ‘அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத்’ இத்யநேந நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வாதி³லிங்க³த்³வயக்³ரஹணம் । அர்தா²ந்தரத்வமாதி³ர்யஸ்ய வ்யபதே³ஶஸ்ய ப்ரதிபாத³கஸ்ய ஶப்³த³ஜாதஸ்ய தஸ்மாதி³த்யர்த²கேந தேந ப்³ரஹ்மாம்ருதாத்மஶ்ருதித்ரயக்³ரஹணம் । அம்ருதஶப்³தோ³(அ)பி நிக²ண்டு³ஷு ப்³ரஹ்மண்யநுஶிஷ்டத்வாத் தத்ர ஶ்ருதிரேவ । ஆகாஶஶப்³த³ப்ரதிபாத்³யஸ்ய யத³ர்தா²ந்தரத்வம் பூ⁴தாகாஶாத்³பி⁴ந்நத்வம் தஸ்யாதே³: காரணஸ்ய பே⁴த³கத⁴ர்மஸ்ய வைதி³கப்ரஸித்³தி⁴ரூபஸ்ய வ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²கந தேந ப்ரஸித்³தி⁴லிங்க³க்³ரஹணம் ।

யத்³யப்யுதா³ஹ்ருதஶ்ருதிலிங்கா³நி ஸர்வாண்யபி பூ⁴தாகாஶாத்³பே⁴த³காந்யேவ , ததா²(அ)பி ப்ரஸித்³தே⁴ருத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணத்வபக்ஷே வேத³ப்ரஸித்³தா⁴காஶ இத்யுத்³தே³ஶ்யத⁴ர்மிநிர்தே³ஶஸமய ஏவ பூ⁴தாகாஶாத்தம் பி⁴நத்தீத்யநேந விஶேஷேணாஸாதா⁴ரணஸ்தஸ்ய பே⁴த³கத்வவ்யபதே³ஶ: । பே⁴த³ஜ்ஞாபகே(அ)பி த⁴ர்மே காரணத்வோபசாரேண பே⁴த³கவ்யவஹாரவத³ந்தரத்வஸ்யாதி³: காரணமிதி நிர்தே³ஶ: । ஏவம் ப³ஹ்வர்த²க்ரோடீ³காரார்த²ம் விஷயவாக்யக³தஶ்ருதிலிங்கே³ஷு நாமரூபாந்யத்வஸ்ய ப்ராத²மிகத்வாபா⁴வே(அ)பி ‘அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத்’ இதி ஸூத்ரிதம் । விஷயவாக்யே நாமரூபயோர்நிர்வோடே⁴த்யத்ர ‘ஸர்வாணி ஹவா இமாநி பூ⁴தாநி’ இத்யத்ரேவ ஸர்வஶப்³தா³பா⁴வாத் , ‘தே யத³நந்தரா’ இத்யாதே³ர்வாக்யாந்தரக³தத்வப்ரதீதேஶ்சாஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥1.3.41॥

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதே³ ‘கிம்ஜ்யோதிரயம் புருஷ:’(ப்³ரு. 4. 3.1) இதி ஜீவஸ்ய வ்யவஹாரஸாத⁴நப்ரகாஶம் ப்ருஷ்டேநாதி³த்யஞ்சந்த்³ரமஸமக்³நிம் வாகி³ந்த்³ரியமாத்மாநஞ்ச பூர்வபூர்வஸ்மிந்நஸத்யுத்தரோத்தரம் தஸ்ய வ்யவஹாரஸாத⁴நப்ரகாஶமுக்தவதா புந: ‘கதம ஆத்மா’ இதி ப்ருஷ்டேந யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ:’(ப்³ரு. 4. 3. 7) இத்யாரப்⁴ய பூ⁴யாநாத்மவிஷய: ப்ரபஞ்ச: க்ருத: । ஸ தாவத் ஸம்ஸார்யாத்மவிஷய: ; ‘ப்ராணேஷு’ இதி ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ‘ஹ்ருதி³’ இதி பு³த்⁴யுபாதி⁴கத்வஸ்ய ‘ஸ ஸமாநஸ்ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி’(ப்³ரு. 4. 3.7) இதி பு³த்⁴யைக்யப்ராப்திபூர்வகலோகத்³வயஸஞ்சாரஸ்ய ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’(ப்³ரு. 4. 3.7) இதி பு³த்³தி⁴த⁴ர்மேண த்⁴யாநாதி³நா த்⁴யாநாதி³மத்தயா ப்ரதீயமாநத்வஸ்ய ‘ஸ வா அயம் புருஷோ ஜாயமாந: ஶரீரமபி⁴ஸம்பத்³யமாந: பாப்மபி⁴: ஸம்ஸ்ருஜ்யதே ஸ உத்க்ராமம்ரியமாண: பாப்மநோ விஜஹாதி’(ப்³ரு. 4. 3. 8) இதி ஜநநமரணபா⁴க்த்வஸ்ய பாபப²லபோ⁴க³ஸாத⁴நஸம்யோக³வியோக³ஸ்ய சோபக்ரமே ஶ்ரவணாத் , மத்⁴யே ஸ்வப்நஸுஷுப்திஜாக³ராவஸ்தா²நாம் , அமுமுக்ஷோருத்க்ரமணபுநர்ஜநநயோ: , முமுக்ஷோஸ்தத³பா⁴வஸ்ய ச ஸப்ரபஞ்சமுபந்யாஸாத் , அந்தே ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’(ப்³ரு. 4. 4. 22) இத்யுபக்ராந்தப்ராணஸம்ப³ந்தே⁴நோபஸம்ஹாராச்ச । 

நநு ஸ்வப்நாவஸ்தோ²பந்யாஸமத்⁴யே ‘ஸ்வப்நேந ஶாரீரமபி⁴ப்ரஹத்யாஸுப்த: ஸுப்தாநபி⁴சாகஶீதி , ஶுக்ரமாதா³ய புநரேதி ஸ்தா²நம் ஹிரண்மய: புருஷ ஏகஹம்ஸ:’(ப்³ரு. 4. 3. 11) இதி ஶ்லோகே ஸ்வப்நேந ஶாரீரஸ்ய ஜீவஸ்யாபி⁴ப்ரஹந்தா விமோஹக: பரமேஶ்வரோ வர்ண்யதே । நேதி ப்³ரூம: , ‘ஶுக்ரமாதா³ய புநரேதி ஸ்தா²நம்’ இதி ஶுத்³த⁴மிந்த்³ரியக³ணமாதா³ய புநர்ஜாக³ரிதஸ்தா²நப்ராப்த்யுபந்யாஸேந தஸ்யாபி ஜீவவிஷயத்வாத் । ‘தம் நாயதம் போ³த⁴யேதி³த்யாஹு: து³ர்பி⁴ஷஜ்யம் ஹாஸ்மை ப⁴வதி யமேஷ ந ப்ரபத்³யதே’(ப்³ரு. 4. 3. 14) இத்யக்³ரே ஸுஷுப்தஸ்ய ப்⁴ருஶம் போ³த⁴நே ஸம்ப்⁴ராந்ததயா யமிந்த்³ரியதே³ஶம் அஜஹாத் ப்ராக்ஸ்வப்நாரம்ப⁴த³ஶாயாமபநீதேந்த்³ரியம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்தத்ர ததி³ந்த்³ரியம் ந ப்ரவேஶயதி ; தஸ்யா பா³த்⁴யபா³தி⁴ர்யாதி³தோ³ஷப்ராப்தௌ தஸ்மை தே³ஶாய து³:கே²ந பி⁴ஷக்கர்ம கர்த்தவ்யம் ப⁴வேதி³தி தோ³ஷோபந்யாஸேந லிங்கே³நேந்த்³ரியக³ணமாதா³ய ஜாக³ரிதஸ்தா²நப்ராப்தேர்ஜீவத⁴ர்மத்வாவக³மாத் , ‘ப்ராணேந ரக்ஷந்நவரம் குலாயம் ப³ஹிஷ்குலாயாத³ம்ருதஶ்சரித்வா ஸ ஈயதே(அ)ம்ருதோ யத்ர காமம் ஹிரண்மய: புருஷ ஏகஹம்ஸ:’ ‘ஸ்வப்நாந்தமுச்சாவசமீயமாநோ ரூபாணி தே³வ: குருதே ப³ஹூநி । உதேவ ஸ்த்ரீபி⁴ஸ்ஸஹ மோத³மாநோ ஜக்ஷது³தேவாபி ப⁴யாநி பஶ்யந்’(ப்³ரு. 4. 3. 12 , 13) இத்யுத்தரஶ்லோகயோர்ஜீவவிஷயத்வேநாஸ்யாபி தத்³விஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச । பூர்வத்ர ‘ஸ்வயம் விஹத்ய ஸ்வயம் நிர்மாய ஸ்வேந பா⁴ஸா கே²ந ஜ்யோதிஷா ப்ரஸ்வபித்யத்ராயம் புருஷ:ஸ்வயம் ஜ்யோதிர்ப⁴வதி’(ப்³ரு. 4. 3. 9) இதி ஶ்ரவணாச்ச । தத்ர ஹி ‘விஹத்ய’ இதி ஜாக்³ரச்ச²ரீரஸ்யைவ நிஸ்ஸம்போ³த⁴தயா ம்ருதப்ராயதாபாத³நமுச்யதே ; அக்³ரே ‘ஸ்வயம் நிர்மாய’ இதி ஸ்வாப்நஶரீரநிர்மாணஶ்ரவணாத் । அத்ரோ(அ)த்ராபி ஜீவேந ஹந்தவ்யம் ஶரீரமேவ வாச்யமிதி சா²ந்த³ஸோ தீ³ர்கோ⁴ த்³ரஷ்டவ்ய: । ஏவம் தர்ஹி தத்ராபி பரமேஶ்வரோ வர்ண்யதே ; ஜீவஸ்ய ஶரீரஹநநநிர்மாணயோ: ஸ்வயம்ஶப்³தோ³க்தஸ்வாதந்த்ர்யாஸம்ப⁴வாதி³தி சேத் ; ந । தயோர்ஜீவகர்மாதீ⁴நத்வாபி⁴ப்ராயேண ஸ்வயமுக்த்யுபபத்தே: , ஸ்வபிதிப்ரக்ரியாயாம் ‘கிம்ஜ்யோதிரயம் புருஷ:’ இத்யுபக்ரமே ஜீவே ப்ரயுக்தஸ்ய ‘அயம் புருஷ:’ இத்யஸ்ய ‘அத்ராயம் புருஷ:’ இத்யத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா பூர்வாபரலிங்க³ஶதைஶ்ச தத்பரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । 

நநு ‘கதம ஆத்மா’ இதி ப்ரஶ்நோ ந ஜீவவிஷய: ; தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴தயா ‘கிம்ஜ்யோதிரயம் புருஷ:’ இதி ப்ருச்ச²த: ப்ரஶ்நத⁴ர்மித்வேநாஸந்தி³க்³த⁴தயா ச தத்ர ப்ரஶ்நாநவதாராத் , கிந்து பரமாத்மவிஷய: । தத³நுஸாரேண தஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரஸஞ்ஜகம் ‘ஆத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதி:’ இதி வசநமப்யஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய ஜீவஸ்ய பரமாத்மைவ ஜ்யோதிரித்யேதத்பரம் । ஏவஞ்சோத்தரக்³ரந்த²ஸந்த³ர்பே⁴ ‘ஜாயமாநஶ்ஶரீரமபி⁴ஸம்பத்³யமாந:’(ப்³ரு. 4. 3. 8) இத்யாதி³ஜீவலிங்க³ஜாதமப்யர்தா²ந்தர்பா⁴வாதி³நா கத²ஞ்சித் பரமாத்மந்யேவ யோஜநீயம் । ஏவஞ்ச ஸதி ‘ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி:’ இத்யாரப்⁴ய ஆதி³மத்⁴யாவஸாநேஷு ஜ்யோதிஶ்ஶப்³தோ³(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே । ஸ ஹி ‘அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:’(சா². 3. 13. 7) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு பரமாத்மந்யேவ ப்ரஸித்³தோ⁴ ந ஜீவ இதி சேத் , ஸ்யாத³ப்யேவம் ஜீவலிங்க³ஜாதஸ்யாந்யதா²நயநஶங்கா யதி³ ‘கதம ஆத்மா’ இதி ப்ரஶ்நோ ஜீவே நோபபத்³யேத । உபபத்³யதே த்வஹம்ப்ரத்யயஸித்³தே⁴(அ)பி தஸ்மிந் தே³ஹேந்த்³ரியப்ராணபு³த்³தி⁴ஷ்வந்யதமஸ்தத³ந்யோ வேதி நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ப்ரஶ்ந: । ஏவமேவாயம் ப்ரஶ்ந: ப்ரவ்ருத்த இதி சோத்தரபர்யாலோசநயா(அ)வக³ம்யதே । தத்ர ஹி ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய:’ இதி ப்ரஷ்டுரபி ப்ரஸித்³த⁴ம் ஜீவமநூத்³ய ‘ப்ராணேஷு’ இதீந்த்³ரியக³ணப்ராணவாயுஸமீபவர்தித்வோக்த்யா தஸ்ய ததோ வ்யதிரேகோ ‘ஹ்ருத்³யந்த:’ இதி பு³த்⁴யந்தர்க³தத்வோக்த்யா பு³த்³தே⁴ர்வ்யதிரேக: தத ஏவ ஸ்தூ²லதே³ஹாத்³வ்யதிரேகஶ்ச போ³த்⁴யதே । 

அபி ச ‘அத்ராயம் புருஷஸ்ஸ்வயம்ஜ்யோதி:’ இதி வாக்யம் ஜ்யோதிஸ்ஸாத்⁴யவ்யவஹாரப²லபா⁴ஜோ ஜீவஸ்யைவ ஜ்யோதீரூபத்வப்ரதிபாத³நபரமிதி ஸ்வயம்ஶப்³த³ப³லாத³வஸீயதே । ‘ஸ்வயம் ஹோதா’ ‘ஸ்வயம்தோ³ஹீ’ ‘ஸ்வயம்தா³ஸாஸ்தபஸ்விந:’ இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு ஹோமப²லாதி³பா⁴ஜோ ஹோத்ருத்வாதி³விவக்ஷாயாமேவ ஸ்வயம்ஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஏவஞ்ச ததே³கார்த²பரம் ‘ஆத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதி:’ இத்யாத்மப்ரஶ்நப்ரஸஞ்ஜகவாக்யமபி தத்ரத்யஸ்வயம்ஶப்³தை³கார்த்²யபா⁴ஜா(அ)வதா⁴ரணேநாதி³த்யாத்³யபா⁴வே ஸ்வப்நத³ஶாயாம் ஜீவ: ஸ்வயமேவ ஸ்வஸ்ய வ்யவஹாரஸாத⁴நமித்யமுமர்த²ம் ப்ரதிபாத³யத் ‘கதம ஆத்மா’ இதி ப்ரஶ்நமபி ஜீவவிஷயம் வ்யவஸ்தா²பயேதே³வ । ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்து ப்ரஶ்நோத்தரயோர்ந பரமாத்மவிஷயத்வஸ்ய வ்யவஸ்தா²பக: ; அஸ்மிந் ப்ரகரணே தஸ்யாதி³த்யசந்த்³ராதி³ஸாதா⁴ரண்யேந வ்யவஹாரஸாத⁴நமாத்ரபரத்வாத் । அபி ச ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய:’ இத்யாரப்⁴ய யோ வர்ணயிதும் ப்ரக்ராந்த ஆத்மா யத்ர ச ‘ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி:’ இத்யாதி³ப்ரதே³ஶேஷு ஜ்யோதிஶப்³த³ஸ்ஸ ஏவ ஸுஷுப்யுத்க்ராந்திரூபததீ³யாவஸ்தா²நிரூபணே பரமேஶ்வராத்³பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶ்யதே ‘தத்³யதா² ப்ரியயா ஸ்த்ரியா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரமேவமேவாயம் புருஷ: ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’(ப்³ரு. 4. 3.21) இதி ‘தத்³யதா²(அ)நஸ்ஸுமமாஹிதமுத்ஸர்ஜத்³யாயாதே³வமேவாயம் ஶாரீர ஆத்மா ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா(அ)ந்வாரூட⁴ உத்ஸர்ஜந்யாதி யத்ரைததூ³ர்த்⁴வோச்ச்²வாஸீ ப⁴வதி’(ப்³ரு. 4. 3. 35) இதி ச । அதோ(அ)பி ஹேதோ: ஸம்ஸார்யாத்மவிஷயஏவாயம் ப்ரபஞ்ச: , ந து பரமேஶ்வரவிஷய: । 

ஏவம் ஸ்தி²தே ஸம்ஶய: – கிமயம் ஸம்த³ர்ப⁴: ஸம்ஸாரித்வரூபமாத்ராந்வாக்²யாநபர: , உத – ஸம்ஸாரிணமநூத்³ய தஸ்யாஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபத்வப்ரதிபாத³நபர இதி । தத்ர பூர்வ: பக்ஷ: –
ஆதி³மத்⁴யாவஸாநேஷு ஸம்ஸார்யத்ராநுவர்ண்யதே ।
தஸ்மாத்தத்பர ஏவாயம் ஸம்த³ர்ப⁴ இதி யுஜ்யதே ॥
நந்வஸ்யாஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபத்வப்ரதிபாத³கா அபி ஶப்³தா³ உபஸம்ஹாரே ஶ்ரூயந்தே ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ லோகபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண:’(ப்³ரு.4. 4. 22) இத்யாத்³யா: । அதோ(அ)ங்கு³ஷ்டா²தி⁴கரணந்யாயாத்ஸம்ஸார்யநுவாதே³ந தஸ்யாஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபத்வப்ரதிபாத³நபர: ஸம்த³ர்ப⁴ இதி யுக்தம் । நேதி ப்³ரூம: । ‘அம்கு³ஷ்ட²மாத்ர:’ இத்யத்ர நோபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ ஜீவே । அதஸ்தத்ர யுக்தம் ‘அம்கு³ஷ்ட²மாத்ர:’ இத்யேதாவதா(அ)நூதி³தஸ்ய ஸம்ஸாரிண: பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வப்ரதிபாத³நபரத்வம் , இஹ தூபக்ரமமாரப்⁴யாஸமாப்தி ஸம்ஸாரிவிஷய: ஸந்த³ர்ப⁴: । அதோ நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வாதி³ப³ஹுப்ரமாணப³லாதா³காஶஶப்³த³ஸ்யேவ ஸம்ஸாரிவிஷயாதி³மத்⁴யாவஸாநாநுவ்ருத்தப³ஹுப்ரமாணப³லாத்க்வசித்கஸ்யால்பீயஸ: பரமேஶ்வரத⁴ர்மஜாதஸ்யாந்யதா²நயநம் யுக்தம் । ஏதேந – மத்⁴யே(அ)பி ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்த:’ இதி , ‘அந்வாரூட⁴:’ இதி ச பரமேஶ்வரபராமர்ஶோ(அ)ஸ்தீதி நிரஸ்தம் । ததா²(அ)பி ஸம்ஸாரித⁴ர்மவர்ணநாத்தத்³த⁴ர்மவர்ணநஸ்யால்பீயஸ்த்வாத் । கிஞ்ச தத்ரத்யேந பராமர்ஶேந ந பரமேஶ்வரஸ்ய ப்ரகரணப்ரதிபாத்³யதா ஸித்³த்⁴யதி ; ப்ரகரணப்ரதிபாத்³யமயமிதி பராம்ருஷ்டம் ஸம்ஸாரிணம் ப்ரத்யுபஸர்ஜநத்வேந தஸ்யாந்வயாத் । நாபி தேந ப்ரக்ருதஸ்ய ஸம்ஸாரிண: பரமேஶ்வராபே⁴தே³ந ப்ரதிபாத்³யதா ஸித்³த்⁴யதி ; பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶஸ்யாபே⁴த³ப்ரதிபாத³நவிருத்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத்தத்ர பரமேஶ்வரபராமர்ஶ: ‘தா வா அஸ்யைதா ஹிதா நாம நாட்³ய:’ இதி நாடீ³பராமர்ஶவத் ‘ஏவமேவேமமாத்மாநமந்தகாலே ஸர்வே ப்ராணா அபி⁴ஸமாயந்தி’(ப்³ரு. 4. 3. 38) இதி ப்ராணபராமர்ஶவச்ச ப்ரக்ருதஸ்ய ஸம்ஸாரிணஸ்தத்தத³வஸ்தா²விஶேஷநிரூபணோபயோகி³த்வேநேதி ந தேந பரமேஶ்வரஸ்ய , ஜீவே தத³பே⁴த³ஸ்ய வா ப்ரதிபாத்³யத்வஸித்³தி⁴:। 

யத்³வா ‘ப்ராஜ்ஞேந’ இத்யேதந்ந பரமேஶ்வரபரம் , கிந்து ஸுஷுப்தௌ மரணகாலப்ராப்தமூர்சா²யாஞ்ச ப்ரகர்ஷேணாஜ்ஞ இதி ஜீவபரம் । ததஶ்ச ததா²பூ⁴தேநாத்மநா ஸ்வரூபேண ஸம்பரிஷ்வக்த இதி அந்வாரூட⁴ இதி சாபே⁴தே³(அ)பி பே⁴தோ³பசார: । அதோ நாத்ர பரமேஶ்வரபராமர்ஶஶங்காவகாஶ: । நந்வேவம் மஹாந்ஸந்த³ர்ப⁴: ஸம்ஸாரிஸ்வரூபமாத்ராந்வாக்²யாநபர: ஸந்நநர்த²க: ஸ்யாத் । நாநர்த²க: ; தே³ஹாத்³யதிரிக்தத⁴ர்மாதி⁴காரிஸித்³த்⁴யர்த²த்வாத் । நநு ‘அநந்வாக³தம் புண்யேந அநந்வாக³தம் பாபேந’(ப்³ரு.4.3.22) இதி ‘ஸ ந ஸாது⁴நா கர்மணா பூ⁴யாந்நோ ஏவாஸாது⁴நா கர்மணா கநீயாந்’(ப்³ரு. 4. 4. 22) இதி ச ப்ரதிபாத்³யஸ்யாத்மந: புண்யபாபாஸ்பர்ஶ உச்யதே । ஸ கத²ம் கர்மாதி⁴காரஸித்³த்⁴யர்த²: ஸ்யாத் ? நைஷ தோ³ஷ: । ஸுஷுப்தௌ கர்மப²லபோ⁴க³ராஹித்யாபி⁴ப்ராயேண தத்³வசநாத் । ‘ஸ ந ஸாது⁴நா’ இத்யாத்³யபி ஸுஷுப்திவிஷயமேவ ப⁴வதி ; ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ: தஸ்மிஞ்சே²தே’ இத்யுபக்ரமாத் । ஸுஷுப்திப்ரஸங்கா³பா⁴வே து புண்யபாபஸ்பர்ஶ உச்யத ஏவ ‘புண்ய: புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேந’(ப்³ரு. 4. 4. 5) இதி । அத²வா வைராக்³யஸித்⁴யர்தோ²(அ)யம் ‘உபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி’ இத்யாரப்⁴ய ஸம்ஸாரிம்க³தாக³தவர்ணநப்ரதா⁴நஸ்ஸம்த³ர்ப⁴: । அத ஏவ ‘ப்ராப்யாந்தம் கர்மணஸ்தஸ்ய யத்கிஞ்சேஹ கரோத்யயம் । தஸ்மால்லோகாத்புநரைதி அஸ்மை லோகாய கர்மணே’(ப்³ரு. 4. 4. 6) இதி கர்மப²லக்ஷயிஷ்ணுத்வமபி வர்ண்யதே । அத²வா பஞ்சாக்³நிவித்³யாவது³பாஸநாவிஶேஷவித்⁴யர்தோ²(அ)யம் ‘தத்³யதா² ராஜாநமாயாந்தமுக்³ரா: ப்ரத்யேநஸ: ஸூதக்³ராமண்யோ(அ)ந்நை: பாநைராவஸதை²: ப்ரதிகல்பாந்தே அயமாயாத்யயமாக³ச்ச²தீதி ஏவம் ஹைவம்வித³ம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ரதிகல்பாந்தே இத³ம் ப்³ரஹ்மாயாதி’(ப்³ரு. 4.3. 37) இதி உக்தப்ரகாரஸம்ஸாரிஸ்வரூபவேத³நப²லஶ்ரவணாத் , மாநுஷாநந்தா³தி³க்ரமேண தத்ப்ராப்யப்³ரஹ்மலோகபோ⁴க்³யாநந்த³ப்ரஶம்ஸாத³ர்ஶநாச்ச । தஸ்மாத்ஸம்ஸாரிஸ்வரூபாந்வாக்²யாநபரோ(அ)யம் ஸம்த³ர்ப⁴ இதி । 

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: – ஸம்ஸாரிணோ ஜீவஸ்யாஸம்ஸாரிபரமேஶ்வராபே⁴த³பரத்வமஸ்ய ஸம்த³ர்ப⁴ஸ்ய குதோ நாத்³ரியதே ? கிம் ஸம்ஸாரிணோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴த: பரமேஶ்வரோ நாஸ்தீதி , உதாஸ்மிந்ப்ரகரணே ஸோ(அ)ர்த²: குதோ(அ)பி ஶப்³தா³ந்ந ப்ரதீயத இதி ? நாத்³ய: । அஸ்தி ஹி ஸம்ஸாரிணோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴த: பரமேஶ்வர: , ஜந்மாதி³ஸூத்ரமாரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தாநாம் ப்ரவர்திஷ்யமாணாநாம் சாதி⁴கரணாநாம் விஷயவாக்யேஷு பரமேஶ்வரஸ்ய ததோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வஜ்ஞாபகாநாம் தத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வததா³நந்த³யித்ருத்வதந்நியந்த்ருத்வதத்ஸம்ஹர்த்ருத்வாதீ³நாம் ஸ்பஷ்டமேவ ப்ரதிபாத³நாத் । அஸ்மிந்நபி ப்ரகரணே ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோஸ்தஸ்ய ததோ பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத் । ந ஹி ப்ராஜ்ஞஶப்³த³: ப்ரஜ்ஞாப்ரகர்ஷஶாலிநி ரூட⁴: கத²ம்சித³ஜ்ஞே வ்யாக்²யாதுமுசித: । ந வா முக்²யபே⁴த³ஸம்ப⁴வே பே⁴தோ³பசாரகல்பநா யுக்தா । நாபி த்³விதீய: । பத்யாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய: ஸம்ஸாரிண: பரமேஶ்வராபே⁴த³ப்ரதீதே: ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ ஸர்வபூ⁴தாதி⁴பதி:’(ப்³ரு. 4. 4.22 ) இத்யாத³ய: ஶப்³தா³ ஹி பரமேஶ்வரவாசகா: ப்ரக்ருதஸம்ஸாரிவாசிபி⁴: ஶப்³தை³: ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந நிர்தி³ஷ்டாஸ்தஸ்ய தத³பே⁴த³ம் ப்ரத்யாயயந்தி । ந ச உபக்ரமோபஸம்ஹாரபராமர்ஶை: ப்ரகரணஸ்ய கார்த்ஸ்ந்யேந ஸம்ஸாரிபரத்வாவக³மாத் தஸ்மிந்நேவ ஸர்வேஶ்வராதி³ஶப்³தா³: கத²ஞ்சிதா³பேக்ஷிகைஶ்வர்யாதி³பரதயா யோஜநீயா இதி வாச்யம் ; உபக்ரமாதி³ஷ்வபே⁴த³ப்ரதிபத்த்யர்த²தயைவ ஸம்ஸாரிஸ்வரூபகீர்தநாத் । ததா²ஹி –
ஶுத்³த⁴ஸ்ய த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய தத்பதா³ர்த²த்வஸித்³த⁴யே ।
உபக்ரமே ச மத்⁴யே ச த்வம்பதா³ர்தோ²(அ)த்ர ஶோதி⁴த: ॥
உபக்ரமே தாவத்³தே³ஹேந்த்³ரியப்ராணபு³த்³தி⁴வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேந , லோகத்³வயஸஞ்சாரஸ்யாத்⁴யாஸிகபு³த்³த்⁴யைக்யாபத்திக்ருதத்வப்ரத³ர்ஶநேந , த்⁴யாநசலநோபலக்ஷிதாநாமாத்மந்யவபா⁴ஸமாநாநாம் ஜ்ஞாநக்ரியாரூபாணாம் ஸர்வேஷாமாக³ந்துகரூபாணாம் வஹ்நிக³தசதுஷ்கோணத்வாதீ³நாமிவோபாத்⁴யவச்சே²த³ப்ராப்தப்⁴ராந்திக்ருதத்வவர்ணநயா வஸ்துதோ(அ)ஸம்ஸாரித்வப்ரத³ர்ஶநேந ச த்வம்பதா³ர்த²: ஶோதி⁴த: । மத்⁴யே ஸம்ப்ரஸாதா³த் ஸ்வப்நாய தா⁴வதி ஸ்வப்நாஜ்ஜாக³ரிதாய தத: புந: ஸம்ப்ரஸாதா³யேத்யவஸ்தா²நாமவ்யவஸ்தி²தாக³ந்துகத⁴ர்மத்வவர்ணநயா தாஸாமநாத்மத⁴ர்மத்வப்ரத³ர்ஶநேந , ஸாக்ஷாச்ச ‘த்³ருஷ்ட்வைவ புண்யஞ்ச பாபஞ்ச’(ப்³ரு. 4. 3. 15) இதி ‘ஸ யத்தத்ர கிஞ்சித் பஶ்யத்யநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வதி அஸங்கோ³ஹ்யயம் புருஷ:’(ப்³ரு. 4. 3. 16) இதி ச ஸ்வப்நஜாக³ரோபநீதபோ⁴கே³ஷு ஸாக்ஷிமாத்ரத்வப்ரத³ர்ஶநேந ச ஶோதி⁴த: । ஏவம் ஶோத⁴நேந ஸர்வஸ்மாத் ஸாம்ஸாரிகாத்³விருத்³த⁴த⁴ர்மாந்நிஷ்க்ருஷ்டஸ்ய ஶுத்³த⁴ஸ்ய தஸ்ய பரேணாபே⁴த³ உபஸம்ஹாரே ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்சே²தே ஸர்வஸ்ய வஶீ ஸர்வஸ்யேஶாநஸ்ஸர்வஸ்யாதி⁴பதி:’(ப்³ரு. 4.4.22) இத்யாதி³நா ‘ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’(ப்³ரு. 4. 4. 22) இத்யந்தேந ப்ரதிபாதி³த: । ஏதேந – அப்⁴யாஸாஜ்ஜீவே ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மவதி தாத்பர்யமவஸீயத இத்யபி ஶங்கா – நிரஸ்தா ; ஸாப்⁴யாஸாநாமுபக்ரமோபஸம்ஹாரதந்மத்⁴யபராமர்ஶாநாமபே⁴த³ப்ரதிபத்திஶேஷத்வாத் தத³நுரோதே⁴ந க்வசித் ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மாநுவாத³ஸ்ய ததோ நிஷ்கர்ஷார்த²த்வாத் । ஏவஞ்ச கர்மாதி⁴காரஸித்³த்⁴யர்த²மிஹ தே³ஹவ்யதிரிக்தஸ்யாத்மநோ நிரூபணமித்யபி ஶங்கா நிரவகாஶா ; அகர்த்ரபோ⁴க்தாத்மநிரூபணஸ்ய கர்மாதி⁴காரப்ரதிகூலத்வாத் । க்வசித்க்வசித் ‘ஸாது⁴காரீ ஸாது⁴ர்ப⁴வதி பாபகாரீ பாபோ ப⁴வதி’(ப்³ரு. 4. 4. 5) ‘புண்ய: புண்யேந’(ப்³ரு. 4. 4. 5) இத்யாதி³ஸத்வேபி தஸ்ய பூர்வோத்தரக்³ரந்த²பர்யாலோசநயா தே³ஹாத்³யபே⁴தா³தா³த்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நவிஶிஷ்டாத்மத⁴ர்மாநுவாத³த்வாவஸாயாத் । வைராக்³யஸித்³தி⁴ஸ்த்வாநுஷங்கி³கம் ப்ரயோஜநம் ப⁴வத் பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமிவாத்ராபி ந நிவார்யதே । 

யத்து பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமிவாத்ராபி ஜீவவிஷயோபாஸநாவிதி⁴ரஸ்த்வித்யுக்தம் , தந்ந யுக்தம் ; ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹி’(ப்³ரு. 4. 3. 14) இதி பதே³ பதே³ ப்ரஶ்நேஷ்வநுவர்தமாநேஷு க்ஷயிஷ்ணுப²லகோபாஸநாவிதி⁴பரத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் । உத்க்ராந்திப்ரகரணே ‘ஏவம்வித³ம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ரதிகல்பந்தே’(ப்³ரு. 4. 3. 37) இதி ப²லமுக்த்வா(அ)பி ‘ப்ராப்யாந்தம் கர்மணஸ்தஸ்ய’(ப்³ரு. 4. 4. 6) இத்யக்³ரேதநமந்த்ரேண தஸ்ய ப²லஸ்ய க்ஷயிஷ்ணுத்வப்ரதிபாத³நாத் , தஸ்ய மந்த்ரஸ்யாம்நாநாநந்தரம் ‘இதி நு காமயமாந:’(ப்³ரு. 4. 4. 6) இதி ப்ரபஞ்சேந நிரூபிதமுத்க்ராந்திபூர்வகபாரலௌகிகப²லப்ராப்திப்ரகாரமமுமுக்ஷ்வதி⁴காரிகத்வேந ஹேயம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ‘அதா²காமயமாநோ யோ(அ)காமோ நிஷ்காம ஆப்தகாம ஆத்மகாமோ ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி ப்³ரஹ்மைவ ஸந் ப்³ரஹ்மாப்யேதி’(ப்³ரு. 4. 4. 6) இதி முமுக்ஷோ: பூர்வோக்தப²லவிபரீதோத்க்ரமணபரலோகக³மநாநபேக்ஷநித்யஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மரூபதாபத்திப²லப்ரதிபாத³நாச்ச । ‘ஏவம்வித³ம்’ இதி து கர்மாநுஷ்டா²த்ரூணாமுபலக்ஷணம் ; ‘ப்ராப்யாந்தம் கர்மணஸ்தஸ்ய’ இதி மந்த்ரபர்யந்தேந க்³ரந்த²ஸந்த³ர்பே⁴ண ஸாமாந்யத: கர்மப²லமாத்ரஸ்ய கீர்த்யமாநத்வாத் । 

அஸ்து வா வர்ணிதோத்க்ராந்திப்ரகாரவித³: ப²லவிஶேஷப்ரதிபாத³நபரம் ‘ஏவம்வித³ம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ரதிகல்பந்தே’ இதி வாக்யம் , ந தாவதா(அ)த்ர ப்ரகரணபர்யவஸாநஶங்காவகாஶ: ; ப்ரதிபிபாத³யிஷிதப்³ரஹ்மாவாப்திரூபநிரதிஶயப²லஸ்துத்யர்த²க்ஷயிஷ்ணுஸாதிஶயப²லகீர்தநாந்த:பாதிநஸ்தஸ்ய ப்ராஸங்கி³கப²லவிதி⁴ரூபத்வாத் । ‘ஸ ஏகோ ப்³ரஹ்மலோக ஆநந்த³:’(ப்³ரு. 4. 3. 33) இத்யேதத³பி நோபாஸநப²லபூ⁴தப்³ரஹ்மலோகாநந்த³ப்ரஶம்ஸாபரம் ; கிந்து பரப்³ரஹ்மாநந்தா³பேக்ஷயா(அ)திதுச்ச²த்வப்ரத³ர்ஶநேந தத்ப்ரஶம்ஸாபரம் ; மாநுஷாநந்தா³தி³க்ரமேண ப்³ரஹ்மலோகாநந்த³பர்யந்தமுத்தரோத்தரஶதகு³ணம் வைஷயிகாநந்த³முக்த்வா ‘அதை²ஷ ஏவ பரம ஆநந்த³:’(ப்³ரு. 4. 3. 33) இதி பரமப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யைவ நிரதிஶயோத்கர்ஷவிஶ்ராந்திபூ⁴மித்வேந வர்ணிதத்வாத் । தஸ்மாத் ஸம்ஸாரிஸ்வரூபவர்ணநப்ரபஞ்சோ(அ)யம் தஸ்யாஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபத்வப்ரதிபாத³நபர இதி யுக்தம் । 

நிரூபித: ஸர்வோ(அ)யமர்த²: ஸூத்ராரூட⁴: க்ரியதே – ‘பா⁴வம் து பா³த³ராயணோ(அ)ஸ்தி ஹி’(ப்³ர. ஸூ. 1. 3. 33) இதி ஸூத்ராத் அஸ்தீத்யநுவர்தநீயம் । பூர்வஸூத்ரதஶ்ச ‘அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத்’ இதி । புநஶ்ச ‘ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந’ இதி ஸூத்ரபூரணார்த²ம் வ்யபதே³ஶாதி³த்யநுவர்தநீயம் । ‘பத்யாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய:’ இதி ச தத³நந்தரஸூத்ரம் । ஏவம் ஸ்தி²தே ‘கதம ஆத்மா’ இத்யாரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தோ(அ)யமாத்மவிஷயப்ரபஞ்ச: ஸம்ஸார்யாத்மவிஷய: , ந பரமேஶ்வரவிஷய இதி ஸாத்⁴யே அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி³தி ஹேதோஸ்தத்ஸந்த³ர்ப⁴ப்ரதிபாத்³யஸ்ய பரமேஶ்வராத³ர்தா²ந்தரத்வமாத³த³தே ஜ்ஞாப்யத்வேந க்³ருஹ்ணந்தி யே ஜாயமாநத்வாதி³ஹேதவ: தே அர்தா²ந்தரத்வாத³ய: । ‘உபஸர்கே³ கோ⁴: கி:’(பா. ஸூ. 3. 3. 92) இத்யாங்பூர்வாத்³ருதா³தே கிப்ரத்யயே ஸதி ஆதி³பத³மாதா³த்ருவாசி । தேஷாம் ‘ஸ வா அயம் புருஷோ ஜாயமாந:’ இத்யாதி³ஷு வ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । தத்ரைவ ஸாத்⁴யே ‘ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத்’ இத்யபி ஹேத்வந்தரம் । ஏதத்ஸந்த³ர்ப⁴ப்ரதிபாத்³யஸ்ய ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோ: பரமேஶ்வராத்³பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி பரமேஶ்வரஸம்பரிஷ்வக்தத்வதத³ந்வாரூட⁴த்வவ்யபதே³ஶோ பே⁴த³கவ்யபதே³ஶ ஏவ , ஸ ச ப்ரத²மஹேதுநைவ க்ரோடீ³கர்தும் ஶக்ய: , ததா²பி பரமேஶ்வரம் ஸ்வஶப்³தே³நோபாதா³ய ததோ(அ)யம் பே⁴த³கவ்யபதே³ஶ இதி ப்ருத²கு³க்தி:। 

அத² ஸம்ஸாரிஸ்வரூபமாத்ராந்வாக்²யாநபரோ(அ)யம் ஸந்த³ர்ப⁴: , ந து தஸ்ய பரமேஶ்வராபே⁴த³ப்ரதிபாத³நபர இதி வாதி³ந பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி கிம் பரமேஶ்வர ஏவ நாஸ்தீத்யாத்³யவிகல்பநிராஸே , அஸ்தீதி ஸாத்⁴யம் । அஸ்தி ஸம்ஸாரிணோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴த: பரமேஶ்வர இதி தஸ்யார்த²: । ததஸ்தஸ்யார்தா²ந்தரத்வஜ்ஞாபகாநாம் தத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ஹேதூநாம் பூர்வோத்தராதி⁴கரணவிஷயவாக்யேஷு விஶிஷ்யாபதே³ஶாத் ஸ்பஷ்டம் ப்ரதிபாத³நாதி³தி தஸ்மிந் ஸாத்⁴யே ப்ரத²மஹேதோரர்த²: । இஹாபி தஸ்ய ஸம்ஸாரிணோ பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாதி³தி த்³விதீயஹேதோரர்த²: । பரமேஶ்வரஸ்யாஸ்தித்வே(அ)பி தத³பே⁴தே³ந ப்ரதிபாத³நமிஹ குதோ(அ)பி ஶப்³தா³ந்நோபலப்⁴யத இதி த்³விதீயகல்பநிராஸே ‘பத்யாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய:’ இதி த்³விதீயம் ஸூத்ரம் । ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே பத்யாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய: கத²மபே⁴த³ப்ரதிபத்தி: ? வ்யாவஹாரிகபே⁴த³ஸ்ய பாரமார்தி²காபே⁴தா³விரோதி⁴த்வாதி³த்யவேஹி । இத³மக்³ரே ஸ்பஷ்டீப⁴விஷ்யதி । ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மேப்⁴யோ நிஷ்க்ருஷ்டஸ்ய ஶுத்³த⁴ஸ்யாபி ஜீவஸ்ய கத²ம் ஸர்வேஶ்வரத்வாதி³விஶிஷ்டேநாபே⁴த³: ப்ரதிபாத³நீய: ? த³ஹராதி⁴கரணோக்தரீத்யா முக்தௌ ஸம்ஸாரிண: ஸர்வேஶ்வரபா⁴வாபத்திஸத்த்வாத் । தத³நப்⁴யுபக³மே தத்பதா³ர்த²ஶோத⁴நஸ்யாபி ப்ரகரணாந்த உபஸம்ஹாராத் । இத³மப்யக்³ரே ஸ்பஷ்டீப⁴விஷ்யதி । அத்ராப்யஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ப்ரஸித்³த⁴ஜீவலிங்கே³ப்⁴யோ வஸ்துக³த்யா ப³லவத்த்வே(அ)பி அதிப³ஹுலஜீவலிங்கா³பி⁴பூ⁴தத்வாத³ஸ்பஷ்டதா । 1.3.42 ।

ஏவம் பாத³த்ரயேண வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வய: ப்ரஸாதி⁴த: । ஸ ந ஸங்க³ச்ச²தே । யத: காநிசித்³வேதா³ந்தவாக்யாநி ப்ரதா⁴நகாரணத்வாதி³ப்ரதிபாத³காந்யபி லக்ஷ்யந்தே । அத ஈக்ஷத்யதி⁴கரணோக்தம் ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வமப்யயுக்தமித்யாஶங்காநிராஸேந ப்ரஸாதி⁴தஸமந்வயத்³ருடீ⁴கரணமஸ்ய பாத³ஸ்யார்த²: । நந்வேவம் ஸதி ஶ்ருதிவிகா³நபரிஹார: பாதா³ர்த² இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । ஸ து த்³விதீயாத்⁴யாயே வியத்ப்ராணபாத³யோ: கரிஷ்யதே । ஸத்யம் । தத்ர கார்யவிஷயஶ்ருதிவிகா³நபரிஹார:, அத்ர து ஜக³த்காரணே ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வயப்ரதிஷ்டா²ர்த²ம் காரணவிஷயஶ்ருதிவிகா³நபரிஹார இதி பே⁴த³: । யத்³யபி ஸோ(அ)ப்யத்ரைவ கர்தும் ஶக்ய:, ததா²பி கார்யே வேதா³ந்தாநாம் ந தாத்பர்யமிதி க³மயிதுமிஹ ந க்ருத:, த்³விதீயாத்⁴யாயே து தர்கபாதே³ பரபக்ஷாணாம் விப்ரதிஷேதா⁴து³பேக்ஷ்யத்வே வர்ணிதே தர்ஹி வேதா³ந்தாநாமபி ப்³ரஹ்மஸ்ருஜ்யகார்யதத்க்ரமாதி³விஷயே விப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தீதி ஶங்காபரிஹாரஸ்தத்ர வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யமப்⁴யுபேத்ய க்ருத: ।

‘‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந: । மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந் பர: । மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர: । புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித் ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’(க.உ.1-3-10,11) இத்யத்ராவ்யக்தபத³ம் ப்ரதா⁴நபரம் ஶரீரபரம் வேதி ஸ்மார்தக்ரமஶ்ரௌதபரிஶேஷாப்⁴யாமுப⁴யோ: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ஸம்ஶய: । தத்ர ய ஏவ யந்நாமாநோ யத்க்ரமாஶ்ச மஹத³வ்யக்தபுருஷா: ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴: தே ததை²வ இஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । அதோ மஹதா³தி³ஸகலவிகாரமூலகாரணத்வேந மஹத: பரம் புருஷபோ⁴க்³யத்வேந புருஷாத³வரஞ்ச யத³வ்யக்தநாமகம் ஸ்வதந்த்ரம் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரதா⁴நம் ததே³வாத்ராவ்யக்தபதே³நோக்தமிதி ஶ்ருதிஸித்³த⁴மேவ ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வம் கபிலாதி³பி⁴ர்மஹர்ஷிபி⁴: பரிக்³ருஹீதமிதி ச ஜ்ஞாயதே । ஏவஞ்ச யத்³யபி ப்ரதிவேதா³ந்தம் ப்³ரஹ்மாவக³திரூபம் க³திஸாமாந்யமஸ்தி , ததா²பி க்வசித் ப்ரதா⁴நமபி காரணத்வேந ஸமந்வயவிஷய இதி ந ஸர்வவேதா³ந்தாநாம் ஜக³த்காரணே ப்³ரஹ்மணி ஐககண்ட்²யேந ஸமந்வய:, ந ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வம் ந ச ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய ஶுத்³த⁴தேதி பூர்வபக்ஷ: । ஸ்யாதே³தத் । பூர்வத்ர ‘‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து । பு³த்³தி⁴ந்து ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ மந: ப்ரக்³ரஹமேவ ச । இந்த்³ரியாணி ஹயாநாஹுர்விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சராந்’(க.உ.1-3-3,4) இத்யாதா³வாத்மஶரீரபு³த்⁴யாத³யோ ரதி²ரத²ஸாரத்²யாத்³யாத்மநா ரூபிதா: । தத்ர பு³த்³த்⁴யாத்மநோர்மத்⁴யே ஶரீரஸ்ய ஶ்ருதத்வாதி³ஹாபி தயோர்மத்⁴யே ஶ்ருதமவ்யக்தம் ஶரீரம் ப⁴விதுமர்ஹதி ; ஸ்மார்தக்ரமத: ஶ்ரௌதக்ரமஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத் । ந ச வாச்யம் – அவ்யக்தமிஹ மஹத்புருஷயோர்மத்⁴யே ஶ்ருதம் , ந து பு³த்³த்⁴யாத்மநோர்மத்⁴யே – இதி । புருஷஶப்³த³ஸ்யாத்மவாசித்வாந்மஹச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஹைரண்யக³ர்ப⁴பு³த்³தி⁴வாசிதத்வாத் , ‘மநோ மஹாந்மதிர்ப்³ரஹ்மா பூர்பு³த்³தி⁴: க்²யாதிரீஶ்வர:’ இதி தந்நாமஸு பாடா²த் , பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பு³த்³தி⁴ஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி வ்யஷ்டிஸமஷ்டிபே⁴தே³ந ப்ருத²க்³க்³ரஹணோபபத்தே: । மஹச்ச²ப்³தோ³ மஹத்தத்த்வவாசீதி ஸாங்க்²யபக்ஷே(அ)பி ததை²வ ப்ருத²க்³க்³ரஹணஸ்யோபபாத³நீயத்வாத் । தந்மதே பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய மஹத்தத்த்வாபி⁴தா⁴நத்வாப்⁴யுபக³மாத் ।

அபி ச ‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴’ இத்யாரப்⁴ய ‘‘விஜ்ஞாநஸாரதி²ர்யஸ்து மந:ப்ரக்³ரஹவாந்நர:। ஸோ(அ)த்⁴வந: பாரமாப்நோதி தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம்’(க.உ.1-3-9) இத்யந்தேந ஸம்யதமநோபு³த்³த்⁴யாத்³யுபகரணவதா புருஷேண ப்ராப்யம் விஷ்ணோ: பரமம் பத³முக்த்வா கிம் தத் பரமம் பத³மித்யாகாங்க்ஷாயாமிந்த்³ரியாதி³ப்⁴ய: பரத்வேந தத்ப்ரதிபாத³நார்த²ம் தச்சே²ஷத்வேந இந்த்³ரியாதீ³ந்யநுக்ராந்தாநி । தத்ர பூர்வம் ரதி²ரதா²தி³கல்பநாயாம் க்³ருஹீதா ஏவேந்த்³ரியாத³யோ(அ)த்ராபி க்³ராஹ்யா: ; ப்ரக்ருதத்வாத் । ஏவஞ்ச ரத²த்வேந ரூபிதம் ஶரீரம் புருஷபரத்வப்ரதிபாத³கவாக்யஸ்தே²ந கேநசித்பதே³நாபி⁴தா⁴நமபேக்ஷமாணம் ஸத் ஸ்வாபி⁴தே⁴யாவருத்³தா⁴நீந்த்³ரியாதி³பதா³நி விஹாய பரிஶிஷ்டமவ்யக்தபத³மநுதா⁴வதி । அவ்யக்தபத³ஞ்ச ரதி²ரதா²தி³ரூபகவிஷயார்த²மத்⁴யே கஞ்சித³ர்த²மபி⁴தா⁴துமபேக்ஷமாணம் ஸத் ஸ்வஶப்³தோ³பாத்தாநீந்த்³ரியாதீ³நி விஹாய பரிஶிஷ்டம் ஶரீரமநுதா⁴வதி । ஏவமந்யோந்யாகாங்க்ஷாலக்ஷணேந ப்ரகரணேநாபி ஶரீரமேவாவ்யக்தம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி சேத் –

உச்யதே – ஸ்மார்தக்ரமத: ஶ்ரௌதக்ரமஸ்ய ப³லீயஸ்த்வம் தாவத³ஸித்³த⁴ம் ; ஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ராமாண்யமநப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் ஸாங்க்²யாநாம் மதே ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரநுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதி³த்வேந துல்யத்வாத் । ஶ்ரௌதக்ரமோ(அ)ப்யஸித்³த⁴: ; ரூபகவாக்யே ரதி²த்வேந ரூபிதஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ஸாரதி²த்வேந ரூபிதஸ்ய தத³த்⁴யவஸாயஸ்ய ச மத்⁴யே ஶரீரம் , புருஷபரத்வவாக்யே ஸாங்க்²யமதே மஹத்தத்த்வரூபஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே ஸம்ஸார்யாத்மஸ்வரூபஸ்ய ச மஹத ஆத்மந: , ப்ராப்யவைஷ்ணவபத³ரூபஸ்ய புருஷஸ்ய ச மத்⁴யே அவ்யக்தமிதி பே⁴தா³த் । ஸித்³தா⁴ந்தே ‘மஹாநாத்மா’ இத்யஸ்ய ப்ராக்³க்³ரதி²த்வேந ரூபிதே ஸம்ஸாரிணி வ்ருத்திஸம்ப⁴வே வ்யஷ்டிஸமஷ்டிபே⁴தே³ந பு³த்³தி⁴மஹத்³பே⁴த³கல்பநாக்லேஶாநௌசித்யாத் । அவ்யக்தபத³ஸ்ய ஶரீரபரத்வாபாத³கம் ப்ரகரணமப்யஸித்³த⁴ம் । ப்ரதா⁴நஸ்யாகாம்க்ஷாவத: ஸந்நிதா⁴வாம்நாநம் ஹி ப்ரகரணம் । ததா² ச கிம் தத்பரம் பத³மிதி நிர்தா⁴ரணாகாம்க்ஷஸ்ய வைஷ்ணவபத³ஸ்ய ஸந்நிதா⁴வாம்நாநரூபேண ப்ரகரணேந இந்த்³ரியாதீ³நி ததீ³யபரத்வப்ரமிதாவவதி⁴தயோபயோகி³த்வேந தத³ங்கா³நி ப⁴வந்து நாம । இந்த்³ரியாத³யோ ரதி²ரதா²தி³கல்பநாயாம் க்³ருஹீதா ஏவாந்யூநாநதிரிக்தா இஹாபி க்³ராஹ்யா இதி கேந ப்ரகரணேந ஸித்³த்⁴யதி ? ந ஹீந்த்³ரியாதி³பி⁴ரஸம்யதைர்ஜீவ: புந: புந: ஸம்ஸாரமேவ ப்ராப்நுயாத்ஸம்யதைஸ்து முக்திமிதி ப்ரத³ர்ஶநார்தே² ரதி²ரதா²தி³ரூபணே(அ)ங்க³பா⁴வமாஸாத்³ய நிராகாம்க்ஷா இந்த்³ரியாத³ய: புருஷபரத்வப்ரதிபாத³நே(அ)ப்யங்க³பா⁴வமபேக்ஷந்தே । நாபி ப்ரதா⁴நம் வைஷ்ணவபத³ம் ஸ்வகீயபரத்வப்ரதிபாத³நே தேஷாமவதி⁴தயா(அ)ங்க³பா⁴வமபேக்ஷதே । தத்³தி⁴ ‘ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ இதி நிரதிஶயோத்கர்ஷப்ரதிபாத³நாநுஸாரேண க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: பரத்வாவதி⁴தயாங்க³பா⁴வமபேக்ஷதே । ந ச க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த்³ரூபகவாக்யே க்³ருஹீதம் । ஶரீரேந்த்³ரியதத்³விஷயமநோபு³த்³தி⁴போ⁴க்த்ரூணாமேவ தத்ர க்³ரஹணாத் । அதஸ்ததா³காம்க்ஷாநுஸாரேண ஸாங்க்²யாபி⁴மதபுருஷாவரசதுர்விம்ஶதிதத்த்வாத்மகஸகலப்ரபஞ்சஸமர்பகத்வமேவாத்ர இந்த்³ரியாதி³ஶப்³தா³நாம் யுக்தம் । தத்ரேந்த்³ரியாணி ஜ்ஞாநகர்மார்தா²நி த³ஶ । அர்தா²: பஞ்ச தந்மாத்ரா: பஞ்சமஹாபூ⁴தரூபா த³ஶ । மநோ(அ)ந்தரிந்த்³ரியம் । பு³த்³தி⁴ரஹங்கார: । மஹாநாத்மா மஹத்தத்த்வம் அவ்யக்தம் ப்ரதா⁴நமிதி ஸங்க⁴டதே தேஷாம் சதுர்விம்ஶதிதத்த்வஸமர்பகத்வம் । பு³த்³தி⁴ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யமஹத்தத்த்வப்ரப⁴வத்வாத³ஹங்காரே பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ உபபந்ந: ।

ஏதேந – ஸந்நிதா⁴நாத்³ரூபகவாக்யக³தாந்யேவேந்த்³ரியாதீ³நி க்³ராஹ்யாணீதி நிரஸ்தம் ; ஆகாம்க்ஷாயா: ஸந்நிதா⁴நாத்³ப³லீயஸ்த்வாத் । ‘அர்த²தோ ஹ்யஸமர்தா²நாமாநந்தர்யே(அ)ப்யஸம்ப³ந்த⁴:’(ஜை.ஸூ.4-3-11) இதி ஜைமிநிஸூத்ரத³ர்ஶநாத் ‘யஸ்ய யேநார்த²ஸம்ப³ந்தோ⁴ தூ³ரஸ்தே²நாபி தேந ஸ: । அர்த²தோ ஹ்யஸமர்தா²நாமாநந்தர்யமகாரணம்’ இதி வார்திகோக்தேஶ்ச । ஏதேநைவ ரூபகவாக்யே ஷட³ர்தா² ரூபகவிஷயா: இஹாபி பரத்வாவத⁴யஸ்தாவந்த இதி ஸம்க்²யாஸாமாந்யாத்த ஏவ க்³ராஹ்யா இத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா । ஸம்க்²யாஸாம்யதோ(அ)ப்யாகாங்க்ஷாயா ப³லீயஸ்த்வாத் । ஸாங்க்²யாநாம் பஞ்சவிம்ஶதிஸ்தத்த்வாநி । இஹ பரத்வாவத⁴யஶ்சதுர்விம்ஶதிஸ்தத்த்வாநி புருஷ: பஞ்சவிம்ஶஸ்தத: பரம் தத்த்வாந்தரம் நாஸ்தீதி ஸாங்க்²யாபி⁴மததத்த்வக்³ரஹணே(அ)பி ஸம்க்²யாஸாம்யஸம்ப⁴வாச்ச ।

நநு வைதி³கஸ்யாங்கா³பேக்ஷஸ்யாந்யத்ர நிப³த்³த⁴மபி வைதி³கமேவாங்க³ஜாதம் க்³ராஹ்யம் , ந த்வநிப³த்³த⁴மப்யவைதி³கமிதி பூர்வதந்த்ரே நிர்ணீதத்வாதி³ஹ பரமபத³ஸ்ய பரத்வாவதி⁴ரூபஸ்வப்ரதியோக்³யாகாம்க்ஷாயாம் முக்திஸம்ஸாரப்ராப்திவர்ணநோபயோகி³ரூபணார்த²தயா ப்ராங்நிப³த்³த⁴மபி ததே³வேந்த்³ரியாதி³கம் க்³ராஹ்யம் ‘ஏகா தே³யா ஷட்³ தே³யாஶ்சதுர்விம்ஶதிர்தே³யாஸ்ஸஹஸ்ரம் தே³யமபரிமிதம் தே³யம்’ இதி ஶ்ருதாவாதா⁴நத³க்ஷிணாகல்பபே⁴த³ப்ரதிபாத³கேநாபரிமிதஶப்³தே³ந ரூட்⁴யா ஸமர்பிதஸ்ய ப³ஹுத்வஸ்ய ப்ரதியோக்³யாகாம்க்ஷாயாமாதா⁴நத³க்ஷிணாகல்பாந்தரத்வேந நிப³த்³த⁴மபி ஸஹஸ்ரமேவ ஹி ப்ரதியோகி³த்வேந க்³ருஹ்யதே । தஸ்மாத்க்வசித³ங்க³த்வேநாநிப³த்³த⁴மபி ஸாங்க்²யோதி³தம் தத்த்வஜாதம் ந க்³ராஹ்யமிதி சேத் ; ஸ்யாத³ப்யேவம் யத்³யத்ர ததா³ம்நாநம் ந ஸ்யாத் । அஸ்தி த்வத்ரைவ ஸாக்ஷாதி³ந்த்³ரியாத்³யாம்நாநம் । ததா² ச யதா² ஸோமஸ்யேதிகர்தவ்யதாகாம்க்ஷாயாம் ஸ்வப்ரகரணாம்நாதம் ஸோமலதாயா ரஸீபா⁴வார்த²மபேக்ஷிதம் ததா³காம்க்ஷாபூரணஸமர்த²மபி⁴ஷவாதி³ஸம்ஸ்காரஜாதமஸ்தீதி தத³ங்க³பூ⁴ததீ³க்ஷணீயாதி³ஷு ஸந்நிஹிதமபி ததா³காம்க்ஷாபூரணாஸமர்த²மைஷ்டிகமங்க³ஜாதம் ந க்³ருஹ்யதே , ஏவமிஹாபி ஸ்வவாக்யாம்நாதம் நிரதிஶயபரத்வாவத்⁴யாகாம்க்ஷாபூரணஸமர்த²ஞ்சதுர்விம்ஶதிதத்த்வாத்மகம் க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த³ஸ்தீதி ஸந்நிதி⁴மாத்ரலப்³த⁴மாகாம்க்ஷாபூரணாஸமர்த²ம் ரூபிதமிந்த்³ரியாதி³கம் ந க்³ராஹ்யம் । கிஞ்ச தத்³க்³ரஹணே பரிஶேஷாத³வ்யக்தபதே³ந ஶரீரம் க்³ராஹ்யமாபதிதம் ; ந து தத்³யுஜ்யதே । ந ஹ்யவ்யக்தபத³ஸ்ய ஸாங்க்²யாபி⁴மதப்ரதா⁴ந இவ ஶரீரே ரூடி⁴ரஸ்தி । ந வா தஸ்மிந்ப்ரத்யக்ஷே ‘ந வ்யக்தம்’ இதி யோக³ஸ்ஸம்ப⁴வதி ।

நநு சதுர்விம்ஶதிதத்த்வக்³ரஹணே(அ)பி ‘மஹாநாத்மா’ இத்யாத்மஶ்ருதிர்ந ஸம்ப⁴வதி । நைஷ தோ³ஷ: । வ்யாபகத்வாத்³யர்தா²ந்தரவ்ருத்திதயா தஸ்ய மஹத்தத்த்வவிஶேஷணத்வாத் । அக்³ரே ‘மஹத: பரமவ்யக்தம்’ இதி கேவலமஹச்ச²ப்³தே³நைவ ப்ரதிநிர்தே³ஶத³ர்ஶநாத் । ‘‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞஸ்தத்³யச்சே²ஜ்ஜ்ஞாந ஆத்மநி । ஜ்ஞாநமாத்மநி மஹதி நியச்சே²த்தத்³யச்சே²ச்சா²ந்த ஆத்மநி’(க.உ. 1-3-13) இத்யக்³ரேதநமந்த்ரே ஜ்ஞாநஶப்³தோ³தி³தாயாம் பு³த்³தா⁴வபி விஶேஷணதயா(அ)த்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநேந ததஶ்சேதநபரத்வநிர்ணயாயோகா³ச்ச । தஸ்மாத்தந்த்ரஸித்³த⁴ம் ஸ்வதந்த்ரம் ஜக³த்காரணம் ப்ரதா⁴நமிஹாவ்யக்தபதே³நோச்யத இதி ஜக³த்காரணே ப்³ரஹ்மணி ந ஸர்வவேதா³ந்தவாக்யஸமந்வய:; நாபி ஜக³த்காரணத்வம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணமிதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: – பரமபத³ஶப்³தோ³க்தஸ்ய பரமபுருஷஸ்ய ப்ராப்யத்வேந ப்ரதிபாத³நே ய ஏவேந்த்³ரியாத³யோ ரூபகவிஷயா: ஸம்யதத்வகு³ணேந தத்ப்ராப்த்யுபாயதயா தத³ங்க³த்வேந வர்ணிதாஸ்த ஏவ தஸ்ய பரத்வேந ப்ரதிபாத³நே(அ)பி ஸ்வரூபேண தத்ப்ரமித்யுபாயதயா தத³ங்க³த்வேந க்³ராஹ்யா: ; ஸந்நிஹிதத்வாத் , ப்ராப்யத்வப்ரதிபாத³நே தத³ங்க³த்வேந க்ல்ருப்தத்வாத் , ஸம்க்²யாஸாம்யாச்ச । தந்த்ரஸித்³த⁴தத்த்வேஷ்வாந்தராலிகபே⁴தே³ந ஸம்க்²யாஸாம்யஸத்த்வே(அ)ப்யத்ர ஶ்ருதவிபா⁴ஜகோபாதி⁴பி⁴: ஸம்க்²யாஸாம்யாபா⁴வாத் ‘த³ஶமந்வந்தராணீஹ திஷ்ட²தீந்த்³ரியசிந்தகா: । பௌ⁴திகாஸ்து ஶதம் பூர்ணம் ஸஹஸ்ரம் த்வாபி⁴மாநிகா: । பௌ³த்³தா⁴ த³ஶஸஹஸ்ராணி திஷ்ட²ந்தி விக³தஜ்வரா: । பூர்ணம் ஶதஸஹஸ்ரந்து திஷ்ட²ந்த்யவ்யக்தசிந்தகா: । புருஷம் நிர்கு³ணம் ப்ராப்ய காலஸம்க்²யா ந வித்³யதே’ இதி தந்த்ரஸித்³த⁴வசநாந்தரமநுஸ்ருத்ய இந்த்³ரியவர்கா³தீ³நாமேகைகத்வேந பரிக³ணநே(அ)பி தத்ராவ்யக்தாந்தாநாம் பாஞ்சவித்⁴யமிஹ ஷாட்³வித்⁴யமிதி ஸம்க்²யாபே⁴தா³நபாயாத் । நநு ஸோமாங்கா³நாமிவ பரத்வாவதீ⁴நாம் படி²தாநாம் ஸத்த்வாத்³ரூபகவாக்யஸந்நிஹிதாநீந்த்³ரியாதீ³நி தீ³க்ஷணீயாதி³ஸந்நிஹிதாந்யைஷ்டிகாங்கா³நீவ ந க்³ராஹ்யாணீதி சேத் , தர்ஹி நதராமஸந்நிஹிதாநி தந்த்ரஸித்³த⁴தத்த்வாநி க்³ராஹ்யாணீதி க்வ ஸாங்க்²யதத்த்வஶங்காவகாஶ: ? நந்விஹ படி²தாநாமேவேந்த்³ரியாதீ³நாம் தந்த்ரஸித்³த⁴தத்த்வரூபதயா பர்யவஸாநமுச்யத இதி சேத் , ததே³வ ப்ராசீநரூபகவிஷயரூபதயா(அ)ஸ்மாபி⁴ருச்யதே ; ஸந்நிஹிதத்வாதி³ஹேதுப்⁴ய: ।

நநு ஸந்நிஹிதபர்யவஸாநே பரத்வாவத்⁴யாகாங்க்ஷாபூரணம் ந ப⁴வதி புருஷாவரக்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சஸங்க்³ரஹாபா⁴வாதி³தி சேத் , ஸாங்க்²யாபி⁴மததத்த்வபர்யவஸாநே(அ)பி ததை²வ । தந்மாத்ராதீ³நாமக்³ரஹணாத³ர்த²ஶப்³த³ஸ்ய இந்த்³ரியபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரேணேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வலிங்கே³ந சேந்த்³ரியக்³ராஹ்யபரத்வாத் । இந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)ர்தா²நாம் பரத்வஸ்யேந்த்³ரியாணாம் புருஷவஶீகர்த்ருதாயா அர்தோ²பஹாராதீ⁴நதயா, வஶீக்ருதாநாமபி தேஷாம் நிரதிஶயஸௌந்த³ர்யவத³ர்த²ஸந்நிதா⁴நே க்ஷோப⁴த³ர்ஶநேந ச ஸமர்த²நீயத்வாத் । யத்³யப்யநயோர்மந்த்ரயோர்நேந்த்³ரியாதி³ப்⁴யோ(அ)ர்தா²தீ³நாமுத்தரோத்தரபரத்வே தாத்பர்யம் , கிந்து இந்த்³ரியாதி³ப்⁴யஸ்ஸர்வேப்⁴ய: புருஷஸ்ய பரத்வ ஏவ தாத்பர்யமிதி ‘ஆத்⁴யாநாய ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்’(ப்³ர.ஸூ.3-3-14) இத்யதி⁴கரணே நிர்ணேஷ்யதே ; ததா²(அ)பி தாத்பர்யவிஷயஸ்ய தஸ்யைவ ப்ரமிதாவுபாயத்வேநோச்யமாநமிந்த்³ரியாதி³ப்⁴யோ(அ)ர்தா²தீ³நாம் பரத்வமர்தா²தி³ஶப்³தா³நாம் யஸ்ய யஸ்யார்த²ஸ்ய க்³ரஹணே ஸம்ப⁴வதி தம் தமர்த²மாதா³ய ஸம்ப⁴வதே³வ க்³ராஹ்யம் । அர்த²வாத³தாத்பர்யவிஷயப்ராஶஸ்த்யப்ரமித்யுபாயோ(அ)பி தத்தத³வாந்தரவாக்யார்த²: ஸ்வதஸ்ஸம்ப⁴வந்நேவார்த²வாத³ஸ்த²பதா³நாம் தது³சிதார்த²க்³ரஹணேந க்³ருஹ்யதே । தத³ர்தா²ந்யேவ ஹ்யர்த²வாதா³தி⁴கரணகு³ணஸூத்ராணி தத்ஸித்³த்⁴யாதீ³நி ச । ஸ்வதஸ்ஸம்ப⁴வத³ர்தா²பா⁴வே சார்த²வாதா³ந்தரக்ருதஸம்ஸ்தவாநுஸாரேண பு³த்³தி⁴ஸ(ம்ப⁴)வாத³யோக்³யோ(அ)ர்த²ஸ்தேஷாம் தது³சிதார்த²க்³ரஹணேந க்³ருஹ்யதே । யதா² ‘தஸ்மாத்³த்³வாப்⁴யாமேதி’ இத்யர்த²வாத³ஸ்யார்த²வாதா³ந்தரக்ருதோருஸம்ஸ்தவாநுஸார்யர்தோ² த்³வாப்⁴யாமிதி பத³ஸ்ய மத்⁴யமபர்வத்³வயரூபார்த²க்³ரஹணேந க்³ருஹ்யதே । ‘மத்⁴யமயோர்வா க³த்யர்த²வாதா³த்’(ஜை.ஸூ. 7-3-25) இதி ஸூத்ரேண ததா² நிர்ணயாத் । ஸர்வதா⁴(அ)ப்யஸம்ப⁴வ ஏவாஸத³ர்தா²வலம்ப³நத்வம் ப்ராஶஸ்த்யஸ்ய ருத்³ரரோத³நாத்³யர்த²வாதே³ஷு । இஹேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வமிந்த்³ரியக்³ராஹ்யாணாமுக்தரீத்யா ஸம்ப⁴வதி, அர்த²வாதா³ந்தரக்ருதக்³ரஹாதிக்³ரஹஸம்ஸ்தவமநுஸரதி ச ।

நந்வஸ்து நாம அர்த²பத³ம் இந்த்³ரியக்³ராஹ்யபரம் । ஸாக்ஷாத்³போ⁴க்³யாநாமிந்த்³ரியக்³ராஹ்யாணாம் புருஷாவரத்வோக்தௌ தத்ஸாத⁴நத்வேந பரம்பரயா புருஷார்த²பர்யவஸாயிநாம் தந்மாத்ராதீ³நாம் தத்கைமுதிகந்யாயேந ஸித்³த்⁴யதீதி சேத் ; ஏவமேவ ஸந்நிஹிதக்³ரஹணே(அ)பி கண்டோ²க்த்யா, கைமுதிகந்யாயேந ச க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: புருஷாவரத்வம் ஸித்³த்⁴யதீதி வ்யர்த²: ஸந்நிஹிதபரித்யாக³ஸ்தாந்த்ரிகதத்த்வபரிக்³ரஹஶ்ச । அவஶ்யஞ்ச கட²வல்லீஷ்வேவ உத்தரத்ராம்நாதயோ: ‘‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந: மநஸ: ஸத்த்வமுத்தமம் । ஸத்த்வாத³தி⁴ மஹாநாத்மா மஹதோ(அ)வ்யக்தமுத்தமம் । அவ்யக்தாத்து பர: புருஷோ வ்யாபகோ லிங்க³ ஏவ ச । யத்³ ஜ்ஞாத்வா முச்யதே ஜந்துரம்ருதத்வஞ்ச க³ச்ச²தி’(க.உ.2-3-7.8) இதி மந்த்ரயோ: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: புருஷாவரத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் கைமுதிகந்யாய: ஸமாஶ்ரயணீய: ; தத்ரார்தா²நாமபாடா²த் । ஸ இஹாப்யஸ்து । தஸ்மாதி³ஹேந்த்³ரியாதி³ஶப்³தா³நாம் ஸந்நிஹிதபரித்யாகே³ காரணாபா⁴வாத் ப்ராக்³த³ர்ஶிதபரிஶேஷலப்³த⁴யா ஶரீராவ்யக்தபத³யோரிதரேதராகாங்க்ஷயா ஶரீரபரமவ்யக்தபத³ம் ந து ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நபரமிதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸூத்ரே ‘ஏகேஷாம்’ இத்யநேந ஸர்வஶாகா²க³தகாரணவாக்யாநாமீக்ஷத்யதி⁴கரண இவ ப்ரதா⁴நபரத்வம் நாஶம்க்யத இதி த³ர்ஶிதம் । அபிஶப்³தே³ந ஏகேஷாம் கடா²நாம் ஶாகா²யாமபி ப்³ரஹ்மகாரணத்வப்ரதிபாத³நம் வாக்யாந்தரை: க்ரியமாணம் நாக்ஷிப்யத இதி த³ர்ஶிதம் । தேந ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய நாஸம்ப⁴வ: ஶம்க்யதே । நாபி ப்ரதிவேதா³ந்தம் ப்³ரஹ்மகாரணத்வாவக³திஸத்³பா⁴வரூபம் க³திஸாமாந்யமாக்ஷிப்யதே , கிந்து ப்³ரஹ்மகாரணத்வமப்⁴யுபக³ம்யைவ ‘மஹத: பரமவ்யக்தம்’ இத்யத்ர ஸாங்க்²யப்ரக்ரியாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் தத்ப்ரக்ரியாநுஸாரேண ப்ரதா⁴நமபி க்வசித்கல்பே ஸ்வதந்த்ரகாரணமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திமாத்ரமாஶம்க்யத இதி ஸூசிதம் ப⁴வதி । யத்³யபி உதா³ஹ்ருதமம்த்ராவஷ்டம்பே⁴ந ஶங்கா ஸாங்க்²யப்ரக்ரியாப்ரஸித்³த⁴மஹதா³தி³கமபி ததை²வாப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ப்ரதா⁴நாதி³ஸகலதத்த்வஸாதா⁴ரணம் (ணா), ததா²பி ப்ரதா⁴நஸ்வீகரணமுகே²ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணாக்ஷேபேண ப்ரக்ருதஸங்க³திரித்யபி⁴ப்ரேத்ய விஶிஷ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாநுமாநிகஶப்³தே³ந க்³ரஹணம் । ஸ்வேந ரூபேண ரதி²த்வாதி³நா உபமேயமாத்மாதி³கம் ரூபவத்குர்வந்தீதி ரூபகாணி உபமேயாத்மாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந நிர்தி³ஷ்டாநி ரதி²ரத²ஸாரதி²ப்ரக்³ரஹாஶ்வகோ³சரரூபாண்யுபமாநாநி । ரூபவச்ச²ப்³தா³த் ‘தத்கரோதி’ இதி ணிசி ‘ணாவிஷ்ட²வத்ப்ராதிபதி³கஸ்ய’ இதி இஷ்ட²வத்³பா⁴வாந்மதுபோ லுகி டேஶ்ச லோபே ரூபீத்யத: தா⁴தோ: கர்தரி ண்வுலி ‘ணேரநிடி’ இதி ணிலோபே ச ஸதி ரூபவத்குர்வந்தீத்யர்தே² ரூபகஶப்³த³நிஷ்பத்தி: । ரூபகாத்மநா விந்யஸ்தா ஆத்மஶரீராத³யஸ்தேஷாம் மத்⁴யே ஶரீராக்²யம் யத்³ரூபகவிந்யஸ்தம் தஸ்யாவ்யக்தபதே³ந க்³ருஹீதேரிதி ஸித்³தா⁴ந்தஹேத்வர்த²: ।

நநு ப³ஹுஷு ரூபகவிந்யஸ்தேஷு வித்³யமாநேஷு குதஶ்ஶரீரஸ்யைவாவ்யக்தபதே³ந க்³ரஹணமித்யாஶங்காவாரணாய பரிஶேஷப்ரத³ர்ஶநார்தோ²(அ)பி ஹேதுஸாத⁴கஹேது: ‘ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்³ருஹீதே:’ இத்யநேநைவ ஸங்க்³ருஹீத: । தத்ர ஹேதௌ ஶரீரே அதி⁴கரணே யே ரூபகாத்மநா விந்யஸ்தா இந்த்³ரியமநோபு³த்³த்⁴யாத்மாந: தேஷாம் ப்ராதிஸ்விகைரிந்த்³ரியாதி³ஶப்³தை³ர்க்³ரஹணாதி³த்யேகோ(அ)ர்த²: । ஶரீரரூபகஸ்ய ரத²ஸ்ய யே விந்ய: விஶேஷேண நேதார: விஷயேஷ்வாகர்ஷகா இந்த்³ரியாஶ்வாஸ்தேஷாமஸ்தாநி அஸ்யதே க³ம்யதே யேஷ்விதி க³மநாதி⁴கரணாநி ‘விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சராந்’ இதி மார்கா³த்மநா ரூபிதாநி தேஷாம் ரூபகவாக்யே விஷயஶப்³தோ³க்தாநாமிஹார்த²ஶப்³தே³ந க்³ரஹணாதி³த்யபரோ(அ)ர்த²: । அத்ர த்³விதீயே(அ)ர்தே² விந்யஸ்தேத்யத்ராஸ்தஶப்³த³: ‘க்தோ(அ)தி⁴கரணே ச த்⁴ரௌவ்யக³திப்ரத்யவஸாநார்தே²ப்⁴ய:’(பா.ஸூ.3-4-76) இதி ஸூத்ரேண ‘அஸ க³திதீ³ப்த்யாதா³நேஷு’ இதி தா⁴தோரிஹ க³த்யர்தா²த³தி⁴கரணார்த²ப்ரத்யயாந்த: । பூ⁴தாதி⁴காரவிஹிதோ(அ)யம் ப்ரத்யய: இந்த்³ரியாஶ்வாநாம் விஷயமார்கே³ஷு ஸஞ்சாரஸ்யாதீதஸ்யாபி ஸத்த்வாத்தத்³விஷயதயோபபந்ந: । இடா³க³மாபா⁴வஸ்து ‘ஸ்தோஶ்சுநா ஶ்சு:’(பா.ஸூ. 8-4-40) இத்யாதி³ஷு நுமாக³மாத்³யகரணேந ‘அநித்யமாக³மஶாஸநம்’ இதி ஜ்ஞாபிதத்வாது³பபந்ந: । அஸ்தஶப்³தா³த்ப்ராசீநோ விநீஶப்³தோ³ விபூர்வாந்நயதே: க்விப³ந்த: ‘ஶரீரரூபகவிநி’ இதி ச ஷஷ்டீ²ப³ஹுவசநாந்தம் பி⁴ந்நம் பத³ம் ‘த்ருதீயா தத்க்ருதார்தே²ந கு³ணவசநேந’(பா.ஸூ.2-1-30) இதி ஸூத்ரே தத்க்ருதபத³மிவ ‘ஸுபாம் ஸுலுக்’(பா.ஸூ.7-1-39) இத்யாதி³ஸூத்ரேண லுப்தவிப⁴க்திகம் । அதி⁴கரணார்த²க்தயோகே³ ‘அதி⁴கரணவாசிநஶ்ச’(பா.ஸூ.2-3-68) இதி விஹிதாயாஷ்ஷஷ்ட்²யா: ‘அதி⁴கரணவாசிநா ச’(பா.ஸூ. 2-2-13) இதி ஸமாஸநிஷேதா⁴த் । ஏவமர்த²த்³வயபரிக்³ரஹேண ஶரீராதிரிக்தாநாம் ஸர்வேஷாம் ப்ரதிஸ்விகஶப்³தை³ர்க்³ருஹீதத்வாச்ச²ரீரமேவாவ்யக்தபதே³ந க்³ராஹ்யமிதி பரிஶேஷோ லப்⁴யதே ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ந்தஹேதூபபாத³நார்த²மந்யயோரபி த்³வயோரர்த²யோர்க³ர்பீ⁴கரணாயைவ ‘க்³ருஹீதே:’ இத்யுக்தம் । நநு புருஷபரத்வவாக்யே ரூபகவாக்யநிர்தி³ஷ்டா ஏவேந்த்³ரியாத³யோ க்³ராஹ்யா இதி யதி³ ஸித்³த⁴ம் ஸ்யாததா³ ஶரீராதிரிக்தாநாம் ஸ்வஸ்வஶப்³தை³ர்க்³ருஹீததயா பரிஶேஷாத³வ்யக்தஶப்³தே³ந ஶரீரம் க்³ராஹ்யம் ஸித்⁴யேத் , ததே³வ குத இத்யாஶங்காயாம் ஸந்நிஹிதத்வாதி³ஹேதுப்⁴ய இத்யேதத³பி அநேநைவ ஹேதுவாக்யேநார்த²த்ரயபரேண லப்⁴யதே । தத்ர ‘ரூபகவிந்யஸ்த’ இதீந்த்³ரியாதீ³நாம் ப்ராங்நிர்தி³ஷ்டத்வப்ரத³ர்ஶநேந ஸந்நிஹிதத்வம் லப்⁴யதே । தேஷாம் ப்ராங்நிர்தி³ஷ்டத்வமாத்ரமநுக்த்வா விஶிஷ்ய ரூபகவிந்யஸ்தத்வோக்த்யா ரத²ஸம்யதைரிந்த்³ரியாதி³பி⁴: பரமபத³மிதி தேஷாம் ப்ராப்த்யுபாயதயா புருஷஶேஷத்வக்ல்ருப்திர்லப்⁴யதே பரிஶேஷப்ரத³ர்ஶநேந து ஸம்க்²யாஸாம்யம் । ஏவமநந்தராதீதக்³ரந்த²பர்யாலோசநாயாம் நாஸ்தி தந்த்ரஸித்³த⁴தத்த்வக்³ரஹணப்ரத்யாஶேத்யுக்தம் । ததை²வோத்தரக்³ரந்த²பர்யாலோசநாயாமபீதி யுக்த்யந்தரஸமுச்சயார்தோ² ‘த³ர்ஶயதி ச’ இதி ஸூத்ரஶேஷ: । ததா² ஹி – ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயபோ⁴க³ஸம்யுக்தஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ஶரீராதீ³நாம் ரதா²தி³ரூபகத்வகல்பநயா ஸம்ஸாரமோக்ஷக³திநிரூபணேந யஸ்ய பரமபத³ஶப்³தி³தஸ்ய பரப்³ரஹ்மணோ மோக்ஷே ப்ராப்யத்வமுக்தம் யஸ்ய ச நிரதிஶயபரத்வம் வர்ணிதம் ததா²பூ⁴தப்³ரஹ்மபா⁴வாவக³திம் ஸம்ஸாரிணஸ்தத்³பா⁴வப்ராப்தௌ ஸாக்ஷாது³பாயமபி⁴ப்ரேத்ய தது³பாயமக்³ரே த³ர்ஶயதி யதா² ‘ஸா பரா க³தி:’ இத்யேதத³நந்தரம் ‘‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³டோ⁴த்மா ந ப்ரகாஶதே । த்³ருஶ்யதே த்வக்³ர்யயா பு³த்³த்⁴யா ஸூக்ஷ்மயா ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴:’(க.உ.1-3-12)இதி மந்த்ரேண தாவத்தஸ்ய பரமபுருஷஸ்ய பரப்³ரஹ்மண: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴தயா(அ)வஸ்தா²நமுக்த்வா(அ)த்யந்தது³ரதி⁴க³மத்வமுக்தம் தத்ஸம்ஸாரிணஸ்ததே³வ பரம் ப்³ரஹ்ம தாத்த்விகம் ஸ்வரூபம் ந போ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டம் ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ப்ரகாஶமாநம் ரூபமிதி விவக்ஷயைவ । ததா² ஸத்யேவ கத²ம் போ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டஸ்யாததா²பூ⁴தப்³ரஹ்மபா⁴வ இதி விசிகித்ஸயா தத³தி⁴க³மஸ்ய தௌ³ர்லப்⁴யோபபத்தே: ஜீவவஜ்ஜீவாத³ந்யத்³ப்³ரஹ்மாபி பூ⁴தேஷு கூ³ட⁴ம் வர்தத இதி விவக்ஷாயாம் ஹ்ருத³யகமலஸம்ஸ்தா²நாதி³வத் தஸ்மிந்நபி வேதோ³க்திவிஶ்வாஸாத் ஸுகே²நாதி⁴க³மஸம்ப⁴வாத் ।

ஏவம் து³ரதி⁴க³மத்வோக்த்யநந்தரம் தத³தி⁴க³மோபாயம் த³ர்ஶயதி ‘‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞஸ்தத்³யச்சே²த்³ ஜ்ஞாந ஆத்மநி । ஜ்ஞாநமாத்மநி மஹதி நியச்சே²த் தத்³யச்சே²ச்சா²ந்த ஆத்மநி’(க.உ. 1-3-13) இதி । அத்ர வாகு³பலக்ஷிதஸகலபா³ஹ்யேந்த்³ரியவ்யவஹாரஸ்ய விஷயவிகல்பாபி⁴முக²ஸ்ய மநஸோ விஷயப்ரவணாயா பு³த்³தே⁴ரிந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴யோகா³த்³போ⁴க்த்ருத்வமாபந்நஸ்ய ஜீவஸ்ய ச க்ரமாத் பூர்வபூர்வப்ரவிலாபநேந ஜீவஸ்ய தாத்த்விகே ரூபே ப்ரகரணிநி பரப்³ரஹ்மணி ப்ரதிஷ்டா²பநமுச்யதே । ஏவமப்⁴யஸ்யத: க்ரமேண ப்³ரஹ்மபா⁴வாவக³தி: ஸ்தி²ரீப⁴வதீதி । ஏவமித³மத்³வைதப்ரகரணமிதி க்ருத்ஸ்நகட²வல்லீபர்யாலோசநயா(அ)பி ‘த்ரயாணாமேவ’ இதி ஸூத்ரே வ்யக்தீப⁴விஷ்யதி । ஏவஞ்ச தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தீ⁴நாம் ரத²த்வாதி³கல்பநம் புருஷாவரத்வவர்ணநஞ்ச ந கேவலம் பரமபத³ப்ராப்தௌ , தஸ்ய பரத்வப்ரமிதௌ சோபாயதயா , கிந்த்வாத்மநோ தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴வ்யதிரேகதா³ர்ட்⁴யார்த²தயா(அ)பி । அந்யதா² தே³ஹேந்த்³ரியாதி³த⁴ர்மைர்விருத்³த⁴த⁴ர்மவத்தயா பா⁴ஸமாநே ஸம்ஸாரிணி ப்³ரஹ்மபா⁴வாவக³திதா³ர்ட்⁴யாஸம்ப⁴வாத் । அத: புருஷபரத்வவாக்யே மநோபு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாமிவ தே³ஹஸ்யாபி வ்யதிரேகப்ரதிபத்த்யர்த²மஸ்தி க்³ரஹணாகாம்க்ஷேதி ததோ(அ)ப்யவ்யக்தபத³ம் ஶரீரபரமவஸீயதே । ஏவஞ்ச ஸதி ந்யாயஸாம்யாத் ‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந:’ இத்யக்³ரேதநவாக்யே(அ)ப்யவ்யக்தபத³ம் ஶரீரபரமேவ । தத்ராபி ஹ்யத்ரோக்த ஏவார்தோ² தா³ர்ட்⁴யார்த²ம் புநரநுவர்ணித: । அர்தா²: பரம் தத்ர ந கீர்திதா: । ஆத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரேகவத³ர்த²வ்யதிரேகஸ்யாஸ்பஷ்டத்வாபா⁴வேந கண்டோ²க்த்யா தத: பரத்வப்ரதிபாத³நஸ்யாத்யந்தோபயோகி³த்வாபா⁴வாத் । ஏவம் பூர்வாபரபர்யாலோசநயா ஸாங்க்²யாநபி⁴மதாத்³வைதப்ரகரணே நாஸ்தி தத்தந்த்ரஸித்³த⁴தத்த்வக்³ரஹணப்ரத்யாஶாவகாஶ இதி । ‘த³ர்ஶயதி ச’ இதி சகாரோ த³ர்ஶயதீத்யநேந யுக்த்யந்தரம் ஸமுச்சீயதே, ந து ப்ராசீநஹேதுஸாத⁴கஹேதுருச்யதே இதி ஜ்ஞாபநார்த²: । ஸந்நிஹிதேந்த்³ரியாதி³க்³ரஹணே புருஷாவரக்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சஸம்க்³ரஹோ நாஸ்தீத்யாதி³ஶங்காநிராஸார்தோ² வா । ।1-4-1।

ஸாங்க்²யாநாம் பாரிபா⁴ஷிகீ ரூடி⁴ர்ந வேதா³ர்த²நிர்ணயோபயோகி³நீ । லௌகிகீ த்வவ்யக்தபத³ஸ்ய ந ப்ரதா⁴நே(அ)ஸ்தி । யோக³ஸ்து ஸ்யாத் । ஸ த்வந்யஸ்யாபி ஸூக்ஷ்மமாத்ரஸ்ய ஸாதா⁴ரண: । ததா²(அ)பி ஶரீரம் ஸ்தூ²லமேவ இதி சேத் ; ஸத்யம் । ஸூக்ஷ்மம் த்விஹ காரணாத்மநா ஶரீரம் விவக்ஷ்யதே । தஸ்ய காரணம் ஹ்யவ்யாக்ருதம் ஸூக்ஷ்மம் । ததா³த்மநா ஶரீரமபி ஸூக்ஷ்மம் । யத்³யபி ஸர்வம் ஜக³த³வ்யாக்ருதாத்மநா ஸூக்ஷ்மமேவ ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்தந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியத’ இதி (ப்³ரு.உ.1-4-7) ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ராக³வ்யாக்ருதபா⁴வஶ்ரவணாத் , ததா²(அ)ப்யத்ர க்³ராஹ்யாணாமிந்த்³ரியாதீ³நாம் ஶப்³தா³ந்தரைர்க்³ருஹீதத்வாத் பரிஶிஷ்டம் ஶரீரமேகமிதி ததே³வ காரணவாசிநா உபசாராத்³க்³ருஹ்யதே ।

ஸ்யாதே³தத் – அவ்யாக்ருதமபி நாவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹம் । தத்³தி⁴ மாயா(அ)வித்³யாக்ஷராகாஶாதி³ஶப்³தை³: ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴மஜ்ஞாநமிதி ப⁴வத்³பி⁴ரிஷ்யதே । தத்ர ச ‘ந ஜாநாமி நாவேதி³ஷம்’ இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமாணமுபந்யஸ்யதே । கத²ம் தத்ஸூக்ஷ்மமஸ்பஷ்டம் ? அஸ்பஷ்டவசநோ ஹ்யவ்யக்தஶப்³த³: , ந த்வநிர்வாச்யவசந: ; ததா² லோகப்ரஸித்⁴யபா⁴வாத்தாந்த்ரிகபரிபா⁴ஷாயாஶ்சாநாதி³ஶப்³தா³ர்த²நிர்ணயாநுபயோகி³த்வஸ்யோக்தத்வாத் , அநிர்வாச்யவசநத்வே ச ஶரீரஸ்யாப்யநிர்வாச்யத்வேநாப்⁴யுபக³ததயா தத்ர ஸாக்ஷாத³வ்யக்தஶப்³த³ஸ்ய வ்ருத்த்யுபபத்தௌ ப்ராக³வஸ்தி²தோபசாரஸமாஶ்ரயணக்லேஶாயோகா³தி³த்யாஶம்க்யோக்தம் ஸூத்ரே ‘தத³ர்ஹத்வாத்’ இதி । காரணஸ்யாஸ்பஷ்டஸ்யாவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வாதி³த்யர்த²: । அயமாஶய: – யதா² ஸ்தூ²லமித³ம் ஶரீரம் ஸ்பு²டதரபா³ஹ்யேந்த்³ரியப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴மநேகார்த²க்ரியாகார்யாதிஸ்பஷ்டம் நைவமஜ்ஞாநம் । அத ஏவ ‘ந ஜாநாமி’ இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் க்ல்ருப்தஜ்ஞாநாபா⁴வவிஷயமஸ்த்விதி கத³ர்த²யந்தஸ்தத³த்³யாப்யபலபிதும் ப்ரயதந்தே । ததஶ்ச யதை²வ ‘அபரோக்ஷத்வாச்ச ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴:’ இதி பா⁴ஷ்யோக்தரீத்யா ஸர்வேஷாம் ப்ரத்யக்³ரூபதயா ப்ரகாஶமாநமபி பரம் ப்³ரஹ்மாவித்³யாதோ³ஷாத்³யதா²வத் ஸ்பு²டதரமப்ரகாஶமாநமத்³யாபி அநாத்மஸ்வாத்மப்ரதிபத்திமத்³பி⁴ஶ்சோரைர்முஷ்யமாணமஸ்பஷ்டமவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹம் , அத ஏவ ‘தத³வ்யக்தமாஹ ஹி’(ப்³ர.ஸூ.3-2-23) இதி ஸூத்ரயிஷ்யதே ஏவமித³மபீதி ।1-4-2।

அஸ்மத³ங்கீ³க்ருதமவ்யாக்ருதம் ஜக³த்காரணஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஶக்திரூபதயா தத³தீ⁴நமிதி தத³ங்கீ³காரேண ந ஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நகாரணவாதா³ப்⁴யுபக³மப்ரஸஞ்ஜநாவகாஶ: । நநு யதி³ பரமேஶ்வர ஏவ ஜக³த்காரணம் க்ருதமவ்யாக்ருதேந தத³தீ⁴நேநேத்யாஶம்க்யோக்தம் ஸூத்ரே ‘அர்த²வத்’ இதி । அர்த²வத் ஸப²லமவ்யாக்ருதம் । ந ஹி ஶக்திரூபேண தேந விநா நிர்விகாரசைதந்யரூபஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஜக³து³பாதா³நத்வம் ஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் வா ஸம்ப⁴வதி । ததே³தத் ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணே ஸ்தா²பயிஷ்யமாணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: உப⁴யவித⁴காரணத்வஸ்ய நிர்வாஹகமிஹ ப்ரஸங்கா³த் ஸூத்ரிதம் । தத்ரைவ வ்யக்தீகரிஷ்யாம: ।

நநு யத³வ்யக்தம் ஶரீரம் கத²ம் தத்³போ⁴க்த்ருபோ⁴கா³யதநதயா தச்சே²ஷபூ⁴தம் தத: பரம் ஸ்யாதி³தி ஶங்காயாமப்யேததே³வோத்தரம் ‘தத³தீ⁴நத்வாத³ர்த²வத்’ இதி । யதா² க²ல்விந்த்³ரியாணாம் புருஷவஶீகர்த்ருத்வஸ்யார்தா²தீ⁴நத்வாத³ர்தா²நாமிந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வம் , ஜீவபா⁴வேந போ⁴க்த்ருத்வஸ்யாவ்யக்தாதீ⁴நத்வாத் தஸ்ய தாவத்தத: பரத்வம் யுக்தம் । தத்³ரூபதோபசாராத்து ஶரீரஸ்ய ததௌ³பசாரிகம் । இத³மேவ ஶ்ருதாவவ்யக்தபத³ப்ரயோகே³ண ஶரீரஸ்ய காரணாவஸ்தா²த்மதோபசாராஶ்ரயஸ்ய ப²லம் யத்ததீ³யமேவ போ⁴க்த்ருத: பரத்வம் ஶரீரே பரிகல்ப்ய தத்³த்³வாரா புருஷபரத்வம் வர்ணநீயமிதி ।

நநு கைஶ்சிதா³சார்யை: வ்யக்தம் ஶரீரம் கத²மவ்யக்தஶப்³தே³நோச்யத இதி ஶங்காயாம் ஸ்தூ²லஶரீரம் தேந நோச்யதே, கிந்து லோகத்³வயஸஞ்சாராநுயாயி ஸ்தூ²லஶரீராரம்ப⁴கபூ⁴தஸூக்ஷ்மரூபம் ஸூக்ஷ்மஶரீரமித்யேதத்பரதயா ‘ஸூக்ஷ்மம் து’ இதி ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாதம் । ‘தத³தீ⁴நத்வ’ஸூத்ரஞ்ச ஸம்ஸாரித்வஸ்ய தத³தீ⁴நத்வால்லோகத்³வயாநநுயாயிஸ்தூ²லஶரீராதீ⁴நத்வாபா⁴வாத்தஸ்யைவ ஸம்ஸாரித: பரத்வமுபபத்³யத இத்யேதத்பரதயா வ்யாக்²யாதம் । யுக்தம் ச தத் ; ‘ஸூக்ஷ்மம் ப்ரமாணதஶ்ச ததோ²பலப்³தே⁴:’(ப்³ர.ஸூ. 4-2-9) இத்யக்³ரேதநஸூத்ரேண நாடீ³நிஷ்க்ரமணாதி³ஹேதுப்⁴ய: ஸௌக்ஷ்ம்யாவக³த்யா தே³ஹாந்நிஷ்க்ராமத்ஸூக்ஷ்மஶரீரம் பார்ஶ்வஸ்தை²ர்நோபலப்⁴யத இதி ஸமர்தி²தத்வேநாதீந்த்³ரியே தஸ்மிந்நவ்யக்தஶப்³த³ஸ்ய நிர்விஶங்கவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । ‘ததா³பீதே: ஸம்ஸாரவ்யபதே³ஶாத்’(ப்³ர.ஸூ. 4-2-8) இதி ஸூத்ரேண தஸ்யா(அ)(அ)ஸம்ஸாரமோக்ஷாநுவ்ருத்திருக்தா ; ஸம்ஸாரித்வம் தத³தீ⁴நமித்யஸ்யாபி நிர்விஶங்கத்வாத் । ந ச ரூபகவாக்யே ஶரீரத்³வயஸ்யாபி ப்ரக்ருதத்வாவிஶேஷே கத²மிஹ ஸூக்ஷ்மஶரீரமேவ க்³ராஹ்யமிதி ஶங்க்யம் । தத்ராபி ஸூக்ஷ்மஶரீரஸ்யைவ ரத²த்வேந ரூபணாத் । ரதே²ந பரலோகப்ராப்தேரபி வக்தவ்யத்வாத் । ஏவம் யுக்தம் தத்³வ்யாக்²யாநம் கிமிதி பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ருபேக்ஷிதம் ? வ்யாக்²யேயஸூத்ராப்⁴யாமேவ தத்ப்ரத்யாக்²யாதமித்யுபேக்ஷிதம் । யத்³யதீந்த்³ரியம் ஸூக்ஷ்மஶரீரமிஹ ‘ஸூக்ஷ்மம் து’ இத்யநேந க்³ருஹீதம் ஸ்யாத் ததா³ கஸ்யாமாஶங்காயாம் ‘தத³ர்ஹத்வாத்’ இதி ஸூத்ரஶேஷ: கர்தவ்யோ ப⁴வேத் ?

யதி³ ச பரலோகாநநுவ்ருத்தஸ்தூ²லஶரீராதீ⁴நம் ந ப⁴வதி ஸம்ஸாரித்வமிதி ஸ்தூ²லஶரீரமிஹ த்யஜ்யேத , ததா³ ஸூக்ஷ்மஶரீரமபி கிமிதி ந த்யக்தவ்யம் ? தத³பி மஹாப்ரலயே நாநுவர்ததே ; ஸர்வஸ்யாபி ததா³நீமவ்யாக்ருதஶேஷத்வாத் ; புந: ஸர்கா³தௌ³ பூ⁴தேந்த்³ரியஸ்ருஷ்டிவர்ணநாச்ச । யத்து ஸ்தூ²லஶரீரம் ந ப்ரக்ருதமித்யுக்தம் தத்³விபரீதம் । புருஷார்த²ஸித்³த்⁴யர்த²மிச்சா²பூர்வகப்ரவ்ருத்தௌ ஹி ரதா²தி³க³மநஸாதா⁴ரணபரிகரரூபணம் யுஜ்யதே , ந து ஸ்தூ²லதே³ஹவியோகா³த்ஸம்பிண்டி³தகரணக்³ராமஸ்யாதிவாஹிகை: க்ரியமாணே நயநே । இச்சா²பூர்வப்ரவ்ருத்தௌ சேந்த்³ரியாஶ்வைராக்ருஷ்யமாணதயா ஸ்பு²டதரமுபலப்⁴யமாநஸ்ய சேஷ்டாபோ⁴கே³ந்த்³ரியாஶ்ரயதயா ஶரீரஶப்³த³முக்²யார்த²ஸ்ய ஸ்தூ²லஶரீரஸ்யைவ ரத²த்வரூபணமுசிதம் । பரலோகாநுயாயித்வாத்ஸூக்ஷ்மஶரீரம் ரத²த்வேந ரூபிதமிதி கல்பநாப்ரஸக்தௌ ச ப்ரலயே(அ)ப்யநுயாயித்வாத³வ்யாக்ருதஶரீரம் ததா² ரூபிதமித்யேவ கல்பநா ஸ்யாத் । அஸ்து வா ஸூக்ஷ்மஶரீரஸ்யாபி ரூபகாநுப்ரவேஶ: । ஸ்தூ²லஶரீரமவஶ்யம் ரூபகாநுப்ரவிஷ்டதயா புருஷபரத்வபரவாக்யே(அ)ப்யந்வயமாகாம்க்ஷமாணம் ந பரித்யாக³மர்ஹதீத்யலம் விஸ்தரேண ।1-4-3।

யதீ³த³மேவ வாக்யம் ஸாங்க்²யமதஸ்ய மூலமப⁴விஷ்யத் , ததா³ ‘கு³ணபுருஷாந்தரஜ்ஞாநாத் கைவல்யம்’ இதி வத³தாம் ஸாங்க்²யாநாமபி⁴மதம் ப்ரதா⁴நஸ்ய முமுக்ஷுஜ்ஞேயத்வமப்யத்ராவக்ஷ்யத் । தத³த்ர நோச்யதே । விபூ⁴திவிஶேஷப்ராப்தயே ப்ரதா⁴நஸ்யோபாஸ்யத்வம் தஸ்ய ஸ்வதந்த்ரகாரணத்வமித்யாதி³ ச தேஷாமபி⁴மதமத்ர நோச்யதே । அதோ நைதந்மூலகம் ஸாங்க்²யதந்த்ரமிதி ஶ்ரத்³தே⁴யம் । ந ஹி யந்மூலமேவ ஶாஸ்த்ரம் ப்ரணயந்தி தத்ர தச்சா²ஸ்த்ரவர்ணிதம் நிக்தமிதி யுஜ்யதே ॥1-4-4॥

ஶப்³தா³தி³ஹீநத்வோக்த்யா மஹத: பரத்வோக்த்யா ச ப்ரதா⁴நமிஹ நிர்தி³ஷ்டமிதி ந ப்⁴ரமிதவ்யம் । ப்ராஜ்ஞ: பரமாத்மா ஹி நிசாய்யத்வேந நிர்தி³ஷ்ட இதி ‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு’ இத்யாதி³தஸ்தத்ப்ரகரணாத் ப்ராக்³த³ர்ஶிதாத³வக³ம்யதே । ஶப்³தா³தி³ஹீநத்வமக்ஷரவாக்யயோ: பரமாத்மநோ(அ)பி ப்ரஸித்³த⁴ம் । மஹதஶ்சாத்மநோ போ⁴க்து: பரத்வம் தஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ம் ।1-4-5॥

த்ரயாணாமேவ பதா³ர்தா²நாமக்³நிஜீவபரமாத்மநாம் கட²வல்லீஷூபந்யாஸோ த்³ருஶ்யதே தத்³விஷய ஏவ ப்ரஶ்ந: । தத்ர தாவத் ‘‘ஸ த்வமக்³நிம் ஸ்வர்க்³யமத்⁴யேஷி ம்ருத்யோ ப்ரப்³ரூஹி தம் ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நாய மஹ்யம்’(க.உ. 1-1-13) இத்யக்³நிவிஷய: ப்ரஶ்ந: । ‘‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே । ஏதத்³வித்³யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயா(அ)ஹம் வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’(க.உ. 1-1-20) இதி ஜீவவிஷய: । ‘‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’(க.உ. 1-2-14) இதி பரமாத்மவிஷய: । ப்ரதிவசநமபி ‘‘லோகாதி³மக்³நிம் தமுவாச தஸ்மை யா இஷ்டகா யாவதீர்வா யதா² வா’(க.உ. 1-1-15) இத்யக்³நிவிஷயம் । ‘‘ஹந்த த இத³ம் ப்ரவக்ஷ்யாமி கு³ஹ்யம் ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் । யதா² ச மரணம் ப்ராப்யாத்மா ப⁴வதி கௌ³தம । யோநிமந்யே ப்ரபத்³யந்தே’(க.உ. 2-2-6) இத்யாதி³ ஜீவவிஷயம் । ‘‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’(க.உ. 1-2-18) இத்யாதி³ ப³ஹுப்ரபஞ்சம் பரமாத்மவிஷயம் । ஏவஞ்ச ம்ருதஜீவவ்ருத்தாந்தவிஷயப்ரஶ்நஸத்த்வாத்தத்³க³திவர்ணநம் யுக்தம், ந து ப்ரதா⁴நஸ்ய முமுக்ஷுஜ்ஞேயத்வவர்ணநம் , அப்ருஷ்டத்வாத் । நநு த்ரயாணாமேவோபந்யாஸ இத்யஸித்³த⁴ம் ; பரமாத்மப்ராப்தௌ தத³வக³தௌ ச உபாயயோரபி ‘‘விஜ்ஞாநஸாரதி²ர்யஸ்து’(க.உ. 1-3-9) ‘‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞ:’(க.உ. 1-3-13) ‘‘நாவிரதோ து³ஶ்சரிதாந்நாஶாந்த:’(க.உ. 1-2-24) இத்யாதி³ஷூபந்யாஸோ த்³ருஶ்யதே । ஏவம் ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வோபந்யாஸோ(அ)பி ஸ்யாத் । ந ஸ்யாத் ஸம்த³ர்ப⁴விரோதா⁴த் ।

ஏவம் ஶ்ரூயதே – வாஜஶ்ரவஸோ மஹர்ஷி: ஸர்வவேத³ஸத³க்ஷிணேந யஜ்ஞேநேஷ்ட்வா ஜரத்³க³வீ: த³க்ஷிணா: ப்ரயச்ச²ந் பா³லேந நசிகேதஸா புத்ரேணாநர்ஹத³க்ஷிணாதா³நநிமித்தக்ரதுவைகல்யாத்பிதுரநிஷ்டமாஶங்கமாநேந தத³நிஷ்டம் ஸ்வாத்மப்ரதா³பநேநாபி க்ரதுஸம்பத்திம் காரயித்வா நிவாரணீயமிதி மந்யமாநேந ‘தாத கஸ்மை மாம் தா³ஸ்யஸி’ இதி புந: புந: ப்ருஷ்டோ ப³ஹுவாரப்ரஶ்நநிர்ப³ந்த⁴ஸம்ஜாதகோபஸ்ஸந் ‘ம்ருத்யவே த்வா த³தா³மி’ இத்யுவாச । நசிகேதா: கிம் மயோக்தமித்யநுஶயாநம் பிதரம் ப்ரதி ‘பூர்வம் பிதாமஹாத்³யா யதா², ம்ருஷாவாத³ம் விநா ஸ்தி²தா யதா² சாபரே ஸாத⁴வோ(அ)த்³யாபி திஷ்ட²ந்தி தாந்வீக்ஷ்ய ததா² வர்திதவ்யம் । மர்த்யஸ்ஸஸ்யவத³ல்பேநைவ காலேந ஜீர்யதி ஜீர்ணஶ்ச ம்ருத்வா ஸஸ்யமிவ புநர்ஜாயதே । ஏவமநித்யே ஜீவலோகே கிம் ம்ருஷாகரணேந, பாலய ஸத்யம், ப்ரேஷய மாம் ம்ருத்யவே’ இத்யுக்த்வா ததை²வ பித்ரா ப்ரேஷித: ப்ரவஸதோ ம்ருத்யோர்த்³வாரி திஸ்ரோ ராத்ரீரநஶ்நந்நுவாஸ । ப்ரவாஸாதா³க³தோ ம்ருத்யுரநஶ்நதைவம் ப்³ராஹ்மணேந த்³வாரி ஸ்தி²தமிதி பீ⁴தஸ்தம் ப்ரஸாத்³ய தஸ்மை த்ரீந்வராந்த³தௌ³ । நசிகேதா: ப்ரத²மேந வரேண பித்ருப்ரஸாத³ம் , த்³விதீயேநாக்³நிவித்³யாம், த்ருதீயேந மரணாநந்தரதே³ஹாதிரிக்தாத்மாநுவ்ருத்த்யஸ்தித்வநாஸ்தித்வஸந்தே³ஹநிவர்திகாமாத்மவித்³யாம் வவ்ரே ।

யத்³யபி நசிகேதா தே³ஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வே விஶ்வாஸவாநேவ , அந்யதா² பிது: க்ரதுகைவல்யஸ்ய ம்ருஷாவாத³ஸ்ய ச பரிஹாரார்த²ம் மஹத: ப்ரயத்நஸ்ய ‘‘ஸஸ்யமிவ மர்த்ய: பச்யதே ஸஸ்யமிவாஜாயதே புந:’(க.உ. 1-1-6) இதி வசநஸ்ய ஸ்வர்க³ப²லகாக்³நிவித்³யாவரணஸ்ய சாநுபபத்தே: ; ததா²(அ)பி ஹிதைஷிவசநாதி³லப்³த⁴ஸ்யாஸ்யைவ விஶ்வாஸஸ்ய த்³ருடீ⁴கரணாய விஶேஷாந்தரஜ்ஞாநாய ச ப்ரஶ்ந உபபத்³யதே । இதா³நீமபி ஹி பாரலௌகிககர்மாநுஷ்டா²நநிஷ்டா² ஏவ கிமவலம்ப³நேந தே³ஹாத்மவாத³: , கத²ஞ்ச தந்நிரஸநமிதி ஜிஜ்ஞாஸமாநா த்³ருஶ்யந்தே । தத்ப்ரகாராவக³த்யர்த²ம் வேதா³த்⁴யயநாநந்தரம் வைதி³ககர்மாநுஷ்டா²நவத்³பி⁴: படி²தவ்யேஷு ஶாஸ்த்ரேஷு தே³ஹாத்மவாத³தந்நிராகரணநிப³ந்த⁴நஞ்ச த்³ருஶ்யதே । ம்ருத்யுஸ்து – அஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் யதா²வதா³த்மரூபவிவேசநேநோச்யமாநம் பரப்³ரஹ்மோபதே³ஶ: பர்யவஸ்யேத் । வஸ்துத: ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மணோரைக்யாத் । தது³பதே³ஶஶ்ச உபதி³ஶ்யமாநார்த²ஸ்யாதிக³ஹநதயா விஷயாஸக்த்யந்தராயேண பாரம் ப்ராப்துமப்ரப⁴வதே மத்⁴யே பதிஷ்ணவே ந கர்தவ்ய இதி ப்ரத²மம் ஶிஷ்ய: பரீக்ஷணீய: । விஶிஷ்ய ச நசிகேதா தே³ஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வவிசிகித்ஸயா ப்ருச்ச²ந் கிமவித்³வத³தி⁴காரிகர்மாநுஷ்டா²நார்த²ம் பாரலௌகிககர்மப²லபோ⁴க்த்ருஜீவஸ்வரூபஜ்ஞாநார்தீ²தி தாவந்மாத்ரம் போ³த⁴நீய: ? கிம் வா மோக்ஷார்த²ஞ்ஜீவஸ்வரூபபூ⁴தப்³ரஹ்மவித்³யார்தீ²தி தாவத்பர்யந்தம் போ³த⁴நீய இத்யபி பரீக்ஷணீய இதி மத்வா ‘‘தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் புரா ந ஹி ஸுவிஜ்ஞேயமணுரேஷ த⁴ர்ம: । அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ மா மோபரோத்ஸீரதி மாஸ்ருஜைநம்’(க.உ. 1-1-21) இத்யுவாச । நசிகேதாஶ்ச ‘‘தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் கில த்வஞ்ச ம்ருத்யோ யந்ந ஸுவிஜ்ஞேயமாத்த² । வக்தா சாஸ்ய த்வாத்³ருக³ந்யோ ந லப்⁴யோ நாந்யோ வரஸ்துல்ய ஏதஸ்ய கஶ்சித்’(க.உ. 1-1-22) இதி ப்ரத்யுவாச । அநேந ப்ரதிவசநேந து³ரதி⁴க³மோ விஷய இதி மத்⁴யே ந விஸ்ரக்ஷ்யத்யயமிதி ம்ருத்யுர்நிஶ்சித்ய முமுக்ஷுர்வா பு³பு⁴க்ஷுர்வா(அ)யமிதி விவேசநார்த²ம் முமுக்ஷாஸ்தை²ர்யாவக³த்யர்த²ஞ்ச ப்ரலோப⁴யந்நுவாச ‘‘ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந் வ்ருணீஷ்வ ப³ஹூந் பஶூந் ஹஸ்திஹிரண்யமஶ்வாந் । பூ⁴மேர்மஹதா³யதநம் வ்ருணீஷ்வ ஸ்வயஞ்ச ஜீவ ஶரதோ³ யாவதி³ச்ச²ஸி’(க.உ. 1-1-23) இத்யாரப்⁴ய ‘‘இமா ராமாஸ்ஸரதா²ஸ்ஸதூர்யா ந ஹீத்³ருஶா லம்ப⁴நீயா மநுஷ்யை: । ஆபி⁴ர்மத்ப்ரத்தாபி⁴: பரிசாரயஸ்வ நசிகேதோ மரணம் மா(அ)நுப்ராக்ஷீ:’(க.உ. 1-1-25) இத்யந்தம் । யமேநைவம் ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி நசிகேதாஸ்து ‘‘ஶ்வோபா⁴வா மர்த்யஸ்ய யத³ந்தகைதத்ஸர்வேந்த்³ரியாணாஞ்ஜரயந்தி தேஜ: । அபி ஸர்வஞ்ஜீவிதமல்பமேவ தவைவ வாஹாஸ்தவ ந்ருத்யகீ³தே’(க.உ. 1-1-26) இதி ம்ருத்யுநா தி³த்ஸிதாந் ஸ்த்ர்யாதி³விஷயாந் ஶ்வஸ்தா²யித்வே(அ)பி ஸந்தி⁴க்³த⁴த்வேந ஸர்வேந்த்³ரியதேஜ:க்ஷபயித்ருத்வேந ச நிந்தி³த்வா தேந தி³த்ஸிதாஞ்சிரகாலஜீவிகாமபி ப்³ரஹ்மாதி³கீடாந்தஸகலப்ராணிவர்திந: ஸர்வஸ்யாபி ஜீவிதஸ்யால்பகாலத்வேந நிந்தி³த்வா ‘‘யஸ்மிந்நித³ம் விசிகித்ஸந்தி ம்ருத்யோ யத்ஸாம்பராயே மஹதி ப்³ரூஹி நஸ்தத்’(க.உ. 1-1-29) இதி ப்ராசீநப்ரஶ்நமேவ ம்ருத்யுநா ‘மரணம் மாநுப்ராக்ஷீ:’ இதி ஹேயதயா உபந்யஸ்தமபி ஸ்தி²ரீசகார ।

யதை³வமதிதராம் தைஸ்தை: காமை: ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி ந சசால நசிகேதா: , ததா³ ம்ருத்யுர்நி:ஶ்ரேயஸமப்⁴யுத³யஞ்சேதி புருஷாநுப³ந்தி⁴ ப²லத்³வயம் ஶ்ரேய:ப்ரேய:ஶப்³தா³ப்⁴யாம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய தது³ப⁴யம் விவிச்ய தீ⁴ர: ஶ்ரேயோ வ்ருணீதே, மந்த³ஸ்து ப்ரேய இத்யாத்³யுக்த்யா நசிகேதஸோ வரம் ப்ரஶஸ்ய ‘‘வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே’(க.உ. 1-2-4) இதி கர்மப²லலிப்ஸயா கர்மாநுஷ்டா²நோபயோகி³போ⁴க்த்ராத்மஜ்ஞாநார்தீ² ந ப⁴வதி நசிகேதா: , கிந்து முமுக்ஷயா ப்³ரஹ்மவித்³யார்தீ² ; தே³ஹாதிரிக்தாத்மப்ரஶ்நோ(அ)யம் முமுக்ஷுஜ்ஞேயததீ³யதாத்த்விகரூபவிஷய ஏவேதி நிஶ்சித்ய ‘‘ந த்வா காமா ப³ஹவோ(அ)லோலுபந்த’(க.உ. 1-2-4) இதி விவிதை⁴: ப்ரலோப⁴நைரச்சி²ந்நதயா(அ)வக³தம் தஸ்ய முமுக்ஷாயாஸ்ஸ்தை²ர்யஞ்சோத்³கா⁴ட்ய ‘‘அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநாஸ்ஸ்வயம்தீ⁴ரா: பண்டி³தம்மந்யமாநா: । த³ந்த்³ரம்யமாணா: பரியந்தி மூடா⁴ அந்தே⁴நைவ நீயமாநா யதா²ந்தா⁴: । ந ஸாம்பராய: ப்ரதிபா⁴தி பா³லம் ப்ரமாத்³யந்தம் வித்தமோஹேந மூட⁴ம் । அயம் லோகோ நாஸ்தி பர இதி மாநீ புந:புநர்வஶமாபத்³யதே மே’(க.உ. 1-2-5,6)இதி தே³ஹாத்மைக்யாத்⁴யாஸரூபாவித்³யாமூலகமேவ கேசித்³தே³ஹாத்மவாத³மவலம்ப்³ய க³தாநுக³திகா: பரிப்⁴ரமந்தி । ததா²பூ⁴தபண்டி³தம்மந்யவசநஶ்ரவணாஜ்ஜட³சித்தஸ்ய பரலோகாநுபா⁴வ்யப²லஸத்³பா⁴வோ ந ப்ரதிபா⁴தி । தாத்³ருஶோ நாஸ்திக: புந:புந: மத்கார்யமாணயாதநாவிஷயோ ப⁴வதீதி தே³ஹாத்மவாத³நிராகரணேந த்ருதீயப்ரஶ்நஸ்ய யதா²ஶ்ருதஸ்யோத்தரமுக்த்வா முமுக்ஷவே(அ)ஸ்மை ஆத்மயாதா²த்ம்யஜிஜ்ஞாஸவே யதா²வதா³த்மஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மகமுபதே³ஷ்டவ்யமிதி தே³ஹாதிரிக்தத்வேந ப்ரத³ர்ஶிதஸ்யாத்மந: ‘‘ஶ்ரவணாயாபி ப³ஹுபி⁴ர்யோ ந லப்⁴ய:’(க.உ. 1-2-7) இத்யாதி³நா(அ)த்யந்தது³ரவகா³ஹத்வமுக்த்வா உவாச ‘‘தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் । அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி’(க.உ. 1-2-12) இதி । அத்ர பு³த்³தி⁴கு³ஹாயாம் ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வேநாஹிதம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் க³ஹநம் ப்ராப்தம் பு³த்⁴யுபாதி⁴கவிஷயஜ்ஞாநஸஹஸ்ரஜடிலதயா ப்ரச்ச²ந்நதாத்த்விகநிர்விஶேஷரூபம் க³ஹ்வரேஷ்ட²மாத்⁴யாஸிகாநந்தராக³த்³வேஷஸுக²து³:கா²த்³யநர்த²ஸங்கடே ஸ்தி²தம் புராணம் ஏவமநாதி³காலப்ரவ்ருத்தாத்⁴யாஸிகரூபம், அத ஏவ தாத்த்விகரூபேண து³ர்த³ர்ஶம் தம் ஸம்ஸாரிணம் அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந ‘‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ’(க.உ. 1-3-13) இத்யாதி³வக்ஷ்யமாணேந தே³வம் மத்வா பரதே³வதாரூபம் பரம் ப்³ரஹ்ம நிஶ்சித்ய ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதீதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வம் ததா²த்வாவக³தேர்மோக்ஷப²லஞ்சோபதி³தே³ஶ ।

தத³நந்தரம் ‘‘ஏதச்ச்²ருத்வா ஸம்பரிக்³ருஹ்ய மர்த்ய: ப்ரவ்ருஹ்ய த⁴ர்ம்யமணுமேதமாப்ய’(க.உ. 1-2-13) இத்யாதி³நா மயா(அ)த்யந்தம் ஸம்க்ஷிப்யோக்தமேததே³வாசார்யமுகா²ச்ச்²ருத்வா ஶ்ரத்³த⁴யா ஸம்யக்பரிக்³ருஹ்ய ப்ரவ்ருஹ்ய தே³ஹாதி³ப்⁴யோ நிஷ்க்ருஷ்ய த⁴ர்மாத³நபேதம் தே³ஹாத்மவத³த⁴ர்மத்வரஹிதம் ஸூக்ஷ்மமேதம் தே³ஹாதி³ப்⁴யோ நிஷ்க்ருஷ்டமாத்மாநம் ஸ்வஸ்வரூபதயா ப்ராப்ய மோத³தே இத்யுக்த்வா விஶிஷ்யாத்மவிஷயே ஶுஶ்ரூஷாஞ்சோத்பாத³யாமாஸ । ஏவமுத்பாதி³தஶுஶ்ரூஷோ நசிகேதா: ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)ஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மாத்மகம் ஸ்வரூபம் விவிச்ய ஜ்ஞாதும் பப்ரச்ச² ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத்’ இதி । அத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மஶப்³தா³ப்⁴யாம் தத்ப²லம் லக்ஷ்யதே ; ததா² ச த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லாச்ச பரித்³ருஶ்யமாநாத³ஸ்மாத்கார்யகாரணப்ரபஞ்சாச்ச பூ⁴தப⁴விஷ்யதா³த்மகாத³நித்யாச்சாந்யத்³வஸ்து ப்ரத்யகா³த்மநஸ்ஸ்வரூபபூ⁴தம் பஶ்யஸி ; ததா²பூ⁴தம் வஸ்து பஶ்யந்க²லு த்வம் ‘‘ஜாநாம்யஹம் ஶேவதி⁴ரித்யநித்யம் ந ஹ்யத்⁴ருவை: ப்ராப்யதே ஹி த்⁴ருவம் தத்’(க.உ. 1-2-10) இதி மந்த்ரேண கர்மப²லலக்ஷணம் நிதி⁴மநித்யம் ஜாநாமி அநித்யைர்த்³ரவ்யஸாத்⁴யை: கர்மபி⁴ர்நித்யம் தந்ந ப்ராப்யமிதி கர்மபி⁴ர்ந ப்ராப்யம் நித்யஞ்ச தத³வோச: । ‘‘ஶ்ரவணாயாபி ப³ஹுபி⁴ர்யோ ந லப்⁴யஶ்ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ப³ஹவோ யந்ந வித்³யு:’(க.உ. 1-2-7) இதி ‘‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா ப்ரோக்தா(அ)ந்யேநைவ ஸுஜ்ஞாநாய ப்ரேஷ்ட²’(க.உ. 1-2-9) இத்யந்தேந ‘ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ந வித்³யு:’ இதி மநுஷ்யேண ஸதோக்தம் ஜ்ஞாதுமஶக்யமித்யநந்யேந மநுஷ்யாதி³பா⁴வம் ஹித்வா தத்³ரூபதாம் ப்ராப்தேநாசார்யேண ப்ரோக்தே தஸ்மிந்புந: ஸம்ஸாரக³திர்நாஸ்தீதி தத்³விஷயா மதிஸ்தர்கேணாபி ப்ராப்துமஶக்யேதி சாநீத்³ருஶம் பரித்³ருஶ்யமாநகார்யகாரணாத்மகப்ரபஞ்சவிலக்ஷணமவோச: । ‘தம் து³ர்த³ர்ஶம்’ இதி மந்த்ரேண ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபபூ⁴தம் சாவோச: தத்ததா²பூ⁴தம் வஸ்து வதே³தி ப்ரஶ்நார்த²: ।

ஆசார்யேண ‘ஶ்ரவணாயாபி’ இத்யாரப்⁴யாத்மவிஷயே வர்ணிதஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யநுவாத³: ஸ்வஸ்யோபதே³ஶயோக்³யத்வப்ரகடநேந ஸம்யக³ஸ்மை உபதே³ஷ்டவ்யமிதி ஸ்வஸ்மிந்ம்ருத்யோ: ப்ரீத்யுத்பாத³நாய । அக்³நிவித்³யாப்ராப்த்யநந்தரம் நசிகேதஸா க்ருதம் தத³நுவாத³மாகர்ண்ய ப்ரீதோ முத்யு: நசிகேதஸே வராந்தரமபி த³தா³விதி ப்ராகு³க்தம் ‘‘ஸ சாபி தத்ப்ரத்யவத³த்³யதோ²க்தமதா²ஸ்ய ம்ருத்யு: புநரேவாஹ துஷ்ட: । தமப்³ரவீத்ப்ரீயமாணோ மஹாத்மா வரம் தவேஹாத்³ய த³தா³மி பூ⁴ய: । தவைவ நாம்நா ப⁴விதா(அ)யமக்³நிஸ்ஸ்ருங்காஞ்சேமாமநேகரூபாம் க்³ருஹாண’(க.உ. 1-1-15,16) இதி । ஸ்ரம்காம் ரத்நமாலாம் । ‘‘த்வாத்³ருங்நோ பூ⁴யாந்நசிகேத: ப்ரஷ்டா’(க.உ. 1-2-9) இதி புநரபி நசிகேதஸ்துல்யஶிஷ்யாந்தரலாப⁴ப்ரார்த²நயா யோக்³யஶிஷ்யப்ரியோ ம்ருத்யுரித்யவஸிதம் ।

ஏவம் ப்ருஷ்டோ ம்ருத்யு: ‘‘தத்தே பத³ம் ஸம்க்³ரஹேண ப்³ரவீமி’(க.உ. 1-2-15) இதி ப்ருஷ்டம் முக்தப்ராப்யம் ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)ஸம்ஸாரிஸ்வரூபம் வக்தவ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாய புநரபி தஸ்ய தே³ஹாதிரிக்தத்வம் ‘‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’(க.உ. 1-2-18) இத்யாதி³மந்த்ராப்⁴யாம் ஸ்தி²ரீக்ருத்ய ‘‘அணோரணீயாந்’(க.உ.1-2-20) இதி மந்த்ரேண பரித்³ருஶ்யமாநஶரீராந்தர்வர்திகு³ஹாநிஹிதம் ஜீவம் மஹிமாநமீஶம் கர்மநிமித்தவ்ருத்³தி⁴க்ஷயரஹிததயா நித்யமேவ மஹாந்தம் பரமேஶ்வவரம் ய: பஶ்யதி , ஸ வீதஶோகோ ப⁴வதீதி ‘‘தம் து³ர்த³ர்ஶம்’(க.உ. 1-2-12) இதி மந்த்ரோக்தமர்த²மநுவத³ந்து³ர்த³ர்ஶஸ்ய கேநோபாயேந த³ர்ஶநமித்யாகாம்க்ஷாயாம் ‘அக்ரது:’ இத்யநேந நிஷ்காமத்வம் ‘தா⁴துப்ரஸாதா³த்’ இத்யநேந ஶரீரதா⁴ரணகாரணமந:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ப்ரஸாத³ம் ச தது³பாயமப்யுபதி³தே³ஶ । மத்⁴யே(அ)பி ‘‘யதே³வேஹ தத³முத்ர யத³முத்ர தத³ந்விஹ । ம்ருத்யோஸ்ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’(க.உ. 2-1-10) இத்யாதி³ப்ரதே³ஶேஷு ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யம் ஸ்பு²டீசகார ।

ந ச வாச்யம் – இஹ தே³ஹே வித்³யமாநஸ்யாமுத்ராதி³த்யமண்ட³லே ப்³ரஹ்மலோகஸ்தா²நே வா வித்³யமாநஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்யைவ நாநாத்வம் நிஷித்⁴யதே , ந து தே³ஹே வித்³யமாநஸ்ய ஜீவஸ்யாதி³த்யமண்ட³லாதௌ³ ஸத: பரமேஶ்வரஸ்ய பே⁴தோ³ நிஷித்⁴யதே – இதி । ஸ்தா²நபே⁴தே³ந பரமேஶ்வரபே⁴த³ப்ரஸக்த்யபா⁴வாத் । அம்கு³ஷ்ட²மந்த்ரேண ஜீவப்³ரஹ்மைக்யப்ரதிபாத³நாநந்தரம் விருத்³த⁴த⁴ர்மவதோஸ்தயோ: கத²மைக்யம் ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்காயாம் ‘‘யதோ²த³கம் து³ர்கே³ வ்ருஷ்டம் பர்வதேஷு விதா⁴வதி । ஏவம் த⁴ர்மாந் ப்ருத²க் பஶ்யந் தாநேவாநுவிதா⁴வதி’(க.உ. 2-1-14) இதி மந்த்ரேண ஜீவே ப்³ரஹ்மணி ச ப்ருத²க்³வ்யவஸ்தி²தா த⁴ர்மா அபே⁴த³விரோதி⁴ந: ஸந்தீதி பஶ்யதஸ்ததை²வ ப்ருத²க்³த⁴ர்மவத்தயா ஸம்ஸார ஏவாநுவர்தத இதி தோ³ஷமுக்த்வா ‘‘யதோ²த³கம் ஶுத்³தே⁴ ஶுத்³த⁴மாஸிக்தம் தாத்³ருகே³வ ப⁴வதி । ஏவம் முநேர்விஜாநத ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தம’(க.உ.2-1-15) இதி மந்த்ரேண ஶுத்³த⁴யோரேவைக்யமிதி தயோரைக்யமுபபாத³யாமாஸ । அந்தே ச ‘‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸந்நிவிஷ்ட: । தம் ஸ்வாச்ச²ரீராத் ப்ரவ்ருஹேந்முஞ்ஜாதி³வேஷீகாம் தை⁴ர்யேண । தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதம்’(க.உ.2-3-17) இதி மந்த்ரேண ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர’ இத்யாதி³நா(அ)நூதி³தம் ஜீவம் ஶரீராந்நிஷ்க்ருஷ்ய ஶுக்ரம் ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீரத்³வயாந்நிஷ்கர்ஷேண ஶுத்³த⁴ம் விருத்³த⁴த⁴ர்மரஹிதம் தமம்ருதம் ப்³ரஹ்ம வித்³யாதி³தி ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யம் ஸோபபாத³நமுபஸஞ்ஜஹார । ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ஜீவஸ்ய தே³ஹாதிரிக்தத்வப்ரஶ்நேந ப்³ரஹ்மவித்³யோபக்ரமோ(அ)ப்யைக்யோபபாத³நார்த²ம் ஶுத்³த⁴த்வஸம்பாத³நாயேத்யுபநிஷதா³ த³ர்ஶிதம் ।

இத்த²ம் நசிகேத:ப்ரஶ்நோபக்ரமா ம்ருத்யுநசிகேதஸ்ஸம்வாத³ரூபேயமுபநிஷதா³ஸமாப்தே: ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யபரைவ லக்ஷ்யதே । ஏவமத்³வைதப்ரகரணே(அ)ஸ்மிந் க: ஸ்வதந்த்ரஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வவர்ணநஶங்காவகாஶ: ? யதீ³த³ம் ப்ரகரணம் பி⁴ந்நாத்மவிஷயமிதி ஶங்காஸ்பத³ம் ஸ்யாத், ததா³ ஜீவேஶ்வரபே⁴த³ஜ்ஞாநமிவ ப்ரதா⁴நபுருஷபே⁴த³ஜ்ஞாநமபி மோக்ஷஸாத⁴நமிதி தத³ர்த²ம் ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வம் ‘அஶப்³த³ம்’ இதி மந்த்ரேண வர்ண்யத இதி ஶம்க்யேதாபி, ந த்வித³ம் ஶங்காஸ்பத³ம் ; ப்ரஶ்நச்சா²யயா ப்ரதிவசநஸந்த³ர்பே⁴ண ச ப்ரகரணஸ்யாபே⁴த³பரதாயா: ப்ரதிஷ்டி²தத்வாத் । ததா² ஹி ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ப்ரஶ்நஸ்தாவத் ப்ரஶ்நவாக்யஸ்ய ‘மரணம் மா(அ)நுப்ராக்ஷீ:’ இதி ப்ரஶ்நப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ‘ந ஸாம்பராயே’ இதி ப்ரஶ்நோத்தரஸ்ய ச பர்யாலோசநயா ஜீவவிஷய இதி நிர்விசிகித்ஸமவக³ம்யதே । ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ப்ரஶ்நஸ்து ப்ரஶ்நவாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மநிரூபணபரதது³த்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ச பர்யாலோசநயா ப்³ரஹ்மவிஷய இதி । ந சாயம் ஜீவவிஷயப்ரஶ்நாத³ந்ய: ஸ்வதந்த்ர இதி ஶக்யம் வக்தும் ; வரத்ரயோபக்ரமவிரோதா⁴த் । ‘வரந்தவேஹாத்³ய த³தா³மி பூ⁴ய:’ இதிவத் புநரத்ர வரதா³நாந்தராஶ்ரவணாச்ச । கிந்து விஶேஷஜிஜ்ஞாஸயா ஜீவவிஷய ஏவ ப்ரஶ்ந: புநரநுக்ருஷ்ட இதி வக்தவ்ய: । ததஶ்ச ப்³ரஹ்மவிஷயத்வேநாவதா⁴ர்யமாணப்ரஶ்நஸ்ய ஜீவோ விஷய இதி ஸித்³தௌ⁴ ப்ரஶ்நஸாமர்த்²யாதே³வ ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³தாத்பர்யம் ஸித்³த்⁴யதி ।

ஏவம் ப்ரஶ்நஸாமர்த்²யேந ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³தாத்பர்யாவிஷ்கரணம் வேத³ச்சா²யாநுகாரிணி த⁴ர்மஶாஸ்த்ரே(அ)பி யாஜ்ஞவல்கீயே த்³ருஶ்யதே । தத்ர ஹி ப்ராயஶ்சித்தகாண்டே³ ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யேஶ்வரஜ்ஞாநாத்³விஶுத்³தி⁴: பரமா மதா’ இதி பரமேஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ஸகலபாபப்ராயஶ்சித்தத்வோபதே³ஶப்ரஸங்கா³த் ஸகலஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபம் பரமேஶ்வரஸ்ய மஹிமாநமுபவர்ண்ய தத: கர்மவிபாகப்ரதுஷ்டூஷயா ‘யத்³யேவம் ஸ கத²ம் ப்³ரஹ்ம பாபயோநிஷு ஜாயதே’ இதி ப்ரஶ்நோ(அ)வதாரித: । தத்ர ‘கத²ம் பாபயோநிஷு ஜாயதே’ இத்யுக்த்யா ஜீவவிஷயத்வேநாவக³ம்யமாநஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ஸ இதி ப்ரக்ருதபரமேஶ்வரவாசிநா ஸர்வநாம்நா ப்ராக்³வர்ணிதநிரதிஶயஸ்வாதந்த்ர்யரூபததீ³யமஹிமபராமர்ஶிநா ‘யத்³யேவம்’ இதி வசநேந ப்³ரஹ்மவிஷயதாமாநீயாபே⁴த³தாத்பர்யமாவிஷ்க்ருதமிதி விஶேஷ: । ஏவமத்ரோபக்ரமக³தவரத்ரயப்ரதா³நரூபாக்²யாயிகாகல்பநம் ப்³ரஹ்மவிஷயப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராசீநஜீவவிஷயப்ரஶ்நாநந்யத்வாபாத³நேந ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³தாத்பர்யப்ரத்யாயநார்த²தாயாமேவ த்³ருஷ்டார்த²ம் ப⁴வதி । இத்த²மேவ ஹி வித்³யாஸந்நிதி⁴படி²தாநாமாக்²யாயிகாநாம் வித்³யாப்ரதிபத்த்யர்த²த்வம் பாரிப்லவாதி⁴கரணே வக்ஷ்யமாணமுபபாத³நீயம் । ஏவம் தாவத் ப்ரஶ்நச்சா²யயா ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³பரம் ப்ரகரணமிதி ஸித்³த⁴ம் । ப்ரதிவசநஸந்த³ர்ப⁴க³தோபக்ரமோபஸம்ஹாரமத்⁴யபராமர்ஶைஸ்தஸ்ய தத்பரத்வம் த³ர்ஶிதமத⁴ஸ்தாத் ।

நநு ப்ரதிவசநமத்⁴யே ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ப்ரத்யாயகோ(அ)பி ‘ருதம் பிப³ந்தௌ’ இதி மந்த்ர ஆம்நாத: ? ஸத்யம் । ஸ து ரத²ஸாரத்²யாதி³கல்பநயா ப்ராப்தவ்யத்வேந வக்ஷ்யமாணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: தத³நந்தரம் ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ இதி அத்ரைவ ப்ராப்தவ்யத்வேந விஶேஷணாத் தந்நிர்வாஹாய ப்ராப்யஸ்ய ப்ராப்த்ருஸந்நிகர்ஷாபேக்ஷாயாம் ப்ராப்துர்ஜீவஸ்ய ப்ராப்தவ்யபாரமார்தி²கரூபத்வேந ஶரீரகு³ஹாயாமேவம் நித்யஸந்நிஹிதம் தஸ்யாஸம்ஸாரிஸ்வரூபமிதி ப்ரத³ர்ஶயிதும் ஸ மந்த்ர இதி வ்யவஸ்தா²பிதம் கு³ஹா(அ)தி⁴கரணே । ப்ராப்த்ருப்ராப்தவ்யபே⁴த³ஸ்து கல்பிதப்ராப்த்ருரூபாபேக்ஷ: । மோக்ஷஶாஸ்த்ரேஷு தத்³வ்யபதே³ஶஶ்ச தாத்³ரூப்யப்ராப்திபர:, ந து க்³ராமாதி³ப்ராப்திவத்³பே⁴த³ஸாபேக்ஷ இதி வ்யவஸ்தா²பிதமாநந்த³மயாதி⁴கரணே । அத: ப்ராப்த்ருப்ராப்தவ்யபா⁴வவ்யபதே³ஶாத³பி ந ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ஸித்³தி⁴ப்ரத்யாஶா । தஸ்மாத³த்³விதீயப்³ரஹ்மபரப்ரஶ்நப்ரதிவசநஸந்த³ர்பா⁴விரோதா⁴த³த்³விதீயப்³ரஹ்மப்ராப்த்யுபாயோபந்யாஸ இவ ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வேந உபந்யாஸோ ந ஸங்க³ச்ச²தே ।

ஸூத்ரஸ்யாயமர்த²: – த்ரயாணாமக்³நிஜீவபரமாத்மநாமேவ ஏவம் வக்தவ்யத்வேந , ஜ்ஞேயத்வேந ச உபந்யாஸ: । தேஷாம் த்ரயாணாமேவ ச ப்ரஶ்ந: । அதோ ஜீவஸ்ய முக்திப்ராப்யபாரமார்தி²கரூபதயா பரமாத்மநி ப்ருஷ்டே ‘தத்தே பத³ம் ஸம்க்³ரஹேண ப்³ரவீமி’ இதி பரமாத்மநோ வக்தவ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞயா தத³நுப³ந்தி⁴த்வேந தத்ப்ராப்த்யுபாயோ ப³ஹுதா⁴ பரமாத்மநோ து³ரதி⁴க³மத்வோக்த்யா தத³வக³த்யுபாயஶ்ச யதா²(அ)ர்தா²த்ப்ரதிஜ்ஞாதோ ப⁴வதி ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞயேவ ஸாத⁴நாதி³விசார: , ந ததா² ஸ்வதந்த்ரஸ்ய ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வமர்தா²த்ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ‘அஶப்³த³ம்’ இதி மந்த்ரஸ்ய தத்பரத்வகல்பநமயுக்தமிதி । ‘த்ரயாணாமேவ’ இத்யேவகார: ப்ரதா⁴நவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । சகார: பரமாத்மாநுப³ந்த⁴தத்ப்ராப்திதத³வக³த்யுபாயஸமுச்சயார்த²: । த்³விதீயஶ்சகார: ப்ரதிவசநஸந்த³ர்ப⁴வத்ப்ரஶ்நோ(அ)பி பர்யாலோச்யமாந: ஶங்கிதபூர்வபக்ஷநிராஸஸமர்த²ஸ்வதந்த்ரோ ஹேது: , ந து த்ரயாணாமேவோபந்யாஸ இதி ஹேதோ: ஸாத⁴கோ ஹேதுரிதி ஜ்ஞாபநாய ஹேதுத்³வயஸமுச்சயார்த²: ।1-4-6।

உப⁴யத்ராபி மஹச்ச²ப்³த³: ஸாங்க்²யாபி⁴மததத்த்வவிஶேஷபர இதி தாவத³யுக்தம் ; ‘‘மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம்’(க.உ.2-1-4) இத்யாதி³வைதி³கப்ரஸித்³தி⁴விரோதே⁴ந தஸ்ய தத்ர ஸாங்க்²யகல்பிதாயா ரூடே⁴ஸ்த்யாஜ்யத்வாத் । தத்³வதே³வாவ்யக்தபத³ஸ்ய ப்ரதா⁴நே ரூடி⁴ரபி த்யாஜ்யா ; வைதி³கேந ப்ரகரணாதி³நா தஸ்ய ஶரீரபரத்வாவதா⁴ரணாத் , ‘மஹத: பரம் ப்ரதா⁴நம் நிசாய்யம்’ இத்யேதத³பி த்யாஜ்யம் ; ப்ரகரணஸ்யாத்³வைதபரத்வாவஸாயாதி³தி ஸூத்ரார்த²: । சகாரேண ‘அவ்யக்தாத் புருஷ: பர:’ இதி ஶ்ருதபுருஷவச்சேதி ஸமுச்சீயதே । தஸ்யாபி ஹி புருஷஶப்³த³ஸ்ய மோக்ஷார்த²ம் ப்ரதா⁴நவிவிக்தத்வேந ஜ்ஞேய இதி ஸாங்க்²யாபி⁴மதே புருஷே வ்ருத்திஸ்த்யாஜ்யா ; தஸ்ய ப்ரகரணேந மோக்ஷார்த²ம் ப்ரத்யக³பி⁴ந்நத்வேந ஜ்ஞாதவ்யே நிர்விஶேஷே பரமாத்மநி வ்ருத்தேராஶ்ரயணீயத்வாத் । தஸ்மாத³வ்யக்தஶப்³த³ஶ்ஶரீரபரோ ந ப்ரதா⁴நபர இதி ஸித்³த⁴ம் ।1-4-7।

ஶ்வேதாஶ்வதரஶாகி²நஸ்ஸமாமநந்தி – ‘அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம் ப³ஹ்வீ: ப்ரஜாஸ்ஸ்ருஜமாநாம் ஸரூபா: । அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய:’(ஶ்வே.உ. 4.5) இதி । அயம் மந்த்ர: கிம் ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்வதந்த்ரமூலப்ரக்ருதிபர:, உத தேஜோ(அ)ப³ந்நலக்ஷணாவாந்தரப்ரக்ருதிபர இதி ஸம்ஶயே –

பூர்வபக்ஷ: – ந ஜாயத இத்யஜேதி மூலப்ரக்ருதௌ யுஜ்யதே, ந த்வவாந்தரப்ரக்ருதௌ । ந ச ச்சா²கா³வாசகஸ்யாஜாஶப்³த³ஸ்யாவாந்தரப்ரக்ருதௌ கௌ³ணீ வ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । முக்²யயோக³வ்ருத்திஸம்ப⁴வே ஜக⁴ந்யவ்ருத்த்யயோகா³த் । ‘ஏகாம்’ இத்யபி மூலப்ரக்ருதௌ யுஜ்யதே, ந து தேஜோ(அ)ப³ந்நேஷு ப³ஹுஷு । லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணஶப்³தை³ஸ்து குஸும்ப⁴ஸலிலாந்த⁴காரக³தரஞ்ஜகத்வப்ரஸந்நத்வாவாரகத்வகு³ணயோகா³த்³ரஜஸ்ஸத்த்வதமோகு³ணாத்மிகா மூலப்ரக்ருதிர்லக்ஷயிதும் ஶக்யதே । கு³ணவாசிநாம் லோஹிதாதி³ஶப்³தா³நாம் தேஜோ(அ)ப³ந்நேஷு த்³ரவ்யேஷ்வபி லக்ஷணைவ ஹி க³தி: । ‘ஸ்ருஜமாநாம்’ இத்யுச்யமாநம் ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஸ்ருஷ்டிகர்த்ருத்வம் து ஸாங்க்²யாபி⁴மதாயாம் மூலப்ரக்ருதாவேவ யுஜ்யதே । உத்தரார்த்³தா⁴ர்தோ²(அ)பி தஸ்யாமேவ ஸங்க³ச்ச²தே । ‘ஏகோ(அ)நுஶேதே, அந்யோ ஜஹாதி’ இத்யாத்மபே⁴தே³ந ஸாங்க்²யமதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ; ஔபநிஷதை³ரைகாத்ம்யஸ்யாப்⁴யுபக³தத்வாத் । ந ஹ்யத்ர பூர்வாதி⁴கரண இவாத்³வைதப்ரகரணதாமாபாத்³ய வா ஸ்வதந்த்ரகாரணத்வம் நோச்யத இதி வா ந ஸாங்க்²யமதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேதி வக்தும் ஶக்யதே । ஏதேந – அஸ்ய மந்த்ரஸ்ய மூலப்ரக்ருதிரர்த²ஶ்சேதௌ³பநிஷதா³பி⁴மதா பரமேஶ்வராதீ⁴நா(அ)ர்தோ²(அ)ஸ்து ந து ஸாங்க்²யாபி⁴மதா ஸ்வதந்த்ரேத்யபி ஶங்கா – நிரஸ்தா ; ஆத்மபே⁴தா³பி⁴தா⁴நேந ஸ்வாதந்த்ர்யாபி⁴தா⁴நேந ச ஸாங்க்²யமதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । தஸ்யாம் ‘ஏகாம்’ இத்யஸ்யாயோகா³ச்ச , ப³ந்த⁴முக்திவ்யவஸ்தா²ர்த²ம் ப்ரதிஜீவமவித்³யாபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாவஶ்யம்பா⁴வாத் , ‘ஜஹாதி’ இதி த்யாகோ³க்த்யயோகா³ச்ச ; முக்தித³ஶாயாம் தஸ்யா நிரவஶேஷோச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மாத் , அநுவர்தமாநத்வ ஏவ த்யாகோ³க்திஸாங்க³த்யாத் । தஸ்மாத் ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்வதந்த்ரமூலப்ரக்ருதிரேவாஸ்ய மந்த்ரஸ்யார்த² இதி ஏவம் ப்ராப்தே –

ராத்³தா⁴ந்த: – அஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஸ்வரஸதஸ்தாவதே³தாவாநர்த²: ப்ரதீயதே – காஞ்சிச்சா²கா³ம் த்ரிவர்ணாம் ஸரூபப³ஹுப³ர்கராமேகஶ்சா²க³: ப்ரீயமாணோ(அ)நுவர்ததே, அந்யஸ்தாமுபபு⁴க்தாம் த்யஜதி – இதி । லோகே ஸம்ப⁴வந்நப்யயமர்தோ² வேதே³ விஶிஷ்ய சாத்⁴யாத்மப்ரகரணே ந நிப³ந்த⁴மர்ஹதீத்யாத்⁴யாத்மிகே க்வசித³ர்தே² யோஜநம் கார்யம் । ஸ்வமநீஷிகயா ச தத்கர்தும் ந ஶக்யதே ; விஶேஷஹேத்வபா⁴வாச்சமஸவத் । யதா² ஹி ‘அர்வாக்³பி³லஶ்சமஸ ஊர்த்⁴வபு³த்⁴ந:’(ப்³ரு.உ.2-2-3) இதி மந்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய சமஸஸ்யோர்த்⁴வபி³லஸ்ய திர்யக்³பு³த்⁴நஸ்ய க்³ரஹணாஸம்ப⁴வே ஸதி ‘அநாகாஶே கோ(அ)யம் க³லிதஹரிண:ஶீதகிரண:’ இத்யாதி³வ்யதிரேகாநுப்ராணிதாதிஶயோக்த்யுதா³ஹரணகாவ்யவசநே ப்ரஸித்³த⁴சந்த்³ரக்³ரஹணாஸம்ப⁴வே ஸதி கவிவிவக்ஷயா முகே² சந்த்³ரத்வகல்பநா க்ரியத இதிவத³முஷ்மிம்ஶ்சமஸத்வகல்பநா க்ரியத இதி நிஶ்சேதும் ந ஶக்யதே ; கி³ரிகு³ஹாக்³ருஹவிஶேஷாதீ³நாம் ப³ஹூநாமர்வாக்³பி³லத்வோர்த்⁴வபு³த்⁴நத்வஸம்ப⁴வாத் । நந்வத்ர ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்வதந்த்ரப்ரக்ருதிக்³ரஹணே விஶேஷஹேதுருக்த: । கோ விஶேஷஹேது: ? ந தாவத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ; அந்யேந ப்ரேர்யமாணஸ்யாபி ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாநபாயாத் । ந ஹ்யாதோ⁴ரணேந ப்ரேர்யமாணோ க³ஜோ க³ச்ச²ந்ந க³ச்ச²தி । நாப்யாத்மபே⁴த³: । ந ஹி ஸோ(அ)த்ர ப்ரதிபாத்³யதே , கிந்து ப்ரஸித்³த⁴ந்தமநூத்³ய ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஸ்தி²தி: । அநூத்³யமாநஶ்ச லோகப்ரஸித்³தோ⁴ பே⁴த³: ‘த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி த்வம் குமார உத வா குமாரீ த்வம் ஜீர்ணோ த³ண்டே³ந வஞ்சஸி த்வஞ்ஜாதோ ப⁴வஸி விஶ்வதோமுக²:’(ஶ்வே.உ.4-3) ‘ஏகோ தே³வஸ்ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴:’(ஶ்வே.உ.6-11) இதி பூர்வாபரமந்த்ராநுரோதே⁴ந கால்பநிகோ(அ)ங்கீ³கர்தும் யுக்த: । ஏதேநைக்யமபி வ்யாக்²யாதம் । தஸ்யாப்யநூத்³யமாநஸ்ய ‘‘யோ யோநிமதி⁴திஷ்ட²த்யேக:’(க.உ.4-11) இத்யத்ரத்யமந்த்ராந்தராநுஸாரேண ஏகஜாதீயதாரூபத்வஸம்ப⁴வாத் , ‘சைத்ரமைத்ராவௌஷத⁴ம் ஸேவமாநௌ ஸ்தி²தௌ தயோஶ்சைத்ரஸ்தத³த்³யாபி ஸேவதே மைத்ரஸ்தத் ஜஹாதி’ இதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத், ஐக்யஸ்ய தேஜோ(அ)ப³ந்நஸங்கா⁴தைக்யரூபத்வஸம்ப⁴வாச்ச । ஸாங்க்²யாபி⁴மதப்ரக்ருதாவபி ஹி கு³ணத்ரயஸங்கா⁴தாபி⁴ப்ராயேணைவைக்யமுபபாத³நீயம் ।(1-4-8)

பரமேஶ்வராதீ⁴நா தேஜ:ப்ரமுகா² தேஜோ(அ)ப³ந்நலக்ஷணா ஜராயுஜாண்ட³ஜஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜசதுர்வித⁴பூ⁴தக்³ராமப்ரக்ருதிரியமஜா ப்ரதிபத்தவ்யா । ந து கு³ணத்ரயஸங்கா⁴தலக்ஷணா ஸாங்க்²யதந்த்ரஸித்³தா⁴ ஸ்வதந்த்ரா ப்ரக்ருதி: । ததா² ஹி ஏகே ஶாகி²நஸ்தாண்டி³ந: தேஜோ(அ)ப³ந்நாநாம் பரமேஶ்வராது³த்பத்திமாம்நாய தேஷாம் ரோஹிதாதி³ரூபாண்யாமநந்தி ‘யத³க்³நே ரோஹிதம் ரூபம் தேஜஸஸ்தத்³ரூபம் யச்சு²க்ரம் தத³பாம் யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய’ இதி । தாந்யேவேஹ தேஜோ(அ)ப³ந்நாநி ரோஹிதாதி³ஶப்³த³ஸாமாந்யாத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । ஶ்ருத்யந்தரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞைவ ச க்³ராஹ்யா; ஸர்வஶாகா²ப்ரத்யயம் ப்³ரஹ்மேதி ஸ்தி²தே:, ந து ஸ்ம்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா; ப³ஹிரங்க³த்வாத் । ஏவஞ்ச ரோஹிதாதி³ஶப்³தா³நாமபி ஸாமஞ்ஜஸ்யம் ப⁴வதி; கு³ணவத்ஸு கு³ணவாசகஶப்³தா³நாம் லக்ஷணாயா: லோகே வேதே³ ச நிரூட⁴த்வாத் ரஞ்ஜகத்வாதி³பி⁴: ஸத்த்வாதி³ஷு லக்ஷணாயா விப்ரக்ருஷ்டத்வாத் । (1.4.9)

கல்பநோபதே³ஶோ(அ)யமஜாமந்த்ர: । தத்ர ‘அஜாம்’ இதி தேஜோ(அ)ப³ந்நாத்மிகாயாம் ப்ரக்ருதௌ சா²க³த்வகல்பநா । ‘ப்ரஜா’ இதி தத்கார்யேஷு சா²கா³பத்யகல்பநா । முக்தௌ வித்³யயா தது³ச்சே²தே³ முச்யமாநகர்த்ருகத்யாக³த்வகல்பநா, முக்தஸம்ஸாரிணோரஜத்வகல்பநா ச । குத: கல்பநோபதே³ஶ இதி அவஸீயதே ? ‘த்³வா ஸுபர்ணா’(ஶ்வே.4.6) இத்யக்³ரிமமந்த்ரே ப்ராக்³த்³ருஷ்டாந்ததயோபாத்தே சமஸமந்த்ரே ச கல்பநோபதே³ஶாத் । ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி மந்த்ரே ஹி ஶரீரே வ்ருக்ஷத்வகல்பநா ததா³ஶ்ரிதயோர்ஜீவாந்த:கரணயோ: பக்ஷித்வகல்பநா, கர்மப²லே வ்ருக்ஷப²லத்வகல்பநா ச த்³ருஶ்யதே । ‘அர்வாக்³பி³லஶ்சமஸ ஊர்த்⁴வபு³த்⁴நஸ்தஸ்மிந் யஶோ நிஹிதம் விஶ்வரூபம் । தஸ்யாஸதே ருஷயஸ்ஸப்த தீரே வாக³ஷ்டமீ ப்³ரஹ்மணா ஸம்விதா³நா’(ப்³ரு.2.2.3) இதி சமஸமந்த்ரே ச கண்டா²து³பரிபா⁴க³ரூபே ஶிரஸி சமஸத்வகல்பநா, தத்³க³தே முக²விவரே பி³லத்வகல்பநா, ததூ³ர்த்⁴வபா⁴கே³ மூர்த்³தா⁴வயவே க⁴டசமஸபாத³பாதி³ஸ்தூ²லமூலபா⁴க³ரூபபு³த்⁴நத்வகல்பநா, தஸ்மிந்விஸ்ருமரதயா ஸ்தி²தேஷு ப்ராணாதி³வாயுஷு யஶஸ்த்வகல்பநா, தஸ்மிந் பரிதஸ்தி²தேஷு ஶ்ரோத்ராதி³ஷ்விந்த்³ரியேஷு ருஷித்வகல்பநா ச த்³ருஶ்யதே । ந ச – சமஸாதி³ஶப்³தா³நாம் ஶிர:ப்ரப்⁴ருதிஷு யதா²ஸம்ப⁴வம் கத²ஞ்சித்³யோகோ³ ரூடி⁴ஶ்ச கல்ப்யதாமிதி – வாச்யம் । அக்³ரே ‘இமாவேவ கௌ³தமப⁴ரத்³வாஜௌ’ இத்யாதி³நா ஶ்ரோத்ரசக்ஷுர்க்⁴ராணயுக³லரஸநாநாம் ஸப்தாநாம் கௌ³தமப⁴ரத்³வாஜவிஶ்வாமித்ரஜமத³க்³நிவஸிஷ்ட²காஶ்யபாத்ரிரூபத்வேந வர்ணயிஷ்யமாணதயா ‘தஸ்யாஸதே ருஷயஸ்ஸப்த தீரே’ இத்யத்ர ஶ்ரோத்ராதி³ஷு ருஷித்வகல்பநாநிஶ்சயே ஸதி தத: ப்ராக³பி கல்பநோபதே³ஶ இதி நிஶ்சயாத் , பி³லபு³த்⁴நஶப்³த³யோராகாரஸாம்யேந முக²விவரே மூர்த்³த⁴நி ச யஶஶ்ஶப்³த³ஸ்ய விவரணக்ரியாஸாம்யேந ப்ராணவாயுஷு ச கௌ³ணத்வம் விநா யோக³ரூட்⁴யோரஸம்ப⁴வாச்ச । தத்ர ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி மந்த்ரே லோகே ஸம்ப⁴வந்த்யா ரீத்யா ப்ரதிபத்திஸௌகர்யம் விநா ந ப்ரயோஜநாந்தரமஸ்தி । தத்ப்ரயோஜநமிஹாபி ச ஸமாநம் । சமஸமந்த்ரே து லோகவிலக்ஷணயா ரீத்யா விஸ்மயநீயயா கௌதுகமுத்பாத்³ய ப்ரதிபத்திஸௌகர்யம் ப்ரயோஜநமிதி விஶேஷ: । ப்ரஸித்³தோ⁴ ஹி சமஸ ஊர்த்⁴வபி³லஸ்திர்யக்³பு³த்⁴நஶ்ச । தஸ்மிம்ஶ்ச ஸோமரஸோ நிதீ⁴யதே, ந து யஶ: । ஸோமரஸபூரிதஶ்ச தத்³பி³லஸ்ய ஜலபூர்ணஸ்ய கூபஸ்யேவ தீரஸ்தா²நீயாத்பரிதோ வர்தமாநாதூ³ர்த்⁴வபா⁴கா³த்³ப³ஹிரேவ ஸப்தஹோத்ருகா ப்³ராஹ்மணா ருத்விஜா ஸஹ யாம் காஞ்சந ஸம்வித³ம் குர்வாணாஶ்சாஸதே, ந து தீரஸ்தா²நீயே சமஸாவயவே । அநயோஶ்ச மந்த்ரயோர்விஷயவிஷயிஸாமாநாதி⁴கரண்யம் விநைவ கல்பநாத³ர்ஶநாத³ஜாமந்த்ரே(அ)பி ததை²வ யுக்தம் ।

காவ்யேஷ்வபி விஷயவிஷயிஸாமாநாதி⁴கரண்யம் விநா கல்பநாத³ர்ஶநாச்ச தச்சா²யாபந்நத்வாத³ப்யயம் கல்பநோபதே³ஶ: । ந ஹி ரூபகோதா³பரணேஷ்விவாதிஶயோக்த்யுதா³ஹரணேஷு தத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யமஸ்தி, யதா² –‘வாபீ காபி ஸ்பு²ரதி க³க³நே தத்பரம் ஸூக்ஷ்மபத்³யா ஸோபாநாலீமதி⁴க³தவதீ காஞ்சநீமைந்த்³ரநீலீ। தஸ்யாம் ஶைலௌ ஸுக்ருதிஸுக³மௌ சந்த³நச்ச²ந்நதே³ஶௌ தத்ரத்யாநாம் ஸுலப⁴மம்ருதம் ஸந்நிதா⁴நாத்ஸுதா⁴ம்ஶோ:॥’ இதி । யத்தூக்தம் யோக³வ்ருத்திஸம்ப⁴வே கௌ³ணீவ்ருத்திர்ந கல்பநீயேதி தத்³விபரீதம் । ப்ரத²மப்ரதீதரூடி⁴பூர்வககௌ³ணீவ்ருத்திஸ்வீகாரஸம்ப⁴வே ரூடி⁴பரித்யாகே³ந யோக³பரிக்³ரஹாயோகா³த் । அத ஏவ ‘ப்ரைது ஹோதுஶ்சமஸ: ப்ர ப்³ரஹ்மண: ப்ரோத்³கா³த்ரூணாம் ப்ர யஜமாநஸ்ய’ இதி ப்ரைஷே உத்³கா³த்ருஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுவசநாந்தஸ்ய ப³ஹுஷு வ்ருத்தௌ வக்தவ்யாயாம் ஸுப்³ரஹ்மண்யஸாதா⁴ரணம் யோக³ம் பரித்யஜ்யாந்தரங்க³ப்ரத்யாஸத்த்யா ஸத³:ப்ரவேஶவத்ஸு த்ரிஷு ரூடி⁴பூர்விகா லக்ஷணா(அ)ங்கீ³க்ருதா ।

முக்தஸ்ய சா²க³த்வகல்பநம் ப³ஹூபகாரிண்யா: ப்ரக்ருதேஶ்சா²க³த்வகல்பநம் ச விருத்³த⁴ம், இதி சேத்; நாஸ்த்யயம் விரோதோ⁴ மத்⁴வாதி³வத் । ஆதி³த்யஸ்ய ஹி த்ரயீமயஸ்ய தே³தீ³ப்யமாநதி³வ்யஜ்யோதிர்மண்ட³லஸ்ய மது⁴த்வம் கல்ப்யதே । தத்³வத் ப்ரஹீணஜாதிகல்பநாயாம் நாஸ்தி விரோத⁴: । சா²க³: புநஶ்சா²க³யா ஸம்ஸர்க³யோக்³ய: முக்த: ப்ரக்ருத்யா ந ஸம்ஸர்க³யோக்³ய இத்யயமபி ந விரோத⁴: । ரத²: ப்ராபணீயதே³ஶபர்யந்தம் நீதஸ்தத்ப்ராப்த்யுபாயோ ப⁴வதி ஶரீரம் து ந ததா²; ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’(ப்³ரு.4.4.7) இதி ஶ்ருதே:, ப்³ரஹ்மலோகாதி³ஸ்தா²நஸ்தி²தஸ்ய பரப்³ரஹ்மணோ முக்தப்ராப்யத்வாங்கீ³காரே(அ)பி ஜ்ஞாநஸாத⁴நதயா முக்த்யுபாயஸ்ய வஶீக்ருதேந்த்³ரியமநோபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயஸ்ய ஶரீரஸ்ய தாவத்பர்யந்தம் நயநாபா⁴வாதி³தி விஶேஷே ஸத்யபி யதா²கத²ஞ்சித் ப்ராப்த்யுபாயத்வமாத்ரேண ஶரீரஸ்ய ரத²த்வகல்பநாத³ர்ஶநாத் ।

ஸூத்ரே ‘கல்பநோபதே³ஶாத்’ இதி ப்ரத²மாந்தம் பத³ம் ‘ஸுபாம் ஸுலுக்பூர்வஸவர்ணாம்ச்சே²யாடா³ட்³யாயாஜால:’(பா.ஸூ.7.1.39) இதி ஸூத்ரவிஹிதேந ப்ரத²மாவிப⁴க்தே: ஆதா³தே³ஶேந லப்³த⁴ரூபம் । கல்பநோபதே³ஶோ(அ)யமஜாமந்த்ர இதி தேந ப்ரதிஜ்ஞா லப்⁴யதே । தேநைவ பஞ்சம்யந்ததயா புநர்விவக்ஷிதேந தத்ர ஹேதுருச்யதே । ஸ்வயமேவ ஸ்வஸ்மிந் ஹேதுர்ப⁴விதும் நார்ஹதீதி ஸாமர்த்²யாத³ந்யஸ்மிந் கல்பநோபதே³ஶே ஹேதூகர்தவ்யே ஸந்நிஹிதத்வாத் ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இத்யக்³ரிமகல்பநோபதே³ஶ: ப்ராக்³த்³ருஷ்டாந்தீக்ருததயா பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத் ‘அர்வாக்³பி³ல:’ இதி கல்பநோபதே³ஶஶ்ச ஹேதுர்லப்⁴யதே । சகார: காவ்யேஷு கல்பநாத³ர்ஶநரூபஹேத்வந்தரஸமுச்சயார்த²: । ‘மத்⁴வாதி³’ இத்யாதி³ஶப்³தோ³ ரதா²தி³ரூபகபரிக்³ரஹார்த²: । தஸ்மாத³ஜாமந்த்ரஸ்தேஜோ(அ)ப³ந்நரூபாவாந்தரப்ரக்ருதிபர:, ந து ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நபர இதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸ்யாதே³தத் – ஸ்வதந்த்ரப்ரக்ருதிபரோ ந ப⁴வதீதி யுக்தமேவ, அவாந்தரப்ரக்ருதிபர இதி ந யுக்தம் । யதோ(அ)ஸ்ய மந்த்ரஸ்ய பரமேஶ்வராதீ⁴நமூலப்ரக்ருதிபரத்வமேவ ‘ஜ்ஞாஜ்ஞௌ த்³வாவஜாவீஶாநீஶாவஜா ஹ்யேகா போ⁴க்த்ருபோ⁴கா³ர்த²யுக்தா’(ஶ்வே.1.9), ‘க்ஷரம் ப்ரதா⁴நமம்ருதாக்ஷரம் ஹர: க்ஷராத்மாநாவீஶதே தே³வ ஏக:’(ஶ்வே.1.10) ‘ச²ந்தா³ம்ஸி யஜ்ஞா: க்ரதவோ வ்ரதாநி பூ⁴தம் ப⁴வ்யம் யச்ச வேதா³ வத³ந்தி । தஸ்மாந்மாயீ ஸ்ருஜதே விஶ்வமேதத³ஸ்மிம்ஶ்சாந்யோ மாயயா ஸந்நிருத்³த⁴:। மாயாந்து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்। தஸ்யாவயவபூ⁴தைஸ்து வ்யாப்தம் ஸர்வமித³ம் ஜக³த்’(ஶ்வே.4.9,10), ‘ஸ விஶ்வம்க்ருத்³விஶ்வவிதா³த்மயோநி: ஜ்ஞ:காலகாலோ கு³ணீ ஸர்வவித்³ய:। ப்ரதா⁴நக்ஷேத்ரஜ்ஞபதிர்கு³ணேஶ: ஸம்ஸாரமோக்ஷஸ்தி²திப³ந்த⁴ஹேது:’(ஶ்வே.6.16) இத்யாதி³பூர்வாபரமந்த்ரஸந்த³ர்ப⁴பர்யாலோசநயா ஸ்பஷ்டமேவ ப்ரதீயதே । ஶாகா²ந்தரோக்தரோஹிதாதி³ஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாநுரோதா⁴த³பி பூர்வாபரமந்த்ராநுரோத⁴ ஏவ யுக்ததர: । ஸத்யம் । பூர்வாபரமந்த்ரபர்யாலோசநாயாம் மூலப்ரக்ருதிபர ஏவாயம் மந்த்ர: । தத்பர்யாலோசநாயாம் ச நாஸ்தி பூர்வபக்ஷாவகாஶ: । தைத்திரீயஶாகா²யாமபி அஜாமந்த்ரஸ்ய ஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருபரமேஶ்வரப்ரகரணபடி²தத்வாத் ஸ்பு²டதரபூர்வாபரமந்த்ரநியமிதபரமேஶ்வராதீ⁴நப்ரக்ருதிதாத்பர்யகைதந்மந்த்ரஸரூபத்வாச்ச நாஸ்தி பூர்வபக்ஷாவகாஶ: । ததா²(அ)பி ந்யாயவ்யுத்பாத³நாய ப்ரகரணம் கரேண பிதா⁴ய க்ருத்வாசிந்தாரூபேண ந்யாயப³லாத³வாந்தரப்ரக்ருதிபரத்வநிர்ணயார்த²மித³மதி⁴கரணம் । அத ஏவ பா⁴ஷ்யே ப்ரகரணாநுஸாரேணாஸ்ய மந்த்ரஸ்ய மூலப்ரக்ருதிபரத்வபக்ஷமபி ப்ரத³ர்ஶ்ய க்ருத்வாசிந்தோத்³கா⁴டநம் க்ருதமிதி ஸர்வமநவத்³யம் । 1.4.10

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஶ்ரூயதே – ‘யஸ்மிந் பஞ்ச பஞ்சஜநா ஆகாஶஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த: । தமேவ மந்ய ஆத்மாநம் வித்³வாந் ப்³ரஹ்மாம்ருதோ(அ)ம்ருதம்’(ப்³ரு.4.4.17) இதி । அயம் மந்த்ர: ஸாங்க்²யாபி⁴மதாநி பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வாநி ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா’ இதி ப்ரதிபாத³யதி, உத வாக்யஶேஷக³தாந் ப்ராணாதீ³நீதி ஸந்தே³ஹே பூர்வபக்ஷ: – பஞ்சஶப்³த³த்³வயேந பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யாநிஷ்பத்தே: தயா ஸங்க்²யயா ஸங்க்²யேயாகாங்க்ஷிண்யா ஸாங்க்²யதந்த்ரஸித்³தா⁴ந்யேவ தத்த்வாந்யுபஸங்க்³ராஹ்யாணி । தாவந்த்யேவ ஹி தத்த்வாநி ஸாங்க்²யை: பரிக³ண்யந்தே ।

ஸ்யாதே³தத் – கத²மத்ர பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யாநிஷ்பத்தி: । யதி³ ‘பஞ்சபஞ்ச’ இதி பஞ்சகத்³வயமுச்யதே ததா³(அ)வயவத்³வாரேண ஸமுதா³யலக்ஷணாஶ்ரயணே(அ)பி த³ஶஸங்க்²யைவ நிஷ்பத்³யதே ‘பஞ்ச ஸப்த ச வர்ஷாணி ந வவர்ஷ ஶதக்ரது:’ இத்யத்ர யதா² த்³வாத³ஶஸங்க்²யா । யதி³ து வீப்ஸா, ததா³(அ)பி பஞ்சஸங்க்²யாநி பஞ்சகாநி க்³ராஹ்யாணீத்யத்ர க³மகாபா⁴வாத் பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யா ந நிஷ்பத்³யத ஏவ । யதா² ‘த³ஶ த³ஶைகைகஞ்சமஸமநுப்ரஸர்பந்தி’ இத்யத்ராநுப்ரஸர்பணீயாநாம் சமஸாநாம் த³ஶஸங்க்²யத்வாத³நுப்ரஸர்பகாணாம் புருஷாணாம் ஶதஸங்க்²யா நிஷ்பத்³யதே । ஏவம் ‘யஸ்மிந் பஞ்ச பஞ்சஜநா’ இத்யத்ராதி⁴கரணாநி யதி³ பஞ்ச ஸ்யுஸ்ததா³ ப்ரத்யதி⁴கரணமாதே⁴யா ஜநா: பஞ்சஸங்க்²யாவீப்ஸயா லப்⁴யந்த இதி தேஷாம் பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யா நிஷ்பத்³யேத, ந த்வத்ராதி⁴கரணபஞ்சகஶ்ரவணமஸ்தி । நநு பஞ்சஸங்க்²யதயா ப்ரதிபந்நேஷ்வர்தே²ஷு புந: பஞ்சஸங்க்²யா(அ)ந்தரவிஶேஷணோபாதா³நாத் பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யா லப்⁴யத இதி சேத்; கிம் ப்ரத²மம் பஞ்சஸங்க்²யயா விஶேஷிதா ஏவார்தா²: புநரபி பஞ்சஸங்க்²யயா விஶேஷ்யந்தே, உத தத்³விஶேஷணீபூ⁴தா பஞ்சஸங்க்²யா? ந தாவத் பஞ்சஸங்க்²யா । விஶேஷ்யம் விஹாய விஶேஷணயோரந்வயாஸம்ப⁴வாத் । நாபி தத்³விஶேஷிதா:; ஆகாங்க்ஷா(அ)பா⁴வாத் । ரக்தபடந்யாயேந உத்தா²பிதாகாங்க்ஷா ஸ்யாத் இதி சேத் ; ந । ஶ்ருதவிஶேஷணஸஜாதீயே தத்³விரோதி⁴நி சாகாங்க்ஷோத்தா²பநாஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி ‘ரக்தோ ரக்த: படோ ப⁴வதி’ இத்யத்ர ‘ம்ருண்மயோ ஹிரண்மயோ க⁴டோ ப⁴வதி’ இத்யத்ர வா ப⁴வத்யாகாங்க்ஷா । நநு ‘பஞ்ச பஞ்சபூல்ய’ இத்யத்ர பஞ்சவிம்ஶதிபூலா: ப்ரதீயந்தே । நேதி ப்³ரூம: । தத்ர ஸமஸ்தா பஞ்சஸங்க்²யைவ பூலாநாம் விஶேஷணம் வ்யஸ்தா து தத்ஸமாஹாராணாம் । ந சாத்ர ததா² ஸமாஹாரார்த²: ஸமாஸோ(அ)ஸ்தி ‘பஞ்சஜந்ய’ இதி ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶாபா⁴வாதி³தி சேத் ;

உச்யதே – அநேகாவாந்தரநிர்தே³ஶே ஸதி மஹாஸங்க்²யாலாபோ⁴ யதா² ‘பஞ்ச ஸப்த ச வர்ஷாணி’ இத்யத்ராவயவத்³வாரேண ஸமுதா³யலக்ஷணயா, யதா² ‘த³ஶ த³ஶைகைகம்’ இத்யத்ர வீப்ஸயா ததை²வ தஸ்மிந்ஸத்யேகயா ஸங்க்²யயா விஶேஷிதாநாமர்தா²நாம், ஸங்க்²யாயா ஏவ வா ஸஜாதீயேந விஜாதீயேந வா ஸங்க்²யாந்தரேண விஶேஷணாத்ஸம்வர்த⁴நேந மஹாஸங்க்²யாலாபோ⁴(அ)பி வைதி³கேஷு லௌகிகேஷு ச ப்ரயோகே³ஷு ப்ரஸித்³தோ⁴ நாபஹ்நோதும் ஶக்யதே । த்³ருஶ்யந்தே ஹி ‘வயஸோ வயஸ: ஸப்தத³ஶஸப்தத³ஶாநி த³தா³தி’ ‘பஞ்ச பஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா’ இத்யாத³ய: ப்ரயோகா³: । ப்ரத²மாந்விதவிஶேஷணஸஜாதீயஸ்ய தத்³விரோதி⁴நோ வா யத்ரைதேஷூதா³ஹரணேஷ்விவ விவக்ஷிதமஹாஸங்க்²யாலாபா⁴ர்த²த்வேந பௌநருக்த்யஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய வா பரிஹாரோ ந ஸம்ப⁴வதி தத்ரைவ தத³நாகாங்க்ஷா விஶேஷணயோரந்வயோ(அ)பி ஸாக்ஷாதே³வ ந ஸம்ப⁴வதி । விஶிஷ்டாந்வயிநோ விஶேஷணஸ்ய விஶேஷ்யாந்வயாநுபபத்தௌ விஶேஷணே ஸங்க்ரமஸ்து ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதி’ இத்யாதௌ³ ஸுப்ரஸித்³த⁴ ஏவ । யதி³ ச ஏவமப்யபரிதோஷ:, ததா³ ‘பஞ்ச பஞ்சபூல்ய’ இதிவதி³ஹாபி ஸமாஹாரவிவக்ஷா(அ)ஸ்து । தத்³விவக்ஷாயாமபி ஸ்த்ரீலிங்கா³பா⁴வஸ்து சா²ந்த³ஸத்வேநோபபாத³நீய: । ‘ஊகாலோ(அ)ஜ்ஜ்²ரஸ்வதீ³ர்க⁴ப்லுத:’(பா.ஸூ.1.2.27) இத்யத்ர ‘ஸ நபும்ஸகம்’(பா.ஸூ.2.4.17) இதி நபும்ஸகலிங்கா³பா⁴வவச்ச²ந்தோ³வத்³பா⁴வேந । தஸ்மாதி³ஹ ப்ரதிபந்நயா பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யயோபஸங்க்³ரஹாத் ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யேதத்ஸாங்க்²யாபி⁴மதாநி தத்த்வாநி ப்ரதிபாத³யதீதி யுக்தம் ।

ஏதேந - ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யேதத்கத²ம் ஸாங்க்²யதத்த்வாநி ப்ரதிபாத³யேத், ந ஹி தேஷு பஞ்சஶ: பஞ்சஶ: ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்தி, யேந பஞ்சவிம்ஶதேரந்தராலே பஞ்ச பஞ்ச ஸங்க்²யா நிவிஶேரந் । ஏகைகத⁴ர்மாவச்சே²த³நிப³ந்த⁴நோ ஹி மஹாஸங்க்²யாயாமவாந்தரஸங்க்²யாநிவேஶ: யதா² ‘த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்³தே³வதா’ இதி மஹாஸங்க்²யாயாமஷ்டௌ வஸவ இத்யாத்³யவாந்தரஸங்க்²யாநிவேஶ இதி – நிரஸ்தம் ; ‘பஞ்ச ஸப்த ச வர்ஷாணி’ ‘பஞ்ச பஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா’ இத்யாதி³ஷு விநா(அ)ப்யேகைகமவச்சே²த³கம் விவக்ஷிதமஹாஸங்க்²யாலாபோ⁴பாயதாமாத்ரேண யத்கிஞ்சித³வாந்தரஸங்க்²யாநிவேஶத³ர்ஶநாத் । ந ஹி த்³வாத³ஶவார்ஷிக்யாமநாவ்ருஷ்டௌ பஞ்சஸு ஸப்தஸு ச வர்ஷேஷு , விஶ்வஸ்ருஜாமயநே பஞ்சாஶது³த்தரத்³விஶதஸங்க்²யாநாம் த்ரிவ்ருதாம் ஸம்வத்ஸராணாம் மத்⁴யே பஞ்சாஶதி பஞ்சாஶதி ஸம்வத்ஸரேஷு சைகைகோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்தி । இஹ து பூ⁴தாநி தந்மாத்ராணி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி அவஶிஷ்டாநி ப்ரக்ருதிபுருஷமஹத³ஹங்காரமநாம்ஸி ச பஞ்ச பஞ்சேதி பஞ்சஶ: பஞ்சஶஸ்ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மோ(அ)பி லப்⁴யதே ।

நநு யதி³ ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா’ இத்யேதாவதே³வ ஸாங்க்²யதந்த்ரஸித்³தா⁴நி ஸர்வாணி தத்த்வாநி ப்ரதிபாத³யேத்தர்ஹ்யாத்மாகாஶாப்⁴யாம் ஸங்க்²யா(அ)திரேக: ஸ்யாத் । ந ஸ்யாத் । ஸேஶ்வரஸாங்க்²யபக்ஷே(அ)தி⁴கரணத்வேந நிர்தி³ஷ்டஸ்யாத்மந ஈஶ்வரத்வஸம்ப⁴வாத் । பக்ஷாந்தரே(அ)பி தஸ்ய ‘ஸ்வே மஹிம்நி ப்ரதிஷ்டி²த’ இதிவதா³தே⁴யத்வேநாபி நிர்தே³ஶஸம்ப⁴வாத் । ஆகாஶஶப்³தோ³க்தஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய வா ஸ்வேதரஸகலவஸ்த்வாதா⁴ரதயா விஶிஷ்டத்வாதா³த³ரேண புந: கீர்தநஸம்ப⁴வாத் । ‘க்³ராமீணா: ஸர்வே(அ)பி த்வாம் த்³ரஷ்டுமாக³தா:, ஸாக்ஷாத்³வஸிஷ்ட²கல்பஶ்சைத்ரோ(அ)பி ஸமாக³த:’ இதி யதா² । யத்³வா கு³ணஸங்கா⁴தரூபாயாம் ப்ரக்ருதௌ ஸத்த்வாதி³கு³ணாநாம் ப்ரத்யேகபரிக³ணநயா விநைவாத்மாநம் பூ⁴தாகாஶஞ்ச பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யா ஸம்பாத³நீயா । நந்வேவம் கத²ஞ்சில்லப்³த⁴யா(அ)பி பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யயா ஸாங்க்²யதத்த்வோபஸங்க்³ரஹ: பக்ஷத்³வயே(அ)பி க்லிஷ்ட ஏவ । கஸ்ததோ(அ)ப்யக்லிஷ்ட: ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா’ இத்யஸ்யார்தோ² வர்ணநீய:? ந ஹி பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய மநுஷ்யரூடி⁴ம் பரிக்³ருஹ்ய பஞ்ச மநுஷ்யா யஸ்மிந் ப்ரதிஷ்டி²தா இத்யர்தோ² வர்ணயிதும் ஶக்யதே ; ஆத்மநஸ்தாவதா கஸ்யசித³திஶயஸ்யாலாபே⁴ந வாக்யஸ்ய நிஸ்தாத்பர்யத்வப்ரஸங்கா³த் । அதோ(அ)த்⁴யாத்மப்ரகரணே சா²கா³யா அநந்வயாத³ஜாமந்த்ரஸ்யாஜாஶப்³த³ரூடி⁴விஷயாத³ந்யஸ்மிந்நிவாஸ்யாபி மந்த்ரஸ்ய பஞ்சஜநஶப்³த³ரூடி⁴விஷயாத³ந்யஸ்மிந்நர்தே² பர்யவஸாநே வக்தவ்யே தத்³வதி³ஹ ஶாகா²ந்தராந்வேஷணேந பூர்வாபரபர்யாலோசநயா வா லப்⁴யஸ்ய கஸ்யசித³ர்த²ஸ்யாபா⁴வாத் ‘பஞ்சபஞ்ச’ இத்யஸ்ய பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யாபரதாம் ஜநஶப்³த³ஸ்ய ஜாயமாநாஜாயமாநேஷு ச²த்ரிந்யாயேந லக்ஷணாம் சாங்கீ³க்ருத்ய ஸாங்க்²யதந்த்ரதத்த்வாந்யேவ க்³ராஹ்யாணி ।

நநு வாக்யஶேஷே ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷுருத ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமந்நஸ்யாந்நம் மநஸோ யே மநோ விது³:’(ப்³ரு.உ. 4-4-18) இதி ப்ராணாத³ய: பஞ்ச வர்ண்யந்தே । தே பஞ்சஜநஶப்³த³லக்ஷ்யா ப⁴விதுமர்ஹந்தி ; தத்³வாச்யபுருஷஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத், ‘தே வா ஏதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா:’(சா².உ.3-13-6) இதி புருஷஶப்³த³ஸ்ய தத்ர ப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச । யத்³வா வாக்யஶேஷத³ர்ஶநாதா³ஜ்யஶப்³த³ஸ்யாந்யத்ர ரூட⁴ஸ்யாபி ஸ்தோத்ரவிஶேஷேஷ்விவ ப்ராணாதி³ஷு பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய ஶக்திரஸ்து । ஏவம் வாக்யஶேஷாம்நாதப்ராணாதி³பரத்வகல்பநாயாம் ந கோ(அ)பி க்லேஶ இதி சேத் ; உச்யதே । ‘யஸ்மிந் பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யேதத³நந்தரமுத்தரஸ்மிந் மந்த்ரே மாத்⁴யந்தி³நாநாம் ப்ராணாத³ய: பஞ்ச படி²தா: ஸந்தி, ந து காண்வாநாம் । தே ஹி ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷுருத ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் மநஸோ யே மநோ விது³: । தே நிசிக்யுர்ப்³ரஹ்ம புராணமக்³ர்யம்’(ப்³ரு.உ.4.4.18) இத்யந்நம் விநைவ பட²ந்தி । ந ச தேஷாம் ‘யஸ்மாத³ர்வாக்ஸம்வத்ஸரோ(அ)ஹோபி⁴: பரிவர்ததே தம் தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிராயுர்ஹோபாஸதே(அ)ம்ருதம்’(ப்³ரு.உ 4-4-16) இதி பூர்வமந்த்ரபடி²தேந ஜ்யோதிஷா பஞ்சஸம்க்²யாநிர்வாஹ: ; காண்வாநாமபி பூர்வமந்த்ரபாட²ஸத்த்வேந தேஷாம் ஜ்யோதிஷா ஷட்ஸம்க்²யாப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி ஸமாநே ஜ்யோதிராம்நாநே தத்கேஷாஞ்சித்³க்³ருஹ்யதே கேஷாஞ்சிந்நேதி வைஷம்யம் ஸம்ப⁴வதி । ததா²(அ)பி கேஷாம்சித³ந்நேந ஸம்க்²யாபூரணம் கேஷாம்சிஜ்ஜ்யோதிஷேதி விரோதோ⁴(அ)பரிஹார்ய: । ந ச விகல்பித: ; வஸ்துநி தத³யோகா³த் । ந சேத³முபாஸநம் । தஸ்மாதி³ஹ க³த்யந்தராபா⁴வாத் பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யயா உக்தப்ரகாரேண நிஷ்பாதி³தயா ஸாங்க்²யதத்த்வோபஸம்க்³ரஹ ஏவ கார்ய: இதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: – உக்தப்ரகாரேண நிஷ்பாதி³தயா பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யயா தாவதாம் ஸம்க்²யேயாநாமுபஸம்க்³ரஹாத³பி ந ஸாங்க்²யதந்த்ரஸித்³தா⁴நாம் தத்த்வாநாம் ஶ்ருதிமூலப்ரத்யாஶா கர்தவ்யா । நாநாபா⁴வாத³திரேகாச்ச । நாநாபா⁴வ: பஞ்சஶ: பஞ்சஶ: க்ரோடீ³காரகைகத⁴ர்மாபா⁴வேந ஸர்வேஷாம் ப்ருத²க்³பா⁴வ: । அதிரேக ஆத்மாகாஶாப்⁴யாம் ஸம்க்²யா(அ)திரேக: । தது³ப⁴யமபி பூர்வபக்ஷிணா யத்³யபி க்லேஶேந ஸமாஹிதம் , ததா²பி பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாநிர்வாஹார்த²ம் நைவம் ஸாங்க்²யதத்த்வாந்யுபஸம்க்³ருஹ்ய க்லேஶ: ஸமாஶ்ரயணீய: ; ‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா²:’ இதி ஶாகா²ந்தரே புருஷாவரத்வேந வர்ணிதைரிந்த்³ரியாதி³பி⁴ரபி தந்நிர்வாஹஸம்ப⁴வாத் । தத்ர ஹி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி பூ⁴தாநி தந்மாத்ராணி ததோ(அ)வஶிஷ்டாநி மநோபு³த்³தி⁴போ⁴க்த்ருஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீராணி ச பஞ்சபஞ்சேத்யக்லேஶேநைவ பஞ்சஶ: பஞ்சஶோ விபா⁴கா³ர்ஹா: பஞ்சவிம்ஶதிரர்தா² வர்ணிதா: । தேஷாமிஹோபஸம்க்³ரஹே ச நாஸ்த்யதிரேகஶங்கா । தேப்⁴ய: பரஸ்ய புருஷஸ்யேஹாத்மஶப்³தே³ந நிர்தே³ஶ: , தேஷ்வக்³ருஹீதஸ்யாவ்யாக்ருதஸ்யாகாஶஶப்³தே³நேத்யுபபத்தே: , தத்ராவ்யக்தஶப்³த³ஸ்யாஜஹல்லக்ஷணயா ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீரத்³வயமாத்ரபரத்வோபபத்தேஶ்ச । ஏவமந்தரங்க³ஶாகா²ந்தரத்³ருஷ்டஸம்க்²யோபஸம்க்³ரஹ ஏவ யுக்த: , ந து ப³ஹிரங்கா³ப்ராமாணிகஸ்ம்ருதித்³ருஷ்டதத்த்வோபஸம்க்³ரஹ: । ஏவம் ச ஸம்க்²யேயாநாமாத்மநி ப்ரதிஷ்டி²தத்வவர்ணநமபி ஸங்க³ச்ச²தே । ந ஹி ஸாங்க்²யதத்த்வாநாமாத்மநி ப்ரதிஷ்டி²தத்வமஸ்தி ; ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸ்வதந்த்ரத்வாத³ந்யேஷாம் ப்ரதா⁴நாஶ்ரிதத்வாத் ।

அபி ச தே³வா: பிதரோ க³ந்த⁴ர்வா தை³த்யா தா³நவா ராக்ஷஸா பூ⁴தா: ப்ரேதா: பிஶாசாஶ்சத்வாரோ வர்ணா: ஸ்வர்ண்யம்ப³ஷ்டோ²க்³ரநிஷாத³தௌ³ஷ்யந்தபாரஶவாஷ்பட³நுலோமா: ஸூதமாக³தா⁴யோக³வக்ஷத்த்ருவைதே³ஹகசண்டா³லா: ஷட் ப்ரதிலோமாஶ்சேதி பஞ்சவிம்ஶதிர்ஜநா: ஸம்க்²யேயா இத்யபி நிர்வாஹ: ஸம்ப⁴வதி । ஏவம் ச ஜநஶப்³தோ³(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே । திர்யக்ஸ்தா²வராதிரிக்தேஷு வாகி³ந்த்³ரியபாடவவத்ஸு தே³வாதி³மநுஷ்யபர்யந்தேஷ்வேவ ஹி ஜநஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே । அபி சாத்ர ‘பஞ்ச பஞ்ச’ இதி பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யேதி குதோ நிர்தா⁴ர்யதே யேந தது³பஸம்க்³ராஹ்யாணி ஸாங்க்²யதத்த்வாநீதி ஶக்யேதாபி । தஸ்ய பஞ்சகத்³வயபரதயா த³ஶஸம்க்²யா(அ)ஸ்து । தத்ஸம்க்²யேயா: ‘தே வா ஏதே பம்ஞ்சாந்யே பஞ்சாந்யே த³ஶ ஸந்த’(சா².உ.4-3-8) இதி ஸம்வர்க³வித்³யாயாமுக்தாநி வாயௌ லயவந்த்யக்³நிஸூர்யசந்த்³ராம்பா⁴ம்ஸி வாயுநா ஸஹ பஞ்ச, லயவந்தி வாக்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸி ப்ராணேந ஸஹ பஞ்சேத்யேவம் த³ஶ பதா³ர்தா²ஸ்ஸந்து ।

அத²வா தஸ்ய வீப்ஸா(அ)ர்த²தயா ப்ரதிபுருஷம் பஞ்சாத்மநா(அ)வஸ்தி²தா: ப்ராணவ்ருத்தயஸ்தத்ஸம்க்²யேயா: ஸந்து ‘‘ந ப்ராணேந நாபாநேந மர்த்யோ ஜீவதி கஶ்சந । இதரேண து ஜீவந்தி யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதௌ’(க.உ 2-5-5) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்ராணாபாநஶப்³தோ³பலக்ஷிதாநாம் ஸர்வபுருஷஸம்ப³ந்தி⁴நீநாம் ஸர்வாஸாம் ப்ராணவ்ருத்தீநாம் ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதத்வஶ்ரவணாத் । யத்³வா ஏகஸ்ய பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஜநஸம்க்²யாபரதயா(அ)ந்யஸ்யைகைகஜநக³தபஞ்சாத்மகத்வபரதயா ச ஶிர:பக்ஷாத்³யவயவை: ப்ரத்யேகம் பஞ்சாத்மநோ யே பஞ்சஸம்க்²யா ஜநா அந்நமயாத³யஸ்தே ஸம்க்²யேயா: ஸந்து । தேஷாம் பஞ்சாநாம் ஸர்வப்ரதிஷ்டா²ரூபபுச்ச²ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதத்வாதே³கைகஸ்மிந்நப்யந்நமயாதௌ³ பாஶவத³வயவக³தப³ஹுத்வோபசாரஸம்ப⁴வாத் । ஸாங்க்²யதத்த்வக்³ரஹணே(அ)பி அஹங்காராதீ³நாமாந்தர்க³ணிகபே⁴த³ஸத்த்வேநாஹங்காரத்வாதி³க³தைக்யோபசாரகல்பநாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ஆநந்த³மயபுச்ச²ஸ்ய ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதத்வாபா⁴வேந பஞ்சாத்மகத்வவிஶிஷ்டாநாம் ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதத்வாஸம்ப⁴வே(அ)பி சித்ரகு³ந்யாயேந தது³பலக்ஷிதாநாம் தத்ஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் ச ‘சமஸவத³விஶேஷாத்’ இதி ப்ராகு³க்தஸ்யைவ ந்யாயஸ்ய விஷயே(அ)ஸ்மிந்மந்த்ரே க: ஸாங்க்²யதத்த்வக்³ரஹணப்ரத்யாஶாவகாஶ: ? ஏதத³பி⁴ப்ராயேணைவோக்தம் பா⁴ஷ்யே ‘கத²ம் ச ஸம்க்²யாமாத்ரஶ்ரவணே ஸதி அஶ்ருதாநாம் பஞ்சவிம்ஶதேஸ்தத்த்வாநாமுபஸம்க்³ரஹ: ப்ரதீயேத ? ஜநஶப்³த³ஸ்ய தத்த்வேஷ்வரூட⁴த்வாத³ர்தா²ந்தரோபஸம்க்³ரஹே(அ)பி ஸம்க்²யோபபத்தே:’ இதி । தத்ர கத²ம் தத்த்வாநாமுபஸம்க்³ரஹ: ? ஶாகா²ந்தரோக்தாநாமிந்த்³ரியாதீ³நாம் ஜநிமதாம் தே³வாதி³ப்ரதிலோமாந்தாநாம் ஜநஶப்³த³விஷயத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴நாம் வா ஸம்க்²யேயத்வே(அ)பி பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யோபபத்தே: । கத²ம் ச பஞ்சவிம்ஶதேருபஸம்க்³ரஹ: ? ‘பஞ்ச பஞ்ச’ இத்யஸ்ய பஞ்சகத்³வயபரதயா வாய்வாதி³ப்ராணாதி³விஷயத³ஶஸம்க்²யோபபத்தே: । தஸ்ய வீப்ஸார்த²தயா ப்ரதிபுருஷம் பஞ்சதா⁴ விப⁴க்தப்ராணாதி³வ்ருத்திவிஷயபம்சஸம்க்²யோபபத்தேஶ்சேதி தஸ்யாபி⁴ப்ராயோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

அங்கீ³க்ருத்ய ‘பஞ்ச பஞ்ச’ இத்யஸ்ய ஸம்க்²யாபரத்வம் தல்லப்³த⁴ஸம்க்²யயா ஸம்க்²யேயோபஸம்க்³ரஹம் சேத³ம் ஸர்வமுக்தம் । வஸ்துதஸ்ததே³வாஸித்³த⁴ம் । ததா² ஹி – பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்தாவத³ந்தாநுதா³த்தஸ்வரேண பா⁴ஷிகாக்²யஶதபத²ப்³ராஹ்மணஸ்வரவிதா⁴யகக்³ரந்த²விஹிதேந ‘பஞ்சாநாம் த்வா பஞ்சஜநாநாம் யம்த்ராய த⁴ர்த்ராய க்³ருஹ்ணாமி’ இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரயோக³த³ர்ஶநேந ச ஸமஸ்தோ(அ)வஸீயதே । ஸமாஸஶ்ச ந ஸமாஹாரத்³விகு³: ஸம்ப⁴வதி । க³த்யந்தரே சா²ந்த³ஸரூபகல்பநா(அ)யோகா³த் , கிந்து பஞ்சபி⁴ர்பூ⁴தைர்ஜந்மவந்த இதி வ்யதி⁴கரணதத்புருஷோ வா பஞ்ச ச தே ஜநாஶ்சேதி ஸமாநாதி⁴கரணதத்புருஷோ வா வக்தவ்ய: । தத்ராத்³யபக்ஷே ஸமஸ்தபஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஜநாந்வயிஸம்க்²யாபரத்வஶங்கைவ நாஸ்தி । த்³விதீயபக்ஷே(அ)பி ததை²வ ‘தி³க்ஸம்க்²யே ஸம்ஜ்ஞாயாம்’(பா.ஸூ.2-1-50) இதி ஸூத்ரேண ப்ரத்யஸ்தமிதாவயவார்தா²யாம் ஸம்ஜ்ஞாயாமேவ ஸப்தர்ஷிஶப்³த³வத்தஸ்ய ஸமாஸஸ்ய விதா⁴நாத் । ந ஹி ஸப்தர்ஷய இதி ஸம்ஜ்ஞாஸமாஸே ஸப்தஶப்³த³ஸ்ய ஸம்க்²யாஸமர்பணே தாத்பர்யமஸ்தி, கிந்து வ்யுத்பத்தாவுபலக்ஷணமாத்ரம் ஸம்க்²யா கோ³ஶப்³த³வ்யுத்பத்தௌ க³மநமிவ । அத ஏவ யதா² ‘கௌ³ஸ்திஷ்ட²தி’ இத்யத்ர ந வ்யாகா⁴த: ‘கௌ³ர்க³ச்ச²தி’ இத்யத்ர ந புநருக்தி:, ஏவமிஹாபி ‘ஸப்த ஸப்தர்ஷய:’ இத்யத்ர ந புநருக்தி: , வஸிஷ்ட² ஏகஸ்மிந் ஸப்தர்ஷிஶப்³த³ப்ரயோகே³ ச ந வ்யாகா⁴த: । ஏவம் ச யதா² ‘ஸப்த ஸப்தர்ஷயோ(அ)மலா:’ இதி விஷ்ணுபுராணப்ரயோகே³ ப³ஹுவசநேந ப³ஹுத்வே(அ)வக³தே(அ)பி ஸமஸ்தஸப்தஶப்³த³ஸ்ய ஸப்தஸம்க்²யாபரத்வாபா⁴வாத் தே கதீத்யாகாங்க்ஷாயாம் புநஸ்ஸப்தஶப்³த³ப்ரயோக³: ஏவமிஹாபி ஸமஸ்தபம்சஶப்³த³ஸ்ய பஞ்சஸம்க்²யாபரத்வாபா⁴வாத் தே கதீத்யாகாங்க்ஷாயாம் புந: பஞ்சஶப்³த³ இத்யஸமஸ்தமேகமேவ பஞ்சபத³ம் ஸம்க்²யாபரமிதி யுக்தம் ।

ஸூத்ரஸ்யாயமர்த²: - பஞ்ச பஞ்சேதிஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸம்க்²யாபராப்⁴யாம் தாவத்ஸம்க்²யேயோபஸம்க்³ரஹாத³பி ந ஸாங்க்²யதத்த்வக்³ரஹணஸித்³தி⁴: ; ஸாங்க்²யதத்த்வாநாம் பரஸ்பரம் ப்ருத²க்³பா⁴வாத் பஞ்சஶ: பஞ்சஶ: க்ரோடீ³காரகத⁴ர்மரஹிதத்வாத், ஆத்மாகாஶாப்⁴யாம் ஸம்க்²யா(அ)திரேகாத் । சகார: ஸ்வதந்த்ரஹேதுத்³வயஸமுச்சயார்த²: । அபி சாத்மநி ப்ரதிஷ்டி²தத்வோக்த்யா இஹ ஸம்க்²யேயாநாமபி ஸ்வதந்த்ரேப்⁴ய: ஸாங்க்²யதத்த்வேப்⁴ய: ப்ருத²க்³பா⁴வாத³பி ந ஸாங்க்²யதத்த்வக்³ரஹணஸித்³தி⁴: । கிஞ்ச ‘பஞ்ச பஞ்ச’ இதி பஞ்சகத்³வயக்³ரஹணேந வீப்ஸாயா வா நாநாவித⁴ஸம்க்²யாந்தரஸம்ப⁴வாந்ந ஸாங்க்²யதத்த்வக்³ரஹணஸித்³தி⁴ரித்யபி ஹேதுத்³வயம் ‘நாநாபா⁴வாத்’ இத்யநேந விவக்ஷிதம் । அபிஶப்³தே³ந பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ஜ்ஞாஸமாஸரூபத்வாத் பஞ்சஶப்³த³த்³வயலப்³த⁴ஸம்க்²யாஸம்க்²யேயோபஸம்க்³ரஹோ வஸ்துதோ நாஸ்தீத்யபி ஸூசிதம் ॥1-4-11॥

வாக்யஶேஷே தாவத் ப்ராணாத³ய: பஞ்சாம்நாயந்தே । தேஷு ச மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴ஷு பஞ்சஜநஶப்³தோ³ லக்ஷணயா வர்தயிதும் ஶக்யதே । வாக்யஶேஷாநுஸாரேண வா(அ)(அ)ஜ்யாதி³ஶப்³த³வத் தஸ்ய ஶக்த்யந்தரம் கல்பயிதும் ஶக்யதே । ஏவம் வாக்யஶேஷே ஸந்நிஹிதேஷு ப்ராணாதி³ஷு க்³ரஹீதும் யோக்³யேஷு ந யுக்தம் ஸ்வபு³த்³த்⁴யுபஸ்தா²பநீயாநாம் மநுஷ்யாணாம் க்³ரஹணம் ॥1-4-12॥

காண்வாநாமஸத்யந்நே பூர்வமந்த்ரபடி²தேந ஜ்யோதிஷா ஸம்க்²யாபூரணமஸ்து । ந ஹ்யநாம்நாதாந்நாநாம் பஞ்சஸம்க்²யாபூரணார்த²ம் ஜ்யோதிர்க்³ரஹணே ஸதி ஆம்நாதாந்நாநாமபி தத்³க்³ரஹணேந பா⁴வ்யமிதி ராஜாஜ்ஞா , யேந தேஷாம் ஷட் பஞ்சஜநா: ஸ்யு: । ஆகாங்க்ஷாஸத்³பா⁴வாஸத்³பா⁴வாப்⁴யாம் ஹி க்³ரஹணாக்³ரஹணே யுஜ்யேதே । விரோத⁴ஸ்து விகல்பேந ஸமாதே⁴ய: । ந ச வஸ்துநி விகல்பாயோக³: । ந ஹ்யத்ர ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதா: பஞ்ச பஞ்சஜநா: ப்ரதிபிபாத³யிஷிதாநி வஸ்தூநி, கிந்த்வத்³விதீயம் நிர்விஶேஷம் ப்ரத்யக³பி⁴ந்நம் ப்³ரஹ்மைகமேவாத்ர ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் । பஞ்சஜநாஸ்து கல்பிதாஸ்தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயா: । ந ஹ்யகல்பிதார்த²ப்ரதிபத்த்யுபாயேஷு கல்பிதேஷ்வைகரூப்யநியமோ(அ)ஸ்தி; நாநாப்ரகாரேண பி⁴ந்நவ்யாகரணநிஷ்பாத்³யை: கல்பிதஶப்³தை³ருபாயைரகல்பிதஸித்³த⁴ஶப்³த³ப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாத் । அத்ர ச மந்த்ரே பஞ்சஜநா: கேவலப்ரதிபத்த்யுபாயா:, ந து ஜ்ஞேயவஸ்த்வந்தர்க³தா இத்யேதத் ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயவாக்யபூ⁴தநிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மப்ரகரணமத்⁴யபாதேந ‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம் நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந । ம்ருத்யோஸ்ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’(ப்³ரு.உ.4-4-19) இத்யாதி³மந்த்ராந்தரஸந்நிதா⁴நேந ச ஸ்பஷ்டம் । உத்தரார்த்³தே⁴நாபி ஸ்பஷ்டம் । தத்ர ஹி ‘தமேவ’ இத்யேவகாரேண தத்ர ப்ரதிஷ்டி²தாந்வேத்³யகோடேர்ப³ஹிர்பா⁴வ்ய தமேவ நிஷ்ப்ரபம்சமாத்மாநமம்ருதம் ப்³ரஹ்ம மந்யே ந சாஹம் தமாத்மாநம் ததோ(அ)ந்ய: ஸந்வேத்³மி, கிந்து வித்³வாந் ஸந் அஹமப்யம்ருத ஏவ அம்ருதஶப்³தோ³க்தம் ப்³ரஹ்மைவ , அஜ்ஞாநமாத்ரேண து ப்ராக் மர்த்ய ஆஸமிதி மந்த்ரத்³ரஷ்டுருக்தி: ப்ரதிபாத்³யதே । ஏவமேவ விவ்ருதம் வார்திகே(அ)பி ‘கார்யகாரணயோஸ்தத்த்வம் யஸ்மாதா³த்மைவ நிர்த்³வயம் । மந்ய ஆத்மாநமேவாத: கார்யகாரணவஜ்ஜக³த் । ப்ரத்⁴வஸ்தபே⁴த³ஹேதுத்வாத்காரணாதே³ரஸம்ப⁴வாத் । அம்ருதோ(அ)ம்ருதமித்யாஹ வித்³வாநிதி ஶ்ருதிஸ்ஸ்வயம்’ இதி । கேசித்து நிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரோபாயத்வேந உபாஸநா(அ)த்ர விவக்ஷிதேத்யாஹு: । ததா³ ஸுதராம் விகல்போ யுஜ்யதே ।

அத்ரேத³மாலோசநீயம் – ‘ப்ராணாத³யோ வாக்யஶேஷாத்’ இதி ஸூத்ரம் தாவத³யுக்தம் । ஸந்தி³க்³தே⁴ ஹி வாக்யஶேஷாந்நிர்ணய: । ந சாத்ர ஸந்தே³ஹோ(அ)ஸ்தி ; பஞ்சஜநஶப்³த³ரூட்⁴யா ப்ரத²மம் மநுஷ்யாணாமேவ தத³ர்த²தயா நிஶ்சயாத் । ந ச பஞ்ச மநுஷ்யா யஸ்மிந் ப்ரதிஷ்டி²தா இத்யர்த²பரிக்³ரஹே வாக்யஸ்ய நிஸ்தாத்பர்யத்வப்ரஸங்கா³த³ர்தா²ந்தராகாம்க்ஷாயாமாகாம்க்ஷிதார்த²ஸமர்பகோ வாக்யஶேஷ: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய வ்யக்திஸம்க்²யாபரத்வம் விஹாய ப்³ராஹ்மணத்வாத்³யந்தரப்ரப⁴வத்வாந்தக்ரோடீ³காரகத⁴ர்மோபாதி⁴கஸம்க்²யாபரத்வபரிக்³ரஹோபபத்தே: । அபி ச நாத்ர வாக்யஶேஷந்யாயாவதரணம் । ஏகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வே ஹி ஸ ந்யாய: । அத ஏவ ‘ஸந்தி³க்³தே⁴ து [ஷு] வாக்யஶேஷாத்’(ஜை.ஸூ 1-4-24 ) இதி பூர்வதந்த்ரஸூத்ராத் கத²ம் வாக்யஶேஷஸ்ய ஸந்தி³க்³தா⁴ர்த²நிர்ணாயகத்வமித்யாகாம்க்ஷாயாம் ‘அர்தா²த்³வா கல்பநைகதே³ஶத்வாத்’(ஜை.ஸூ. 1-4-25) இத்யுத்தரஸூத்ரக³தமேகதே³ஶத்வாதி³த்யம்ஶமஸ்யாபி ஸூத்ரஸ்ய ஶேஷம் க்ருத்வா ஏகோ(அ)ர்தோ² தி³ஶ்யதே – ப்ரதிபாத்³யதே யாப்⁴யாம் வித்⁴யர்த²வாதா³ப்⁴யாம் தத்த்வாதே³கார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாதி³தி வ்யாக்²யாதம் । வார்திகே(அ)பி ‘விதி⁴ஸ்துத்யோஸ்ஸதா³வ்ருத்திஸ்ஸமாநவிஷயேஷ்யதே । தஸ்மாதே³கத்ர ஸந்தி³க்³த⁴மிதரேணாவதா⁴ர்யதே’ இதி வித்⁴யர்த²வாத³யோரேகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வமநயோ: க்வசித் ஸந்தி³க்³த⁴ஸ்யாந்யேந நிர்ணயே ஹேதுத்வேநோக்தம் । ந சாத்ர பஞ்சஜநமந்த்ரஸ்ய ப்ராணமந்த்ரஸ்ய சைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வமஸ்தி । ஏக: பஞ்சஜநாகாஶாதா⁴ரத்வேந உபாயேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திபர:, அந்யஸ்து ப்ராணாதீ³நாம் ப்ராணநவ்யாபாராதி³ஸாமர்த்²யம் யத³தீ⁴நம் தம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் யே விது³: தே ப்³ரஹ்ம நிரசைஷுரிதி மஹாவாக்யார்த²நிஶ்சயஸ்ய த்வம்பதா³ர்தா²வக³த்யதீ⁴நத்வப்ரதிபாத³நபர இதி பி⁴ந்நப்ரஸ்தா²நத்வாத் । ஏவம் ச ‘ஜ்யோதிஷைகேஷாம்’ இதி ஸூத்ரமப்யநுபபந்நம் ; பூர்வமந்த்ரஸ்யாபி காலாபரிச்சி²ந்நம் ஜ்யோதிஷாமாதி³த்யாதீ³நாம் ஜ்யோதிரம்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஆயுஷ்யகு³ணவிஶிஷ்டம் தே³வா உபாஸத இதி புராகல்பப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந ஆயுஷ்காமஸ்தத்³கு³ணவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மோபாஸீதேதி நிர்கு³ணப்ரகரணே(அ)ப்யஸ்மிந் ப்ராஸங்கி³கோபாஸநாவிதி⁴பரத்வாத் ।

அபி ச ஸர்வஶாகா²ப்ரத்யயந்யாயாந்மாத்⁴யந்தி³நஶாகா²படி²தாந்நோபஸம்ஹாரேணைவ காண்வஶாகா²யாம் பஞ்சஸம்க்²யாபூரணஸம்ப⁴வாத³ப்யநுபபந்நம் । பஞ்சஸம்க்²யாபூரணார்த²ம் ஜ்யோதிரபேக்ஷாயாமபி ‘ஜ்யோதிர்பி⁴:’ இதி ஸூத்ரம் ப்ரணேதவ்யம் ; பூர்வமந்த்ரே ப³ஹுவசநநிர்தி³ஷ்டாநாமேவ ஜ்யோதிஷாமிஹ பஞ்சஜநமத்⁴யே க்³ராஹ்யத்வாத் த்³விதீயாநிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மதயா தஸ்ய ததா³ஶ்ரிதமத்⁴யே பரிக³ணநாயோகா³த் । அபி ச ஸாங்க்²யதத்த்வேஷு பஞ்சஶ: பஞ்சஶ: க்ரோடீ³காரகைகத⁴ர்மாபா⁴வாத்தத்பரிக்³ரஹோ ந யுஜ்யத இதி ‘நாநாபா⁴வாத்’ இதி ஸூத்ரபா⁴கே³ந தூ³ஷிதவதா ஸூத்ரக்ருதா ப்ராணாதி³ஷு ஜ்யோதி:பஞ்சமேஷ்வந்நபஞ்சமேஷு ச ப்ருத²க் ப்ருத²க் க்ரோடீ³காரகமேகைகத⁴ர்மம் த்³ருஷ்ட்வேத³ம் ஸூத்ரத்³வயம் ப்ரணீதமித்யுபபாத³நீயம் । தமபி த⁴ர்மம் ந பஶ்யாம: । ந ஹி மஹாஸம்க்²யாயாம் விப⁴ஜ்யாவாந்தரஸம்க்²யாநிவேஶந ஏவ க்ரோடீ³காரகத⁴ர்மாபேக்ஷா, ந து ஸம்க்²யாநிவேஶநமாத்ர இதி விஶேஷே ப்ரமாணமஸ்தி । தஸ்மாத³ஸமஞ்ஜஸமேவேத³ம் ஸூத்ரத்³வயம் ப்ரதிபா⁴தி ।

அத்ர ப்³ரூம: – ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யத்ர மநுஷ்யபரிக்³ரஹே பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யம் லப்⁴யதே । பஞ்சஸம்க்²யா து புருஷபு³த்³த்⁴யுபஸ்தா²பநீயேந ப்³ராஹ்மணத்வாத்³யுபாதி⁴நா நிர்வஹணீயா । ப்ராணாதி³பரிக்³ரஹே மந்த்ராந்தரஶ்ருதேந ப்ராணத்வாத்³யுபாதி⁴நா பஞ்சஸம்க்²யாநிர்வாஹாத்பஞ்சஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யம் லப்⁴யதே । பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்து ப்ராணாதி³ஷு லக்ஷணயா ஶக்த்யந்தரகல்பநேந வா நேதவ்ய: । கிமத்ர யுக்தமிதி விவக்ஷாயாம் ப்ரத²மஶ்ருதபஞ்சஶப்³த³ஸ்வாரஸ்யமநுருத்⁴ய பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணாதி³ஷு வ்ருத்த்யந்தரகல்பநம் யுக்தமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ப⁴க³வதா ஸூத்ரிதம் ‘ப்ராணாத³யோ வாக்யஶேஷாத்’ இதி । ஏவமேவ ஹி ஜைமிநிநா(அ)பி ஸப்தத³ஶஶராவே சரௌ ‘சதுரோ முஷ்டீந்நிர்வபதி’ இத்யஸ்ய ப்ராப்தௌ ஸம்க்²யாமுஷ்ட்யந்யதரபா³தே⁴ சாவஶ்யம்பா⁴விநி ப்ரத²மஶ்ருதஸம்க்²யாபா³த⁴பரிஹாராய முஷ்டிபா³தோ⁴(அ)ங்கீ³க்ருத: । யத்³யதி³ பஞ்சஜநவாக்யஸ்ய ப்ராணவாக்யம் விதே⁴ரர்த²வாத³ இவ ஶேஷோ ந ப⁴வதி, ததா²பி அபரிமிதவாக்யஸ்ய ஸஹஸ்ரவாக்யமிவாகாம்க்ஷிதமர்த²ம் ஸந்நிதா⁴நமாத்ரேண ஸமர்பயத் ஶேஷ இவ ப⁴வதீதி ‘வாக்யஶேஷாத்’ இத்யுக்தம் । ஶ்ருதாவபி ஹி பர்யக்³நிகரணாந்தோத்ஸ்ருஷ்டஸ்ய பாத்நீவதபஶோஸ்தத³நந்தரம் க்ரியமாண: பத்நீவத்³தே³வத்ய ஆஜ்யயாக³: ஸம்ஸ்தா²ப்யமாநஶ்ஶேஷ இவ ப⁴வதீத்யேதாவதோக்தம் ‘பர்யக்³நிக்ருதம் பத்நீவதமுத்ஸ்ருஜத்யாஜ்யேந ஶேஷம் ஸம்ஸ்தா²பயதி’ இதி । ஏதேந – ஜ்யோதிஷா ஸம்க்²யாபூரணாநுபபத்திரபி – பரிஹ்ருதா । ‘ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’ இத்யஸ்ய பஞ்சஜநவாக்யஶேஷத்வாபா⁴வே(அ)பி அபரிமிதாதி⁴கரணந்யாயாத்ஸந்நிதா⁴நமாத்ரேணாகாம்க்ஷிதார்த²ஸமர்பகத்வஸம்ப⁴வாத் । யத்து மாத்⁴யம்தி³நஶாகா²த உபஸம்ஹ்ருதே(அ)ந்நே ஸதி ஜ்யோதிஷா ஸம்க்²யாபூரணம் நாபேக்ஷிதமிதி தத்ததை²வ । க்ருத்வாசிந்தயா து ஸூத்ரம் ப்ரணீதம் । க்ருத்வாசிந்தேத்யேதத³பி ‘அஸத்யந்ந’ இத்யநேநைவ த³ர்ஶிதம் । யதி³ ஶாகா²ந்தராது³பஸம்ஹ்ருதமந்நம் ந ஸ்யாத்ததா³நீம் ஜ்யோதிஷா ஸம்க்²யாபூரணம் கார்யமித்யேதத³ர்த² ஏவ ஹி ‘அஸத்யந்ந’ இதி ஸூத்ரஶேஷ: , ந து தஸ்ய ப்ரயோஜநாந்தரமஸ்தி । யதி³ ஹி ஶாகா²ந்தராத³ந்நோபஸம்ஹாரம் ஸூத்ரகாரோ நாந்வமம்ஸ்யத ‘அஸத்யந்ந’ இதி ஸூத்ரஶேஷம் நாவக்ஷ்யத்; காண்வஶாகா²யாமந்நாபா⁴வஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வாத் । ஶாகா²ந்தராத³ந்நோபஸம்ஹாராபா⁴வப்ரதிபாத³நார்த²த்வே ‘அந்நாபா⁴வாத்’ இத்யேவாவக்ஷ்யத் , ந து ‘அஸத்யந்ந’ இதி ‘ஜ்யோதிஷா’ இத்யேகவசநம் து ‘ஜ்யோதி:’ இதி மந்த்ரே ப³ஹுவசநநிர்தி³ஷ்டாநாம் ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஷ்ட்வேந ஏகீக்ருத்ய பரிக்³ரஹணம் ஸூசயிதும் । அந்யதா² ஹி பஞ்சஜநாநாம் ஸம்க்²யா(அ)திரேக: ஸ்யாத் । ப்ராணாதீ³நாமந்நபஞ்சமாநாம் க்ரோடீ³காரகம் ப்³ரஹ்மாதீ⁴நஸ்வவ்யாபாரத்வேந உத்தரமம்த்ராம்நாதத்வம் । ஜ்யோதி:பஞ்சமாநாம் ப்³ரஹ்மாதீ⁴நஸ்வவ்யாபாரத்வேந ஸந்நிஹிதமந்த்ராம்நாதத்வம் । ஸம்க்²யாநிவேஶநார்த²மேதத³நபேக்ஷாயாமபி ‘ப்ராணாத³ய’ இதி ஸூத்ரக³தேந தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிணா தேஷாம் வாச்யத்வஸ்ய, லக்ஷ்யத்வஸ்ய வா ஸித்³த்⁴யர்த²மவஶ்யம் தேஷ்வநுக³தமேகம் ரூபமேதத³ந்யத்³வா வக்தவ்யமேவ । க்ருத்வாசிந்தா கிமர்தே²தி சேத் ந்யாயவ்யுத்பாத³நார்த²ம் । யதா² ஶர்கராம்ஜநவாக்யே த்³ரவத்³ரவ்யமாகாம்க்ஷிதம் வாக்யஶேஷாத்³க்³ருஹ்யதே , யதா² வா அபரிமிதவாக்யே ஸ்வவாக்யஶேஷாபா⁴வே(அ)பி அந்யார்த²ப்ரவ்ருத்தாத்ஸந்நிஹிதாத்ஸஹஸ்ரவாக்யாதா³காம்க்ஷிதம் ப³ஹுத்வப்ரதியோகி³ க்³ருஹ்யதே , ஏவமேகஸ்மாத³ந்யார்த²ப்ரவ்ருத்தாத்ஸந்நிஹிதவாக்யாதா³காம்க்ஷிதஸ்ய ஸர்வஸ்யாலாபே⁴ ததா²பூ⁴தாத³நேகஸ்மாத்³வா குதஶ்சித்கிம்சிதி³த்யநேந ப்ரகாரேண தத்³க்³ராஹ்யமிதி ந்யாயோ ஹ்யநேந ஸூத்ரேண வ்யுத்பாதி³தோ ப⁴வதி ।1-4-13।

ஏவம் த்ரிபி⁴ரதி⁴கரணை: கிஞ்சித்கிஞ்சித்³வேத³வாக்யமவலம்ப்³ய ப்ரதா⁴நகாரணவாதி³நாம் ப்ரத்யவஸ்தா²நம் நிராக்ருதம் । இஹ து ப்ராய:காரணவாக்யாநாம் மிதோ² விலக்ஷணகாரணஸமர்பகாணாமந்யோந்யவிரோதா⁴த³ப்ராமாண்யப்ரஸங்கே³ தாநி ஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³தே⁴ ப்ரதா⁴நே லாக்ஷணிகாநீதி கல்பநம் யுக்தமிதி தேஷாம் ப்ரத்யவஸ்தா²நம் நிராக்ரியதே । ததா² ஹி – தைத்திரீயே தாவத³ஸத்பூர்விகா ஸ்ருஷ்டிராம்நாயதே ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் ததோ வை ஸத³ஜாயத’(தை.உ. 2-7-1) இதி । ப்³ருஹதா³ரண்யகே(அ)பி ‘அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத் தத்ஸதா³ஸீத்’ இதி । சா²ந்தோ³க்³யே த்வஸத்காரணபக்ஷப்ரதிக்ஷேபேண ஸத்பூர்விகா ஸ்ருஷ்டி: ப்ரதிஜ்ஞாயதே – ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம் தஸ்மாத³ஸதஸ்ஸஜ்ஜாயத இதி । குதஸ்து க²லு ஸோம்ய ஏவம் ஸ்யாதி³தி ஹோவாச । கத²மஸதஸ்ஸஜ்ஜாயதேதி ஸத்த்வேவ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’(சா².உ.6-2.1-2) இதி । ப்³ருஹதா³ரண்யக ஏவ க்வசித்ஸ்வயம்கர்த்ருகா ஜக³த்³வ்யாக்ரியா நிக³த்³யதே ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்தந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியத’(ப்³ரு.உ.1-4-7) இதி । ஏவமநேகதா⁴ விப்ரதிபத்தே: உதி³தாநுதி³தஹோமவத்³வஸ்துநி விகல்பாயோகா³த்காரணவஸ்துஸத³ஸத்த்வவிப்ரதிபத்தேஶ்ச தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயவியதா³தி³கார்யதத்க்ரமாதி³விஷயவிப்ரதிபத்திவத³தோ³ஷத்வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் மிதோ² வ்யாஹதார்தை²ர்வேதா³ந்தைர்ந ஜக³த்காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யவதா⁴ரயிதும் ஶக்யம் । ஶக்யம் து ஸாங்க்²யஸ்ம்ருத்யா தது³பபாதி³தந்யாயைஶ்ச ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்காரணமித்யவதா⁴ரயிதும் । அத: காரணவாக்யாநாம் ப்ராமாண்யம் ரிரக்ஷிஷதா ஸ்ம்ருதிந்யாயஸமர்பிதே ப்ரதா⁴ந ஏவ தேஷாமபி பர்யவஸாநம் வாச்யம் । ஈக்ஷணாத³யோ(அ)பி கத²ம்சித்³கௌ³ணவ்ருத்த்யா தத்ரைவ நேதவ்யா இதி பூர்வ: பக்ஷ: ।

ஸ்யாதே³தத் – தைத்திரீயே யஜ்ஜ்ஞாநாந்நிரதிஶயாநந்தா³வாப்தி: தத்ஸத்யஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரஸ்துத்யாந்நமயாதி³கோஶபரம்பரயா ஸர்வாந்தரம் தத்ப்ரத்யக்³ரூபம் நிர்தா⁴ர்ய ‘அஸந்நேவ’(தை.உ.2-6.1) இதி மந்த்ரேண தஸ்ய ஸத்த்வாஸத்த்வவேத³நயோர்வேதி³து: ஸாது⁴த்வாஸாது⁴த்வப்ராப்திரூபகு³ணதோ³ஷாபி⁴தா⁴நேநாஸத்³வாத³ம் நிராக்ருத்ய ‘ஸோ(அ)காமயத’(தை.உ.2-6.1) இத்யாதி³நா தஸ்யைவ காமநாபூர்வகம் ஸகலப்ரபஞ்சஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுக்த்வா ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷே’(தை.உ.2-6.1) இதி சோபஸம்ஹ்ருத்ய ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி’(தை.உ.2-6.1) இதி தஸ்மிந்நேவார்தே² ஶ்லோகோ(அ)யமவதாரித: ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’(தை.உ.2-7.1) இதி । கத²மயமஸத்காரணபர: ஸ்யாத் ? கத²ம் சாஸத: ‘ஆஸீத்’ இத்யஸ்தித்வமுச்யேத । தஸ்மாந்நாமரூபவ்யாகரணாத் ப்ராக் ஸத³பி ப்³ரஹ்மாஸதி³வேத்யுபசாராத³ஸதி³த்யுக்தம் । ஏஷைவ அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத் இத்யத்ராபி யோஜநா ஸ்யாத் । அஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரதாயா: க்வசித்³த்³ருஷ்டத்வாதி³ஹாபி தத்ஸதா³ஸீத் இத்யக்³ரே வசநாச்ச । ஶூந்யத்வே ஹி கிம் ‘ஸதா³ஸீத்’ இதி பராம்ருஶ்யேத । சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி அஸத்³வாதோ³(அ)நுதி³தஹோம இவ ந ஶ்ருத்யந்தரப்ராப்தோ நிராக்ருத: யேந தைத்திரீயப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருத்யோரஸத்காரணபரத்வம் வாச்யம் ஸ்யாத் । கிந்து ஸர்வஶ்ருதிபரிக்³ருஹீதஸத்காரணபக்ஷதா³ர்ட்⁴யாய மந்த³மதிபரிகல்பித ஏவாநூத்³ய நிராக்ருத: । ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்’ இத்யத்ராபி ந நிரத்⁴யக்ஷஸ்ய ஜக³தோ வ்யாகரணம் கத்²யதே ; அக்³ரே ‘ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட ஆநகா²க்³ரேப்⁴ய:’(ப்³ரு.உ. 1-4-7) இத்யத்⁴யக்ஷஸ்ய வ்யாக்ருதகார்யாநுப்ரவேஶஶ்ரவணாத் ।

கிஞ்ச ‘வ்யாக்ரியத’ இத்யயம் லகார: கர்மணி வா ஸ்யாத்கர்மகர்தரி வா । கர்மணி சேத்³க³ம்யதே க்³ராம இத்யத்ரேவாக்ஷேபத: கர்த்ருலாப⁴: ஸ்பஷ்ட: । கர்மகர்தரி சேத³பி ததை²வ । கர்த்ரா க்ரியமாணமேவ யத்கர்ம ஸ்வகு³ணை: ஸுகரம் ப⁴வதி தத்ஸௌகர்யமபேக்ஷ்ய கர்த்ருத்வேந விவக்ஷ்யமாணம் ஹி கர்மகர்தேத்யுச்யதே । யதா²(அ)(அ)ஹு: ‘க்ரியமாணம் து யத் கர்ம ஸ்வயமேவ ப்ரஸித்³த்⁴யதி । ஸுகரை: ஸுகு³ணைர்யுக்தம் கர்மகர்தேதி தத்³விது³:’ இதி । ஏவம் ச யதா² கரணஸ்ய , அதி⁴கரணஸ்ய வா கு³ணஸௌஷ்ட²வேந கர்த்ருத்வவிவக்ஷயா ‘ஸாத்⁴வஸிஶ்ச்ச²நத்தி’ ‘ஸாது⁴ ஸ்தா²லீ பசதி’ இதி கர்த்ருத்வவ்யவஹாரே(அ)பி வஸ்துத: கர்த்ருவ்யாபாரவிஷயத்வம் ந ஹீயதே , ஏவமிஹாபி । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – கர்மண: கர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் ‘கர்மவத் கர்மணா துல்யக்ரிய:’(பா.ஸூ. 3-1-87) இதி ஸூத்ரேண கர்மவத் கார்யவிதா⁴நாத் ‘லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவ’ இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு யகா³த்மநேபதா³த³ய: । கரணாதி⁴கரணயோ: கர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் ததா² விஶேஷவிதா⁴நாபா⁴வாத் கர்தரி விஹிதா: ஶ்நம்ஶபா³த³ய: ப்ரத்யயா: । தஸ்மாத் காரணவாக்யாநாமவிரோதே⁴ந ஸத்³ரூபே ப்³ரஹ்மணி காரணே தாத்பர்யஸ்ய நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யத்வாந்ந ப்ரதா⁴நபரத்வம் கல்பநீயம் । கத²ம் சாநந்த³மயாதி⁴கரணாத்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரணாதி³ஷு ப³ஹுபி⁴ர்ந்யாயை: ப்ரதா⁴நாத்³வ்யவச்சி²த்³ய ப்³ரஹ்மபரத்வேந நிர்ணீதாநாம் தைத்திரீயச்சா²ந்தோ³க்³யமுண்ட³கோபநிஷதா³தி³க³தகாரணவாக்யாநாம் புநரிஹ ப்ரதா⁴நபரத்வமிதி ஶங்கோந்மஜ்ஜநம் லபே⁴த ? தஸ்மாந்நாயம் பூர்வபக்ஷோ யுக்த இதி சேத் –

அத்ர ப்³ரூம: – தைத்திரீயே யத் காரணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாதி³தம் தத் ப்ராக் ‘அஸத்³வா’ இதி ஶ்லோகாவதரணாத் ஸத³ஸதி³தி வா ந நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யம் । ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’ இதி ஶ்லோகஸ்ய அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் ஸ்வபா⁴விகாஸத்³ரூபதாபத்திரூபாம் ஸகலஸாம்ஸாரிகது³:க²ரஹிதாம் முக்திம் ப்ராப்தோ ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மண: கல்பிதஸத்³ரூபத்வவேத³நே து ஸ்வயமபி ஸத்³ரூபதாநுவ்ருத்த்யா ஸகலஸாம்ஸாரிகது³:க²ஸ்வபா⁴ஜநம் ப⁴வேதி³த்யேவமபி⁴ப்ராயவர்ணநோபபத்தே: । ‘ஸோஶ்நுதே ஸர்வாந் காமாந்’(தை.உ.2-1-1) இதி முக்தௌ ஸர்வகாமாவாப்திவசநஸ்ய முக்த: ஸம்ப்ராப்தஸகலகாம இவ நிர்து³:கோ² ப⁴வதீத்யேதத³ர்த²லக்ஷகத்வோபபத்தே: நிரதிஶயப்³ரஹ்மாநந்த³ப்ராப்திபரத்வபக்ஷே(அ)பி தஸ்ய தத்ர லக்ஷணா(அ)வஶ்யம்பா⁴வாத் । உபக்ரமே வாக்யஶேஷே ச ஶ்ருதஸ்ய ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’(சா².உ.8-1-5) ‘யச்சிகேத ஸத்யமித்தந்ந மேக⁴ம்’ இத்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத³மோக⁴மஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம யஸ்மாத் ஸத்³ரூபம் ஜக³த³வஶ்யஞ்ஜாயத இத்யேகமபி தாத்பர்யவர்ணநோபபத்தே: । ஸித்³தா⁴ந்தே சேதநப்³ரஹ்மண: கால்பநிகாசேதநப்ரபஞ்சஸ்யேவாஸத்³ரூபாத்³ப்³ரஹ்மண: கால்பநிகஸத்³ரூபப்ரபம்சஸ்ய ஜநநோபபத்தேஶ்ச கார்யப்ரபஞ்சபரஶப்³தா³நாம் கால்பநிகபரத்வவத் காரணப்³ரஹ்மபரஶப்³தா³நாமஸத்பரத்வோபபத்தேஶ்ச । ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி வைதி³கஶப்³தா³நாம் ஸத³ர்த²பரத்வநியமாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் ‘பஞ்ச பஞ்சஜநா’ இத்யஸ்யேவ தைத்திரீயக³தகாரணவாக்யஸ்யாநேகதா⁴(அ)ர்த²வர்ணநஸம்ப⁴வாத³நிர்ணயப்ரஸங்கே³ வாக்யஶேஷாத³ர்த²நிர்ணயோ யுக்த: । ஏவம் ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ இதி வாக்யஶேஷாநுஸாரேணாஸ்யாஸத்காரபரத்வே ஸதி ‘அஸதே³வேத³ம்’ இதி ப்³ருஹதா³ரண்யகவாக்யமப்யஸத்காரணபரமேவாவதிஷ்ட²தே । ந சோப⁴யத்ராபி ‘ஆஸீத்’ இதி அஸ்தித்வோக்த்யா ஸத்யேவாஸச்ச²ப்³த³யோர்லக்ஷணா ஸ்வீகர்தவ்யேதி ஶம்க்யம் । ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இதி சா²ந்தோ³க்³யே நிராகரணீயாஸத்காரணபக்ஷாநுவாதே³ அத்யந்தாஸத்யேவ ‘ஆஸீத்’ இதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஏவம் ச உதா³ஹ்ருதம் சா²ந்தோ³க்³யவாக்யமபி ஶ்ருத்யந்தரப்ரதிபாதி³தாஸத்காரணபக்ஷநிராகரணபரமேவாவதிஷ்ட²தே ।

யத்து ‘வ்யாக்ரியத’ இத்யத்ர ‘ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட ஆநகா²க்³ரேப்⁴ய:’ இத்யக்³ரே கர்த்ருஶ்ரவணமஸ்தீத்யுக்தம் ; தந்ந । தத்ர ‘ஸ யத் பூர்வோ(அ)ஸ்மாத் ஸர்வஸ்மாத் ஸர்வாந் பாப்மந ஔஷத்’(ப்³ரு.உ,1-4-1) இதி ப்ராக் ப்ரக்ருதஸ்ய ஜீவஸ்ய வ்யாக்ருதஶரீராநுப்ரவேஶஸ்யைவ ப்ரதிபாத்³யமாநதயா ஜக³த்கர்துரப்ரதிபாத³நாத் । யத³ப்யாக்ஷேபத: கர்த்ருலாபோ⁴(அ)ஸ்தி ‘லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவ’ இத்யாதா³விவேத்யுக்தம் தத³பி ந யுக்தம் । ‘பி⁴த்³யதே குஸூலேந’ இத்யாதி³ஷு வ்யபி⁴சாரேண கர்மகர்த்ருவிவக்ஷாயாம் கர்த்ரந்தராக்ஷேபநியமாபா⁴வாத் । அத ஏவ மஹாபா⁴ஷ்யே கர்மண: கர்த்ருத்வரூபஸ்வாதந்த்ர்யவிவக்ஷாஸ்த²லே ‘கிம் ஸதஸ்ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய விவக்ஷா உத விவக்ஷாமாத்ரம்’ இதி பக்ஷம் பரிக்³ருஹ்ய தத்ர ‘பி⁴த்³யதே குஸூலேந’ இத்யுதா³ஹ்ருத்ய தத்ராபி குஸூலாதிரேகேண பே⁴த³நே கர்தாரோ வாதாதபவர்ஷகாலா: ஸந்தீத்யாஶம்க்ய ‘யஸ்ய க²லு நிவாதே நிரபி⁴வர்ஷே அசிரகாலக்ருத: குஸூல: ஸ்வயமேவ பி⁴த்³யதே தஸ்ய நாந்ய: கர்தா(அ)ஸ்தி அந்யத³த: குஸூலாத்’ இதி பரிஹ்ருதம் । புநஶ்ச யத்ர தர்ஹி ‘லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவ’ இத்யத்ர கர்த்ரந்தரமஸ்தி தத்ர கேதா³ரே லவநம் ப்ரதி ஸதஸ்ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய விவக்ஷா ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶம்க்ய ‘அத்ராபி யா(அ)ஸௌ ஸுகரதா நாம தஸ்யா நாந்ய: கர்தா(அ)ஸ்தி அந்யத³த: கேதா³ராத்’ இதி பரிஹ்ருதம் । ஏவம் கர்மகக்த்ருப்ரயோகே³ஷு கர்த்ரந்தராபா⁴வே க்ருத்ஸ்நஸ்வாதந்த்ர்யவிவக்ஷா, தத்ஸத்³பா⁴வே ஸௌகர்யாம்ஶமாத்ரஸ்வாதந்த்ர்யவிவக்ஷேதி த்³வைவித்⁴யம் வர்ணயதா ப⁴க³வதா பதஞ்ஜலிநா கர்த்ராக்ஷேபநியமோ நாஸ்தீதி ஸ்பஷ்டமேவ த³ர்ஶிதம் । ஏவஞ்ச ஸதி த்³வைவித்⁴யே ‘வ்யாக்ரியத’ இத்யத்ர க்ருத்ஸ்நஸ்வாதந்த்ர்யவிவக்ஷைவ ந்யாய்யா, அந்யதா² கர்த்ராக்ஷேபகௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் । அத ஏவ க்ருத்ஸ்நஸ்வாதந்த்ர்யயுக்தே கர்மகர்தர்யேவாயம் லகார: ந து கர்மணி ; ததா²த்வே(அ)பி கர்த்ராக்ஷேபகௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் தத்காரணவாக்யஸ்வாரஸ்யபர்யாலோசநாயாமவஶ்யமஸ்த்யேவ விரோத⁴ இதி தத்பரிஹாரேண ப்ராமாண்யஸம்ரக்ஷாணார்த²ம் தேஷாம் ஸ்ம்ருதிந்யாயஸித்³தே⁴ ப்ரதா⁴நே பர்யவஸாநம் கல்பயிதும் யுக்தம் ।

ஆநந்த³மயாதி⁴கரணாதி³ஷு தந்நிராக்ருதம் , இதி சேத் ; ஸத்யமாநந்த³மயாதி⁴கரணே ‘காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா’(ப்³ர.ஸூ.1-1-18) இதி நிராக்ருதம் । ‘ஸோ(அ)காமயத’ இதி ஶ்ருத: காம: ப்ரதா⁴ந இவ ப்³ரஹ்மண்யநுபபந்ந: । ஸ ஹி ‘காமஸ்ஸங்கல்போ விசிகித்ஸா’(ப்³ரு.உ.1-5-3) இத்யாதி³ஶ்ருதாவந்த:கரணத⁴ர்மத்வேந ப்ரதிபந்ந: । ந ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்த:கரணமஸ்தி । ஏதேந – ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே வர்ணிதமீக்ஷணமபி – வ்யாக்²யாதம் । தத³பி க²லு ‘ஹ்ரீர்த்³தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத்ஸர்வம் மந ஏவ’(ப்³ரு.உ.1-5-3) இத்யந்த:கரணத⁴ர்மத்வேந ஶ்ருதம் । ப்³ரஹ்மணஸ்ஸ்வரூபஜ்ஞாநேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸம்ப⁴வதி இதி சேத் ; ஸத்யம் ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’ இதி ஶ்ருதம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸம்ப⁴வதி , ந து ‘ததை³க்ஷத’ இதி ஸர்கா³த்³யகாலோத்பந்நத்வேநேதா³நீமதீதத்வேந ச ஶ்ருதமநித்யமீக்ஷணம் । கிஞ்சேச்சா²மாத்ரே அநித்யஜ்ஞாநமாத்ரே ச ஶரீரஸ்யாபி காரணத்வாவக³மாத் ஸர்கா³த்³யகாலே பூ⁴தஸ்ருஷ்டே: ப்ராக³ஶரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: காமேக்ஷணே ஸுதராம் ந ஸம்ப⁴வத: । கௌ³ணே து ப்ரதா⁴நே(அ)பி ஸம்ப⁴வத: । ஏதேந – காரணவாக்யக³தாத்மப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தா³ஸ்தத்த்வமஸீத்யாத்³யபே⁴த³வ்யபதே³ஶாஶ்ச வ்யாக்²யாதா: ।

கிஞ்ச பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணாதி³ஷ்விவாத்மாதி³ஶப்³தா³நாம் ப்ரதா⁴நே வ்ருத்தி: கல்ப்யத இத்யபி வக்தும் ஶக்யம் । ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’(சா².உ.6 – 14 - 2) இதி மோக்ஷோபதே³ஶஸ்து ந ஜீவஜக³த்காரணாபே⁴த³நிஷ்ட²ஸ்ய, கிந்து கேவலம் ஜக³த்காரணநிஷ்ட²ஸ்யேதி ப்ரதா⁴நே(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே । மோக்ஷாய ப்ரதா⁴நமபி ஹி ஸாங்க்²யமதே ஜ்ஞேயம் । அத ஏவாநுமாநிகாதி⁴கரணே ‘ஜ்ஞேயத்வாவசநாச்ச’(ப்³ர.ஸூ.1-4-4) இதி ஸூத்ரிதம் । ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ இத்யத்ர ஸ்வஶப்³த³: ஸ்வீயபரோ(அ)ஸ்து । பி⁴ந்நே(அ)ப்யப்யய: ப்ரஸித்³தோ⁴ ‘யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி’(ஶ.ப்³ரா.10-3-3-6) இத்யத்ர । முண்ட³கே ஜக³த்காரணமக்ஷரம் ப்ரதா⁴நம் அக்ஷராத்பர: புருஷோ ஜீவ இத்யேவம் ப்ரகாரேண ஸர்வாணி காரணவாக்யாநி யதா²கத²ம்சித்³கௌ³ணலக்ஷணாத்⁴யாஹாராநுஷங்க³வாக்யபே⁴த³வ்யவதா⁴ரணகல்பநாதி³பி⁴: ஸ்ம்ருதிந்யாயப்ராப்தே ப்ரதா⁴ந ஏவ நேதவ்யாநி । தத்தத்காரணவாக்யஸ்வாரஸ்யலப்⁴யார்த²பரிக்³ரஹே தேஷாம் பரஸ்பரவிலக்ஷணகாரணஸமர்பகத்வாத³ப்ராமாண்யமேவ ப்ரஸஜ்யதே । வரம் சாத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ருஹீதாநாம் வைதி³கஶப்³தா³நாமதிக்லேஶாஶ்ரயணேநாபி ‘ஸ்ருண்யேவஜர்ப⁴ரி’ இத்யாதி³மம்த்ராணாமிவ ப்ராமாண்யஸம்ரக்ஷணமித்யேவம் ஸர்வாக்ஷேபேண பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே –

ராத்³தா⁴ந்த: – ஶ்வேதாஶ்வதராதி³ஷு ப்ரத³ர்ஶிதாநி ப³ஹூநி காரணவாக்யாநி ப்ரதா⁴நபுருஷாதிரிக்தம் தயோர்நியாமகம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வேஶ்வரம் ஸர்வேஷாம் ப்ரத்யக்³ரூபம் ஜக³த்காரணம் ப்ரதிபாத³யந்தி । யத்ராப்யாநந்த³வல்யாமஸத்காரணவாத³ இவ த்³ருஶ்யதே , ஸா(அ)பி ததை²வ ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வேஶ்வரம் ஸர்வாந்தரம் ஸர்வேஷாம் ப்ரத்யக்³ரூபம் காரணம் ப்ரதிபாத³யத்யேவ । ததை²வ ஹி சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதிரபி சேதநம் ப்ரத்யக³பி⁴ந்நம் காரணம் ப்ரதிபாத³யதி யத்ராஸத்காரணவாத³நிராகரணமதிஸ்பு²டம் ஶ்ரூயதே । ஏவம் ச பரமேஶ்வரகாரணத்வப்ரதிபாத³காநாம் காரணவாக்யாநாம் பா³ஹுல்யே ஸதி ப³ஹூநாமேகவிஷயாணாம் பரஸ்பரவிரோதே⁴நார்தா²நிர்ணயப்ராப்தௌ ப்ரமாணாந்தராநுஸாரேண ஸர்வேஷாம் ஶப்³தா³நாம் லாக்ஷணிகத்வாதி³கல்பநாத்³வரம் ஸ்வாந்தர்வர்திப³ஹுஶப்³தா³நுஸாரேண கதிபயஶப்³த³லக்ஷணாகல்பநம் லாக⁴வாதி³தி ப்ரதா⁴நே ஸர்வேஷாம் காரணவாக்யாநாம் க்லேஶேந நயநம் பரித்யஜ்ய க்வாசித்கஸ்யாஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மலக்ஷணாஶ்ரயணம் காமேக்ஷணஶப்³த³யோஶ்ச ஶ்ருதிப³லாச்ச²ரீராநபேக்ஷோத்பத்திகமாயாவ்ருத்த்யுபாதி⁴ப்ராப்தாநித்யபா⁴வஸ்வரூபஜ்ஞாநாத்மகஸங்கல்பவிஶேஷபரத்வகல்பநம் । ஏவம் ச ஜீவஜக³த்காரணாபே⁴த³ஸ்வாப்யயாதி³ஶ்ருதயோ(அ)பி ந க்லேஶேந நேதவ்யா: ।

ஏவம் ப்³ருஹதா³ரண்யகே(அ)ப்யஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய க³திர்த்³ரஷ்டவ்யா । ப்ராயேண வ்யாக்ருதவஸ்துவிஷய: க²லு ஸச்ச²ப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: । ப்³ரஹ்ம து ப்ராக்³ஜக³து³த்பத்தேர்வ்யாகரணாபா⁴வாபேக்ஷயா ஸதே³வாஸதி³த்யுபசர்யத இதி । ‘வ்யாக்ரியத’ இதி கர்மணி லகாரோ ந து கர்மகர்தரி । ‘அவ்யாக்ருதமாஸீத்’ இதி கர்மண்யேவ நிஷ்டா²ம்தஸ்ய ப்ராக்ப்ரயோகா³த், ஏகவிஷயயோ: ‘ப்ராக³வ்யாக்ருதம் , பஶ்சாத்³வ்யாக்ரியத’ இதி ப்ரயோக³யோ: ‘ப்ராக³ச்சி²ந்நம் வநமிதா³நீமச்சி²த்³யத’ இதி ப்ரயோக³யோரிவைகார்த்²யபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ந சாவ்யாக்ருதமித்யபி கர்மகர்தரி ப்ரயோக³ இதி ஶங்கநீயம் । ததா³நீமநேநாவ்யாக்ருதமிதி த்ருதீயாப்ரயோக³ப்ரஸங்கா³தி³த³மிதி ப்ரத²மா(அ)நுபபத்தே: । கர்மண: கர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் ஹி தா⁴தோரகர்மகத்வாத்³பா⁴வே நிஷ்டே²தி கர்துரநபி⁴ஹிதத்வாத் த்ருதீயயைவ பா⁴வ்யம் । ந ச ‘கர்மவத்கர்மணா துல்யக்ரிய:’(பா.ஸூ.3-1-87) இதி ஸூத்ரேண கர்மகர்து: கர்மவத்³பா⁴வாதிதே³ஶாந்நிஷ்ட²யா கர்துரபி⁴ஹிதத்வேந ப்ரத²மா ஸ்யாத் யதா² ‘லூயதே கேதா³ரஸ்ஸ்வயமேவ’ இத்யத்ர கர்துரபி⁴ஹிதத்வேந கேதா³ர இதி ப்ரத²மேதி வாச்யம் । ‘லிங்யாஶிஷ்யங்’(பா.ஸூ.3-1-86) இதி பூர்வஸூத்ரே த்³விலகாரகோ நிர்தே³ஶ இத்யேகஸ்ய லகாரஸ்யாநுவ்ருத்த்யா லாந்தஸ்ய ய: கர்மணா துல்யக்ரிய: கர்தா தஸ்யைவ கர்மவத்³பா⁴வவிதா⁴நாத்க்ருத்யக்தக²லர்தே²ஷு கர்மகர்து: கர்மவத்³பா⁴வாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் கர்மண்யேவாயம் லகார இத்யநிவார்ய: கர்த்ராக்ஷேப: ।

ஸூத்ரே காரணத்வ இதி ஸப்தமீ நேதி ப்ரதிஷேத⁴: । புநஶ்ச காரணத்வேநேதி த்ருதீயா । சஸ்த்வர்த²: । ததா² சாயமர்த²: – ஆகாஶாதி³ஷு கார்யேஷு க்ரமாதி³விஷயே விகா³நே ஸத்யபி ந ப்³ரஹ்மண: காரணத்வே அஸ்தி விகா³நம் । குத: ? யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே: ; யதா²பூ⁴தோ ஹ்யேகஸ்மிந் வேதா³ந்தே ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வர: ஸர்வாத்மகோ(அ)த்³விதீய: காரணத்வேந வ்யபதி³ஷ்ட: ததா²பூ⁴தஸ்யைவ வேதா³ந்தாந்தரேஷ்வபி காரணத்வேநோக்தே: । ததா² ச ப³ஹுஶப்³தா³நுஸாரேண க்வாசித்கஸ்யாஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய வ்யாக்ருதப்ரபஞ்சாத்மநா(அ)நபி⁴வ்யக்தே ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணா ந்யாய்யா । ந ஹி தத்ர காரணமேவ நாஸ்தீதி ப்ரதிக்ஷிப்யதே , கிந்து காரணமப்⁴யுபேத்ய தத்ராஸச்ச²ப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே । ததா²பி வ்யாக்ரியதேத்யத்ர காரணாந்தரப்ரதிக்ஷேபோ(அ)ஸ்தீதி ஶங்காநிவாரணார்த²ஶ்சகார: । தந்நிராகரணப்ரகாரோ த³ர்ஶித ஏவ ॥1-4-14॥

ஆநந்த³வல்யாமுபக்ரமே வாக்யஶேஷே ச ஶ்ரூயமாண: ஸத்யஶப்³த³ஸ்த்ரிகாலாபா³த்⁴யரூபபரமார்த²வாசீ ; தத்ரைவ தஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய வ்யுத்பந்நத்வாத் । அமோகே⁴ தத்ப்ரயோக³ஸ்து லாக்ஷணிக: । ப்ராய: ஶுக்திரஜதாதே³ர்பா³த்⁴யஸ்ய கார்யகரத்வாத³ர்ஶநேநாமோக⁴த்வஸ்யாபா³த்⁴யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாவக³மாத் லக்ஷணயா தத்ர ப்ரயோக³நிர்வாஹே ஶக்த்யந்தரஸ்யாகல்பநீயத்வாத் । ‘அஸந்நேவ’ இதி மந்த்ரோ(அ)ப்யுபக்ரமோபஸம்ஹாராநுரோதா⁴ச்ச²ந்தோ³க³ஶ்ருதாவஸத்³வாத³நிராகரணஸ்ய க்ல்ருப்தத்வேந தத³நுரோதா⁴ச்சாஸத்³வாத³நிராகரணபர: । ஏவஞ்ச ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருத்ய தஸ்மாத் ப்ரத்யக்³ரூபாதா³காஶாத்³யுத்பத்திமுக்த்வா தஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வமுபபாத்³ய தஸ்யாஸத்யத்வபக்ஷஞ்ச நிராக்ருத்ய ஸகலஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வஞ்சோக்த்வா ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ இதி சோபஸம்ஹ்ருத்ய ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி’ இதி அநயா தஸ்மிந்நர்தே² ஶ்லோகோ(அ)யமித்யவதாரிகயா ததே³வ ஸத்³ரூபம் காரணம் ப்³ரஹ்மாநுக்ருஷ்ய பட்²யமாநோ(அ)யம் ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ இதி ஶ்லோக: கத²மஸத்காரணபர: ஸ்யாத் । அத: ஸத்ஸமாகர்ஷாநுரோதா⁴த³ஸச்ச²ப்³த³: ஸத்யேவாநபி⁴வ்யக்த்யபி⁴ப்ராயோ லாக்ஷணிக: கல்பநீய: । ‘அஸதே³வேத³ம்’ இதி ஶ்ருதாவபி ‘தத்ஸதா³ஸீத்’ இதி ஸத்³பா⁴வவிதா⁴நே தத்பதே³நாஸச்ச²ப்³தோ³க்தஸ்யைவ ஸமாகர்ஷாத³த்யந்தாஸதஶ்ச ‘நாஸதோ த்³ருஷ்டத்வாத்’ இதி ந்யாயேந ஸத்³ரூபதாபத்த்யயோகா³த³ஸச்ச²ப்³த³: பூர்வவல்லாக்ஷணிக: கல்பநீய: । ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்’ இத்யாத்³யநந்தரம் ‘ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட’ இதி வாக்யே தச்ச²ப்³தே³ந வ்யவஹிதப்ரக்ருதபுருஷஸ்யேவைதச்ச²ப்³தே³நாவ்யவஹிதப்ரக்ருதாவ்யாக்ருதஸ்யாபி ஸமாகர்ஷாத³வ்யாக்ருதரூபதயா ப்ரவிஷ்டபுருஷாபி⁴தா⁴நஸாமர்த்²யாத³வ்யாக்ருதஶப்³தோ³(அ)நபி⁴வ்யக்தப்³ரஹ்மபர இதி தத்ர ந சேதநஸ்ய கர்து: ப்ரதிக்ஷேப: । தஸ்மாத் ‘நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியத’ இத்யத்ர ஸ்வேநேத்யேவ கர்த்ருவாசிபத³மத்⁴யாஹார்யம் ; ‘ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’ இத்யநேநைகார்த்²யாத் । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴ம் ஸர்வேஷாம் காரணவாக்யாநாமவிரோதே⁴ந ப்³ரஹ்மபரத்வம் ॥1-4-15॥

கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணே அஜாதஶத்ருர்நாம காஶீராஜ: ஸ்வஸமீபமாக³த்ய ‘‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’(கௌ. ப்³ரா.4-1) இத்யுக்தவந்தம் பா³லாகிம் கா³ர்க்³யம் ‘‘ஸஹஸ்ரந்த³த்³ம ஏதஸ்யாம் வாசி ஜநகோ ஜநக இதி வை ஜநா தா⁴வந்தி’(கௌ. ப்³ரா.4-1) இதி ப்ரஶஸ்ய பா³லாகிநா ‘‘ய ஏவைஷ ஆதி³த்யே புருஷஸ்தமேவாஹமுபாஸே’(கௌ. ப்³ரா.4-3) இத்யாதி³பி⁴ர்வாக்யைர்ப்³ரஹ்மத்வேநோபதி³ஷ்டாநாதி³த்யசந்த்³ரவித்³யுத்ஸ்தநயித்ந்வாகாஶவாய்வக்³ந்யாதி³க³தாந் புருஷாநப்³ரஹ்மத்வேந தத்தத்புருஷோக்த்யநந்தரமேவ ப்ரத்யாக்²யாய ததஸ்தூஷ்ணீம்பூ⁴தே தஸ்மிந்கிமேதாவதே³வ தத்ர பரிஜ்ஞாநமிதி ப்ருஷ்ட்வா தேநைதாவதே³வேத்யபி⁴ஹிதே ‘‘ம்ருஷா வை கில மா ஸம்வதி³ஷ்டா²: ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’(கௌ. ப்³ரா.4-19) இத்யுக்த்யா தமபோத்³ய ‘‘யோ வை பா³லாக ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா யஸ்ய வைதத்கர்ம ஸ வை வேதி³தவ்ய:’(கௌ. ப்³ரா.4-19) இதி ஸ்வயமுபதி³தே³ஶ இதி ஶ்ரூயதே । அத்ர யோ வேதி³தவ்ய உபதி³ஷ்ட: உபஸம்ஹாரே ச ‘ஸர்வாந்பாப்மநோ(அ)பஹத்ய ஸர்வேஷாம் ச பூ⁴தாநாம் ஶ்ரைஷ்ட்²யம் ஸ்வாராஜ்யமாதி⁴பத்யம் பர்யேதி ய ஏவம் வேத³’ இதி யத்³வேத³நஸ்ய ப²லம் வர்ணிதம் ஸ கிம் ஜீவ: , உத முக்²யப்ராணரூபோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴: , அத²வா பரம் ப்³ரஹ்மேதி ‘யஸ்ய வை தத்கர்ம’ இத்யத்ர கர்மஶப்³த³ரூடி⁴யோகா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே ஜீவ இதி தாவத்ப்ராப்தம் । ப்³ரஹ்மணி பாரிஸ்பந்த³ரூபஸ்ய, யஜ்ஞாதி³ரூபஸ்ய வா கர்மண: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் ஜீவே யஜ்ஞாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்மண்யபி ததா³ராத⁴நரூபேண யஜ்ஞாதி³நா ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீதி வாச்யம் ; புண்யாபுண்யஸாதா⁴ரணகர்மமாத்ரஸ்ய ததா³ராத⁴நத்வாபா⁴வாத் । ந ச க்ரியத இதி வ்யுத்பத்த்யா யஸ்யைதத்க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த்கார்யமிதி யஸ்ய வை தத்கர்மேத்யஸ்யார்தோ² க்³ராஹ்ய: । ததா² ஸதி ‘ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா’ இதி ப்ருத²ங்நிர்தே³ஶவையர்த்²யாத் ।

ஜீவபக்ஷே ஏதேஷாமாதி³த்யமண்ட³லாத்³யதி⁴காரிணாம் போ⁴கோ³பகரணபூ⁴தாநாம் புருஷாணாம் ய: கர்தா ஏதத்கர்த்ருபா⁴வே த்³வாரபூ⁴தம் புண்யாபுண்யலக்ஷணம் ச கர்ம யஸ்யாஸ்தி ஸ வேதி³தவ்ய இத்யுபபத்தே: யோகா³த்³ரூடே⁴: ப்ரப³லத்வாச்ச । கர்மஶப்³த³ஸ்ய பரிஸ்பந்த³ ஏவ ரூடி⁴: , தத்ஸாத்⁴யத்வாத்து புண்யாபுண்யரூபே கர்மணி லக்ஷணா இதி சேத் , ந । பரிஸ்பந்தா³ஸாத்⁴யேஷ்வபி த³ர்ஶநஸ்பர்ஶநஶ்ரவணாதி³ஸாத்⁴யபுண்யபாபேஷு கர்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । தத்ராபி யதா²கத²ஞ்சித்பரம்பரயா பரிஸ்பந்த³ஸாத்⁴யத்வாஶ்ரயணேந லக்ஷணேத்யங்கீ³காரே(அ)பி யோகா³த்³ரூடி⁴பூர்வலக்ஷணாயா: ப்ரப³லத்வாத் , ஜீவஸ்யாபி தத்ப்ரேர்யதே³ஹாஶ்ரயபரிஸ்பந்தே³நாஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வாச்ச । அக்³ரே(அ)பி ஜீவலிங்க³த³ர்ஶநாச்ச । தத்ர ஹ்யஜாதஶத்ருணா வேதி³தவ்யதயோபந்யஸ்தஸ்ய புருஷாணாங்கர்துர்வேத³நாயோபேதம் பா³லாகீம் ப்ரதி பு³போ³த⁴யிஷுரஜாதஶத்ரு: ஸுப்தம் புருஷம் ப்ராணாதி³ஸம்போ³த⁴நைராமந்த்ர்ய ஆமந்த்ரணஶப்³தா³ஶ்ரவணாத்ப்ராணாதீ³நாமபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிபோ³த்⁴ய யஷ்டிகா⁴தேநோத்தா²பநாத்ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தம் ஜீவம் போ⁴க்தாரம் ப்ரத்யபோ³த⁴யதி³தி ஶ்ரூயதே ‘‘தம் ஹ பாணாவபி⁴பத்³ய ப்ரவவ்ராஜ தௌ ஹ ஸுப்தம் புருஷமீயதுஸ்தம் ஹாஜாதஶத்ருராமந்த்ரயாஞ்சகே ப்³ருஹந்பாண்ட³ரவாஸஸ்ஸோமராஜந்நிதி ஸஹ தூஷ்ணீமேவ ஶிஶ்யே । தத உ ஹைநம் யஷ்ட்யா வ்யாசிக்ஷேப । ஸ தத ஏவ ஸமுத்தஸ்தௌ²’(கௌ. ப்³ரா.4-19) இதி । நந்வித³ம் ஜீவஸங்கீர்தநம் ஜீவஸ்ய வேதி³தவ்யபுருஷரூபத்வப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ந ப⁴வதி , கிந்து ஜீவஸ்ய ஸுஷுப்திப்ரபோ³த⁴யோரதி⁴கரணாபாதா³நதயா ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²ம் । யஷ்டிகா⁴தேந ஜீவே ப்ரபோ³தி⁴தே ‘க்வைஷ ஏதத்³பா³லாகே புருஷோ(அ)ஶயிஷ்ட க்வ வா ஏதத³பூ⁴த்குத ஏதத³கா³த்’ இத்யஜாதஶத்ரோ: ப்ரஶ்நஸ்ய பா³லாகிநா தஸ்மிந்நவிஜ்ஞாதே ப்ருஷ்டே(அ)ர்தே² ‘யதா³ ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி அஜாதஶத்ருணைவ க்ருதஸ்ய ஸ்வப்ருஷ்டார்த²விவரணஸ்ய ச த³ர்ஶநாதி³தி சேத் ; மைவம் । ந ஹி ஸுஷுப்திஸ்தா²நதயா ப்³ரஹ்ம தத்ர ப்ரதிபாத்³யதே , கிந்து நாட்³ய ஏவ । ‘‘ஹிதா நாம ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³ய:’(கௌ. ப்³ரா.4-19) இதி நாடீ³: ப்ரக்ரம்ய ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இத்யுக்த்வா ஹி கதே³த்யாகாம்க்ஷாயாம் ‘யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் கஞ்சந பஶ்யதி’ இத்யுக்தம் । ‘அதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யநேந து ப்³ரஹ்மணி ஜீவ ஏகதா⁴ ப⁴வதீதி நோச்யதே , ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ந ப்³ரஹ்மபர: , கிந்து நாடீ³ஸ்தே² ஜீவே காரணக்³ராம ஏகீப⁴வதீத்யுச்யதே । ‘ததை³நம் வாக்ஸர்வைர்நாமபி⁴ஸ்ஸஹாப்யேதி, சக்ஷுஸ்ஸர்வை ரூபைஸ்ஸஹாப்யேதி,ஶ்ரோத்ரம் ஸர்வைஶ்ஶப்³தை³ஸ்ஸஹப்யேதி மநஸ்ஸர்வைர்த்⁴யாநைஸ்ஸஹாப்யேதி’ இத்யக்³ரே தத்³விவரணத³ர்ஶநாத் । ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ப்ராணப்⁴ருத்த்வநிப³ந்த⁴நோ ஜீவபர: ; ‘ஸ யதா³ ப்ரதிபு³த்⁴யதே’ இதி ப்ராணஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்ரபோ³தோ⁴பந்யாஸாத் ; ப்³ரஹ்மண: ஸுப்திப்ரபோ³த⁴யோரஸம்ப⁴வாத் ।

நநு நாட்³யஸ்ஸுப்திஸ்தா²நதயா நோச்யந்தே , கிந்து ஸ்வப்நஸ்தா²நதயா ‘க்வைஷ தத்³பா³லாகே புருஷோ(அ)ஶயிஷ்ட’ இதி ஸ்வப்நஸ்தா²நஸ்ய ‘க்வ வா ஏதத³பூ⁴த்’ இதி ஸுஷுப்திஸ்தா²நஸ்ய ச ப்ராக்ப்ருஷ்டத்வாத் । அந்யதா² ப்ரத²மப்ரஶ்நஸ்யைவ ஸுஷுப்திஸ்தா²நாவிஷயத்வே யத்ர ப்ரஸுப்தஸ்தத்ரைவ யாவத்ப்ரபோ³த⁴மபூ⁴தி³த்யஸ்யார்த²ஸித்³த⁴தயா த்³விதீயப்ரஶ்நவைப²ல்யப்ரஸங்கா³த் ஸாப²ல்யஸம்ப⁴வே ச தத³ங்கீ³காராயோகா³த் தத்ர ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இதி ஸ்வப்நஸ்தா²நப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ‘யதா³ ஸுப்த:’ இத்யாதி³ ‘ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யந்தம் ஸுப்திஸ்தா²நப்ரஶ்நஸ்ய । யுக்தம் ஹ்யநந்தரஶ்ருதப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸக்தஸ்வப்நவிஷயத்வம் பூர்வவாக்யஸ்ய । யுக்தம் ச ‘ந பஶ்யதி’ ‘ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யநயோஸ்ஸமாநகர்த்ருகத்வம் । அந்யதா² ‘ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யத்ர கரணக்³ராம இத்யத்⁴யாஹார: கார்ய: , அத²ஶப்³த³ஶ்ச ததா³ர்த²ம் நேதவ்ய: । ‘யதா³ ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி’ இத்யஸ்ய ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இத்யநேநாந்வயே ஹி ஸுஷுப்திப்ராப்த்யநந்தரம் காரணக்³ராமப்யய இத்யர்த²: ஸ்யாத் । ந ச ஸோ(அ)ர்தோ² யுக்த: ; ஸுஷுப்தே: ஸர்வேந்த்³ரியோபரதிலக்ஷத்வேநாநயோ: பௌர்வாபர்யாயோகா³த் । தஸ்மாத்ப்ராணஶப்³தோ³ ஜீவஸ்ய ஸுஷுப்திஸ்தா²நம் வத³ந் ஜீவாதிரிக்தம் வேதி³தவ்யம் புருஷம் பராம்ருஶதீத்யேவ வக்தவ்யம் । ‘ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே’ இதி தச்சப்³த³ஸ்து ய ஏகதா⁴ ப⁴வதி தம் ஸுஷுப்தம் ஜீவம் பராம்ருஶதி, ந து யத்ரைகதா⁴ ப⁴வதி தம் வேதி³தவ்யம் புருஷமதோ ந கிஞ்சித³வத்³யமிதி சேத் –

உச்யதே – ‘க்வைஷ ஏதத்³பா³லாகே புருஷோ(அ)ஶயிஶ்ட’ இதி ப்ரஶ்ந உத்தா²பிதஸ்ய ஸுஷுப்திஸ்தா²நவிஷய: । ‘க்வ வா ஏதத்’ இதி ப்ரஶ்நஸ்தது³த்தா²பநாத் பூர்வமுபரதவ்யாபாரஸ்ய தத³நந்தரம் வ்யாப்ரியமாணதயா(அ)நுபூ⁴யமாநஸ்ய ததீ³யகரணக்³ராமஸ்ய ஸுஷுப்திகாலிகாதி⁴கரணவிஷய: । ‘குத ஏததா³கா³த்’ இதி ப்ரஶ்நஸ்தஸ்யைவ கரணக்³ராமஸ்யோத்³க³மநாபாதா³நவிஷய: । ஏவஞ்ச ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி யதா³ ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி’ ப்ரத²மப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் । ‘அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவ ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி த்³விதீயப்ரஶ்நஸ்ய । ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யாதி³ தத்³விவரணம் । ‘ஸ யதா³ ப்ரதிபு³த்⁴யதே யதா²(அ)க்³நேர்விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’ இதி த்ருதீயப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநமிதி ஸங்க³ச்ச²தே । அந்யதா² ப்ரஶ்நத்ரயஸ்யாபி ஜீவஸுஷுப்த்யதி⁴கரணதத்³ப⁴வநாதி⁴கரணதது³த்³க³மநாபாதா³நவிஷயத்வே தாந்யேவ ப்ரதிவசநேஷு வக்தவ்யாநி ஸ்யு: । ந ச ப்ரதிவசநேஷு குதஶ்சித³பாதா³நாஜ்ஜீவஸ்யோத்³க³மநப்ரதிபாத³கம் கிஞ்சித³ஸ்தி, கிந்த்வேதஸ்மாதா³த்மந: ப்ராணா இதி ஜீவாதி³ந்த்³ரியோத்³க³மநவிஷயமேவ ப்ரதிவசநம் த்³ருஶ்யதே । ந ச - ‘அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யஸ்ய ஜீவ: ப்ராணஶப்³தி³தே ப்³ரஹ்மண்யேகதா⁴ ப⁴வதீத்யர்தா²ங்கீ³காரே ‘ஏதஸ்மாதா³த்மந:’ இத்யஸ்ய ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶிதயா ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ஜீவபரதயா சைததே³வ ஜீவோத்³க³மநாபாத³நப்ரஶ்நப்ரதிவசநம் ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் । ‘ஏதஸ்மாத்’ இத்யநேந ‘யதா³ ஸுப்தஸ்ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி’ இதி ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரக்ருதஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்ய பராமர்ஶஸம்ப⁴வே ஸப்தமீநிர்தி³ஷ்டஸ்யோபஸர்ஜநஸ்ய பராமர்ஶாயோகா³த் । ‘குத ஏததா³கா³த்’ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய யஷ்டிகா⁴தோத்தா²பிதஜீவமாத்ரோத்³க³மநாபாதா³நவிஷயத்வாங்கீ³காரே ஆத்மந: ப்ராணஶப்³தி³தாநாம் ப³ஹூநாமுத்³க³மநப்ரதிபாத³நஸ்ய தத்ப்ரதிவசநத்வாயோகா³ச்ச , ‘ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே’ இதி தத்ப்ரபோ³த⁴ஸ்ய ப்ராணோத்³க³மநகாலோபலக்ஷணதயோபாத்தத்வேந ப்ராணாநாம் ததோ(அ)ந்யத்வப்ரதீதேஶ்ச, ‘‘தத்³யதா² க்ஷுர: க்ஷுரதா⁴நே(அ)வஹிதஸ்ஸ்யாத் விஶ்வம்ப⁴ரோ வா விஶ்வம்ப⁴ரகுலாயே ஏவமேவைஷ ப்ராஜ்ஞ ஆத்மேத³ம் ஶரீரமாத்மாநமநுப்ரவிஷ்ட: ஆ லோமப்⁴ய ஆநகே²ப்⁴ய:’(கௌ. ப்³ரா.4-20) இதி ஸமநந்தரவாக்யே ‘ஶரீரமாத்மாநம்’ இதி நிர்தே³ஶேந ஶரீராத்மாபி⁴மாநித்வேந ஜ்ஞாபிதஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்ரக்ருதப்ராணாத்³யுத்³க³மநாபாதா³நபராமர்ஶிநா ‘ஏஷ ப்ராஜ்ஞ ஆத்மா’ இத்யேதச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶாச்ச ‘‘தத்³யதா² ஶ்ரேஷ்டீ² ஸ்வைர்பு⁴ங்க்தே யதா² வா ஸ்வாஶ்ஶ்ரேஷ்டி²நம் பு⁴ஞ்ஜந்தி ஏவமேவைஷ ப்ராஜ்ஞ ஆத்மா ஏதைராத்மபி⁴ர்பு⁴ங்க்தே ஏவமேவைத ஆத்மாந ஏதமாத்மாநம் பு⁴ஞ்ஜந்தி’(கௌ. ப்³ரா. 4-20) இதி தத³நந்தரவாக்யே(அ)ப்யாலோகதா³நாதி³நா போ⁴கோ³பகாரகை: ப்ராக் ‘ஏதேஷாம் புருஷாணாம்’ இதி ப்ரக்ருதை: ஆதி³த்யாதி³புருஷைர்ஹேதுபி⁴ர்விஷயபோ⁴க்த்ருத்வேந லிங்கே³ந ஜ்ஞாபிதஸ்ய ஜீவஸ்ய பூர்வவத் ப்ரக்ருதபராமர்ஶிநைதச்ச²ப்³தே³ந நிர்தே³ஶாச்ச ।

ஏவம் கர்மஸம்ப³ந்த⁴யஷ்டிகா⁴தோத்தா²நஶரீராத்மாபி⁴மாநபோ⁴க்த்ருத்வலிங்கை³ர்ஜீவ ஏவ வேதி³தவ்ய: புருஷோ(அ)ஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்ரதிபாத்³யத இதி நிஶ்சயே ஸதி ‘அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி வாக்யே கர்த்ரத்⁴யாஹாரோ(அ)த²ஶப்³தா³ஸ்வாரஸ்யஞ்ச ந தோ³ஷ: । கிஞ்ச ந கர்த்தவ்யோ(அ)த்ர கர்த்ரத்⁴யாஹர: । ‘க்வ வா ஏதத³பூ⁴த்’ இதி ப்ரஶ்நவாக்யே ஏதச்ச²ப்³தே³ந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய கரணமண்ட³லஸ்ய கர்த்ருஸ்தத்ப்ரதிவசநே(அ)பி க்வ சைத்ர இதி ப்ரஶ்நஸ்ய காம்ச்யாமிதி ப்ரதிவசநே சைத்ரஸ்யேவ ஸ்வயமேவாந்வயாத் । நாப்யத²ஶப்³த³ஸ்ததா³(அ)ர்த²மஸ்மாபி⁴ர்நேதவ்ய: ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யாதி³விவரணவாக்யஸ்த²ததா³ஶப்³தா³நுஸாரேண ஸ்வயமேவ ததா³(அ)ர்தே² பர்யவஸாநாத் । ப்³ருஹதா³ரண்யகே பா³லாக்யஜாதஶத்ருஸம்வாத³ரூபே ஸமாநப்ரகரண ஏவ ‘தாநி யதா³ க்³ருஹ்ணாத்யத² ஹைதத் புருஷஸ்ஸ்வபிதி நாம’(ப்³ரு.உ.2-1-17) இதி ஸ்வாபகரணக்³ராமோபரமயோர்விபரீதபௌர்வாபர்யஶ்ரவணேந பரஸ்பரவிரோத⁴பரிஹாராயோப⁴யத்ராப்யத²ஶப்³த³ஸ்ததா³ர்த²பர இத்யவஶ்யம் வக்தவ்யத்வாச்ச । ‘யதா³ ஸுப்த’ இத்யாதே³: ‘ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யந்தஸ்ய ஸுஷுப்தஜீவாதா⁴ரப்ரஶ்நப்ரதிவசநரூபத்வே(அ)பி யதா³ஶப்³த³ப்ரதிநிர்தே³ஶதயா(அ)த²ஶப்³த³ஸ்ய ததா³ர்த²பர்யவஸாயித்வாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச । தஸ்யாநந்தர்யார்த²த்வே(அ)பி ஸுஷுப்தேரேகதா⁴பா⁴வஸ்ய ச பௌர்வாபர்யாபா⁴வேந ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இத்யேதத³நந்தரம் தஸ்ய யோஜநீயதயா வ்யவஹிதயோஜநாக்லேஶஸத்த்வாச்ச ।

நந்வேவமபி ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யாதி³நா ப்ரதிபாத்³யமாந: ஸுஷுப்தௌ விஷயை: ஸஹ கரணக்³ராமஸ்ய லயோ ந ஜீவே ஸம்ப⁴வதி , ப்ரபோ³தே⁴ தை: ஸஹ தது³த்பத்திஶ்ச ந ஜீவாத் ஸம்ப⁴வதீதி சேத் ; ந । ஸுஷுப்தௌ வாகா³தீ³நாமுபரதவ்யாபாராணாம் ஜீவே(அ)வஸ்தா²நஸ்ய ப்ரபோ³தே⁴ ஜீவாந்நிர்க³த்ய ஸ்வஸ்வாயதநப்ராப்தேஶ்ச ஸம்ப⁴வாத் । தாவத்யேவார்தே² ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யாத் । ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோதே⁴ந விஷயை: ஸஹேந்த்³ரியாணாம் ஸுஷுப்தௌ லயஸ்ய ப்ரபோ³தே⁴ புநருத்பத்தேஶ்ச தத³ர்த²த்வாங்கீ³காராயோகா³த் । ப்ரத்யக்ஷவிருத்³தோ⁴(அ)ப்யர்தோ² யதா²ஶ்ருதி க்³ராஹ்ய இதி சேத் , தர்ஹி ப்ரகரணஸ்ய ஜீவவிஷயத்வஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந ஸுஷுப்தௌ ஜீவே ஸவிஷயாணாமிந்த்³ரியாணாம் லய: ப்ரபோ³தே⁴ ஜீவாத் தேஷாம் புநருத்பத்திரித்யேவாங்கீ³க்ரியதாம் । ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வேநாஸம்ப⁴வாபா⁴வாத் ।

யதி³ ச ‘யதா³ ஸுஷுப்த’ இத்யாத்³யேகதா⁴ ப⁴வதீத்யந்தம் ஸுஷுப்தஜீவாதா⁴ரப்ரஶ்நப்ரதிவசநம் ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யாதி³ ஸுஷுப்தஜீவாதா⁴ரே விஷயேந்த்³ரியாணாம் லயஸ்ய ததஸ்தேஷாம் புநருத்பத்தேஶ்ச ப்ரதிபாத³கமித்யேவ வக்தவ்யம் । கௌஷீதகிப்³ராஹ்மண ஏவ பூர்வஸ்யாமிந்த்³ரப்ரதர்த³நாக்²யாயிகாயாம் ப்ராணஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மோபக்ரம்ய ‘‘தஸ்யைஷைவ த்³ருஷ்டிரேதத்³விஜ்ஞாநம்’(கௌ. ப்³ரா.3-3) இதி தஜ்ஜ்ஞப்திப்ரகாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய ‘‘யத்ரைதத்புருஷ: ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’(கௌ. ப்³ரா.3-3) இதி ஸுஷுப்தஜீவாதா⁴ரத்வேந ‘ததை³நம் வாக் ஸர்வைர்நாமபி⁴ஸ்ஸஹாப்யேதி’ இத்யாதி³நா வாகா³தி³லயோத்³க³மாபாதா³நத்வேந ச ப்ரதிபாத³நாத³ஸ்யாபி ததை³கார்த்²யஸ்ய வக்தவ்யத்வாதி³தி நிர்ப³ந்த⁴: , ததா²(அ)பி ஸுஷுப்தஜீவாதா⁴ரோ வேதி³தவ்ய: புருஷோ ப⁴வந் ஸமஷ்டிப்ராணாத்மா ஹிரண்யக³ர்ப⁴ ஏவ ஸ்யாத் , ந து ததோ(அ)திரிக்தம் பரம் ப்³ரஹ்ம । ப்ராணஶப்³தா³த் ப்ராணாத்மநா பரிஸ்பந்த³ரூபஸ்ய தத³பி⁴மாநிஜீவாத்மநா புண்யாபுண்யரூபஸ்ய ச கர்மணஸ்தத்ர ஸம்ப⁴வாத் । ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதௌ ‘ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத்புருஷவித⁴:’(ப்³ரு.உ.1-4-1) இத்யுபக்ரம்ய தே³வமநுஷ்யாதி³ஸகலமிது²நஸ்ரஷ்ட்ருத்வேநோக்தஸ்ய தஸ்யாதி³த்யாதி³புருஷகர்த்ருத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத் । தத்ரைவ தத³நந்தரம் யதா² க்ஷுரோ நாபிதோபகரணபூ⁴தஸ்தத்கோஶே ப⁴வத்யவஹித:, யதா² வா பசநாதி³நா விஶ்வம் பி³ப்⁴ரத³க்³நிரரண்யாதௌ³ தந்நீட³ இதி த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸஸஹிதஸ்ய நக²பர்யந்தக்ருத்ஸ்நஶரீராநுப்ரவேஶஸ்ய ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ப்ரதிபாதி³தஸ்யாத்ராபி வாக்யஶேஷே த³ர்ஶநாச்ச ।

ஸ்யாதே³தத் – வேதி³தவ்ய: புருஷோ ஜீவ: ப்ராணாத்மா ஹிரண்யக³ர்போ⁴ வேதி பக்ஷத்³வயமப்யயுக்தம் ; வேதி³தவ்யபுருஷகார்யத்வேந ஶ்ருதாநாம் பா³லாக்யுபதி³ஷ்டபுருஷாணாம் மத்⁴யே ‘ய ஏவ ஏஷ ஶாரீர: புருஷஸ்தமேவாஹமுபாஸே’ இதி ஸாமாந்யதோ ஜீவமாத்ரஸ்யாபி பரிக³ணிதத்வேந தத்காரணஸ்ய வேதி³தவ்யபுருஷஸ்ய தத³ந்யத்வப்ரதீதே: । ப்ராணநாமபி⁴ராமந்த்ரணே(அ)பி ஸுஷுப்தஸ்யோத்தா²நாபா⁴வேந ப்ராணாந்யத்வப்ரதீதேஶ்சேதி சேத் ; உச்யதே – ‘ய ஏவைஷ ஶாரீர: புருஷ:’ இதி பர்யாய: ஸ்தூ²லஶரீராபி⁴மாநிஜாக்³ரத³வஸ்த²புருஷவிஷய: ‘ய ஏவைஷ ப்ராஜ்ஞ ஆத்மா யேநைதத்ஸுஷுப்தஸ்ஸ்வப்ந்யயா சரதி தமேவாஹமுபாஸே’ இதி தத³ந்தரபர்யாயஸ்ய ஸ்வப்நாவஸ்த²ஜீவவிஷயத்வத³ர்ஶநாத் । ஏவம் ச ஶோகபீ⁴த்யாதி³கலுஷிதௌ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நத்³ருஶௌ ப்ரத்யாக்²யாய ஸுஷுப்த்யவஸ்த²: புருஷோ வேதி³தவ்ய உபதி³ஷ்டோ ப⁴விஷ்யதி । அத ஏவ உபதி³ஷ்டவேதி³தவ்யபுருஷப்ரதி³த³ர்ஶயிஷயா ஸுஷுப்தபுருஷக³மநமக்³ரே வர்ண்யதே । ‘யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி’ இத்யநேந தீ³ர்க⁴ஸ்வப்நம் ஜாக்³ரத்ப்ரபஞ்சமவாந்தரஸ்வப்நம் ஸ்வப்நப்ரபஞ்சம் வா ந கஞ்சந பஶ்யதீதி ஶோகபீ⁴த்யாதி³காரணப்ரபஞ்சத³ர்ஶநாபா⁴வேந ஸுஷுப்தஸ்ய வேதி³தவ்யத்வமுபபாத்³யதே ।

யத³பி ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாம் ஸுஷுப்தஸ்ய நாடீ³ஸ்த²த்வவர்ணநம் , தத³பி பாப்மாஸ்ப்ருஷ்டதயா தந்மூலகஶோகபீ⁴த்யாதி³ராஹித்யப்ரத³ர்ஶநேந வேதி³தவ்யத்வோபபாத³நார்த²ம் । ‘தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யாஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி தம் ந கஞ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதி’(சா².உ.8-6-3) இதி சா²ந்தோ³க்³யே ஹி ஸௌஷுப்திகநாடீ³ருபக³தஸ்ய பாப்மாஸ்பர்ஶ: ஶ்ரூயதே । புந: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாம் கரணக்³ராமஸ்ய ஜீவே வ்ருத்திவிலயப்ரதிபாத³நமபி ஸகலஸாம்ஸாரிகாநர்த²ஸம்பாத³கஸ்ய கரணக்³ராமஸ்ய விலயேந ஸுஷுப்த: ஶுத்³த⁴ இதி தஸ்ய வேதி³தவ்யத்வோபபாத³நார்த²மேவ । புநரந்யாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாம் கரணக்³ராமஸ்ய புநருத்³க³மநப்ரதிபாத³நம் து ஜாக்³ரதஸ்ஸ்வப்நத்³ருஶஶ்சேந்த்³ரியவ்யாபாரை: கலுஷிதத்வேநாவேதி³தவ்யத்வஸ்தி²ரீகரணார்த²மிதி ஸர்வம் ஸங்க³ச்ச²தே ।

யத்து ப்ராணநாமபி⁴ராமந்த்ரணே(அ)ப்யநுத்தா²நேந ப்ராணாந்யத்வப்ரத³ர்ஶநம், தேந ஸுப்தபுருஷஸம்ப³ந்தி⁴வ்யஷ்டிப்ராணாந்யத்வமாத்ரம் ஸித்³த்⁴யதி, ந து ஸமஷ்டிப்ராணாபி⁴மாநிதே³வதாரூபஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்யத்வமபி । நநு ப்ரஸித்³தா⁴நி ப்ராணாதி³நாமாநி விஹாயாப்ரஸித்³தை⁴: ப்³ருஹந்நித்யாதி³நாமபி⁴ராமந்த்ரணம் தே³வதா(அ)ந்யத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்யாதி³தி சேத் , தர்ஹி தேந சந்த்³ரதே³வதாந்யத்வமேவ ஸித்³த்⁴யேத் । அஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே ‘ய ஏவைஷ சந்த்³ரமஸி புருஷஸ்தமேவாஹமுபாஸே’ இதி சந்த்³ரபர்யாயே ‘‘மாமைதஸ்மிந் ஸம்வாத³யிஷ்டா² ப்³ருஹந்பாண்ட³ரவாஸாஸ்ஸோமோ ராஜா அந்நஸ்யாத்மேதி வா அஹமுபாஸே’(கௌ. ப்³ரா.4-19) இதி தேஷாம் நாம்நாம் சந்த்³ரவிஷயத்வஶ்ரவணாத் பாண்ட³ரைரம்ஶுபி⁴ஶ்ச்சா²தி³தத்வேந தத்ர பாண்ட³ரவாஸஸ்த்வோபசாரஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் ।

வஸ்துதஸ்து ஸுஷுப்தபுருஷம் க³த்வா கைஶ்சிந்நாமபி⁴ர்த்³விராமந்த்ரணே(அ)ப்யநுத்தா²நப்ரத³ர்ஶநம் ஸுஷுப்தஜீவஸ்ய தந்நாமவிஷயாந்யத்வஜ்ஞாபநேநைவ ஸப்ரயோஜநம் வாச்யம் । தத்ர ச சந்த்³ரதாதா³த்ம்யஸ்யாப்ரஸக்தத்வாத்தத³ந்யத்வம் ந ஜ்ஞாபநீயம் । ஸுஷுப்தித³ஶாயாமுபரதவ்யாபாரேப்⁴ய: ஶரீரேந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)ந்யத்வம் ஸுஜ்ஞாநமிதி தஸ்யாமபி த³ஶாயாமநுபரதவ்யாபாராத் ப்ராணாத³ந்யத்வமேவ ஜ்ஞாபநீயம் । ததா³ ஹி தத்ப்ரயோஜநவத்தரம் ப⁴வதி । ஸம்ப⁴வதி ச ப்³ருஹதா³தி³ஶப்³தா³நாம் ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த்⁴யநுரோதே⁴ந ப்ராணே வ்ருத்தி: । ப்ராண: க²லு ப்³ருஹந்மஹாந் ‘ப்ராணோ வாவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச’ இதி ப்ராணவித்³யாயாம் ஶ்ரைஷ்ட்²யஶ்ரவணாத் ‘ஸ ஏஷோ(அ)ஸபத்ந’ இதி ஸப்தாந்நப்³ராஹ்மணே தஸ்யாஸபத்நத்வஶ்ரவணாச்ச । பாண்ட³ரவாஸாஶ்ச ப்ராண: । பாண்ட³ரவர்ணா: க²ல்வாபோ(அ)ஸ்ய: வாஸ: । ப்ராணவித்³யாயாம் ‘கிம் மே வாஸ:’(ப்³ரு.உ.6-1-14) இதி ப்ராணப்ரஶ்நே ‘ஆபோ வாஸ:’ இத்யுத்தரஶ்ரவணாத் , ஸப்தாந்நப்³ராஹ்மணே ‘அதை²தஸ்ய ப்ராணஸ்ய ஆபஶ்ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸௌ சந்த்³ர:’(ப்³ரு.உ.1-5-13) இத்யப்ஶரீரத்வோக்த்யா தத்³வாஸஸ்த்வோபசாரஸம்ப⁴வாச்ச । அத ஏவ சந்த்³ரரூபத்வாதே³வாயம் ஸோமராஜஶ்ச । யதி³ ச ‘ப்³ருஹந் பாண்ட³ரவாஸா:’ இத்யாதி³சந்த்³ரபர்யாயவாக்யாநுஸாரேணாத்ராபி சந்த்³ரநாமாந்யேதாநி ததா³பி ஸப்தாந்நப்³ராஹ்மணோக்தரீத்யா சந்த்³ரரூபே ப்ராண ஏவைதேஷாம் பர்யவஸாநம் வாச்யம் ; ஸப்ரயோஜநத்வாயேதி ஸர்வதா⁴ ஹிரண்யக³ர்பா⁴மந்த்ரணஸ்யாத்ர ந ப்ரஸக்தி: । கிம் சாமந்த்ரணே(அ)ப்யநுத்தா²நேந ஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்யத்வம் ஸித்³த்⁴யத³பி யஷ்டிகா⁴தோத்தா²ப்யஸ்ய ஸுஷுப்தஜீவஸ்யைவ ஸித்³த்⁴யேத் , ந து ஸுஷுப்தௌ ததா³தா⁴ரதயா ப்ரதிபாத்³யஸ்ய ப்ராணஸ்ய । கிந்து தந்நாமபி⁴ராமந்த்ரணே(அ)பி தத³நுத்தா²நேந சேதநஸ்ய ஜீவஸ்ய தத³ந்யத்வஸித்³தௌ⁴ தது³பபாத³கதயா தஸ்யாசேதநத்வமபி ஸித்³த்⁴யேதி³த்யலமதிப்ரபஞ்சேந ।

ஸ்யாதே³தத் – ஜீவோ, ஹிரண்யக³ர்போ⁴ வா வேதி³தவ்யபுருஷ இதி பூர்வபக்ஷே யத்³யபி வேதி³தவ்யபுருஷஸ்ய ஜீவாந்யத்வம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்யத்வம் ச ந ப்ரதிபந்நமிதி பா³த⁴கம் நாஸ்தி ; ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மோபக்ரம: ஸகலபாபப்ரதா³ஹபூர்வகாநந்யாதீ⁴நத்வரூபஸ்வாராஜ்யாத்மகமோக்ஷப²லோபஸம்ஹாரஶ்சேதி பா³த⁴கத்³வயம் ஜாக³ர்தீதி சேத் ; உச்யதே । யேந பா³லாகிநா ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ந தேந ப்³ரஹ்மோக்தம் , அந்யத³ந்யதே³வோக்தம் । யேநாஜாதஶத்ருணா வேதி³தவ்ய: புருஷ உபதி³ஷ்ட: ந தேந ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் । அதோ ந ப்³ரஹ்மபரமஜாதஶத்ருவாக்யம் । நநு ப்³ரஹ்மோபக்ரமாத்³பா³லாகிவாக்யாதே³வ தத³பி வாக்யம் ப்³ரஹ்மபரம் ஸ்யாது³பகோஸலவித்³யாயாமக்³நிவாக்யாதி³வாசார்யவாக்யம் । ந । வைஷம்யாத் । தத்ர ஹி வக்த்ருபே⁴தே³(அ)ப்யேகவாக்யதாபாத³கமக்³நிவாக்யமஸ்தி ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இதி ; ந த்வத்ர ததா²பூ⁴தம் வாக்யமஸ்தி । தர்ஹி கிம் பா³லாகிவசஸி ப்³ரஹ்மாபக்ரமே: ஸர்வதா² நிரர்த²க: ? நிரர்த²க ஏவ ; ப்⁴ராந்தவாக்யத்வாத் । கிமர்த²ம் ஶ்ருதௌ ப்⁴ராந்தவாக்யோபந்யாஸ: ? அஸத்³வாத³வத் பூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²ம் । தத்³வாத³ஸ்ய நிராகரணம் ந த்³ருஶ்யத இதி சேத் , த்³ருஶ்யத ஏவ வாக்யச்சா²யாவிமர்ஶசதுரை: । ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி இதி ப்ரதிஜ்ஞாதவதா பா³லாகிநா உபதி³ஷ்டாந் புருஷாந் தத்தத்ஸ்வரூபோபந்யாஸேந நிராக்ருத்ய தத: பரம் ப்³ரஹ்மத்வேந வக்தவ்யபுருஷாபா⁴வாத் தூஷ்ணீம்பூ⁴தே தஸ்மிந் புண்யபாபகர்மஸம்ப³ந்தி⁴நமேவ புருஷம் மோக்ஷாய வேதி³தவ்யமுபந்யஸ்யந்நஜாதஶத்ருஸ்தத³திரேகேண முமுக்ஷுபி⁴ர்ஜ்ஞாதவ்யம் ப்³ரஹ்ம நாம கிஞ்சிந்நாஸ்தீதி மந்யத இத்யேவ ஹி ஸ்பஷ்டதரம் ப்ரதீயதே । யதா² ‘ரஸவாதி³நம் ப்³ரவாணி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாதவதோதா³ஹ்ருதாந் புருஷாந் விப்ரலம்ப⁴கத்வாதி³தத்தத்ஸ்வரூபோபந்யாஸேந ப்ரத்யாக்²யாய தத: பரமுதா³ஹரணீயபுருஷாபா⁴வாத்தூஷ்ணீம்பூ⁴தே தஸ்மிந் ராஜாநமேவ த⁴நார்தி²பி⁴ருபஸர்பணீயமுபந்யஸ்யந்நுத்தரவாதீ³ ரஸவாதீ³ நாம கோ(அ)பி நாஸ்தீத்யேவ மந்யத இதி ப்ரதீயதே ।

ஏதேந – இத³ம் நிரஸ்தம் – கா³ர்க்³யஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மோபக்ரமோ ந ப்⁴ராந்த: ; ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரே ப்ராஜ்ஞா கோ³ஸஹஸ்ரஸ்ய த³த்தத்வாத் । அதோ வக்தும் ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம யதா²வத்³வக்துமஜாநந்தம் கா³ர்க்³யம் ப்ரதி ராஜ்ஞா யதா²வத்தது³பதி³ஷ்டமித்யேவ கா³ர்க்³யராஜவாக்யயோரேகவாக்யத்வமுபபாத³யிதும் யுக்தம் । அந்யதா² ‘ப்³ரஹ்ம ப்³ரவாணி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாப்³ரஹ்மாணி ப்³ரஹ்மத்வேந வத³ந்தம் கா³ர்க்³யம் ம்ருஷாவாதீ³த்யபோஹ்ய ஸ்வயம் ராஜா ஜீவம் ப்ராணம் வா வத³தி சேத் ஸ்வயமப்யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரலாபீ ஸ்யாத் । ஜீவம் ப்ராணம் வா ப்³ரஹ்மத்வேந வத³தி சேத் தத்³வதே³வ ம்ருஷாவாதீ³ ஸ்யாத் । ததஶ்ச யதா² கேநசிந்மணிதத்த்வஜ்ஞாநாபி⁴மாநிநா காசம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ‘மணிரேஷ’ இத்யுக்தே ‘காசோ(அ)யம் ந மணி:’ இதி தம் ப்ரத்யாக்²யாய தத: ஆத்மநோ விஶேஷம் ஜிஜ்ஞாபயிஷதா(அ)ந்யேந வஸ்துதோ மணிரேவ ப்ரத³ர்ஶநீய: ; ஏவம் ராஜ்ஞா(அ)பி ப்³ரஹ்மோபதே³ஷ்டவ்யம் । அதோ கா³ர்க்³யவசநக³தப்³ரஹ்மோபக்ரமஸாமர்த்²யாதே³வ ராஜவாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வமவஸீயத – இதி । ந ஹி ராஜ்ஞா கோ³ஸஹஸ்ரம் த³த்தம் , கிந்து ‘ஸஹஸ்ரம் த³த்³ம:’ இத்யுக்தம் । தத்து அஸம்பா⁴விதமேவ ப்³ரஹ்மநாம கிஞ்சித்³வக்துமயமாரப⁴த இதி மந்யமாநஸ்ய ராஜ்ஞ: பரிஹாஸவாக்யமித்யபி ஸங்க³ச்ச²தே ; ‘ஜநகோ ஜநக இதி வை ஜநா தா⁴வந்தி’ இதி பரிஹாஸவாக்யஸமபி⁴வ்யாஹாராத் । ததா²(அ)பி ‘த³த்³ம:’ இதி ப்ரதிஶ்ருதம் ‘த³த்தமேவ ஸ்யாத்’ இதி சேத் ; ந । ‘அத³த்தந்து ப⁴யக்ரோத⁴ஶோகமோஹருஜா(அ)ந்விதை: । ததோ²த்கோசபரீஹாஸவ்யத்யாஸப²லயோக³த:’ இதி பரிஹாஸேந த³த்தஸ்யாபி ப்ரத்யாஹரணார்ஹத்வேநாத³த்தேஷு பரிக³ணநாத் । ப்³ரஹ்மாந்யஸ்யாபி⁴தா⁴நே(அ)பி ந ராஜ்ஞோ(அ)ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரலாபித்வமாபததி । மோக்ஷார்த²ம் வேதி³தவ்யம் ப்³ரஹ்ம நாம கிஞ்சிந்நாஸ்தி , கிந்து முமுக்ஷூணாமுபதி³ஷ்ட: புருஷ ஏவ வேதி³தவ்ய இதி ஸாங்க³த்யாத் , ரஸவாதி³வசநப்ரத்யாக்²யாத்ருவசநஸ்யாபி தத³ந்யவிஷயஸ்யைவமேவ ஸாங்க³த்யத³ர்ஶநாத் । மணிப்ரவக்த்ருத்³ருஷ்டாந்தஸ்த்வத்ர ந ப்ரவர்ததே । ந ஹி ‘காசோ மணிர்ந ப⁴வதி கிந்த்வயம் மணி:’ இதி ப்ரதிவக்த்ருவசநே மணிஶப்³த³வதி³ஹ ராஜவசநே ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)ஸ்தி ‘ஆதி³த்யாதி³புருஷா ப்³ரஹ்மாணி ந ப⁴வந்தி கிந்த்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ।

யதி³ ச கா³ர்க்³யவசநாக³தோபக்ரமாநுஸாரேண ராஜவசநமப்யவஶ்யம் ப்³ரஹபரம் வக்தவ்யம் , தத³ப்யுபபத்³யத ஏவ । ஆதி³த்யாதி³புருஷா ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வந்தி , கிந்து தேஷாம் கர்தா புண்யாபுண்யவாந்ஜீவ: ப்ராணோ வா ப்³ரஹ்மேதி ராஜவசநாபி⁴ப்ராயவர்ணநோபபத்தே: । அஸ்தி ஹி ஜீவே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ஸித்³தா⁴ந்திநோ(அ)பி ஸம்மத: ‘இத³ம் ப்³ரஹ்மாயாதி இத³மாக³ச்ச²தி’(ப்³ரு.உ.4-3-37) இதி ஶ்ருதௌ । அஸ்தி ச ப்ராணாத்மநி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ‘கதம ஏகோ தே³வ இதி ப்ராண இதி ஸ ப்³ரஹ்ம த்யதி³த்யாசக்ஷதே’(ப்³ரு.உ.3-9-9) இதி ஶ்ருதௌ । ஏவஞ்ச ஸர்வபாபாஹதிபூர்வகஸ்வாராஜ்யப²லப்ரதிபாத³கஸ்யோபஸம்ஹாரஸ்யாபி ஜீவே, ப்ராணே வா நாநுபபத்தி: । தஸ்மாத்³பா³லாக்யஜாதஶத்ருஸம்வாத³ரூபஸ்யாஸ்ய ப்ரகரணஸ்ய ஜீவ: ப்ராணோ வா ப்³ரஹ்ம , ந தத³திரிக்தம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீத்யஸ்மிந்நர்தே² பர்யவஸிதத்வாத் ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் வியதா³தி³ஸர்வஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வோபலக்ஷிதே நிர்விஶேஷே ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வய இத்யேதத³யுக்தம் । ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் சாயுக்தம் ; தது³பலக்ஷணீயஸ்ய நிர்விஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவாஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்ரதிக்ஷேபப்ரதீதேரிதி ।

ஏவம் ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ – ‘ஜக³த்³வாசித்வாத்’ இஹ வேதி³தவ்ய: புருஷோ ஜீவஸாமாந்யாத் தத்³வ்யதிரிக்தாத்³தி⁴ரயக³ர்பா⁴ச்சாதிரிக்தம் பரம் ப்³ரஹ்ம ; ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இதி வாக்யே ஏதச்ச²ப்³த³ஸ்ய கர்மஶப்³த³ஸ்ய ச ஜக³த்³வாசித்வாத் । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – அத்ரைதச்ச²ப்³த³: ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதஸகலஜக³த்³வாசீ ; விஶிஷ்ய கஸ்யசித்புருஷஸம்ப³ந்த⁴நிர்தே³ஶாகாம்க்ஷஸ்ய நபும்ஸகைகவசநாந்தநிர்தே³ஶார்ஹஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்யாபா⁴வேந தஸ்ய ஸம்குசிதவ்ருத்திகல்பகாபா⁴வாத் । ததா² கர்மஶப்³தோ³(அ)பி கார்யத்வாகாரேண ஸகலஜக³த்³வாசீ ; சலநாத்³ருஷ்டரூட்⁴யோரந்யதரபரிக்³ரஹே நியாமகாபா⁴வேந க்ரியதே இதி கர்மேதி யோக³ஸ்ய ஸமாஶ்ரயணீயத்வாத் , ரூடி⁴த்³வயஸ்ய பரஸ்பரபராஹதௌ லப்³தோ⁴ந்மேஷஸ்ய யோக³ஸ்ய ப்ரப³லத்வாத் । ந ச சலந ஏவ ரூடி⁴ஸ்தத்ஸாத்⁴யத்வாத³த்³ருஷ்டே லக்ஷணேதி ஶக்யம் வக்தும் ; மாநஸபுண்யபாபரூபஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்ய சலநஸாத்⁴யத்வாபா⁴வேநாத்³ருஷ்டஸாமாந்யே கர்மஶப்³த³ஸ்ய ரூட்⁴யந்தரஸ்வீகாராவஶ்யம்பா⁴வாத் । அபி ச கர்மஶப்³த³ஸ்ய சலநாஷ்டாந்யதரபரத்வே ‘யஸ்ய கர்ம ஸ வேதி³தவ்ய’ இத்யேதாவதே³வ வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதவாசீ ஏதச்சப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்தோ² வாஶப்³த³ஶ்சாநர்த²க: ஸ்யாத் । தஸ்ய கார்யபரதாயாம் ‘ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா’ இதி வாக்யமேவ வ்யர்த²ம் ஸ்யாத் இதி சேத் , ந । பா³லாகிநா ப்³ரஹ்மத்வேந கீர்திதாநாம் புருஷாணாமப்³ரஹ்மத்வக்²யாபநேந தஸ்ய ஸப்ரயோஜநத்வாத் । ததா² ச வாக்யத்³வயஸ்யாப்யேவமர்த²: ஸம்பத்³யதே । ய ஏதேஷாம் புருஷாணாம் ஜக³தே³கதே³ஶபூ⁴தாநாம் கர்த்தா கிமநேந விஶேஷேண யஸ்ய வா ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதம் க்ருத்ஸ்நமேவ ஜக³த்கார்யமிதி । ஏவஞ்ச வாஶப்³த³ ஏகதே³ஶாவச்சி²ந்நகர்த்ருத்வவ்யாவ்ருத்த்யர்தோ² ப⁴வதி । தஸ்மாதே³தத்கர்மபத³யோர்ஜக³த்³வாசித்வேந தல்லப்³தா⁴த் ஸப்ராணஸஜீவஸகலஜக³தீ³க்ஷாபூர்வகஸ்ரஷ்ட்ருத்வரூபாத் தத்கர்த்ருத்வலிங்கா³த் ப்ராணஜீவாதிரிக்தம் பரம் ப்³ரஹ்ம வேதி³தவ்ய: புருஷ இதி ஸித்³த⁴ம் ॥1-4-16॥

தத்³வ்யாக்²யாதமிதி ‘நோபாஸாத்ரைவித்⁴யாதா³ஶ்ரிதத்வாதி³ஹ தத்³யோகா³த்’(ப்³ர.ஸூ.1-1-31) இதி ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே பரிஹ்ருதமித்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – யதா² ‘தத்³யதா² ஶ்ரேஷ்டீ²’ இத்யாதி³வாக்யே ப்ரதா⁴நபுருஷஸ்ய ஸ்வைர்ப்⁴ருத்யைரிவாதி³த்யாதி³புருஷைராலோகதா³நாதி³நோபகாரகைராத்மநோ போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதா⁴நபுருஷம் ப்ரதி ப்⁴ருத்யாநாமிவாதி³த்யாதி³புருஷாணாமாத்மாநம் ப்ரதி ஸ்வோசிதைருபகாரை: பாலயித்ருத்வஞ்ச வர்ண்யமாநம் ஜீவலிங்க³மஸ்தி , யதா² வா ‘தத்³யதா² க்ஷுர’ இத்யாதி³வாக்யே ப்³ருஹதா³ரண்யகப்ரதிபந்நம் முக்²யப்ராணாத்மஹிரண்யக³ர்ப⁴லிங்க³மஸ்தி , ஏவம் வேதி³தவ்யபுருஷோபதே³ஶவாக்ய ஏவாஸம்குசிதப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴ஸகலகார்யகர்த்ருத்வம் தத³திரிக்தப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । தத்³தி⁴ ஸஜீவஸஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸர்வஜக³த்கர்த்ருத்வரூபம் ; ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³:’(மு.உ.2-1-1) ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத யதி³த³ம் கிஞ்ச’(தை.உ. 2 - 6.1) ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’(மு.உ.1-1-9) ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶ்யத ஜாயமாநம்’(ஶ்வே.உ.4-12) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே(அ)பி ஜீவமுக்²யப்ராணயோரபி கார்யத்வப்ரஸித்³தி⁴ஸத்த்வாத் । ஏவம் ச ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³யோரப்யநுரோதே⁴ ப்³ரஹ்மஜீவமுக்²யப்ராணாநாம் த்ரிவித⁴முபாஸநம் விவக்ஷிதமத்ர வக்தவ்யமிதி வாக்யபே⁴த³: ப்ரஸஜ்யேத । ந சாத்ர வாக்யபே⁴தோ³ ந்யாய்ய இதி வர்ணிதம் ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே । நநு தத்ரோபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் வாக்யஸ்யாவக³தமிதி வாக்யபே⁴த³: பரிஹரணீய: , ந த்வத்ரேதி சேத் । அத்ராபி பரிஹரணீய ஏவ ; ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இத்யுபக்ரமேண ‘ஸர்வாந்பாப்மநோ(அ)பஹத்ய’ இத்யாத்³யுபஸம்ஹாரேண ச வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவக³மாத் । வேதி³தவ்யபுருஷோபதே³ஶவாக்யஸ்ய கா³ர்க்³யப்ரதிஜ்ஞாதப்³ரஹ்மாந்யவிஷயத்வாவக³மே ஹி ரஸவாதி³கத²நப்ரத்யாக்²யாத்ருவசநத்³ருஷ்டாந்த: க்ரமதே । இஹ ஜக³த்கர்த்ருத்வலிங்கே³ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவக³மாந்மணிதத்த்வவக்த்ருவசநத்³ருஷ்டாந்த ஏவ ப்ரவர்ததே ।

ஏதேந – ப்³ரஹ்மோபக்ரமோ(அ)பி ஜீவமுக்²யப்ராணாந்யதரவிஷய: ; தயோரபி க்வாசித்கப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் ; உபஸம்ஹாரோ(அ)பி தத்³வேத³நப²லப்ரதிபாத³நபர இதி ஶங்கா(அ)பி - நிரஸ்தா । ஶ்ருத்யந்தரேஷு ஜீவமுக்²யப்ராணாதிரிக்தே பரப்³ரஹ்மண்யேவ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய தத்³வேத³நாதே³வ பரமபுருஷார்த²லாப⁴ஸ்ய ச ப்ரஸித்³த⁴தரத்வாச்ச । ‘ஸஹஸ்ரம் த³த்³ம’ இத்யபி பரிஹாஸவாக்யத்வேந ந யோஜநீயம் , கிந்து ப்³ரஹ்மவசநப்ரவிஜ்ஞாபூஜநார்த²த்வேநைவ யோஜநீயம் । பரிஹாஸவாக்யத்வேந யோஜநே(அ)பி பா³லாகிரயம் ப்³ரஹ்மதத்த்வம் வக்தும் ந ப்ரப⁴வதீத்யேவ பரிஹாஸாபி⁴ப்ராயோ வர்ணநீய: , ந து ஜீவாதிரிக்தம் ப்³ரஹ்மநாமகம் கிஞ்சிந்நாஸ்தீத்யேவமபி⁴ப்ராய: ; ஸ்வயமேவ ஸகலஜீவவ்யாவ்ருத்தாஸங்குசிதஸர்வஜக³த்கர்த்ருத்வரூபதல்லிங்க³வர்ணநாத் । ஏவஞ்சைகஸ்மிந்வாக்யே ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்கே³ஷு ஸந்நிவிஷ்டேஷ்வப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ப்³ரஹ்மணி யோஜநீயாநி , ந து ப்³ரஹ்மலிங்கா³ந்யப்³ரஹ்மணீதி ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே த³ர்ஶிதந்யாயேநைவ ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கா³நி அபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண ப்³ரஹ்மணி யோஜநீயாநி ।

நந்வேவம் ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணேந க³தார்த²மித³மதி⁴கரணம் । நேதி ப்³ரூம: । ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³பரத்வோபபாத³கந்யாயவ்யுத்பத்த்யர்த²த்வாத³ஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய தத³தீ⁴நத்வாச்சோபக்ரமோபஸம்ஹாரயோர்ப்³ரஹ்மவிஷயதாத்மகார்த²லாப⁴ஸ்ய । நநு ததா²(அ)பி பூர்வாதி⁴கரணந்யாயேநைவ நிர்ணேதும் ஶக்யமித³ம் வாக்யம் நைதத³தி⁴கரணவ்யுத்பாத்³யம் கர்மஶப்³த³ஸ்ய ஜக³த்³வாசித்வோபபாத³கம் ந்யாயமபேக்ஷதே । பூர்வாதி⁴கரணே ஹி ப்³ரஹ்மகாரணத்வப்ரதிபாத³கப³ஹுவாக்யாநுரோதே⁴ந தத்³விரோதி⁴நாமஸத்காரணத்வாதி³ப்ரதிபாத³ககதிபயவாக்யாநாம் நயநம் க்ருதம் , தத: கத²மிஹ ஸகலஜீவாதிரிக்ததத்ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரதந்நியமநாதி³ஸ்வதந்த்ராநாதி³ஸித்³த⁴பரப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கப³ஹுவாக்யாநுரோதே⁴நாஸ்யைகஸ்ய வாக்யஸ்ய பூர்வபக்ஷே வர்ணிதம் ஜீவமுக்²யப்ராணாதிரிக்தபரப்³ரஹ்மநிராகரணபரத்வம் தயோரந்யதரஸ்ய வேதி³தவ்யபரத்வம் ச ப்ரத்யாக்²யாய பரப்³ரஹ்மபரதயா நயநம் கர்துமஶக்யம் ? ஸத்யம் । ந்யாயவ்யுத்பாத³நார்த²ம் க்ருத்வாசிந்தயேத³மதி⁴கரணம் । ததே³தத³நந்தரஸூத்ரே ஸ்பு²டீகரிஷ்யாம: ॥1-4-17॥

அந்யார்த²ம் ஜீவமுக்²யப்ராணாப்⁴யாமந்யத்³ப்³ரஹ்ம தத³ர்த²மேவேத³ம் ப்ரகரணம் , ந து தந்நிராகரணார்த²மிதி ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே । குத: , ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாம் । ப்ரஶ்நஸ்தாவத³ஜாதஶத்ரோர்ப்³ரஹ்மத்வேந பா³லாகிநோபதி³ஶஷ்டேஷ்வாதி³த்யாதி³புருஷேஷு ப்ரத்யாக்²யாதேஷு தத:பரமவிஜ்ஞாநாத்தூஷ்ணீம் பூ⁴தே ச பா³லாகௌ பா³லாகிம் ப்ரதி ‘ஏதாவந்நு பா³லாகே’ இதி । ‘ஏதாவத்³தி⁴’ இதி பா³லாகே: ப்ரதிவசநாநந்தரம் ‘ம்ருஷா வை கில மா ஸம்வதி³ஷ்டா² ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இத்யஜாதஶத்ரோர்வசநம் ம்ருஷாத்வவ்யாக்²யாநம் । ஏதாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நார்த²மேவேத³ம் ப்ரகரணம் , ந து தஸ்ய நிராகரணார்த²மித்யவஸீயதே । யதி³ ஹி தந்நிராகரணார்த²ம் ஸ்யாத்ததா³ ப்³ரஹ்மநாம கிஞ்சிந்நாஸ்தீத்யபி⁴மந்யமாநஸ்தந்நிராகரணப்ரவ்ருத்தோ ராஜா பா³லாகேர்வக்தவ்யபுருஷாம்தரஸத்³பா⁴வே(அ)பி தத்ப்ரதிஜ்ஞாயா ம்ருஷாத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாகாலமாரப்⁴ய மந்யேதைவேதி ‘ஏதாவந்நு’ இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் ‘ஏதாவதே³வ’ இத்யுத்தரமபேக்ஷ்ய தந்ம்ருஷாத்வம் ந வ்யாசக்ஷீத । ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நார்த²த்வே து ப்³ரஹ்மாஸ்தீத்யவக³ச்ச²ந்ராஜா கிமயம் கா³ர்க்³ய: ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேநாப்³ரஹ்மாணி ப்³ரஹ்மத்வேநோபாதி³க்ஷத் , கிம் வா ப்⁴ராந்த்யேதி நிஶ்சேதுமஶக்நுவந்நுதா³ஹ்ருதப்ரஶ்நப்ரதிவசநேந கா³ர்க்³யஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வம் நிஶ்சித்ய தத்ப்ரதிஜ்ஞாயா ம்ருஷாத்வம் வ்யாசஷ்ட இதி யுஜ்யதே ।

அபி ச ஏவமேகே ஶாகி²நோ வாஜஸநேயிநோ(அ)ஸ்மிந் பா³லாக்யஜாதஶத்ருஸம்வாதே³(அ)ஸ்மிந்நேவ ஸ்த²லே ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாம் ப்ரகரணமித³ம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நார்த²ம் , ந து தந்நிராகரணார்த²மிதி ஸ்பஷ்டயந்தி । ‘ஸஹோவாசாஜாதஶத்ருரேதாவந்நு.... இதி ஏதாவத்³தீ⁴தி । நைதாவதா விதி³தம் ப⁴வதி’(ப்³ரு.உ.2-1-14) இதி । அத்ர ஹி ஆதி³த்யபுருஷாதி³வேத³நமாத்ரேண ப்³ரஹ்ம விதி³தம் ந ப⁴வதீதி வ்யாசக்ஷாணோ ராஜா வேதி³தவ்யமந்யத்³ப்³ரஹ்மாஸ்தீதி மந்யத இதி ஸ்பஷ்டமேவ ப்ரதீயதே । நநூதா³ஹ்ருதப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநப³லாத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரகரணமித்யவஸயிதாம் நாம । ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் ப்³ரஹ்ம ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதரத்³ப⁴விஷ்யதி । தயோரபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்யோதா³ஹ்ருதத்வாதி³தி த்³விதீயபூர்வபக்ஷே(அ)ப்யேததே³வோத்தரம் ‘அந்யார்த²ம் து ஜைமிநி: ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாமபி சைவமேகே’ இதி । இஹ ஜீவமுக்²யப்ராணப்ரஸஞ்ஜநமந்யார்த²ம் , ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²ம் , ந து ப்ராதா⁴ந்யேந ஜீவஸ்ய , முக்²யப்ராணஸ்ய வா ப்ரதிபாத³நார்த²மிதி ஜைமிநிர்மந்யத இதி । குத: ‘க்வைஷ ஏதத்³பா³லாகே’ இத்யாதி³நா ‘ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யந்தேந க்³ரந்தே²ந வர்ணிதாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாம் । ‘க்வைஷ ஏதத்³பா³லாகே’ இதி ப்ரஶ்நஸ்தாவஜ்ஜீவோ வேதி³தவ்ய இதி ப்ரதிபாத³நார்த²ம் ந ப⁴வதி । ததா² ஸதி தத்ஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஷ்டவ்யதயா ததா³தா⁴ரப்ரஶ்நாயோகா³த் । ந ச தஸ்ய நாட்³யாதா⁴ரத்வவர்ணநேந பாபாஸ்ப்ருஷ்டதயா தந்மூலஶோகபீ⁴த்யாதி³ராஹித்யப்ரத³ர்ஶநேந வேதி³தவ்யத்வோபபாத³நார்த²மாதா⁴ரப்ரஶ்ந இதி வாச்யம் । ததா² ஸதி ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இதி நாடீ³ஸ்த²த்வவத்பாபாஸ்பர்ஶஸ்யாபி பா³லாகிம் ப்ரதி வர்ணநீயத்வாபத்தே: । ந ச ஸௌஷுப்திகநாடீ³: ப்ரவிஷ்டஸ்ய பாபாஸ்பர்ஶஶ்சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ருத: ப்ரஸித்³த⁴ இதி தத³வர்ணநமிதி வாச்யம் । ‘க்வைஷ ஏதத்’ இதி ப்ரஶ்நாநந்தரம் ‘தது³ஹ பா³லாகிர்ந விஜஜ்ஞௌ’ இத்யுக்தத்வேந ஸுஷுப்தௌ நாடீ³ப்ரவேஶமேவாஜாநதோ பா³லாகேஸ்தத்ப்ரவேஶக்ருதபாபாஸ்பர்ஶப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் । தஸ்மாஜ்ஜீவாதா⁴ரோ வேதி³தவ்ய: புருஷ இதி ப்ரதிபாத³நார்த² ஏவ ஸ ப்ரஶ்ந: । ‘ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யேததே³வ ச தஸ்யோத்தரம் , ந து ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி’ இத்யேதத் ; நாடீ³நாம் வேதி³தவ்யபுருஷத்வாபா⁴வாத் । தத்து ‘தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே’(ப்³ரு.உ.2-1-19) இதி ஶ்ருத்யந்தராநுஸாரேண ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மப்ராப்தயே மார்கோ³பதே³ஶபரம் நேதவ்யம் ।

ஏவஞ்ச த்³விதீயப்ரஶ்ந: கரணக்³ராமாதி⁴கரணவிஷய இதி ந யுக்தம் ; அக்³ரே தது³த்தராத³ர்ஶநாத் । ‘ஜீவாதி⁴கரணவிஷய இத்யபி ந யுக்தம் ; ப்ரத²மப்ரஶ்நேந புநருக்திப்ரஸங்கா³த்’ இதி சேத் ; ந । தயோரேக: கஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஶயிதோ(அ)பூ⁴தி³தி ஜீவாதி⁴கரணத⁴ர்மிவிஶேஷவிஷய: , அபரஸ்து ஜீவ: கிமந்ய: ஸந்நந்யஸ்மிந் ஶயிதோ(அ)பூ⁴து³தாநந்ய: ஸந்நாத்மநீத்யதி⁴கரணக³தாந்யத்வாநந்யத்வரூபவிஶேஷணவைஶிஷ்ட்யவிஷய இதி பே⁴தோ³பபத்தே: । அத ஏவ ப்ரஶ்நத்³வயஸ்யாபி வ்யாக்²யாநார்த²ம் ‘ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யுக்தம் । அத்ர ஹி ‘ப்ராணே’ இத்யதி⁴கரணபூ⁴தத⁴ர்மிவிஶேஷப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ‘ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி த⁴ர்மவிஶேஷவைஶிஷ்ட்யப்ரஶ்நஸ்ய । ஏகதா⁴ ப⁴வதி ஏகீப⁴வதீத்யர்த²: ; ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் । ‘ததை³நம் வாக்’ இத்யத்ர ‘ஏதஸ்மாதா³த்மந: ப்ராண:’ இத்யத்ர ச ஏதத்பத³ம் ப்ராணபராமர்ஶி । ப்ராணஸ்ய ஸப்தம்யந்தநிர்தி³ஷ்டத்வே(அ)பி ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வேந ப்ராதா⁴ந்யாத் ‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயஸி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா’ இத்யத்ர ஸப்தம்யந்தநிர்தி³ஷ்டஸ்யாபி பயஸ ஏவ வ்யாப்யகர்மத்வேந ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶத³ர்ஶநாத் । அத்ர ச வாக்யத்³வயே ப்ராணாநாம் வ்ருத்திலயோத்³க³மமாத்ரம் ந ப்ரதிபாத்³யதே ; விஷயை: ஸஹ லயோத்³க³மப்ரதிபாத³நாத் । ந ஹி ஸுஷுப்தௌ விஷயாணாம் வ்யாபாரவிலய: ப்ரபோ³தே⁴ தது³த்³ப⁴வஶ்சாநுப⁴வாநுரோதீ⁴ । ஶ்ருதௌ பா⁴ரநிவேஶே து யதா²ஶ்ருதி இந்த்³ரியாணாம் தத்³விஷயபூ⁴தஸ்ய நாமரூபாத்மகஸ்ய க்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சஸ்ய லய: ஸ்வீகர்தும் யுக்த: । ஏவம் ஜீவைகீபா⁴வாதி⁴கரணஸ்ய ப்ராணஸ்ய ஸுஷுப்தௌ ஸேந்த்³ரியஸகலப்ரபஞ்சலயாதி⁴கரணதயா, ப்ரபோ³தே⁴ தது³த்³க³மாபாதா³நதயா, ப்ரதிபாத³நம் தஸ்ய கா³ர்க்³யோபதி³ஷ்டேப்⁴ய ஆதி³த்யாதி³புருஷேப்⁴யோ(அ)ந்யத்வம் த்³ருடீ⁴கர்தும் । தத ஏவ – ஜீவோ , முக்²யப்ராணோ வா வேதி³தவ்ய: புருஷ இதி பூர்வபக்ஷோ(அ)பி நிரஸ்தோ ப⁴வதி । ந ஹி யத: குதஶ்சிஜ்ஜீவாத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴த்³வா ஸர்வே லோகாஸ்ஸர்வே தே³வாஶ்சோத்³ப⁴வந்தீதி யுஜ்யதே ।

யதி³ ச தே³வஶப்³த³ இந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வபர: , ததா³(அ)பி ஹிரண்யக³ர்ப⁴வ்யாவ்ருத்திரஸ்த்யேவ ; ‘பு³த்³தி⁴ரத்⁴யாத்மம் போ³த்³த⁴வ்யமதி⁴பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம தத்ராதி⁴தை³வதம்’ இதி தஸ்யாந்தரிந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டாத்ருத்வோக்தே: । ‘ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே யதா²(அ)க்³நேர்விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ப்ராணா’ இத்யாதி³நைவ ‘குத ஏததா³கா³த்’ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநமப்யர்தா²ல்லப்³த⁴ம் । ததா² ஹி ‘குத ஏததா³கா³த்’ இதி ப்ரஶ்நோ ந ஜீவாக³மநாபாத³நவிஷய: ; யத்ர த⁴ர்மிணி ஶயிதோ(அ)பூ⁴த் தத ஆகா³தி³தி ஸ்வயமேவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத் , கிந்து கிமந்யஸ்மாதா³க³த உதாத்மந்யேவ பே⁴த³கோபாதி⁴விலயாதே³கீபூ⁴ய ஸ்தி²த: புந: ப்ரபோ³த⁴ஸமயே பே⁴த³கோபாத்⁴யுத்³ப⁴வாத்ததோ பே⁴தே³நாக³த இத்யபாதா³நஸ்யாந்யத்வாநந்யத்வத⁴ர்மவிஶேஷவைஶிஷ்ட்யவிஷய: । யத்³யப்யதி⁴கரணாந்யத்வாநந்யத்வவிஷயஸ்ய ப்ராசீநப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் யத்³த⁴ர்மவிஷயம் வக்ஷ்யதே தத்³த⁴ர்மவிஶிஷ்டாத³யமாகா³தி³த்யேதத³பி நிஶ்சேதும் ஶக்யம் , ததா²ப்யநந்யத்வபக்ஷஸ்ய ப்ரதிவசநே வக்தவ்யத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் , தஸ்ய சாலௌகிகத்வேநாஸம்பா⁴வநீயத்வாத் தத்³த்³ருடீ⁴கரணார்த²மதி⁴கரணத்வத³ஶாயாமிவாபாதா³நத்வத³ஶாயாமப்யநந்யத்வம் வக்தவ்யமிதி தத்³விஷய: ப்ரஶ்நோ க⁴டதே । தத்ப்ரதிவசநலாபா⁴ர்த²ம் ஸுஷுப்தௌ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே , ததா³நீமாத்மந: ஸுஷுப்தபூ⁴தாதே³தஸ்மாத் ப்ராணஶப்³தோ³க்தாதி³ந்த்³ரியாத³யோ விப்ரதிஷ்ட²ந்த இதி வ்யாக்²யேயம் । ஏவஞ்சோதா³ஹ்ருதப்ரஶ்நபர்யாலோசநயா , தத்ப்ரதிவசநபர்யாலோசநயா ச ப்ரகரணமித³மந்யார்த²ம் , ந து ஜீவோ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ வா வேதி³தவ்ய: புருஷ இதி ப்ரதிபாத³நார்த²மிதி ஸித்³த⁴ம் ।

அபி சைவமேகே ஶாகி²நோ வாஜஸநேயிநோ(அ)ஸ்மிந்ப்ரகரணே ப்ரகரணமித³மந்யார்த²மிதி ஸ்பஷ்டயந்தி । தத்ர ஹி ‘யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த்³ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷ: க்வைஷ ததா³(அ)பூ⁴த்குத ஏததா³கா³த்’(ப்³ரு.உ.2-1-16) இதி ப்ரஶ்நத்³வயம் ஶ்ரூயதே । தத³நந்தரம் ச ‘யத்ரைஷ ஏதத்ஸுப்தோ(அ)பூ⁴த்³ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷஸ்ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்ச்சே²தே’(ப்³ரு.உ.2-1-17) இதி ப்ரத²மப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் । த்³விதீயப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் து ‘ஏவமேவாஸ்மாதா³த்மநஸ்ஸர்வே ப்ராணாஸ்ஸர்வே லோகாஸ்ஸர்வே தே³வாஸ்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி’(ப்³ரு.உ.2-1-10) இத்யக்³ரிமவாக்யே । அத்ர ‘க்வைஷ ததா³(அ)பூ⁴த்’ இதி ப்ரஶ்நே கரணக்³ராமாதி⁴கரணவிஷயத்வஶங்காயா நாஸ்த்யவகாஶ: ; ‘ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷ:’(ப்³ரு.உ.2-1-16) இதி ப்ராங்நிர்தே³ஶாத் । தத³தி⁴கரணவிஷயஸ்ய ப்ரதிவசநஸ்ய ச நாஸ்தி முக்²யப்ராணவிஷயத்வஶங்காவகாஶ: ; ஆகாஶஶப்³தே³நாதி⁴கரணநிர்தே³ஶாத் । அஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ஏதத்ஸ்தா²நே கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணபடி²தஸ்ய ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய சைகார்த்²யஸ்ய வக்தவ்யதயா தயோர்ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ப்³ரஹ்மண்யேவ தயோஶ்ஶ்ருத்யந்தரேஷு நிரூடி⁴த³ர்ஶநாத் ஆநந்த³வல்யாம் ‘கோ ஹ்யேவாந்யாத் க: ப்ராண்யாத்³யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’(தை.உ.2-7.1) இத்யாகாஶஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய சாபரிச்சி²ந்நாநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண உத்தரோத்தரஶதகு³ணமாத்ரபரிச்சி²ந்நாநந்த³ஶாலிஷு பரிக³ணிதாந்முக்²யப்ராணரூபாத் ஹிரண்யக³ர்பா⁴த்³பி⁴ந்நத்வாவக³மாத் । தஸ்மாத்ப்ரகரணமித³ம் ஜீவமுக்²யப்ராணாதிரிக்தப்³ரஹ்மவிஷயமிதி தத்ரைவ தயோர்லிங்க³ம் ஸார்வாத்ம்யாபி⁴ப்ராயேண யோஜநீயம் ।

நநு வாஜஸநேயிஶாகா²யாம் ‘நைதாவதா விதி³தம் ப⁴வதி’ இதி ராஜவாக்யேந கா³ர்க்³யோபக்ராந்தப்³ரஹ்மவிஷயமேவாக்³ரேதநம் ஸுஷுப்தபுருஷோத்தா²பநோபக்ரமம் க்ருத்ஸ்நம் ராஜவாக்யமித்யவக³தம் । தச்ச ப்³ரஹ்ம ஜீவோ ந ப⁴வதீதி ஸுஷுப்தஜீவாதி⁴கரணப்ரஶ்நேநாவக³தம் । தத³தி⁴கரணம் ப்³ரஹ்ம முக்²யப்ராணோ ந ப⁴வதீதி ப்ரதிவசநக³தாகாஶஶப்³தே³ந ஸர்வபூ⁴தலோகதே³வோத்³க³மாபாதா³நத்வப்ரதிபாத³நேந சாவக³தம் । அதஸ்ததே³கார்த²ம் கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணவாக்யமபி ஜீவமுக்²யப்ராணாதிரிக்தவிஷயமிதி நிஶ்சேதும் ஶக்யமேவ । கிமர்த²மித³மதி⁴கரணமிதி சேத் ; உக்தமேவோத்தரம் க்ருத்வாசிந்தயேத³மதி⁴கரணம் ப்ரவ்ருத்தமிதி । ததே³வ உத்தரமத்ராபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ‘அபி சைவமேக’ இத்யஸ்யா: க்ருத்வாசிந்தாயா உத்³கா⁴டநம் க்ருதம் । ப்ராசீநஸூத்ரத³ர்ஶிதாயாஸ்து க்ருத்வாசிந்தாயா ‘வாக்யாந்வயாத்’ இத்யக்³ரிமஸூத்ரமஸ்மிந்நப்யதி⁴கரணே ப்ரவிஷ்டம் மத்வா தேந ப³ஹூநாம் வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ஜீவவர்கா³த்தத்³விஶேஷாத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴ச்ச பி⁴ந்நே ப்³ரஹ்மணி ஸமந்விதத்வாத³பி ப்ரகரணமித³மந்யார்த²மித்யேவம்பரேணோத்³கா⁴டநம் க்ருதமித்யநுஸந்தே⁴யம் । யத்து பா⁴ஷ்யே ப்ராணநிராகரணஸ்யாபி ஸுஷுப்தபுருஷோத்தா²பநேந ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தோபதே³ஶோ(அ)ப்⁴யுச்சய இத்யுக்தம் , தத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴நிராகரணார்த²ம் ந ப⁴வதி , கிந்து ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணபூர்வபக்ஷந்யாயேந மந்த³ஶங்கநீய: ப்ராணவாயுரேவாத்ர வேதி³தவ்ய: புருஷோ(அ)ஸ்து தத்ர பரிஸ்பந்த³ரூபஸ்ய கர்மணஸ்ஸதா³ ஸத்த்வாதி³தி ஸர்வமநவத்³யம் ॥1-4-18॥

ப்³ருஹதா³ரண்யகே மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே யாஜ்ஞவல்க்ய: ஸ்வயம் ப்ரவிவ்ரஜிஷயா மைத்ரேயீகாத்யாயந்யோ: ஸ்வபா⁴ர்யயோர்வித்தஸ்ய விபா⁴க³ம் சிகீர்ஷந்வித்தேந கிமம்ருதத்வம் ப்ராப்தும் ஶக்யமிதி மைத்ரேய்யா ப்ருஷ்டோ ‘யதை²வோபகரணவதாம் ஜீவிதம் ததை²வ தே ஜீவிதம் ஸ்யாத³ம்ருதத்வஸ்ய து நாஶா(அ)ஸ்தி வித்தேந’(ப்³ரு.உ.2-4-2) இத்யுக்த்வா ‘யேநாஹம் நாம்ருதா ஸ்யாம் கிமஹம் தேந குர்யாம் யதே³வ ப⁴க³வாந்வேத³ ததே³வ மே ப்³ரூஹி’(ப்³ரு.உ.2-4-3) இதி தயா புநரம்ருதத்வஸாத⁴நம் ப்ருஷ்டோ ‘ந வா அரே பத்யு: காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி’(ப்³ரு.உ.2-4-5) இத்யாதி³பி⁴: ‘ந வா அரே ஸர்வஸ்ய காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம்ப⁴வதி’(ப்³ரு.உ.2-4-5) இத்யந்தை: வாக்யை: பதிஜாயாபுத்ரவித்தபஶுப்³ரஹ்மக்ஷத்ரலோகதே³வவேத³பூ⁴தப்ரப்⁴ருதி ஸர்வம் யஸ்ய போ⁴கா³ர்த²தயைவ ப்ரியம் ப⁴வதி, தத்பத்யாதி³ஸர்வபோ⁴க்தாரமாத்மாநமுபக்ரம்ய ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்யஶ்ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’(ப்³ரு.உ.2-4-5) இத்யம்ருதத்வஸாத⁴நமாத்மத³ர்ஶநம் த³ர்ஶநஸாத⁴நாநி ஶ்ரவணாதீ³நி சோபதி³ஶ்ய ‘ஆத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேநேத³ம் ஸர்வம் விதி³தம்’(ப்³ரு.உ.2-4-5) இத்யாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜஜ்ஞே । தத்ர யத்³த³ர்ஶநமம்ருதத்வஸாத⁴நமுபதி³தே³ஶ ஸோ(அ)யமாத்மா கிம் ஜீவ உத பரமாத்மேதி ஜீவப்³ரஹ்மலிங்கா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே –

பூர்வபக்ஷ: – ஜீவ ஏவாயமாத்மா । உபக்ரமே பதிஜாயாதி³ப்ரியத்வலிங்கா³த் , மத்⁴யே ‘விஜ்ஞாநமய ஏவைதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யஸ்ஸமுத்தா²ய தாந்யேவாநுவிஶ்யதி’(ப்³ரு.உ.2-4-12) இத்யுத்பத்திவிநாஶலிங்கா³த் , அந்தே ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’(ப்³ரு.உ.2-4-14) இதி விஜ்ஞாத்ருத்வலிங்கா³ச்ச । தத்³விஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் து போ⁴க்³யஜாதஸ்ய போ⁴க்த்ருஶேஷத்வாதௌ³பசாரிகம் யோஜநீயம் । யுக்தம் ஹ்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரபராமர்ஶாநுஸாரேண பூர்வாதி⁴கரணவிஷயவாக்யே ஜீவலிங்க³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணீவாத்ர ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய ஜீவே யோஜநம் ।

ஸ்யாதே³தத் – உபக்ரமாதீ³நாம் ஜீவநிஷ்ட²த்வே ப⁴வேதே³வம் , ததே³வாஸித்³த⁴ம் । ததா²ஹி – உபக்ரமே ‘ந வா அரே பத்யு: காமாய’ இத்யாதி³கம் ஆத்மைவ த்³ரஷ்டவ்ய இதி வக்ஷ்யமாணார்த²ஸ்யோபபாத³கதயா வர்ண்யதே । ந ச – ஜீவாத்மந: காமாய பத்யாத³ய: ப்ரியா ப⁴வந்தீதி வசநம் ப்ரியம் பத்யாதி³கம் பரித்யஜ்ய தத்³வியுக்தம் கேவலம் ஜீவாத்மஸ்வரூபமந்வேஷ்டவ்யமித்யத்ரோபபாத³கம் ப⁴வதி । ப்ரியமேவ ஹ்யந்வேஷ்டவ்யம் , ந ப்ரியவியுக்தம் ஸ்வரூபம் । பரமாத்மந: காமாயேஷ்டநிர்வ்ருத்தயே பத்யாத³ய: ப்ரியா ப⁴வந்தீதி வசநம் து பத்யாதி³கம் பரித்யஜ்ய பரமாத்மைவ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யத்ர ப⁴வத்யுபபாத³கம் । பரமாத்மா க²லு ‘ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ இதி ஶ்ருத: பதிஜாயாதீ³நாம் காதா³சித்கம் ப்ரியத்வமாபாத³யதி । தஸ்மாத் ஸ ஏவ நிரதிஶயாநந்த³ரூபோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய இதி । ஏவஞ்ச பதிஜாயாதி³வாக்யாநாமித்த²மர்தோ² க்³ராஹ்ய: – ந ஹி பதிஜாயாபுத்ரவித்தாத³யோ மதி³ஷ்டநிர்வ்ருத்தயே அஹமஸ்ய ப்ரிய: ஸ்யாமிதி ஸ்வஸங்கல்பத: ப்ரியா ப⁴வந்தீ , கிந்து பரமாத்மந: தத்தஜ்ஜீவப்ரியப்ரதிலம்ப⁴நரூபேஷ்டநிர்வ்ருத்தயே அஹமஸ்ய ப்ரிய: ஸ்யாமிதி ஸ்வஸங்கல்பத: ப்ரியா ப⁴வந்தீதி । பரமாத்மா ஹி தத்தத்கர்மாநுஸாரேண ஜீவாத்மந: ப்ரியமநுபா⁴வயிதுமிச்ச²ந் ப்ரதிநியததே³ஶகாலபரிமாணம் தத்தத்³வஸ்துஷு ப்ரியத்வமாபாத³யதி । ஏவமுபக்ரமக³தோபபாத³கஸஹிதஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யவாக்யஸ்ய பரமாத்மபரத்வே ஸதி மத்⁴யே ஜீவோத்பத்திவிநாஶஸங்கீர்தநம் முண்ட³கே ‘ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴ஸ்ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தி’(மு.உ.2-1-1) இதி தது³த்பத்திலயஸங்கீர்தநமிவ ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரதிபத்த்யர்த²தயா , தத்ஸ்துத்யர்த²தயா வா ஸம்ப⁴வத³ந்வயம் ந ப்ரகரணஸ்ய ஜீவபரதாமாபாத³யதி । ‘விஜ்ஞாதாரம்’ இதி ஶ்ருதம் விஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் து ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ரஸித்³த⁴மேவ ‘ததை³க்ஷத’ ‘ஸ ஈக்ஷாம்சக்ரே’ ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞ:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்விதி ; சேத் –

உச்யதே – பரமாத்மந: புண்யாபுண்யகர்மண இவ பதிஜாயாதி³ஷு கதா³சித்ப்ரியத்வாபாத³நேநாநந்த³ரூபத்வம் கதா³சித³ப்ரியத்வாபாத³நேந து³:க²ரூபத்வமிவ ந ஸித்³த்⁴யதி । நதராம் நிரதிஶயாநந்த³த்வம் । நதராம் பத்யாதி³கம் பரித்யஜ்ய த்³ரஷ்டவ்யத்வம் । தஸ்மாத்பதிஜாயாதி³வாக்யாநாம் பரமாத்மவிஷயத்வவர்ணநம் பரமாத்மைவ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யஸ்யோபபாத³கம் । தேஷாம் ஜீவாத்மவிஷயத்வவர்ணநமபி ஜீவாத்மைவ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யஸ்யோபபாத³கம் ந ப⁴வதீத்யுக்தம் , இதி சேத் , ஸத்யமுக்தம் । விம்ருஶ்ய து நோக்தம் । தேஷாம் ஜீவாத்மவிஷயத்வவர்ணநே தஸ்ய பதிஜாயாத்³யபேக்ஷயா(அ)திஶயிதபுருஷார்த²த்வாலாபே⁴ ஹி பதிஜாயாதி³கம் பரித்யஜ்ய தஸ்யைவாந்வேஷ்டவ்யத்வே தது³பபாத³கம் ந ப⁴வேத் , தத்து லப்⁴யத ஏவ । ததா² ஹி – ஸர்வேஷாமபி ஸ்வாத்மா ப்ரிய: , பதிஜாயாத³யோ(அ)பி ப்ரியா இத்யநுப⁴வஸாக்ஷிகமேதத் । தத்ர பதிஜாயாதீ³நாம் ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தாநாம் ஸர்வேஷாம் ப்ரியத்வம் பதித்வாதி³ப்ரயுக்தம் ந ப⁴வதி , கிந்து ஸ்வாத்மப்ரயுக்தமிதி அஸ்மிந்நர்தே² தேஷாம் ஸ்வேஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாமிவ ஸ்வாநிஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாம் ப்ரியத்வாத³ர்ஶநேந ஸர்வஸம்ப்ரதிபத்தியோக்³யே வர்ண்யமாநே ஸ்வாத்மந: பதிஜாயாதீ³ந்ப்ரதி இஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாமநிஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாஞ்சாவிஶேஷேண ப்ரியஸ்ய கத²ம் பதிஜாயாத்³யபேக்ஷயா(அ)திஶயிதபுருஷார்த²த்வம் ந லப்⁴யதே । தஸ்மாதா³த்மாநாத்மநோர்லோகப்ரஸித்³த்⁴யநுஸாரிமுக்²யகௌ³ணபுருஷார்த²த்வரூபம் தத்த்வமாலோச்ய கௌ³ணம் பரித்யஜ்ய முக்²யமேவ ஸமாஶ்ரயேதி³த்யயமர்த²: பதிஜாயாதி³வாக்யஸஹிதேந த்³ரஷ்டவ்யவாக்யேந வர்ண்யதே இத்யேவ யுக்தம் । உக்தஞ்ச ஸுரேஶ்வராசார்யை: ‘த்³ருஷ்ட்வா(அ)நுப⁴வதஸ்தத்த்வமாத்மாநாத்மபதா³ர்த²யோ: । உபாதி³த்ஸா ஜிஹாஸா ச தத்க்ருதைவாநுபால்யதாம்’ இதி । ‘ஸ்வத ஏவாப்ரியோ(அ)நாத்மா ஹ்யாத்மப்ரீத்யர்த²ஸாத⁴நாத் । ஜாயாதி³: ஸ்யாத்ப்ரியோ ப⁴வத்யா ப³ந்த⁴க்யா: காமுகோ யதா² । நிர்ஹேதுகா ஸ்வத: ப்ரீதிராத்மந்யேவ யதஸ்தத: । பா⁴க்தம் ப்ரியம் பரித்யஜ்ய முக்²யம் ப்ரியமுபாஶ்ரயேத்’ இதி ச ।

ஏவஞ்ச ‘ந வா அரே பத்யு: காமாய’ இத்யாதி³வாக்யேஷு ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதகோ வைஶப்³தோ³(அ)பி ஸங்க³ச்ச²தே । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹ்யேதல்லோகே யத்பத்யாத³யோ ஜாயாதீ³நாம் பத்யாதி³ப்ரயோஜநாய ப்ரியா ந ப⁴வந்தி, கிந்து ஜாயாதீ³நாமேவ ப்ரயோஜநாயேதி । பதிஜாயாதி³வாக்யாநாம் பரமாத்மவிஷயத்வே து ஸ ந ஸங்க³ச்சே²த । ந ஹி பரமாத்மேச்சா²தீ⁴நம் பதிஜாயாதீ³நாம் காதா³சித்கம் ப்ரியத்வமித்யேதல்லோகப்ரஸித்³த⁴ம் । ‘ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் தத்’ இதி சேத் ; ந । அநதீ⁴திநீமவிஜ்ஞாதஶ்ருத்யர்தா²ம் கேவலமம்ருதத்வார்தி²நா பத்யா ஸஹ சிரஸம்வாஸேந தச்சரணபரிசரணபா³ஹுல்யலப்³த⁴யா(அ)ந்த:கரணஶுத்³த்⁴யா ச ஸ்வயமப்யம்ருதத்வார்தி²நீம் மைத்ரேயீம் ப்ரத்யம்ருதத்வோபாயமுபதி³தி³க்ஷுணா பத்யா தத³தி⁴காரிவிஶேஷணவைராக்³யத்³ருடீ⁴கரணாய தத்³பு³த்⁴யுபாரூடா⁴யா லோகப்ரஸித்³தே⁴ரேவ தேந த்³யோதநீயத்வாத் । பதிஜாயாதி³வாக்யேஷு பதிவாக்யப்ராத²ம்யேந மைத்ரேயீம் ப்ரதி தத்³பு³த்⁴யுபாரூட⁴மர்த²ம் ப்ரத²மம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந தத்ஸம்மதியோக்³யாந்யேவார்தா²ந்தராண்யபி பதிரவர்ணயதி³தி ப்ரதீதேஶ்ச । தஸ்மாது³பக்ரமஸ்ய பரமாத்மவிஷயத்வவர்ணநம் தாவத³யுக்தம் ।

யத்தூத்பத்திவிநாஶவாக்யம் ப்ரக்ருதத்³ரஷ்டவ்யாத்மவிஷயம் ந ப⁴வதி; கிந்து தத்ஸ்ருஜ்யாத்மவிஷயமிதி ; தத³பி ந யுக்தம் । ஷஷ்டே² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே ‘ஸ யதா² ஸைந்த⁴வக⁴நோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்நோ ரஸக⁴ந ஏவைவம் வா அரே(அ)யமாத்மா(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவைதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யஸ்ஸமுத்தா²ய’(ப்³ரு.உ.4-5-13) இத்யாதி³நா ப்ரக்ருதஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யாத்மந ஏவ ‘அயமாத்மா’ இதி பராம்ருஷ்டஸ்யோத்பத்திவிநாஶவர்ணநாத், ‘ஏவம் வா அரே இத³ம் மஹத்³பூ⁴தமநந்தமபாரம் விஜ்ஞாநக⁴ந ஏவைதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய:’(ப்³ரு.உ.2-4-12) இத்யாதௌ³ சதுர்தே² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே ‘அயமாத்மா’ இதி ஶப்³தா³பா⁴வே(அ)பி ப்ரக்ருதபராமர்ஶிந இத³ம்ஶப்³த³ஸ்ய ஸத்த்வாச்ச । முண்ட³கவாக்யத்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸஸ்து விஷம: ; தத்ர ‘ததா²(அ)க்ஷராத்’ இதி விஶேஷணேந ஸ்ருஜ்யாத்மநா ப்ரக்ருதாக்ஷரப்³ரஹ்மோபாதா³நகத்வப்ரதிபாத³நாத் । யத்து விஜ்ஞாத்ருத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப்ரஸித்³த⁴மித்யுக்தம் , தத³பி ந யுக்தம் ; விஜாநாமீத்யநுப⁴வஸித்³த⁴ஸ்ய மநோவ்ருத்திவிஶேஷரூபம் விஜ்ஞாநம் ப்ரதி கர்த்ருத்வஸ்ய முக்²யஸ்ய ஜீவ இவ ப்³ரஹ்மண்யஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாந்மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணேந ப்ரதிபாத்³யமாந ஆத்மா ஜீவ ஏவேதி ஜக³த்காரணத்வோபலக்ஷிதோ முமுக்ஷுபி⁴ர்விஜ்ஞேய: பரமாத்மா , தத்ரைவ வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வய இத்யேதந்ந யுக்தமிதி । ஏவம் ப்ராப்தே பூர்வபக்ஷே ராத்³தா⁴ந்த: –

பரமாத்மைவாயம் ; வாக்யாந்வயாத் । வாக்யம் ஹீத³ம் மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணரூபம் விம்ருஶ்யமாநம் பரமாத்மந்யேவாந்விதாவயவம் லக்ஷ்யதே । ததா² ஹி – ‘அம்ருதத்வஸ்ய து நாஶா(அ)ஸ்தி வித்தேந’ இதி யாஜ்ஞவல்க்யவசநேந வித்தஸாத்⁴யை: கர்மபி⁴ரம்ருதத்வம் ந ப்ராப்யத இதி நிஶ்சித்ய வித்தமநாத்³ருத்யாம்ருதத்வப்ராப்த்யுபாயோபதே³ஶமாஶம்ஸமாநாயை மைத்ரேய்யை தத்ப்ராப்த்யர்த²ம் விஜ்ஞேயமாத்மாநமுபதி³தே³ஶ யாஜ்ஞவல்க்ய: । தத்³விஜ்ஞாநமேவாம்ருதத்வஸாத⁴நமித்யுபஸஞ்ஜஹார ச ஷஷ்டே² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணாந்தே ‘ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்’ இதி । ஜீவாத்மவிஜ்ஞாநாத்து நாம்ருதத்வப்ராப்தி: ; ‘நாந்ய: பந்தா²:’ இதி ஶ்ருதே: । அஹம்ப்ரத்யயரூபே ஜீவாத்மவிஜ்ஞாநே ஸர்வதா³ அநுவர்தமாநே(அ)பி அம்ருதத்வப்ராப்த்யத³ர்ஶநாச்ச ஜீவஸ்ய யத³லோகஸித்³த⁴ம் தாத்த்விகம் ரூபம் , தத்³விஜ்ஞாநமம்ருதத்வஸாத⁴நமித்யஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யங்கீ³க்ரியமாணத்வாத் । ததா² மத்⁴யே(அ)பி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி வர்ணயாமாஸ । தத்ர ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் தாவதே³கம் லிங்க³ம் । ந சைததௌ³பசாரிகம் நேதும் யுக்தம் ; அக்³ரே பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்த³யா ஸார்வாத்ம்யப்ரதிபாத³நேந து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தைஶ்ச தது³பபாத³நாச்ச । தத்ர ‘ப்³ரஹ்ம தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மநோ ப்³ரஹ்ம வேத³’(ப்³ரு.உ.2-4-6) இத்யாதி³பி⁴: ‘ஸர்வம் தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மநஸ்ஸர்வம் வேத³’(ப்³ரு.உ.2-4-6) இத்யந்தைர்வாக்யைர்ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரலோகதே³வவேத³பூ⁴தாதி³கஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்யத்வத³ர்ஶநநிந்தா³ க்ருதா । ப்³ரஹ்ம ப்³ராஹ்மணஜாதி: ‘ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம்’ இத்யபி⁴மாநவிஷயபூ⁴தா தம் பராகுர்யாத் புருஷார்தா²த் ப்ரச்யாவயேத்³யஸ்தாம் ப்³ராஹ்மணஜாதிமாத்மநோ பி⁴ந்நாம் வேதே³தி ப்ரத²மவாக்யார்த²: । ஏவம் க்ஷத்ராதி³வாக்யாநாமப்யர்தோ² த்³ரஷ்டவ்ய: । ஸர்வேஷ்வேதேஷு வாக்யேஷு ஸார்வவிப⁴க்திகஸ்த்ரல்ப்ரத்யய: ‘ஸமம் ஸமாதா⁴நமந்யத்ராபி⁴நிவேஶாத்’ ‘அந்யத்ர பீ⁴ஷ்மாத்³கா³ங்கே³யாத்’ இத்யாதி³ப்ரயோக³ இவ ப்ரத²மார்தோ² த்³ரஷ்டவ்ய: । ‘இத³ம் ப்³ரஹ்ம இத³ம் க்ஷத்ரமிமே லோகா: இமே வேதா³ இமாநி பூ⁴தாநீத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’(ப்³ரு.உ.2-4-6) இதி ஸார்வாத்ம்யம் த³ர்ஶிதம் । ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாம் தது³பபாத³நார்தா²ம் பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்தா³பூர்விகாம் ஸார்வாத்ம்யப்ரதிஜ்ஞாஞ்சோபபாத³யிதும் து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தா த³ர்ஶிதா: ।

‘ஸ யதா² து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய ந பா³ஹ்யாஞ்ச²ப்³தா³ந் ஶக்நுயாத்³க்³ரஹணாய து³ந்து³பே⁴ஸ்து க்³ரஹணேந து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸ்ய வா ஶப்³தோ³ க்³ருஹீத:’(ப்³ரு.உ.2-4-7) இதி து³ந்து³பி⁴த்³ருஷ்டாந்த: சித்³ரூபாத்மஸ்பு²ரணம் விநா ஸ்பு²ரணஶூந்யம் ஜக³ச்சிதா³த்மநோ ந வ்யதிரிச்யத இதி ப்ரதிஜ்ஞாபேக்ஷிதே ‘யத் யஸ்ய ஸ்பு²ரணம் விநா ந ஸ்பு²ரதி, தத்ததோ ந வ்யதிரிச்யதே’ இதி நியமே த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)யம் । தத்ர ‘து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய’ இத்யநேந ஹந்யமாநது³ந்து³பி⁴ப்ரப⁴வஶப்³த³ஸாமாந்யம் லக்ஷ்யதே । ‘து³ந்து³பே⁴ஸ்து’ இத்யநேநாபி ததே³வ லக்ஷ்யதே । து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴த: – ஸம்க்³ராமபூ⁴மிஷு வீரரஸாத்³யநுகூல: து³ந்து³பி⁴த்⁴வநிவிஶேஷ: । ததஶ்சாயமர்த²: – யதா² து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸாமாந்யவிஶேஷபூ⁴தாந் ஶப்³தா³ந் து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸாமாந்யாத்³பா³ஹ்யத்வேந ததோ நிஷ்க்ருஷ்ய ந கஶ்சித³பி க்³ரஹீதும் ஶக்நுயாத் ; கிந்து து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸாமாந்யக்³ரஹணேநைவ தத்³விஶேஷஶப்³தோ³ க்³ருஹீதோ ப⁴வதி ; து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸம்ஜ்ஞகஸ்ய ஶப்³த³விஶேஷஸ்ய க்³ரஹணேந வா தத³வாந்தரவிஶேஷஶப்³தோ³ க்³ருஹீதோ ப⁴வதி ; து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ இத்யேவ ஹி தத்³விஶேஷோ க்³ருஹ்யதே , து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஶப்³த³ஸாமாந்யாச்ச ததா² தத்³விஶேஷா ந பி⁴த்³யந்தே , ஏவம் சித்³ரூபாதா³த்மந: ப்ரபஞ்ச இத்யாஶய: । ஶம்க²வீணாத்³ருஷ்டாந்தாவப்யேவமேவ யோஜநீயௌ । யத்³யபி த்³ருஷ்டாந்தாநாமர்தா²ந்தரம் வர்ணயிதும் ஶக்யம் ; ததா² ஹி – யதா² து³ந்து³பௌ⁴ ஹந்யமாநே ததோ ப³ஹிர்நிஸ்ஸரதஶ்ஶப்³தா³ந்ந கஶ்சித³பி நிரோத்³து⁴ம் ஶக்நுயாத் ; கிந்து து³ந்து³பே⁴ர்நிரோதே⁴ந , ததா³ஹந்த்ருபுருஷநிரோதே⁴ந வா து³ந்து³பி⁴ஶப்³தோ³ நிருத்³தோ⁴ ப⁴வதி – இத்யாதி³ , ததா²(அ)பி நைதாத்³ருக³ர்தா²ந்தரம் ப்ரக்ருதோபயோகி³ । ஸார்வாத்ம்யம் ஹி ப்ரக்ருதம் த்³ருஷ்டாந்தேநோபபாத³நீயம் , ந த்வந்யத் । தத்து நைதாத்³ருஶார்தே²நோபபாதி³தம் ப⁴வதி । ப்ரக்ருதாநுபயோக்³யர்தா²ந்தரம் த்விதோ(அ)பி ஸமஞ்ஜஸமுந்நேதும் ஶக்யம் – து³ந்து³பௌ⁴ ஹந்யமாநே பா³ஹ்யாந்து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³வ்யதிரிக்தாந்மாநுஷாதி³ஶப்³தா³ந்து³ந்து³பி⁴ஶப்³தா³பி⁴பூ⁴தாந்க்³ரஹீதும் ந ஶக்நுயாத் ; து³ந்து³பே⁴ஸ்ததா³ஹந்த்ருபுருஷஸ்ய வா நிரோதே⁴ந மாநுஷாதி³ஶப்³தோ³ க்³ருஹீதோ ப⁴வதி – இதி ।

யத்³வா ஹந்யமாநது³ந்து³பி⁴மநாத்³ருத்ய தத்³த³ர்ஶநமநபேக்ஷ்ய பா³ஹ்யாந்பிஹிதகர்ணத்வேந கர்ணபுடமப்ரவிஷ்டதயா கர்ணபுடாத்³ப³ஹிரேவ வர்தமாநாந்து³ந்து³பி⁴ஶப்³தா³ந்க்³ரஹீதும் ந ஶக்நுயாத் । கர்ணபுடஸ்ய பிஹிதத்வேந தத்ப்ரத்யக்ஷாஸம்ப⁴வாத் ஹந்யமாநாந்து³ந்து³பி⁴ரூபகாரணலிங்கா³த³ர்ஶநேநாநுமாநாநவதாராச்ச । கிந்து ப்ராகு³க்தஹந்யமாநத்வவிஶேஷிதஸ்ய து³ந்து³பே⁴ர்வா ததா³ஹநநவ்யாப்ருதஸ்ய புருஷஸ்ய வா காரணலிங்க³ஸ்ய க்³ரஹணேநாநுமாநாவதாரே ஸதி து³ந்து³பி⁴ஶப்³தோ³ க்³ருஹீதோ ப⁴வதீதி । அத்ர ஹி பக்ஷத்³வயே(அ)பி ப்ரத²மபக்ஷ இவ பா³ஹ்யஶப்³த³: ஸப்ரயோஜந: । ப³ஹிர்நிஸ்ஸரத இத்யர்த²வர்ணநே து நிஷ்ப்ரயோஜந: ; து³ந்து³பி⁴ஶப்³தோ³ ததோ ப³ஹிர்நிஸ்ஸரணஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வேந வ்யாவர்த்யாபா⁴வாத் । ஶப்³தா³ந்வயீ க்³ரஹணஶப்³த³ஶ்ச ஜ்ஞாநபர: ஸந்யுக்தார்த²: । நிரோதா⁴ர்த²வர்ணநே த்வயுக்தார்த²: । ந ஹி க்³ரஹணஶப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநவது³பாதா³நவச்ச நிரோதா⁴ர்த²: ப்ரஸித்³த⁴: , ந வா சோராதா³விவ ஶப்³தே³ நிரோதோ⁴(அ)ந்வேதி । து³ந்து³பி⁴ர்யதா² நாஹந்யேத ததா² தந்நிரோதே⁴ந வா புருஷோ யதா² தம் நாஹந்யாத்ததா² புருஷநிரோதே⁴ந வா ஶப்³த³ஸ்யோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴மாத்ரம் ஹி ப⁴வதி , ந து த்³ரவ்யவிஷயத்வேந ப்ரஸித்³தோ⁴ நிரோத⁴: । ப்ரத²மபக்ஷே ‘து³ந்து³பே⁴:’ இதி ஶப்³த³ஸ்ய து³ந்து³பி⁴ப்ரப⁴வஶப்³தே³ லக்ஷணா து க்³ரஹணாந்வயாநுரோதா⁴த்³ப⁴வந்தீ ந தோ³ஷாய । ஶப்³த³ஸ்ய ஹ்யுபாதா³நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ஜ்ஞாநமேவாத்ர க்³ரஹணம் வாச்யம் । து³ந்து³பி⁴ஜ்ஞாநே ச ததீ³யஶப்³த³விஶேஷாணாம் ஸ்பு²ரணம் ந ப⁴வதி, கிந்து து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸாமாந்யஜ்ஞாந ஏவ । உக்தஞ்ச வார்திகே ‘து³ந்து³பி⁴த்⁴வநிரித்யேதத்குதோ லப்³த⁴ம் விஶேஷணம் । து³ந்து³பே⁴ர்க்³ரஹணேநேதி லப்³த⁴மேதத்³விஶேஷணம் । து³ந்து³பே⁴ஸ்து ரவா ஏத இத்யேவம் க்³ரஹணே ஸதி । க்³ருஹீதாஸ்தத்³விஶேஷாஸ்ஸ்யுஸ்தேஷாம் தாதா³த்ம்யகாரணாத்’ இதி । து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஶப்³த³ஸ்து யத்³யபி கர்மோபபத³ப்ரத்யயாந்தோ து³ந்து³ப்⁴யாஹந்த்ருவாசீ, ததா²(அ)பி க⁴ஞந்தோ து³ந்து³பி⁴த்⁴வநிஶேஷவாச்யப்யஸ்தீதி தத்³க்³ரஹணம் யுஜ்யதே । தத³ப்யுக்தம் வார்திகே ‘பே⁴ர்யாகா⁴தக்³ரஹாத்³வா(அ)பி தத்³விஶேஷக்³ரஹோ ப⁴வேத் । வீராதி³ரஸஸம்யுக்தோ து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴த உச்யதே’ இதி । தஸ்மாத் ‘சமஸவத³விஶேஷாத்’(ப்³ர.ஸூ.1-4-8) இதி ந்யாயேநாநேகதா⁴ யோஜயிதும் ஶக்யம் த்³ருஷ்டாந்தவாக்யஸ்ய ப்ரக்ருதஸார்வாத்ம்யோபபாத³கதா³ர்ஷ்டாந்திகாநுகு³ண ஏவார்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

நநு ஶங்காக்³ரந்த²த³ர்ஶிதோ(அ)ப்யர்த²: கிஞ்சித்³தா³ர்ஷ்டாந்திகமத்⁴யாஹ்ருத்ய தத்³த்³ருஷ்டாந்ததயா வர்ணயிதும் ஶக்ய:, து³ந்து³ப்⁴யாஹநநவ்யாபாராநுவ்ருத்தௌ து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ இவ இந்த்³ரியவ்யாபாராநுவ்ருத்தௌ பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யயோ நிரோத்³து⁴ம் ந ஶக்ய இதி । ததஶ்சாத்மத³ர்ஶநார்தி²நா தத்³விரோதி⁴பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யய இந்த்³ரியநிரோதே⁴ந தத்³விஜ்ரும்ப⁴ணஹேதுமநோநிரோதே⁴ந வா நிரோத்³த⁴வ்யம் இதி ப்ரக்ருதோபயோக³ஶ்ச ஸம்ப⁴வதி இதி சேத் ; மைவம் । ஶ்ருதஸார்வாத்ம்யோபபாத³நார்த²தயைவ யதா²கத²ஞ்சந த்³ருஷ்டாந்தநயநஸம்ப⁴வே த்³ருஷ்டாந்தஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந தா³ர்ஷ்டாந்திகாந்தராத்⁴யாஹாராயோகா³த் । ஶ்ருத ஏவ ஹ்யவகாவிதௌ⁴ ஸ்தாவகத்வேந ‘ஆபோ வை ஶாந்தா:’ இத்யர்த²வாத³: யதா²கத²ஞ்சிந்நீயதே, ந து தத்ஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴நாபாம் விதி⁴ரத்⁴யாஹ்ரியதே । யதி³ ச த்³ருஷ்டாந்தஸ்வாரஸ்யமநுரோத்³த⁴வ்யம் , ததா³(அ)ப்யநந்தரத³ர்ஶிதார்த²த்³வயமத்⁴ய ஏவ கஶ்சித³ர்தோ² க்³ராஹ்ய: , ந து ஶங்காக்³ரந்த²த³ர்ஶிதோ(அ)ர்த²:, தயோ: ப்ராக்ப்ரஸ்துதமநநாதி³விதா⁴நோபயோக³வர்ணநஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி – ப்ராக் ‘ஆத்மா த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யுபதி³ஶ்ய தத்³த³ர்ஶநஸாத⁴நஶ்ரவணாதீ³ந்யுபதி³ஷ்டாநி । அத்ரேயமாஶங்கா ப⁴வதி – பதிஜாயாதி³ப்ரியஸம்ஸூசிதஸ்ய ஜீவஸ்யேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யத்வமுபதி³ஶ்யதே ந சைதது³பபத்³யதே ; அஹம்ப்ரத்யயேந நித்யமேவ தஸ்ய த்³ருஶ்யமாநத்வாத் ।

அதோ²ச்யேத – அஹம்ப்ரத்யயே ப்ரகாஶமாநாத்கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டாத்³ரூபாத³ந்யத³ஸ்தி நிரதிஶயாநந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மகம் ஜீவஸ்ய ரூபம் தத³பி⁴ப்ராயேணாம்ருதத்வார்தி²நா த்³ரஷ்டவ்யத்வமுபதி³ஶ்யதே – இதி । ததா³(அ)பி ‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இதி ந வக்தவ்யம் ; மநஸா நித்யமஹமிதி க்³ருஹ்யமாணே ஜீவே தத³க்³ருஹீதஸூக்ஷ்மரூபஸத்³பா⁴வே தத்³வேதா³ந்தேப்⁴ய: ஶ்ருதவதா புருஷேண தேநைவ மநஸா புநரவஹிதேந தஸ்ய க்³ராஹ்யத்வோபபத்தே: । சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யமாணே தாரகாதௌ³ தத்³க³தே ஸூக்ஷ்மே விஶேஷே கேநசித்கதி²தே தத்³க்³ரஹணாய ததே³வ ஹி சக்ஷு: புந: ஸாவதா⁴நம் வ்யாபார்யதே – இதி । தத்ரேத³முத்தரம் – யதா² து³ந்து³பி⁴ஶப்³தே³ ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸதி மாநுஷாதி³ஶப்³தோ³ க்³ரஹீதும் ந ஶக்யத இதி தத்³க்³ரஹணாய து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸ்ய நிரோத⁴கமபேக்ஷ்யதே , ஏவமிஹாப்யஸம்பா⁴வநாதி³ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகம் ரூபம் க்³ரஹீதும் ந ஶக்யத இதி தந்நிவர்தகமநநாதி³கமபேக்ஷ்யத இதி । யத்³வா யதா² கர்ணஸ்ய பிதா⁴நாதி³தோ³ஷேண து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³க்³ரஹணாஸாமர்த்²யே ஸதி தத்³க்³ரஹணாய து³ந்து³ப்⁴யாஹநநாதி³லிங்க³மபேக்ஷ்யதே, ஏவமிஹாபி ‘‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴:’(க.உ.2-1-1) ‘‘யந்மநஸா ந மநுதே’(கௌ. 3-5) இத்யாதி³ஶ்ருதேர்மநஸ: ஸ்வத ஏவ ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநாஸாமர்த்²யே ஸதி தத்³த³ர்ஶநாய உபாயாந்தரமந்வேஷணீயமிதி ।

வஸ்துதஸ்து ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இதி ஸார்வாத்ம்யாபி⁴தா⁴நாநந்தரமுச்யமாநோ த்³ருஷ்டாந்தஸ்தது³பபாத³நார்த²தயைவ யோஜயிதும் யுக்த இதி ப்ராக்³த³ர்ஶித ஏவ த்³ருஷ்டாந்தவசநஸ்யார்த² இதி தத்த்வம் । ஏவமுபபத்த்யுபப்³ரும்ஹிதம் ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் தாவதே³கம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । தது³பபாத³கம் ஸார்வாத்ம்யமபரம் । ததா² ‘ஸ யதா²(அ)(அ)ர்த்³ரைதா⁴க்³நேரப்⁴யாஹிதஸ்ய ப்ருத²க்³தூ⁴மா விநிஶ்சரந்த்யேவம் வா அரே(அ)ஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நிஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³ஸ்ஸாமவேதோ³(அ)த²ர்வாங்கி³ரஸ இதிஹாஸ: புராணம் வித்³யா உபநிஷத³ஶ்ஶ்லோகாஸ்ஸூத்ராண்யநுவ்யாக்²யாநாநி வ்யாக்²யாநாநி இஷ்டம் ஹுதமாஶிதம் பாயிதமயஞ்ச லோக: பரஶ்ச லோகஸ்ஸர்வாணி ச பூ⁴தாந்யஸ்யைவ தாநி ஸர்வாணி நிஶ்வஸிதாநி’(ப்³ரு.உ.4-5-11) இதி வர்ணிதம் நாமரூபாத்மகஸகலப்ரபஞ்சகாரணத்வம் ‘ஸ யதா² ஸர்வாஸாமபாம் ஸமுத்³ர ஏகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ஸ்பர்ஶாநாம் த்வகே³காயநம்’(ப்³ரு.உ.4-5-12) இத்யாதி³நா ‘ஸர்வேஷாம் வேதா³நாம் வாகே³காயநம்’(ப்³ரு.உ.4-5-12) இத்யந்தேந ப்ரதிபாதி³தம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியகர்மேந்த்³ரியவிஷயரூபஸகலப்ரபஞ்சலயாதா⁴ரத்வம் ச ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । நநு ‘ஸர்வாஸாமபாம்’ இத்யாதி³நா ஸத்³ருஷ்டாந்தமிந்த்³ரியாணாம் ஸ்வஸ்வவிஷயாயதநமாத்ரத்வமுச்யதே, ந து ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சலயாதா⁴ரத்வமிதி ।

உச்யதே । ‘யதா² ஸர்வாஸாமாபாம்’ இத்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தவசநேந ஸமுத்³ரஸ்ய நத்³யாதி³ஸகலஸலிலலயாதா⁴ரத்வமுச்யதே ; ‘யதா² நத்³யஸ்ஸ்யந்த³மாநாஸ்ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தங்க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாய’(மு.உ.3-2-8) ‘யதே²மா நத்³யஸ்ஸ்யந்த³மாநாஸ்ஸமுத்³ராயணாஸ்ஸமுத்³ரம் ப்ராப்யாஸ்தங்க³ச்ச²ந்தி பி⁴த்³யேதே சாஸாம் நாமரூபே ஸமுத்³ர இத்யேவம் ப்ரோச்யதே’(ப்ர.உ.6-5) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ததை²வ ஸமுத்³ரஸலிலத்³ருஷ்டாந்தவர்ணநத³ர்ஶநாத் । ததஶ்ச தத³நுஸாரேண தா³ர்ஷ்டாந்திகவசநேந த்வகா³தி³ஶப்³தை³ஸ்த்வகி³ந்த்³ரியாதி³க்³ராஹ்யாணி ஸ்பர்ஶரஸக³ந்த⁴ரூபஶப்³த³ஸங்கல்பநீயாதி³ஸாமாந்யாநி லக்ஷணீயாநி । ததா² ச யதா² நத்³யாதி³ஸலிலாநி ஸமுத்³ரே விலீய ஸமுத்³ராத்மதாம் ப்ராப்நுவந்தி ஏவம் மஹாப்ரலயே ம்ருது³கர்கஶாத³யஸ்ஸ்பர்ஶவிஶேஷா மது⁴ராம்லாத³யோ ரஸவிஶேஷா க³ந்தா⁴தி³விஶேஷாஶ்ச ஸ்பர்ஶாதி³ஸாமாந்யேஷு விலீநாஸ்ஸந்தஸ்தத்தத்ஸாமாந்யாத்மதாம் ப்ராப்நுவந்தீத்யர்த²: । ஏவஞ்ச க்ரமேண பரமகாரணே ‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய’ இத்யாதி³நா ப்ராக்³வர்ணிதே விலீயந்த இதி தாத்பர்யம் ; மஹாப்ரலயே பூ⁴தலயஸ்ய பரமகாரணபர்யந்ததயா ஶ்ருத்யந்தரேஷு புராணேஷு ச ப்ரதிபந்நத்வாத், ப்³ரஹ்மவித்³யாநிமித்தாத்யந்திகப்ரலயவர்ணநபரே ‘யதா² ஸைந்த⁴வக⁴ந:’ இத்யாதி³வாக்யே ‘ஏதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யஸ்ஸமுத்தா²ய தாந்யேவாநுவிநஶ்யதி’ இதி வர்ணிதஸ்ய பூ⁴தலயஸ்ய ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ இதி பரமகாரணபர்யந்தத்வேந விவரணாச்ச । ஏவஞ்ச த்வகா³தி³ஶப்³தா³நாம் ஸ்பர்ஶாதி³ஸாமாந்யேஷு லக்ஷணா ந தோ³ஷாய ; த்வகி³ந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸ்பர்ஶாதி³லயாதா⁴ரத்வஸ்ய பா³தி⁴தத்வாச்ச । தஸ்மாது³பக்ரமோபஸம்ஹாரபராமர்ஶை: பரமாத்மைவாத்ர த்³ரஷ்டவ்ய ஆத்மா ॥1-4-19॥

‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³ஸ்ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வம்தே ஸரூபா:’(மு.உ.2-1-1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: பரமாத்மகார்யபூ⁴தா ஜீவா: பரமாத்மநோ நாத்யந்தபி⁴ந்நா: , கிந்து வஹ்நிகார்யபூ⁴தா விஸ்பு²லிங்கா³ வஹ்நேரிவ ததோ பி⁴ந்நாபி⁴ந்நாஸ்தே । ததா²(அ)பி பரமாத்மநி த்³ரஷ்டவ்யத்வேநோபதே³ஷ்டவ்யே யதா³தி³மத்⁴யாவஸாநேஷு ஜீவாத்மத்வவர்ணநேந பரமாத்மநஸ்தத³பே⁴த³ப்ரத³ர்ஶநம் , தத்ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தே⁴ர்லிங்க³ம் । ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா ஹ்யபே⁴தா³ம்ஶேநோபபாத³நீயா , ந து பே⁴தா³ம்ஶேநேத்யாஶ்மரத்²ய ஆசார்யோ மந்யதே ॥1-4-20॥

ஔடு³லோமிஸ்த்வாசார்யோ மந்யதே – ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் பரமாத்மநோ பி⁴ந்ந ஏவ ஜீவ: ஸ்வபா⁴விகாநாம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³த⁴ர்மாணாமாஶ்ரயஸ்தத்தத்³த⁴ர்மப்ரவ்ருத்திநிமித்தகாநாம் நாம்நாஞ்ச விஷயபூ⁴த: ஸ முக்திகாலே ஸ்வகீயம் நாமரூபஜாதம் விஹாய பரமாத்மநைக்யம் ப்ராப்நோதி ‘யதா² நத்³யஸ்ஸ்யந்த³மாநாஸ்ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாய । ததா² வித்³வாந்நாமருபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’(மு.உ.3-2-8) இதி ஶ்ரவணாத் । ததா² ச முக்திகாலே தே³ஹேந்த்³ரியஸம்கா⁴தாது³த்க்ராமிஷ்யதோ ஜீவஸ்ய பரமாத்மைக்யம் ப⁴விஷ்யதீதி ப⁴விஷ்யதை³க்யமபேக்ஷ்ய பே⁴த³காலே(அ)ப்யபே⁴த³வர்ணநமிதி । ஏததே³வ மதம் பாஞ்சராத்ரிகா அப்யாஸ்தி²ஷத ‘ஆமுக்தேர்பே⁴த³ ஏவ ஸ்யாஜ்ஜீவஸ்ய ச பரஸ்ய ச । முக்தஸ்ய து ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி பே⁴த³ஹேதோரபா⁴வத:’ இதி ॥1-4-21॥

ரஜ்ஜோரேவ பு⁴ஜங்க³ரூபேணேவ வ்யாத⁴குலஸம்ப்ரவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ராஜபுத்ரஸ்யைவ வ்யாத⁴பா⁴வேநேவ ச பரமாத்மந ஏவ ஜீவபா⁴வேநாவஸ்தி²தேராதி³மத்⁴யாவஸாநேஷு ஜீவவர்ணநமித³ம் பரமாத்மப்ரத³ர்ஶநமேவ ப⁴வதி । ஸ்தூ²லத³ர்ஶிலோகப்ரதீதிஸௌகர்யார்த²ம் ஜீவரூபேணோபக்ரம்ய மத்⁴யாவஸாநயோரபி ஜீவரூபப்ரத³ர்ஶநமிதி காஶக்ருத்ஸ்ந ஆசார்யோ மந்யதே । ந க²லு ஜீவஸ்ய தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிவத³நந்யோபாதி⁴கம் கார்யத்வமுபபத்³யதே ; விநாஶித்வப்ரஸங்கா³த் । நந்விஷ்டாபத்தி: ; அத்ரைவ ‘தாந்யேவாநுவிநஶ்யதி ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞா(அ)ஸ்தி’(ப்³ரு.உ.4-5-13) இத்யுக்தத்வாதி³தி சேத் ; மைவம் । தத³நந்தரம் ‘அத்ரைவ மா ப⁴க³வந்மோஹாந்தமாபீபத³த் ந வா அஹமித³ம் விஜாநாமி’(ப்³ரு.உ.4-5-14) இதி வாக்யேந கத²முபக்ராந்தாம்ருதப²லபா⁴க்த்வேந விவக்ஷிதஸ்யாத்மநோ விநாஶித்வம் , கத²ஞ்ச விஜ்ஞாநைகஸ்வபா⁴வத்வேநோக்தஸ்ய தஸ்ய ஸம்ஜ்ஞா(அ)பா⁴வ இத்யபி⁴ப்ராயவத்யா மைத்ரேய்யா ஶங்கிதே யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘ந வா அரே அஹம் மோஹம் ப்³ரவீமி’(ப்³ரு.உ.4-5-14) இத்யாரப்⁴ய தஸ்ய விநாஶஸம்ஜ்ஞா(அ)பா⁴வவசநயோரபி⁴ப்ராயாந்தரஸ்ய ஸ்வயமேவ வர்ணிதத்வாத் । தத்ர ‘அவிநாஶீ வா அரே(அ)யமாத்மா அநுச்சி²த்தித⁴ர்மா’(ப்³ரு.உ.4-5-14) இதி விநாஶவசநஸ்யாபி⁴ப்ராயோ வர்ணித: । ‘அவிநாஶீ’ இதி விநாஶகாரணஶூந்யத்வலக்ஷணம் விநாஶாயோக்³யத்வமுச்யதே । விபூர்வாந்நஶேர்ணிஜந்தாத்பசாத்³யசி ‘ணேரநிடி’ இதி ணிலோபே ஸதி விநாஶஶப்³தோ³ விநாஶகாரணவாசீ । ஏவமவிநாஶிஶப்³த³ஸ்ய விநாஶகாரணவத்³வ்யதிரிக்தபரத்வம் ப்³ருஹதா³ரண்யக ஏவ ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதே³(அ)பி த்³ருஶ்யதே ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே அவிநாஶித்வாத்’(ப்³ரு.உ.4-3-23) இதி । ‘அநுச்சி²த்தித⁴ர்மா’ இத்யத்ர த⁴ர்மஶப்³த³: ஸ்வபா⁴வவசந: , ‘த⁴ர்மா: புண்யயமந்யாயஸ்வபா⁴வாசாரஸோமபா:’ இதி, ‘ஸஹஜம் நிஜமாஜாநம் த⁴ர்ம: ஸர்கோ³ நிஸர்க³வத்’ இதி ச தஸ்ய ஸ்வபா⁴வவாசித்வஸ்மரணாத் । உச்சி²த்திர்விநாஶோ த⁴ர்ம: ஸ்வபா⁴வோ யஸ்ய ஸோயமுச்சி²த்தித⁴ர்மா, ஸ ந ப⁴வதீத்யநுச்சி²த்தித⁴ர்மா – ஸ்வாபா⁴விகவிநாஶரஹித இத்யர்த²: । அநேந ஔபாதி⁴கவிநாஶோ(அ)ஸ்ய வ்யபதே³ஷ்டும் ஶக்யோ(அ)ஸ்தீதி தத³பி⁴ப்ராயம் ப்ராக்³விநாஶவசநமித்யுக்தம் ப⁴வதி ।

மாத்⁴யந்தி³நபாடே² து ‘அநுச்சி²த்தித⁴ர்மா’ இத்யேதத³நந்தரமுபாதி⁴ரபி விஶிஷ்ய த³ர்ஶித: ‘மாத்ரா(அ)ஸம்ஸர்க³ஸ்த்வஸ்ய ப⁴வதி’ இதி । மாத்ரா – தே³ஹேந்த்³ரியாத³ய: ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ஜீவோபாதி⁴த்வேந ஸ்தி²தாஸ்தாஸாம் ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸமூலம் நாஶாந்முக்திகாலே தாபி⁴ரஸம்ஸர்கோ³(அ)ஸ்ய ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² ச தே³ஹேந்த்³ரியாதி³நாஶோபாதி⁴கோ(அ)ஸ்ய நாஶவ்யபதே³ஶ இதி பா⁴வ: । ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி ததி³தர இதரம் ஜிக்⁴ரதி’(ப்³ரு.உ.4-5-15) இத்யாதி³நா ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத் தத்கேந கம் ஜிக்⁴ரேத்’(ப்³ரு.உ.4-5-15) இத்யாதி³நா ச ஸம்ஸாரத³ஶாயாமேவாபாரமார்தி²கபே⁴த³ப்ரதிபா⁴ஸவத்யாம் கர்த்ருகரணகர்மக்ரியாதி³பே⁴த³ஸத்³பா⁴வவத்³ரூபக³ந்த⁴ரஸாதி³விஶேஷவிஜ்ஞாநமஸ்தி , முக்தித³ஶாயாம் து ஸர்வஸ்ய பே⁴த³ப்ரபஞ்சஸ்ய வித்³யயா ப்ரவிலயேந கர்த்ருகரணகர்மக்ரியாதி³பே⁴தா³பா⁴வாத் தத்³விஶேஷவிஜ்ஞாநம் நாஸ்தீத்யுக்த்யா ஸம்ஜ்ஞா(அ)பா⁴வவசநம் விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வபரமிதி தத³பி⁴ப்ராயோ வர்ணித: । ஏதேந – ஆஶ்மரத்²யாபி⁴மதம் ஜீவஸ்ய பரமாத்மநோ பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வமபி – நிரஸ்தம் । ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ’ இதீவகாரேண த்³வைதஸ்யாபாரமார்தி²கத்வத்³யோதகேந ஸர்வதை²வ பே⁴த³ஸ்ய நிஷித்³த⁴த்வாத் , ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ இத்யாதி³பி⁴ர்பி⁴ந்நவஸ்துத³ர்ஶநஸ்ய நிஷித்³த⁴த்வாச்ச ।

யே து ப்³ரஹ்மநியம்யத்வரஹிதஸ்ய ஸ்வதந்த்ரஸ்ய த்³வைதஸ்ய , தத்³த³ர்ஶநஸ்ய ச நிஷேத⁴ ஏபி⁴ர்வாக்யை: க்ரியதே ; ப்³ரஹ்மநியம்யஸ்ய த்³வைதஸ்ய ஶ்ருதிவிஹிதத்வேந தஸ்ய தத்³த³ர்ஶநஸ்ய ச நிஷேதா⁴யோகா³தி³தி வத³ந்தோ வ்யாசக்ஷதே – ‘யஸ்யாமவஸ்தா²யாம் த்³வைதம் ப்³ரஹ்மாத்மகம் ஸ்வதந்த்ரமிவ பா⁴தி, ததா³நீம் ஸ்வதந்த்ர இதர: ஸ்வதந்த்ரவஸ்துத³ர்ஶநஸாத⁴நேந சக்ஷுராதி³நா ஸ்வதந்த்ரவஸ்த்வந்தரமநுப⁴வதி । யதா³ து ஸர்வம் ப்³ரஹ்மாத்மகம் ப்ரகாஶதே , ததா³ கஶ்சேதந: கேந கரணேந கம் ஸ்வதந்த்ரமர்த²மநுப⁴வேத்’ இத்யர்த²: । முக்த: ஸர்வம் ப்³ரஹ்மாத்மகத்வேநாநுப⁴வதீதி முக்தித³ஶாயாமப்³ரஹ்மாத்மகத்வேந பா⁴ஸமாநம் வஸ்து தத்³த³ர்ஶநஸாத⁴நம் தத்³த்³ரஷ்டா ச நாஸ்தீதி தாத்பர்யம் – இதி । தேஷாம் வ்யாக்²யாநமேதாவத³த்⁴யாஹாரக்லேஶ ஏவ நிராகுர்யாத் । அபி ச ஷஷ்டே² ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதே³ ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாம் ஜீவஸ்ய ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வே ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாம் தஸ்ய பா³ஹ்யாந்தரவேத³நராஹித்யே சோக்தே கத²ம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபஸ்ய வேத³நராஹித்யமிதி ஶங்காயாம் விஷயாபா⁴வாந்ந து த்³ரஷ்ட்ருஸ்வரூபாயா த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபாதி³த்யேதத்ப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேஷு ‘யத³த்³வைதம் ந பஶ்யதி பஶ்யந்வைதம் ந பஶ்யதி । ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே அவிநாஶித்வாந்ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யேத்’(ப்³ரு.உ.4-3-23) இத்யாதி³வாக்யேஷு ஶ்ருதம் த்³வைதம் தாவத்ஸ்வாதந்த்ர்யேண விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; ஸுஷுப்தௌ ஸ்வதந்த்ரஸ்யேவ பரதந்த்ரஸ்யாபி த்³வைதஸ்ய ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । ததஶ்ச தேஷு ஶ்ருதம் த்³விதீயமபி தேந விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; த்³வைதமாத்ரப்ரதீத்யபா⁴வஸ்ய த்³வைதவிஶேஷாபா⁴வேநோபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ஏவம் ச தத³நந்தரஶ்ருதே: ‘யத்ர வாந்யதி³வ ஸ்யாத்தத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யேத³ந்யோ(அ)ந்யஜ்ஜிக்⁴ரேத³ந்யோ(அ)ந்யத்³ரஸயேத³ந்யோந்யத்³வதே³த³ந்யோ(அ)ந்யச்ச்²ருணுயாத³ந்யோ(அ)ந்யந்மந்வீதாந்யோ(அ)ந்யத்ஸ்ப்ருஶேத³ந்யோ(அ)ந்யத்³விஜாநீயாத்’ இதி வாக்யே அந்யத³பி ஸ்வாதந்த்ர்யேண விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; ஸுஷுப்தௌ யஸ்ய விஷயஸ்ய வ்யதிரேகாத்ப்ரதீத்யபா⁴வ உக்தஸ்தஸ்யைவ ஸ்வப்நஜாகா³ரயோரந்வயாத்ப்ரதீதேர்வக்துமுபக்ராந்தத்வாத் ।

நநு ஸ்வப்நஜாக³ரயோஸ்ஸுஷுப்தௌ ச விஷயப்ரதீதிதத³பா⁴வௌ கரணவ்யாபாரஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாம் ஸூபபாதௌ³ , கிமர்த²ம் விஷயஸத்த்வாஸத்த்வப்ரத³ர்ஶநமிதி சேத் , ஶ்ருதிமுபாலப⁴ஸ்வ , யா ஸுஷுப்தௌ கரணவ்யாபாராணாமிவ த்³ருஶ்யாவக்⁴ரேயரஸநீயஶ்ரோதவ்யமந்தவ்யஸ்ப்ரஷ்டவ்யஜ்ஞாதவ்யவிஷயாணாமப்யபா⁴வம் மந்யமாநா விஷயாபா⁴வேநாப்யுபபாத³யிதும் ஶக்யஸ்தத்ப்ரதீத்யபா⁴வ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ‘யத்³வை தந்ந பஶ்யதி’ இத்யாதி³ஷ்வஷ்டஸ்வபி வாக்யேஷு த்³ரஷ்டுரந்யத்வேந விப⁴க்தம் யத்³த்³ரஷ்டோபலபே⁴த ததா²பூ⁴தம் தஸ்ய த்³விதீயமேவ நாஸ்தீத்யுத்³கு⁴ஷ்யதி । ததஶ்ச ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²விஷயேஷூதா³ஹ்ருதவாக்யேஷு ஸ்வாதந்த்ர்யவிஶேஷணாபா⁴வே வ்யவஸ்தி²தே முக்த்யவஸ்தா²விஷயேஷ்வபி வாக்யேஷு தத்³விஶேஷணம் விவக்ஷிதுமயுக்தம் ; உப⁴யேஷாமபி வாக்யாநாமேகப்ரகாரேண ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । கிஞ்ச தத்³விஶேஷணவிவக்ஷாயாமபி நார்த²ஸங்க³திர்லப்⁴யதே ; முக்தித³ஶாயாமபி ப்³ரஹ்மண ஏவாப்³ரஹ்மாத்மகஸ்ய தத்³த³ர்ஶநஸ்ய ச ஸத்த்வேந தயோர்நிஷேதா⁴யோக்³யத்வாத் । தஸ்மாத் ‘யத்ர ஹி த்³வைதம்’ இத்யாதி³வாக்யாநாம் ஸர்வாத்மநா த்³வைதநிஷேத⁴ ஏவ தாத்பர்யமிதி யுக்தம் ।

நநு நைதத்³யுக்தம் ; ஶ்ருதிவிஹிதஸ்ய த்³வைதஸ்ய ஸ்வரூபேண நிஷேதா⁴யோகா³தி³தி சேத் ; ந । த்³வைதஸ்ய ஶ்ருதிவிஹிதத்வாஸித்³தே⁴: , கேவலம் ப்ரத்யக்ஷாதி³நா ஸித்³த⁴ஸ்ய தத்ர தத்ர ப்ரயோஜநாந்தரோத்³தே³ஶேந ஶ்ருத்யா(அ)நூத்³யமாநத்வாத் ।

தஸ்மாத் ‘யத்ர ஹி த்³வைதம்’ இத்யாதி³வாக்யவிரோதா⁴ஜ்ஜீவஸ்ய பரமாத்மநா ந யுக்தோ பே⁴தா³பே⁴த³: । கிஞ்சாயம் பே⁴தா³பே⁴தோ³ முக்தித³ஶாயாமபீஷ்யதே ; உத ததா³நீம் கேவலாபே⁴த³: ? ஆத்³யே ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’(ப்³ரு.உ.4-5-15) இத்யவதா⁴ரணேந ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’(மு.உ.2-2-9) இதி ஸாவதா⁴ரணஶ்ருத்யந்தரேண ச விரோத⁴: । த்³விதீயே ஸ்வவிரோத்⁴யபே⁴த³ஜ்ஞாநநிவர்த்யஸ்ய; ஸ்வாஶ்ரயக³தாபே⁴த³காலரூபமுக்திகாலாநுவ்ருத்தாத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³நஶ்ச ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ப்ரதீதஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வமேவாபததீத்யேஷா தி³க் ।

ஏவம் ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ஜீவபரயோ: கேவலம் பே⁴த³: , முக்தௌ கேவலமபே⁴த³ இதி பக்ஷோ(அ)ப்யயுக்த: ; பதிஜாயாதி³ப்ரியஸம்ஸூசிதஸ்ய ஜீவாத்மந ஏவ த்³ரஷ்டவ்யத்வோக்திபூர்வகம் தத்³விஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வகாரணத்வஸ்ய ச ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய வர்ணநேந ஸம்ஸாரத³ஶாயாமப்யபே⁴த³ப்ரதீதே: । ப⁴விஷ்யந்தமபே⁴த³மபேக்ஷ்ய பே⁴த³காலே(அ)ப்யபே⁴த³வ்யபதே³ஶ இதி து ந யுக்தம் ; ‘தத்த்வமஸி’(சா².உ.6-14-3) ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா²பஶுரேவம் ஸ தே³வாநாம்’(ப்³ரு.உ.1-4-10) ‘த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி’(ஶ்வே 4-3) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராநுஸாரேணாஸ்யா அபி ஶ்ருதே: ஸம்ஸாரத³ஶாஸாதா⁴ரணாபே⁴த³விஷயத்வௌசித்யாத் । கிஞ்ச முக்தௌ பே⁴த³ஸ்ய நிவ்ருத்தி: கிம் ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஜ்ஞாநேநேஷ்யதே, உத ஜீவஜ்ஞாநேந , அத²வா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ? ஆத்³யே ப்ராக³பி ஸத்த்வமபே⁴த³ஸ்யாகாமேநாபி ஸ்வீகரணீயம் ; ப⁴விஷ்யத³பே⁴த³ஸ்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷயத்வாயோகா³த் । ததஶ்ச பூர்வோக்தப்ரகாரேண மித்²யாத்வமப்யங்கீ³கரணீயம் । த்³விதீயே கிம் கர்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டஜீவஜ்ஞாநாத்³பே⁴த³நிவ்ருத்தி: , உத அகர்த்ரபோ⁴க்த்ருஜீவஜ்ஞாநாத் ? ஆத்³யே ஸாம்ஸாரிகாத³ஹம்ப்ரத்யயாத³பி பே⁴த³நிவ்ருத்திப்ரஸங்க³: । த்³விதீயே கர்த்ருத்வாதி³ராஹித்யஸ்ய ப்ராக³பி ஸத்த்வமங்கீ³கரணீயமிதி கர்த்ருத்வாதே³ர்பே⁴த³கஸ்ய, தத்ப்ரயுக்தபே⁴த³ஸ்ய ச மித்²யாத்வமேவ பர்யவஸ்யதி । த்ருதீயே பதிஜாயாதி³ப்ரியஸம்ஸூசிதஸ்ய ஜீவஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யத்வோக்திவிரோத⁴: । ஏவமந்யத³பி ஸார்வதி³கபே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே காலபே⁴த³வ்யவஸ்தி²தபே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே ச தூ³ஷணம் த்³விதீயாத்⁴யாயே ப்ரபஞ்சயிஷ்யதே । நதீ³ஸமுத்³ரயோரபி பூர்வம் பி⁴ந்நயோ: பஶ்சாத³பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி த³ர்ஶயிஷ்யதே । தஸ்மாத் காஶக்ருத்ஸ்நீயஸ்ஸார்வதி³காத்யந்தாபே⁴த³பக்ஷ ஏவ ஸகலஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயாநுகு³ண்யாத் ஸூத்ரகாரஸ்யாபி⁴மத: ।

ந சாத்யந்தாபே⁴த³பக்ஷே பே⁴தா³பேக்ஷ உத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴வோ ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । பே⁴தோ³ ஹி ந வாக்யார்த²தயா(அ)பேக்ஷ்யதே , நாபி வாக்யார்த²ஜ்ஞாநகாரணதயா, கிந்து யஸ்ய வாக்யஸ்யார்த²: ஸம்ஸர்கோ³ பே⁴த³நியதஸ்தத்ர தத்³வ்யாபகதயா பரமவதிஷ்ட²தே । யத்ர து ப்ரமேயத்வே ப்ரமேயத்வம் , ப்ரமேயத்வம் ப்ரமேயத்வவதி³தி ப்ரமேயத்வஸ்ய ஸ்வேந ஸஹாபே⁴தே³(அ)ப்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வோ விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வோ வா ஸம்ஸர்கோ³ வாக்யார்த²: , ந தத்ர கத²ஞ்சித³பி பே⁴தா³பேக்ஷா । ஏவஞ்ச தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யேஷு ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴த³ ஏவ வாக்யார்த²: , ந து ‘த³ண்டீ³ தே³வத³த்த:’ இத்யாதா³விவ பதா³ர்த²த்³வயஸம்ஸர்க³:, ஏகபதா³ர்த²விஶிஷ்டோ(அ)பரபதா³ர்தோ² வா வாக்யார்த²: , ‘தத்த்வம்பதா³ர்தௌ² நிர்ணீதௌ வாக்யார்த²ஶ்சிந்த்யதே(அ)து⁴நா । தாதா³த்ம்யமத்ர வாக்யார்த²ஸ்தயோரேவ பதா³ர்த²யோ: । ஸம்ஸர்கோ³ வா விஶிஷ்டோ வா வாக்யார்தோ² நாத்ர ஸம்மத:’ இத்யாசார்யவசநாதி³த்யத்ர கோ பே⁴தா³பேக்ஷாஶங்கா(அ)வகாஶ: । யதி³ து அபர்யாயஶப்³தா³நாமேகப்ராதிபதி³கார்த²நிஷ்ட²த்வம் வேதா³ந்தாநாமக²ண்டா³ர்த²த்வமிதி லக்ஷணாநுஸாரேண ஜீவப்³ரஹ்மணோர்நோத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴வ: ; கிந்து ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்வரூபமாத்ரம் மஹாவாக்யாநாமர்த² இதீஷ்யதே, ததா³ ஸுதராம் ந பே⁴தா³பேக்ஷாஶங்கா(அ)வகாஶ: ।

கேசித்து ‘அவஸ்தி²தேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந:’(ப்³ர.ஸூ.1-4-22) இதி ஸூத்ரஸ்த²ஸ்யாவஸ்தி²தேரிதி பத³ஸ்ய ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தாயாம் ஜீவாத்மநி பரமாத்மந: ஸ்தி²தௌ ஸ்வாரஸ்யம் மந்யமாநா: பரித்³ருஶ்யமாநே ஶரீரே ஜீவாத்மந இவ ஜீவாத்மநி பரமாத்மந ஆத்மதயா(அ)வஸ்தி²தே: ஜீவஶப்³தே³ந பரமாத்மாபி⁴தா⁴நமுபபந்நமிதி ஸூத்ரார்த²ம் வர்ணயந்தி । அத்ர விபரீதமபி வக்தும் ஶக்யம் – அஸ்மிந்நர்தே² ‘அவஸ்தி²தே:’ இதி பத³ஸ்ய ஸ்வாரஸ்யம் நாஸ்தீதி । ததா³ ஹி ‘ஸ்தி²தே:’ இத்யேவ ஸூத்ரணீயம் ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்’ இதி மூலஶ்ருத்யநுரோதா⁴ல்லாக⁴வாச்ச ‘ஸ்தா²நாதி³வ்யபதே³ஶாத்’ இதி அவோபஸர்கா³பா⁴வாச்ச । தஸ்மாதி³ஹாவோபஸர்க³ஸத்த்வாத்ததோந்ய ஏவ கஶ்சித³ர்தோ² விவக்ஷித: பரமாத்மந ஏவ ஜீவாத்மபா⁴வேநாவஸ்தா²நாதி³த்யேவம்ரூப: ‘ஸர்வம் தம் பராதா³த்’ ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ இதி ஸ்வப்ரகரண ஏவ பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்தா³த்³யுபலம்பா⁴தி³தி அயமேவ பாரமார்தி²கோ(அ)ஸ்ய ஸூத்ரஸ்யார்த²: ।

யதி³ ஹ்யஸ்மிந் ப்ரகரணே ஶ்ரூயமாணாந்யுதா³ஹ்ருதாநி வாக்யாந்யத்³வைதப்ரவணாநந்யாம்ஶ்ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரவாதா³நவிக³ணய்ய ஜீவபரயோர்பே⁴த³ ஏவ பக்ஷபாதீ ஸூத்ரகாரோ(அ)ப⁴விஷ்யத்ததா³ அஸ்மிந்ப்ரகரணே ஜீவஶப்³தை³ர்ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா தது³பபாத³நார்த²மித்த²ம் யத்நம் நாகரிஷ்யத் । ஶக்யதே ஹி தயோர்பே⁴த³ஸ்யாபி⁴மதத்வே தைர்ஜீவாபி⁴தா⁴நமங்கீ³க்ருத்ய ப்ரகரணம் ஸங்க³மயிதும் । ததா² ஹி – யஸ்மாத்பதிஜாயாத³ய: பதிஜாயாதி³ப்ரயோஜநாய ப்ரியா ந ப⁴வந்தி , கிந்து ஸ்வப்ரயோஜநாயைவ தஸ்மாத்³யஸ்ய ஸ்வப்ரயோஜநஸ்ய பதிஜாயாதி³விஷயோ ராக³: ப்ரதிகூலஸ்தஸ்யாம்ருதஸ்ய ஸித்³த்⁴யர்த²ம் பதிஜாயாதி³ப்⁴யோ விரஜ்ய பரமாத்மைவ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யுபக்ரமஸ்தாவத்ஸங்க³மயிதும் ஶக்ய: । அஸ்மிந்பக்ஷே த்³ரஷ்டவ்யவாக்யக³தாத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதாத்மபரத்வம் நாஸ்தீதி தத்ஸ்வரஸஹாநிமாத்ரமஸ்தி । தத்து ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தே³ நிஶ்சிதே பதிஜாயாதி³வாக்யஸ்ய லிங்கா³ஜ்ஜீவபரத்வே த்³ரஷ்டவ்யவாக்யஸ்ய ‘நாந்ய: பம்தா²:’ இதி ஶ்ருதே: பரமாத்மபரத்வே சாவஶ்யவக்தவ்யே ஸதி ‘ஸ்யாச்சைகஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத்’ இதி ந்யாயேநாபி தத்ஸோட⁴வ்யமிதி வக்தும் ஶக்யம் । ஏதாவத³த்³வைதஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஜாலமஹாப்ராஸாத³நிக³ரணப்ரவ்ருத்தஸ்ய கிமேகாத்மஶப்³த³ஸ்வரஸநிக³ரணமஶக்யம் ।

ஏவம் மத்⁴யே ஸைந்த⁴வக⁴நத்³ருஷ்டாந்தமாரப்⁴ய ஜீவோத்பத்திவிநாஶவசநம் தத்³விநாஶவசநாபி⁴ப்ராயவர்ணநஞ்ச பரமாத்மப்ரமித்யர்த²தயா ஸங்க³மயிதும் ஶக்யம் । தத்ர ‘அயமாத்மா’ இதி ஶப்³த³ஸ்ய ‘இத³ம் மஹத்³பூ⁴தம்’ இதி இத³ம்ஶப்³த³ஸ்ய ச வ்யவஹிதப்ரக்ருதஜீவபராமர்ஶித்வம் ‘மஹத்³பூ⁴தம்’ இத்யாதே³ஶ்ச முக்திபா⁴க்த்வேந ஜீவஸ்ய பாரமார்தி²கத்வாத் ‘நித்யஸ்ஸர்வக³தஸ்ஸ்தா²ணு:’ இதி ஶ்ரவணாச்ச தத்³விஷயத்வம் வக்தும் ஶக்யம் । ஏவம் ஜீவே, பரமாத்மநி ச ப்ராக் ப்ரஸ்துதே(அ)ங்கீ³க்ருதே ‘யேநேத³ம் ஸர்வம் விஜாநாதி தம் கேந விஜாநீயாத்’ இத்யுபஸம்ஹாரவாக்யம் ‘யேந’ இதி த்ருதீயாந்தஸ்ய பராமர்ஶநீயம் பரமாத்மாநம் விஜாநாதே: கர்தாரம் ஜீவஞ்சாஸாத்³ய ஸமஞ்ஜஸம் ப⁴வதி । ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ந ப்ரஸ்துதத்வாங்கீ³காரே து ‘யேந’ இதி த்ருதீயா ப்ரத²மார்தே² யோஜநீயேதி க்லேஶஸ்ஸ்யாத் । ‘க்³ராஹகாதி³ஜக³த்ஸர்வம் யேந கூடஸ்த²ஸாக்ஷிணா । லோகஸ்ஸர்வோ விஜாநாதி ஜாநீயாத் கேந தம் வத³’ இதி வார்திகோக்தப்ரகாரேண வா ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நதயா ப்ரஸ்துத ஏவ ஜீவோ நிஷ்க்ருஷ்ய ஸாக்ஷிரூபதயா ‘யேந’ இதி பராம்ருஶ்யதே । அந்த:கரணாதி³விஶிஷ்டரூபேண து விஜாநதே: கர்தா ப⁴வதீதி க்லேஶேந யோஜநீயம் । ‘விஜ்ஞாதாரம்’ இத்யேதத்து பரமாத்மந்யபி யோஜயிதும் ஶக்யம் ; ப³ஹுப்ரயோக³த³ர்ஸநாத் । ஏவமாதௌ³ மத்⁴யே ச ஜீவராமர்ஶஸ்ய ஜீவவிஷயத்வமங்கீ³க்ருத்யைவ பே⁴த³பக்ஷே தது³பபாத³நஸ்ய கர்தும் ஶக்யத்வே(அ)பி தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா யத்தது³பபாத³நாய யத்நமஸ்தி²தவாந் ஸூத்ரகார: தேந ஜ்ஞாயதே ஜீவபரயோரபே⁴த³ ஏவாஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்த: । ‘யேநேத³ம் ஸர்வம் விஜாநாதி’ இத்யஸ்ய யோஜநாக்லேஶோ(அ)பி அத்³வைதப்ரஸ்தாவாநுரோதா⁴ர்த²த்வாந்ந தோ³ஷாயேத்யாஶய இதி ।

நநு மோக்ஷத⁴ர்மே ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதே³ ‘பஶ்யந்ததை²வாபஶ்யஞ்ச பஶ்யத்யந்யஸ்ததா²(அ)நக⁴ । ஷட்³விம்ஶ: பஞ்சவிம்ஶஞ்ச சதுர்விஶஞ்ச பஶ்யதி’ இதி சதுர்விம்ஶபஞ்சவிம்ஶதத்த்வரூபயோர்ஜட³சேதநதயா பரஸ்பரவிலக்ஷணயோ: ப்ரக்ருதிபுருஷயோர்த்³ரஷ்டாரம் பரமாத்மாநமுபக்ரம்ய ‘யதா³ து மந்யதே(அ)ந்யோ(அ)ஹமந்ய ஏஷ இதி த்³விஜ । ததா³ ஸ கேவலீபூ⁴தஷ்ஷட்³விம்ஶமநுபஶ்யதி’ இதி ப்ரக்ருதிபுருஷவிவேகஜ்ஞாநாநந்தரம் ஜீவவிலக்ஷணபரமாத்மஜ்ஞாநமுக்த்வா ‘அந்யஶ்ச ராஜந் ஸ பரஸ்ததா²(அ)ந்ய: பஞ்சவிம்ஶக: । தத்ஸ்த²த்வாத³நுபஶ்யந்தி ஏக ஏவேதி ஸாத⁴வ:’ இதி பரமாத்மநோ ஜீவஸ்த²த்வநிப³ந்த⁴ந ஐக்யவ்யவஹார இதி ப்ரத³ர்ஶ்ய ‘தேநைதம் நாபி⁴ஜாநந்தி பஞ்சவிம்ஶகமச்யுதம்’ இதி ஜீவஸ்த²த்வாதே³வ ஹேதோர்ஜீவஸ்ய பரமாத்மநஶ்சாச்யுதஶப்³த³வாச்யஸ்ய ஸ்வரூபைக்யம் ஸாத⁴வோ ந பஶ்யந்தீத்யுபந்யஸ்ய ‘ஜந்மம்ருத்யுப⁴யாத்³பீ⁴தாஸ்ஸாங்க்²யா யோகா³ஶ்ச காஶ்யப । ஷட்³விம்ஶமநுபஶ்யந்தி ஶுசயஸ்தத்பராயணா: । யதா³ ஸார்வார்த²ஸித்³த⁴த்வாந்ந புநர்ஜந்ம விந்த³தி’ இதி ப்ராஜ்ஞாநாம் பஞ்சவிம்ஶவிலக்ஷணஷட்³விம்ஶத³ர்ஶநம் தத்³வதஸ்ததோ(அ)பவர்க³ஞ்சோபதி³ஶ்ய ‘ஏவமப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச பு³த்⁴யமாநஶ்ச தே(அ)நக⁴ । அர்த²ஶ்சோக்தோ யதா²தத்த்வம் யதா²ஶ்ருதிநித³ர்ஶநாத்’ இதி ப்ரக்ருதிபுருஷபரமாத்மாந: பரஸ்பரவைலக்ஷண்யேந நிரூபிதா இத்யுபஸம்ஹ்ருதம் । ஏவம் ஸூத்ரகாரேணைவ ப்ரப³ந்தா⁴ந்தரே தத்ஸ்த²த்வநிப³ந்த⁴ந ஏகத்வவ்யவஹார இதி ஸமர்தி²தே கத²மவஸ்தி²தேரிதி ஸூத்ரஸ்ய ஸ ஏவார்தோ² ந ஸ்யாத் । கத²ஞ்சாஸ்ய ஸூர்யப்ரஸாதா³த³வாப்தயஜுர்வேதே³ந ஶதபத²ப்³ராஹ்மணப்ரவர்தகேநாத்ராபி ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதே³ ‘யதா²ர்ஷேணேஹ விதி⁴நா சரதாவமதேந ஹ । மயா(அ)(அ)தி³த்யாத³வாப்தாநி யஜூம்ஷி மிதி²லா(அ)தி⁴ப । கர்தும் ஶதபத²ம் வேத³மபூர்வம் காங்க்ஷிதஞ்ச மே’ இத்யாதி³வசநைஸ்ஸ்வயமேவ தமர்த²ம் வர்ணிதவதா ச யாஜ்ஞவல்க்யேந ப்ரதிபாத்³யமாந: ‘தத்ஸ்த²த்வாத³நுபஶ்யந்தி’ இத்யயமர்த²: ஶதபதா²ந்தர்க³தஸ்ய யாஜ்ஞவல்க்யவக்த்ருகஸ்ய ச மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணஸ்ய தாத்பர்யகோ³சரோ ந ஸ்யாதி³தி சேத் -

உச்யதே – ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதோ³(அ)யம் ப்ரக்ருதிவிவிக்தஜீவயாதா²த்ம்யநிரூபணே பர்யவஸித: , ந து தது³ப⁴யாதிரிக்தபரமாத்மஸ்வரூபநிரூபணே(அ)பி தாத்பர்யவாந் । ததா² ஹி – உபக்ரமே தாவத் ‘கிமவ்யக்தம் பரம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாத்து பரதஸ்து கிம்’ இத்யவ்யக்தஶப்³தி³தாயா ‘மம யோநிர்மஹத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரஸித்³தா⁴யாஶ்சதுர்விம்ஶதத்த்வரூபாயா: ப்ரக்ருதேஸ்தத: பரஸ்ய பஞ்சவிம்ஶதத்த்வரூபஸ்ய ச ப்ரஶ்நவத்தத: பரமாத்மந: ப்ரஶ்நோ ந த்³ருஶ்யதே । உத்தரவாக்யஸந்த³ர்பே⁴ ச ப்ரக்ருதிகார்யதே³ஹத்³வயதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேந தத்ஸம்பிண்டி³தரூபஸ்ய புருஷஸ்யைவ ‘அந்யஸ்ஸ புருஷோ(அ)வ்யக்தாத³த்⁴ருவாத்³த்⁴ருவஸம்ஜ்ஞக: । யதா² முஞ்ஜ இஷீகாயாஸ்ததை²வைதத்³விஜாயதே’ இதி முஞ்ஜேஷீகாந்யாயேந தத்³விவிக்ததயா க்³ராஹ்யத்வமுபதி³ஶ்யதே । தத³நந்தரம் ச ‘அந்யம் து மஶகம் வித்³யாத³ந்யம் சோது³ம்ப³ரம் ததா² । ந சோது³ம்ப³ரஸம்யோகே³ மஶகஸ்தத்ர லிப்யதே’ இத்யாதி³நா உது³ம்ப³ரஜலோகா²ஸலிலாநாம் தோ³ஷஸம்யோகே³ந தேஷு ஸ்தி²தாநாம் மஶகமத்ஸ்யாநலகமலாநாமிவ ஜீவோபாதே⁴ர்தே³ஹத்³வயஸ்ய தோ³ஷஸம்யோகே³ந தத்ஸ்த²ஸ்ய புருஷஸ்ய லேபாபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே । புநஶ்ச ‘அவ்யக்தஸ்த²ம் பரம் ப்³ரஹ்ம யத்தத்ப்ருஷ்டஸ்தே(அ)ஹம் (யத்ப்ருஷ்டோ(அ)ஹம்) நராதி⁴ப । பரம் கு³ஹ்யமிமம் ப்ரஶ்நம் ஶ்ருணுஷ்வாவஹிதோ ந்ருப’ இத்யுபக்ரம்ய தத்ர ச க³ந்த⁴ர்வராஜஸ்ய விஶ்வாவஸோர்யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய சாஸ்மிந் விஷயே ப்ராக் ப்ரவ்ருத்தாம் ப்ரஶ்நோத்தரபரம்பராமுபக்ஷிப்ய தந்மத்⁴யே ப்ரக்ருதிபுருஷயோர்விஶ்வாவிஶ்வஜ்ஞாஜ்ஞவித்³யா(அ)வித்³யாதி³ரூபேண ப³ஹுஶோ வைலக்ஷண்யம் ப்ரதிபாத்³ய ‘த்³ரஷ்டவ்யௌ நித்யமேவைதௌ தத்பரேணாந்தராத்மநா । அதா²ஸ்ய ஜந்மநித⁴நே ந ப⁴வேதாம் புந: புந:’ இதி தயோ: பரஸ்பரவிலக்ஷணதயா த³ர்ஶநம் முக்திப²லகம் விதா⁴ய கத²ம் தத்³த³ர்ஶநம் முக்திப²லகம் ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இத்யாதி³நா ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய முக்திப²லகத்வப்ரஸித்³தே⁴ரித்யாகாம்க்ஷாயாம் ‘யதா³ து பஶ்யதே(அ)ந்யம் தமஹந்யஹநி கேவலம் । ததா³ ஸ கேவலீபூ⁴தம் ஷட்³விம்ஶமநுபஶ்யதி’ இதி ஶ்லோகேந ப்ரக்ருதிவிவிக்தமத ஏவ தத்³த⁴ர்மகர்த்ருத்வாதி³ரஹிததயா கேவலம் ஜீவம் தி³நே தி³நே(அ)நுஸந்த³தா⁴நஸ்தமேவ கேவலீபூ⁴தம் ஷட்³விம்ஶம் பரம் ப்³ரஹ்ம பஶ்யதி , ந து தத்³வ்யதிரிக்தப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராபேக்ஷா(அ)ஸ்தீத்யுபதி³ஶ்ய கத²ம் ஜீவ: கர்த்ருத்வாதி³ரஹித: கேவல: ; தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விககர்த்ருத்வாதி³மத்தயா தாந்த்ரிகைரபி கைஶ்சித³ங்கீ³க்ருதத்வாத் இத்யாஶங்காநிராஸார்த²ம் ‘அந்யச்ச ஶஶ்வத³வ்யக்தம் ததா²(அ)ந்ய: பஞ்சவிம்ஶக: । தத்ஸ்த²ம் ஸமநுபஶ்யந்தி தமேக இதி ஸாத⁴வ:’ இதி ஶ்லோகேந வஸ்துத: கர்த்ருத்வாதி³மத³ந்த:கரணரூபாபந்நாத³வ்யக்தாத³ந்ய ஏவ ஜீவ:, ஸ து தத்ஸ்த²த்வோபாதி⁴நா ஜபாகுஸுமஸந்நிதா⁴நோபாதி⁴நா ஸ்ப²டிகோ லோஹிதாத்மநேவ கர்த்ராத்மநா லோகே பா⁴ஸத இதி தமேவ லோகாநுப⁴வம் ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நா: கேசந ஸாத⁴வோ லோகாநுப⁴வப்ரவணபு³த்³த⁴யஸ்தம் ஜீவம் கர்த்ருத்வாதி³மத³வ்யக்தாபி⁴ந்நம் பஶ்யந்தீத்யுக்த்வா ‘தேநைதந்நாபி⁴ஜாநந்தி பஞ்சவிம்ஶகமச்யுதம் । ஜந்மம்ருத்யுப⁴யாத்³யோகா³ஸ்ஸாங்க்²யாஶ்ச பரமர்ஷய:’ இதி ஶ்லோகேந ஸாங்க்²யா யோகா³ஶ்ச பரமர்ஷயஸ்த்வவ்யக்தபுருஷயோ: பரஸ்பரபி⁴ந்நத்வஹேதுநா பஞ்சவிம்ஶம் புருஷமச்யுதம் வஸ்துத: பரமாத்மபூ⁴தமேதம் நாபி⁴ஜாநந்தி , கர்த்ருத்வாதி³மத³வ்யக்தாத்மநா ந பஶ்யந்தீத்யுபதி³ஶ்யதே । ததஶ்ச கத²ம் ஜீவஸ்ய லோகாநுப⁴வஸித்³த⁴கர்த்ருத்வாதி³ராஹித்யம் கத²ஞ்ச தத³ஸித்³த⁴பரமாத்மரூபத்வமித்யபி⁴ப்ராயவதா விஶ்வாவஸுநா ‘பஞ்சவிம்ஶே யதே³தச்ச ப்ரோக்தம் ப்³ராஹ்மணஸத்தம । தத³ஹம் ந ததா² வேத்³மி தத்³ப⁴வாந்வக்துமர்ஹதி’ இத்யாரப்⁴ய பஞ்சவிம்ஶஸ்யைவ ஸ்வரூபே ப்ருஷ்டே ஸதி தத்ரோத்தரம் யாஜ்ஞவல்க்யேந ‘பஶ்யம் ததை²வாபஶ்யஞ்ச’ இத்யாரப்⁴யோபதி³ஷ்டம் । தத்கத²ம் பஞ்சவிம்ஶவிலக்ஷணபரமாத்மப்ரதிபாத³நபரம் ஸ்யாத் ? தஸ்மாத் ப்ரக்ருதிம் தது³பஹிதம் புருஷஞ்ச நிஷ்க்ருஷ்டஸாக்ஷிரூபதயா ததோ(அ)ந்யோ வஸ்துதஸ்தத்ஸ்வரூபபூ⁴த ஏவ ஷட்³விம்ஶ: பஶ்யதீத்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

புநஶ்ச ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³மத்த்வப்⁴ராந்திவாரணாயைவ ‘பஞ்சவிம்ஶோ(அ)பி⁴மந்யேத நாந்யோ(அ)ஸ்தி பரமோ மம । ந சதுர்விம்ஶகோ க்³ராஹ்யோ மநுஜைர்ஜ்ஞாநத³ர்ஶிபி⁴:’ இதி ஶ்லோகேநாத்⁴யாஸிகம் கர்த்ருத்வாதி³மச்சதுர்விம்ஶதாதா³த்ம்யம் ஸ்வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகம் மந்யமாநஸ்ஸந் மம பரம: கர்த்ருத்வாதி³ஸகலஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மநிர்வாஹகதயோத்க்ருஷ்டோ மத³ந்யோ நாஸ்தீத்யபி⁴மந்யதே பஞ்சவிம்ஶ: ; வஸ்துதோ ந ததா² ; ஜ்ஞாநத³ர்ஶிபி⁴ர்மநுஜைஸ்து ஸ்வாத்மா சதுர்விம்ஶைக்யேந ந க்³ராஹ்ய இத்யுக்த்வா ‘ஸ நிமஜ்ஜதி காலாஸ்யே யதே³கத்வேந பு³த்⁴யதே । உந்மஜ்ஜதி ச காலாஸ்யாந்மமத்வேநாபி⁴ஸம்வ்ருத:’ இதி ஶ்லோகேந சதுர்விம்ஶே ஸ்வாத்மைகத்வபு³த்³தே⁴: ஸம்ஸாரதோ³ஷாவஹத்வம் தத்ர ஸ்வவ்யதிரிக்ததயா ஸ்வாத்மீயத்வபு³த்³தே⁴ர்முக்திஹேதுத்வஞ்சோபதி³ஶ்ய தத³நந்தரம் படி²தோ ‘யதா³ து மந்யதே(அ)ந்யோ(அ)ஹம்’ இதி ஶ்லோக: ப்ராக் படி²தேந ‘யதா³ து மந்யதே(அ)ந்யோ(அ)ஹம்’ இதி ஶ்லோகேந ஸமாநார்தோ² க்³ராஹ்ய: । ‘அந்யச்ச ராஜந் ஸ பர:’ இதி ஶ்லோகஸ்து ‘அந்யச்ச ஶஶ்வத³வ்யக்தம்’ இதி ஶ்லோகேந ஸமாநார்த²: । தத்ர பரஶப்³த³: பரமாத்மபர இதி ந ப்⁴ரமிதவ்யம் ‘மஹத: பரமவ்யக்தம்’ இதி ஶ்ருத்யந்தரே ஜீவாத்பரத்வேநாவ்யக்தஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத் , இஹாபி ‘நாந்யோ(அ)ஸ்தி பரமோ மம’ இதி பரமஶப்³த³ஸ்யாவ்யக்தே ப்ரயோகா³ச்ச । ‘தேநைதம் நாபி⁴ஜாநந்தி’ இதி ஶ்லோகோ(அ)பி தேநைவ ப்ராக் படி²தேந ஸமாநார்த²: । ‘ஏவமப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச’ இத்யுபஸம்ஹாரஶ்லோகே பு³த்⁴யமாநஶ்சதுர்விம்ஶைக்யாபி⁴மாநீ ஸம்ஸாரே நிமக்³ந: ; பு³த்³த⁴: சதுர்விம்ஶாதிரிக்தம் பரமாத்மஸ்வரூபம் பஞ்சவிம்ஶமவக³ச்ச²ந் ஸம்ஸாராது³ந்மக்³ந: ; ‘நிஸ்ஸந்தி³க்³த⁴ம் ப்ரபு³த்³த⁴ஸ்த்வம் பு³த்³த்⁴யமாநஶ்சராசர’ இதி பூர்வம் யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ரதி விஶ்வாவஸுவசநத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் ‘அந்யஶ்ச ஸ பரோ ராஜந்’ இதி ஶ்லோகஸ்ய பூர்வாபரபராமர்ஶவிகலைருத்ப்ரேக்ஷிதோ(அ)ர்தோ²(அ)க்³ராஹ்ய இத்யவஸ்தி²திஸூத்ரஸ்ய ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாத³ஸ்வாரஸ்யாத³பி யதோ²க்த ஏவார்த²: । ததே³வம் மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணஸ்ய ஜீவபராமர்ஶிநோபி ப்³ரஹ்மபர்யவஸந்நத்வாந்நாஸ்தி ப்ரதிஜ்ஞாதஸமந்வயவிரோத⁴ இதி ஸித்³த⁴ம் ॥1-4-22॥

ஜந்மாதி³ஸூத்ரே ஜக³ந்நிமித்தோபாதா³நரூபோப⁴யவித⁴காரணத்வம் லக்ஷணத்வேநோக்த்வா தது³பலக்ஷிதே நிஷ்ப்ரபஞ்சே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வய: ப்ரஸாதி⁴த: । இதா³நீம் ப்³ரஹ்மணோ நிமித்தத்வமேவ ந து உபாதா³நத்வம் । உபாதா³நம் து ஜக³த: ஸாங்க்²யாபி⁴மதம் ப்ரதா⁴நமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ததஶ்ச நோக்தரூபம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் யுக்தம் , ந வா தது³பலக்ஷிதே நிஷ்ப்ரபஞ்சே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வயோ யுக்த: இத்யாக்ஷிப்ய ஸமாதீ⁴யதே ।

ததா² ஹி – ஈக்ஷாபூர்வகஸ்ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரவணாத் நிமித்தத்வம் தாவத³ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । லோகே க⁴டபடாதி³ஷு நிமித்தாநாம் குலாலகுவிந்தா³தீ³நாம் தது³பாதா³நத்வம் ந த்³ருஷ்டம் , க்வசித³பி சேதநாநாம் த்³ரவ்யோபாதா³நத்வம் ந த்³ருஷ்டம் , தத்³வதி³ஹாபி ப⁴விதுமர்ஹதி ।

நநு குலாலாதீ³நாம் க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வக்³ராஹகப்ரமாணாபா⁴வாத் தத்ர ததா² ப⁴வது நாம । இஹ து ஜக³ந்நிமித்தஸ்யைவ ஸத: பரப்³ரஹ்மணஸ்தது³பாதா³நத்வமப்யாவேத³யந்தி ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாத³ய: । ததா² ஹி – சா²ந்தோ³க்³யே தாவத் ‘ஸ்தப்³தோ⁴(அ)ஸ்யுத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’(சா².உ.6-1-1) இத்யேகேந ப்³ரஹ்மணா விஜ்ஞாதேந ஸர்வமந்யத³விஜ்ஞாதமபி விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ப்ரதிஜ்ஞாயதே । ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருண்மயம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம் । யதா² ஸோம்யைகேந லோஹமணிநா ஸர்வம் லோஹமயம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் லோஹமித்யேவ ஸத்யம் । யதா² ஸோம்யைகேந நக²க்ருந்தநேந ஸர்வம் கார்ஷ்ணாயஸம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத்’(சா².உ.6-1-4) இதி தத்ர த்³ருஷ்டாந்தா அப்யுபாதீ³யந்தே ।

ஏவம் ப்³ருஹதா³ரண்யகே(அ)பி ‘ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இத³ம் ஸர்வம் விதி³தம்’(ப்³ரு.உ.4-5-6) இதி ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா ‘ஸ யதா² து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய’(ப்³ரு.உ.4-5-8) இத்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தவர்ணநம் ச த்³ருஶ்யதே । முண்ட³கே(அ)பி ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’(மு.உ.1-1-3) இதி தத்ப்ரதிஜ்ஞா ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச யதா² ப்ருதி²வ்யாமோஷத⁴ய: ஸம்ப⁴வந்தி । யதா² ஸத: புருஷாத் கேஶலோமாநி ததா²(அ)க்ஷராத் ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’(மு.உ.1-1-7) இதி த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸஶ்ச த்³ருஶ்யதே । ததா² ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’ இதி ஈக்ஷிதுரேவ ப³ஹுப⁴வநாபி⁴தா⁴நாத் । ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி’(சா².உ.1-9-1) இத்யுத்பாத³கஸ்ய ஸத: ப்ரலயாதா⁴ரத்வஸ்யாபி ப்ரதிபாத³நாத் ‘ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’(தை.உ.2-7) இதி கர்து: ஸத: கர்மத்வஸ்யாபி வர்ணநாத் ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்’ இதி ப்³ரஹ்மண ஏவ விகாராத்மநா பரிணாமோபதே³ஶாத் ‘யத்³பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:’(மு.உ.1-1-6) இதி ப்³ரஹ்மணி உபாதா³நவாசகயோநிஶப்³த³ஶ்ரவணாச்ச ப்³ரஹ்ம உபாதா³நமித்யவஸீயதே । ஏவம் ஸத்யபி நிமித்தஸ்யைவ உபாதா³நத்வக்³ராஹகப்ரமாணே , லோகே தந்ந த்³ருஷ்டமிதி நிமித்தோபாதா³நயோர்பே⁴த³ ஏவ த்³ருஷ்ட: இதி ச தத்பரித்யாகே³ , லோகே கதிபயகார்யகர்து: கார்யாந்தராகர்த்ருத்வத³ர்ஶநாத் ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரதிபந்நம் ப்³ரஹ்மண: ஸர்வகர்த்ருத்வமபி பரித்யஜ்யேத । தத: ஶ்ருதிப்ரதிபந்நத்வாவிஶேஷாத் அலோகத்³ருஷ்டம் ஸர்வகர்த்ருத்வமிவ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வோபாதா³நத்வமபி அங்கீ³கரணீயம் – இதி சேத் –

உச்யதே – சா²ந்தோ³க்³யே தாவத் ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா ஸஹ த்³ருஷ்டாந்தவசநைர்கௌ³ணீ । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந வியதா³தே³: ஸர்வஸ்ய ம்ருத்பிண்ட³லோஹமணிநக²நிக்ருந்தநஜ்ஞாநைர்க⁴டஶராவகடகமகுடக²நித்ரகுத்³தா³லாதீ³நாம் ச தஜ்ஜ்ஞாநாநந்தரமபி ஸம்ஶயவிஷயத்வேநாநுபூ⁴யமாநாநாம் முக்²யவ்ருத்த்யா ஜ்ஞாதத்வாஸம்ப⁴வாத் । ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யே ‘அஶ்ருதமமதமவிஜ்ஞாதம்’ இதி ப்³ரஹ்மஶ்ரவணாதி³ஷு ஸத்ஸ்வபி அஶ்ருதத்வாத்³யுபந்யாஸேந த்³ருஷ்டாந்தவாக்யேஷு க⁴டகடககுத்³தா³லாதி³வத் ம்ருல்லோஹாய:கார்யவிஶேஷதயா க⁴டாத்³யநுபாதா³நாநாம் ம்ருத்பிண்ட³லோஹமணிநக²நிக்ருந்தநாநாம் ஜ்ஞாநேந க⁴டாதீ³நாம் ஜ்ஞாதத்வோபந்யாஸேந ச தத³முக்²யத்வஸ்ய ஶ்ருத்யைவ ஸ்பு²டீகரணாச்ச । தஸ்மாத் அந்யவிஷயஜ்ஞாநைர்யத் ப²லம் ப்ராப்தவ்யம் தத் ஸர்வம் நிரதிஶயாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ப்ராப்யதே இதி ப²லதஸ்தஜ்ஜ்ஞாநேந அஜ்ஞாதாந்யபி ஜ்ஞாதாநி ப⁴வந்தீதி கௌ³ணம் தேஷாம் ஜ்ஞாதத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாயதே ; யதா² ‘அஸ்ய க்³ராமஸ்ய ப்ரதா⁴நபூ⁴தே சைத்ரே த்³ருஷ்டே ஸர்வே(அ)பி த்³ருஷ்டா ப⁴வந்தி’ இதி அத்³ருஷ்டாநாமேவ ப²லதோ த்³ருஷ்டத்வம் வ்யவஹ்ரியதே । த்³ருஷ்டாந்தவசநைஶ்ச ம்ருல்லோஹாதி³ஜ்ஞாநைரஜ்ஞாதா அபி க⁴டாத³யோ ம்ருத்³ரூபத்வாதி³ஸாத்³ருஶ்யேந ஜ்ஞாதப்ராயா: இதி கௌ³ணமேவ ஜ்ஞாதத்வம் த்³ருஷ்டாந்ததயா உபந்யஸ்யதே । யதா² ‘ஏதேந க³வாத³யோ(அ)பி வ்யாக்²யாதா:’ இதி ஜ்யோதிஷ்டோமவ்யாக்²யாநேந அவ்யாக்²யாதாநாமபி க³வாதீ³நாம் தத்³விக்ருதிதயா தத்ஸத்³ருஶாநாம் வ்யாக்²யாதத்வம் வ்யவஹ்ரியதே । ஏதேந – முண்ட³கப்³ருஹதா³ரண்யகயோரபி ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா – வ்யாக்²யாதா । து³ந்து³ப்⁴யூர்ணநாபி⁴த்³ருஷ்டாந்தா ந ஸர்வவிஜ்ஞாநோபபாத³கா: ; ஏகேந து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸாமாந்யஜ்ஞாநாதி³நா யாவத்தத்³விஶேஷாதீ³நாமக்³ருஹ்யமாணத்வாத் । நாபி நிமித்தோபாதா³நைக்யோபபாத³கா: ; ஶப்³த³ஸாமாந்யஸ்ய ஶப்³த³விஶேஷாந் ப்ரத்யநுபாதா³நத்வாத³நிமித்தத்வாச்ச । ஊர்ணநாபி⁴தே³ஹ: தந்துஷூபாதா³நம் ஜீவோ நிமித்த இதி தத்ர நிமித்தோபாதா³நபே⁴தா³த் । கேஶலோமஸ்வபி ஜடோ³பாதா³நகேஷு சேதநஸ்ய நிமித்தமாத்ரத்வாத், ப்ருதி²வ்யாஶ்சௌஷதீ⁴: ப்ரதி நிமித்தோபாதா³நபா⁴வாபா⁴வாத் । ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்போ(அ)பி ந நிமித்தோபாதா³நைக்யே ப்ரமாணம் । தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் நியாமகரூபே ‘ப³ஹு ஸ்யாம்’ இதி ஸங்கல்ப்ய நியாமகப³ஹுபா⁴வஸ்ய நியம்யப³ஹுபா⁴வஸாபேக்ஷத்வேந தத³ர்த²ம் நியம்யதேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஸ்ருஷ்டேருபபத்தே: ।

ஏதேந – ‘ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’ இத்யபி வ்யாக்²யாதம் ; ‘ததா³த்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம்’ இத்யாதி³வது³பபத்தே: । ந ஹ்யத்ர ஆத்மாநம் வியதா³தி³ரூபேண அகுருத இதி ஶ்ரூயதே । லயாதா⁴ரத்வமநுபாதா³நே(அ)பி ஸம்ப⁴வதி । ‘பூ⁴தலே க⁴டோ த்⁴வஸ்த:’ இத்யாதி³வ்யவஹாராத் । ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச’ இதி ஸ்ருஷ்டிநிமித்தே தந்துலயப்ரதிபாத³நாச்ச । ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத் தத³நுப்ரவிஶ்ய ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்’ இதி ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிதத³நுப்ரவேஶாநந்தரபா⁴விதயா ஶ்ரூயமாணம் ஸதா³தி³ப⁴வநம் ப்³ரஹ்மணோ விகாராத்மநா பரிணாம இதி வக்துமயுக்தம் ; தஸ்ய ஜக³து³த்பத்திரூபத்வேந ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்யாத்³யநந்தரபா⁴வித்வாநுபபத்தே: । யோநிஶப்³த³ஸ்து நோபாதா³நே நியத: । ‘யோநிஷ்ட இம்த்³ர நிஷதே³ அகாரி’ இதி ஸ்தா²நே(அ)பி தத்ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । யோநி: ஸ்தா²நம் தே நிஷதே³ தவோபவேஶாய அகாரி இதி ஹி மந்த்ரஸ்யார்த²: । ஸ்தா²நவசநஶ்ச யோநிஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மண்யுபபந்ந: ; தஸ்ய அநுபாத³நத்வே(அ)பி ஸர்வபூ⁴தாதா⁴ரத்வாத் । ஏதேந ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இத்யாதி³ஶ்ருதயோ(அ)பி – வ்யாக்²யாதா: । ஸார்வாத்ம்யஶ்ருதீநாம் ‘ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி ததோ(அ)ஸி ஸர்வ:’ இதி தத்³வ்யாக்²யாநரூபஸ்ம்ருத்யநுஸாரேண ஸர்வாதா⁴ரதயா ஸர்வாநுஸ்யூதே ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யாத் । அத ஏவ ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இத்யத: ப்ராசீநே ஸர்வம் தம் பராதா³த் யோ(அ)ந்யத்ராத்மநஸ்ஸர்வம் வேத³’ இதி த்ரல்ப்ரத்யயஸ்ஸப்தம்யர்த² ஏவ க்³ராஹ்ய: । து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தாஸ்து யதா²காமம் யோஜயிதும் ஶக்யா: ; ந பூர்வாதி⁴கரணோக்தரீத்யா ஸார்வாத்ம்யோபபாத³கத்வேந யோஜநீயா: । யதி³ ஸார்வாத்ம்யம் ப்ராக் ப்ராஸ்தோஷ்யத ததா³ தே தது³பபாத³கத்வேநைவாயோஜயிஷ்யந்த । ந து ஸார்வாத்ம்யம் ப்ரக்ருதம் , கிந்து ஸர்வாதா⁴ரத்வமேவ இத்யுக்தம் । தத்து ‘ஆத்மந ஆகஶஸ்ஸம்பூ⁴த:’ ‘தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நஞ்ச ஜாயதே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிக³தபஞ்சமீப³லாத் ப்³ரஹ்ம ஜக³து³பாதா³நம் ஸித்³த்⁴யேதி³தி ; தந்ந । காரணஸாமாந்யே பஞ்சமீவிதா⁴நாத் । நநு ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’(பா.ஸூ. 1-4-30) இத்யுபாதா³நகாரணஸ்யைவாபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ஸ்மர்யதே, ந காரணமாத்ரஸ்ய । மைவம் । ‘புத்ராத் ப்ரமோதோ³ ஜாயதே’ இத்யபி வ்யவஹாரத³ர்ஶநேந ஸூத்ரே ப்ரக்ருதிக்³ரஹணஸ்ய காரணஸாமாந்யபரத்வாத் ‘ப்ரக்ருதி: காரணம் ஹேது:’ இத்யேவ வ்ருத்திகாராதி³பி⁴ர்வ்யாக்²யாதத்வாச்ச । தஸ்மால்லோகே த்³ரவ்யேஷு கர்துருபாதா³நத்வாத்³ருஷ்டே: தத்³பி⁴ந்நஸ்யைவ ச உபாதா³நத்வத்³ருஷ்டே: ஶ்ருதிஷ்வபி ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’(ஶ்வே.உ.4-10) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு உபாதா³நாந்தரப்ரதிபாத³நாத் ‘கூடஸ்த²மசலம் த்⁴ருவம்’ இதி ப்³ரஹ்மணோ நிர்விகாரத்வஶ்ரவணாச்ச ஸாங்க்²யாபி⁴மதம் ப்ரதா⁴நம் உபாதா³நம், ப்³ரஹ்ம து நிமித்தமாத்ரம் இதி யுக்தம் । அதோ நிமித்தோபாதா³நரூபோப⁴யவித⁴ஜக³த்காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணமிதி தது³பலக்ஷிதே ப்³ரஹ்மண்யத்³விதீயே வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வய: இதி ச ந யுக்தம் இதி பூர்வபக்ஷ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – ப்ரக்ருதிஶ்ச உபாதா³நகாரணஞ்ச ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , ந கேவலம் நிமித்தகாரணமேவ । குத: ? ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த் । ஏவம் ஹி ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாயா: ம்ருத்பிண்டா³தி³த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ச அநுபரோதோ⁴ ப⁴வதி । அந்யதா² தாவுபருத்⁴யேயாதாம் । ந ச தௌ கௌ³ணாவிதி வக்தும் யுக்தம் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ப்ரபஞ்சஸ்ய ஜ்ஞாதத்வமநுபபந்நமித்யாஶயவத: ஶ்வேதகேதோ: ‘கத²ம் நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶ:’ இதி ப்ரஶ்நேந தது³பபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேந பிதுருத்தரவாக்யேந ச ப்ரதிபிபாத³யிஷிதஸ்ய ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநஸ்ய தது³பபாத³யதோ த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ச கௌ³ணத்வாயோகா³த் । ந ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ப்ரபஞ்சஸ்ய ம்ருத்பிண்ட³ஜ்ஞாநேந க⁴டாதீ³நாம் ச ஜ்ஞாதத்வஸ்ய அநநுப⁴வாதி³பராஹதத்வாத் கௌ³ணத்வமேவாவஶ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி வாச்யம் । ம்ருத்ஸுவர்ணகாலாயஸாநாம் பிண்ட³மணிநக²நிக்ருந்தநாத்³யாத்மகாநேகரூபஶாலிநாமுபாதா³நாநாம் தத்தத்கார்யேஷு தாதா³த்ம்யம் யேந ம்ருத்ஸுவர்ணகாலாயஸரூபேண ‘ம்ருத் க⁴ட:’ ‘ஸுவர்ணம் குண்ட³லம்’ ‘காலாயஸம் க²நித்ரம்’ இத்யாதி³லௌகிகப்ரதீதிஷ்வவபா⁴ஸதே தேந கார்யாநுவித்³தே⁴ந ரூபேண தத்தது³பாதா³நவிஷயம் ஜ்ஞாநம் தேந ரூபேண தத்தத்கார்யவிஷயமபி ப⁴வதி । ந ஹ்யுபாதா³நபூ⁴தம்ருதா³தி³வ்யதிரிக்தாநி ‘ம்ருத் க⁴ட:’ இத்யாதி³ப்ரதீதிஷ்வவபா⁴ஸமாநாநி ம்ருதா³தீ³நி , யேந தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய தாநி விஷயா ந ஸ்யு: ।

ஏவம் ஸச்சிதா³நந்த³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சே தாதா³த்ம்யம் ஸதா³த்மநா ‘ஸந் க⁴ட:’ இத்யாதி³ப்ரதீதிஷ்வவபா⁴ஸதே இதி ஸதா³த்மநா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸதா³த்மநா ப்ரபஞ்சவிஷயமபி ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ப்ரதீயமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபஸ்யைவ ஸத: ‘ஸந் க⁴ட:’ இத்யாதி³ப்ரதீதிஷ்வவபா⁴ஸஸம்ப⁴வே தத³திரிக்தஸத்தாஜாத்யாதி³கல்பநா(அ)யோகா³த் இத்யபி⁴ப்ராயவர்ணநேந உப⁴யோரபி முக்²யத்வோபபாத³நஸம்ப⁴வாத் । அத ஏவ ஶ்வேதுகேதும் ப்ரதி ஜக³த்காரணத்வேநோபதி³ஶ்யமாநே ப்³ரஹ்மணி ஸச்ச²ப்³த³ ஏவ ப்ரயுக்த: , ந து ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³த³: , ஸத்³ரூபேண ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமாஶ்ரித்ய ஹி க்ருதப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹ: கார்ய இதி । ‘ஆத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந’(ப்³ரு.உ.2-4-5) இத்யாதி³ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதௌ து சா²ந்தோ³க்³யக³தஸ்ய ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிஷயகோ³சரஸ்ய ஜக³த்காரணே ப்ரயுக்தஸ்ய ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணப்ரதிபாத்³யே ஆத்மநி உபஸம்ஹாரோ த³ர்ஶித: । தத்ர ஷஷ்டா²த்⁴யாயஶ்ருத: க²லுஶப்³த³: சதுர்தா²த்⁴யாயஶ்ருதோ வைஶப்³த³ஶ்ச ப்ரஸித்³த்⁴யர்த²: । ததா² ச யஸ்ய த³ர்ஶநாதி³நா ஸர்வம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸ ஸச்ச²ப்³த³வாச்ய: ஏதத்ப்ரதிபாத்³ய ஆத்மேதி தஸ்யார்த²: । முண்ட³கே யஜ்ஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஶ்ருத்யந்தரே ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்கிம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஜக³த்காரணம் வஸ்த்விதி ப்ரஶ்நே ‘யத்தத³த்³ரேஶ்யம்’(மு.உ.1-1-6) இத்யாதி³நா விஶிஷ்ய தத்ஸ்வரூபம் நிரூபிதமிதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம் ।

ஸ்யாதே³தத் – ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டஶராவாத்³யுபாதா³நத்வே ஸர்வமேதது³பபத்³யதே – ததே³வாநுபபந்நம் । பிண்டா³தீ³நாமபி க⁴டாதி³வத் ம்ருதா³தி³கார்யவிஶேஷத்வாத் , க⁴டாதி³ஷு பிண்டா³த்³யாகாராநுவ்ருத்த்யபா⁴வாச்ச । யதி³ து யதீ³யபூர்வாகாரோபமர்தே³ந ஆகாராந்தரமுபஜாயதே தது³பாதா³நமித்யேவ நியமமாஶ்ரித்ய ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வம் ஸமர்த்²யேத ததா³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சோபாத³நத்வம் ந ஸ்யாத் । ததீ³யேஷு ஸச்சிதா³நந்தா³காரேஷு கஸ்யாப்யாகாரஸ்ய உபமர்தா³பா⁴வாத் । நநு ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாதி³வத் ம்ருத்கார்யாந்தரத்வே(அ)பி ம்ருத்த்வாகாரேண தஜ்ஜ்ஞாநம் ததா³காரேண உபாதா³நஜ்ஞாநமிவ க⁴டாதி³ஸர்வம்ருத்³விகாரவிஷயம் ஸ்யாத் இதி சேத் ; ந । வைஷம்யாத் । யஸ்யா ம்ருதோ³ யாவந்தோ விகாரா: தேஷு ஸர்வேஷு ஸைவ ம்ருத் கேநசித் கேநசித³ம்ஶேநாநுவர்தத இதி தஜ்ஜ்ஞாநேந ஸர்வே தத்³விகாரா ஜ்ஞாதா ப⁴வந்தீத்யுபபத்³யதாம் நாம । கார்யவிஶேஷே(அ)நுவர்தமாநா ம்ருத்து கார்யவிஶேஷாந்தராத்³வ்யாவ்ருத்தேதி தஜ்ஜ்ஞாநாத் கத²மந்யே விகாரா: ஜ்ஞாதா: ஸ்யு: ? தஸ்மாத் த்³ருஷ்டாந்தபா⁴கே³ ம்ருத்பிண்டா³தி³ஜ்ஞாநேந க⁴டாதீ³நாம் ஜ்ஞாதத்வம் கௌ³ணம் வாச்யமிதி தத³நுஸாரேண ஸர்வவிஜ்ஞாநமபி ஸஹ தத³நுவாத³கஶ்ருத்யந்தரை: கௌ³ணமேவ ஸ்யாத் இதி சேத் –

உச்யதே – கார்யோத்பத்தௌ க்வசிது³பாதா³நக³தஸ்ய கஸ்யசிதா³காரஸ்ய திரோதா⁴நம் ப⁴வதி க்வசிது³பமர்தோ³ ப⁴வதி இதி த்³வைவித்⁴யம் லோகே த்³ருஶ்யதே । தத்³யதா² – ப்ராகாரக்³ருஹபடலாத்³யுபாதா³நாநாமிஷ்டிகாத்ருணவிஶேஷாதீ³நாம் சதுரஶ்ரத்வதநுதீ³ர்க⁴த்வாத்³யாகாரதிரோதா⁴நமாத்ரம் ப⁴வதி , ந கஸ்யாப்யாகாரஸ்யோபமர்த³: । ருஷப⁴தருணீமஹாபாத³பாத்³யுபாதா³நாம் தர்ணககுமாரிகாம்குராதீ³நாம் ககுத³குசோந்நதிப²லபுஷ்பாதி³ரஹிதஸ்வல்பபரிமாணாத்³யாகாரஸ்யோபமர்தோ³ ப⁴வதி , ந து கஸ்யாப்யாகாரஸ்ய ஸ்தி²தஸ்ய திரோதா⁴நம் । ந சேஷ்டகாத³ய உபாதா³நாநி ப்ரகாராத³யஸ்தது³பாதே³யத்³ரவ்யாணி இத்யத்ர விவாத³: கார்ய: । பூர்வதந்த்ரே ‘அக்³நித⁴ர்ம: ப்ரதீஷ்டகம் ஸங்கா⁴தாத் பௌர்ணமாஸீவத்’ இதி நாவமிகாதி⁴கரணே ‘ஹிரண்யஶகலைரக்³நிம் ப்ரோக்ஷதி’ இதி விஹிதமக்³நிப்ரோக்ஷணம் ப்ரதீஷ்டகம் கர்த்தவ்யம் ‘சதுர்ஹோத்ரா பௌர்ணமாஸீமபி⁴ம்ருஶேத்’ இதி விஹிதமபி⁴மர்ஶநமிவ ப்ரதிபுரோடா³ஶம் , ஸம்ஹதாநாமிஷ்டகாநாமேவாக்³நிஶப்³தே³ந உக்தத்வாத் , இஷ்டகாஸங்கா⁴தவ்யதிரேகேண அக்³ந்யாக்²யஸ்ய ஏகத்³ரவ்யஸ்ய அபா⁴வாத் , தத்ஸத்த்வே படஸ்யைகதே³ஶே க்ருஷ்யமாணே க்ருத்ஸ்நபடாகர்ஷணவத் ஏகேஷ்டகாகர்ஷணே க்ருத்ஸ்நஸ்த²ண்டி³லாகர்ஷணப்ரஸங்கா³த் , இதி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா ‘ஏகமித³ம் ஸ்த²ண்டி³லம்’ இத்யேகபு³த்³தி⁴விஷயத்வாத³நேகதந்த்வாரப்³த⁴படவத³நேகேஷ்டகாரப்³த⁴மக்³ந்யாக்²யம் ஸ்த²ண்டி³லமேகம் த்³ரவ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ததா² ஸத்யேவ ‘இஷ்டகாபி⁴ரக்³நிஞ்சிநுதே’ இதி ஶ்ருதிரப்யுபபத்³யதே । அந்யதா² ‘இஷ்டகாபி⁴ஶ்சிநுதே’ இத்யேவம் ஶ்ருதி: ஸ்யாத் । ஆகர்ஷணம் து வ்ருக்ஷாதி³ஷ்வநைகாந்திகம் । வ்ருக்ஷே ஹி யா ஶாகா² ஆக்ருஷ்யதே ஸைவாயாதி । தஸ்மாத³க்³ந்யுத்³தே³ஶேந ஸக்ருதே³வ ப்ரோக்ஷணமிதி ஸித்³தா⁴ந்திதத்வாத் ।

பாணிநீயே(அ)பி ‘தத³ர்த²ம் விக்ருதே: ப்ரக்ருதௌ’(பா.ஸூ.5-1-12) இதி ஸூத்ரேண விக்ருத்யர்தா²யாம் ப்ரக்ருதாவபி⁴தே⁴யாயாம் விக்ருதிவாசிந: ப்ராதிபதி³காத் ப்ரத்யயவிதா⁴நே ‘ப்ராகாரீயா இஷ்டகா’ இத்யுதா³ஹ்ருதத்வாத் । தத்ரைவாதி⁴காரே ‘ச²தி³ருபதி⁴ப³லேர்ட⁴ஞ்’(பா.ஸூ.5-1-13) இதி ஸூத்ரேண ச²தி³ஶ்ஶப்³தா³த்³க்³ருஹபடலார்த²காத் தத³ர்தா²யாம் ப்ரக்ருதாவபி⁴தே⁴யாயாம் ட⁴ஞ்ப்ரத்யயவிதா⁴நே ‘ச²தி³ஷேயாணி த்ருணாநி’ இத்யுதா³ஹ்ருதத்வாத் । தத்ரைவாதி⁴காரே ‘ருஷபோ⁴பாநஹோர்ஞ்ய:’(பா.ஸூ.5-1-14) இதி ஸூத்ரேண ருஷபா⁴ர்தா²யாம் ப்ரக்ருதாவபி⁴தே⁴யாயாம் ஞ்யப்ரத்யயவிதா⁴நே ‘ஆர்ஷப்⁴யோ வத்ஸ:’ இத்யுதா³ஹ்ருதத்வாச்ச । ஏவஞ்ச க⁴டாத்³யுத்பத்தௌ ம்ருதா³த்³யாத்மநா(அ)நுவ்ருத்தேஷு ம்ருத்பிண்டா³தி³ஷு ஸதாம் பிண்ட³த்வமணித்வநக²நிக்ருந்தநத்வாகாராணாமுபமர்தே³(அ)பி தேஷாம் க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வம் வத்ஸாதீ³நாம்ருஷபா⁴த்³யுபாதா³நத்வவது³பபத்³யதே ।

நநு ருஷபா⁴த்³யவஸ்தோ²த்பத்தௌ வத்ஸாதீ³நாம் நோபமர்த³: கிந்த்வவயவோபசயாதி³கு³ணாந்தரம் । அதோ யத்ர பூர்வாகாரோபமர்தோ³(அ)ஸ்தி தஸ்யோபாதா³நத்வே நேத³முதா³ஹரணம் । ததா²பூ⁴தஸ்ய நோபாதா³நத்வமிஷ்யதே । அத ஏவ மஹாபா⁴ஷ்யே ‘ச²தி³ருபதி⁴ப³லேர்ட⁴ஞ்’ ‘ருஷபோ⁴பாநஹோர்ஞ்ய:’ இதி ஸூத்ரயோ: ‘தத³ர்த²ம் விக்ருதே: ப்ரக்ருதௌ’ இதி ஸூத்ராத் ப்ரக்ருதிவிக்ருதிக்³ரஹணாநுவ்ருத்தௌ ப³ல்ய்ருஷப⁴யோஸ்தண்டு³லவத்ஸவிகாரத்வாபா⁴வாத் தயோர்ந ஸித்³த்⁴யதீதி ஶங்காமுத்³பா⁴வ்ய ‘கம் புநர்ப⁴வாந் விகாரம் மத்வா(அ)(அ)ஹ ப³ல்ய்ருஷப⁴யோர்ந ஸித்³த்⁴யதீதி’ இதி ஶங்கிதுராஶயம் ப்ருஷ்ட்வா ‘யதி³ தாவத் ய ஏவ ப்ரக்ருத்யுபமர்தே³ந ப⁴வதி ஸ விகார:’ இதி தஸ்யாஶயமுத்³பா⁴வ்ய ‘வைபீ⁴தகோ யூப: கா²தி³ரஞ்சஷாலம்’ இதி ந ஸித்³த்⁴யதீதி தத்பக்ஷே தூ³ஷணமுக்த்வா ‘அத² மதமேதத் ததே³வ கு³ணாம்தரயுக்தம் விகார இதி’ இதி ஸ்வாபி⁴மதம் பக்ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ‘ப³ல்ய்ருஷப⁴யோரபி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி , கு³ணாந்தரயுக்தா ஹி தண்டு³லா பா³லேயா: கு³ணாந்தரயுக்தஶ்ச வத்ஸ ஆர்ஷப்⁴ய:’ இதி ஸமாஹிதம் இதி சேத் –

உச்யதே – விபீ⁴தகவத்ஸாதீ³நாமஷ்டாஶ்ரிதத்வாவயவோபசயாதி³கு³ணாம்தரப்ராது³ர்பா⁴வே தத்³விருத்³த⁴ஸ்ய வ்ருத்தாகாரத்வால்பபரிமாணாதே³ர்கு³ணஸ்யோபமர்த³: ப்ரத்யக்ஷேணாநுபூ⁴யமாநோ நாஸ்தீத்யபலபிதும் ந ஶக்யதே । அதஸ்தத்ரோபமர்தா³பா⁴வாப்⁴யுபக³ம: குண்ட³லம் விநாஶ்ய கடகநிர்மாணே இவ ஸர்வாத்மநா பூர்வாகாரஸ்யோபமர்தோ³ நாஸ்தீத்யபி⁴ப்ராயேண । யத்ர ஸர்வாத்மநோபமர்த³ஸ்தத்ராப்யுபாதா³நத்வமிஷ்யத ஏவ ‘குண்ட³லமேவ கடகம் க்ருதம்’ இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸத்த்வாத் । கிந்து ததே³வோபாதா³நம் ந த்வல்போபமர்தே³ந கு³ணாம்தராவிர்பா⁴வவத் இத்யேதத் பரம் ஶங்கிதுரபி⁴மதம் நேஷ்யதே । ததே³வ ச ‘ய ஏவ ப்ரக்ருத்யுபமர்தே³ந ப⁴வதி ஸ விகார:’ இத்யநூத்³ய நிராக்ரியதே । அத ஏவ தத்ர ‘ய ஏவ’ இத்யேவகார: உபமர்த³நீயே ப்ரக்ருதிபத³ப்ரயோக³ஶ்ச । தஸ்மாத் ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநேந க⁴டாதீ³நாம் ஜ்ஞாதத்வம் முக்²யமிதி தத்³வத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநமபி முக்²யமேவ ।

இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாதி³பா⁴வாபத்தௌ பிண்ட³த்வாத்³யாகாரஸ்யோபமர்த³: ; ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சபா⁴வாபத்தௌ து ஆநந்த³த்வாத்³யாகாரஸ்ய திரோதா⁴நம் இதி ।

ஏவம் ம்ருத்பிண்டா³தி³ஜ்ஞாநேந க⁴டாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ப்ரபஞ்சஸ்ய ச ஜ்ஞாதத்வஸ்ய முக்²யதாயாமேவ க்ருத்ஸ்நோ(அ)யம் ஶ்ருதிஸந்த³ர்ப⁴: ஸமஞ்ஜஸோ ப⁴வதி । ஏவம் ஹ்யுபாக்²யாயதே – உத்³தா³லகோ மஹர்ஷி: ஸ்வபுத்ரம் ஶ்வேதகேதும் ஸ்வநியோகா³த் த்³வாத³ஶவர்ஷாணி கு³ருகுலே ஸ்தி²த்வா ஸர்வாந் வேதா³நதீ⁴த்ய ப்ரதிநிவ்ருத்தம் வைது³ஷ்யக³ர்வேண ஸ்தப்³த⁴ம் ஸர்வாநவதீ⁴ரயந்தம் அவிநீதோ(அ)யமப்ராப்தப்³ரஹ்மவித்³ய இதி நிஶ்சித்ய தம் விநதம் ப்³ரஹ்மவிவிது³ஷுஞ்ச கர்தும் ‘யந்நு ஸோம்யேத³ம் மஹாமநா அநூசாநமாநீ ஸ்தப்³தோ⁴(அ)ஸ்யுத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’(சா².உ.6-1-2,3) இதி ப்ருஷ்ட்வா ‘கத²ந்நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶ:’(சா².உ.6-1-3) இத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் கத²முபபத்³யத இத்யாஶயவதா தேந புந: ப்ருஷ்டோ ம்ருத்பிண்டா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைஸ்தது³பபாத³யாமாஸேதி । யத்³யத்ர ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் ப்ராதா⁴ந்யாபி⁴ப்ராயம் கௌ³ணம் ஸ்யாத் , ததா³ ப்ரதா⁴நஜ்ஞாநேந ஸர்வமந்யத³ப்ரதா⁴நமவிதி³தமபி ப²லதோ விதி³தப்ராயம் ப⁴வதீத்யஸ்யார்த²ஸ்ய லோகஸித்³த⁴த்வாதே³கவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்யாநுபபத்திமபஶ்யத: ‘கத²ந்நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶ:’ இதி ப்ரஶ்நோ ந ஸ்யாத் ।

நநு ‘தமாதே³ஶம்’ இத்யத்ராதே³ஶஶப்³த³: ஆதி³ஶ்யதே ப்ரஶிஷ்யதே அநேநேதி வ்யுத்பத்த்யா ப்ரஶாஸ்த்ருபர: । ததா² ச ப்ரஶாஸ்த்ருத்வேந ப்ராதா⁴ந்யப்ரத்யாயகேந தத்³விஜ்ஞாநத: ஸர்வவிஜ்ஞாநம் பா⁴க்தமிதி க்²யாப்யதே । அதஸ்தத³நுஸாரேண ‘கத²ம் நு ப⁴க³வஸ்ஸ ஆதே³ஶ:’ இதி ப்ரஶ்நஸ்ததா²பூ⁴தவஸ்துவிஶேஷநிர்தி³தா⁴ரயிஷயா , ந து தத்³விஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநமநுபபந்நமித்யாஶயேந இதி கல்பநீயமிதி சேத் ।

மைவம் – ஆதே³ஶஶப்³த³ஸ்ய ஆதி³ஶ்யதே உபதி³ஶ்யதே இதி கர்மணி வ்யுத்பந்நஸ்ய ஆசார்யோபதே³ஶாவக³ந்தவ்யத்வபரத்வாத் । தத்ப்ரதிபாத³நம் ஹி யத்³விஜ்ஞாநாத் ஸர்வவிஜ்ஞாநம் பிதா ப்ரதிஜாநீதே தமர்த²மஹமேவாதீ⁴தவேதா³லோசநேந ஜ்ஞாஸ்யாமீதி ஸ்வயமந்யநிரபேக்ஷவித்³வத்த்வாபி⁴மாநிந: ஶ்வேதகேதோர்ப்⁴ராந்திஸ்ஸம்பா⁴விதேதி தத்³வாரணேந ப்ரக்ருதோபயுக்தம் । அத ஏவ ‘தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்ய:’ இத்யேவ பிதா ப்ரபச்ச² ந த்வஜ்ஞாஸீரிதி । அக்³ரே ச வக்ஷ்யதி ‘ஆசார்யவாந் புருஷோ வேத³’ இதி । ஏவஞ்ச ஆதே³ஶஶப்³த³ஸ்ய கர்தரி கரணத்வோபசாரமாஶ்ரித்ய கரணவ்யுத்பத்த்யா ப்ரஶாஸ்த்ருபரத்வக்லேஶாஶ்ரயணமபி பரிஹ்ருதம் ப⁴வதி । யதி³ ச ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாவிஷயவஸ்துநிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ; ததா³ ‘ கோ நு ப⁴க³வ:’ இத்யேவ ப்ரஶ்நஶரீரம் ஸ்யாத் , ந து ‘கத²ம் நு ப⁴க³வ:’ இதி । ப்ரஶ்நோத்தரே ச தத்ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணமேவ கார்யம் ஸ்யாத் ந து ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபாத³நம் । தஸ்மாத் கத²மந்யேந ஶ்ருதேந மதேந விஜ்ஞாதேந ச ததோ(அ)ந்யத³ஶ்ருதமமதமவிஜ்ஞாதஞ்ச ஸதே³வ ஶ்ருதம் மதம் விஜ்ஞாதஞ்ச ஸ்யாத் இத்யபி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்ந: , உத்தரே ‘ஏவம் ஸோம்ய ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி’ இத்யந்தே ம்ருத்பிண்டா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைஸ்தது³பபாத³நம் இத்யேவ யுஜ்யதே । அத ஏவ தத³நந்தரம் ‘ந வை நூநம் ப⁴க³வந்தஸ்தே ஏதத³வேதி³ஷுர்யத்³யேதத³வேதி³ஷ்யந் கத²ம் மே நாவக்ஷ்யந்’(சா².உ.6-1-7) இதி ‘ப⁴க³வாம்ஸ்த்வேவ மே தத்³ப்³ரவீது’ இதி தத்ஸ்வரூபப்ரஶ்ந:, ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’(சா².உ.6-2-1) இத்யாத்³யுத்தரே தந்நிரூபணஞ்ச த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாத் ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் தாவத் முக்²யம் ।

ஏவம் த்³ருஷ்டாந்தவசநேஷு ம்ருத்பிண்டா³தி³பி⁴ர்ஜ்ஞாதைர்க⁴டாதீ³நாம் ஜ்ஞாதத்வவர்ணநமபி முக்²யமேவ , முக்²யஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபாத³கத்வாத் । ‘ஏதே த்³ருஷ்டாந்தா அப்யநுபபந்நா: ; ம்ருத்பிண்டா³தி³பி⁴ர்ஜ்ஞாதைஸ்தத்³வ்யதிரிக்தாநாம் க⁴டாதீ³நாம் ஜ்ஞாதத்வாஸம்ப⁴வாத்’ இத்யுபாதா³நோபதே³யபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யா ஶங்காயாம் ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ ‘லோஹமித்யேவ ஸத்யம்’ ‘க்ருஷ்ணாயஸமித்யேவ ஸத்யம்’ இதி வசநைஸ்தேஷாமப்யுபபாத³நத³ர்ஶநாச்ச । தத்ர த்³ருஷ்டாந்தோபபாத³கவசநாநாமயமர்த²: – யோ(அ)யம் ம்ருதா³தி³வ்யதிரிக்த இவ அவபா⁴ஸமாநோ க⁴டஶராவாதி³ரூபோ விகார: ஸ ஸர்வோ(அ)பி வாசா(அ)(அ)ரம்ப⁴ணம் ஆரப்⁴யத இத்யாரம்ப⁴ணம் , வாசாயா ஆரம்ப⁴ணமிதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸ: । பும்ல்லிங்க³விஶேஷணத்வே(அ)பி லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷயா நபும்ஸகநிர்தே³ஶ:, ‘த்³விகு³ரேகவசநம்’ இதிவத் । வாசா கேவலமாரப்⁴யதே இத்யர்த²: । நநு ம்ருதா³தி³பி⁴ராரம்ப⁴ணீயோ விகார: கத²ம் வாசாரம்ப⁴ண இத்யாஶங்காயாம் வாசாரம்ப⁴ணமித்யஸ்ய ஆஶயம் ஸ்போ²ரயதி ‘நாமதே⁴யம்’ இதி । நாமதே⁴யமாத்ரம் விகார: ந த்வர்த²தோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: । லோகே(அ)பி ஹ்யர்தா²ஸத்த்வவிவக்ஷாயாம் நாமமாத்ரமேததி³த்யுச்யதே । யத்³யபி ஶ்ருதௌ மாத்ரபத³ம் நாஸ்தி , ததா²(அ)பி நாமதே⁴யவாச்யஸ்ய விகாரஸ்ய நாமதே⁴யத்வோக்த்யா தத³ர்தோ² லப்⁴யதே । நநு கிம் அஸந்நேவ விகாரோ பா⁴ஸதே ? இத்யாஶங்க்யாஹ ‘ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ இத்யாதி³ । ம்ருதா³தி³ரேவ ஸத்ய: தத்³வ்யதிரிக்ததயா(அ)வபா⁴ஸமாநோ க⁴டஶராவாதி³நாமதே⁴யவிஶேஷகோ³சர: தத்தத³ர்த²க்ரியாவிஶேஷகாரீ விகாரஸ்து அஸத்யோ(அ)பி ரஜ்ஜுஸர்பவத³நிர்வசநீயோ மாயாமயோ(அ)வபா⁴ஸதே இத்யர்த²: । ம்ருத்பிண்ட³லோஹமணிநக²நிக்ருந்தநஶப்³தை³ருபாத்தாநாமுபாதா³நாநாம் ம்ருத்திகாலோஹக்ருஷ்ணாயஸஶப்³தை³: ப்ரத்யவமர்ஶஸ்து தேஷு பிண்டா³த்³யவஸ்தா²யா அப்யஸத்யத்வஜ்ஞாபநாய ।

அத்ராயம் பா⁴வ: – நையாயிகாதி³ப்ரக்ரியயா ம்ருதா³தி³வ்யதிரிக்தம் ததா³ரப்⁴யம் க⁴டஶராவாதி³ யதி³ த்³ரவ்யாந்தரம் ஸத்யம் ஸ்யாத் ததா³ காரணகு³ணப்ரக்ரமேண தஸ்ய கு³ருத்வாந்தராதி⁴கரணதயா கு³ருத்வத்³வைகு³ண்யமுபலப்⁴யேத । அபி ச மஹதி கநகஸூத்ரே காலாயஸஶ்ர்ருங்க²லே வா லோஹகாரை: ஸங்க்³ரத்²யமாநே தத்ராந்தராந்தரா க²ண்ட³ஸூத்ராணி க²ண்ட³ஶ்ர்ருங்க²லாநி ச ஜாயந்தே இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । அந்யதா² கிஞ்சித்³க்³ரத²நாநந்தரமுபரிஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லக்³ரத²நே பரித்யக்தே ஸதி க்³ரதி²தபா⁴கே³ ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லவ்யவஹாரோ ந ஸ்யாத் । மஹாஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லக்³ரத²நாநந்தரம் க²ம்டி³தே தஸ்மிந்க²ண்டே³ஷு ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லவ்யவஹாரஶ்ச ந ஸ்யாத் । ஏவஞ்ச யத்ரோபர்யுபரிக²ண்ட³ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லக்³ரத²நக்ரமேண மஹாஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லக்³ரத²நஸமாப்தி: தத்ர யதி³ க²ண்ட³ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லவ்ருந்தா³ரப்³த⁴ம் மஹாஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லமப்⁴யுபக³ம்யேத ததா³ ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லநிர்மாணார்த²ம் யாவத் ஸுவர்ணகாலாயஸம் லோஹகாரஹஸ்தே த³த்தம் தாவத உபாதா³நஸ்ய கு³ருத்வம் ததா³ரப்³த⁴க²ண்ட³ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லாநாம் ப்ரத்யேககு³ருத்வாநி ததா³ரப்³த⁴மஹாஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லகு³ருத்வஞ்ச இத்யதிமஹத்தரம் கு³ருத்வமுபலப்⁴யேத । தஸ்மாத் ம்ருத்பிண்ட³க²ண்ட³ஸூத்ரஶ்ர்ருங்க²லவ்யதிரிக்தம் க⁴டஶராவமஹாஸூத்ரஶ்ருங்க²லரூபம் த்³ரவ்யாந்தரம் தத்த்வதோ நாஸ்தீதி, ததை²வ ம்ருத்பிண்ட³க²ண்ட³ஸூத்ரஶ்ருங்க²லாத்³யபி ம்ருல்லோஹக்ருஷ்ணாயஸாதி³வ்யதிரிக்தம் த்³ரவ்யாந்தரம் நாஸ்தீத்யுபக³ந்தவ்யம் । ஏவம் ஸதி ம்ருல்லோஹகாலாயஸாத்³யபி தத்தது³பாதா³நவ்யதிரிக்தம் ஸத்யம் ந ஸ்யாதி³தி சேத் , க: ஸந்தே³ஹ: ?

கத²ம் தர்ஹி ‘ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ இத்யாத்³யுக்தமிதி சேத் , உச்யதே । நேமாநி வாக்யாநி ம்ருதா³தி³ஸத்யத்த்வவிதி⁴த்ஸயா ப்ரவ்ருத்தாநி ; ‘ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாத்’ இதிவதே³வகாரோபஹதவிதி⁴ஶக்திகத்வாத் । கிந்து தத்³விகாரஸத்யத்வநிஷிஷேத⁴யிஷயா । ததஶ்ச யதா² ஷட்³விம்ஶதிபத³க்³ரஹணே தாத்பர்யாபா⁴வாத் ஷட்³விம்ஶதிபத³ஸ்தா²நே தூபரகோ³ம்ருக³யோரஶ்வஸ்ய ச வங்க்ரீணாம் ஸமஸ்யஸம்க்²யாவாசிபத³நிவேஶநஸ்ய ந்யாயப்ராப்தஸ்ய ந ப்ரதிக்ஷேப:, ஏவம் ‘ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ ‘லோஹமித்யேவ ஸத்யம்’ ‘க்ருஷ்ணாயஸமித்யேவ ஸத்யம்’ இதி வாக்யாநாம் விகாரஸத்யத்வநிஷேதே⁴ ஏவ தாத்பர்யவதாம் ம்ருதா³தி³ஸத்யத்வவிதா⁴நே தாத்பர்யாபா⁴வாத் க⁴டஶராவாதி³ந்யாயப்ராப்தஸ்ய ம்ருதா³தீ³நாமஸத்யத்வஸ்ய ந ப்ரதிக்ஷேப: । ப்ரத்யுத ம்ருத்திகாதி³ஶப்³தா³நாமிதிஶப்³த³ஶிரஸ்கத்வேந ம்ருதா³தீ³நாமஸத்யத்வமேவ ஸூச்யதே ; ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ இத்யாதி³வாக்யேஷு மந:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்யேவ । ஏவஞ்ச த்³ருஷ்டாந்தேஷு உபாதா³நாதிரிக்தவிகாரஸத்யத்வாபா⁴வப்ரதிபாத³நஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)பி ததா²த்வமிதி ப்ரத்யாயநார்த²த்வாத் தத³நுரோதே⁴ந ‘யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதமதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’ இதி வாக்யேஷு அஶ்ருதஶ்ருதாதி³பதா³நாம் ‘யோ(அ)யம் ஸ்தா²ணுரயம் புமாந்’ இத்யாதி³வ்யவஹாரேஷு ஸ்தா²ணுபுருஷாதீ³நாமிவ பா³தா⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் , ந து தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யேஷ்விவ அபே⁴தே³ । அதோ யேந ஶ்ருதேந மதேந விஜ்ஞாதேந ச லோகத்³ருஷ்ட்யா அததா³த்மகமபி ததா³த்மகமேவ ப⁴வதீதி த்³ருஷ்டாந்தை: ‘யேநாஶ்ருதம்’ இத்யாதி³வாக்யாந்யுபபாதி³தாநி ப⁴வந்தி । யுக்தஶ்ச உக்த்²யாக்³நிஷ்டோமாதி⁴கரணந்யாயேந விதே⁴யஶ்ருதமதவிஜ்ஞாதஸத்³ரூபோபாதா³நப்³ரஹ்மாத்மகத்வவிருத்³த⁴ஸ்ய அஶ்ருதாமதாவிஜ்ஞாதரூபஸ்ய பூ⁴தபௌ⁴திகப்ரபஞ்சஸ்யோபமர்த³: । தஸ்மாத் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தயோர்முக்²யதயா தத³நுபரோதா⁴த் ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருதிஶ்சேதி யுக்தம் । சகாரேண நிமித்தஞ்சேதி ஸமுச்சீயதே । தத³பி ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴தே³வ । உபாதா³நாதிரிக்தகர்த்ருஸத்³பா⁴வே ஹி தத்³விஜ்ஞாநேந ஸகலவிஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத் புநரபி ப்ரதிஜ்ஞோபரோதே⁴ ச ததா³நுகு³ண்யேந வர்ணநீயஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தஸ்யாப்யுபரோத⁴: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴ந்நிமித்தமுபாதா³நஞ்ச ப்³ரஹ்ம ।

யத்து து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தஜாதம் ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபாத³கம் ந ப⁴வதீத்யுக்தம் தத் ததை²வ । கிந்து ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞோபபாத³கதயா ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இதி வர்ணிதஸ்ய ஸார்வாத்ம்யஸ்ய உபபாத³நத்³வாரா தது³பபாத³கம் , ந து ஸாக்ஷாத் । ததை²வ பூர்வாதி⁴கரணே வ்யாக்²யாதம் । ததஶ்ச ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இத்யாதி³ஶ்ருதய: ‘ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யநுஸாரேண ஸர்வக³தத்வபரா இதி ஶங்காப்யநவகாஶா । தாஸாம் த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகஸாமஞ்ஜஸ்யாநுரோதே⁴ந ஸார்வாத்ம்யபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । தத³நுஸாரேண ‘ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி’ இதி ஸமுபஸர்கா³நுஸாரேண ச ஸ்ம்ருதேரேவ ஸார்வாத்ம்யபரத்வாத் । ஊர்ணநாபே⁴ர்ஜடா³ம்ஶேந உபாதா³நத்வம் சேதநாம்ஶேந நிமித்தத்வமிதி பே⁴தே³ ஸத்யபி கார்யகரணஸம்பிண்டி³தசேதநவிஶேஷரூபஸ்ய தஸ்ய ஆத்⁴யாஸிகாவிஶிஷ்டரூபேணைக்யமாஶ்ரித்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வலயாதா⁴ரத்வாப்⁴யாமேகஸ்யைவ நிமித்தோபாதா³நபா⁴வ: ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாமநூதி³தாமுபபாத³யிதும் ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴:’ இதி மந்த்ரே த³ர்ஶித: । தத்ர த்³விதீயத்ருதீயத்³ருஷ்டாந்தௌ உபாதா³நத்வமாத்ரவிஷயௌ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய கார்யவர்க³ஸ்ய ஜ்ஞாதத்வோபபாத³கௌ । நநு த்³ருஷ்டாந்தவாக்யே ம்ருல்லோஹக்ருஷ்ணாயஸப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் தத்தத்³விகாரோபாதா³நத்வம் வர்ண்யதே, கத²ம் த்³ருஷ்டாந்தப³லாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்ஸர்வோபாதா³நத்வஸித்³தி⁴: ? உச்யதே । க⁴டாதி³ஷு குலாலாதீ³நாம் கர்த்ருத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி கர்த்ருத்வவத் ம்ருதா³தீ³நாமுபாதா³நத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யுபாதா³நத்வம் ப்ரமாணப³லாது³பபத்³யதே । தஸ்மாத்³யதா²(அ)ர்ஹம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தப³லாந்நிமித்தமுபாதா³நஞ்ச ப்³ரஹ்ம ॥1-4-23 ॥

‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’(சா².உ.6-2-3) இதி ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்போபதே³ஶாத³ப்யேவம் । ந ச நியந்த்ருஸ்வரூபைர்ப³ஹுப⁴வநரூபவிஷயஸங்கல்போ , ந து தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிரூபை: இதி வாச்யம் । ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வக³தஸ்ய ச ஏகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வவந்நியந்த்ருத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வேந நியந்த்ருத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் நியந்த்ருரூபப³ஹுத்வஸ்யாநபேக்ஷிததயா ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’(சா².உ.6-2-3) இத்யாதி³நா ஸ்ருஜ்யத்வேநாநந்தரவக்ஷ்யமாணதேஜ:ப்ரப்⁴ருத்யாத்மநா ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்போபதே³ஶாத் ப்ராக் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’(சா².உ.6-2-1) இதி ஶ்ரவணாத³பி நிமித்தமுபாதா³நஞ்ச ப்³ரஹ்ம, நிமித்தஸ்யோபாத³நஸ்ய வா ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய ஸத்³பா⁴வே ஸ்ருஷ்டே: ப்ராகே³கத்வாவதா⁴ரணாயோகா³த் இதி யுக்த்யந்தரஸமுச்சயார்த²: ஸூத்ரே சகார: ॥1-4-24॥

ந கேவலம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தப³லாத³பி⁴த்⁴யோபதே³ஶாச்ச அர்தா²ந்நிமித்தமுபாதா³நஞ்ச ப்³ரஹ்ம , கிந்து ஸாக்ஷாதே³வ தஸ்ய நிமித்தத்வோபாதா³நத்வாம்நாநாத³பி । ததா² ஹி – நிமித்தத்வம் தாவதீ³க்ஷாபூர்வகஸ்ரஷ்ட்ருத்வரூபம் ‘ததை³க்ஷத’ ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’(சா².உ.6-2-3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ஸ்பஷ்டமாம்நாதம் । உபாதா³நத்வம் ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’(தை.உ. 2-1) ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’(தை.உ. 3-1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு பஞ்சமீவிப⁴க்த்யா(அ)(அ)ம்நாதம் । ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’(பா.ஸூ.1-4-30) இதி ஸூத்ரேண ப்ரக்ருதிஶப்³த³கோ³சரதயா ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யோபாதா³நஸ்ய அபாதா³நஸம்ஜ்ஞாவிதா⁴நாத் । ந ச தத்ர காரணமாத்ரபர: ப்ரக்ருதிஶப்³த³ இதி யுக்தம் । ததா²த்வே தஸ்ய வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ‘த்⁴ருவமபாயே(அ)பாதா³நம்’(பா.ஸூ.1-4-24) இதி ஸூத்ராத் அவதி⁴பரஸ்ய த்⁴ருவபத³ஸ்ய அநுவர்தமாநதயா தேநைவ ஜாயமாநம் ப்ரத்யவதி⁴பூ⁴தஸ்ய காரணமாத்ரஸ்ய லாபா⁴த் ।

நந்வஸதி ப்ரக்ருதிக்³ரஹணே ப்ரத்யாஸத்தேருபாதா³நகாரணஸ்யைவ க்³ரஹணம் ஸ்யாந்ந து ப³ஹிரங்க³ஸ்ய நிமித்தகாரணஸ்ய , அத: காரணமாத்ரஸம்க்³ரஹார்த²ம் ப்ரக்ருதிக்³ரஹணம் இதி ந்யாஸக்ருதா உக்தமிதி சேத் ; ஸத்யமுக்தம் । து³ருக்தம் து தத் । அநுவர்தமாநம் த்⁴ருவபத³ம் ஹி ஜாயமாநாவதி⁴பூ⁴தம் காரணஸாமாந்யம் ப்ரத்யாயயதி । காரணஸாமாந்யப்ரத்யாயகபதே³ ஸதி ச ப³ஹிரங்க³காரணஸம்க்³ரஹார்த²ம் ஸூத்ரக்ருதா யத்நாந்தரம் க்ருதம் ந த்³ருஶ்யதே , யதா² ‘ஹேதௌ’(பா.ஸூ.4-3-23) இதி த்ருதீயாவிதா⁴யகே ஸூத்ரே । அதா²பி யத்³யத்ர தத்ஸம்க்³ரஹார்த²ம் யத்நாந்தரமகாரிஷ்யத, ததா³ தத்ஸாதா⁴ரணமேவ பத³ம் ப்ராயோக்ஷ்யத । இஹ து தத்³வ்யாவர்தகம் ‘மாயாந்து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநந்து மஹேஶ்வரம்’(ஶ்வே.உ.4-10) ‘ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த்’(ப்³ர.ஸூ.1-4-23) இத்யாதி³வேத³வைதி³கவ்யவஹாரேஷு ‘தத³ர்த²ம் விக்ருதே: ப்ரக்ருதௌ’(பா.ஸூ.5-1-12) இதி பாணிநீயே உபாதா³நே ஏவ ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரக்ருதிபத³ம் ப்ரயுக்தம் । ததஶ்ச காரணஸாமாந்யப்ரத்யாயகம் த்⁴ருவபத³மப்யவிக³ணய்ய அப்⁴யர்ஹிதத்வாது³பாதா³நே நிபதந்தீ மதி: கத²முபாதா³நமாத்ராஸாதா⁴ரணேந ப்ரக்ருதிபதே³ந ததோ வ்யாவர்த்ய காரணஸாமாந்யே ஸ்தா²பநீயா । ஸா ஹி மதிஸ்தேந ததை²வ த்³ருடீ⁴க்ருதா ஸ்யாத் । யதி³ ச காரணஸாமாந்யபரம் ப்ரக்ருதிபத³ம் , ததா³ ‘காரகே’(பா.ஸூ.1-4-23) இத்யதி⁴காரஸூத்ரமநந்விதம் ஸ்யாத் । தத்ர ஹி காரகஶப்³த³: காரணஸாமாந்யபர: ஸப்தமீ ச நிர்தா⁴ரணார்தா² இதி வ்யாக்²யாதம் । ததா² ச ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய காரணஸாமாந்யார்த²கத்வே காரகாணாம் மத்⁴யே யா ப்ரக்ருதி: தத்ராபாதா³நஸம்ஜ்ஞாவிதா⁴நஸ்ய காரணாநாம் மத்⁴யே யத் காரணம் தத்ராபாதா³நஸம்ஜ்ஞேத்யர்த²ஸ்ஸ்யாத் । ந சைதத்³யுஜ்யதே । நிர்தா⁴ரணப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நஸ்யைவ நிர்தா⁴ரணவிஷயத்வாநுபபத்தே: ।

நநு காரகம் க்ரியாம் நிர்வர்தயதா³ஶ்ரிதவ்யாபாரம் , காரணம் து ஹேத்வபரபர்யாயம் ப²லஸாத⁴நத்வயோக்³யமாத்ரம் இதி பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி, ‘த்³ரவ்யாதி³விஷயோ ஹேது: காரகம் நியதக்ரியம் । அநாஶ்ரிதே து வ்யாபாரம் நிமித்தம் ஹேதுருச்யதே’ இதி வசநாதி³தி சேத் ; ஏதத³பி ந யுஜ்யதே ; விவக்ஷிதக்ரியாநிர்வர்தநவ்யாபாராணாம் மத்⁴யே அவிவக்ஷிதக்ரியாநிர்வர்தநவ்யாபாரஸ்ய தத்³விருத்³த⁴ஸ்ய நிர்தா⁴ரணாயோகா³த் । ஸாமாந்யத⁴ர்மாக்ராந்தாநாம் மத்⁴யே கஸ்யசித்³விஶேஷஸ்யைவ நிர்த்³தா⁴ரணீயத்வாத் । ந ச ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’ இதி ஸூத்ரே காரகாதி⁴காரோ மா பூ⁴தி³தி வாச்யம் । ‘ப்ராக்³ரீஶ்வராந்நிபாதா:’(பா.ஸூ.1-4-56) இத்யேதத்பர்யந்தம் தத³தி⁴காரஸத்த்வாத் , அந்யதா² ‘அகதி²தஞ்ச’(பா.ஸூ.1-4-51) இதி ஸூத்ரத: ‘மாணவகம் பந்தா²நம் ப்ருச்ச²தி’ இத்யத்ரேவ ‘மாணவகஸ்ய பிதரம் பந்தா²நம் ப்ருச்ச²தி’ இத்யத்ராபி மாணவகஸ்ய ப்ரஶ்நக்ரியாயாமகாரகத்வே(அ)பி அகதி²தத்வாவிஶேஷேண கர்மஸம்ஜ்ஞாப்ரஸங்கா³த் । அபி ச யத்³யேதத்ஸூத்ரம் காரணஸாமாந்யரூபே ஹேதௌ பஞ்சமீவிதா⁴யகம் ஸ்யாத் , ததா³ ‘ஹேதுமநுஷ்யப்⁴யோ(அ)ந்யதரஸ்யாம் ரூப்ய:’(பா.ஸூ.4-3-81) இதி ஸூத்ரே அஸ்மாதே³வ ஜ்ஞாபகாத்³தே⁴துபஞ்சமீஸித்³தி⁴ரிதி ந்யாஸோக்தமஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாத் । ததா² ஹி – ‘தத ஆக³த:’(பா.ஸூ. 4-3-74) இத்யதி⁴காரே படி²தஸ்ய தஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஹேதுவாசிப்⁴யோ மநுஷ்யவாசிப்⁴யஶ்ச ஶப்³தே³ப்⁴யோ(அ)ந்யதரஸ்யாம் ரூப்யப்ரத்யயோ ப⁴வதீத்யர்த²: । தத்ர ஸமாதா³க³தம் ஸமரூப்யம் இதி வ்ருத்திக்ருதா உதா³ஹரணம் லிகி²தம் । தஸ்ய ந்யாஸக்ருதா ‘ஸமாத்³தே⁴தோராக³தம்’ இத்யர்த²முக்த்வா ‘கேந புநரிஹ பஞ்சமீ’ இதி பஞ்சம்யஸம்ப⁴வஶங்காமுத்³பா⁴வ்ய ‘அஸ்மாதே³வ ஜ்ஞாபகாத்’ இதி பரிஹ்ருதம் ।

தத்ராயம் ஶங்கா(அ)ர்த²: । யதி³ ஸமஶப்³தோ³க்தஸ்ய ச ஆக³தஶப்³தோ³க்தஸ்ய ச ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வஸம்ப³ந்த⁴விவக்ஷா ததா³நீமஸ்யேத³ம்பா⁴வே ஷஷ்ட்²யாம் ப்ராப்தாயாம் தத³பவாத³த்வேந ‘ஹேதௌ’(பா.ஸூ.2-3-23) இதி ஸூத்ரே விஹிதயா த்ருதீயயைவ பா⁴வ்யம் , ந து பஞ்சம்யேதி । பரிஹாராபி⁴ப்ராயஸ்த்வயம் । ‘தத ஆக³த:’ இதி ப்ரக்ருதஸ்ய பஞ்சம்யந்தார்த²ஸ்ய அஸ்மிந் ஸூத்ரே ஹேதோரிதி விஶேஷணேந ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வவிவக்ஷாயாம் பஞ்சம்யபி ப⁴வதீதி ஜ்ஞாப்யதே இதி । ஏவம் ந்யாஸக்ருதா ஹேதௌ பஞ்சமீஸத்³பா⁴வே ஜ்ஞாபகாந்வேஷணம் ந கர்த்தவ்யம் ஸ்யாத் யதி³ ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’ இதி ஸூத்ரமேவ ஆஹத்ய பஞ்சமீவிதா⁴யகம் ஸ்யாத் । நநு விவக்ஷிதக்ரியாநிர்வர்தநவ்யாபாரே நிமித்தோபாதா³நஸாதா⁴ரணே காரணமாத்ரே ‘ஜநிகர்து:’ இதி ஸூத்ரேண பஞ்சமீவிதா⁴நம் , அவிவக்ஷிததத்³வ்யாபாரே தஸ்மிந் பஞ்சமீலாபா⁴ர்த²ம் ஜ்ஞாபகாந்வேஷணமிதி சேத் ; ந । ஹேதுமநுஷ்யஸூத்ரே லிகி²தஸ்ய ‘ஸமாஜ்ஜாதம்’ இத்யர்தே² பர்யவஸிதஸ்ய ‘ஸமாதா³க³தம்’ இத்யுதா³ஹரணஸ்யாபி விவக்ஷிதவ்யாபாரஹேதுவிஷயத்வஸம்ப⁴வே தஸ்ய அவிவக்ஷிதவ்யாபாரஹேதுவிஷயத்வமங்கீ³க்ருத்ய தத்ர பஞ்சமீலாபா⁴ர்த²ம் ஜ்ஞாபகாந்வேஷணஸ்ய வ்யர்த²த்வாத் । ந ச ஹேதுமநுஷ்யஸூத்ரக³தஹேதுஶப்³தோ³(அ)நாஶ்ரிதவ்யாபாரவிஷய:; ‘அநாஶ்ரிதே து வ்யாபாரே நிமித்தம் ஹேதுரிஷ்யதே’ இதி வசநாதி³தி வாச்யம் । ததா²(அ)பி வ்ருத்திக்ருதா ஜநிகர்த்ருஸூத்ரே ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய ஹேதுபதே³ந வ்யாக்²யாததயா தத ஏவ அவிவக்ஷிதவ்யாபாரே ஹேதௌ பஞ்சமீ ஸித்³தே⁴தி தத்ர ஜ்ஞாபகாந்வேஷணவையர்த்²யஸ்ய தாத³வஸ்த்²யாத் ।

கிஞ்ச ப்ரக்ருதிபத³ஸ்ய காரணஸாமாந்யபரத்வே த்⁴ருவாநுவ்ருத்திமங்கீ³க்ருத்ய தத்ர ‘ஜநிகர்து:’ இத்யஸ்யாந்வயோ நாப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । ஜாயமாநாவதி⁴த்வஸ்ய காரணத்வரூபதயா காரணவாசிநா ப்ரக்ருதிபதே³ந ஸஹ ப்ரயோகா³நுபபத்தே: । கிந்து தத³நுவ்ருத்திம் பரித்யஜ்ய ப்ரக்ருதிபதே³நைவாந்வயோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । ததை²வ சாந்வயோ த³ர்ஶிதோ வ்ருத்திக்ருதா ‘ஜந்யர்த²ஸ்ய ஜந்மந: கர்த்தா ஜாயமாந: , தஸ்ய யா ப்ரக்ருதி: காரணம் ஹேது:’ இதி । தத்ர ‘ஜநிகர்து:’ இதி வ்யர்த²ம் , அர்தா²த் ஸித்³தே⁴: । ஜாயமாநஸ்யைவ ஹி காரணம் ப⁴வதி । அத ஏவ ‘ஹேதௌ’ இதி ஸூத்ரே ‘ஜநிகர்து:’ இதி ந விஶேஷிதம் । நநு ப்ரக்ருதிருபாதா³நமிதி பக்ஷே(அ)பி துல்யோ(அ)யம் தோ³ஷ: । தத்ராபி ஹி த்⁴ருவபத³ம் நாநுவர்தநீயம் । ததோ விவக்ஷிதவ்யாபாரகாரணலாபா⁴ஶ்ரயணே காரகாதி⁴காரேண பௌநருக்த்யாத் , அவிவக்ஷிதவ்யாபாரகாரணலாபா⁴ஶ்ரயணே காரகாதி⁴காரேண விரோதா⁴த் । அதஸ்தத்ராபி பக்ஷே ப்ரக்ருத்யைவ ஜநிகர்துரந்வய இதி ஸமாநோ வையர்த்²யதோ³ஷ: , ஜாயமாநஸ்யைவ ஹ்யுபாதா³நம் ப⁴வதீதி । யதா² வையர்த்²யதோ³ஷோ ந ப்ரஸரதி ததா² உபபாத³யாம: । ப்ரக்ருதிஶப்³த³: ஸ்வபா⁴வவிஷயயைவ ஶக்த்யா உபாதா³நே ப்ரயுஜ்யதே । க்ல்ருப்தஶக்த்யா ப்ரயோக³நிர்வாஹே ஶக்த்யந்தரகல்பநா(அ)நுபபத்தே: । நிர்வஹதி ச க்ல்ருப்தஶக்த்யைவ தத்ர ப்ரயோக³: । கார்யாபி⁴ந்நஸ்யோபாதா³நஸ்ய தத்ஸ்வபா⁴வரூபத்வாத் । அத ஏவ ‘ம்ருத்ஸ்வபா⁴வோ க⁴ட: ம்ருத்ஸ்வரூபோ க⁴ட:’ இதி வ்யவஹ்ரியதே ।

யத்³யப்யுபாதா³நே ஸ்வபா⁴வஶக்த்யா ப்ரக்ருதிபத³ப்ரயோகே³ ‘கார்யஸ்ய ப்ரக்ருதிரூபம் காரணம்’ இதி ஏதாவத் ப்ரயோக்தவ்யம் । ததா²(அ)பி லோகே வேதே³ ச நிரூட்⁴யா ப்ரக்ருதிபத³மாத்ரஸ்ய தத்ர ப்ரயோக³: । த்³ருஷ்டோ ஹி ந்யாயஶாஸ்த்ரவ்யவஹாரே கார்யம் ப்ரதி ஸமவாயிநி காரணே ஸமவாயிபத³மாத்ரஸ்ய ப்ரயோக³: । பாணிநிநா து ப்ரக்ருதிரித்யேதாவதி ஸூத்ரே விவக்ஷிதார்த²: ஸ்பஷ்டோ ந ப⁴வதீதி ஜாயமாநஸ்ய ஸ்வபா⁴வரூபம் யத் காரகம் தஸ்யாபாதா³நஸம்ஜ்ஞா விதீ⁴யதே இத்யர்த²ஸ்பஷ்டீகரணாய ‘ஜநிகர்து:’ இதி விஶேஷிதம் । ந ச வாச்யம் – ‘தத³ர்த²ம் விக்ருதே: ப்ரக்ருதௌ’ இதி ஸூத்ரே விநைவ ‘ஜநிகர்து:’ இதி விஶேஷணமுபாதா³நபரம் ப்ரக்ருதிபத³ம் ப்ரயுக்தமிதி । தத்ர விக்ருதிபத³ஸந்நிதா⁴நேந ப்ரக்ருதிபத³ஸ்ய உபாதா³நே வ்யவஸ்தி²திலாபா⁴த் । தத³ர்த²மேவ ஹி தத்ர விக்ருதிபத³மிதி ப்ரயோஜநமுக்தம் வ்ருத்த்யாதி³க்³ரந்தே²ஷு ‘அக்ரியமாணே விக்ருதிக்³ரஹணே யா காசித் ப்ரக்ருதிர்க்³ருஹ்யேத நோபாதா³நகாரணமேவ’ இத்யாதி³நா । தஸ்மாத³ப்⁴யர்ஹிதஸ்யோபாதா³நஸ்யைவ க்³ரஹணம் மா பூ⁴தி³தி காரணஸாமாந்யக்³ரஹணாய ப்ரக்ருதிபத³மிதி ந்யாஸோக்தமயுக்தம் ।

நநு மஹாபா⁴ஷ்யே ஜநிகர்த்ருஸூத்ரஸ்ய ப்ரத்யாக்²யாநமுபக்ரம்ய ‘கோ³லோமாவிலோமப்⁴ய: தூ³ர்வா ஜாயந்தே’ இதி தத்ரோதா³ஹரணம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ‘அபக்ராமந்தி தாஸ்தேப்⁴ய:’ இத்யுக்த்யா ‘த்⁴ருவமபாயே(அ)பாதா³நம்’(பா.ஸூ.1-4-24) இதி ஸூத்ரத ஏவ அத்ராபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ஸித்³த்⁴யேதி³தி தத் ஸூத்ரம் ப்ரத்யாக்²யாய யதோ யத³பக்ராமதி தத் புநஸ்தத்ர ந த்³ருஶ்யதே, இஹ து லோமஸு அஸ்தி தூ³ர்வாத³ர்ஶநமிதி கத²ம் ததோ(அ)பக்ரமணமுச்யத இத்யபி⁴ப்ராயேண ‘யத்³யபக்ராமந்தி கிம் நாத்யந்தாயாபக்ராமந்தி’ இதி ஶங்கித்வா ‘ஸந்ததத்வாத்’ இதி பரிஹ்ருதம் । கையடேந ச ‘யதா² பி³லாத்³தீ³ர்க⁴போ⁴கோ³ போ⁴கீ³ நிஷ்க்ராமந்நப்யவிச்சே²தா³த் தத்ரோபலப்⁴யதே ஏவம் தூ³ர்வா அபி’ இதி பரிஹாராபி⁴ப்ராயோ த³ர்ஶித: । ஏவஞ்ச கோ³லோமாதீ³நாம் தூ³ர்வாதீ³ந் ப்ரத்யவதி⁴த்வமங்கீ³க்ருத்ய ஸூத்ரப்ரத்யாக்²யாநாத் ‘கோ³லோமாவிலோமப்⁴யோ தூ³ர்வா ஜாயந்தே’ ‘ஶ்ருங்கா³ச்ச²ரோ ஜாயதே’ இத்யாத்³யுதா³ஹரணம் நிமித்தவிஷயமேவேத்யவஸீயதே । உபாதா³நஸ்ய கார்யாத்மதாம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய கார்யவிஶ்லேஷாவதி⁴த்வாயோகா³த் । ஸம்ப⁴வதி ச ஶ்ருங்க³கோ³லோமாதீ³நாம் ஶரதூ³ர்வாத்³யுபாதா³நபூ⁴தோ ய ஏகதே³ஶ: தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டமேகதே³ஶாந்தரம் ஶரதூ³ர்வாதி³நிமித்தம் , மாஷாம்குரோபாதா³நேந துஷாந்தரவஸ்தி²தமாஷபா⁴கே³ந ஸம்ஸ்ருஷ்டோ மாஷாம்குரநிமித்தபூ⁴தஸ்துஷபா⁴க³ இவ । ஸ ஏவாபரிணதஶ்ருங்கா³த்³யேகதே³ஶ: ‘ஶ்ருங்கா³த்’ இத்யாதி³பஞ்சம்யந்தேந உச்யதே இதி யுக்தம் கல்பயிதுமிதி சேத் –

உச்யதே – இத³ம் லோமாதீ³நாம் தூ³ர்வாத்³யவதி⁴த்வமப்⁴யுபக³ம்ய ஸூத்ரப்ரத்யாக்²யாநம் லோகத்³ருஷ்ட்யைவ, ந து தாந்த்ரிகமர்யாத³யேதி வ்யாசக்ஷாணேந கையடேந லோகத்³ருஷ்டிப்ரத³ர்ஶநே அஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஸர்வகாரணாவிஷயத்வம் தாந்த்ரிகமர்யாதா³ப்ரத³ர்ஶநே விஶிஷ்யோபாதா³நவிஷயத்வஞ்சாவிஷ்க்ருதம் – ‘அபக்ராமந்தி தா இதி ப்ரஸித்⁴யாஶ்ரயணேநைதது³ச்யதே । லோகே ஹி யத்³யஸ்மாஜ்ஜாயதே தத் தஸ்மாந்நிர்க³ச்ச²தீத்யுச்யதே । தர்காஶ்ரயாஸ்து ப்ரக்ரியா பி⁴த்³யந்தே । வைஶேஷிகத³ர்ஶநே பரமாண்வாதி³ஸமவேதம் காரணேப்⁴யோ(அ)ப்ருத²க்³தே³ஶம் கார்யமுத்பத்³யத இதி நாஸ்தி கார்யஸ்யாபக்ரம:’ இதி । அத்ர ஹி ஜாயமாநம் கார்யம் யஸ்மாத் காரணாத் நிர்க³ச்ச²தீதி லோகத்³ருஷ்டிரஸ்தி ததே³வாஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய விஷய: , ந து த³ண்ட³சக்ராதி³ஸாதா⁴ரணம் ஸர்வம் காரணமிதி லோகத்³ருஷ்டிப்ரத³ர்ஶகவாக்யேநாவிஷ்க்ருதம் । வைஶேஷிகமர்யாதா³ப்ரத³ர்ஶகவாக்யேந து நாஸ்தி கார்யஸ்யாபக்ரம இத்யத்ர பரமாண்வாதி³ஸமவேதஸ்ய கார்யஸ்யோதா³ஹரணேந விஶிஷ்யோபாதா³நவிஷயத்வமாவிஷ்க்ருதம் । தேந ஶராம்குராத்³யத⁴ஸ்தி²தாச்ச்²ருங்க³கோ³லோமபீ³ஜாத்³யேகதே³ஶாத் ஶராம்குராதி³கம் நிர்க³ச்ச²தீதி லோகத்³ருஷ்டிரஸ்தி தஸ்யாப்யுபாதா³நத்வமேவாபி⁴மதமிதி தஸ்யாஶய உந்நீயதே ।

யுக்தஞ்சைதத் । அஸ்தி ஹி ய: கார்த்ஸ்ந்யேந கார்யாத்மதாமாபத்³யதே தஸ்யேவ யஸ்ய ஏகதே³ஶ: கார்யாத்மதாமாபத்³யதே தஸ்யாப்யுபாதா³நத்வவ்யவஹார: । அத ஏவ ஏகஸ்ய ம்ருத்பிண்ட³ஸ்ய ஏகதே³ஶாநாம் க⁴டஶராவாத்³யநேககாயாத்மதாபத்தௌ தஸ்யைவ க⁴டஶராவாதி³கம் ப்ரத்யுபாதா³நத்வம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா தத்³விஜ்ஞாநேந க⁴டஶராவாதி³ஸர்வதத்கார்யவிஜ்ஞாநமுதா³பஹாரஶ்ருதி: । ஸூத்ரகாரஶ்ச ‘க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திர்நிரவயவத்வஶப்³த³கோபோ வா’(ப்³ர.ஸூ.2-1-26) இதி ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மண ஏகதே³ஶஸ்ய ஜக³த்³ரூபதாபத்த்யங்கீ³காரே நிரவயவத்வஶ்ருதிவ்யாகோபமேவ தூ³ஷணமுவாச , ந து ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வஶ்ருதிவ்யாகோபம் । பா⁴ஷ்யகாரஶ்ச ‘யோநிஶ்ச ஹி கீ³யதே’(ப்³ர.ஸூ. 1-4-27) இதி ஸூத்ரே யோநிஶப்³த³ஸ்ய உபாதா³நவாசகத்வம் ஸமர்த²யமாந: ‘ஸ்த்ரீயோநேரபி அஸ்த்யேவாவயவத்³வாரேண க³ர்ப⁴ம் ப்ரத்யுபாதா³நத்வம்’ இதி ப்³ருவந்நேகதே³ஶஸ்ய கார்யாத்மதாபத்தௌ ஏகதே³ஶிந உபாதா³நத்வமநுமேநே । லோகஶ்ச தீ³ர்கை⁴ஸ்தந்துபி⁴ராரப்³தே⁴ க²ண்ட³படே படாகாரப³ஹிர்பூ⁴தஸ்ய தந்தூநாமேகதே³ஶஸ்ய ஸத்³பா⁴வே(அ)பி தந்தூந் படோபாதா³நத்வேந வ்யவஹரந்தி, ந து தேஷாம் படாநுப்ரவிஷ்டாநேகதே³ஶாநேவ தது³பாதா³நத்வேந மந்யமாநாஸ்தத்ர தந்தூநாமுபாதா³நத்வம் ப்ரதிக்ஷிபந்தி । வைதி³கதாந்த்ரிகலௌகிகவ்யவஹாராநுஸாரேண ச நிமித்தோபாதா³நவ்யவஸ்தா²(அ)ங்கீ³கரணீயா । ததா² ச ஶ்ருங்க³கோ³லோமாதீ³நாம் ஶரதூ³ர்வாத்³யாத்மதாநாபந்நைகதே³ஶஸத்³பா⁴வே(அ)பி க்ருத்ஸ்நஶ்ர்ருங்க³கோ³லோமாத்³யவயவ்யேவ உபாதா³நம் । அத: ‘ஶ்ருங்கா³ச்ச²ரோ ஜாயதே’ இத்யுதா³ஹரணம் ஜநிகர்த்ருஸூத்ரஞ்ச உபாதா³நவிஷயமேவேதி யுக்தம் ।

யத்து ந்யாஸக்ருதோக்தம் ‘புத்ராத் ப்ரமோதோ³ ஜாயதே’ இத்யத்ர பஞ்சமீநிர்வாஹாய தஸ்ய காரணஸாமாந்யவிஷயத்வம் வக்தவ்யமிதி தத³ப்யஸங்க³தம் । தேந ‘ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴ய’ இதி ஸூத்ரே ஹேதுபஞ்சம்யாம் ஜ்ஞாபகஸ்ய உபந்யஸ்ததயா தத ஏவ தந்நிர்வாஹாத் । நநு தர்ஹீஹாபி ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி’ இத்யாதௌ³ ஜ்ஞாபகலப்³தா⁴ ஹேதுபஞ்சம்யஸ்து । ந ச வாச்யம் – ஜ்ஞாபகேந வித்⁴யுந்நயநால்லப்³த்⁴விவ ப்ரத்யக்ஷஸூத்ரவிஹிதோபாதா³நபஞ்சமீக்³ரஹணம் – இதி । பாணிநிவ்யாகரணே ஜ்ஞாபகேந ஸித்³த⁴ஸ்ய வ்யாகரணாந்தரேஷு ப்ரத்யக்ஷவிதி⁴விஹிதத்வஸம்ப⁴வாத் । பாணிநீயஸ்யைவ வேதா³ர்த²நிர்ணயோபஜீவ்யத்வாபா⁴வாதி³தி சேத் । ஸ்யாதே³ததே³வம் யதி³ பாணிநீயே ஹேதுபஞ்சம்யாம் ஜ்ஞாபகம் கிஞ்சிது³பலப்⁴யேத । தது³பலம்பே⁴ ஹி தத்ர ப்ரத்யக்ஷவிதி⁴ரபி வ்யாகரணாந்தரே ஸம்பா⁴வநீயோ ப⁴வேத் , ந சைதது³பலப்⁴யதே । ‘ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴ய’ இதி ஸூத்ரே ஹேதுக்³ரஹணஸ்ய ‘விபா⁴ஷா கு³ணே(அ)ஸ்த்ரியாம்’(பா.ஸூ.2-3-25) இதி ஸூத்ரவிஹிதகு³ணவிஷயபஞ்சமீமாதா³ய சரிதார்த²த்வாத் ‘ஜாட்³யாதா³க³தம் ஜாட்³யரூப்யம்’ இதி தது³தா³ஹரணஸம்ப⁴வாத் । ந சைவமபி ‘ஸமாதா³க³தம் ஸமரூப்யம்’ இதி வ்ருத்திகாரத³ர்ஶிதஸ்யோதா³ஹரணஸ்யாநிர்வாஹ: । தத்ர உபாதா³நபஞ்சமீதி தந்நிர்வாஹோபபத்தே: । ந ச ஸூத்ரே ஹேதுக்³ரஹணாத்³தே⁴துபஞ்சம்யைவ பா⁴வ்யமிதி நியம: । வ்ருத்திக்ருதைவ ‘ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴ய’ இதி ப³ஹுவசநம் ஸ்வரூபநிராஸார்த²மித்யுக்தத்வாத் । மநுஷ்யக்³ரஹணஸ்ய ‘தே³வத³த்தாதா³க³தம் தே³வத³த்தரூப்யம்’ இதி மநுஷ்யவிஶேஷவிஷயஸ்ய உதா³ஹரணஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாச்ச । ஹேதுக்³ரஹணஸ்யாபி ஹேதுவிஶேஷோபாதா³நவிஷயமுதா³ஹரணம் த³ர்ஶிதமித்யுபபத்தே: ।

ஏதேந – ஜநிதா⁴தோர்ட³ப்ரத்யயவிதா⁴யகே ‘பஞ்சம்யாமஜாதௌ’(பா.ஸூ.3-2-98) இதி ஸூத்ரே பஞ்சம்யந்தஸ்யோபபத³ஸ்யாஜாதித்வவிஶேஷணம் ஜாதிஶப்³தே³ப்⁴யோ ஹேதௌ பஞ்சம்யஸ்தீத்யத்ர ஜ்ஞாபகமித்யபி ஶங்கா – நிரஸ்தா । ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’ இதி ஸூத்ரதஸ்தேப்⁴ய உபாதா³நபஞ்சமீஸத்³பா⁴வேந ஜாதிஶப்³த³பர்யுதா³ஸஸ்ய தத்³விஷயத்வோபபத்தே: , ஹேதுபஞ்சம்யபா⁴வே ‘புத்ராத் ப்ரமோதோ³ ஜாயதே’ இத்யத்ர கத²ம் நிர்வாஹ: ? நிமித்தகாரணே புத்ரே உபாதா³நத்வாரோபாத் பஞ்சமீ ப⁴விஷ்யதி ‘ராமோ ஜாமத³க்³ந்ய:’ ‘வ்யாஸ:’ பாராஶர்ய:’ இத்யத்ர ஸமநந்தராபத்யே கோ³த்ரரூபாத்⁴யாரோபாத்³யஞ்ப்ரத்யயவத்’ ‘பர்வதோ வஹ்நிமாந் தூ⁴மவத்த்வாத்’ இத்யாதௌ³ கத²ம் பஞ்சமீநிர்வாஹ: ? ஹேதுபஞ்சமீஸத்³பா⁴வே வா கத²ம் நிர்வாஹ: ? ந ஹி தூ⁴மவத்த்வம் வஹ்நே: காரணம் । ஜ்ஞாபகம் ததி³தி சேத் ; ந ஹி ஜ்ஞாபகஹேதௌ பஞ்சமீவிதா⁴நமஸ்தி । தஸ்மாத் ‘தத³ஶிஷ்யம் ஸம்ஜ்ஞாப்ரமாணத்வாத்’(பா.ஸூ. 1-2-53) ‘லுப்³யோகா³ப்ரக்²யாநாத்’(பா.ஸூ.1-2-54) இதி ஸூத்ரகாரப்ரயோகா³த்³ ஜ்ஞாபகாதே³வ ஜ்ஞாபகஹேதௌ பஞ்சமீ । காரகஹேதௌ து த்ருதீயைவ ந பஞ்சமீ । உக்தஞ்ச பா⁴மத்யாம் ‘பஞ்சமீ ந காரணமாத்ரே ஸ்மர்யதே , அபி து ப்ரக்ருதௌ இதி ।

அஸ்து வா ஹேதுபஞ்சமீஸத்³பா⁴வ: । ததா²ப்யுபபத³விப⁴க்தித: காரகவிப⁴க்தேர்ப³லீயஸ்த்வாத் ‘யதோ வா இமாநி’ இத்யாதௌ³ உபாதா³நவிஷயைவ பஞ்சமீ க்³ராஹ்யா । ந ச ‘த்⁴ருவமபாயே’ இதி ஸூத்ராதி³ஹாபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ப⁴விதுமர்ஹதி । ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: விஶ்லேஷாவதி⁴த்வாஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாதி³ஹ ஜநிகர்த்ருஸூத்ரத ஏவாபாதா³நஸம்ஜ்ஞா வக்தவ்யா । தச்சோபாதா³நமாத்ரவிஷயமித்யுக்தம் । யதி³ ச ந்யாஸோக்தரீத்யா காரணஸாமாந்யவிஷயம் ஸ்யாத் , ததா³(அ)ப்யத்ரோபாதா³நவிஷயைவ பஞ்சமீ ஸித்³த்⁴யதி । உபாதா³நஸ்ய ப்ரத்யாஸந்நதயா நிமித்தோபாதா³நஸாதா⁴ரணஶக்திகஸ்யாபி ஶப்³த³ஸ்ய உபாதா³நே பர்யவஸாநமௌத்ஸர்கி³கமிதி ந்யாஸக்ருதைவோக்தத்வாத் । யதி³ ச உபாதா³நப்ரத்யாஸத்திந்யாயோ(அ)பி நாத்³ரியேத , ததா³ விநிக³மநாவிரஹாத் ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ ‘ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ ‘தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நஞ்ச ஜாயதே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ஆநந்த்யஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாத்³யநுரோதா⁴ச்ச உப⁴யவித⁴காரணத்வபரா பஞ்சமீ , ந து நிமித்தமாத்ரபரேத்யலம் ப்ரபஞ்சேந । யத்து பா⁴ஷ்யே ‘ஸாக்ஷாச்சோப⁴யாம்நாநாத்’ இதி ஸூத்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மைவ காரணமுபாதா³ய ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி’ இதி ப்ரப⁴வப்ரலயோப⁴யாம்நாநாதி³த்யர்த²ம் த³ர்ஶயித்வா ‘யத்³தி⁴ யஸ்மாத் ப்ரப⁴வதி யஸ்மிம்ஶ்ச லீயதே தத்தஸ்ய உபாதா³நம் ப்ரஸித்³த⁴ம் யதா² வ்ரீஹியவாதீ³நாம் ப்ருதி²வீ’ இதி உபாதா³நத்வமாத்ரே ஹேதுபரதயா வ்யாக்²யாநம் தத்பூர்வவ்யாக்²யாநம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா பஞ்சமீவிப⁴க்தேருபாதா³நவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வே ஹேத்வந்தரப்ரத³ர்ஶநார்த²மித்யவதே⁴யம் । தத்ர ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுபாதா³நத்வே(அ)ப்யுபாதா³நஸ்ய ப்³ரஹ்மாதீ⁴நத்வாத்³ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வோபசார இத்யபி ஶங்கா மா பூ⁴தி³த்யேவமர்த²ம் ‘ஸாக்ஷாத்’ இதி ஸௌத்ரபதே³ந ‘ஆகாஶாதே³வ’ இத்யவதா⁴ரணலப்³த⁴ உபாதா³நாந்தரவ்யவச்சே²தோ³ த³ர்ஶித: ॥(1-4-29)

‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’(தை.உ. 2-6) இதி ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்பவத்த்வேந ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ‘ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’(தை.உ. 2-7) இதி அநந்தரவாக்யே ‘ஆத்மாநம்’ இத்யாத்மந ஏவ ஸ்ருஷ்டிகர்மத்வஸ்ய ‘ஸ்வயம்’ இதி ஸ்வஸ்யைவ ஸ்ருஷ்டிகர்த்ருத்வஸ்ய ச வர்ணநாத் ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ரபஞ்சாத்மநா பரிணாமேந ப்ரபஞ்சாத்மநா கர்மத்வம் ஸ்வரூபேண கர்த்ருத்வமிதி ஏகஸ்ய கர்மகர்த்ருபா⁴வே விரோதா⁴பா⁴வாது³ப⁴யவித⁴காரணம் ப்³ரஹ்ம । யத்து ‘ததா³த்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம்’ இத்யாதி³வதே³தது³பபத்³யத இத்யுக்தம் ; தந்ந । தத்ராபி கர்மகர்த்ருபா⁴வஶ்ரவணாவிஶேஷாத் । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: – தத்ராவதாரஶரீரரூபேண ஸ்வாத்மநஸ்ஸ்வேந ஸ்ருஷ்டிருச்யதே ‘யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய’ இதி த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்த²த்வோக்தே: , இஹ ப்ரபஞ்சரூபேண ப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டி: ப்ரகரணாத் – இதி । பா⁴ஷ்யே ‘பரிணாமாத்’ இதி ஸூத்ரபா⁴கோ³ விரோதா⁴பா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²மேதத்ஸூத்ரஶேஷதயா வ்யாக்²யாய புந: ப்ருத²க்ஸூத்ரதயா வ்யாக்²யாத: ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்’ இதி ஶ்ருதௌ மூர்தாமூர்தாத்மகப்ரபஞ்சரூபேண பரிணாமாத³ப்யுபாதா³நம் ப்³ரஹ்மேதி ।

‘ப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிதத்ப்ரவேஶோத்தரபா⁴விநஸ்ஸதா³தி³ப⁴வநஸ்ய ஸதா³த்³யாத்மநா பரிணாமரூபத்வமநுபபந்நம் ; ஸ்ருஷ்டஸ்ய புந: ஸ்ருஷ்ட்யஸம்ப⁴வாத்’ இதி சேத் ; மைவம் । ‘ப³ஹு ஸ்யாம்’ இதி ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்பஶ்ரவணாநந்தரம் ஶ்ருதஸ்ய ஸதா³தி³ப⁴வநஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்ஸதா³த்³யாத்மநா பரிணாமரூபத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । தஸ்ய ப்ரவேஶோத்தரபா⁴வித்வஶ்ரவணம் து ப்ரவேஶஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வஜ்ஞாபநாய । அந்யதா² ப்ரவேஶஸ்ய ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இதி ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரபா⁴வித்வஶ்ரவணாத் ஸ ஆக³ந்துக இதி ஶங்கா ஸ்யாத் । ந ச தஸ்யாக³ந்துகத்வம் யுக்தம் । ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்ஸதா³ ப்ரபஞ்சாநுஸ்யூதத்வாத் தத்³வ்யதிரேகேண ப்ரவேஶாந்தராபா⁴வாத் । ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரத்வேந ஶ்ருதஸ்ய தஸ்ய புநஸ்ஸ்ருஷ்டிபூர்வபா⁴வித்வஶ்ரவணே து ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக³பி ஸூக்ஷ்மேண காரணாத்மநா ஸ்தி²தே ப்ரபஞ்சே(அ)நுஸ்யூதஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணஸ்ஸ்ருஷ்டஸ்தூ²லரூபாவச்சே²த³மாத்ரம் ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா’ இத்யாதி³நோச்யதே, ந து ப்ராக் தத்ராஸதஸ்தஸ்ய ஸ்வரூபேண ஶரீராவச்சி²ந்நேந ரூபேண வா தத்ர ப்ரவேஶ உச்யத இதி ஜ்ஞாபிதம் ப⁴வதி । கிஞ்ச ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத’ இத்யாதி³நா க⁴டாதி³வத் ஸ்ரஷ்டு: ப்ருத²க்³பூ⁴தம் ஜக³த்ஸ்ருஷ்டமுக்தமிதி ப்ரதீயதே । ந ச ததோ²க்திர்யுக்தா , ப³ஹுப⁴வநஸங்கல்பவிரோதா⁴த் । அதஸ்தடஸ்த²ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிருக்தேதி ஶங்காநிவர்தநாய ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்’ இத்யநேந ப்ராகு³க்தா ஸ்ருஷ்டிஸ்ஸதா³த்³யாத்மநா பரிணாமரூபதயா விவ்ருதேதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம் ॥1-4-26॥

‘கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம்’(மு.உ.3-1-3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ‘யோநி:’ இத்யபி ப்³ரஹ்ம கீ³யதே । யோநிஶப்³த³ஶ்ச உபாதா³நவிஷய: ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே । யத்³யபி ஸ்தா²நவசநோ(அ)ப்யயமஸ்தி ; ததா²(அ)பி பூர்வாபரப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாத்³யநுரோதா⁴தி³ஹோபாதா³நவசந ஏவ க்³ராஹ்ய: । சகாராந்நிமித்தஞ்சேதி ஸமுச்சீயதே । தத்ர ஹேது: ‘கர்தாரமீஶம்’ ‘யஸ்ஸர்வஜ்ஞஸ்ஸர்வவித்’ இத்யாதி³விஶேஷணமித்யநுக்தஸித்³த⁴ம் । நநு ப்³ரஹ்மண உபாதா³நதயா ஸதா³தி³பரிணாமாங்கீ³காரே மாயாரூபோபாதா³நாந்தரஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மணோ நிர்விகாரத்வஶ்ருதேஶ்ச விரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்காயாமப்யேததே³வோத்தரம் யோநிஶ்ச ஹி கீ³யதே’ இதி । ‘ப்ரக்ருதிஶ்ச’ இதி ஸூத்ராத் ப்ரக்ருதிபத³ம் மண்டூ³கப்லுத்யா(அ)நுவர்ததே । ததஶ்சாயமர்த²: – ந கேவலம் ப்³ரஹ்மைவ ஜக³து³பாதா³நம் , கிந்து ‘யோ யோநிம் யோநிமதி⁴திஷ்ட²த்யேக:’(ஶ்வே உ 4-11) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு யோநிஶப்³தே³நோக்தா மாயா(அ)ப்யுபாதா³நமித்யாம்நாயதே ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு । ‘ஸந் க⁴ட:’ இத்யாதி³ப்ரதீதிஷு ப்ரபஞ்சே ப்³ரஹ்மஸத்தாயா இவ ‘ஜடோ³ க⁴ட:’ இத்யாதி³ப்ரதீதிஷு மாயாஜாட்³யஸ்யாப்யநுக³தித³ர்ஶநாது³ப⁴யோரப்யுபாதா³நத்வம் யுக்தம் ।

யத்து ‘காலஸ்ஸ்வபா⁴வோ நியதிர்யத்³ருச்சா² பூ⁴தாநி யோநி: புருஷ இதி சிந்த்யம்’(ஶ்வே.உ.1-2) இதி ஶ்வேதாஶ்வதரமந்த்ரே காலஸ்வபா⁴வநியதியத்³ருச்சா²பூ⁴தபுருஷயோநீநாம் ஜக³த்காரணத்வநிராஸஶ்ரவணம் தத்காலாதீ³நாமந்யதமாதே³வ ஜக³து³த்பத்திஸம்ப⁴வே ப்³ரஹ்ம காரணமித்யேதந்மா பூ⁴தி³தி ஶங்கா(அ)பநோத³நாய தந்மாத்ரகரணத்வநிராஸபரம் , ந து யோநிஶப்³தோ³க்தாயா மாயாயாஸ்ஸர்வதா⁴ காரணத்வநிராஸபரம் । ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்’ இதி ஶ்வேதாஶ்வதர ஏவ தஸ்யா உபாதா³நத்வாப்⁴யுபக³மாத் யோநிஶப்³த³ப்ரயோகே³ண ச தஸ்யா உபாதா³நத்வப்ரதீதே: । அத ஏவ நாஸ்தி நிர்விகாரத்வஶ்ருதிவிரோதோ⁴(அ)பி । மாயிகவிகாராணாம் தாத்த்விகநிர்விகாரத்வாப்ரதிக்ஷேபகத்வஸ்ய கா³தி⁴வ்ருத்தாந்தலவணோபாக்²யாநாதி³ஷு லோகே ச ப்ரஸித்³த⁴தரத்வாத் । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ஜக³தோ நிமித்தமுபாதா³நம் சேதி யுக்தம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் ॥1-4-27॥

ஸ்பஷ்டோ(அ)ர்த²: ।1-4-28।