సర్వవేదాన్తసిద్ధాన్తగోచరం తమగోచరమ్ ।
గోవిన్దం పరమానన్దం మద్గురుం ప్రణతోఽస్మ్యహమ్ ॥ ౧ ॥
జన్తూనాం నరజన్మ దుర్లభమతః పుంస్త్వం తతో విప్రతా
తస్మాద్వైదికధర్మమార్గపరతా విద్వత్త్వమస్మాత్పరమ్ ।
ఆత్మానాత్మవివేచనం స్వనుభవో బ్రహ్మాత్మనా సంస్థితి -
ర్ముక్తిర్నో శతకోటిజన్మసు కృతైః పుణ్యైర్వినా లభ్యతే ॥ ౨ ॥
దుర్లభం త్రయమేవైతద్దేవానుగ్రహహేతుకమ్ ।
మనుష్యత్వం ముముక్షుత్వం మహాపురుషసంశ్రయః ॥ ౩ ॥
లబ్ధ్వా కథఞ్చిన్నరజన్మ దుర్లభం
తత్రాపి పుంస్త్వం శ్రుతిపారదర్శనమ్ ।
యః స్వాత్మముక్త్యై న యతేత మూఢధీః
స ఆత్మహా స్వం వినిహన్త్యసద్గ్రహాత్ ॥ ౪ ॥
ఇతః కో న్వస్తి మూఢాత్మా యస్తు స్వార్థే ప్రమాద్యతి ।
దుర్లభం మానుషం దేహం ప్రాప్య తత్రాపి పౌరుషమ్ ॥ ౫ ॥
పఠన్తు శాస్త్రాణి యజన్తు దేవా -
న్కుర్వన్తు కర్మాణి భజన్తు దేవతాః ।
ఆత్మైక్యబోధేన వినా విముక్తి -
ర్న సిధ్యతి బ్రహ్మశతాన్తరేఽపి ॥ ౬ ॥
అమృతత్వస్య నాశాస్తి విత్తేనేత్యేవ హి శ్రుతిః ।
బ్రవీతి కర్మణో ముక్తేరహేతుత్వం స్ఫుటం యతః ॥ ౭ ॥
అతో విముక్త్యై ప్రయతేత విద్వా -
న్సంన్యస్తబాహ్యార్థసుఖస్పృహః సన్ ।
సన్తం మహాన్తం సముపేత్య దేశికం
తేనోపదిష్టార్థసమాహితాత్మా ॥ ౮ ॥
ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం మగ్నం సంసారవారిధౌ ।
యోగారూఢత్వమాసాద్య సమ్యగ్దర్శననిష్ఠయా ॥ ౯ ॥
సంన్యస్య సర్వకర్మాణి భవబన్ధవిముక్తయే ।
యత్యతాం పణ్డితైర్ధీరైరాత్మాభ్యాస ఉపస్థితైః ॥ ౧౦ ॥
చిత్తస్య శుద్ధయే కర్మ న తు వస్తూపలబ్ధయే ।
వస్తుసిద్ధిర్విచారేణ న కిఞ్చిత్కర్మకోటిభిః ॥ ౧౧ ॥
సమ్యగ్విచారతః సిద్ధా రజ్జుతత్త్వావధారణా ।
భ్రాన్త్యోదితమహాసర్పభవదుఃఖవినాశనీ ॥ ౧౨ ॥
అర్థస్య నిశ్చయో దృష్టో విచారేణ హితోక్తితః ।
న స్నానేన న దానేన ప్రాణాయామశతేన వా ॥ ౧౩ ॥
అధికారిణమాశాస్తే ఫలసిద్ధిర్విశేషతః ।
ఉపాయా దేశకాలాద్యాః సన్త్యస్మిన్సహకారిణః ॥ ౧౪ ॥
అతో విచారః కర్తవ్యో జిజ్ఞాసోరాత్మవస్తునః ।
సమాసాద్య దయాసిన్ధుం గురుం బ్రహ్మవిదుత్తమమ్ ॥ ౧౫ ॥
మేధావీ పురుషో విద్వానూహాపోహవిచక్షణః ।
అధికార్యాత్మవిద్యాయాముక్తలక్షణలక్షితః ॥ ౧౬ ॥
వివేకినో విరక్తస్య శమాదిగుణశాలినః ।
ముముక్షోరేవ హి బ్రహ్మజిజ్ఞాసాయోగ్యతా మతా ॥ ౧౭ ॥
సాధనాన్యత్ర చత్వారి కథితాని మనీషిభిః ।
యేషు సత్స్వేవ సన్నిష్ఠా యదభావే న సిధ్యతి ॥ ౧౮ ॥
ఆదౌ నిత్యానిత్యవస్తువివేకః పరిగణ్యతే ।
ఇహాముత్రఫలభోగవిరాగస్తదనన్తరమ్ ॥ ౧౯ ॥
శమాదిషట్కసమ్పత్తిర్ముముక్షుత్వమితి స్ఫుటమ్ ।
బ్రహ్మ సత్యం జగన్మిథ్యేత్యేవంరూపో వినిశ్చయః ॥ ౨౦ ॥
సోఽయం నిత్యానిత్యవస్తువివేకః సముదాహృతః ।
తద్వైరాగ్యం జుగుప్సా యా దర్శనశ్రవణాదిభిః ॥ ౨౧ ॥
దేహాదిబ్రహ్మపర్యన్తే హ్యనిత్యే భోగ్యవస్తుని ।
విరజ్య విషయవ్రాతాద్దోషదృష్ట్యా ముహుర్ముహుః ॥ ౨౨ ॥
స్వలక్ష్యే నియతావస్థా మనసః శమ ఉచ్యతే ।
విషయేభ్యః పరావర్త్య స్థాపనం స్వస్వగోలకే ॥ ౨౩ ॥
ఉభయేషామిన్ద్రియాణాం స దమః పరకీర్తితః ।
బాహ్యానాలమ్బనం వృత్తేరేషోపరతిరుత్తమా ॥ ౨౪ ॥
సహనం సర్వదుఃఖానామప్రతీకారపూర్వకమ్ ।
చిన్తావిలాపరహితం సా తితిక్షా నిగద్యతే ॥ ౨౫ ॥
శాస్త్రస్య గురువాక్యస్య సత్యబుద్ధ్యావధారణా ।
సా శ్రద్ధా కథితా సద్భిర్యయా వస్తూపలభ్యతే ॥ ౨౬ ॥
సమ్యగాస్థాపనం బుద్ధేః శుద్ధే బ్రహ్మణి సర్వదా ।
తత్సమాధానమిత్యుక్తం న తు చిత్తస్య లాలనమ్ ॥ ౨౭ ॥
అహఙ్కారాదిదేహాన్తాన్బన్ధానజ్ఞానకల్పితాన్ ।
స్వస్వరూపావబోధేన మోక్తుమిచ్ఛా ముముక్షుతా ॥ ౨౮ ॥
మన్దమధ్యమరూపాపి వైరాగ్యేణ శమాదినా ।
ప్రసాదేన గురోః సేయం ప్రవృద్ధా సూయతే ఫలమ్ ॥ ౨౯ ॥
వైరాగ్యం చ ముముక్షుత్వం తీవ్రం యస్య తు విద్యతే ।
తస్మిన్నేవార్థవన్తః స్యుః ఫలవన్తః శమాదయః ॥ ౩౦ ॥
ఎతయోర్మన్దతా యత్ర విరక్తత్వముముక్షయోః ।
మరౌ సలిలవత్తత్ర శమాదేర్భానమాత్రతా ॥ ౩౧ ॥
మోక్షకారణసామగ్ర్యాం భక్తిరేవ గరీయసీ ।
స్వస్వరూపానుసన్ధానం భక్తిరిత్యభిధీయతే ॥ ౩౨ ॥
స్వాత్మతత్త్వానుసన్ధానం భక్తిరిత్యపరే జగుః ।
ఉక్తసాధనసమ్పన్నస్తత్త్వజిజ్ఞాసురాత్మనః ॥ ౩౩ ॥
ఉపసీదేద్గురుం ప్రాజ్ఞం యస్మాద్బన్ధవిమోక్షణమ్ ।
శ్రోత్రియోఽవృజినోఽకామహతో యో బ్రహ్మవిత్తమః ॥ ౩౪ ॥
బ్రహ్మణ్యుపరతః శాన్తో నిరిన్ధన ఇవానలః ।
అహేతుకదయాసిన్ధుర్బన్ధురానమతాం సతామ్ ॥ ౩౫ ॥
తమారాధ్య గురుం భక్త్యా ప్రహ్వః ప్రశ్రయసేవనైః ।
ప్రసన్నం తమనుప్రాప్య పృచ్ఛేజ్జ్ఞాతవ్యమాత్మనః ॥ ౩౬ ॥
స్వామిన్నమస్తే నతలోకబన్ధో
కారుణ్యసిన్ధో పతితం భవాబ్ధౌ ।
మాముద్ధరాత్మీయకటాక్షదృష్ట్యా
ఋజ్వ్యాతికారుణ్యసుధాభివృష్ట్యా ॥ ౩౭ ॥
దుర్వారసంసారదవాగ్నితప్తం
దోధూయమానం దురదృష్టవాతైః ।
భీతం ప్రపన్నం పరిపాహి మృత్యోః
శరణ్యమన్యం యదహం న జానే ॥ ౩౮ ॥
శాన్తా మహాన్తో నివసన్తి సన్తో
వసన్తవల్లోకహితం చరన్తః ।
తీర్ణాః స్వయం భీమభవార్ణవం జనా -
నహేతునాన్యానపి తారయన్తః ॥ ౩౯ ॥
అయం స్వభావః స్వత ఎవ యత్పర -
శ్రమాపనోదప్రవణం మహాత్మనామ్ ।
సుధాంశురేష స్వయమర్కకర్కశ -
ప్రభాభితప్తామవతి క్షితిం కిల ॥ ౪౦ ॥
బ్రహ్మానన్దరసానుభూతికలితైః పూతైః సుశీతైః సితై -
ర్యుష్మద్వాక్కలశోజ్ఝితైః శ్రుతిసుఖైర్వాక్యామృతైః సేచయ ।
సన్తప్తం భవతాపదావదహనజ్వాలాభిరేనం ప్రభో
ధన్యాస్తే భవదీక్షణక్షణగతేః పాత్రీకృతాః స్వీకృతాః ॥ ౪౧ ॥
కథం తరేయం భవసిన్ధుమేతం
కా వా గతిర్మే కతమోఽస్త్యుపాయః ।
జానే న కిఞ్చిత్కృపయావ మాం ప్రభో
సంసారదుఃఖక్షతిమాతనుష్వ ॥ ౪౨ ॥
తథా వదన్తం శరణాగతం స్వం
సంసారదావానలతాపతప్తమ్ ।
నిరీక్ష్య కారుణ్యరసార్ద్రదృష్ట్యా
దద్యాదభీతిం సహసా మహాత్మా ॥ ౪౩ ॥
విద్వాన్స తస్మా ఉపసత్తిమీయుషే
ముముక్షవే సాధు యథోక్తకారిణే ।
ప్రశాన్తచిత్తాయ శమాన్వితాయ
తత్త్వోపదేశం కృపయైవ కుర్యాత్ ॥ ౪౪ ॥
మా భైష్ట విద్వంస్తవ నాస్త్యపాయః
సంసారసిన్ధోస్తరణేఽస్త్యుపాయః ।
యేనైవ యాతా యతయోఽస్య పారం
తమేవ మార్గం తవ నిర్దిశామి ॥ ౪౫ ॥
అస్త్యుపాయో మహాన్కశ్చిత్సంసారభయనాశనః ।
తేన తీర్త్వా భవామ్భోధిం పరమానన్దమాప్స్యసి ॥ ౪౬ ॥
వేదాన్తార్థవిచారేణ జాయతే జ్ఞానముత్తమమ్ ।
తేనాత్యన్తికసంసారదుఃఖనాశో భవత్యలమ్ ॥ ౪౭ ॥
శ్రద్ధాభక్తిధ్యానయోగాన్ముముక్షో -
ర్ముక్తేర్హేతూన్వక్తి సాక్షాచ్ఛ్రుతేర్గీః ।
యో వా ఎతేష్వేవ తిష్ఠత్యముష్య
మోక్షోఽవిద్యాకల్పితాద్దేహబన్ధాత్ ॥ ౪౮ ॥
అజ్ఞానయోగాత్పరమాత్మనస్తవ
హ్యనాత్మబన్ధస్తత ఎవ సంసృతిః ।
తయోర్వివేకోదితబోధవహ్ని -
రజ్ఞానకార్యం ప్రదహేత్సమూలమ్ ॥ ౪౯ ॥
శిష్య ఉవాచ -
కృపయా శ్రూయతాం స్వామిన్ ప్రశ్నోఽయం క్రియతే మయా ।
యదుత్తరమహం శ్రుత్వా కృతార్థః స్యాం భవన్ముఖాత్ ॥ ౫౦ ॥
కో నామ బన్ధః కథమేష ఆగతః
కథం ప్రతిష్ఠాస్య కథం విమోక్షః ।
కోఽసావనాత్మా పరమః క ఆత్మా
తయోర్వివేకః కథమేతదుచ్యతామ్ ॥ ౫౧ ॥
శ్రీగురురువాచ -
ధన్యోఽసి కృతకృత్యోఽసి పావితం తే కులం త్వయా ।
యదవిద్యాబన్ధముక్త్యా బ్రహ్మీభవితుమిచ్ఛసి ॥ ౫౨ ॥
ఋణమోచనకర్తారః పితుః సన్తి సుతాదయః ।
బన్ధమోచనకర్తా తు స్వస్మాదన్యో న కశ్చన ॥ ౫౩ ॥
మస్తకన్యస్తభారాదేర్దుఃఖమన్యైర్నివార్యతే ।
క్షుధాదికృతదుఃఖం తు వినా స్వేన న కేనచిత్ ॥ ౫౪ ॥
పథ్యమౌషధసేవా చ క్రియతే యేన రోగిణా ।
ఆరోగ్యసిద్ధిర్దృష్టాస్య నాన్యానుష్ఠితకర్మణా ॥ ౫౫ ॥
వస్తుస్వరూపం స్ఫుటబోధచక్షుషా
స్వేనైవ వేద్యం న తు పణ్డితేన ।
చన్ద్రస్వరూపం నిజచక్షుషైవ
జ్ఞాతవ్యమన్యైరవగమ్యతే కిమ్ ॥ ౫౬ ॥
అవిద్యాకామకర్మాదిపాశబన్ధం విమోచితుమ్ ।
కః శక్నుయాద్వినాత్మానం కల్పకోటిశతైరపి ॥ ౫౭ ॥
న యోగేన న సాఙ్ఖ్యేన కర్మణా నో న విద్యయా ।
బ్రహ్మాత్మైకత్వబోధేన మోక్షః సిధ్యతి నాన్యథా ॥ ౫౮ ॥
వీణాయా రూపసౌన్దర్యం తన్త్రీవాదనసౌష్ఠవమ్ ।
ప్రజారఞ్జనమాత్రం తన్న సామ్రాజ్యాయ కల్పతే ॥ ౫౯ ॥
వాగ్వైఖరీ శబ్దఝరీ శాస్త్రవ్యాఖ్యానకౌశలమ్ ।
వైదుష్యం విదుషాం తద్వద్భుక్తయే న తు ముక్తయే ॥ ౬౦ ॥
అవిజ్ఞాతే పరే తత్త్వే శాస్త్రాధీతిస్తు నిష్ఫలా ।
విజ్ఞాతేఽపి పరే తత్త్వే శాస్త్రాధీతిస్తు నిష్ఫలా ॥ ౬౧ ॥
శబ్దజాలం మహారణ్యం చిత్తభ్రమణకారణమ్ ।
అతః ప్రయత్నాజ్జ్ఞాతవ్యం తత్త్వజ్ఞాత్తత్త్వమాత్మనః ॥ ౬౨ ॥
అజ్ఞానసర్పదష్టస్య బ్రహ్మజ్ఞానౌషధం వినా ।
కిము వేదైశ్చ శాస్త్రైశ్చ కిము మన్త్రైః కిమౌషధైః ॥ ౬౩ ॥
న గచ్ఛతి వినా పానం వ్యాధిరౌషధశబ్దతః ।
వినాపరోక్షానుభవం బ్రహ్మశబ్దైర్న ముచ్యతే ॥ ౬౪ ॥
అకృత్వా దృశ్యవిలయమజ్ఞాత్వా తత్త్వమాత్మనః ।
బాహ్యశబ్దైః కుతో ముక్తిరుక్తిమాత్రఫలైర్నృణామ్ ॥ ౬౫ ॥
అకృత్వా శత్రుసంహారమగత్వాఖిలభూశ్రియమ్ ।
రాజాహమితి శబ్దాన్నో రాజా భవితుమర్హతి ॥ ౬౬ ॥
ఆప్తోక్తిం ఖననం తథోపరిశిలాపాకర్షణం స్వీకృతిం
నిక్షేపః సమపేక్షతే న హి బహిః శబ్దైస్తు నిర్గచ్ఛతి ।
తద్వద్బ్రహ్మవిదోపదేశమననధ్యానాదిభిర్లభ్యతే
మాయాకార్యతిరోహితం స్వమమలం తత్త్వం న దుర్యుక్తిభిః ॥ ౬౭ ॥
తస్మాత్సర్వప్రయత్నేన భవబన్ధవిముక్తయే ।
స్వైరేవ యత్నః కర్తవ్యో రోగాదేరివ పణ్డితైః ॥ ౬౮ ॥
యస్త్వయాద్య కృతః ప్రశ్నో వరీయాన్ శాస్త్రవిన్మతః ।
సూత్రప్రాయో నిగూఢార్థో జ్ఞాతవ్యశ్చ ముముక్షుభిః ॥ ౬౯ ॥
శృణుష్వావహితో విద్వన్ యన్మయా సముదీర్యతే ।
తదేతచ్ఛ్రవణాత్సద్యో భవబన్ధాద్విమోక్ష్యసే ॥ ౭౦ ॥
మోక్షస్య హేతుః ప్రథమో నిగద్యతే
వైరాగ్యమత్యన్తమనిత్యవస్తుషు ।
తతః శమశ్చాపి దమస్తితిక్షా
న్యాసః ప్రసక్తాఖిలకర్మణాం భృశమ్ ॥ ౭౧ ॥
తతః శ్రుతిస్తన్మననం సతత్త్వ -
ధ్యానం చిరం నిత్యనిరన్తరం మునేః ।
తతోఽవికల్పం పరమేత్య విద్వా -
నిహైవ నిర్వాణసుఖం సమృచ్ఛతి ॥ ౭౨ ॥
యద్బోద్ధవ్యం తవేదానీమాత్మానాత్మవివేచనమ్ ।
తదుచ్యతే మయా సమ్యక్ఛ్రుత్వాత్మన్యవధారయ ॥ ౭౩ ॥
మజ్జాస్థిమేదఃపలరక్తచర్మత్వగాహ్వయైర్ధాతుభిరేభిరన్వితమ్ ।
పాదోరువక్షోభుజపృష్ఠమస్తకైరఙ్గైరుపాఙ్గైరుపయుక్తమేతత్ ॥ ౭౪ ॥
అహం మమేతి ప్రథితం శరీరం
మోహాస్పదం స్థూలమితీర్యతే బుధైః ।
నభోనభస్వద్దహనామ్బుభూమయః సూక్ష్మాణీ భూతాని భవన్తి తాని ॥ ౭౫ ॥
పరస్పరాంశైర్మిలితాని భూత్వా
స్థూలాని చ స్థూలశరీరహేతవః ।
మాత్రాస్తదీయా విషయా భవన్తి
శబ్దాదయః పఞ్చ సుఖాయ భోక్తుః ॥ ౭౬ ॥
య ఎషు మూఢా విషయేషు బద్ధా
రాగోరుపాశేన సుదుర్దమేన ।
ఆయాన్తి నిర్యాన్త్యధ ఊర్ధ్వముచ్చైః
స్వకర్మదూతేన జవేన నీతాః ॥ ౭౭ ॥
శబ్దాదిభిః పఞ్చభిరేవ పఞ్చ
పఞ్చత్వమాపుః స్వగుణేన బద్ధాః ।
కురఙ్గమాతఙ్గపతఙ్గమీన -
భృఙ్గా నరః పఞ్చభిరఞ్చితః కిమ్ ॥ ౭౮ ॥
దోషేణ తీవ్రో విషయః కృష్ణసర్పవిషాదపి ।
విషం నిహన్తి భోక్తారం ద్రష్టారం చక్షుషాప్యయమ్ ॥ ౭౯ ॥
విషయాశామహాపాశాద్యో విముక్తః సుదుస్త్యజాత్ ।
స ఎవ కల్పతే ముక్త్యై నాన్యః షట్‍ఛాస్త్రవేద్యపి ॥ ౮౦ ॥
ఆపాతవైరాగ్యవతో ముముక్షూ -
న్భవాబ్ధిపారం ప్రతియాతుముద్యతాన్ ।
ఆశాగ్రహో మజ్జయతేఽన్తరాలే
నిగృహ్య కణ్ఠే వినివర్త్య వేగాత్ ॥ ౮౧ ॥
విషయాఖ్యగ్రహో యేన సువిరక్త్యసినా హతః ।
స గచ్ఛతి భవామ్బోధేః పారం ప్రత్యూహవర్జితః ॥ ౮౨ ॥
విషమవిషయమార్గే గచ్ఛతోఽనచ్ఛబుద్ధేః
ప్రతిపదమభిఘాతో మృత్యురప్యేష సిద్ధః ।
హితసుజనగురూక్త్యా గచ్ఛతః స్వస్య యుక్త్యా
ప్రభవతి ఫలసిద్ధిః సత్యమిత్యేవ విద్ధి ॥ ౮౩ ॥
మోక్షస్య కాఙ్క్షా యది వై తవాస్తి
త్యజాతిదూరాద్విషయాన్విషం యథా ।
పీయూషవత్తోషదయాక్షమార్జవ -
ప్రశాన్తిదాన్తీర్భజ నిత్యమాదరాత్ ॥ ౮౪ ॥
అనుక్షణం యత్పరిహృత్య కృత్య -
మనాద్యవిద్యాకృతబన్ధమోక్షణమ్ ।
దేహః పరార్థోఽయమముష్య పోషణే
యః సజ్జతే స స్వమనేన హన్తి ॥ ౮౫ ॥
శరీరపోషణార్థీ సన్య ఆత్మానం దిదృక్షతే ।
గ్రాహం దారుధియా ధృత్వా నదీం తర్తుం స ఇచ్ఛతి ॥ ౮౬ ॥
మోహ ఎవ మహామృత్యుర్ముముక్షోర్వపురాదిషు ।
మోహో వినిర్జితో యేన స ముక్తిపదమర్హతి ॥ ౮౭ ॥
మోహం జహి మహామృత్యుం దేహదారసుతాదిషు ।
యం జిత్వా మునయో యాన్తి తద్విష్ణోః పరమం పదమ్ ॥ ౮౮ ॥
త్వఙ్మాంసరుధిరస్నాయుమేదోమజ్జాస్థిసఙ్కులమ్ ।
పూర్ణం మూత్రపురీషాభ్యాం స్థూలం నిన్ద్యమిదం వపుః ॥ ౮౯ ॥
పఞ్చీకృతేభ్యో భూతేభ్యః స్థూలేభ్యః పూర్వకర్మణా ।
సముత్పన్నమిదం స్థూలం భోగాయతనమాత్మనః ।
అవస్థా జాగరస్తస్య స్థూలార్థానుభవో యతః ॥ ౯౦ ॥
బాహ్యేన్ద్రియైః స్థూలపదార్థసేవాం
స్రక్చన్దనస్త్ర్యాదివిచిత్రరూపామ్ ।
కరోతి జీవః స్వయమేతదాత్మనా
తస్మాత్ప్రశస్తిర్వపుషోఽస్య జాగరే ॥ ౯౧ ॥
సర్వోఽపి బాహ్యః సంసారః పురుషస్య యదాశ్రయః ।
విద్ధి దేహమిదం స్థూలం గృహవద్గృహమేధినః ॥ ౯౨ ॥
స్థూలస్య సమ్భవజరామరణాని ధర్మాః
స్థౌల్యాదయో బహువిధాః శిశుతాద్యవస్థాః ।
వర్ణాశ్రమాదినియమా బహుధామయాః స్యుః పూజావమానబహుమానముఖా విశేషాః ॥ ౯౩ ॥
బుద్ధీన్ద్రియాణి శ్రవణం త్వగక్షి
ఘ్రాణం చ జిహ్వా విషయావబోధనాత్ ।
వాక్పాణిపాదా గుదమప్యుపస్థం
కర్మేన్ద్రియాణి ప్రవణాని కర్మసు ॥ ౯౪ ॥
నిగద్యతేఽన్తఃకరణం మనో ధీ -
రహఙ్కృతిశ్చిత్తమితి స్వవృత్తిభిః ।
మనస్తు సఙ్కల్పవికల్పనాదిభి -
ర్బుద్ధిః పదార్థాధ్యవసాయధర్మతః ॥ ౯౫ ॥
అత్రాభిమానాదహమిత్యహఙ్కృతిః ।
స్వార్థానుసన్ధానగుణేన చిత్తమ్ ॥ ౯౬ ॥
ప్రాణాపానవ్యానోదానసమానా భవత్యసౌ ప్రాణః ।
స్వయమేవ వృత్తిభేదాద్వికృతేర్భేదాత్సువర్ణసలిలమివ ॥ ౯౭ ॥
వాగాదిపఞ్చ శ్రవణాదిపఞ్చ
ప్రాణాదిపఞ్చాభ్రముఖాణి పఞ్చ ।
బుద్ధ్యాద్యవిద్యాపి చ కామకర్మణీ
పుర్యష్టకం సూక్ష్మశరీరమాహుః ॥ ౯౮ ॥
ఇదం శరీరం శృణు సూక్ష్మసంజ్ఞితం
లిఙ్గం త్వపఞ్చీకృతభూతసమ్భవమ్ ।
సవాసనం కర్మఫలానుభావకం
స్వాజ్ఞానతోఽనాదిరుపాధిరాత్మనః ॥ ౯౯ ॥
స్వప్నో భవత్యస్య విభక్త్యవస్థా
స్వమాత్రశేషేణ విభాతి యత్ర ।
స్వప్నే తు బుద్ధిః స్వయమేవ జాగ్ర -
త్కాలీననానావిధవాసనాభిః ।
కర్త్రాదిభావం ప్రతిపద్య రాజతే
యత్ర స్వయఞ్జ్యోతిరయం పరాత్మా ॥ ౧౦౦ ॥
ధీమాత్రకోపాధిరశేషసాక్షీ
న లిప్యతే తత్కృతకర్మలేపైః ।
యస్మాదసఙ్గస్తత ఎవ కర్మభి -
ర్న లిప్యతే కిఞ్చిదుపాధినా కృతైః ॥ ౧౦౧ ॥
సర్వవ్యాపృతికరణం లిఙ్గమిదం స్యాచ్చిదాత్మనః పుంసః ।
వాస్యాదికమివ తక్ష్ణస్తేనైవాత్మా భవత్యసఙ్గోఽయమ్ ॥ ౧౦౨ ॥
అన్ధత్వమన్దత్వపటుత్వధర్మాః
సౌగుణ్యవైగుణ్యవశాద్ధి చక్షుషః ।
బాధిర్యమూకత్వముఖాస్తథైవ
శ్రోత్రాదిధర్మా న తు వేత్తురాత్మనః ॥ ౧౦౩ ॥
ఉచ్ఛ్వాసనిఃశ్వాసవిజృమ్భణక్షుత్ -
ప్రస్పన్దనాద్యుత్క్రమణాదికాః క్రియాః ।
ప్రాణాదికర్మాణి వదన్తి తజ్జ్ఞాః
ప్రాణస్య ధర్మావశనాపిపాసే ॥ ౧౦౪ ॥
అన్తఃకరణమేతేషు చక్షురాదిషు వర్ష్మణి ।
అహమిత్యభిమానేన తిష్ఠత్యాభాసతేజసా ॥ ౧౦౫ ॥
అహఙ్కారః స విజ్ఞేయః కర్తా భోక్తాభిమాన్యయమ్ ।
సత్త్వాదిగుణయోగేనావస్థాత్రితయమశ్నుతే ॥ ౧౦౬ ॥
విషయాణామానుకూల్యే సుఖీ దుఃఖీ విపర్యయే ।
సుఖం దుఃఖం చ తద్ధర్మః సదానన్దస్య నాత్మనః ॥ ౧౦౭ ॥
ఆత్మార్థత్వేన హి ప్రేయాన్విషయో న స్వతః ప్రియః ।
స్వత ఎవ హి సర్వేషామాత్మా ప్రియతమో యతః ॥ ౧౦౮ ॥
తత ఆత్మా సదానన్దో నాస్య దుఃఖం కదాచన ।
యత్సుషుప్తౌ నిర్విషయ ఆత్మానన్దోఽనుభూయతే ।
శ్రుతిః ప్రత్యక్షమైతిహ్యమనుమానం చ జాగ్రతి ॥ ౧౦౯ ॥
అవ్యక్తనామ్నీ పరమేశశక్తి -
రనాద్యవిద్యా త్రిగుణాత్మికా పరా ।
కార్యానుమేయా సుధియైవ మాయా
యయా జగత్సర్వమిదం ప్రసూయతే ॥ ౧౧౦ ॥
సన్నాప్యసన్నాప్యుభయాత్మికా నో
భిన్నాప్యభిన్నాప్యుభయాత్మికా నో ।
సాఙ్గాప్యనఙ్గాప్యుభయాత్మికా నో
మహాద్భుతానిర్వచనీయరూపా ॥ ౧౧౧ ॥
శుద్ధాద్వయబ్రహ్మవిబోధనాశ్యా
సర్పభ్రమో రజ్జువివేకతో యథా ।
రజస్తమః సత్త్వమితి ప్రసిద్ధా
గుణాస్తదీయాః ప్రథితైః స్వకార్యైః ॥ ౧౧౨ ॥
విక్షేపశక్తీ రజసః క్రియాత్మికా
యతః ప్రవృత్తిః ప్రసృతా పురాణీ ।
రాగాదయోఽస్యాః ప్రభవన్తి నిత్యం
దుఃఖాదయో యే మనసో వికారాః ॥ ౧౧౩ ॥
కామః క్రోధో లోభదమ్భావ్యసూయా -
హఙ్కారేర్ష్యామత్సరాద్యాస్తు ఘోరాః ।
ధర్మా ఎతే రాజసాః పుమ్ప్రవృత్తి -
ర్యస్మాదేతత్తద్రజో బన్ధహేతుః ॥ ౧౧౪ ॥
ఎషావృతిర్నామ తమోగుణస్య
శక్తిర్యయా వస్త్వవభాసతేఽన్యథా ।
సైషా నిదానం పురుషస్య సంసృతే -
ర్విక్షేపశక్తేః ప్రసరస్య హేతుః ॥ ౧౧౫ ॥
ప్రజ్ఞావానపి పణ్డితోఽపి చతురోఽప్యత్యన్తసూక్ష్మార్థదృ -
గ్వ్యాలీఢస్తమసా న వేత్తి బహుధా సమ్బోధితోఽపి స్ఫుటమ్ ।
భ్రాన్త్యారోపితమేవ సాధు కలయత్యాలమ్బతే తద్గుణాన్
హన్తాసౌ ప్రబలా దురన్తతమసః శక్తిర్మహత్యావృతిః ॥ ౧౧౬ ॥
అభావనా వా విపరీతభావనా
సమ్భావనా విప్రతిపత్తిరస్యాః ।
సంసర్గయుక్తం న విముఞ్చతి ధ్రువం
విక్షేపశక్తిః క్షపయత్యజస్రమ్ ॥ ౧౧౭ ॥
అజ్ఞానమాలస్యజడత్వనిద్రా -
ప్రమాదమూఢత్వముఖాస్తమోగుణాః ।
ఎతైః ప్రయుక్తో న హి వేత్తి కిఞ్చి -
న్నిద్రాలువత్స్తమ్భవదేవ తిష్ఠతి ॥ ౧౧౮ ॥
సత్త్వం విశుద్ధం జలవత్తథాపి
తాభ్యాం మిలిత్వా సరణాయ కల్పతే ।
యత్రాత్మబిమ్బః ప్రతిబిమ్బితః స -
న్ప్రకాశయత్యర్క ఇవాఖిలం జడమ్ ॥ ౧౧౯ ॥
మిశ్రస్య సత్త్వస్య భవన్తి ధర్మా -
స్త్వమానితాద్యా నియమా యమాద్యాః ।
శ్రద్ధా చ భక్తిశ్చ ముముక్షుతా చ
దైవీ చ సమ్పత్తిరసన్నివృత్తిః ॥ ౧౨౦ ॥
విశుద్ధసత్త్వస్య గుణాః ప్రసాదః
స్వాత్మానుభూతిః పరమా ప్రశాన్తిః ।
తృప్తిః ప్రహర్షః పరమాత్మనిష్ఠా
యయా సదానన్దరసం సమృచ్ఛతి ॥ ౧౨౧ ॥
అవ్యక్తమేతత్త్రిగుణైర్నిరుక్తం
తత్కారణం నామ శరీరమాత్మనః ।
సుషుప్తిరేతస్య విభక్త్యవస్థా
ప్రలీనసర్వేన్ద్రియబుద్ధివృత్తిః ॥ ౧౨౨ ॥
సర్వప్రకారప్రమితిప్రశాన్తి -
ర్బీజాత్మనావస్థితిరేవ బుద్ధేః ।
సుషుప్తిరత్రాస్య కిల ప్రతీతిః
కిఞ్చిన్న వేద్మీతి జగత్ప్రసిద్ధేః ॥ ౧౨౩ ॥
దేహేన్ద్రియప్రాణమనోఽహమాదయః
సర్వే వికారా విషయాః సుఖాదయః ।
వ్యోమాదిభూతాన్యఖిలం చ విశ్వ -
మవ్యక్తపర్యన్తమిదం హ్యనాత్మా ॥ ౧౨౪ ॥
మాయా మాయాకార్యం సర్వం మహదాది దేహపర్యన్తమ్ ।
అసదిదమనాత్మతత్త్వం విద్ధి త్వం మరుమరీచికాకల్పమ్ ॥ ౧౨౫ ॥
అథ తే సమ్ప్రవక్ష్యామి స్వరూపం పరమాత్మనః ।
యద్విజ్ఞాయ నరో బన్ధాన్ముక్తః కైవల్యమశ్నుతే ॥ ౧౨౬ ॥
అస్తి కశ్చిత్స్వయం నిత్యమహంప్రత్యయలమ్బనః ।
అవస్థాత్రయసాక్షీ సన్పఞ్చకోశవిలక్షణః ॥ ౧౨౭ ॥
యో విజానాతి సకలం జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తిషు ।
బుద్ధితద్వృత్తిసద్భావమభావమహమిత్యయమ్ ॥ ౧౨౮ ॥
యః పశ్యతి స్వయం సర్వం యం న పశ్యతి కిఞ్చన ।
యశ్చేతయతి బుద్ధ్యాది న తద్యం చేతయత్యయమ్ ॥ ౧౨౯ ॥
యేన విశ్వమిదం వ్యాప్తం యం న వ్యాప్నోతి కిఞ్చన ।
అభారూపమిదం సర్వం యం భాన్తమనుభాత్యయమ్ ॥ ౧౩౦ ॥
యస్య సంనిధిమాత్రేణ దేహేన్ద్రియమనోధియః ।
విషయేషు స్వకీయేషు వర్తన్తే ప్రేరితా ఇవ ॥ ౧౩౧ ॥
అహఙ్కారాదిదేహాన్తా విషయాశ్చ సుఖాదయః ।
వేద్యన్తే ఘటవద్యేన నిత్యబోధస్వరూపిణా ॥ ౧౩౨ ॥
ఎషోఽన్తరాత్మా పురుషః పురాణో
నిరన్తరాఖణ్డసుఖానుభూతిః ।
సదైకరూపః ప్రతిబోధమాత్రో
యేనేషితా వాగసవశ్చరన్తి ॥ ౧౩౩ ॥
అత్రైవ సత్త్వాత్మని ధీగుహాయా -
మవ్యాకృతాకాశ ఉరుప్రకాశః ।
ఆకాశ ఉచ్చైరవివత్ప్రకాశతే
స్వతేజసా విశ్వమిదం ప్రకాశయన్ ॥ ౧౩౪ ॥
జ్ఞాతా మనోహఙ్కృతివిక్రియాణాం
దేహేన్ద్రియప్రాణకృతక్రియాణామ్ ।
అయోగ్నివత్తానను వర్తమానో
న చేష్టతే నో వికరోతి కిఞ్చన ॥ ౧౩౫ ॥
న జాయతే నో మ్రియతే న వర్ధతే
న క్షీయతే నో వికరోతి నిత్యః ।
విలీయమానేఽపి వపుష్యముష్మి -
న్న లీయతే కుమ్భ ఇవామ్బరం స్వయమ్ ॥ ౧౩౬ ॥
ప్రకృతివికృతిభిన్నః శుద్ధబోధస్వభావః
సదసదిదమశేషం భాసయన్నిర్విశేషః ।
విలసతి పరమాత్మా జాగ్రదాదిష్వవస్థా -
స్వహమహమితి సాక్షాత్సాక్షిరూపేణ బుద్ధేః ॥ ౧౩౭ ॥
నియమితమనసాముం త్వం స్వమాత్మానమాత్మ -
న్యయమహమితి సాక్షాద్విద్ధి బుద్ధిప్రసాదాత్ ।
జనిమరణతరఙ్గాపారసంసారసిన్ధుం
ప్రతర భవ కృతార్థో బ్రహ్మరూపేణ సంస్థః ॥ ౧౩౮ ॥
అత్రానాత్మన్యహమితి మతిర్బన్ధ ఎషోఽస్య పుంసః
ప్రాప్తోఽజ్ఞానాజ్జననమరణక్లేశసమ్పాతహేతుః ।
యేనైవాయం వపురిదమసత్సత్యమిత్యాత్మబుద్ధ్యా
పుష్యత్యుక్షత్యవతి విషయైస్తన్తుభిః కోశకృద్వత్ ॥ ౧౩౯ ॥
అతస్మింస్తద్బుద్ధిః ప్రభవతి విమూఢస్య తమసా
వివేకాభావాద్వై స్ఫురతి భుజగే రజ్జుధిషణా ।
తతోఽనర్థవ్రాతో నిపతతి సమాదాతురధిక -
స్తతో యోఽసద్గ్రాహః స హి భవతి బన్ధః శృణు సఖే ॥ ౧౪౦ ॥
అఖణ్డనిత్యాద్వయబోధశక్త్యా
స్ఫురన్తమాత్మానమనన్తవైభవమ్ ।
సమావృణోత్యావృతిశక్తిరేషా
తమోమయీ రాహురివార్కబిమ్బమ్ ॥ ౧౪౧ ॥
తిరోభూతే స్వాత్మన్యమలతరతేజోవతి పుమా -
ననాత్మానం మోహాదహమితి శరీరం కలయతి ।
తతః కామక్రోధప్రభృతిభిరముం బన్ధకగుణైః
పరం విక్షేపాఖ్యా రజస ఉరుశక్తిర్వ్యథయతి ॥ ౧౪౨ ॥
మహామోహగ్రాహగ్రసనగలితాత్మావగమనో
ధియో నానావస్థాః స్వయమభినయంస్తద్గుణతయా ।
అపారే సంసారే విషయవిషపూరే జలనిధౌ
నిమజ్జ్యోన్మజ్జ్యాయం భ్రమతి కుమతిః కుత్సితగతిః ॥ ౧౪౩ ॥
భానుప్రభాసఞ్జనితాభ్రపఙ్క్తి -
ర్భానుం తిరోధాయ యథా విజృమ్భతే ।
ఆత్మోదితాహఙ్కృతిరాత్మతత్త్వం
తథా తిరోధాయ విజృమ్భతే స్వయమ్ ॥ ౧౪౪ ॥
కబలితదిననాథే దుర్దినే సాన్ద్రమేఘై -
ర్వ్యథయతి హిమఝఞ్ఝావాయురుగ్రో యథైతాన్ ।
అవిరతతమసాత్మన్యావృతే మూఢబుద్ధిం
క్షపయతి బహుదుఃఖైస్తీవ్రవిక్షేపశక్తిః ॥ ౧౪౫ ॥
ఎతాభ్యామేవ శక్తిభ్యాం బన్ధః పుంసః సమాగతః ।
యాభ్యాం విమోహితో దేహం మత్వాత్మానం భ్రమత్యయమ్ ॥ ౧౪౬ ॥
బీజం సంసృతిభూమిజస్య తు తమో దేహాత్మధీరఙ్కురో
రాగః పల్లవమమ్బు కర్మ తు వపుః స్కన్ధోఽసవః శాఖికాః ।
అగ్రాణీన్ద్రియసంహతిశ్చ విషయాః పుష్పాణి దుఃఖం ఫలం
నానాకర్మసముద్భవం బహువిధం భోక్తాత్ర జీవః ఖగః ॥ ౧౪౭ ॥
అజ్ఞానమూలోఽయమనాత్మబన్ధో
నైసర్గికోఽనాదిరనన్త ఈరితః ।
జన్మాప్యయవ్యాధిజరాదిదుఃఖ -
ప్రవాహతాపం జనయత్యముష్య ॥ ౧౪౮ ॥
నాస్త్రైర్న శస్త్రైరనిలేన వహ్నినా
చ్ఛేత్తుం న శక్యో న చ కర్మకోటిభిః ।
వివేకవిజ్ఞానమహాసినా వినా
ధాతుః ప్రసాదేన శితేన మఞ్జునా ॥ ౧౪౯ ॥
శ్రుతిప్రమాణైకమతేః స్వధర్మ -
నిష్ఠా తయైవాత్మవిశుద్ధిరస్య ।
విశుద్ధబుద్ధేః పరమాత్మవేదనం
తేనైవ సంసారసమూలనాశః ॥ ౧౫౦ ॥
కోశైరన్నమయాద్యైః పఞ్చభిరాత్మా న సంవృతో భాతి ।
నిజశక్తిసముత్పన్నైః శైవలపటలైరివామ్బు వాపీస్థమ్ ॥ ౧౫౧ ॥
తచ్ఛైవాలాపనయే సమ్యక్సలిలం ప్రతీయతే శుద్ధమ్ ।
తృష్ణాసన్తాపహరం సద్యః సౌఖ్యప్రదం పరం పుంసః ॥ ౧౫౨ ॥
పఞ్చానామపి కోశానామపవాదే విభాత్యయం శుద్ధః ।
నిత్యానన్దైకరసః ప్రత్యగ్రూపః పరః స్వయఞ్జ్యోతిః ॥ ౧౫౩ ॥
ఆత్మానాత్మవివేకః కర్తవ్యో బన్ధముక్తయే విదుషా ।
తేనైవానన్దీ భవతి స్వం విజ్ఞాయ సచ్చిదానన్దమ్ ॥ ౧౫౪ ॥
ముఞ్జాదిషీకామివ దృశ్యవర్గా -
త్ప్రత్యఞ్చమాత్మానమసఙ్గమక్రియమ్ ।
వివిచ్య తత్ర ప్రవిలాప్య సర్వం
తదాత్మనా తిష్ఠతి యః స ముక్తః ॥ ౧౫౫ ॥
దేహోఽయమన్నభవనోఽన్నమయస్తు కోశో
హ్యన్నేన జీవతి వినశ్యతి తద్విహీనః ।
త్వక్చర్మమాంసరుధిరాస్థిపురీషరాశి -
ర్నాయం స్వయం భవితుమర్హతి నిత్యశుద్ధః ॥ ౧౫౬ ॥
పూర్వం జనేరపి మృతేరథ నాయమస్తి
జాతక్షణక్షణగుణోఽనియతస్వభావః ।
నైకో జడశ్చ ఘటవత్పరిదృశ్యమానః స్వాత్మా కథం భవతి భావవికారవేత్తా ॥ ౧౫౭ ॥
పాణిపాదాదిమాన్దేహో నాత్మా వ్యఙ్గేఽపి జీవనాత్ ।
తత్తచ్ఛక్తేరనాశాచ్చ న నియమ్యో నియామకః ॥ ౧౫౮ ॥
దేహతద్ధర్మతత్కర్మతదవస్థాదిసాక్షిణః ।
సత ఎవ స్వతః సిద్ధం తద్వైలక్షణ్యమాత్మనః ॥ ౧౫౯ ॥
శల్యరాశిర్మాంసలిప్తో మలపూర్ణోఽతికశ్మలః ।
కథం భవేదయం వేత్తా స్వయమేతద్విలక్షణః ॥ ౧౬౦ ॥
త్వఙ్మాంసమేదోస్థిపురీషరాశా -
వహంమతిం మూఢజనః కరోతి ।
విలక్షణం వేత్తి విచారశీలో
నిజస్వరూపం పరమార్థభూతమ్ ॥ ౧౬౧ ॥
దేహోఽహమిత్యేవ జడస్య బుద్ధి -
ర్దేహే చ జీవే విదుషస్త్వహన్ధీః ।
వివేకవిజ్ఞానవతో మహాత్మనో
బ్రహ్మాహమిత్యేవ మతిః సదాత్మని ॥ ౧౬౨ ॥
అత్రాత్మబుద్ధిం త్యజ మూఢబుద్ధే
త్వఙ్మాంసమేదోస్థిపురీషరాశౌ ।
సర్వాత్మని బ్రహ్మణి నిర్వికల్పే
కురుష్వ శాన్తిం పరమాం భజస్వ ॥ ౧౬౩ ॥
దేహేన్ద్రియాదావసతి భ్రమోదితాం
విద్వానహన్తాం న జహాతి యావత్ ।
తావన్న తస్యాస్తి విముక్తివార్తా -
ప్యస్త్వేష వేదాన్తనయాన్తదర్శీ ॥ ౧౬౪ ॥
ఛాయాశరీరే ప్రతిబిమ్బగాత్రే
యత్స్వప్నదేహే హృది కల్పితాఙ్గే ।
యథాత్మబుద్ధిస్తవ నాస్తి కాచి -
జ్జీవచ్ఛరీరే చ తథైవ మాస్తు ॥ ౧౬౫ ॥
దేహాత్మధీరేవ నృణామసద్ధియాం
జన్మాదిదుఃఖప్రభవస్య బీజమ్ ।
యతస్తతస్త్వం జహి తాం ప్రయత్నా -
త్త్యక్తే తు చిత్తే న పునర్భవాశా ॥ ౧౬౬ ॥
కర్మేన్ద్రియైః పఞ్చభిరఞ్చితోఽయం
ప్రాణో భవేత్ప్రాణమయస్తు కోశః ।
యేనాత్మవానన్నమయోఽనుపూర్ణః
ప్రవర్తతేఽసౌ సకలక్రియాసు ॥ ౧౬౭ ॥
నైవాత్మాపి ప్రాణమయో వాయువికారో
గన్తాగన్తా వాయువదన్తర్బహిరేషః ।
యస్మాత్కిఞ్చిత్క్వాపి న వేత్తీష్టమనిష్టం
స్వం వాన్యం వా కిఞ్చన నిత్యం పరతన్త్రః ॥ ౧౬౮ ॥
జ్ఞానేన్ద్రియాణి చ మనశ్చ మనోమయః స్యా -
త్కోశో మమాహమితి వస్తువికల్పహేతుః ।
సంజ్ఞాదిభేదకలనాకలితో బలీయాం -
స్తత్పూర్వకోశమనుపూర్య విజృమ్భతే యః ॥ ౧౬౯ ॥
పఞ్చేన్ద్రియైః పఞ్చభిరేవ హోతృభిః
ప్రచీయమానో విషయాజ్యధారయా ।
జాజ్వల్యమానో బహువాసనేన్ధనై -
ర్మనోమయోఽగ్నిర్దహతి ప్రపఞ్చమ్ ॥ ౧౭౦ ॥
న హ్యస్త్యవిద్యా మనసోఽతిరిక్తా
మనో హ్యవిద్యా భవబన్ధహేతుః ।
తస్మిన్వినష్టే సకలం వినష్టం
విజృమ్భితేఽస్మిన్సకలం విజృమ్భతే ॥ ౧౭౧ ॥
స్వప్నేఽర్థశూన్యే సృజతి స్వశక్త్యా
భోక్త్రాది విశ్వం మన ఎవ సర్వమ్ ।
తథైవ జాగ్రత్యపి నో విశేష -
స్తత్సర్వమేతన్మనసో విజృమ్భణమ్ ॥ ౧౭౨ ॥
సుషుప్తికాలే మనసి ప్రలీనే
నైవాస్తి కిఞ్చిత్సకలప్రసిద్ధేః ।
అతో మనఃకల్పిత ఎవ పుంసః
సంసార ఎతస్య న వస్తుతోఽస్తి ॥ ౧౭౩ ॥
వాయునానీయతే మేఘః పునస్తేనైవ లీయతే ।
మనసా కల్ప్యతే బన్ధో మోక్షస్తేనైవ కల్ప్యతే ॥ ౧౭౪ ॥
దేహాదిసర్వవిషయే పరికల్ప్య రాగం
బధ్నాతి తేన పురుషం పశువద్గుణేన ।
వైరస్యమత్ర విషవత్సువిధాయ పశ్చా -
దేనం విమోచయతి తన్మన ఎవ బన్ధాత్ ॥ ౧౭౫ ॥
తస్మాన్మనః కారణమస్య జన్తో -
ర్బన్ధస్య మోక్షస్య చ వా విధానే ।
బన్ధస్య హేతుర్మలినం రజోగుణై -
ర్మోక్షస్య శుద్ధం విరజస్తమస్కమ్ ॥ ౧౭౬ ॥
వివేకవైరాగ్యగుణాతిరేకా -
చ్ఛుద్ధత్వమాసాద్య మనో విముక్త్యై ।
భవత్యతో బుద్ధిమతో ముముక్షో -
స్తాభ్యాం దృఢాభ్యాం భవితవ్యమగ్రే ॥ ౧౭౭ ॥
మనో నామ మహావ్యాఘ్రో విషయారణ్యభూమిషు ।
చరత్యత్ర న గచ్ఛన్తు సాధవో యే ముముక్షవః ॥ ౧౭౮ ॥
మనః ప్రసూతే విషయానశేషా -
న్స్థూలాత్మనా సూక్ష్మతయా చ భోక్తుః ।
శరీరవర్ణాశ్రమజాతిభేదా -
న్గుణక్రియాహేతుఫలాని నిత్యమ్ ॥ ౧౭౯ ॥
అసఙ్గచిద్రూపమముం విమోహ్య
దేహేన్ద్రియప్రాణగుణైర్నిబధ్య ।
అహం మమేతి భ్రమయత్యజస్రం
మనః స్వకృత్యేషు ఫలోపభుక్తిషు ॥ ౧౮౦ ॥
అధ్యాసదోషాత్పురుషస్య సంసృతి -
రధ్యాసబన్ధస్త్వమునైవ కల్పితః ।
రజస్తమోదోషవతోఽవివేకినో
జన్మాదిదుఃఖస్య నిదానమేతత్ ॥ ౧౮౧ ॥
అతః ప్రాహుర్మనోఽవిద్యాం పణ్డితాస్తత్త్వదర్శినః ।
యేనైవ భ్రామ్యతే విశ్వం వాయునేవాభ్రమణ్డలమ్ ॥ ౧౮౨ ॥
తన్మనఃశోధనం కార్యం ప్రయత్నేన ముముక్షుణా ।
విశుద్ధే సతి చైతస్మిన్ముక్తిః కరఫలాయతే ॥ ౧౮౩ ॥
మోక్షైకసక్త్యా విషయేషు రాగం
నిర్మూల్య సంన్యస్య చ సర్వకర్మ ।
సచ్ఛ్రద్ధయా యః శ్రవణాదినిష్ఠో
రజః స్వభావం స ధునోతి బుద్ధేః ॥ ౧౮౪ ॥
మనోమయో నాపి భవేత్పరాత్మా
హ్యాద్యన్తవత్త్వాత్పరిణామిభావాత్ ।
దుఃఖాత్మకత్వాద్విషయత్వహేతో -
ర్ద్రష్టా హి దృశ్యాత్మతయా న దృష్టః ॥ ౧౮౫ ॥
బుద్ధిర్బుద్ధీన్ద్రియైః సార్ధం సవృత్తిః కర్తృలక్షణః ।
విజ్ఞానమయకోశః స్యాత్పుంసః సంసారకారణమ్ ॥ ౧౮౬ ॥
అనువ్రజచ్చిత్ప్రతిబిమ్బశక్తి -
ర్విజ్ఞానసంజ్ఞః ప్రకృతేర్వికారః ।
జ్ఞానక్రియావానహమిత్యజస్రం
దేహేన్ద్రియాదిష్వభిమన్యతే భృశమ్ ॥ ౧౮౭ ॥
అనాదికాలోఽయమహంస్వభావో
జీవః సమస్తవ్యవహారవోఢా ।
కరోతి కర్మాణ్యనుపూర్వవాసనః
పుణ్యాన్యపుణ్యాని చ తత్ఫలాని ॥ ౧౮౮ ॥
భుఙ్క్తే విచిత్రాస్వపి యోనిషు వ్రజ -
న్నాయాతి నిర్యాత్యధ ఊర్ధ్వమేషః ।
అస్యైవ విజ్ఞానమయస్య జాగ్ర -
త్స్వప్నాద్యవస్థాః సుఖదుఃఖభోగః ॥ ౧౮౯ ॥
దేహాదినిష్ఠాశ్రమధర్మకర్మ -
గుణాభిమానః సతతం మమేతి ।
విజ్ఞానకోశోఽయమతిప్రకాశః
ప్రకృష్టసాన్నిధ్యవశాత్పరాత్మనః ।
అతో భవత్యేష ఉపాధిరస్య
యదాత్మధీః సంసరతి భ్రమేణ ॥ ౧౯౦ ॥
యోఽయం విజ్ఞానమయః ప్రాణేషు హృది స్ఫురత్స్వయఞ్జ్యోతిః ।
కూటస్థః సన్నాత్మా కర్తా భోక్తా భవత్యుపాధిస్థః ॥ ౧౯౧ ॥
స్వయం పరిచ్ఛేదముపేత్య బుద్ధే -
స్తాదాత్మ్యదోషేణ పరం మృషాత్మనః ।
సర్వాత్మకః సన్నపి వీక్షతే స్వయం
స్వతః పృథక్త్వేన మృదో ఘటానివ ॥ ౧౯౨ ॥
ఉపాధిసమ్బన్ధవశాత్పరాత్మా -
ప్యుపాధిధర్మాననుభాతి తద్గుణః ।
అయోవికారానవికారివహ్నివ -
త్సదైకరూపోఽపి పరః స్వభావాత్ ॥ ౧౯౩ ॥
శిష్య ఉవాచ -
భ్రమేణాప్యన్యథా వాస్తు జీవభావః పరాత్మనః ।
తదుపాధేరనాదిత్వాన్నానాదేర్నాశ ఇష్యతే ॥ ౧౯౪ ॥
అతోఽస్య జీవభావోఽపి నిత్యో భవతి సంసృతిః ।
న నివర్తేత తన్మోక్షః కథం మే శ్రీగురో వద ॥ ౧౯౫ ॥
శ్రీగురురువాచ -
సమ్యక్పృష్టం త్వయా విద్వన్ సావధానేన తచ్ఛృణు ।
ప్రామాణికీ న భవతి భ్రాన్త్యా మోహితకల్పనా ॥ ౧౯౬ ॥
భ్రాన్తిం వినా త్వసఙ్గస్య నిష్క్రియస్య నిరాకృతేః ।
న ఘటేతార్థసమ్బన్ధో నభసో నీలతాదివత్ ॥ ౧౯౭ ॥
స్వస్య ద్రష్టుర్నిర్గుణస్యాక్రియస్య
ప్రత్యగ్బోధానన్దరూపస్య బుద్ధేః ।
భ్రాన్త్యా ప్రాప్తో జీవభావో న సత్యో
మోహాపాయే నాస్త్యవస్తు స్వభావాత్ ॥ ౧౯౮ ॥
యావద్భ్రాన్తిస్తావదేవాస్య సత్తా
మిథ్యాజ్ఞానోజ్జృమ్భితస్య ప్రమాదాత్ ।
రజ్జ్వాం సర్పో భ్రాన్తికాలీన ఎవ
భ్రాన్తేర్నాశే నైవ సర్పోఽస్తి తద్వత్ ॥ ౧౯౯ ॥
అనాదిత్వమవిద్యాయాః కార్యస్యాపి తథేష్యతే ।
ఉత్పన్నాయాం తు విద్యాయామావిద్యకమనాద్యపి ॥ ౨౦౦ ॥
ప్రబోధే స్వప్నవత్సర్వం సహమూలం వినశ్యతి ।
అనాద్యపీదం నో నిత్యం ప్రాగభావ ఇవ స్ఫుటమ్ ॥ ౨౦౧ ॥
అనాదేరపి విధ్వంసః ప్రాగభావస్య వీక్షితః ।
యద్బుద్ధ్యుపాధిసమ్బన్ధాత్పరికల్పితమాత్మని ॥ ౨౦౨ ॥
జీవత్వం న తతోఽన్యత్తు స్వరూపేణ విలక్షణమ్ ।
సమ్బన్ధః స్వాత్మనో బుద్ధ్యా మిథ్యాజ్ఞానపురఃసరః ॥ ౨౦౩ ॥
వినివృత్తిర్భవేత్తస్య సమ్యగ్జ్ఞానేన నాన్యథా ।
బ్రహ్మాత్మైకత్వవిజ్ఞానం సమ్యగ్జ్ఞానం శ్రుతేర్మతమ్ ॥ ౨౦౪ ॥
తదాత్మానాత్మనోః సమ్యగ్వివేకేనైవ సిధ్యతి ।
తతో వివేకః కర్తవ్యః ప్రత్యగాత్మాసదాత్మనోః ॥ ౨౦౫ ॥
జలం పఙ్కవదస్పష్టం పఙ్కాపాయే జలం స్ఫుటమ్ ।
యథా భాతి తథాత్మాపి దోషాభావే స్ఫుటప్రభః ॥ ౨౦౬ ॥
అసన్నివృత్తౌ తు సదాత్మనః స్ఫుట -
ప్రతీతిరేతస్య భవేత్ప్రతీచః ।
తతో నిరాసః కరణీయ ఎవా -
సదాత్మనః సాధ్వహమాదివస్తునః ॥ ౨౦౭ ॥
అతో నాయం పరాత్మా స్యాద్విజ్ఞానమయశబ్దభాక్ ।
వికారిత్వాజ్జడత్వాచ్చ పరిచ్ఛిన్నత్వహేతుతః ।
దృశ్యత్వాద్వ్యభిచారిత్వాన్నానిత్యో నిత్య ఇష్యతే ॥ ౨౦౮ ॥
ఆనన్దప్రతిబిమ్బచుమ్బితతనుర్వృత్తిస్తమోజృమ్భితా
స్యాదానన్దమయః ప్రియాదిగుణకః స్వేష్టార్థలాభోదయః ।
పుణ్యస్యానుభవే విభాతి కృతినామానన్దరూపః స్వయం
భూత్వా నన్దతి యత్ర సాధు తనుభృన్మాత్రః ప్రయత్నం వినా ॥ ౨౦౯ ॥
ఆనన్దమయకోశస్య సుషుప్తౌ స్ఫూర్తిరుత్కటా ।
స్వప్నజాగరయోరీషదిష్టసన్దర్శనాదినా ॥ ౨౧౦ ॥
నైవాయమానన్దమయః పరాత్మా
సోపాధికత్వాత్ప్రకృతేర్వికారాత్ ।
కార్యత్వహేతోః సుకృతక్రియాయా
వికారసఙ్ఘాతసమాహితత్వాత్ ॥ ౨౧౧ ॥
పఞ్చానామపి కోశానాం నిషేధే యుక్తితః కృతే ।
తన్నిషేధావధిః సాక్షీ బోధరూపోఽవశిష్యతే ॥ ౨౧౨ ॥
యోఽయమాత్మా స్వయఞ్జ్యోతిః పఞ్చకోశవిలక్షణః ।
అవస్థాత్రయసాక్షీ సన్నిర్వికారో నిరఞ్జనః ।
సదానన్దః స విజ్ఞేయః స్వాత్మత్వేన విపశ్చితా ॥ ౨౧౩ ॥
శిష్య ఉవాచ -
మిథ్యాత్వేన నిషిద్ధేషు కోశేష్వేతేషు పఞ్చసు ।
సర్వాభావం వినా కిఞ్చిన్న పశ్యామ్యత్ర హే గురో ।
విజ్ఞేయం కిము వస్త్వస్తి స్వాత్మనాత్ర విపశ్చితా ॥ ౨౧౪ ॥
శ్రీగురురువాచ -
సత్యముక్తం త్వయా విద్వన్ నిపుణోఽసి విచారణే ।
అహమాదివికారాస్తే తదభావోఽయమప్యథ ॥ ౨౧౫ ॥
సర్వే యేనానుభూయన్తే యః స్వయం నానుభూయతే ।
తమాత్మానం వేదితారం విద్ధి బుద్ధ్యా సుసూక్ష్మయా ॥ ౨౧౬ ॥
తత్సాక్షికం భవేత్తత్తద్యద్యద్యేనానుభూయతే ।
కస్యాప్యననుభూతార్థే సాక్షిత్వం నోపయుజ్యతే ॥ ౨౧౭ ॥
అసౌ స్వసాక్షికో భావో యతః స్వేనానుభూయతే ।
అతః పరం స్వయం సాక్షాత్ప్రత్యగాత్మా న చేతరః ॥ ౨౧౮ ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తిషు స్ఫుటతరం యోఽసౌ సముజ్జృమ్భతే
ప్రత్యగ్రూపతయా సదాహమహమిత్యన్తః స్ఫురన్నేకధా ।
నానాకారవికారభాజిన ఇమాన్పశ్యన్నహన్ధీముఖా -
న్నిత్యానన్దచిదాత్మనా స్ఫురతి తం విద్ధి స్వమేతం హృది ॥ ౨౧౯ ॥
ఘటోదకే బిమ్బితమర్కబిమ్బ -
మాలోక్య మూఢో రవిమేవ మన్యతే ।
తథా చిదాభాసముపాధిసంస్థం
భ్రాన్త్యాహమిత్యేవ జడోఽభిమన్యతే ॥ ౨౨౦ ॥
ఘటం జలం తద్గతమర్కబిమ్బం
విహాయ సర్వం దివి వీక్ష్యతేఽర్కః ।
తటస్థితస్తత్త్రితయావభాసకః
స్వయమ్ప్రకాశో విదుషా యథా తథా ॥ ౨౨౧ ॥
దేహం ధియం చిత్ప్రతిబిమ్బమేతం
విసృజ్య బుద్ధౌ నిహితం గుహాయామ్ ।
ద్రష్టారమాత్మానమఖణ్డబోధం
సర్వప్రకాశం సదసద్విలక్షణమ్ ॥ ౨౨౨ ॥
నిత్యం విభుం సర్వగతం సుసూక్ష్మ -
మన్తర్బహిః శూన్యమనన్యమాత్మనః ।
విజ్ఞాయ సమ్యఙ్నిజరూపమేత -
త్పుమాన్విపాప్మా విరజా విమృత్యుః ॥ ౨౨౩ ॥
విశోక ఆనన్దఘనో విపశ్చి -
త్స్వయం కుతశ్చిన్న బిభేతి కశ్చిత్ ।
నాన్యోఽస్తి పన్థా భవబన్ధముక్తే -
ర్వినా స్వతత్త్వావగమం ముముక్షోః ॥ ౨౨౪ ॥
బ్రహ్మాభిన్నత్వవిజ్ఞానం భవమోక్షస్య కారణమ్ ।
యేనాద్వితీయమానన్దం బ్రహ్మ సమ్పద్యతే బుధః ॥ ౨౨౫ ॥
బ్రహ్మభూతస్తు సంసృత్యై విద్వాన్నావర్తతే పునః ।
విజ్ఞాతవ్యమతః సమ్యగ్బ్రహ్మాభిన్నత్వమాత్మనః ॥ ౨౨౬ ॥
సత్యం జ్ఞానమనన్తం బ్రహ్మ విశుద్ధం పరం స్వతః సిద్ధమ్ ।
నిత్యానన్దైకరసం ప్రత్యగభిన్నం నిరన్తరం జయతి ॥ ౨౨౭ ॥
సదిదం పరమాద్వైతం స్వస్మాదన్యస్య వస్తునోఽభావాత్ ।
న హ్యన్యదస్తి కిఞ్చిత్సమ్యక్పరతత్త్వబోధసుదశాయామ్ ॥ ౨౨౮ ॥
యదిదం సకలం విశ్వం నానారూపం ప్రతీతమజ్ఞానాత్ ।
తత్సర్వం బ్రహ్మైవ ప్రత్యస్తాశేషభావనాదోషమ్ ॥ ౨౨౯ ॥
మృత్కార్యభూతోఽపి మృదో న భిన్నః
కుమ్భోఽస్తి సర్వత్ర తు మృత్స్వరూపాత్ ।
న కుమ్భరూపం పృథగస్తి కుమ్భః
కుతో మృషాకల్పితనామమాత్రః ॥ ౨౩౦ ॥
కేనాపి మృద్భిన్నతయా స్వరూపం
ఘటస్య సన్దర్శయితుం న శక్యతే ।
అతో ఘటః కల్పిత ఎవ మోహా -
న్మృదేవ సత్యం పరమార్థభూతమ్ ॥ ౨౩౧ ॥
సద్బ్రహ్మకార్యం సకలం సదేవ
సన్మాత్రమేతన్న తతోఽన్యదస్తి ।
అస్తీతి యో వక్తి న తస్య మోహో
వినిర్గతో నిద్రితవత్ప్రజల్పః ॥ ౨౩౨ ॥
బ్రహ్మైవేదం విశ్వమిత్యేవ వాణీ
శ్రౌతీ బ్రూతేఽథర్వనిష్ఠా వరిష్ఠా ।
తస్మాత్సర్వం బ్రహ్మమాత్రం హి విశ్వం
నాధిష్ఠానాద్భిన్నతారోపితస్య ॥ ౨౩౩ ॥
సత్యం యది స్యాజ్జగదేతదాత్మనో -
ఽనన్తత్వహానిర్నిగమాప్రమాణతా ।
అసత్యవాదిత్వమపీశితుః స్యా -
న్నైతత్త్రయం సాధు హితం మహాత్మనామ్ ॥ ౨౩౪ ॥
ఈశ్వరో వస్తుతత్త్వజ్ఞో న చాహం తేష్వవస్థితః ।
న చ మత్స్థాని భూతానీత్యేవమేవ వ్యచీకథత్ ॥ ౨౩౫ ॥
యది సత్యం భవేద్విశ్వం సుషుప్తావుపలభ్యతామ్ ।
యన్నోపలభ్యతే కిఞ్చిదతోఽసత్స్వప్నవన్మృషా ॥ ౨౩౬ ॥
అతః పృథఙ్నాస్తి జగత్పరాత్మనః
పృథక్ప్రతీతిస్తు మృషా గుణాదివత్ ।
ఆరోపితస్యాస్తి కిమర్థవత్తా -
ధిష్ఠానమాభాతి తథా భ్రమేణ ॥ ౨౩౭ ॥
భ్రాన్తస్య యద్యద్భ్రమతః ప్రతీతం
బ్రహ్మైవ తత్తద్రజతం హి శుక్తిః ।
ఇదన్తయా బ్రహ్మ సదైవ రూప్యతే
త్వారోపితం బ్రహ్మణి నామమాత్రమ్ ॥ ౨౩౮ ॥
అతః పరం బ్రహ్మ సదద్వితీయం
విశుద్ధవిజ్ఞానఘనం నిరఞ్జనమ్ ।
ప్రశాన్తమాద్యన్తవిహీనమక్రియం
నిరన్తరానన్దరసస్వరూపమ్ ॥ ౨౩౯ ॥
నిరస్తమాయాకృతసర్వభేదం
నిత్యం ధ్రువం నిష్కలమప్రమేయమ్ ।
అరూపమవ్యక్తమనాఖ్యమవ్యయం
జ్యోతిః స్వయం కిఞ్చిదిదం చకాస్తి ॥ ౨౪౦ ॥
జ్ఞాతృజ్ఞేయజ్ఞానశూన్యమనన్తం నిర్వికల్పకమ్ ।
కేవలాఖణ్డచిన్మాత్రం పరం తత్త్వం విదుర్బుధాః ॥ ౨౪౧ ॥
అహేయమనుపాదేయం మనోవాచామగోచరమ్ ।
అప్రమేయమనాద్యన్తం బ్రహ్మ పూర్ణం మహన్మహః ॥ ౨౪౨ ॥
తత్త్వమ్పదాభ్యామభిధీయమానయో -
ర్బ్రహ్మాత్మనోః శోధితయోర్యదిత్థమ్ ।
శ్రుత్యా తయోస్తత్త్వమసీతి సమ్య -
గేకత్వమేవ ప్రతిపాద్యతే ముహుః ॥ ౨౪౩ ॥
ఐక్యం తయోర్లక్షితయోర్న వాచ్యయో -
ర్నిగద్యతేఽన్యోన్యవిరుద్ధధర్మిణోః ।
ఖద్యోతభాన్వోరివ రాజభృత్యయోః
కూపామ్బురాశ్యోః పరమాణుమేర్వోః ॥ ౨౪౪ ॥
తయోర్విరోధోఽయముపాధికల్పితో
న వాస్తవః కశ్చిదుపాధిరేషః ।
ఈశస్య మాయా మహదాదికారణం
జీవస్య కార్యం శృణు పఞ్చ కోశాః ॥ ౨౪౫ ॥
ఎతావుపాధీ పరజీవయోస్తయోః
సమ్యఙ్ నిరాసే న పరో న జీవః ।
రాజ్యం నరేన్ద్రస్య భటస్య ఖేటక -
స్తయోరపోహే న భటో న రాజా ॥ ౨౪౬ ॥
అథాత ఆదేశ ఇతి శ్రుతిః స్వయం
నిషేధతి బ్రహ్మణి కల్పితం ద్వయమ్ ।
శ్రుతిప్రమాణానుగృహీతయుక్త్యా
తయోర్నిరాసః కరణీయ ఎవమ్ ॥ ౨౪౭ ॥
నేదం నేదం కల్పితత్వాన్న సత్యం
రజ్జౌ దృష్టవ్యాలవత్స్వప్నవచ్చ ।
ఇత్థం దృశ్యం సాధు యుక్త్యా వ్యపోహ్య
జ్ఞేయః పశ్చాదేకభావస్తయోర్యః ॥ ౨౪౮ ॥
తతస్తు తౌ లక్షణయా సులక్ష్యౌ
తయోరఖణ్డైకరసత్వసిద్ధయే ।
నాలం జహత్యా న తథాజహత్యా
కిం తూభయార్థైకతయైవ భావ్యమ్ ॥ ౨౪౯ ॥
స దేవదత్తోఽయమితీహ చైకతా
విరుద్ధధర్మాంశమపాస్య కథ్యతే ।
యథా తథా తత్త్వమసీతి వాక్యే
విరుద్ధధర్మానుభయత్ర హిత్వా ॥ ౨౫౦ ॥
సంలక్ష్య చిన్మాత్రతయా సదాత్మనో -
రఖణ్డభావః పరిచీయతే బుధైః ।
ఎవం మహావాక్యశతేన కథ్యతే
బ్రహ్మాత్మనోరైక్యమఖణ్డభావః ॥ ౨౫౧ ॥
అస్థూలమిత్యేతదసన్నిరస్య
సిద్ధం స్వతో వ్యోమవదప్రతర్క్యమ్ ।
అతో మృషామాత్రమిదం ప్రతీతం
జహీహి యత్స్వాత్మతయా గృహీతమ్ ।
బ్రహ్మాహమిత్యేవ విశుద్ధబుద్ధ్యా
విద్ధి స్వమాత్మానమఖణ్డబోధమ్ ॥ ౨౫౨ ॥
మృత్కార్యం సకలం ఘటాది సతతం మృన్మాత్రమేవాభిత -
స్తద్వత్సజ్జనితం సదాత్మకమిదం సన్మాత్రమేవాఖిలమ్ ।
యస్మాన్నాస్తి సతః పరం కిమపి తత్సత్యం స ఆత్మా స్వయం
తస్మాత్తత్త్వమసి ప్రశాన్తమమలం బ్రహ్మాద్వయం యత్పరమ్ ॥ ౨౫౩ ॥
నిద్రాకల్పితదేశకాలవిషయజ్ఞాత్రాది సర్వం యథా
మిథ్యా తద్వదిహాపి జాగ్రతి జగత్స్వాజ్ఞానకార్యత్వతః ।
యస్మాదేవమిదం శరీరకరణప్రాణాహమాద్యప్యస -
త్తస్మాత్తత్త్వమసి ప్రశాన్తమమలం బ్రహ్మాద్వయం యత్పరమ్ ॥ ౨౫౪ ॥
జాతినీతికులగోత్రదూరగం
నామరూపగుణదోషవర్జితమ్ ।
దేశకాలవిషయాతివర్తి య -
ద్బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౫౫ ॥
యత్పరం సకలవాగగోచరం
గోచరం విమలబోధచక్షుషః ।
శుద్ధచిద్ఘనమనాదివస్తు య -
ద్బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౫౬ ॥
ద్ఘ
షడ్భిరూర్మిభిరయోగి యోగిహృ -
ద్భావితం న కరణైర్విభావితమ్ ।
బుద్ధ్యవేద్యమనవద్యభూతి య -
ద్బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౫౭ ॥
భ్రాన్తికల్పితజగత్కలాశ్రయం
స్వాశ్రయం చ సదసద్విలక్షణమ్ ।
నిష్కలం నిరుపమానమృద్ధిమ -
ద్బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౫౮ ॥
జన్మవృద్ధిపరిణత్యపక్షయ -
వ్యాధినాశనవిహీనమవ్యయమ్ ।
విశ్వసృష్ట్యవనఘాతకారణం
బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౫౯ ॥
అస్తభేదమనపాస్తలక్షణం
నిస్తరఙ్గజలరాశినిశ్చలమ్ ।
నిత్యముక్తమవిభక్తమూర్తి య -
ద్బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౬౦ ॥
ఎకమేవ సదనేకకారణం
కారణాన్తరనిరాసకారణమ్ ।
కార్యకారణవిలక్షణం స్వయం
బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౬౧ ॥
నిర్వికల్పకమనల్పమక్షరం
యత్క్షరాక్షరవిలక్షణం పరమ్ ।
నిత్యమవ్యయసుఖం నిరఞ్జనం
బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౬౨ ॥
యద్విభాతి సదనేకధా భ్రమా -
న్నామరూపగుణవిక్రియాత్మనా ।
హేమవత్స్వయమవిక్రియం సదా
బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౬౩ ॥
యచ్చకాస్త్యనపరం పరాత్పరం
ప్రత్యగేకరసమాత్మలక్షణమ్ ।
సత్యచిత్సుఖమనన్తమవ్యయం
బ్రహ్మ తత్త్వమసి భావయాత్మని ॥ ౨౬౪ ॥
ఉక్తమర్థమిమమాత్మని స్వయం
భావయ ప్రథితయుక్తిభిర్ధియా ।
సంశయాదిరహితం కరామ్బువ -
త్తేన తత్త్వనిగమో భవిష్యతి ॥ ౨౬౫ ॥
స్వం బోధమాత్రం పరిశుద్ధతత్త్వం
విజ్ఞాయ సఙ్ఘే నృపవచ్చ సైన్యే ।
తదాత్మనైవాత్మని సర్వదా స్థితో
విలాపయ బ్రహ్మణి దృశ్యజాతమ్ ॥ ౨౬౬ ॥
బుద్ధౌ గుహాయాం సదసద్విలక్షణం
బ్రహ్మాస్తి సత్యం పరమద్వితీయమ్ ।
తదాత్మనా యోఽత్ర వసేద్గుహాయాం
పునర్న తస్యాఙ్గగుహాప్రవేశః ॥ ౨౬౭ ॥
జ్ఞాతే వస్తున్యపి బలవతీ వాసనానాదిరేషా
కర్తా భోక్తాప్యహమితి దృఢా యాస్య సంసారహేతుః ।
ప్రత్యగ్దృష్ట్యాత్మని నివసతా సాపనేయా ప్రయత్నా -
న్ముక్తిం ప్రాహుస్తదిహ మునయో వాసనాతానవం యత్ ॥ ౨౬౮ ॥
అహం మమేతి యో భావో దేహాక్షాదావనాత్మని ।
అధ్యాసోఽయం నిరస్తవ్యో విదుషా స్వాత్మనిష్ఠయా ॥ ౨౬౯ ॥
జ్ఞాత్వా స్వం ప్రత్యగాత్మానం బుద్ధితద్వృత్తిసాక్షిణమ్ ।
సోఽహమిత్యేవ సద్వృత్త్యానాత్మన్యాత్మమతిం జహి ॥ ౨౭౦ ॥
లోకానువర్తనం త్యక్త్వా త్యక్త్వా దేహానువర్తనమ్ ।
శాస్త్రానువర్తనం త్యక్త్వా స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౭౧ ॥
లోకవాసనయా జన్తోః శాస్త్రవాసనయాపి చ ।
దేహవాసనయా జ్ఞానం యథావన్నైవ జాయతే ॥ ౨౭౨ ॥
సంసారకారాగృహమోక్షమిచ్ఛో -
రయోమయం పాదనిబద్ధశృఙ్ఖలమ్ ।
వదన్తి తజ్జ్ఞాః పటువాసనాత్రయం
యోఽస్మాద్విముక్తః సముపైతి ముక్తిమ్ ॥ ౨౭౩ ॥
జలాదిసమ్పర్కవశాత్ప్రభూత -
దుర్గన్ధధూతాగరుదివ్యవాసనా ।
సఙ్ఘర్షణేనైవ విభాతి సమ్య -
గ్విధూయమానే సతి బాహ్యగన్ధే ॥ ౨౭౪ ॥
అన్తఃశ్రితానన్తదురన్తవాసనా -
ధూలీవిలిప్తా పరమాత్మవాసనా ।
ప్రజ్ఞాతిసఙ్ఘర్షణతో విశుద్ధా
ప్రతీయతే చన్దనగన్ధవత్స్ఫుటా ॥ ౨౭౫ ॥
అనాత్మవాసనాజాలైస్తిరోభూతాత్మవాసనా ।
నిత్యాత్మనిష్ఠయా తేషాం నాశే భాతి స్వయం స్ఫుటా ॥ ౨౭౬ ॥
యథా యథా ప్రత్యగవస్థితం మన -
స్తథా తథా ముఞ్చతి బాహ్యవాసనాః ।
నిఃశేషమోక్షే సతి వాసనానా -
మాత్మానుభూతిః ప్రతిబన్ధశూన్యా ॥ ౨౭౭ ॥
స్వాత్మన్యేవ సదా స్థిత్యా మనో నశ్యతి యోగినః ।
వాసనానాం క్షయశ్చాతః స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౭౮ ॥
తమో ద్వాభ్యాం రజః సత్త్వాత్సత్త్వం శుద్ధేన నశ్యతి ।
తస్మాత్సత్త్వమవష్టభ్య స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౭౯ ॥
ప్రారబ్ధం పుష్యతి వపురితి నిశ్చిత్య నిశ్చలః ।
ధైర్యమాలమ్బ్య యత్నేన స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౦ ॥
నాహం జీవః పరం బ్రహ్మేత్యతద్వ్యావృత్తిపూర్వకమ్ ।
వాసనావేగతః ప్రాప్తస్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౧ ॥
శ్రుత్యా యుక్త్యా స్వానుభూత్యా జ్ఞాత్వా సార్వాత్మ్యమాత్మనః ।
క్వచిదాభాసతః ప్రాప్తస్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౨ ॥
అన్నాదానవిసర్గాభ్యామీషన్నాస్తి క్రియా మునేః ।
తదేకనిష్ఠయా నిత్యం స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౩ ॥
తత్త్వమస్యాదివాక్యోత్థబ్రహ్మాత్మైకత్వబోధతః ।
బ్రహ్మణ్యాత్మత్వదార్ఢ్యాయ స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౪ ॥
అహమ్భావస్య దేహేఽస్మిన్నిఃశేషవిలయావధి ।
సావధానేన యుక్తాత్మా స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౫ ॥
ప్రతీతిర్జీవజగతోః స్వప్నవద్భాతి యావతా ।
తావన్నిరన్తరం విద్వన్ స్వాధ్యాసాపనయం కురు ॥ ౨౮౬ ॥
నిద్రాయా లోకవార్తాయాః శబ్దాదేరపి విస్మృతేః ।
క్వచిన్నావసరం దత్త్వా చిన్తయాత్మానమాత్మని ॥ ౨౮౭ ॥
మాతాపిత్రోర్మలోద్భూతం మలమాంసమయం వపుః ।
త్యక్త్వా చాణ్డాలవద్దూరం బ్రహ్మీభూయ కృతీ భవ ॥ ౨౮౮ ॥
ఘటాకాశం మహాకాశ ఇవాత్మానం పరాత్మని ।
విలాప్యాఖణ్డభావేన తూష్ణీం భవ సదా మునే ॥ ౨౮౯ ॥
స్వప్రకాశమధిష్ఠానం స్వయమ్భూయ సదాత్మనా ।
బ్రహ్మాణ్డమపి పిణ్డాణ్డం త్యజ్యతాం మలభాణ్డవత్ ॥ ౨౯౦ ॥
చిదాత్మని సదానన్దే దేహారూఢామహన్ధియమ్ ।
నివేశ్య లిఙ్గముత్సృజ్య కేవలో భవ సర్వదా ॥ ౨౯౧ ॥
యత్రైష జగదాభాసో దర్పణాన్తః పురం యథా ।
తద్బ్రహ్మాహమితి జ్ఞాత్వా కృతకృత్యో భవిష్యసి ॥ ౨౯౨ ॥
యత్సత్యభూతం నిజరూపమాద్యం
చిదద్వయానన్దమరూపమక్రియమ్ ।
తదేత్య మిథ్యావపురుత్సృజైత -
చ్ఛైలూషవద్వేషముపాత్తమాత్మనః ॥ ౨౯౩ ॥
సర్వాత్మనా దృశ్యమిదం మృషైవ
నైవాహమర్థః క్షణికత్వదర్శనాత్ ।
జానామ్యహం సర్వమితి ప్రతీతిః
కుతోఽహమాదేః క్షణికస్య సిధ్యేత్ ॥ ౨౯౪ ॥
అహమ్పదార్థస్త్వహమాదిసాక్షీ
నిత్యం సుషుప్తావపి భావదర్శనాత్ ।
బ్రూతే హ్యజో నిత్య ఇతి శ్రుతిః స్వయం
తత్ప్రత్యగాత్మా సదసద్విలక్షణః ॥ ౨౯౫ ॥
వికారిణాం సర్వవికారవేత్తా
నిత్యోఽవికారో భవితుం సమర్హతి ।
మనోరథస్వప్నసుషుప్తిషు స్ఫుటం
పునః పునర్దృష్టమసత్త్వమేతయోః ॥ ౨౯౬ ॥
అతోఽభిమానం త్యజ మాంసపిణ్డే
పిణ్డాభిమానిన్యపి బుద్ధికల్పితే ।
కాలత్రయాబాధ్యమఖణ్డబోధం
జ్ఞాత్వా స్వమాత్మానముపైహి శాన్తిమ్ ॥ ౨౯౭ ॥
త్యజాభిమానం కులగోత్రనామ -
రూపాశ్రమేష్వార్ద్రశవాశ్రితేషు ।
లిఙ్గస్య ధర్మానపి కర్తృతాదీం -
స్త్యక్త్వా భవాఖణ్డసుఖస్వరూపః ॥ ౨౯౮ ॥
సన్త్యన్యే ప్రతిబన్ధాః పుంసః సంసారహేతవో దృష్టాః ।
తేషామేషాం మూలం ప్రథమవికారో భవత్యహఙ్కారః ॥ ౨౯౯ ॥
యావత్స్యాత్స్వస్య సమ్బన్ధోఽహఙ్కారేణ దురాత్మనా ।
తావన్న లేశమాత్రాపి ముక్తివార్తా విలక్షణా ॥ ౩౦౦ ॥
అహఙ్కారగ్రహాన్ముక్తః స్వరూపముపపద్యతే ।
చన్ద్రవద్విమలః పూర్ణః సదానన్దః స్వయమ్ప్రభః ॥ ౩౦౧ ॥
యో వా పురైషోఽహమితి ప్రతీతో
బుద్ధ్యా విక్లృప్తస్తమసాతిమూఢయా ।
తస్యైవ నిఃశేషతయా వినాశే
బ్రహ్మాత్మభావః ప్రతిబన్ధశూన్యః ॥ ౩౦౨ ॥
బ్రహ్మానన్దనిధిర్మహాబలవతాహఙ్కారఘోరాహినా
సంవేష్ట్యాత్మని రక్ష్యతే గుణమయైశ్చణ్డైస్త్రిభిర్మస్తకైః ।
విజ్ఞానాఖ్యమహాసినా ద్యుతిమతా విచ్ఛిద్య శీర్షత్రయం
నిర్మూల్యాహిమిమం నిధిం సుఖకరం ధీరోఽనుభోక్తుం క్షమః ॥ ౩౦౩ ॥
యావద్వా యత్కిఞ్చిద్విషదోషస్ఫూర్తిరస్తి చేద్దేహే ।
కథమారోగ్యాయ భవేత్తద్వదహన్తాపి యోగినో ముక్త్యై ॥ ౩౦౪ ॥
అహమోఽత్యన్తనివృత్త్యా తత్కృతనానావికల్పసంహృత్యా ।
ప్రత్యక్తత్త్వవివేకాదయమహమస్మీతి విన్దతే తత్త్వమ్ ॥ ౩౦౫ ॥
అహఙ్కర్తర్యస్మిన్నహమితి మతిం ముఞ్చ సహసా
వికారాత్మన్యాత్మప్రతిఫలజుషి స్వస్థితిముషి ।
యదధ్యాసాత్ప్రాప్తా జనిమృతిజరా దుఃఖబహులా
ప్రతీచశ్చిన్మూర్తేస్తవ సుఖతనోః సంసృతిరియమ్ ॥ ౩౦౬ ॥
సదైకరూపస్య చిదాత్మనో విభో -
రానన్దమూర్తేరనవద్యకీర్తేః ।
నైవాన్యథా క్వాప్యవికారిణస్తే
వినాహమధ్యాసమముష్య సంసృతిః ॥ ౩౦౭ ॥
తస్మాదహఙ్కారమిమం స్వశత్రుం
భోక్తుర్గలే కణ్టకవత్ప్రతీతమ్ ।
విచ్ఛిద్య విజ్ఞానమహాసినా స్ఫుటం
భుఙ్క్ష్వాత్మసామ్రాజ్యసుఖం యథేష్టమ్ ॥ ౩౦౮ ॥
తతోఽహమాదేర్వినివర్త్య వృత్తిం
సన్త్యక్తరాగః పరమార్థలాభాత్ ।
తూష్ణీం సమాస్స్వాత్మసుఖానుభూత్యా
పూర్ణాత్మనా బ్రహ్మణి నిర్వికల్పః ॥ ౩౦౯ ॥
సమూలకృత్తోఽపి మహానహం పున -
ర్వ్యుల్లేఖితః స్యాద్యది చేతసా క్షణమ్ ।
సఞ్జీవ్య విక్షేపశతం కరోతి
నభస్వతా ప్రావృషి వారిదో యథా ॥ ౩౧౦ ॥
నిగృహ్య శత్రోరహమోఽవకాశః
క్వచిన్న దేయో విషయానుచిన్తయా ।
స ఎవ సఞ్జీవనహేతురస్య
ప్రక్షీణజమ్బీరతరోరివామ్బు ॥ ౩౧౧ ॥
దేహాత్మనా సంస్థిత ఎవ కామీ
విలక్షణః కామయితా కథం స్యాత్ ।
అతోఽర్థసన్ధానపరత్వమేవ
భేదప్రసక్త్యా భవబన్ధహేతుః ॥ ౩౧౨ ॥
కార్యప్రవర్ధనాద్బీజప్రవృద్ధిః పరిదృశ్యతే ।
కార్యనాశాద్బీజనాశస్తస్మాత్కార్యం నిరోధయేత్ ॥ ౩౧౩ ॥
వాసనావృద్ధితః కార్యం కార్యవృద్ధ్యా చ వాసనా ।
వర్ధతే సర్వథా పుంసః సంసారో న నివర్తతే ॥ ౩౧౪ ॥
సంసారబన్ధవిచ్ఛిత్త్యై తద్ద్వయం ప్రదహేద్యతిః ।
వాసనావృద్ధిరేతాభ్యాం చిన్తయా క్రియయా బహిః ॥ ౩౧౫ ॥
తాభ్యాం ప్రవర్ధమానా సా సూతే సంసృతిమాత్మనః ।
త్రయాణాం చ క్షయోపాయః సర్వావస్థాసు సర్వదా ॥ ౩౧౬ ॥
సర్వత్ర సర్వతః సర్వం బ్రహ్మమాత్రావలోకనమ్ ।
సద్భావవాసనాదార్ఢ్యాత్తత్త్రయం లయమశ్నుతే ॥ ౩౧౭ ॥
క్రియానాశే భవేచ్చిన్తానాశోఽస్మాద్వాసనాక్షయః ।
వాసనాప్రక్షయో మోక్షః స జీవన్ముక్తిరిష్యతే ॥ ౩౧౮ ॥
సద్వాసనాస్ఫూర్తివిజృమ్భణే సతి
హ్యసౌ విలీనా త్వహమాదివాసనా ।
అతిప్రకృష్టాప్యరుణప్రభాయాం
విలీయతే సాధు యథా తమిస్రా ॥ ౩౧౯ ॥
తమస్తమఃకార్యమనర్థజాలం
న దృశ్యతే సత్యుదితే దినేశే ।
తథాద్వయానన్దరసానుభూతౌ
నైవాస్తి బన్ధో న చ దుఃఖగన్ధః ॥ ౩౨౦ ॥
దృశ్యం ప్రతీతం ప్రవిలాపయన్స్వయం
సన్మాత్రమానన్దఘనం విభావయన్ ।
సమాహితః సన్బహిరన్తరం వా
కాలం నయేథాః సతి కర్మబన్ధే ॥ ౩౨౧ ॥
ప్రమాదో బ్రహ్మనిష్ఠాయాం న కర్తవ్యః కదాచన ।
ప్రమాదో మృత్యురిత్యాహ భగవాన్బ్రహ్మణః సుతః ॥ ౩౨౨ ॥
న ప్రమాదాదనర్థోఽన్యో జ్ఞానినః స్వస్వరూపతః ।
తతో మోహస్తతోఽహన్ధీస్తతో బన్ధస్తతో వ్యథా ॥ ౩౨౩ ॥
విషయాభిముఖం దృష్ట్వా విద్వాంసమపి విస్మృతిః ।
విక్షేపయతి ధీదోషైర్యోషా జారమివ ప్రియమ్ ॥ ౩౨౪ ॥
యథాఽపకృష్టం శైవాలం క్షణమాత్రం న తిష్ఠతి ।
ఆవృణోతి తథా మాయా ప్రాజ్ఞం వాపి పరాఙ్ముఖమ్ ॥ ౩౨౫ ॥
లక్ష్యచ్యుతం చేద్యది చిత్తమీష -
ద్బహిర్ముఖం సన్నిపతేత్తతస్తతః ।
ప్రమాదతః ప్రచ్యుతకేలికన్దుకః
సోపానపఙ్క్తౌ పతితో యథా తథా ॥ ౩౨౬ ॥
విషయేష్వావిశచ్చేతః సఙ్కల్పయతి తద్గుణాన్ ।
సమ్యక్సఙ్కల్పనాత్కామః కామాత్పుంసః ప్రవర్తనమ్ ॥ ౩౨౭ ॥
తతః స్వరూపవిభ్రంశో విభ్రష్టస్తు పతత్యధః ।
పతితస్య వినా నాశం పునర్నారోహ ఈక్ష్యతే ।
సఙ్కల్పం వర్జయేత్తస్మాత్సర్వానర్థస్య కారణమ్
అపథ్యాని హి వస్తూని వ్యాధిగ్రస్తో యథోత్సృజేత్ ॥ ౩౨౮ ॥
అతః ప్రమాదాన్న పరోఽస్తి మృత్యు -
ర్వివేకినో బ్రహ్మవిదః సమాధౌ ।
సమాహితః సిద్ధిముపైతి సమ్య -
క్సమాహితాత్మా భవ సావధానః ॥ ౩౨౯ ॥
జీవతో యస్య కైవల్యం విదేహే చ స కేవలః ।
యత్కిఞ్చిత్పశ్యతో భేదం భయం బ్రూతే యజుఃశ్రుతిః ॥ ౩౩౦ ॥
యదా కదా వాపి విపశ్చిదేష
బ్రహ్మణ్యనన్తేఽప్యణుమాత్రభేదమ్ ।
పశ్యత్యథాముష్య భయం తదేవ
యదీక్షితం భిన్నతయా ప్రమాదాత్ ॥ ౩౩౧ ॥
శ్రుతిస్మృతిన్యాయశతైర్నిషిద్ధే
దృశ్యేఽత్ర యః స్వాత్మమతిం కరోతి ।
ఉపైతి దుఃఖోపరి దుఃఖజాతం
నిషిద్ధకర్తా స మలిమ్లుచో యథా ॥ ౩౩౨ ॥
సత్యాభిసన్ధానరతో విముక్తో
మహత్త్వమాత్మీయముపైతి నిత్యమ్ ।
మిథ్యాభిసన్ధానరతస్తు నశ్యే -
ద్దృష్టం తదేతద్యదచోరచోరయోః ॥ ౩౩౩ ॥
యతిరసదనుసన్ధిం బన్ధహేతుం విహాయ
స్వయమయమహమస్మీత్యాత్మదృష్ట్యైవ తిష్ఠేత్ ।
సుఖయతి నను నిష్ఠా బ్రహ్మణి స్వానుభూత్యా
హరతి పరమవిద్యాకార్యదుఃఖం ప్రతీతమ్ ॥ ౩౩౪ ॥
బాహ్యానుసన్ధిః పరివర్ధయేత్ఫలం
దుర్వాసనామేవ తతస్తతోఽధికామ్ ।
జ్ఞాత్వా వివేకైః పరిహృత్య బాహ్యం
స్వాత్మానుసన్ధిం విదధీత నిత్యమ్ ॥ ౩౩౫ ॥
బాహ్యే నిరుద్ధే మనసః ప్రసన్నతా
మనఃప్రసాదే పరమాత్మదర్శనమ్ ।
తస్మిన్సుదృష్టే భవబన్ధనాశో
బహిర్నిరోధః పదవీ విముక్తేః ॥ ౩౩౬ ॥
కః పణ్డితః సన్సదసద్వివేకీ
శ్రుతిప్రమాణః పరమార్థదర్శీ ।
జానన్హి కుర్యాదసతోఽవలమ్బం
స్వపాతహేతోః శిశువన్ముముక్షుః ॥ ౩౩౭ ॥
దేహాదిసంసక్తిమతో న ముక్తి -
ర్ముక్తస్య దేహాద్యభిమత్యభావః ।
సుప్తస్య నో జాగరణం న జాగ్రతః
స్వప్నస్తయోర్భిన్నగుణాశ్రయత్వాత్ ॥ ౩౩౮ ॥
అన్తర్బహిః స్వం స్థిరజఙ్గమేషు
జ్ఞానాత్మనాధారతయా విలోక్య ।
త్యక్తాఖిలోపాధిరఖణ్డరూపః
పూర్ణాత్మనా యః స్థిత ఎష ముక్తః ॥ ౩౩౯ ॥
సర్వాత్మనా బన్ధవిముక్తిహేతుః
సర్వాత్మభావాన్న పరోఽస్తి కశ్చిత్ ।
దృశ్యాగ్రహే సత్యుపపద్యతేఽసౌ
సర్వాత్మభావోఽస్య సదాత్మనిష్ఠయా ॥ ౩౪౦ ॥
దృశ్యస్యాగ్రహణం కథం ను ఘటతే దేహాత్మనా తిష్ఠతో
బాహ్యార్థానుభవప్రసక్తమనసస్తత్తత్క్రియాం కుర్వతః ।
సంన్యస్తాఖిలధర్మకర్మవిషయైర్నిత్యాత్మనిష్ఠాపరై -
స్తత్త్వజ్ఞైః కరణీయమాత్మని సదానన్దేచ్ఛుభిర్యత్నతః ॥ ౩౪౧ ॥
సార్వాత్మ్యసిద్ధయే భిక్షోః కృతశ్రవణకర్మణః ।
సమాధిం విదధాత్యేషా శాన్తో దాన్త ఇతి శ్రుతిః ॥ ౩౪౨ ॥
ఆరూఢశక్తేరహమో వినాశః
కర్తుం న శక్యః సహసాపి పణ్డితైః ।
యే నిర్వికల్పాఖ్యసమాధినిశ్చలా -
స్తానన్తరానన్తభవా హి వాసనాః ॥ ౩౪౩ ॥
అహమ్బుద్ధ్యైవ మోహిన్యా యోజయిత్వావృతేర్బలాత్ ।
విక్షేపశక్తిః పురుషం విక్షేపయతి తద్గుణైః ॥ ౩౪౪ ॥
విక్షేపశక్తివిజయో విషమో విధాతుం
నిఃశేషమావరణశక్తినివృత్త్యభావే ।
దృగ్దృశ్యయోః స్ఫుటపయోజలవద్విభాగే
నశ్యేత్తదావరణమాత్మని చ స్వభావాత్ ।
నిఃసంశయేన భవతి ప్రతిబన్ధశూన్యో
నిక్షేపణం న హి తదా యది చేన్మృషార్థే ॥ ౩౪౫ ॥
సమ్యగ్వివేకః స్ఫుటబోధజన్యో
విభజ్య దృగ్దృశ్యపదార్థతత్త్వమ్ ।
ఛినత్తి మాయాకృతమోహబన్ధం
యస్మాద్విముక్తస్య పునర్న సంసృతిః ॥ ౩౪౬ ॥
పరావరైకత్వవివేకవహ్ని -
ర్దహత్యవిద్యాగహనం హ్యశేషమ్ ।
కిం స్యాత్పునఃసంసరణస్య బీజ -
మద్వైతభావం సముపేయుషోఽస్య ॥ ౩౪౭ ॥
ఆవరణస్య నివృత్తిర్భవతి చ సమ్యక్పదార్థదర్శనతః ।
మిథ్యాజ్ఞానవినాశస్తద్వద్విక్షేపజనితదుఃఖనివృత్తిః ॥ ౩౪౮ ॥
ఎతత్త్రితయం దృష్టం సమ్యగ్రజ్జుస్వరూపవిజ్ఞానాత్ ।
తస్మాద్వస్తుసతత్త్వం జ్ఞాతవ్యం బన్ధముక్తయే విదుషా ॥ ౩౪౯ ॥
అయోఽగ్నియోగాదివ సత్సమన్వయా -
న్మాత్రాదిరూపేణ విజృమ్భతే ధీః ।
తత్కార్యమేతత్త్రితయం యతో మృషా
దృష్టం భ్రమస్వప్నమనోరథేషు ॥ ౩౫౦ ॥
తతో వికారాః ప్రకృతేరహంముఖా
దేహావసానా విషయాశ్చ సర్వే ।
క్షణేఽన్యథాభావిన ఎష ఆత్మా
నోదేతి నాప్యేతి కదాపి నాన్యథా ॥ ౩౫౧ ॥
నిత్యాద్వయాఖణ్డచిదేకరూపో
బుద్ధ్యాదిసాక్షీ సదసద్విలక్షణః ।
అహమ్పదప్రత్యయలక్షితార్థః
ప్రత్యక్సదానన్దఘనః పరాత్మా ॥ ౩౫౨ ॥
ఇత్థం విపశ్చిత్సదసద్విభజ్య
నిశ్చిత్య తత్త్వం నిజబోధదృష్ట్యా ।
జ్ఞాత్వా స్వమాత్మానమఖణ్డబోధం
తేభ్యో విముక్తః స్వయమేవ శామ్యతి ॥ ౩౫౩ ॥
అజ్ఞానహృదయగ్రన్థేర్నిఃశేషవిలయస్తదా ।
సమాధినావికల్పేన యదాద్వైతాత్మదర్శనమ్ ॥ ౩౫౪ ॥
త్వమహమిదమితీయం కల్పనా బుద్ధిదోషా -
త్ప్రభవతి పరమాత్మన్యద్వయే నిర్విశేషే ।
ప్రవిలసతి సమాధావస్య సర్వో వికల్పో
విలయనముపగచ్ఛేద్వస్తుతత్త్వావధృత్యా ॥ ౩౫౫ ॥
శాన్తో దాన్తః పరముపరతః క్షాన్తియుక్తః సమాధిం
కుర్వన్నిత్యం కలయతి యతిః స్వస్య సర్వాత్మభావమ్ ।
తేనావిద్యాతిమిరజనితాన్సాధు దగ్ధ్వా వికల్పా -
న్బ్రహ్మాకృత్యా నివసతి సుఖం నిష్క్రియో నిర్వికల్పః ॥ ౩౫౬ ॥
సమాహితా యే ప్రవిలాప్య బాహ్యం
శ్రోత్రాది చేతః స్వమహం చిదాత్మని ।
త ఎవ ముక్తా భవపాశబన్ధై -
ర్నాన్యే తు పారోక్ష్యకథాభిధాయినః ॥ ౩౫౭ ॥
ఉపాధిభేదాత్స్వయమేవ భిద్యతే
చోపాధ్యపోహే స్వయమేవ కేవలః ।
తస్మాదుపాధేర్విలయాయ విద్వా -
న్వసేత్సదాకల్పసమాధినిష్ఠయా ॥ ౩౫౮ ॥
సతి సక్తో నరో యాతి సద్భావం హ్యేకనిష్ఠయా ।
కీటకో భ్రమరం ధ్యాయన్భ్రమరత్వాయ కల్పతే ॥ ౩౫౯ ॥
క్రియాన్తరాసక్తిమపాస్య కీటకో
ధ్యాయన్యథాలిం హ్యలిభావమృచ్ఛతి ।
తథైవ యోగీ పరమాత్మతత్త్వం
ధ్యాత్వా సమాయాతి తదేకనిష్ఠయా ॥ ౩౬౦ ॥
అతీవ సూక్ష్మం పరమాత్మతత్త్వం
న స్థూలదృష్ట్యా ప్రతిపత్తుమర్హతి ।
సమాధినాత్యన్తసుసూక్ష్మవృత్త్యా
జ్ఞాతవ్యమార్యైరతిశుద్ధబుద్ధిభిః ॥ ౩౬౧ ॥
యథా సువర్ణం పుటపాకశోధితం
త్యక్త్వా మలం స్వాత్మగుణం సమృచ్ఛతి ।
తథా మనః సత్త్వరజస్తమోమలం
ధ్యానేన సన్త్యజ్య సమేతి తత్త్వమ్ ॥ ౩౬౨ ॥
నిరన్తరాభ్యాసవశాత్తదిత్థం
పక్వం మనో బ్రహ్మణి లీయతే యదా ।
తదా సమాధిః స వికల్పవర్జితః
స్వతోఽద్వయానన్దరసానుభావకః ॥ ౩౬౩ ॥
సమాధినానేన సమస్తవాసనా -
గ్రన్థేర్వినాశోఽఖిలకర్మనాశః ।
అన్తర్బహిః సర్వత ఎవ సర్వదా
స్వరూపవిస్ఫూర్తిరయత్నతః స్యాత్ ॥ ౩౬౪ ॥
శ్రుతేః శతగుణం విద్యాన్మననం మననాదపి ।
నిదిధ్యాసం లక్షగుణమనన్తం నిర్వికల్పకమ్ ॥ ౩౬౫ ॥
నిర్వికల్పకసమాధినా స్ఫుటం
బ్రహ్మతత్త్వమవగమ్యతే ధ్రువమ్ ।
నాన్యథా చలతయా మనోగతేః
ప్రత్యయాన్తరవిమిశ్రితం భవేత్ ॥ ౩౬౬ ॥
అతః సమాధత్స్వ యతేన్ద్రియః సదా
నిరన్తరం శాన్తమనాః ప్రతీచి ।
విధ్వంసయ ధ్వాన్తమనాద్యవిద్యయా
కృతం సదేకత్వవిలోకనేన ॥ ౩౬౭ ॥
యోగస్య ప్రథమం ద్వారం వాఙ్నిరోధోఽపరిగ్రహః ।
నిరాశా చ నిరీహా చ నిత్యమేకాన్తశీలతా ॥ ౩౬౮ ॥
ఎకాన్తస్థితిరిన్ద్రియోపరమణే హేతుర్దమశ్చేతసః
సంరోధే కరణం శమేన విలయం యాయాదహంవాసనా ।
తేనానన్దరసానుభూతిరచలా బ్రాహ్మీ సదా యోగిన -
స్తస్మాచ్చిత్తనిరోధ ఎవ సతతం కార్యః ప్రయత్నాన్మునేః ॥ ౩౬౯ ॥
వాచం నియచ్ఛాత్మని తం నియచ్ఛ
బుద్ధౌ ధియం యచ్ఛ చ బుద్ధిసాక్షిణి ।
తం చాపి పూర్ణాత్మని నిర్వికల్పే
విలాప్య శాన్తిం పరమాం భజస్వ ॥ ౩౭౦ ॥
దేహప్రాణేన్ద్రియమనోబుద్ధ్యాదిభిరుపాధిభిః ।
యైర్యైర్వృత్తేః సమాయోగస్తత్తద్భావోఽస్య యోగినః ॥ ౩౭౧ ॥
తన్నివృత్త్యా మునేః సమ్యక్సర్వోపరమణం సుఖమ్ ।
సన్దృశ్యతే సదానన్దరసానుభవవిప్లవః ॥ ౩౭౨ ॥
అన్తస్త్యాగో బహిస్త్యాగో విరక్తస్యైవ యుజ్యతే ।
త్యజత్యన్తర్బహిఃసఙ్గం విరక్తస్తు ముముక్షయా ॥ ౩౭౩ ॥
బహిస్తు విషయైః సఙ్గస్తథాన్తరహమాదిభిః ।
విరక్త ఎవ శక్నోతి త్యక్తుం బ్రహ్మణి నిష్ఠితః ॥ ౩౭౪ ॥
వైరాగ్యబోధౌ పురుషస్య పక్షివ -
త్పక్షౌ విజానీహి విచక్షణ త్వమ్ ।
విముక్తిసౌధాగ్రతలాధిరోహణం
తాభ్యాం వినా నాన్యతరేణ సిధ్యతి ॥ ౩౭౫ ॥
అత్యన్తవైరాగ్యవతః సమాధిః
సమాహితస్యైవ దృఢప్రబోధః ।
ప్రబుద్ధతత్త్వస్య హి బన్ధముక్తి -
ర్ముక్తాత్మనో నిత్యసుఖానుభూతిః ॥ ౩౭౬ ॥
వైరాగ్యాన్న పరం సుఖస్య జనకం పశ్యామి వశ్యాత్మన -
స్తచ్చేచ్ఛుద్ధతరాత్మబోధసహితం స్వారాజ్యసామ్రాజ్యధుక్ ।
ఎతద్ద్వారమజస్రముక్తియువతేర్యస్మాత్త్వమస్మాత్పరం
సర్వత్రాస్పృహయా సదాత్మని సదా ప్రజ్ఞాం కురు శ్రేయసే ॥ ౩౭౭ ॥
ఆశాం ఛిన్ధి విషోపమేషు విషయేష్వేషైవ మృత్యోః సృతి -
స్త్యక్త్వా జాతికులాశ్రమేష్వభిమతిం ముఞ్చాతిదూరాత్క్రియాః ।
దేహాదావసతి త్యజాత్మధిషణాం ప్రజ్ఞాం కురుష్వాత్మని
త్వం ద్రష్టాస్యమలోఽసి నిర్ద్వయపరం బ్రహ్మాసి యద్వస్తుతః ॥ ౩౭౮ ॥
లక్ష్యే బ్రహ్మణి మానసం దృఢతరం సంస్థాప్య బాహ్యేన్ద్రియం
స్వస్థానే వినివేశ్య నిశ్చలతనుశ్చోపేక్ష్య దేహస్థితిమ్ ।
బ్రహ్మాత్మైక్యముపేత్య తన్మయతయా చాఖణ్డవృత్త్యానిశం
బ్రహ్మానన్దరసం పిబాత్మని ముదా శూన్యైః కిమన్యైర్భ్రమైః ॥ ౩౭౯ ॥
అనాత్మచిన్తనం త్యక్త్వా కశ్మలం దుఃఖకారణమ్ ।
చిన్తయాత్మానమానన్దరూపం యన్ముక్తికారణమ్ ॥ ౩౮౦ ॥
ఎష స్వయఞ్జ్యోతిరశేషసాక్షీ
విజ్ఞానకోశే విలసత్యజస్రమ్ ।
లక్ష్యం విధాయైనమసద్విలక్షణ -
మఖణ్డవృత్త్యాత్మతయానుభావయ ॥ ౩౮౧ ॥
ఎతమచ్ఛిన్నయా వృత్త్యా ప్రత్యయాన్తరశూన్యయా ।
ఉల్లేఖయన్విజానీయాత్స్వస్వరూపతయా స్ఫుటమ్ ॥ ౩౮౨ ॥
అత్రాత్మత్వం దృఢీకుర్వన్నహమాదిషు సన్త్యజన్ ।
ఉదాసీనతయా తేషు తిష్ఠేద్ఘటపటాదివత్ ॥ ౩౮౩ ॥
విశుద్ధమన్తఃకరణం స్వరూపే
నివేశ్య సాక్షిణ్యవబోధమాత్రే ।
శనైః శనైర్నిశ్చలతాముపానయ -
న్పూర్ణత్వమేవానువిలోకయేత్తతః ॥ ౩౮౪ ॥
దేహేన్ద్రియప్రాణమనోహమాదిభిః
స్వాజ్ఞానక్లృప్తైరఖిలైరుపాధిభిః ।
విముక్తమాత్మానమఖణ్డరూపం
పూర్ణం మహాకాశమివావలోకయేత్ ॥ ౩౮౫ ॥
ఘటకలశకుసూలసూచిముఖ్యై -
ర్గగనముపాధిశతైర్విముక్తమేకమ్ ।
భవతి న వివిధం తథైవ శుద్ధం
పరమహమాదివిముక్తమేకమేవ ॥ ౩౮౬ ॥
బ్రహ్మాదిస్తమ్బపర్యన్తా మృషామాత్రా ఉపాధయః ।
తతః పూర్ణం స్వమాత్మానం పశ్యేదేకాత్మనా స్థితమ్ ॥ ౩౮౭ ॥
యత్ర భ్రాన్త్యా కల్పితం యద్వివేకే
తత్తన్మాత్రం నైవ తస్మాద్విభిన్నమ్ ।
భ్రాన్తేర్నాశే భ్రాన్తిదృష్టాహితత్త్వం
రజ్జుస్తద్వద్విశ్వమాత్మస్వరూపమ్ ॥ ౩౮౮ ॥
స్వయం బ్రహ్మా స్వయం విష్ణుః స్వయమిన్ద్రః స్వయం శివః ।
స్వయం విశ్వమిదం సర్వం స్వస్మాదన్యన్న కిఞ్చన ॥ ౩౮౯ ॥
అన్తః స్వయం చాపి బహిః స్వయం చ
స్వయం పురస్తాత్స్వయమేవ పశ్చాత్ ।
స్వయం హ్యవాచ్యాం స్వయమప్యుదీచ్యాం
తథోపరిష్టాత్స్వయమప్యధస్తాత్ ॥ ౩౯౦ ॥
తరఙ్గఫేనభ్రమబుద్బుదాది సర్వం స్వరూపేణ జలం యథా తథా ।
చిదేవ దేహాద్యహమన్తమేతత్సర్వం చిదేవైకరసం విశుద్ధమ్ ॥ ౩౯౧ ॥
సదేవేదం సర్వం జగదవగతం వాఙ్మనసయోః
సతోఽన్యన్నాస్త్యేవ ప్రకృతిపరసీమ్ని స్థితవతః ।
పృథక్కిం మృత్స్నాయాః కలశఘటకుమ్భాద్యవగతం
వదత్యేష భ్రాన్తస్త్వమహమితి మాయామదిరయా ॥ ౩౯౨ ॥
క్రియాసమభిహారేణ యత్ర నాన్యదితి శ్రుతిః ।
బ్రవీతి ద్వైతరాహిత్యం మిథ్యాధ్యాసనివృత్తయే ॥ ౩౯౩ ॥
ఆకాశవన్నిర్మలనిర్వికల్ప -
నిఃసీమనిఃస్పన్దననిర్వికారమ్ ।
అన్తర్బహిఃశూన్యమనన్యమద్వయం
స్వయం పరం బ్రహ్మ కిమస్తి బోధ్యమ్ ॥ ౩౯౪ ॥
వక్తవ్యం కిము విద్యతేఽత్ర బహుధా బ్రహ్మైవ జీవః స్వయం
బ్రహ్మైతజ్జగదాపరాణు సకలం బ్రహ్మాద్వితీయం శ్రుతేః ।
బ్రహ్మైవాహమితి ప్రబుద్ధమతయః సన్త్యక్తబాహ్యాః స్ఫుటం
బ్రహ్మీభూయ వసన్తి సన్తతచిదానన్దాత్మనైవ ధ్రువమ్ ॥ ౩౯౫ ॥
జహి మలమయకోశేఽహన్ధియోత్థాపితాశాం
ప్రసభమనిలకల్పే లిఙ్గదేహేఽపి పశ్చాత్ ।
నిగమగదితకీర్తిం నిత్యమానన్దమూర్తిం
స్వయమితి పరిచీయ బ్రహ్మరూపేణ తిష్ఠ ॥ ౩౯౬ ॥
శవాకారం యావద్భజతి మనుజస్తావదశుచిః
పరేభ్యః స్యాత్క్లేశో జననమరణవ్యాధినిరయాః ।
యదాత్మానం శుద్ధం కలయతి శివాకారమచలం
తదా తేభ్యో ముక్తో భవతి హి తదాహ శ్రుతిరపి ॥ ౩౯౭ ॥
స్వాత్మన్యారోపితాశేషాభాసవస్తునిరాసతః ।
స్వయమేవ పరం బ్రహ్మ పూర్ణమద్వయమక్రియమ్ ॥ ౩౯౮ ॥
సమాహితాయాం సతి చిత్తవృత్తౌ
పరాత్మని బ్రహ్మణి నిర్వికల్పే ।
న దృశ్యతే కశ్చిదయం వికల్పః
ప్రజల్పమాత్రః పరిశిష్యతే తతః ॥ ౩౯౯ ॥
అసత్కల్పో వికల్పోఽయం విశ్వమిత్యేకవస్తుని ।
నిర్వికారే నిరాకారే నిర్విశేషే భిదా కుతః ॥ ౪౦౦ ॥
ద్రష్టృదర్శనదృశ్యాదిభావశూన్యైకవస్తుని ।
నిర్వికారే నిరాకారే నిర్విశేషే భిదా కుతః ॥ ౪౦౧ ॥
కల్పార్ణవ ఇవాత్యన్తపరిపూర్ణైకవస్తుని ।
నిర్వికారే నిరాకారే నిర్విశేషే భిదా కుతః ॥ ౪౦౨ ॥
తేజసీవ తమో యత్ర విలీనం భ్రాన్తికారణమ్ ।
అద్వితీయే పరే తత్త్వే నిర్విశేషే భిదా కుతః ॥ ౪౦౩ ॥
ఎకాత్మకే పరే తత్త్వే భేదవార్తా కథం భవేత్ ।
సుషుప్తౌ సుఖమాత్రాయాం భేదః కేనావలోకితః ॥ ౪౦౪ ॥
న హ్యస్తి విశ్వం పరతత్త్వబోధా -
త్సదాత్మని బ్రహ్మణి నిర్వికల్పే ।
కాలత్రయే నాప్యహిరీక్షితో గుణే
న హ్యమ్బుబిన్దుర్మృగతృష్ణికాయామ్ ॥ ౪౦౫ ॥
మాయామాత్రమిదం ద్వైతమద్వైతం పరమార్థతః ।
ఇతి బ్రూతే శ్రుతిః సాక్షాత్సుషుప్తావనుభూయతే ॥ ౪౦౬ ॥
అనన్యత్వమధిష్ఠానాదారోప్యస్య నిరీక్షితమ్ ।
పణ్డితై రజ్జుసర్పాదౌ వికల్పో భ్రాన్తిజీవనః ॥ ౪౦౭ ॥
చిత్తమూలో వికల్పోఽయం చిత్తాభావే న కశ్చన ।
అతశ్చిత్తం సమాధేహి ప్రత్యగ్రూపే పరాత్మని ॥ ౪౦౮ ॥
కిమపి సతతబోధం కేవలానన్దరూపం
నిరుపమమతివేలం నిత్యముక్తం నిరీహమ్ ।
నిరవధి గగనాభం నిష్కలం నిర్వికల్పం
హృది కలయతి విద్వాన్బ్రహ్మ పూర్ణం సమాధౌ ॥ ౪౦౯ ॥
ప్రకృతివికృతిశూన్యం భావనాతీతభావం
సమరసమసమానం మానసమ్బన్ధదూరమ్ ।
నిగమవచనసిద్ధం నిత్యమస్మత్ప్రసిద్ధం
హృది కలయతి విద్వాన్బ్రహ్మ పూర్ణం సమాధౌ ॥ ౪౧౦ ॥
అజరమమరమస్తాభాసవస్తుస్వరూపం
స్తిమితసలిలరాశిప్రఖ్యమాఖ్యావిహీనమ్ ।
శమితగుణవికారం శాశ్వతం శాన్తమేకం
హృది కలయతి విద్వాన్బ్రహ్మ పూర్ణం సమాధౌ ॥ ౪౧౧ ॥
సమాహితాన్తఃకరణః స్వరూపే
విలోకయాత్మానమఖణ్డవైభవమ్ ।
విచ్ఛిన్ద్ధి బన్ధం భవగన్ధగన్ధిలం
యత్నేన పుంస్త్వం సఫలీకురుష్వ ॥ ౪౧౨ ॥
సర్వోపాధివినిర్ముక్తం సచ్చిదానన్దమద్వయమ్ ।
భావయాత్మానమాత్మస్థం న భూయః కల్పసేఽధ్వనే ॥ ౪౧౩ ॥
ఛాయేవ పుంసః పరిదృశ్యమాన -
మాభాసరూపేణ ఫలానుభూత్యా ।
శరీరమారాచ్ఛవవన్నిరస్తం
పునర్న సన్ధత్త ఇదం మహాత్మా ॥ ౪౧౪ ॥
సతతవిమలబోధానన్దరూపం సమేత్య
త్యజ జడమలరూపోపాధిమేతం సుదూరే ।
అథ పునరపి నైవ స్మర్యతాం వాన్తవస్తు
స్మరణవిషయభూతం కల్పతే కుత్సనాయ ॥ ౪౧౫ ॥
సమూలమేతత్పరిదహ్య వహ్నౌ
సదాత్మని బ్రహ్మణి నిర్వికల్పే ।
తతః స్వయం నిత్యవిశుద్ధబోధా -
నన్దాత్మనా తిష్ఠతి విద్వరిష్ఠః ॥ ౪౧౬ ॥
ప్రారబ్ధసూత్రగ్రథితం శరీరం
ప్రయాతు వా తిష్ఠతు గోరివ స్రక్ ।
న తత్పునః పశ్యతి తత్త్వవేత్తా -
నన్దాత్మని బ్రహ్మణి లీనవృత్తిః ॥ ౪౧౭ ॥
అఖణ్డానన్దమాత్మానం విజ్ఞాయ స్వస్వరూపతః ।
కిమిచ్ఛన్కస్య వా హేతోర్దేహం పుష్ణాతి తత్త్వవిత్ ॥ ౪౧౮ ॥
సంసిద్ధస్య ఫలం త్వేతజ్జీవన్ముక్తస్య యోగినః ।
బహిరన్తః సదానన్దరసాస్వాదనమాత్మని ॥ ౪౧౯ ॥
వైరాగ్యస్య ఫలం బోధో బోధస్యోపరతిః ఫలమ్ ।
స్వానన్దానుభవాచ్ఛాన్తిరేషైవోపరతేః ఫలమ్ ॥ ౪౨౦ ॥
యద్యుత్తరోత్తరాభావః పూర్వపూర్వం తు నిష్ఫలమ్ ।
నివృత్తిః పరమా తృప్తిరానన్దోఽనుపమః స్వతః ॥ ౪౨౧ ॥
దృష్టదుఃఖేష్వనుద్వేగో విద్యాయాః ప్రస్తుతం ఫలమ్ ।
యత్కృతం భ్రాన్తివేలాయాం నానాకర్మ జుగుప్సితమ్ ।
పశ్చాన్నరో వివేకేన తత్కథం కర్తుమర్హతి ॥ ౪౨౨ ॥
విద్యాఫలం స్యాదసతో నివృత్తిః
ప్రవృత్తిరజ్ఞానఫలం తదీక్షితమ్ ।
తజ్జ్ఞాజ్ఞయోర్యన్మృగతృష్ణికాదౌ
నో చేద్విదో దృష్టఫలం కిమస్మాత్ ॥ ౪౨౩ ॥
అజ్ఞానహృదయగ్రన్థేర్వినాశో యద్యశేషతః ।
అనిచ్ఛోర్విషయః కిం ను ప్రవృత్తేః కారణం స్వతః ॥ ౪౨౪ ॥
వాసనానుదయో భోగ్యే వైరాగ్యస్య తదావధిః ।
అహమ్భావోదయాభావో బోధస్య పరమావధిః ।
లీనవృత్తేరనుత్పత్తిర్మర్యాదోపరతేస్తు సా ॥ ౪౨౫ ॥
బ్రహ్మాకారతయా సదా స్థితతయా నిర్ముక్తబాహ్యార్థధీ -
రన్యావేదితభోగ్యభోగకలనో నిద్రాలువద్బాలవత్ ।
స్వప్నాలోకితలోకవజ్జగదిదం పశ్యన్క్వచిల్లబ్ధధీ -
రాస్తే కశ్చిదనన్తపుణ్యఫలభుగ్ధన్యః స మాన్యో భువి ॥ ౪౨౬ ॥
స్థితప్రజ్ఞో యతిరయం యః సదానన్దమశ్నుతే ।
బ్రహ్మణ్యేవ విలీనాత్మా నిర్వికారో వినిష్క్రియః ॥ ౪౨౭ ॥
బ్రహ్మాత్మనోః శోధితయోరేకభావావగాహినీ ।
నిర్వికల్పా చ చిన్మాత్రా వృత్తిః ప్రజ్ఞేతి కథ్యతే ।
సా సర్వదా భవేద్యస్య స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౨౮ ॥
యస్య స్థితా భవేత్ప్రజ్ఞా యస్యానన్దో నిరన్తరః ।
ప్రపఞ్చో విస్మృతప్రాయః స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౨౯ ॥
లీనధీరపి జాగర్తి యో జాగ్రద్ధర్మవర్జితః ।
బోధో నిర్వాసనో యస్య స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౩౦ ॥
శాన్తసంసారకలనః కలావానపి నిష్కలః ।
యః సచిత్తోఽపి నిశ్చిత్తః స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౩౧ ॥
వర్తమానేఽపి దేహేఽస్మింశ్ఛాయావదనువర్తిని ।
అహన్తామమతాభావో జీవన్ముక్తస్య లక్షణమ్ ॥ ౪౩౨ ॥
అతీతాననుసన్ధానం భవిష్యదవిచారణమ్ ।
ఔదాసీన్యమపి ప్రాప్తే జీవన్ముక్తస్య లక్షణమ్ ॥ ౪౩౩ ॥
గుణదోషవిశిష్టేఽస్మిన్స్వభావేన విలక్షణే ।
సర్వత్ర సమదర్శిత్వం జీవన్ముక్తస్య లక్షణమ్ ॥ ౪౩౪ ॥
ఇష్టానిష్టార్థసమ్ప్రాప్తౌ సమదర్శితయాత్మని ।
ఉభయత్రావికారిత్వం జీవన్ముక్తస్య లక్షణమ్ ॥ ౪౩౫ ॥
బ్రహ్మానన్దరసాస్వాదాసక్తచిత్తతయా యతేః ।
అన్తర్బహిరవిజ్ఞానం జీవన్ముక్తస్య లక్షణమ్ ॥ ౪౩౬ ॥
దేహేన్ద్రియాదౌ కర్తవ్యే మమాహమ్భావవర్జితః ।
ఔదాసీన్యేన యస్తిష్ఠేత్స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౩౭ ॥
విజ్ఞాత ఆత్మనో యస్య బ్రహ్మభావః శ్రుతేర్బలాత్ ।
భవబన్ధవినిర్ముక్తః స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౩౮ ॥
దేహేన్ద్రియేష్వహమ్భావ ఇదమ్భావస్తదన్యకే ।
యస్య నో భవతః క్వాపి స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౩౯ ॥
న ప్రత్యగ్బ్రహ్మణోర్భేదం కదాపి బ్రహ్మసర్గయోః ।
ప్రజ్ఞయా యో విజానాతి స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౪౦ ॥
సాధుభిః పూజ్యమానేఽస్మిన్పీడ్యమానేఽపి దుర్జనైః ।
సమభావో భవేద్యస్య స జీవన్ముక్త ఇష్యతే ॥ ౪౪౧ ॥
యత్ర ప్రవిష్టా విషయాః పరేరితా
నదీప్రవాహా ఇవ వారిరాశౌ ।
లినన్తి సన్మాత్రతయా న విక్రియా -
ముత్పాదయన్త్యేష యతిర్విముక్తః ॥ ౪౪౨ ॥
విజ్ఞాతబ్రహ్మతత్త్వస్య యథాపూర్వం న సంసృతిః ।
అస్తి చేన్న స విజ్ఞాతబ్రహ్మభావో బహిర్ముఖః ॥ ౪౪౩ ॥
ప్రాచీనవాసనావేగాదసౌ సంసరతీతి చేత్ ।
న సదేకత్వవిజ్ఞానాన్మన్దీభవతి వాసనా ॥ ౪౪౪ ॥
అత్యన్తకాముకస్యాపి వృత్తిః కుణ్ఠతి మాతరి ।
తథైవ బ్రహ్మణి జ్ఞాతే పూర్ణానన్దే మనీషిణః ॥ ౪౪౫ ॥
నిదిధ్యాసనశీలస్య బాహ్యప్రత్యయ ఈక్ష్యతే ।
బ్రవీతి శ్రుతిరేతస్య ప్రారబ్ధం ఫలదర్శనాత్ ॥ ౪౪౬ ॥
సుఖాద్యనుభవో యావత్తావత్ప్రారబ్ధమిష్యతే ।
ఫలోదయః క్రియాపూర్వో నిష్క్రియో న హి కుత్రచిత్ ॥ ౪౪౭ ॥
అహం బ్రహ్మేతి విజ్ఞానాత్కల్పకోటిశతార్జితమ్ ।
సఞ్చితం విలయం యాతి ప్రబోధాత్స్వప్నకర్మవత్ ॥ ౪౪౮ ॥
యత్కృతం స్వప్నవేలాయాం పుణ్యం వా పాపముల్బణమ్ ।
సుప్తోత్థితస్య కిం తత్స్యాత్స్వర్గాయ నరకాయ వా ॥ ౪౪౯ ॥
స్వమసఙ్గముదాసీనం పరిజ్ఞాయ నభో యథా ।
న శ్లిష్యతే యతిః కిఞ్చిత్కదాచిద్భావికర్మభిః ॥ ౪౫౦ ॥
న నభో ఘటయోగేన సురాగన్ధేన లిప్యతే ।
తథాత్మోపాధియోగేన తద్ధర్మైర్నైవ లిప్యతే ॥ ౪౫౧ ॥
జ్ఞానోదయాత్పురారబ్ధం కర్మ జ్ఞానాన్న నశ్యతి ।
అదత్త్వా స్వఫలం లక్ష్యముద్దిశ్యోత్సృష్టబాణవత్ ॥ ౪౫౨ ॥
వ్యాఘ్రబుద్ధ్యా వినిర్ముక్తో బాణః పశ్చాత్తు గోమతౌ ।
న తిష్ఠతి చ్ఛినత్త్యేవ లక్ష్యం వేగేన నిర్భరమ్ ॥ ౪౫౩ ॥
ప్రారబ్ధం బలవత్తరం ఖలు విదాం భోగేన తస్య క్షయః
సమ్యగ్జ్ఞానహుతాశనేన విలయః ప్రాక్సఞ్చితాగామినామ్ ।
బ్రహ్మాత్మైక్యమవేక్ష్య తన్మయతయా యే సర్వదా సంస్థితా -
స్తేషాం తత్త్రితయం న హి క్వచిదపి బ్రహ్మైవ తే నిర్గుణమ్ ॥ ౪౫౪ ॥
ఉపాధితాదాత్మ్యవిహీనకేవల -
బ్రహ్మాత్మనైవాత్మని తిష్ఠతో మునేః ।
ప్రారబ్ధసద్భావకథా న యుక్తా
స్వప్నార్థసమ్బన్ధకథేవ జాగ్రతః ॥ ౪౫౫ ॥
న హి ప్రబుద్ధః ప్రతిభాసదేహే
దేహోపయోగిన్యపి చ ప్రపఞ్చే ।
కరోత్యహన్తాం మమతామిదన్తాం
కిం తు స్వయం తిష్ఠతి జాగరేణ ॥ ౪౫౬ ॥
న తస్య మిథ్యార్థసమర్థనేచ్ఛా
న సఙ్గ్రహస్తజ్జగతోఽపి దృష్టః ।
తత్రానువృత్తిర్యది చేన్మృషార్థే
న నిద్రయా ముక్త ఇతీష్యతే ధ్రువమ్ ॥ ౪౫౭ ॥
తద్వత్పరే బ్రహ్మణి వర్తమానః
సదాత్మనా తిష్ఠతి నాన్యదీక్షతే ।
స్మృతిర్యథా స్వప్నవిలోకితార్థే
తథా విదః ప్రాశనమోచనాదౌ ॥ ౪౫౮ ॥
కర్మణా నిర్మితో దేహః ప్రారబ్ధం తస్య కల్ప్యతామ్ ।
నానాదేరాత్మనో యుక్తం నైవాత్మా కర్మనిర్మితః ॥ ౪౫౯ ॥
అజో నిత్య ఇతి బ్రూతే శ్రుతిరేషా త్వమోఘవాక్ ।
తదాత్మనా తిష్ఠతోఽస్య కుతః ప్రారబ్ధకల్పనా ॥ ౪౬౦ ॥
ప్రారబ్ధం సిధ్యతి తదా యదా దేహాత్మనా స్థితిః ।
దేహాత్మభావో నైవేష్టః ప్రారబ్ధం త్యజ్యతామతః ।
శరీరస్యాపి ప్రారబ్ధకల్పనా భ్రాన్తిరేవ హి ॥ ౪౬౧ ॥
అధ్యస్తస్య కుతః సత్త్వమసత్త్వస్య కుతో జనిః ।
అజాతస్య కుతో నాశః ప్రారబ్ధమసతః కుతః ॥ ౪౬౨ ॥
జ్ఞానేనాజ్ఞానకార్యస్య సమూలస్య లయో యది ।
తిష్ఠత్యయం కథం దేహ ఇతి శఙ్కావతో జడాన్ ।
సమాధాతుం బాహ్యదృష్ట్యా ప్రారబ్ధం వదతి శ్రుతిః ॥ ౪౬౩ ॥
న తు దేహాదిసత్యత్వబోధనాయ విపశ్చితామ్ ।
యతః శ్రుతేరభిప్రాయః పరమార్థైకగోచరః ॥ ౪౬౪ ॥
పరిపూర్ణమనాద్యన్తమప్రమేయమవిక్రియమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౬౫ ॥
సద్ఘనం చిద్ఘనం నిత్యమానన్దఘనమక్రియమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౬౬ ॥
ప్రత్యగేకరసం పూర్ణమనన్తం సర్వతోముఖమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౬౭ ॥
అహేయమనుపాదేయమనాధేయమనాశ్రయమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౬౮ ॥
నిర్గుణం నిష్కలం సూక్ష్మం నిర్వికల్పం నిరఞ్జనమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౬౯ ॥
అనిరూప్యస్వరూపం యన్మనోవాచామగోచరమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౭౦ ॥
సత్సమృద్ధం స్వతఃసిద్ధం శుద్ధం బుద్ధమనీదృశమ్ ।
ఎకమేవాద్వయం బ్రహ్మ నేహ నానాస్తి కిఞ్చన ॥ ౪౭౧ ॥
నిరస్తరాగా నిరపాస్తభోగాః
శాన్తాః సుదాన్తా యతయో మహాన్తః ।
విజ్ఞాయ తత్త్వం పరమేతదన్తే
ప్రాప్తాః పరాం నిర్వృతిమాత్మయోగాత్ ॥ ౪౭౨ ॥
భవానపీదం పరతత్త్వమాత్మనః
స్వరూపమానన్దఘనం నిచాయ్య ।
విధూయ మోహం స్వమనఃప్రకల్పితం
ముక్తః కృతార్థో భవతు ప్రబుద్ధః ॥ ౪౭౩ ॥
సమాధినా సాధు వినిశ్చలాత్మనా
పశ్యాత్మతత్త్వం స్ఫుటబోధచక్షుషా ।
నిఃసంశయం సమ్యగవేక్షితశ్చే -
చ్ఛ్రుతః పదార్థో న పునర్వికల్పతే ॥ ౪౭౪ ॥
స్వస్యావిద్యాబన్ధసమ్బన్ధమోక్షా -
త్సత్యజ్ఞానానన్దరూపాత్మలబ్ధౌ ।
శాస్త్రం యుక్తిర్దేశికోక్తిః ప్రమాణం
చాన్తఃసిద్ధా స్వానుభూతిః ప్రమాణమ్ ॥ ౪౭౫ ॥
బన్ధో మోక్షశ్చ తృప్తిశ్చ చిన్తారోగ్యక్షుధాదయః ।
స్వేనైవ వేద్యా యజ్జ్ఞానం పరేషామానుమానికమ్ ॥ ౪౭౬ ॥
తటస్థితా బోధయన్తి గురవః శ్రుతయో యథా ।
ప్రజ్ఞయైవ తరేద్విద్వానీశ్వరానుగృహీతయా ॥ ౪౭౭ ॥
స్వానుభూత్యా స్వయం జ్ఞాత్వా స్వమాత్మానమఖణ్డితమ్ ।
సంసిద్ధః సుసుఖం తిష్ఠేన్నిర్వికల్పాత్మనాత్మని ॥ ౪౭౮ ॥
వేదాన్తసిద్ధాన్తనిరుక్తిరేషా
బ్రహ్మైవ జీవః సకలం జగచ్చ ।
అఖణ్డరూపస్థితిరేవ మోక్షో
బ్రహ్మాద్వితీయం శ్రుతయః ప్రమాణమ్ ॥ ౪౭౯ ॥
ఇతి గురువచనాచ్ఛ్రుతిప్రమాణా -
త్పరమవగమ్య సతత్త్వమాత్మయుక్త్యా ।
ప్రశమితకరణః సమాహితాత్మా
క్వచిదచలాకృతిరాత్మనిష్ఠితోఽభూత్ ॥ ౪౮౦ ॥
కఞ్చిత్కాలం సమాధాయ పరే బ్రహ్మణి మానసమ్ ।
వ్యుత్థాయ పరమానన్దాదిదం వచనమబ్రవీత్ ॥ ౪౮౧ ॥
బుద్ధిర్వినష్టా గలితా ప్రవృత్తి -
ర్బ్రహ్మాత్మనోరేకతయాధిగత్యా ।
ఇదం న జానేఽప్యనిదం న జానే
కిం వా కియద్వా సుఖమస్య పారమ్ ॥ ౪౮౨ ॥
వాచా వక్తుమశక్యమేవ మనసా మన్తుం న వాస్వాద్యతే
స్వానన్దామృతపూరపూరితపరబ్రహ్మామ్బుధేర్వైభవమ్ ।
అమ్భోరాశివిశీర్ణవార్షికశిలాభావం భజన్మే మనో
యస్యాంశాంశలవే విలీనమధునానన్దాత్మనా నిర్వృతమ్ ॥ ౪౮౩ ॥
క్వ గతం కేన వా నీతం కుత్ర లీనమిదం జగత్ ।
అధునైవ మయా దృష్టం నాస్తి కిం మహదద్భుతమ్ ॥ ౪౮౪ ॥
కిం హేయం కిముపాదేయం కిమన్యత్కిం విలక్షణమ్ ।
అఖణ్డానన్దపీయూషపూర్ణే బ్రహ్మమహార్ణవే ॥ ౪౮౫ ॥
న కిఞ్చిదత్ర పశ్యామి న శృణోమి న వేద్మ్యహమ్ ।
స్వాత్మనైవ సదానన్దరూపేణాస్మి విలక్షణః ॥ ౪౮౬ ॥
నమో నమస్తే గురవే మహాత్మనే
విముక్తసఙ్గాయ సదుత్తమాయ ।
నిత్యాద్వయానన్దరసస్వరూపిణే
భూమ్నే సదాపారదయామ్బుధామ్నే ॥ ౪౮౭ ॥
యత్కటాక్షశశిసాన్ద్రచన్ద్రికా -
పాతధూతభవతాపజశ్రమః ।
ప్రాప్తవానహమఖణ్డవైభవా -
నన్దమాత్మపదమక్షయం క్షణాత్ ॥ ౪౮౮ ॥
ధన్యోఽహం కృతకృత్యోఽహం విముక్తోఽహం భవగ్రహాత్ ।
నిత్యానన్దస్వరూపోఽహం పూర్ణోఽహం త్వదనుగ్రహాత్ ॥ ౪౮౯ ॥
అసఙ్గోఽహమనఙ్గోఽహమలిఙ్గోఽహమభఙ్గురః ।
ప్రశాన్తోఽహమనన్తోఽహమతాన్తోఽహం చిరన్తనః ॥ ౪౯౦ ॥
అకర్తాహమభోక్తాహమవికారోఽహమక్రియః ।
శుద్ధబోధస్వరూపోఽహం కేవలోఽహం సదాశివః ॥ ౪౯౧ ॥
ద్రష్టుః శ్రోతుర్వక్తుః కర్తుర్భోక్తుర్విభిన్న ఎవాహమ్ ।
నిత్యనిరన్తరనిష్క్రియనిఃసీమాసఙ్గపూర్ణబోధాత్మా ॥ ౪౯౨ ॥
నాహమిదం నాహమదోఽప్యుభయోరవభాసకం పరం శుద్ధమ్ ।
బాహ్యాభ్యన్తరశూన్యం పూర్ణం బ్రహ్మాద్వితీయమేవాహమ్ ॥ ౪౯౩ ॥
నిరుపమమనాదితత్త్వం త్వమహమిదమద ఇతి కల్పనాదూరమ్ ।
నిత్యానన్దైకరసం సత్యం బ్రహ్మాద్వితీయమేవాహమ్ ॥ ౪౯౪ ॥
నారాయణోఽహం నరకాన్తకోఽహం
పురాన్తకోఽహం పురుషోఽహమీశః ।
అఖణ్డబోధోఽహమశేషసాక్షీ
నిరీశ్వరోఽహం నిరహం చ నిర్మమః ॥ ౪౯౫ ॥
సర్వేషు భూతేష్వహమేవ సంస్థితో
జ్ఞాత్రాత్మనాన్తర్బహిరాశ్రయః సన్ ।
భోక్తా చ భోగ్యం స్వయమేవ సర్వం
తద్యత్పృథగ్దృష్టమిదన్తయా పురా ॥ ౪౯౬ ॥
మయ్యఖణ్డసుఖామ్భోధౌ బహుధా విశ్వవీచయః ।
ఉత్పద్యన్తే విలీయన్తే మాయామారుతవిభ్రమాత్ ॥ ౪౯౭ ॥
స్థూలాదిభావా మయి కల్పితా భ్రమా -
దారోపితానుస్ఫురణేన లోకైః ।
కాలే యథా కల్పకవత్సరాయన -
ర్త్వాదయో నిష్కలనిర్వికల్పే ॥ ౪౯౮ ॥
ఆరోపితం నాశ్రయదూషకం భవే -
త్కదాపి మూఢైర్మతిదోషదూషితైః ।
నార్ద్రీకరోత్యూషరభూమిభాగం
మరీచికావారిమహాప్రవాహః ॥ ౪౯౯ ॥
ఆకాశవత్కల్పవిదూరగోఽహ -
మాదిత్యవద్భాస్యవిలక్షణోఽహమ్ ।
అహార్యవన్నిత్యవినిశ్చలోఽహ -
మమ్భోధివత్పారవివర్జితోఽహమ్ ॥ ౫౦౦ ॥
న మే దేహేన సమ్బన్ధో మేఘేనేవ విహాయసః ।
అతః కుతో మే తద్ధర్మా జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తయః ॥ ౫౦౧ ॥
ఉపాధిరాయాతి స ఎవ గచ్ఛతి
స ఎవ కర్మాణి కరోతి భుఙ్క్తే ।
స ఎవ జీవన్మ్రియతే సదాహం
కులాద్రివన్నిశ్చల ఎవ సంస్థితః ॥ ౫౦౨ ॥
న మే ప్రవృత్తిర్న చ మే నివృత్తిః
సదైకరూపస్య నిరంశకస్య ।
ఐకాత్మకో యో నిబిడో నిరన్తరో
వ్యోమేవ పూర్ణః స కథం ను చేష్టతే ॥ ౫౦౩ ॥
పుణ్యాని పాపాని నిరిన్ద్రియస్య
నిశ్చేతసో నిర్వికృతేర్నిరాకృతేః ।
కుతో మమాఖణ్డసుఖానుభూతే -
ర్బ్రూతే హ్యనన్వాగతమిత్యపి శ్రుతిః ॥ ౫౦౪ ॥
ఛాయయా స్పృష్టముష్ణం వా శీతం వా సుష్ఠు దుష్ఠు వా ।
న స్పృశత్యేవ యత్కిఞ్చిత్పురుషం తద్విలక్షణమ్ ॥ ౫౦౫ ॥
న సాక్షిణం సాక్ష్యధర్మాః సంస్పృశన్తి విలక్షణమ్ ।
అవికారముదాసీనం గృహధర్మాః ప్రదీపవత్ ।
దేహేన్ద్రియమనోధర్మా నైవాత్మానం స్పృశన్త్యహో ॥ ౫౦౬ ॥
రవేర్యథా కర్మణి సాక్షిభావో
వహ్నేర్యథా వాయసి దాహకత్వమ్ ।
రజ్జోర్యథారోపితవస్తుసఙ్గ -
స్తథైవ కూటస్థచిదాత్మనో మే ॥ ౫౦౭ ॥
కర్తాపి వా కారయితాపి నాహం
భోక్తాపి వా భోజయితాపి నాహమ్ ।
ద్రష్టాపి వా దర్శయితాపి నాహం
సోఽహం స్వయఞ్జ్యోతిరనీదృగాత్మా ॥ ౫౦౮ ॥
చలత్యుపాధౌ ప్రతిబిమ్బలౌల్య -
మౌపాధికం మూఢధియో నయన్తి ।
స్వబిమ్బభూతం రవివద్వినిష్క్రియం
కర్తాస్మి భోక్తాస్మి హతోఽస్మి హేతి ॥ ౫౦౯ ॥
జలే వాపి స్థలే వాపి లుఠత్వేష జడాత్మకః ।
నాహం విలిప్యే తద్ధర్మైర్ఘటధర్మైర్నభో యథా ॥ ౫౧౦ ॥
కర్తృత్వభోక్తృత్వఖలత్వమత్తతా -
జడత్వబద్ధత్వవిముక్తతాదయః ।
బుద్ధేర్వికల్పా న తు సన్తి వస్తుతః
స్వస్మిన్పరే బ్రహ్మణి కేవలేఽద్వయే ॥ ౫౧౧ ॥
సన్తు వికారాః ప్రకృతేర్దశధా శతధా సహస్రధా వాపి ।
తైః కిం మేఽసఙ్గచితేర్న హ్యమ్బుదడమ్బరోఽమ్బరం స్పృశతి ॥ ౫౧౨ ॥
అవ్యక్తాది స్థూలపర్యన్తమేత -
ద్విశ్వం యత్రాభాసమాత్రం ప్రతీతమ్ ।
వ్యోమప్రఖ్యం సూక్ష్మమాద్యన్తహీనం
బ్రహ్మాద్వైతం యత్తదేవాహమస్మి ॥ ౫౧౩ ॥
సర్వాధారం సర్వవస్తుప్రకాశం
సర్వాకారం సర్వగం సర్వశూన్యమ్ ।
నిత్యం శుద్ధం నిశ్చలం నిర్వికల్పం
బ్రహ్మాద్వైతం యత్తదేవాహమస్మి ॥ ౫౧౪ ॥
యస్మిన్నస్తాశేషమాయావిశేషం
ప్రత్యగ్రూపం ప్రత్యయాగమ్యమానమ్ ।
సత్యజ్ఞానానన్తమానన్దరూపం
బ్రహ్మాద్వైతం యత్తదేవాహమస్మి ॥ ౫౧౫ ॥
నిష్క్రియోఽస్మ్యవికారోఽస్మి
నిష్కలోఽస్మి నిరాకృతిః ।
నిర్వికల్పోఽస్మి నిత్యోఽస్మి
నిరాలమ్బోఽస్మి నిర్ద్వయః ॥ ౫౧౬ ॥
సర్వాత్మకోఽహం సర్వోఽహం సర్వాతీతోఽహమద్వయః ।
కేవలాఖణ్డబోధోఽహమానన్దోఽహం నిరన్తరః ॥ ౫౧౭ ॥
స్వారాజ్యసామ్రాజ్యవిభూతిరేషా
భవత్కృపాశ్రీమహితప్రసాదాత్ ।
ప్రాప్తా మయా శ్రీగురవే మహాత్మనే
నమో నమస్తేఽస్తు పునర్నమోఽస్తు ॥ ౫౧౮ ॥
మహాస్వప్నే మాయాకృతజనిజరామృత్యుగహనే
భ్రమన్తం క్లిశ్యన్తం బహులతరతాపైరనుకలమ్ ।
అహఙ్కారవ్యాఘ్రవ్యథితమిమమత్యన్తకృపయా
ప్రబోధ్య ప్రస్వాపాత్పరమవితవాన్మామసి గురో ॥ ౫౧౯ ॥
నమస్తస్మై సదేకస్మై నమశ్చిన్మహసే ముహుః ।
యదేతద్విశ్వరూపేణ రాజతే గురురాజ తే ॥ ౫౨౦ ॥
ఇతి నతమవలోక్య శిష్యవర్యం
సమధిగతాత్మసుఖం ప్రబుద్ధతత్త్వమ్ ।
ప్రముదితహృదయః స దేశికేన్ద్రః
పునరిదమాహ వచః పరం మహాత్మా ॥ ౫౨౧ ॥
బ్రహ్మప్రత్యయసన్తతిర్జగదతో బ్రహ్మైవ సత్సర్వతః
పశ్యాధ్యాత్మదృశా ప్రశాన్తమనసా సర్వాస్వవస్థాస్వపి ।
రూపాదన్యదవేక్షితుం కిమభితశ్చక్షుష్మతాం విద్యతే
తద్వద్బ్రహ్మవిదః సతః కిమపరం బుద్ధేర్విహారాస్పదమ్ ॥ ౫౨౨ ॥
కస్తాం పరానన్దరసానుభూతి -
ముత్సృజ్య శూన్యేషు రమేత విద్వాన్ ।
చన్ద్రే మహాహ్లాదిని దీప్యమానే
చిత్రేన్దుమాలోకయితుం క ఇచ్ఛేత్ ॥ ౫౨౩ ॥
అసత్పదార్థానుభవే న కిఞ్చి -
న్న హ్యస్తి తృప్తిర్న చ దుఃఖహానిః ।
తదద్వయానన్దరసానుభూత్యా
తృప్తః సుఖం తిష్ఠ సదాత్మనిష్ఠయా ॥ ౫౨౪ ॥
స్వమేవ సర్వతః పశ్యన్మన్యమానః స్వమద్వయమ్ ।
స్వానన్దమనుభుఞ్జానః కాలం నయ మహామతే ॥ ౫౨౫ ॥
అఖణ్డబోధాత్మని నిర్వికల్పే
వికల్పనం వ్యోమ్ని పురః ప్రకల్పనమ్ ।
తదద్వయానన్దమయాత్మనా సదా
శాన్తిం పరామేత్య భజస్వ మౌనమ్ ॥ ౫౨౬ ॥
తూష్ణీమవస్థా పరమోపశాన్తి -
ర్బుద్ధేరసత్కల్పవికల్పహేతోః ।
బ్రహ్మాత్మనా బ్రహ్మవిదో మహాత్మనో
యత్రాద్వయానన్దసుఖం నిరన్తరమ్ ॥ ౫౨౭ ॥
నాస్తి నిర్వాసనాన్మౌనాత్పరం సుఖకృదుత్తమమ్ ।
విజ్ఞాతాత్మస్వరూపస్య స్వానన్దరసపాయినః ॥ ౫౨౮ ॥
గచ్ఛంస్తిష్ఠన్నుపవిశఞ్శయానో వాన్యథాపి వా ।
యథేచ్ఛయా వసేద్విద్వానాత్మారామః సదా మునిః ॥ ౫౨౯ ॥
న దేశకాలాసనదిగ్యమాది -
లక్ష్యాద్యపేక్షా ప్రతిబద్ధవృత్తేః ।
సంసిద్ధతత్త్వస్య మహాత్మనోఽస్తి
స్వవేదనే కా నియమాద్యవస్థా ॥ ౫౩౦ ॥
ఘటోఽయమితి విజ్ఞాతుం నియమః కోఽన్వపేక్ష్యతే ।
వినా ప్రమాణసుష్ఠుత్వం యస్మిన్సతి పదార్థధీః ॥ ౫౩౧ ॥
అయమాత్మా నిత్యసిద్ధః ప్రమాణే సతి భాసతే ।
న దేశం నాపి వా కాలం న శుద్ధిం వాప్యపేక్షతే ॥ ౫౩౨ ॥
దేవదత్తోఽహమిత్యేతద్విజ్ఞానం నిరపేక్షకమ్ ।
తద్వద్బ్రహ్మవిదోఽప్యస్య బ్రహ్మాహమితి వేదనమ్ ॥ ౫౩౩ ॥
భానునేవ జగత్సర్వం భాసతే యస్య తేజసా ।
అనాత్మకమసత్తుచ్ఛం కిం ను తస్యావభాసకమ్ ॥ ౫౩౪ ॥
వేదశాస్త్రపురాణాని భూతాని సకలాన్యపి ।
యేనార్థవన్తి తం కిం ను విజ్ఞాతారం ప్రకాశయేత్ ॥ ౫౩౫ ॥
ఎష స్వయఞ్జ్యోతిరనన్తశక్తి -
రాత్మాప్రమేయః సకలానుభూతిః ।
యమేవ విజ్ఞాయ విముక్తబన్ధో
జయత్యయం బ్రహ్మవిదుత్తమోత్తమః ॥ ౫౩౬ ॥
న ఖిద్యతే నో విషయైః ప్రమోదతే
న సజ్జతే నాపి విరజ్యతే చ ।
స్వస్మిన్సదా క్రీడతి నన్దతి స్వయం
నిరన్తరానన్దరసేన తృప్తః ॥ ౫౩౭ ॥
క్షుధాం దేహవ్యథాం త్యక్త్వా బాలః క్రీడతి వస్తుని ।
తథైవ విద్వాన్రమతే నిర్మమో నిరహం సుఖీ ॥ ౫౩౮ ॥
చిన్తాశూన్యమదైన్యభైక్షమశనం పానం సరిద్వారిషు
స్వాతన్త్ర్యేణ నిరఙ్కుశా స్థితిరభీర్నిద్రా శ్మశానే వనే ।
వస్త్రం క్షాలనశోషణాదిరహితం దిగ్వాస్తు శయ్యా మహీ
సఞ్చారో నిగమాన్తవీథిషు విదాం క్రీడా పరే బ్రహ్మణి ॥ ౫౩౯ ॥
విమానమాలమ్బ్య శరీరమేతత్
భునక్త్యశేషాన్విషయానుపస్థితాన్ ।
పరేచ్ఛయా బాలవదాత్మవేత్తా
యోఽవ్యక్తలిఙ్గోఽననుషక్తబాహ్యః ॥ ౫౪౦ ॥
దిగమ్బరో వాపి చ సామ్బరో వా
త్వగమ్బరో వాపి చిదమ్బరస్థః ।
ఉన్మత్తవద్వాపి చ బాలవద్వా
పిశాచవద్వాపి చరత్యవన్యామ్ ॥ ౫౪౧ ॥
కామాన్నీ కామరూపీ సంశ్చరత్యేకచరో మునిః ।
స్వాత్మనైవ సదా తుష్టః స్వయం సర్వాత్మనా స్థితః ॥ ౫౪౨ ॥
క్వచిన్మూఢో విద్వాన్క్వచిదపి మహారాజవిభవః
క్వచిద్భ్రాన్తః సౌమ్యః క్వచిదజగరాచారకలితః ।
క్వచిత్పాత్రీభూతః క్వచిదవమతః క్వాప్యవిదిత -
శ్చరత్యేవం ప్రాజ్ఞః సతతపరమానన్దసుఖితః ॥ ౫౪౩ ॥
నిర్ధనోఽపి సదా తుష్టోఽప్యసహాయో మహాబలః ।
నిత్యతృప్తోఽప్యభుఞ్జానోఽప్యసమః సమదర్శనః ॥ ౫౪౪ ॥
అపి కుర్వన్నకుర్వాణశ్చాభోక్తా ఫలభోగ్యపి ।
శరీర్యప్యశరీర్యేష పరిచ్ఛిన్నోఽపి సర్వగః ॥ ౫౪౫ ॥
అశరీరం సదా సన్తమిమం బ్రహ్మవిదం క్వచిత్ ।
ప్రియాప్రియే న స్పృశతస్తథైవ చ శుభాశుభే ॥ ౫౪౬ ॥
స్థూలాదిసమ్బన్ధవతోఽభిమానినః
సుఖం చ దుఃఖం చ శుభాశుభే చ ।
విధ్వస్తబన్ధస్య సదాత్మనో మునేః
కుతః శుభం వాప్యశుభం ఫలం వా ॥ ౫౪౭ ॥
తమసా గ్రస్తవద్భానాదగ్రస్తోఽపి రవిర్జనైః ।
గ్రస్త ఇత్యుచ్యతే భ్రాన్త్యా హ్యజ్ఞాత్వా వస్తులక్షణమ్ ॥ ౫౪౮ ॥
తద్వద్దేహాదిబన్ధేభ్యో విముక్తం బ్రహ్మవిత్తమమ్ ।
పశ్యన్తి దేహివన్మూఢాః శరీరాభాసదర్శనాత్ ॥ ౫౪౯ ॥
అహినిర్ల్వయనీవాయం ముక్తదేహస్తు తిష్ఠతి ।
ఇతస్తతశ్చాల్యమానో యత్కిఞ్చిత్ప్రాణవాయునా ॥ ౫౫౦ ॥
స్రోతసా నీయతే దారు యథా నిమ్నోన్నతస్థలమ్ ।
దైవేన నీయతే దేహో యథాకాలోపభుక్తిషు ॥ ౫౫౧ ॥
ప్రారబ్ధకర్మపరికల్పితవాసనాభిః
సంసారివచ్చరతి భుక్తిషు ముక్తదేహః ।
సిద్ధః స్వయం వసతి సాక్షివదత్ర తూష్ణీం
చక్రస్య మూలమివ కల్పవికల్పశూన్యః ॥ ౫౫౨ ॥
నైవేన్ద్రియాణి విషయేషు నియుఙ్క్త ఎష
నైవాపయుఙ్క్త ఉపదర్శనలక్షణస్థః ।
నైవ క్రియాఫలమపీషదపేక్షతే స
స్వానన్దసాన్ద్రరసపానసుమత్తచిత్తః ॥ ౫౫౩ ॥
లక్ష్యాలక్ష్యగతిం త్యక్త్వా యస్తిష్ఠేత్కేవలాత్మనా ।
శివ ఎవ స్వయం సాక్షాదయం బ్రహ్మవిదుత్తమః ॥ ౫౫౪ ॥
జీవన్నేవ సదా ముక్తః కృతార్థో బ్రహ్మవిత్తమః ।
ఉపాధినాశాద్బ్రహ్మైవ సద్బ్రహ్మాప్యేతి నిర్ద్వయమ్ ॥ ౫౫౫ ॥
శైలూషో వేషసద్భావాభావయోశ్చ యథా పుమాన్ ।
తథైవ బ్రహ్మవిచ్ఛ్రేష్ఠః సదా బ్రహ్మైవ నాపరః ॥ ౫౫౬ ॥
యత్ర క్వాపి విశీర్ణం పర్ణమివ తరోర్వపుః పతనాత్ ।
బ్రహ్మీభూతస్య యతేః ప్రాగేవ హి తచ్చిదగ్నినా దగ్ధమ్ ॥ ౫౫౭ ॥
సదాత్మని బ్రహ్మణి తిష్ఠతో మునేః
పూర్ణాద్వయానన్దమయాత్మనా సదా ।
న దేశకాలాద్యుచితప్రతీక్షా
త్వఙ్మాంసవిట్పిణ్డవిసర్జనాయ ॥ ౫౫౮ ॥
దేహస్య మోక్షో నో మోక్షో న దణ్డస్య కమణ్డలోః ।
అవిద్యాహృదయగ్రన్థిమోక్షో మోక్షో యతస్తతః ॥ ౫౫౯ ॥
కుల్యాయామథ నద్యాం వా శివక్షేత్రేఽపి చత్వరే ।
పర్ణం పతతి చేత్తేన తరోః కిం ను శుభాశుభమ్ ॥ ౫౬౦ ॥
పత్రస్య పుష్పస్య ఫలస్య నాశవ -
ద్దేహేన్ద్రియప్రాణధియాం వినాశః ।
నైవాత్మనః స్వస్య సదాత్మకస్యా -
నన్దాకృతేర్వృక్షవదాస్త ఎషః ॥ ౫౬౧ ॥
ప్రజ్ఞానఘన ఇత్యాత్మలక్షణం సత్యసూచకమ్ ।
అనూద్యౌపాధికస్యైవ కథయన్తి వినాశనమ్ ॥ ౫౬౨ ॥
అవినాశీ వా అరేయమాత్మేతి శ్రుతిరాత్మనః ।
ప్రబ్రవీత్యవినాశిత్వం వినశ్యత్సు వికారిషు ॥ ౫౬౩ ॥
పాషాణవృక్షతృణధాన్యకటామ్బరాద్యా
దగ్ధా భవన్తి హి మృదేవ యథా తథైవ ।
దేహేన్ద్రియాసుమనఆది సమస్తదృశ్యం
జ్ఞానాగ్నిదగ్ధముపయాతి పరాత్మభావమ్ ॥ ౫౬౪ ॥
విలక్షణం యథా ధ్వాన్తం లీయతే భానుతేజసి ।
తథైవ సకలం దృశ్యం బ్రహ్మణి ప్రవిలీయతే ॥ ౫౬౫ ॥
ఘటే నష్టే యథా వ్యోమ వ్యోమైవ భవతి స్ఫుటమ్ ।
తథైవోపాధివిలయే బ్రహ్మైవ బ్రహ్మవిత్స్వయమ్ ॥ ౫౬౬ ॥
క్షీరం క్షీరే యథా క్షిప్తం తైలం తైలే జలం జలే ।
సంయుక్తమేకతాం యాతి తథాత్మన్యాత్మవిన్మునిః ॥ ౫౬౭ ॥
ఎవం విదేహకైవల్యం సన్మాత్రత్వమఖణ్డితమ్ ।
బ్రహ్మభావం ప్రపద్యైష యతిర్నావర్తతే పునః ॥ ౫౬౮ ॥
సదాత్మైకత్వవిజ్ఞానదగ్ధావిద్యాదివర్ష్మణః ।
అముష్య బ్రహ్మభూతత్వాద్బ్రహ్మణః కుత ఉద్భవః ॥ ౫౬౯ ॥
మాయాకౢప్తౌ బన్ధమోక్షౌ న స్తః స్వాత్మని వస్తుతః ।
యథా రజ్జౌ నిష్క్రియాయాం సర్పాభాసవినిర్గమౌ ॥ ౫౭౦ ॥
ఆవృతేః సదసత్త్వాభ్యాం వక్తవ్యే బన్ధమోక్షణే ।
నావృతిర్బ్రహ్మణః కాచిదన్యాభావాదనావృతమ్ ।
యద్యస్త్యద్వైతహానిః స్యాద్ద్వైతం నో సహతే శ్రుతిః ॥ ౫౭౧ ॥
బన్ధశ్చ మోక్షశ్చ మృషైవ మూఢా
బుద్ధేర్గుణం వస్తుని కల్పయన్తి ।
దృగావృతిం మేఘకృతాం యథా రవౌ
యతోఽద్వయాసఙ్గచిదేకమక్షరమ్ ॥ ౫౭౨ ॥
అస్తీతి ప్రత్యయో యశ్చ
యశ్చ నాస్తీతి వస్తుని ।
బుద్ధేరేవ గుణావేతౌ
న తు నిత్యస్య వస్తునః ॥ ౫౭౩ ॥
అతస్తౌ మాయయా కౢప్తౌ బన్ధమోక్షౌ న చాత్మని
నిష్కలే నిష్క్రియే శాన్తే నిరవద్యే నిరఞ్జనే ।
అద్వితీయే పరే తత్త్వే వ్యోమవత్కల్పనా కుతః ॥ ౫౭౪ ॥
న నిరోధో న చోత్పత్తి -
ర్న బన్ధో న చ సాధకః ।
న ముముక్షుర్న వై ముక్త
ఇత్యేషా పరమార్థతా ॥ ౫౭౫ ॥
సకలనిగమచూడాస్వాన్తసిద్ధాన్తగుహ్యం
పరమిదమతిగుహ్యం దర్శితం తే మయాద్య ।
అపగతకలిదోషః కామనిర్ముక్తబుద్ధి -
స్తదతులమసకృత్త్వం భావయేదం ముముక్షుః ॥ ౫౭౬ ॥
ఇతి శ్రుత్వా గురోర్వాక్యం
ప్రశ్రయేణ కృతానతిః ।
స తేన సమనుజ్ఞాతో
యయౌ నిర్ముక్తబన్ధనః ॥ ౫౭౭ ॥
గురురేష సదానన్ద -
సిన్ధౌ నిర్మగ్నమానసః ।
పావయన్వసుధాం సర్వాం
విచచార నిరన్తరః ॥ ౫౭౮ ॥
ఇత్యాచార్యస్య శిష్యస్య
సంవాదేనాత్మలక్షణమ్ ।
నిరూపితం ముముక్షూణాం
సుఖబోధోపపత్తయే ॥ ౫౭౯ ॥
హితమిదముపదేశమాద్రియన్తాం
విహితనిరస్తసమస్తచిత్తదోషాః ।
భవసుఖవిరతాః ప్రశాన్తచిత్తాః
శ్రుతిరసికా యతయో ముముక్షవో యే ॥ ౫౮౦ ॥
సంసారాధ్వని తాపభానుకిరణప్రోద్భూతదాహవ్యథా -
ఖిన్నానాం జలకాఙ్క్షయా మరుభువి భ్రాన్త్యా పరిభ్రామ్యతామ్ ।
అత్యాసన్నసుధామ్బుధిం సుఖకరం బ్రహ్మాద్వయం దర్శయ -
న్త్యేషా శఙ్కరభారతీ విజయతే నిర్వాణసన్దాయినీ ॥ ౫౮౧ ॥
ఇతి శ్రీమత్పరమహంసపరివ్రాజకాచార్యస్య శ్రీగోవిన్దభగవత్పూజ్యపాదశిష్యస్య శ్రీమచ్ఛఙ్కరభగవతః కృతౌ వివేకచూడామణిః సమాప్తః ॥