ப்³ரஹ்மஸூத்ரபா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீய: பாத³:
பா⁴மதீவ்யாக்²யா
 
ரூபோபந்யாஸாச்ச ॥ 23 ॥
அந்யே புநர்மந்யந்தேநாயம் பூ⁴தயோநே: ரூபோபந்யாஸ:, ஜாயமாநத்வேநோபந்யாஸாத் । ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீஇதி ஹி பூர்வத்ர ப்ராணாதி³ ப்ருதி²வ்யந்தம் தத்த்வஜாதம் ஜாயமாநத்வேந நிரதி³க்ஷத்உத்தரத்ராபி தஸ்மாத³க்³நி: ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய:இத்யேவமாதி³அதஶ்ச ஸர்வா ஓஷத⁴யோ ரஸஶ்சஇத்யேவமந்தம் ஜாயமாநத்வேநைவ நிர்தே³க்ஷ்யதிஇஹைவ கத²மகஸ்மாத³ந்தராலே பூ⁴தயோநே: ரூபமுபந்யஸேத் ? ஸர்வாத்மத்வமபி ஸ்ருஷ்டிம் பரிஸமாப்யோபதே³க்ஷ்யதிபுருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம’ (மு. உ. 2 । 1 । 10) இத்யாதி³நாஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோஶ்ச த்ரைலோக்யஶரீரஸ்ய ப்ரஜாபதேர்ஜந்மாதி³ நிர்தி³ஶ்யமாநமுபலபா⁴மஹேஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸமவர்ததாக்³ரே பூ⁴தஸ்ய ஜாத: பதிரேக ஆஸீத் தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாம் கஸ்மை தே³வாய ஹவிஷா விதே⁴ம’ (ரு. ஸம். 10 । 121 । 1) இதி; ஸமவர்ததேதி அஜாயதேத்யர்த²:ததா², ‘ வை ஶரீரீ ப்ரத²ம: வை புருஷ உச்யதேஆதி³கர்தா பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாக்³ரே ஸமவர்ததஇதி விகாரபுருஷஸ்யாபி ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ப்ராணாத்மநா ஸர்வபூ⁴தாநாமத்⁴யாத்மமவஸ்தா²நாத்அஸ்மிந்பக்ஷேபுருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்மஇத்யாதி³ஸர்வரூபோபந்யாஸ: பரமேஶ்வரப்ரதிபத்திஹேதுரிதி வ்யாக்²யேயம் ॥ 23 ॥

ததே³தத்பரமதேநாக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாம் வ்யாக்²யாய ஸ்வமதேந வ்யாசஷ்டே -

அந்யே புநர்மந்யந்த இதி ।

புந:ஶப்³தோ³(அ)பி பூர்வஸ்மாத்³விஶேஷம் த்³யோதயந்நஸ்யேஷ்டதாம் ஸூசயதி । ஜாயமாநவர்க³மத்⁴யபதிதஸ்யாக்³நிமூர்தா⁴தி³ரூபவத: ஸதி ஜாயமாநத்வஸம்ப⁴வே நாகஸ்மாஜ்ஜநகத்வகல்பநம் யுக்தம் । ப்ரகரணம் க²ல்வேதத்³விஶ்வயோநே:, ஸம்நிதி⁴ஶ்ச ஜாயமாநாநாம் । ஸம்நிதே⁴ஶ்ச ப்ரகரணம் ப³லீய இதி ஜாயமாநபரித்யாகே³ந விஶ்வயோநேரேவ ப்ரகரணிநோ ரூபாபி⁴தா⁴நமிதி சேத் ந, ப்ரகரணிந: ஶரீரேந்த்³ரியாதி³ரஹிதஸ்ய விக்³ரஹவத்த்வவிரோதா⁴த் । ந சைதாவதா மூர்தா⁴தி³ஶ்ருதய: ப்ரகரணவிரோதா⁴த்ஸ்வார்த²த்யாகே³ந ஸர்வாத்மதாமாத்ரபரா இதி யுக்தம் , ஶ்ருதேரத்யந்தவிப்ரக்ருஷ்டார்தா²த்ப்ரகரணாத்³ப³லீயஸ்த்வாத் । ஸித்³தே⁴ ச ப்ரகரணிநாஸம்ப³ந்தே⁴ ஜாயமாநமத்⁴யபாதித்வம் ஜாயமாநக்³ரஹணே காரணமுபந்யஸ்தம் பா⁴ஷ்யக்ருதா । தஸ்மாத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ ஏவ ப⁴க³வாந் ப்ராணாத்மநா ஸர்வபூ⁴தாந்தர: கார்யோ நிர்தி³ஶ்யத இதி ஸாம்ப்ரதம் ।

தத்கிமிதா³நீம் ஸூத்ரமநவதே⁴யமேவ, நேத்யாஹ -

அஸ்மிந்பக்ஷ இதி ।

ப்ரகரணாத் ॥ 23 ॥