अनादिजडस्य प्रवृत्तिश्चेतनादिना, प्रवृत्तित्वात् , रथादिप्रवृत्तिवदिति स्थितम् । तत्र क्षीरादौ व्यभिचारमाशङ्क्य तस्यापि पक्षसमत्वेनोक्तानुमानादागमेन च साध्यसिद्धिर्न व्यभिचार इति सूत्रं व्याचष्टे -

स्यादेतदित्यादिना ।

साध्यपक्षेति ।

साध्यवता पक्षेणतुल्यत्वादित्यर्थः ।

अनुपन्यासः ।

न व्यभिचारभूमिरिति यावत् ।

क्षीरे प्रवर्तकत्वेन धेन्वादेः सत्त्वाच्च न व्यभिचार इत्याह -

चेतनायाश्चेति ।

उपदर्शितम् । अनुमानागमाभ्यामिति शेषः ।

सूत्रकारस्य 'क्षीरवद्धि', 'तत्रापि' इति च वक्तुः पूर्वापरविरोधमाशङ्क्य लोकदृष्ट्या शास्त्रदृष्ट्या च सूत्रद्वयमित्यविरोधमाह -

उपसंहारेति ॥३॥